LASEM ZACHWYCENIE - OBIEKTYWEM I PĘDZLEM STANISŁAWA BLONKOWSKIEGO Zachwycenie Lasem STANISŁAWA BLONKOWSKIEGO STANISŁAWA PĘDZLEM I OBIEKTYWEM Zamiast Wstępu

Zieleń nie jest już tylko kolorem nadziei. Staje się symbolem a zarazem najpiękniejszą częścią naszego majątku narodo- czystego powietrza, wody oraz otoczenia zachęcającego wego. Stan naszych lasów zależy nie tylko od ofiarności polskich do życia. Od nas wszystkich zależy, czy to zielone, leśne leśników, ale od każdego z nas, od naszego zachowania się dziedzictwo, które jest naszym bezcennym skarbem, w kontaktach z lasem, od gotowości przyjścia mu z pomocą, zostanie przekazane następnym pokoleniom w stanie gdy w grę wchodzi dobro naszej ojczystej przyrody. Niech wzbudzającym nadzieję na jego dalsze przetrwanie. Żadna ukazanie zdjęć i obrazów przedstawiających piękno lasów z dotychczasowych ludzkich cywilizacji nie mogła się Nadleśnictwa Susz wzbudzi w oglądających ten album LASEM obyć bez lasu. Lasy są jednym z nielicznych, odnawialnych ZACHWYCENIE. zasobów przyrody, są ogromną i trudną do zrekonstruowania,

LASEM ZACHWYCENIE 1 Historia Dawna

Najstarszymi materialnymi dowodami istnienia osadnictwa Pozwalano na korzystanie z bogactw leśnych w sposób Rozległe fragmenty Pojezierza Iławskiego to przede i olbrzymią bioróżnorodność utworzono na terenie na naszych terenach jest jedyne na obszarze północno – prawie nieograniczony. Chodziło o przyciąganie osadników, wszystkim liczne jeziora i lasy zarządzane przez nadleśnictwa niemalże wszystkie formy ochrony przyrody wschodniej Polski cmentarzysko kurhanowe w lesie koło którzy w pierwotnej puszczy znajdowali zatrudnienie przy Nadleśnictwo Susz. Aby oddać piękno i ducha tej krainy obowiązujące w Polsce: Park krajobrazowy, Natura Babięt, pochodzące z młodszej epoki kamienia (około 4000 – . wyrębie drzew, smolarstwie, popielarstwie. Piece smolne trzeba tu przebywać jakiś czas i być bacznym obserwatorem. 2000 z dyrektywami ptasią i siedliskową, rezerwaty Autor tego albumu, leśnik od niemalże 40 lat emocjonalnie przyrody, pomniki przyrody, obszary chronionego i zawodowo związany z tymi lasami, jak mało kto potrafi krajobrazu oraz rekordowa w skali kraju ilość stref uwiecznić piękno lasu, różnorodności gatunkowej, ochronnych wokół gniazd ptaków chronionych strefowo. pejzażu w fotografii i różnych technikach malarskich. Lasy Nadleśnictwa Susz to także miejsce rekreacji Żyjemy w czasach wielkich zmian i tylko dlatego, że i aktywnego wypoczynku. Oprócz leśnych pożytków, prawie ocieramy się o nie, nie dostrzegamy ich wielkości oferujemy również oznakowane i opisane trasy spacerowe i często nie zdajemy sobie sprawy z ich nieodwracalnego i rowerowe, pola namiotowe, ścieżki dydaktyczne. Lasy charakteru. Fotografia przyrodnicza w wykonaniu autora na Nadleśnictwa Susz pełnią również funkcje produkcyjne, zawsze utrwali niepowtarzalne piękno Pojezierza Iławskiego to miejsce pozyskania doskonałego surowca drzewnego, i lasów Nadleśnictwa Susz. który jest niezbędnym elementem funkcjonowania nie tylko A jest co przekazać potomnym, bo obszar Nadleśnictwa lokalnej społeczności. Susz, to piękne lasy i malownicze akweny wodne, dlatego Inż. Michał Juchniewicz powinnością leśników i przyrodników jest utrzymanie tego stażysta, leśniczy, kierownik transportu, nadleśniczy fragmentu polskiej przyrody jakimi są Lasy Iławskie dla terenowy, główny inżynier, zastępca nadleśniczego, następnych pokoleń. Ze względu na specyficzny charakter nadleśniczy w lasach Nadleśnictwa Susz

Kurchan z epoki neolitu kultury ceramiki sznurowej Od Autora (XXV - XVII w. p.n.e.)

Impulsem do powstania tego albumu było 35 - lecie jest najdoskonalszym nośnikiem informacji, wiele w niej luk istnienia Nadleśnictwa Susz w obecnym kształcie i nieścisłości, dlatego w rozdziale „Lasy i ludzie” ograniczyłem 1800 pne). Na podstawie przedmiotów, jakie udało się z niego stawały się często centralnymi punktami osad leśnych. Nadając organizacyjnym, 85 - lecie Lasów Państwowych, zbliżające się jedynie do zapisu nazwisk leśników poczynając od wydobyć, wiadomo, że było użytkowane przez ludy związane prawa do polowania na zwierzynę w lasach i połowu ryb w się 65 - lecie polskiej administracji leśnej na tym terenie, stanowiska leśniczego. Mam nadzieję, że w przyszłych edycjach z tak zwaną kulturą ceramiki sznurowej, około 4500 lat temu. jeziorach, zastrzegano jednak, że nie czyni się tego po wsze a przede wszystkim chęć zachowania od zapomnienia tego opracowania uzupełnione zostaną ewentualne luki. Nie Na początku drugiego 1000 - lecia tereny obecnego czasy. Począwszy od średniowiecza, bezplanowe, rabunkowe dokonań i osiągnięć, jak również uznanie i szacunek dla miałem możliwości odtworzenia nazwisk wszystkich, którzy Nadleśnictwa Susz pokrywały zwarte puszcze, wchodzące pozyskanie surowca drzewnego, jak również działające na wszystkich wspaniałych leśników związanych z lasami swój los związali z leśnictwem. Zapewniam jednak wszystkich w skład terytoriów staropruskiego plemienia Pomezanów. terenach leśnych huty żelaza i szkła, smolarnie, bartnictwo, Jeziorna, Starego Dzierzgonia i Susza. Monografia jest robotników leśnych, gajowych, podleśniczych, pracowników Ówczesne lasy przedzielały liczne jeziora, duże powierzchnie prymitywne metody pozyskania żywicy, niekontrolowany pracą naukową poświęconą jednemu zagadnieniu, dlatego biurowych i tych wszystkich ludzi ciężkiej, mozolnej, jakże bagien i rzadko rozrzucone osady ludzkie. Osadnictwo wypas bydła i trzody chlewnej, wypalanie łąk śródleśnych też opracowanie niniejsze nie aspiruje do tak zaszczytnej często niebezpiecznej pracy, których nazwisk zabrakło w tym zaczęło się rozszerzać na tych ziemiach na większą skalę drastycznie zmniejszyły zasobność lasów. Tylko w ostatnim definicji. Jest pierwszą w powojennych dziejach leśnictwa opracowaniu, że wszyscy razem stanowimy jedną wielką Leśną dopiero od XIII w., to jest od przybycia tu Krzyżaków. Podbili dziesięcioleciu XIV wieku wyeksportowano setki tysięcy na naszych terenach próbą opisania przemian zachodzących Rodzinę, dla której pomnażanie, ochrona i zachowanie dla oni ostatecznie całą Pomezanię w połowie XIII w., zakładając kłód dębowych do Danii, Holandii i Anglii. O rabunkowej w jego historycznym rozwoju od czasów najdawniejszych aż przyszłych pokoleń otrzymanego od naszych Poprzedników następnie na podbitym terytorium zamki obronne, a pod ich gospodarce świadczą również zmniejszające się wskaźniki po dzień dzisiejszy, przedstawieniem unikatowych walorów wspaniałego, leśnego dziedzictwa jest celem najwyższym. osłoną osady i miasta. W najdawniejszych wiekach z powodu lesistości Prus; 1280r. - ok. 80%, 1410r. - ok. 60%, 1576r. przyrodniczych lasów, przeglądem zmieniających się koncepcji „nadmiaru” lasów drewna zbytnio nie ceniono, ale już - ok. 33%, 1900r. - ok. 20%. W 1525 roku tereny te weszły organizacyjnych. Jest wreszcie almanachem zawierającym Mgr inż. Stanisław Blonkowski w czasach krzyżackich uzyskało wielką wartość. Aby ułatwić w skład księstwa pruskiego, które było lennem Polski. Od informacje o najwspanialszym bogactwie tych lasów – leśniczy, nadleśniczy terenowy, inżynier nadzoru, administrowanie podbitych ziem Prusy podzielono na większe 1724 roku zaczęła się na terenie Prus akcja sprowadzania na informacje o ludziach z nim związanych. Pamięć ludzka nie zastępca nadleśniczego w lasach Nadleśnictwa Susz okręgi administracyjne - komturstwa i mniejsze - komornictwa. większą skalę niemieckich kolonistów i wprowadzony

