Zarys historii miasta

1226 roku Konrad Mazowiecki nie mogąc rozwiązać problemu pogańskich Prus Wsprowadza Zakon Krzyżacki przekazując mu jako lenno Ziemię Chełmińską. Od tej pory Krzyżacy zaczynają podbój ziem zajmowanych przez plemiona pruskie. Na początku XIV wieku Kapituła Pomezańska na niewielkim wzniesieniu otoczonym przez niedostęp- ne moczary i jezioro, w miejscu pogańskiej osady Susse buduje swoją siedzibę, nadając jej nazwę Rosenberg. Tak oto, jak obecnie przyjmujemy w 1305 roku został założony . Dokładnej daty powstania miasta nie znamy, gdyż nie zachował się akt lokacyjny mia- sta. Jerzy Sikorski w monografii „Susz z dziejów miasta i okolic” na podstawie dostępnych materiałów, a w szczególności odnowionego w 1315 roku przywileju lokacyjnego wysuwa tezę, że prawidłową datą założenia miasta winien być rok 1303. Średniowieczny Susz otoczony był fosą oraz wysokim na 4 metry murem obronnym z kamieni polnych i cegieł. W murze tym ulokowanych było aż 17 wież, które istniały do początku XIX wieku a do miasta prowadziły trzy bramy: Szpitalna, Prabucka i Wodna. Miasto o owalnym kształcie, wewnątrz zostało podzielone na niemalże równe prostokąty. W jego centralnym punkcie usytuowany był rynek, na którym postawiono ratusz. Ratusz ten został zniszczony w 1414 roku, a po jego odbudowaniu ponownie zniszczony i rozebra- ny w 1783 roku. W system obronny muru wkomponowany został kościół parafialny, które- Z chwilą rozpoczęcia wojen polsko-krzyżackich rozpoczyna się gehenna miasta. Przez kolejne go budowę ukończono w połowie XIV wieku. Wieża kościoła pełniła rolę wieży strażniczej stulecia Susz dotykany jest wojnami, pożarami i zarazami. Na kolejny rozkwit przyjdzie mu i obronnej. Wnętrze kościoła zostało przebudowane w późniejszym czasie. Najcenniejszy- poczekać kilka stuleci. Po raz pierwszy miasto doznaje doszczętnych zniszczeń w 1414 roku, mi obiektami zabytkowymi dzisiejszego Sanktuarium Św. Antoniego są: drewniane rzeźby kiedy zostaje podpalone przez wojska Jagiełły i tylko cudem ognia unika kościół. Kolejne z XV w (Najświętsza Maria Panna i św. Jan Ewangelista) oraz gotyckie malowidło ścien- zniszczenia następują w 1461 roku, kiedy miasto zostaje zaatakowane i splądrowane przez ne nad drzwiami zakrystii (chusta św. Weroniki). W źródłach wymieniany też jest zamek oddziały Związku Pruskiego. Ciekawostką owego czasu jest fakt, że na polskiej mapie Prus kapituły. Przypuszcza się, że bardziej to był dwór i ulokowany był naprzeciwko kościoła, krzyżackich z 1450 roku miasto zostaje opisane, jako Szusz alias Rozemburg civitas, czyli od którego tak jak i od pozostałej części miasta został oddzielony murem. „Szusz inaczej miasto Rozemburg”. Po zakończeniu wojen z Zakonem Krzyżackim w mie- Początkowo miasto rozkwitało, aż do wybuchu wojny Królestwa Polskiego z Zakonem ście nastąpił względny spokój, który jednak został zakończony wojnami polsko-szwedzkimi Krzyżackim w 1409 roku. Ówcześni mieszkańcy w liczbie około 400 zajmowali się handlem, (1625-1660). Co prawda miasto nie odniosło w tym czasie żadnych poważnych zniszczeń, rzemiosłem i uprawą roli. Powszechnym była uprawa lnu, a co za tym idzie w mieście funk- jednakże zostało zrujnowane gospodarczo koniecznością utrzymywania wojsk. Dla Susza cjonowały cechy tkaczy i sukienników, ale także krawców, szewców, piekarzy i rzeźników. w XVII i XVIII wieku groźniejsze od wojen okazały się pożary, które w 1669 r., 1709 r. i 1786 r. opanowały całe miasto. W latach 1708-1711 miasto nawiedziła epidemia dżumy, a jego mieszkańcy w obawie przed zarazą wyprowadzili się na drugą stronę jeziora. W drugiej połowie XVIII wieku Susz ponownie odżywa i zaczyna się rozwijać. Miesz- kańcy w liczbie około 780 zajmowali się rolnictwem, rzemiosłem oraz w znacznej części browarnictwem. Na terenie miasta było 101 słodowników. Po dawnych cechach tkaczy i sukienników praktycznie nie zostało śladu, gdyż w owym czasie na terenie miasta dzia- łał tylko jeden rzemieślnik zajmujący się tkactwem. W Suszu powstaje pierwszy zakład przemysłowy – fabryka tabaki, na jego terenie funkcjonują również dwa młyny i cegiel- nia. Powstają kolejne zabudowania przy dzisiejszej ulicy Iławskiej. Początek XIX wie- ku to okres wojen napoleońskich. Pierwsze wojska francuskie docierają do miasta już 17 stycznia 1807 roku i stacjonują w nim, tak jak i w pobliskim Kamieńcu, do 12 grud- nia 1807 roku. W kamienieckim pałacu od 1 kwietnia do 6 czerwca przebywał Napole- on I Bonaparte. Pobyt