2 LASEM ZACHWYCENIE LASEM ZACHWYCENIE 3 został zakaz osadzania na roli Polaków i Litwinów. Pod koniec podleśniczych, leśniczych i nadleśniczych oraz inspektorów w sposób niezorganizowany. Pozyskanie drewna ograniczano w tamtym czasie znaczna ilość własnej służby leśnej (tzw. XVII wieku lasami książęcymi zarządzał łowczy, zwany także leśnych. Organizację gospodarki leśnej usprawniła kolejna przeważnie do użytkowania międzyrębnego, a drzewostany „borowi”) pełniła głównie rolę strażników leśno - łowieckich. wielkim nadleśniczym. Podlegającym mu dwóm nadleśniczym reforma z roku 1775. W roku 1796 z dóbr królewskich rębne użytkowane były w niewielkim rozmiarze. Zatrudniona nadano w 1688 roku również tytuł wielkich nadleśniczych. utworzono nadleśnictwo Stary Dzierzgoń a potem z jego W Starym Dzierzgoniu urzędował leśniczy, któremu południowej części państwowe nadleśnictwo Siemiany. podlegało kilku strażników. Zarządzeniem z 1717 roku Rejencja królewiecka obejmowała w 1869 roku okręgi Lata Powojenne sprawy lasów przekazano kamerom okręgowym, inspekcyjne w Królewcu, Lubawie, Morągu i Szczytnie. a w 1723 Kamerze Wojenno - Skarbowej, w której zasiedli Do okręgu inspekcyjnego w Morągu należały nadleśnictwa z prawem głosu wielcy nadleśniczowie. Ci ostatni założyli w Starym Dzierzgoniu i Siemianach. W lasach państwowych W roku 1945, z przejętych na mocy Dekretu PKWN z dnia w podziale administracyjnym doszło w 1962 roku, kiedy to wiele nowych miejscowości, zawierając z pozyskanymi gospodarka leśna XIX wieku spowodowała, że miejsce 12.XII.1944 gruntów, zostały utworzone Nadleśnictwa: Jeziorno w skład nadleśnictwa weszły przejęte wcześniej kolonistami tzw. wstępne kontrakty, przedkładane do mieszanych lasów dębowo - bukowo - sosnowych zajęły z siedzibą w Jeziornie; Kiszbork z siedzibą w Haku przemianowane leśnictwa: Tłokowisko (830,06 ha) i Rożek (854,88 ha), zatwierdzenia elektorowi lub królowi. Jurysdykcję w tych monokultury sosnowe lub rzadziej, świerkowe; buk został później na Stary Dzierzgoń z siedzibą w Mortągu, a od 1957 roku a zlikwidowano leśnictwa: Jerzwałd i Piotrowo, oraz wsiach sprawował przede wszystkim nadleśniczy i w pewnej wyeliminowany częściowo (widocznie chronił go mniejszy w Starym Dzierzgoniu; Susz z siedzibą w Suszu. Do roku 1952 w roku 1972, kiedy to zlikwidowano dotychczasowe mierze także zarządcy szkatuły książęcej (np. pisarz leśny). na niego popyt); natomiast dąb ze składu drzewostanów gospodarka leśna prowadzona była na podstawie przybliżonej nadleśnictwo i jako Obręb Jeziorno z leśnictwami: Bukownica Do zakładania nowych wsi wybierano często obszary znikł prawie zupełnie. Ten stan rzeczy trwał do końca tabeli klas wieku opracowanej w roku 1946 przez pracowników (2087,98 ha), Zieleń (2060,15 ha), Szwalewo (2156,33 ha), ogołocone uprzednio przez drwali, smolarzy i popielarzy. XIX wieku. Dopiero po roku 1900 zaczęto w lasach ówczesnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Olsztynie. Wcześniej Rożek (1714,55 ha) wcielono do nowo utworzonego Nadleśnictwa Stary Dzierzgoń był od dawna siedzibą urzędu leśnego, państwowych, z inicjatywy Mortzfelda i przy pomocy jego gospodarkę leśną prowadzono na podstawie doraźnie Susz. któremu podlegała obszerna Puszcza Pruska. Reformę metody, przywracać dębowi jego naturalne stanowiska. opracowywanych wniosków cięć i odnowienia. Głównym celem W chwili utworzenia powierzchnia Nadleśnictwa Stary w lasach przeprowadzono w roku 1739. Powstała wtedy W ostatnich trzydziestu latach XIX wieku na naszych terenach w tym okresie było usuwanie skutków działań wojennych. Dzierzgoń, według przybliżonej tabeli klas wieku, wynosiła właściwa administracja leśna. W miejsce dotychczasowych prowadzono na koszt państwa poważne zalesienia słabych W okresie obowiązywania planów gospodarczych opartych 6775 ha, natomiast po prowizorycznym urządzaniu lasu, według strażników, podłowczych, łowczych i nadłowczych powołano gruntów rolnych. o przybliżoną tabelę klas wieku przeciętne etaty roczne dla całego stanu na dzień 1.X.1952 r., wzrosła do 7168,20 ha, by po urządzaniu obszaru obecnego nadleśnictwa Susz wynosiły w użytkach definitywnym w dniu 1.X.1962 r. osiągnąć powierzchnię 7839,69 rębnych około 43500 m3 brutto i w użytkach przedrębnych około ha, a w momencie likwidacji i wcielenia do nadleśnictwa Susz - 13500 m3 netto. Natomiast etaty oparte o prowizoryczne 7486,64 ha. Pierwotny podział nadleśnictwa na 9 leśnictw zmieniono Historia Niedawna plany urządzeniowe w latach 1951 - 1952 znacznie wzrosły podczas prowizorycznego urządzania w roku 1951 i według stanu na i w użytkach rębnych wynosiły około 53000 m3 brutto, dzień 1.I.1952 r. przedstawiał się następująco: Przesady (459,19 ha), W okresie międzywojennym lasy nadleśnictwa