francuzów na ziemi suskiej był niezwykle kosztowany. Z zapisków dokonanych przez władze miasta wynika, że wydatki na furaż, żywność i kontrybucję wyniosły 94.103 talary, a nadto żołnierze francuscy zrabowali mieszkańcom kosztowności Okres II wojny światowej to przede wszystkim tragiczny los milionów ludzi, którzy za 10.500 talarów. Dalszy rozwój miasta następuje w drugiej połowie XIX wieku wraz trafili do obozów i przymusowych prac na terenie III Rzeszy. Nie inaczej było w przypadku z wybudowaniem dróg do Zalewa, Kisielic, Prabut i Iławy oraz linii kolejowej Gdańsk- powiatu suskiego. Na jego terenie przebywało wielu pracowników przymusowych między -Warszawa w 1876 roku. Miasto posiada już wybrukowane ulice, na których świecą la- innymi z Polski, Francji, Anglii i Rosji. Na terenie Susza działa podobóz obozu koncen- tarnie naftowe, spirytusowe, a później gazowe i rozbudowuje się wzdłuż dzisiejszej ulicy tracyjnego KL Stutthof, którego więźniowie między innymi pracują w tartaku. Wyzwo- Piastowskiej w kierunku dworca kolejowego oraz w kierunku Prabut. W 1810 roku zostaje lenie miasta następuje 24 stycznia 1945 roku przez żołnierzy drugiej Armii Uderzeniowej rozebrany mur miejski, który grozi zawaleniem. drugiego Frontu Białoruskiego. W wyniku działań wojennych znaczna część miasta ule- Od 1818 roku Susz na podstawie nowej ordynacji miejskiej oraz nowych podziałów gła zniszczeniu. W gruzach leżało 60% budynków mieszkalnych, 21% przemysłowych administracyjnych z 1815 roku stał się miastem powiatowym, w którym mieszkało zaled- i 33% użyteczności publicznej. Nazwa miasta zostaje zmieniona z Rosenberg na Susz. wie 982 mieszkańców. W Suszu, jako mieście powiatowym znajdowała się siedziba władz Susz pozostaje miastem powiatowym, ale nie trwa to długo, ponieważ już w sierpniu administracyjnych, ale także mieścił się w nim sąd, szpital oraz garnizon wojskowy. Na prze- 1946 roku siedziba władz powiatowych zostaje przeniesiona do Iławy. Pomimo tego nie- łomie XIX i XX wieku na terenie miasta działają: 3 młyny, fabryka pieców, browar, rzeź- malże do 1960 roku w Suszu działa wiele instytucji powiatowych, głównie związanych nia (1892), mleczarnia (1904), poczta (1901), dwie cegielnie, a przede wszystkim przedsię- z wymiarem sprawiedliwości, a wśród nich sąd. Po zakończeniu wojny dotychczasowi biorstwo materiałów budowlanych, które po połączeniu z tartakiem i wytwórnią cementu mieszkańcy zostali wysiedleni, a ich miejsce zajęli Polacy przesiedleni głównie z centralnej zatrudniało 350 osób. W mieście funkcjonuje również szkoła miejska (1881-1884), a także Polski i Wołynia. W historii powojennej miasto administracyjnie należało do wojewódz- koszary wojskowe (1905). W 1843 roku powstaje drukarnia, która wydaje lokalną gazetę twa olsztyńskiego, a później elbląskiego. Obecnie Susz będący siedzibą władz miejskich „Rosenberger Kreisblatt”, a później „Rosenberger Kreiszeitung”. W XIX wieku następuje i gminnych należy do województwa warmińsko-mazurskiego, a liczba jego mieszkań- germanizacja Polaków mieszkających na terenie powiatu. W 1914 roku wybucha I woj- ców wynosi 5838 osób. Przełom XX i XXI wieku to okres ponownej rozbudowy miasta. na światowa, której działania wojenne omijają miasto. Skutki wojny są jednak odczuwalne Powstaje nowa siedziba władz, budynek gimnazjum, a także nowoczesne centrum spor- i dla jego mieszkańców. Z powodu braku żywności i innych produktów miasto wprowa- tu i rekreacji. Obecnie staraniem władz miasta trwa rewitalizacja terenów wokół Jeziora dza kartki na żywność i odzież. Niedobór pieniądza oraz pusta kasa miejska zmusza władze Suskiego oraz zabudowa dawnego rynku miejskiego. do wydania zastępczych bonów tzw. notgeldów o nominałach 10 i 50 fenigów. Po zakoń- czeniu wojny Polska odzyskuje niepodległość, a część Prus Wschodnich zostaje włączona w jej granice. Na terenie powiatu suskiego 11 lipca 1920 roku zostaje przeprowadzony plebiscyt, w którym ludność ma się wypowiedzieć w kwestii przynależności do Niemiec lub Polski. Wynik plebiscytu, w którym 97% mieszkańców opowiada się za przynależno- ścią do Niemiec jest jednoznaczny i Susz pozostaje w dalszym ciągu miastem powiatowym w granicach Prus Wschodnich. Po okresie kryzysu gospodarczego, w latach trzydziestych XX wieku miasto ponownie zaczyna się rozwijać i powstają osiedla przy ulicy Leśnej, Kopernika oraz następuje dalsza rozbudowa osiedla prabuckiego. - Sanktuarium św. Antoniego z Padwy (doktora Kościoła) w Suszu

Historia2 tej świątyni sięga czasów lokowania miasta, a jej budowa miała miejsce w latach Zabytki 1340-1350 z funduszy kapituły pomezań- skiej. Kościół został wybudowany w obrę- iasto i Susz jest terenem niezwykle atrakcyjnym pod kątem histo - bie średniowiecznego założenia obronnego Mrycznym obfitującym w liczne zabytki. Odwiedzając Susz trudno nie zauwa- Susza, w południowo-wschodnim narożni- żyć licznych historycznych budowli, które na stałe wkomponowały się w krajobraz ku murów miejskich, a jego wieża spełnia- miasta. W naszej gminie znajduje się ponad 700 obiektów ujętych w wojewódzkiej ła funkcję obserwacyjną i obronną. Poświę- i gminnej ewidencji zabytków, z czego przeszło 70 to zabytki ściśle chronione, czyli wpisane cenie kościoła miało miejsce w 1350 roku. do rejestru wojewódzkiego konserwatora zabytków. Poniżej prezentujemy kilka z najcie- W późniejszych czasach był ona kilkukrotnie kawszych oraz najcenniejszych zabytków ziemi suskiej mając nadzieję, że zachęci to Pań- remontowany i przebudowywany. Od czasów stwa do lepszego poznania jej burzliwej i ekscytującej historii. reformacji do 1945 roku świątynia znajdo- wała się w posiadaniu wspólnoty ewange- lickiej. W latach 1723-1846 w każdą nie- dzielę wygłaszano w niej polskie kazania. - Grodzisko Po drugiej wojnie światowej kościół prze- Bez1 wątpienia najstarszym zabytkiem na terenie Susza jest wczesnośredniowiecz- kazano parafii pw. św. Rozalii ustanawia- ne grodzisko o pruskim rodowodzie. To ziemna, doskonale zachowana budow- jąc jego patronem św. Antoniego z Padwy. la zlokalizowana jest na terenie Parku Miejskiego tuż nad brzegiem jeziora Su- W 1993 roku reerygowano parafię farną skiego. Jest to jedno z najbardziej malowniczych i doskonale zachowanych grodzisk pw. Św. Antoniego. Trzy lata później do ko- w skali całej północnej Polski. Majdan grodziska o kształcie zbliżonym do kwadratu wznosi ścioła trafiły relikwie św. Antoniego. się na wysokość około 8,6 m względem tafli jeziora. Grodzisko posiada niezwykle ciekawy system obronny z fosami o powierzchni ponad 61 arów. Pruski rodowód grodziska opisy- W 2001 roku świątynię ustanowiono Sank- wano już w XIX wieku, niestety nie było to poparte jakimikolwiek dowodami. Badania tuarium św. Antoniego Padewskiego. Zabyt- przeprowadzone w 1996 roku wskazywały na XV wieczną chronologię tej budowli ziem- kowy wystrój kościoła w 1973 roku został nej. Dopiero ostatnie badania przeprowadzone w 2013 roku, przez archeologów z Instytu- wpisany do rejestru zabytków ruchomych, tu Archeologii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, zaowocowały a najcenniejszymi zabytkami są: XIV-wieczny odkryciem warstwy kulturowej i zabytków pochodzących z XI-XII wieku. Mandylion – fresk przedstawiający św. We- ronikę z chustą oraz klęczącego fundatora świątyni, gotycka chrzcielnica z XV wieku, ołtarz główny z 1607 roku oraz ambona z 1604 roku. Koziny Rodowo Górki Jezioro Witoszewskie