Siemiany lipy był dość znaczny. Ponadto zachowało się tu dużo lasów a w użytkach przedrębnych około 16300 m3 netto. Wykonanie Zakręty (734,94 ha), Uroczyska (701,00 ha), Danielin (854,30 ha), Leśna w całości stanowiły własność państwa. Powierzchnia przeszłorębnych. Miejsca mniej dostępne były w ogóle wymienionych etatów użytków rębnych i przedrębnych (881,24 ha), Mortęgi (843,42 ha), Dębina (996,23 ha), Kamieniec I nadleśnictwa wynosiła 6485 ha. W skład nadleśnictwa nie eksploatowane. Poza zachowaniem drzewostanów kształtowało się o około 30% wyżej niż plan. (589,50 ha), Kamieniec II (592,80 ha), Bornice (479,58 ha). Z kolei wchodziło pięć leśnictw, które w przybliżeniu, pokrywały się liściastych ówczesny gospodarz hołdował metodzie Według pierwszych opracowań zawartych w przybliżonych podczas definitywnego urządzania w 1962 roku powiększono powierzchniowo z obecnymi leśnictwami Szwalewo, Jeziorno, pozostawiania licznych przestojów dębowych, względnie tabelach klas wieku powierzchnia Nadleśnictwa Jeziorno wynosiła powierzchnie poszczególnych leśnictw i podział administracyjny, Rożek i częściowo Bukownica. Gospodarka w tych lasach prowadził gospodarstwa przestojowe. Oczywiście i tu 6177,61 ha. Po prowizorycznym urządzaniu, przeprowadzonym według stanu na dzień 1.X.1962 r., przedstawiał się następująco: była prowadzona w oparciu o plany gospodarcze. Stosowano gospodarka była oparta o plany gospodarcze. Wieki w 1951 roku przez ówczesną Sekcję u.l. DLP Gdańsk, ogólna Królewskie (1282,31 ha), Uroczysko (1036,96 ha), Danielin wysoką kolej rębu, dla sosny i buka prawdopodobnie rębności były prawdopodobnie wyższe niż w lasach powierzchnia nieco się zmniejszyła i wynosiła 6111,37 ha. (966,09 ha), Mortęgi (1129,04 ha), Bornice (1129,19 ha), 140 - letnią; użytkowano zrębami zupełnymi o szerokości państwowych. W drzewostanach sosnowych użytkowanie W okresie od roku 1951 do 1962 ogólny areał powiększył się przez Dębina (1099,29 ha), Kamieniec (1196,81 ha). W roku 1972 80 m, przy czym nawroty cięć wynosiły od 5 do 10 lat. było prowadzone rębnią zupełną o szerokości 100 m; przyłączenie w dn. 1.X.1959 r. z Nadleśnictwa Szymbark leśnictw Stary Dzierzgoń jako Obręb przechodzi do Nadleśnictwa Susz Odnowienia prowadzono sztucznie, głównie przy pomocy w drzewostanach bukowych prowadzono rębnię przerębową. Rożek i Tłokowisko, oraz przez przejęcie z Państwowego Funduszu z leśnictwami: Królewskie (1297,17 ha), Uroczysko (1542,10 ha), siewu sosny, niekiedy z domieszką świerka; domieszki Lasy obecnego Obrębu Susz należały w większości Ziemi gruntów porolnych, jak również opuszczonych lasów Dębina (1539,38 ha), Bornice (1538,76 ha), Kamieniec (1568,63 ha). brzozy i buka powstały w sposób naturalny. Powszechnie aż do zakończenia II wojny światowej, do byłych junkrów chłopskich i wynosił wg stanu na dzień 1.X.1962 r. - 8195,71 ha, W roku 1953 dla lasów Nadleśnictwa Susz opracowano wprowadzano dębowe kępy „mortzfeldowskie”. pruskich. Uroczyska Kamieniec, Merynos, Brusiny, a na dzień 1.X.1972 r. (po wyłączeniu z powierzchni nadleśnictwa prowizoryczny plan urządzania lasu, według którego powierzchnia Tereny obecnego Obrębu Stary Dzierzgoń stanowiły przed Ulnowo i Michałowo wchodziły w skład majątków rodziny jezior) - 8019,01 ha. W chwili utworzenia w skład Nadleśnictwa ogólna nadleśnictwa wynosiła 5470,59 ha. Plan ten obowiązywał wojną w ok. 47% lasy państwowe, w 51% lasy stanowiły Finckensteinów, uroczyska Nojdek, Limża i Ludwikowo Jeziorno wchodziły następujące leśnictwa: Bukownica przez 14 lat. W roku 1967 powierzchnia nadleśnictwa osiągnęła stan własność pruskich rodów junkierskich, pozostałe 2% to lasy wchodziły w skład dóbr rycerskich, które naród niemiecki (836,36 ha), Kątek (1254,08 ha), Szwalewo (925,11 ha), Piotrowo 6717,82 ha. Lasy nadleśnictwa w roku 1948 były podzielone na osiem drobnej własności. Gospodarka leśna w części należącej do podarował Hindenburgowi za zwycięstwo nad armią (1210,84 ha), Zieleń (1013,40 ha), Fabianki (934,82 ha). W roku leśnictw: Lipowo, Michałowo, Bronowo, Jawty, Huta, Bałoszyce, 1945 roku do majątku Kamieniec, była nieco inna niż w lasach Samsonowa w 1914 roku. Do roku 1945 lasy te w większości 1951, zmniejszając powierzchnie poszczególnych leśnictw, Najdek i Kisielice. Po wielu zmianach terytorialnych w dniu państwowych. Przede wszystkim zachowało się tu o wiele nie posiadały żadnych planów urządzeniowych, a gospodarkę utworzono leśnictwa: Jerzwałd (714,48 ha) i Januszewo 1.X.1977 r. podział na leśnictwa wyglądał następująco: Susz więcej lasów mieszanych, gdzie udział dęba, buka, a nawet leśną, nastawioną głównie na łowiectwo, prowadzono (942,42 ha, w tym 159,40 ha jezior). Do kolejnych zmian (2336,15 ha), Jawty (2174,29 ha), Kisielice (2008,53 ha).