Rąbity Jezierce Pachutki Bartne Łąki Jezioro Dobrzyki Rucewo Antonin Jakubowo Wielkie

515 Kiemiany

Rucewo Lubnowy Małe Jezioro Bądze Jezioro Polajny Dzierzgoń Rucewo - Grodzisko Górowychy Małe Matyty Skitławki 1 Jezioro Bądze 520 - Sanktuarium św. Antoniego Dolina Jerzwałd z Padwy (doktora Kościoła) Obrzynowo 522 2 w Suszu a iw L Julianowo Jezioro Kamieniec Płaskie Kościół pw. Św. Rozalii w Suszu - 520 Liwa Rezerwat Jezioro Karpo 515 Liwa Gaudy

a

w

i 3 L

Prabuty Dąbrówka Rudniki Jezioro Pałac w Bałoszycach Fabianki - Jezioro 515 Jeziorak 521 Sowica Ry pi ńs 4 ka Jezioro Park Krajobrazowy Burgale 521 Pojezierza Iławskiego Kościół pw. Świętej Rodziny a - k Różnowo lic 521 e Stańkowo Wieprz w Bałoszycach Kisi 522 521 Bronowo Liw 5 a a Liw Siemiany -Ruiny pałacu w Kamieńcu 521 515 Jezioro Januszewskie 6 Michałowo Karolewo 521 Olbrachtówko Solniki Jezioro - Kościół pw. Matki Boskiej Grażymowskie I Zachodnie ła Królowej Świata w Kamieńcu Susz wska 7 Jezioro Grażymowskie Wschodnie Adamowo - Kościół pw. Matki Bożej Januszewo Jawty Małe 8 Różańcowej w Olbrachtowie Kowale Pólko Ulnowo