4 LASEM ZACHWYCENIE LASEM ZACHWYCENIE 5 z wielu jezior (50) są rezerwatami przyrody. Charakterystyczną cechą klimatu terenu nadleśnictwa jest Ostatnie Dziesięciolecia jego przejściowość, wynikająca ze ścierania się na tym terenie wpływów klimatu kontynentalnego z klimatem morskim. Na tle ogólnych stosunków klimatycznych Pojezierza Mazurskiego Susz zwany niegdyś Różaną Górą (Rosenberg) jest siedzibą im. Stefana Kocięckiego (1497,75ha), Jeziorno (1177,02ha), klimat terenów nadleśnictwa i sąsiednich odznacza się niewielkim administracyjną lasów położonych w dwóch województwach Szwalewo (1456,39 ha), Rożek (1367,32ha), Królewskie (1571,66 złagodzeniem, co znajduje swój wyraz w nieco wcześniejszym (warmińsko-mazurskim i pomorskim) i siedmiu gminach. ha), Mortąg (1597,10 ha), Dębina (1468,04 ha), Bornice pojawieniu się wiosny i lata, późniejszym pojawieniem się Nadleśnictwo Susz w obecnych granicach utworzono na (1353,23 ha), Kamieniec (1713,41 ha), Zieleń (1632,82 ha), zimy oraz nieznacznym wydłużeniem okresu wegetacyjnego. podstawie „Zarządzenia nr 76 Naczelnego Dyrektora Lasów Michałowo (1231,81 ha) Lipowo (1207,73 ha), Susz (1601,61 ha), Na mozaice gleb pod wpływem klimatu i szaty roślinnej Państwowych” z dnia 21.12.1972 roku. W skład nowo Jawty (1126,81 ha), Kisielice (1676,11 ha). Powierzchnia ogólna wytworzyły się następujące typy siedliskowe lasu: LMśw – 41,7%, utworzonej jednostki weszły w całości dawne nadleśnictwa nadleśnictwa wynosi 23132,67 ha, w tym powierzchnia leśna Lśw - 30,3%, BMśw – 15,0%, Ol - 7,3%, Bśw - 0,1%, BMw - 0,2%, (obecnie zwane obrębami): Jeziorno, Stary Dzierzgoń i Susz - 21011,15 ha. Z początkiem 1998 roku, w ćwierćwiecze swojej BMb - 1,6%, LMw - 0,4%, Lw - 1,2%, OlJ - 0,5%, LMb - 1,6%, Lł - 0,1%. wraz z leśnictwami, które po wielu przekształceniach działalności siedziba nadleśnictwa zostaje przeniesiona do Najważniejszym gatunkiem lasotwórczym jest sosna osiągnęły obecny stan powierzchniowy: Uroczysko nowo wybudowanego biurowca. zwyczajna zajmująca 55,9% powierzchni i 60,8% udziału (1493,90ha), Bukownica oraz gospodarstwo nasienne miąższościowego. Przeciętny wiek drzewostanów z panującą sosną wynosi 60 lat, przeciętna zasobność 345 m3/ha, przeciętny przyrost 4,41 m3/ha. Obręb Jeziorno znajduje Ciekawostki Nie Tylko Przyrodnicze się w mikroregionie matecznym sosny taborskiej, jednej z najwspanialszych ras w Europie. Buk jako gatunek panujący 3 3 Nadleśnictwo Susz położone jest w I - Bałtyckiej Krainie pod torfami występują gytie wapienne a także margle. Obszar zajmuje 15,9% powierzchni, jego udział masowy w ogólnym zapasie wzrosła z 206 m do 313 m , przeciętny przyrost drzewostanów 3 3 Przyrodniczo - Leśnej, w Dzielnicy 8 - Pojezierza Iławsko - nadleśnictwa leży w centralnej części Pojezierza Iławskiego. wynosi 16,3%. Przeciętna zasobność drzewostanów z panującym na 1 ha zwiększył się z 3,55 m do 4,74 m , przeciętny wiek lasu 3 3 3 Brodnickiego, mezoregionów Pojezierza Iławskiego i Garbu Charakteryzuje się występowaniem licznych cieków, jezior bukiem wynosi 284 m /ha, przeciętny roczny przyrost 3,37 m /ha, wzrósł z 58 do 66 lat, zapas m brutto na powierzchni leśnej 3 3 Lubawskiego oraz Pojezierza Brodnickiego. polodowcowych i bagien, stąd biorą początek rzeki: Liwa, przeciętny wiek 75 lat. Drzewostany bukowe charakteryzują się wzrósł z 4009103 m do 6592470 m odkładając „na pniu” ponad 3 Teren nadleśnictwa reprezentuje młody krajobraz Dzierzgoń, Osa, Iławka. Tu znajduje się jezioro Jeziorak (3220 ha), dobrą jakością, zdrowotnością a także dużą dynamiką 2,5 miliona m . polodowcowy ukształtowany w swoich zasadniczych rysach zajmujące szóste miejsce na liście największych jezior Polski. Trzy odnowień naturalnych. Licznie występującym gatunkiem Pod względem florystycznym teren nadleśnictwa w fazie poznańskiej i pomorskiej zlodowacenia bałtyckiego. lasotwórczym jest dąb zajmujący 7,9% powierzchni leśnej charakteryzuje się wielką różnorodnością. Głównym składnikiem są Charakteryzuje go typowa rzeźba młodoglacjalna, i 7,7% udziału masowego. Dąb tworzy drzewostany mieszane, zbiorowiska leśne, znaczny jest udział roślinności wodnej, mniejszy reprezentowana przede wszystkim przez pagórki moreny głównie z bukiem, sosną, świerkiem, grabem, brzozą bagienno – torfowej, łąkowej i synantropijnej. Stwierdzono tu czołowej (Królewskie), falistą i silnie falistą morenę denną, i lipą. Przeciętna zasobność drzewostanów dębowych wynosi 790 taksonów roślin kwiatowych, tj. 35% flory Polski. Ochronie 3 pola zandrowe ( południowa część obrębu Jeziorno) 307 m3/ha, przeciętny przyrost 3,61 m /ha, przeciętny wiek całkowitej podlega 29 gatunków, m. in. Wawrzynek wilczełyko, i liczne zagłębienia wytopiskowe wypełnione wodami jezior. 69 lat. W leśnictwie Uroczysko uznano dębowy drzewostan wroniec widlasty, widłak goździsty, goździk pyszny, grzybień biały Utwory geologiczne stanowią głównie skały plejstoceńskie nasienny wyłączony. Podobnym udziałem charakteryzuje i północny, grążel żółty, rosiczka okrągłolistna, szereg storczyków zakumulowane i uformowane w okresie ostatniego zlodowacenia. się olsza czarna zajmująca 8,6% powierzchni leśnej i 6,6% np. kukułka plamista, kukułka krwista, kruszczyk szerokolistny. Występują one w formie moren dennych, pól zandrowych oraz udziału masowego. Olsza tworzy lite drzewostany oraz W Leśnictwie Bukownica, na północno – zachodnim, bagiennym w mniejszej ilości w postaci wzgórz moreny czołowej. Towarzyszą drzewostany mieszane z brzozą i jesionem. Przeciętna zasobność brzegu jeziora Łabędzie odkryto jedno z większych w kraju 3 im utwory holoceńskie głównie torfy i gytie wypełniające drzewostanów olchowych wynosi 277 m /ha, przeciętny przyrost stanowisk lipiennika Loesela, liczące około 600 roślin. W pobliżu obniżenia wytopiskowe, dna rynien, oraz doliny strumieni 4,34 m3/ha, przeciętny wiek 44 lata. Innym gatunkiem rośnie rzadki „naturowy” mech sierpowiec błyszczący. Wykonana i rzek. Dominującym utworem glebowym są piaski akumulacji lasotwórczym w nadleśnictwie jest brzoza zajmująca 7,1% w 1994 roku inwentaryzacja przyrodnicza w nadleśnictwie lodowcowej z udziałem żwiru i kamieni. W północnej części powierzchni leśnej oraz 5,6% udziału masowego. Przeciętna przedstawia się następująco: - Lasy o charakterze zbliżonym do obrębów Stary Dzierzgoń i Jeziorno (Królewskie, Uroczysko) zasobność wynosi 254 m3/ha, przeciętny przyrost 4,31 m3/ha, naturalnego - 6641 ha, drzewostany rodzimego pochodzenia - oraz na znacznej części obrębu Susz występują liczne płaty glin przeciętny wiek 45 lat. Brzoza tworzy drzewostany mieszane ze 7740 ha, drzewostany o nadzwyczajnym bogactwie florystycznym - dennomorenowych. Większe powierzchniowo pola zandrowe wszystkimi gatunkami drzew występujących w nadleśnictwie. 92 ha, bagna, moczary i torfowiska - 860 ha, stanowiska roślin występują w południowej części obrębu Jeziorno (Rożek, Pozostałe gatunki drzew mają następujące udziały powierzchniowe i zwierząt zasługujące na ochronę przed wyrębem - 737 ha, Szwalewo). Wśród holoceńskich torfów najczęściej występują i masowe: świerk 2,3%, 1,7%, modrzew 0,5%, 0,3%, klon 0,2% lasy na stanowiskach wydmowych i podmokłych - 68 ha. torfy przejściowe a także w znacznie mniejszej ilości torfy 0,1%, jesion 0,5%, 0,5%, grab 0,5%, 0,4%, lipa 0,5% i 0,3%. Na Na obszarze nadleśnictwa zaewidencjonowano 50 drzew wysokie i niskie. W niektórych obniżeniach wytopiskowych przestrzeni ostatniego półwiecza przeciętna zasobność na 1 ha uznanychza pomniki przyrody, 2 aleje drzew i 1 grupę drzew.