Emilianowo 521

Osa

Falknowo Grabowiec Piotrkowo

Jezioro Bałoszyce Czerwona Woda Gardzień Żakowice Chełmżyca

Redaki Chełmżyca Huta

O Starzykowo sa odziec Tynwałd Krzywiec Klimy Babięty Wielkie Gardzień G ardęg a Gard ęga ga Nowy Folwark Gardę Jezioro Jakubowo Kisielickie a s Jeziorak Szymbark O a Szałkowo g Osa Os ę a

d Wola Kamieńska

r

a Pławty Wielkie G a s O 521 a O Łęgowo ardęg s G Ząbrowo a

Kamień Mały

Jezioro Kamień Duży 1 o Szymbarskie Szczepkowo Łabędź Nojdek Gałdowo Segnowy 16 sa - Kościół pw. Św. Rozalii w Suszu - Kościół pw. Świętej Rodziny w Bałoszycach 3Podwaliną budowy kościoła św. Rozalii w Suszu 5 było utworzenie w 1861 roku katolickiego deka- Historia świątyni Świętej Rodziny się- natu pomezańskiego przez biskupa chełmińskiego ga początków XIV wieku, kiedy przez Jana Nepomucena Marwicza. W ślad za utworze- kapitułę pomezańską została lokowana niem dekanatu powstała kaplica, która z czasem wieś Bałoszyce. Kościół wybudowano była rozbudowywana. W 1902 roku erygowano tuż po lokowaniu wsi, bowiem pro- parafię św. Rozalii podejmując jednocześnie sta- boszczowi z Bałoszyc przyznano 4 włó- rania o zgodę na budowę kościoła. Kościół został ki ziemi. O kościele wzmiankowano w wybudowany w roku 1905, a jego poświęcenia dokumentach z 1414 roku. W połowie dokonał biskup warmiński Augustyn Bludau 5 XVII wieku luterański proboszcz parafii grudnia 1905 roku. Ciekawostką jest to, że dzwo- w Bałoszycach zobowiązany był władać ny do kościoła zakupiono już w 1903 roku. Projek- językiem niemieckim i polskim, bowiem tantem i jednocześnie nadzorcą budowy świątyni znaczną cześć mieszkańców stanowili był architekt Gebhard z Gdańska. Koszt budowy Polacy. W XVIII i XIX wieku świątynia była remontowana i przebudowywana. W 1731 kościoła wraz z przebudową ulic wyniósł 68.550 roku wewnątrz wybudowano balkony, a 1835 roku drewnianą wieżę zastąpiono neogotyc- marek. Świątynia jest okazała z zewnątrz i jedno- ką murowaną od strony wschodniej. Parafia Świętej Rodziny została reerygowana w lutym cześnie niezwykle obszerna wewnątrz. Wszystkie 1978 roku. Wcześniej mieszkańcy wsi należeli do parafii św. Rozalii w Suszu. W 1982 roku elewacje budowli wyróżniają się starannym opra- wybudowano plebanię a w 1985 świątynia przeszła kapitalny remont. cowaniem, bogatym w liczne detale.