6 LASEM ZACHWYCENIE LASEM ZACHWYCENIE 7 250-letnie dęby w Leśnictwie Królewskie Fosa warownego grodu Prusów, wcześniej prawdopodobnie Gotów

Wykonana w roku 2007 inwentaryzacja przyrodnicza ruda i czarna, rybołów. Zlokalizowano ponad 100 gniazd ptaków w lasach nadleśnictwa wykazała obecność rzadkich chronionych strefowo i objęto szczególną ochroną około Las - niegdyś dający schronienie, jadło i przyodziewek, dziś obok funkcji produkcyjnych spełniający niedające się przecenić „naturowych” siedlisk, które za względu na swoją unikatowość 8,5 tys. ha drzewostanów leżących w obrębie tych stref. i wycenić funkcje społeczne, będąc jednocześnie wytwórnią niezbędnego do życia tlenu, chroniąc glebę, wodę i powietrze. Daje radość zostały objęte unijną dyrektywą siedliskową. Są to: brzezina Ze względu na bogactwo ornitofauny, w której występują w obcowaniu z nim na wakacyjnych szlakach racząc nas obfitością grzybów, jagód i zwierzyny. Dostarcza natchnienia artystom a nam bagienna – 324,63 ha, grąd subatlantycki – 1346,17 ha, grąd liczne gatunki zagrożone w skali Europy i świata, teren Parku zwykłym śmiertelnikom, zagubionym w betonowych dżunglach, w ustawicznej gonitwie, daje czas na chwile oddechu i refleksji. subkontynentalny – 3003,61 ha, kwaśna buczyna niżowa – Krajobrazowego Pojezierza Iławskiego, obejmujący znaczną część 1207,27 ha, łęgi olszowe i olszowo – jesionowe – 1716,64 ha, lasów nadleśnictwa, został zakwalifikowany jako ostoja ptaków żyzna buczyna niżowa – 2580,56 ha. Razem zainwentaryzowano o randze europejskiej. prawie 10200 ha siedlisk „naturowych”, co stanowi niemal 50% Lasy Nadleśnictwa Susz były też świadkiem wielu znaczących powierzchni leśnej nadleśnictwa. wydarzeń historycznych. Tu w okolicy Starego Dzierzgonia Fauna nadleśnictwa wykazuje duże zróżnicowanie odbyła się ostatnia przegrana bitwa ostatniego powstania gatunkowe, co jest związane z różnorodnością siedlisk Prusów. Krzyżacy, wspomagani zresztą przez polskie rycerstwo, i bogactwem szaty roślinnej, stosunkowo mało przekształconej odnieśli druzgocące zwycięstwo, po którym Prusowie już się w porównaniu do innych terenów użytkowanych gospodarczo. nigdy nie podnieśli. Do dziś w malowniczym zakątku leśnictwa Ogółem w granicach nadleśnictwa z kręgowców stwierdzono Królewskie, na urwistej skarpie rzeki Dzierzgoń, dostrzec można 11 gatunków płazów (wszystkie chronione) m.in. ropucha szara zarysy dawnego obozu warownego Krzyżaków, zbudowanego i zielona, traszka grzebieniasta i zwyczajna, kumak nizinny, w miejscu zdobytego wcześniej grodu Prusów. Tędy, zajmując rzekotka drzewna, grzebiuszka, 5 gatunków chronionych gadów: kolejno warowne zamki w Morągu, Przezmarku i Dzierzgoniu żmija, zaskroniec, padalec, jaszczurka zwinka i żyworódka, 147 szło pod Malbork rycerstwo Władysława Jagiełły. Pamiątką lęgowych gatunków ptaków (116 chronionych) i 32 gatunki z okresu wojen szwedzkich jest szaniec w zakolu rzeki Dzierzgoń, ssaków, w tym 5 chronionych. Wśród licznych gatunków w Leśnictwie Królewskie. W tym samym leśnictwie parę wieków chronionych występuje wiele zwierząt zagrożonych w swym później ryto w kamiennych obeliskach napisy upamiętniające istnieniu zarówno w skali kraju jak i Europy. Do gatunków miejsca, gdzie kajzer Wilhelm strzelał kapitalne kozły, jelenie ptaków zagrożonych globalnie należą podgorzałka, derkacz, i dziki. Kamienie te stoją do dzisiaj. Gościł też z piękną Marią Najliczniejszy w Nadleśnictwie las mieszany świeży (LMśw); bąk, bączek, żuraw, kropiatka, zielonka, muchołówka białoszyja, Walewską w Kamieńcu, w pałacu von Finkensteinów cesarz tu w wieku 140 lat i zasobności ok. 400 m3/ha muchołówka mała, podróżniczek, bielik, orlik krzykliwy, kania Napoleon, odpoczywając po bitewnych trudach.