- Ruiny pałacu w Kamieńcu - Pałac w Bałoszycach Pałac6 w Kamieńcu został wybudowa- Historia4 bałoszyckiego pa- ny w latach 1716-1720 przez mar- łacu sięga pierwszej poło- szałka polnego Prus Albrechta Kon- wy XVII wieku, kiedy to rada Finck von Finckensteina. Pro- właściciel Bałoszyc Biskup jektantem pałacu był francuski archi- Pomezanii Georg von Po- tekt Jean de Bodt, a budowniczym lentz wybudował barokową angielski architekt osiadły w Prusach rezydencję pałacową. Ma- John von Collas. Pałac zaprojektowa- jątek ziemski dość szybko, no na wzór francuskich rezydencji bo już w drugiej połowie barokowych, jako wielkie założenie XVII wieku przeszedł w pomiędzy dziedzińcem i ogrodem. ręce rodu von Brunneck. Późnobarokowa budowla miała dwa W drugiej połowie XIX boczne, wysunięte do przodu ryza- wieku ówczesny właściciel lity. Budynek centralny, nakryty był mansardowym dachem z zielonej glazurowanej cegły. Karl Otto Magnus von Ponad dach wznosiło się 12 granatowych kominów a od strony ogrodu dach zdobiła attyka Brunneck (nadburgrabia z rzeźbami przedstawiającymi alegorię Czterech Pór Roku. Pod koniec XVIII wieku posia- Królestwa Prus i marsza- dłość poprzez ślubne koligacje przeszła na własność Aleksandra Dohny ze Słobit i pozostała łek landtagu pruskiego) przebudował rezydencję nadając jej styl neogotyckiego pałacu. w rękach tego rodu do 1945 roku. W okresie od kwietnia do czerwca 1807 roku w pałacu Projektantem pałacu był Luis Runge, który wzorował się na zamku Babelsberg (obec- przebywał Napoleon I Bonaparte, gdzie spotykał się z Marią Walewską. Pałac z uwagi na nie dzielnica Poczdamu). Po drugiej wojnie światowej w pałacu mieścił się Państwowy przepych i bogate wnętrza nazywany był pruskim Wersalem. Pod koniec II wojny świato- Ośrodek Hodowli Zarodowej. W latach 1973-1979 pałac gruntownie wyremontowano wej pałac został splądrowany i spalony przez wojska sowieckie. W późniejszym okresie na i zaadaptowano na ośrodek wypoczynkowy. W 2002 roku pałac wraz z zabudowania- terenie majątku utworzono Państwowe Gospodarstwo Rolne. W 1976 roku rzeźby Juno- mi gospodarczymi przeszedł w prywatne ręce. Po ponownym remoncie i modernizacji na, Jowisza, Herkulesa oraz personifikację Rozwagi odnowiono w Warszawie a następnie otwarto w nim hotel z restauracją. postawiono w Iławie przy ul. Niepodległości. Po sprzedaży ruin pałacu przez Agencję Wła- sności Rolnej Skarbu Państwa pozostają one w rękach prywatnych. - Kościół pw. Matki Boskiej Królowej Świata 7 w Kamieńcu Pierwsze wzmianki o kościele w Kamieńcu po- chodzą z 1706 roku kiedy Albrecht Konrad Finck Izba Historii Regionu von Finckenstein uzyskał zgodę od króla Prus Fryde- ryka Wilhelma I na wybudowanie nowego kościoła zba Historii Regionu w Suszu jest placówką o charakterze muzealnym prowadzoną przez we wsi Habersdorf. W 1718 roku w obecności króla ITowarzystwo Miłośników Ziemi Suskiej. Placówka mieści się w dawnej remizie strażac- nastąpiło poświęcenie kościoła. W trakcie ceremonii kiej w Suszu przy ul. Św. Floriana 11, a jej zwiedzanie jest bezpłatne. zmieniono także nazwę miejscowości z Habersdorf Uroczystego otwarcia Izby 14 września 2012 roku dokonał Burmistrz Susza Krzysztof na Finckenstein. Nadzorującym budowę kościoła, Pietrzykowski wraz z ówczesnym dyrektorem Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie Janu- tak jak w przypadku pałacu był angielski architekt szem Cygańskim. Na przełomie 2016/17 roku członkowie stowarzyszenia przeprowadzili John von Collas. Po zakończeniu II wojny świato- modernizację placówki rewitalizując ekspozycje zgromadzonych zabytków i wystaw stałych, wej parafię w Kamieńcu erygowano w 1957 roku. nadając jej bardziej profesjonalnego i muzealnego charakteru. Powierzchnia wystawienni- Przystosowując poewangelicki kościół częściowo cza zwiększyła się do ponad 80 m2. zdemontowano późnobarokowy prospekt organowy, Przygotowania do utworzenia Izby Historii Regionu w Suszu trwały kilka lat, pod- przebudowano także ołtarz i ambonę. Elementy wy- czas których członkowie towarzystwa gromadzili wszelkie zabytki i pamiątki związane stroju wnętrza kościoła w 1973 roku zostały wpisa- z historią miasta oraz poszukiwali odpowiedniego lokalu. Z pomocą stowarzyszeniu przy- szedł Burmistrz Susza, który udostępnił pomieszczenia po byłej siedzibie Ochotniczej Straży Pożarnej w Suszu. Towarzystwo w podjętym przedsięwzięciu zostało wsparte przez lokalne firmy, instytucje oraz mieszkańców. Głównym celem placówki jest gromadzenie i ochrona wszelkich zabytków związanych z historią miasta i regionu oraz jego mieszkańcami, a także popularyzacja wiedzy historycznej o Suszu i dawnym powiecie suskim. Izba Historii Regionu w Suszu nie posiada statusu muzeum jednak zgromadzone i pre- zentowane w niej suskie zabytki przewyższają zbiory pobliskich muzeów. Stało się tak za ne do rejestru zabytków ruchomych. sprawą aktywnego poszukiwania zabytków przez członków Klubu Odkrywcy oraz dzięki W ostatnim czasie udało się zrewi- talizować elewację wieży kościelnej, a obecnie trwają starania o pozyskanie środków na rewitalizację pozostałej części elewacji świątyni.