8 LASEM ZACHWYCENIE LASEM ZACHWYCENIE 9 Brzoza - pionierski gatunek na gruntach porolnych Taborskie sosny

Od czasu do czasu przyroda zachowuje się odmiennie od połamał głównie drzewostany sosnowe młodszych i średnich naszych oczekiwań. Szkody abiotyczne powodują znaczne klas wieku. Szkody wyniosły 130 tysięcy m3. Leśnicy korzystając straty w drzewostanach. Na początku listopada 1980 roku ze swojej wiedzy i doświadczenia pomagają lasom, którymi się huraganowe wiatry powaliły ok. 200 tysięcy m3 drzew. opiekują zabliźnić rany, tak by las trwał nadal. W ćwierć wieku później 3-4 listopada 2006 roku mokry śnieg

Trzy pokolenia leśne: uprawa, młodnik, starodrzew LASEM ZACHWYCENIE 11 Rezerwaty Przyrody - Rezerwat Gaudy -

Rezerwaty przyrody - przyrodnicze skarbce roślinności torfowiskowej. Powierzchnia rezerwatu wg. najcenniejszych walorów naszych lasów. Obecnie stanu na dzień 31.07.2004 roku wynosi 519,72 ha, z czego w Nadleśnictwie Susz znajdują się trzy rezerwaty przyrody na bagna przypada 86%. Lasy otaczające rezerwat są ostoją - REZERWAT JEZIORO GAUDY położony w obrębie Stary i miejscem gniazdowania orła bielika, rybołowa, orlików, Dzierzgoń utworzono w 1957 roku na podstawie Zarządzenia kań, bociana czarnego, żurawi i wielu gatunków kaczek. Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 23. 01.1957 Niedostępność bagien i oczeretów daje miejsce schronienia roku (Monitor Polski Nr 14 poz. 105 z dnia 22.02.1957 łosiom, jeleniom, sarnom i dzikom. Czasem zajrzy tu wilk. roku) w celu ochrony naturalnej ostoi i miejsc lęgowych W roku 1998 w rezerwacie i jego najbliższym otoczeniu został licznego ptactwa wodnego i błotnego oraz zespołów reintrodukowany bóbr.

LASEM ZACHWYCENIE 13 Rykowisko jeleni

Lis przy szczątkach dzika

Karpiarnia

Pościnane przez bobry drzewa Poziewnik pstry Na podmokłych łąkach rośnie firletka postrzępiona Bobrowa tama na Karpiarni Rezerwat Jezioro Czerwica

Rezerwat Jezioro Czerwica o powierzchni 11,63 ha położony jest w obrębie Stary Dzierzgoń, na półwyspie oraz dwóch wyspach jeziora Czerwica, gdzie gniazduje liczna kolonia kormorana czarnego i czapli siwej. Rezerwat utworzono na podstawie Zarządzenia Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 28.09.1957 roku (monitor Polski Nr 83 poz. 503 z dnia 28.10.1957 roku). Kolonia istnieje od 1934 roku, a jej obecna wielkość to około 200 gniazd w większości zajmowanych przez kormorany. Największą liczebność kormoranów w kolonii obserwowano w latach pięćdziesiątych, gdy występowało w niej ponad 900 gniazd. Na górującej nad kolonią suchej sośnie często przesiadują bieliki.

16 LASEM ZACHWYCENIE LASEM ZACHWYCENIE 17 Wpadający do Czerwicy strumień, w którym autor widział polującego na szczupaki wilka

Portret czapli siwej

Wspólna kolonia kormoranów i czapli Para bielików na drzewie czatowni Łabędzie nieme Rezerwat Jezioro Jasne

Rezerwat o całkowitej powierzchni 106,30 ha utworzono otaczających je drzewostanów. Charakterystyczną cechą w 1988 roku na podstawie Zarządzenia Ministra Ochrony jeziora Jasnego jest duże ubóstwo florystyczne i faunistyczne, Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 01.07. wyjątkowa czystość i przeźroczystość wody oraz bardzo niskie 1988 roku (Monitor Polski 21 poz. 193 z dnia 27.07.1998 roku) pH, wynoszące 4,5. W normalnych warunkach pogodowych w celu zachowania ze względów naukowych i dydaktycznych światło swobodnie penetruje całą głębokość (19 m) zbiornika, oligotroficznego jeziora Jasne, dystroficznego Jeziora umożliwiając życie nielicznych roślin do głębokości 14 - 15 m. Luba, torfowisk występujących w rynnie pojeziernej oraz

20 LASEM ZACHWYCENIE Bieliki gniazdują tu od dziesięcioleci

Torfowisko wysokie otaczające od północy jezioro Luba - widoczny proces lądowacenia

Rosiczka okrągłolistna

Modrzewnica północna Wełnianka wąskolistna Kwitnąca żurawina Dystroficzne jezioro Luba Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego

Park został utworzony w maju 1993 roku (Rozp. Nr 120 położone są na terenie gmin: Stary Dzierzgoń, Susz, Iława, Woj. Olsztyńskiego i Woj. Elbląskiego - Dz. U. Nr 19 poz. 226 Miasta i Gminy Zalewo oraz Miasta Iława. Zdecydowanie z 1993 roku). w celu zachowania wartości przyrodniczych, największa część Parku pokryta jest lasami ( 15184 ha, lesistość POMNIKI PRZYRODY - cisy, niegdyś jedno z licznych skupisk kulturowych, rekreacyjnych i zdrowotnych terenu Pojezierza 62%). W granicach Parku i otuliny znajdują się 43 zbiorniki w tym regionie, obecnie jego szczątkowa populacja liczy zaledwie 21 osobników. Jest gatunkiem dwupiennym, tylko nieliczne drzewa Iławskiego. Park (25045 ha powierzchni) i jego otulina (18083 ha) jeziorne o łącznej powierzchni 6003 ha (jeziorność 27%). wydają owoce. Z ich nasion uzyskaliśmy 2000 sadzonek, które wiosną 2009 roku przywrócono naturze (imienne zezwolenie „GRUBA SOSNA” - ponad 350-letnie, jedno z najstarszych drzew Ministerstwa Środowiska). Obecnie są zarejestowane 54 drzewa matecznych sosny taborskiej. Z jej starszych sióstr robiono maszty do pomnikowe. średniowiecznych galeonów, które przemierzały morza i oceany

Pomnikowy dąb w okolicach Brusin Pomnikowy dąb nad jeziorem Czerwica

Obszar Chronionego Krajobrazu Pojezierza Iławskiego „Raj Toniego” - maleńkie bagienko, gdzie Toni Thielemann, fotografik przyrody przez Obszar Specjalnej Ochrony Lasy Iławskie Obszar Chronionego Krajobrazu Rzeki Liwy ćwierćwiecze fotografołał żurawie Las Kwitnący

Wiosna jest okresem kwitnienia drzew, krzewów i roślin zielnych. Niektóre z nich kwitną niepozornie, ledwie zauważalnie, inne czarują kolorytem lub wabią oszałamiającym zapachem. Jedne, tak jak główne gatunki lasotwórcze są bardzo liczne, inne stanowią unikaty w skali Czeremcha zwyczajna Cis pospolity Dąb szypułkowy europejskiej. W lasach nadleśnictwa Susz rozpoznano około 750 teksonów roślin.

Modrzew europejski

Buk zwyczajny Kora cisa pospolitego

Klon zwyczajny Świerk pospolity Kalina hordowina Jarząb pospolity (jarzębina) Sosna zwyczajna

2632 LASEM ZACHWYCENIE LASEM ZACHWYCENIE 27 Zawilec gajowy Fiołek leśny Śledzienica skrętolistna

Siódmaczek leśny Knieć błotna Konwalia majowa

Kosaciec żółty Glistnik jaskółcze ziele Borówka czarna

Kokoryczka wielokwiatowa Lipiennik Loesela Gwiazdnica gajowa

28 LASEM ZACHWYCENIE LASEM ZACHWYCENIE 29 Naparstnica purpurowa LASEM ZACHWYCENIE 31 Nadleśnictwo Susz słynie nie tylko w kraju, z gospodarstwa nasiennego noszącego imię doc. Stefana Kocięckiego, gdzie znajdują się plantacje nasienne sosny pospolitej proweniencji taborskiej, brzozy brodawkowatej, lipy drobnolistnej i świerka pospolitego. Od kilku lat realizowany jest własny program testowania sosny taborskiej na założonych rodowych powierzchniach testujących. Założono również proweniencyjne doświadczenie z jodłą krajowych i zagranicznych pochodzeń. Tu również zlokalizowano pierwszą w kraju sosnową plantację nasienną II generacji. Plantacje te, oprócz funkcji gospodarczej, polegającej na dostarczaniu najwyższej jakości nasion rodzimych drzew leśnych, są swoistym bankiem genów, zwanych drzewami matecznymi. W leśnictwie Rożek znajduje się najstarsze i największe sosnowe drzewo mateczne Plantacja nasienna sosny zwyczajnej proweniencji taborskiej w kraju. Z potomstwa tego i innych drzew matecznych założono w ciągu kilkunastu ostatnich lat wiele setek hektarów upraw leśnych, które w przyszłości, w olbrzymim zwielokrotnieniu zastopią drzewa mateczne, gdy nadejdzie ich biologiczny kres. I tak jak niegdyś w średniowieczu z drewna naszych lasów budowano hiszpańskie i holenderskie galeony, tak i dzisiaj krajowi i zagraniczni kupcy podziwiają znakomitą jakość drewna naszych lasów.

Drzewo mateczne sosny zwyczajnej proweniencji taborskiej Plantacja nasienna lipy drobnolistnej

Wyłączony Drzewostan Nasienny (WDN) dęba szypułkowego

Plantacja nasienna brzozy brodawkowatej Plantacja nasienna świerka pospolitego 32 LASEM ZACHWYCENIE Jednym z najcenniejszych walorów przyrodniczych rzadkich ptaków znajdują się również poza granicami OSOP. lasów Nadleśnictwa Susz są bez wątpienia ptaki. To Pomimo, że zagęszczenie par lęgowych na 100 km2 nie dzięki prowadzeniu opartej na zasadach ekologicznych, przekracza dla niektórych gatunków średniej krajowej, to racjonalnej, zrównoważonej gospodarki leśnej, ten urokliwy nagromadzenie ich razem na tym terenie świadczy o jego zakątek Polski stał się ptasim rajem, a jego unikatową wyjątkowości. Natomiast zagęszczenie bociana czarnego wartość doceniła unijna dyrektywa ptasia, dzięki czemu na przekracza średnią krajową 4 - 5 krotnie. Zagęszczenie 3,6 - terenie niemalże całego nadleśnictwa utworzono Obszar 5,6 par na 100 km2 powierzchni ogólnej i 5,9 - 9,2 powierzchni Specjalnej Ochrony Ptaków NATURA 2000 Lasy Iławskie leśnej orła bielika czyni go absolutnym rekordzistą krajowym. (kod obszaru PLB 280005). Gniazda i rewiry bytowania

LASEM ZACHWYCENIE 35 Bielik - królewski ptak, od wieków symbol naszej w wielu krajach Europy, z Francją i Anglią na czele, razem państwowości, niegdyś wraz z innymi ptakami drapieżnymi wziętych. Bliskie spotkania z tym majestatycznym ptakiem zawzięcie tępiony w całej Europie. Dziś jego polska populacja pozostawiają w pamięci niezatarte wrażenia. Zimą, przy nęcisku, zajmuje drugie miejsce wśród krajów europejskich (po Norwegii). z zamaskowanej czatowni obserwowałem 25 bielików, co Liczba bielików w lasach Nadleśnictwa Susz jest większa niż pomimo trzaskającego mrozu wywołało gorączkowe dreszcze.

Żuraw - jeden z najciekawszych naszych ptaków. Mistrz kamuflarzu, uosobienie płochliwości i ostrożności, mieszkaniec mokradeł, wierny ostępom do których co rok wraca. Fascynujący olbrzym, niezwykle trudny do fotografowania przez swoje zlewające się z tłem szare ubarwienie. Spektakularne, jesienne przyloty na noclegowiska odbywają się zwykle po zachodzie słońca, a na dzienne żerowiska o świecie. Na fotografię żurawi na tle księżyca czekałem kilka tygodni, a najlepsze poranne fotografowanie wymagało noclegu w ciasnym, skleconym z gałęzi i trawy szałasie. Nagrodą, oprócz zdjęć, był koncert fanfar, pisków, pomruków i pochrapywań. Wszystko to na tle łopotu skrzydeł, plusku wody i odgłosów pobliskiego rykowiska. Takie „Eine kleine Nachtmusik” żurawiowej kompozycji i i wykonania. Mozart by się zachwycił.