- Kościół pw. Matki Bożej Różańcowej w Olbrachtowie

8 Pierwszy kościół w Olbrachtowie został wybudowany w pierwszej połowie XIV wie- ku. Świątynia ta została zniszczona podczas wojny głodowej w 1414 roku a w jej miej- sce wybudowano nowy kościół, który spłonął w 1684 roku. Obecna świątynia została wy- budowana w 1732 roku i włączona do parafii w Kamieńcu (Finckenstein). Kościół w 1967 roku został wpisany do wojewódzkiego rejestru zabytków, zaś zabytkowe elementy wystroju jego wnętrza wpisano do wojewódzkiego re- jestru zabytków ruchomych sześć lat później. W 1995 roku świątynię biskup elbląski włączył do parafii św. Antoniego Padewskiego w Suszu. udostępnieniu swoich zbiorów przez lokalnych kolekcjonerów. Odwiedzając Izbę Historii Zwiedzanie Izby Historii Regionu Regionu można zapoznać się ze zbiorem kilkuset regionalnych zabytków pochodzących od w Suszu oraz korzystanie ze zbiorów średniowiecza do okresu Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Zwiedzający znajdą tam unikalne Biblioteczki Regionalnej jest bezpłatne. eksponaty nie tylko związane z Suszem, ale także z innymi miastami regionu np. Prabuta- mi, Kisielicami, Iławą oraz licznymi niegdyś majątkami ziemskimi. Najcenniejsze zabytki Placówka czynna jest w każdą niedzielę zostały ciekawie i bogato opisane sprawiając, że zwiedzanie staje się żywą lekcją historii re- gionu. Placówka posiada najbogatsze w okolicy zbiory starych dokumentów, druków, nu- w godz.11.00-14.00. mizmatów, militariów, odznaczeń, medali oraz przedmiotów związanych z przemysłem, rol- nictwem i życiem codziennym mieszkańców miasta i gminy. W izbie można zobaczyć dwie Zwiedzanie w innych terminach wystawy stałe. Pierwsza pn. „Susz – dzieje miasta”, jak sama nazwa wskazuje poświęcona uzależnione jest od dyspozycyjności jest historii Susza od założenia miasta do końca XX wieku i ukazana została na 43 koloro- członków stowarzyszenia i możliwe jest wych tablicach. Druga pn. „Dawne Guziki Ziemi Suskiej w zbiorach Izby Historii Regionu po wcześniejszym kontakcie w Suszu” powstała w 2016 roku i składa się z 12 kolorowych tablic. Wystawa przedstawia telefonicznym lub drogą elektroniczną. blisko 200 guzików, które odzwierciedlają dawne dzieje i losy mieszkańców ziemi suskiej a także ukazują swoją fascynującą i ciekawą historię. W Izbie funkcjonuje również „Biblio- We wszelkich sprawach związanych teczka Regionalna”, która gromadzi i wypożycza wszelkie regionalne publikacje i książki. Placówka utrzymywana jest ze środków stowarzyszenia oraz darowizn. Na jej terenie działa z działalnością izby można sklepik, gdzie można nabyć pamiątki i publikacje związane z miastem i stowarzyszeniem. kontaktować się z jej opiekunem Sebastianem Zielińskim oraz Prezesem Towarzystwa Miłośników Ziemi Suskiej.

Izba Historii Regionu w Suszu ul. Świętego Floriana 11, 14-240 Susz tel. 505-045-914 lub 693-999-932 www.tmzs.pl, e-mail: [email protected] Wydawca: Gmina Susz Teksty: Sebastian Zieliński Korekta: Sylwia Zielińska Skład, opracowanie graficzne: Patrycja Szymańska Zdjęcia: Patrycja Szymańska, Wojciech Laskowski, Sebastian Zieliński Pocztówki ze zbiorów Krzysztofa Kępińskiego