40 LASEM ZACHWYCENIE LASEM ZACHWYCENIE 41 42 LASEM ZACHWYCENIE LASEM ZACHWYCENIE 43 Grzybów Było w Bród

fot. A. Blonkowska Wiosenne Zaloty

LASEM ZACHWYCENIE 47 Lasy, bagna, śródleśne łąki są domem wielu gatunków zwierzyny łownej. Średnio, przed rozpoczęciem sezonu łowieckiego ich stan przedstawia się następująco: łosie - 35, jelenie - 780, daniele - 60, sarny - 3340, dziki - 1880, lisy - 520, jenoty - 230, borsuki - 180, kuny - 160, norki amerykańskie - 230, tchórze - 130, zające szaraki - 1050, bażanty - 680, kuropatwy - 340. Ponadto przedmiotem myśliwskich spotkań są kaczki, gęsi, gołębie grzywacze, łyski. Ostatnio zadomowił się gość z zachodu - szop pracz. Na stałe zasiedlił się bóbr. Czasem pojawia się wilk i ryś. Do tradycji należą wigilijne polowania leśników.

Szpak Sójka Błotniak stawowy

48 LASEM ZACHWYCENIE LASEM ZACHWYCENIE 49 Motyle - jedne z najpiękniejszych owadów, wielobarwna ozdoba śródleśnych łąk. Swoje uskrzydlone, zwiewne piękno najchętniej prezentują w ciepłe, bezwietrzne, słoneczne dni.

Rusałka pawik Rusałka admirał

Rusałka kratkowiec Rusałka żałobnik

Rusałka ceik

Szachownica galatea Rusałka osetnik Przestrojnik trawnik Cytrynek Leśne jeziora - spuścizna po ozdobą naszych lasów, a niewątpliwie perłą w koronie jest ostatnim lodowcu. Jest ich w naszych lasach 50, od maleńkich, oligotroficzne jezioro Jasne, o czystości wody porównywalnej kilkunastoarowych oczek, po najdłuższy w kraju Jeziorak. Są do jezior wysokogórskich.

Jezioro Kociołek

Jezioro Jasne Jezioro Januszewskie

52 LASEM ZACHWYCENIE LASEM ZACHWYCENIE 53 Tama bobrowa na rzece Liwa

Jeziorak w okolicy Siemian

Jezioro Płaskie w okolicy Jerzwałdu

Jezioro Głębokie Jezioro Witoszewskie Jezioro Urowiec Z Okien Czatowni na Bagnach

Na rowie płynącym przez śródleśną łąkę bobry zbudowały tamę tworząc lokalne, płytkie rozlewisko, okolone trzcinami, w których tkwią martwe drzewa. Miejsce to stało się jesiennym Jesienią, przed odlotem, nocują tu setki żurawi Czapla siwa noclegowiskiem setek żurawi, bytują tu również łabędzie, czajki, brodźce, czaple, wiele gatunków kaczek. Z wysokiej sosny teren obserwują bieliki. W otaczającym rozlewisko lesie przebywają jelenie, sarny i dziki. Na nęcisko przed okna czatowni wychodzą lisy, jenoty, borsuki i kuny, ostatnio pokazał się szop. Wiosną wszystko tonie w ogłuszającym koncercie żab, przez który przebija się godowy trel słowika. Raj dla oczu i uszu i mnóstwo okazji do fotografowania. Wcześniej trzeba tylko zbudować czatownię, wkomponowaną w krajobraz trzcinowiska.

Młody bielik Dzierzba gąsiorek Czajka Myszołów

W szuwarach nad brzegiem rozlewiska Szpak bytują sarny Sójka Błotniak stawowy

Dzięcioł pstry duży Odpoczywające biegusy przy swojej dziupli fot. W. Łapiński

56 LASEM ZACHWYCENIE LASEM ZACHWYCENIE 57 Ponowa - świeżo spadły śnieg, na którym śnieg mocno zamarźnie, zwierzyna ma utrudniony dostęp do doświadczony leśnik lub myśliwy, jak z otwartej księgi naturalnego pokarmu, a jeśli jesienią nie obrodziły dęby i buki może odczytać co się wydarzyło na otwartych ścieżkach lub człowiek musi pomóc zwierzynie przez odśnieżanie leśnych dróg śródleśnych polanach. Znajomość tropów pozwala określić i wyłożenie karmy w paśnikach, karmowiskach oraz liczbę przebywającej w łowisku zwierzyny. Gdy głęboki uzupełnianie soli w lizawkach.

LASEM ZACHWYCENIE 59 Jezioro Kociołek zimą LASEM ZACHWYCENIE 61 Las Pędzlem Malowany 64 LASEM ZACHWYCENIE

Czesław Grześkowiak, Bolesław Kijewski, Bronisław Zatoń, MORTĘGI: Alfons Kurpisz, ... Galiński, Zygmunt Czapnik, Stefan Czerski, Lasy i Ludzie DĘBINA: Wacław Meller, ... Kwiatkowski, ... Otton, Zygmunt Czapnik, ... Prystupa, ... Kubicz, Jan Grześkowiak, ... Jóźwiak, Kazimierz Kowalkowski, Lech Nadrasik, Tadeusz Łuszczewski, Stefan Fusik, Na przestrzeni ostatniego półwiecza, stosownie do obecnie wyższe studia posiada połowa zatrudnionych. Wiedza BORNICE: Walerian Zwolenkiewicz, LEŚNA: Władysław Brylewski, występujących potrzeb i uwarunkowań zmieniały się koncepcje i doświadczenie zdobyte w Nadleśnictwie Susz przyczynia się do Władysław Herman, ... Dębiński, Andrzej Blichewicz, ... Knobelsdorf, organizacyjne w lasach państwowych. W okresie powojennym obejmowania odpowiedzialnych stanowisk na różnych szczeblach PRZESADY, ZAKRĘTY - w roku 1951 projektowano podział Leśnictwa lansowano leśnictwa o niewielkiej powierzchni, co pociągało zarządzania w Lasach Państwowych. Wielu nadleśniczych, Królewskie, brak danych o obsadzie, prawdopodobnie zamysłu nie za sobą tworzenie wielu leśnictw (od 8 do 10), osiągających pracowników Regionalnych Dyrekcji (na stanowisku naczelnika zrealizowano. (rok 1952) w poszczególnych nadleśnictwach przeciętnie wydziału, zastępcy dyrektora i dyrektora regionalnego), Dyrekcji powierzchnię od 684 ha w nadleśnictwie Susz, poprzez 717 ha Generalnej, IBL, PAN i wielu innych stawiało pierwsze kroki Nadleśnictwo SUSZ w nadleśnictwie Stary Dzierzgoń, do 764 w nadleśnictwie Jeziorno. w Nadleśnictwie Susz, które przydomek „kuźnia kadr” nosi już od Nadleśniczowie: Tadeusz Śliwiński, Jerzy Liniewicz, Stanisław Wraz z upływem czasu powierzchnię leśnictw systematycznie dawna. Borzyszkowski, Wacław Falkowski, Jan Adamiec, Andrzej Kozłowski, powiększano, co spowodowało likwidację części z nich. Od Stefan Ciesielka chwili utworzenia, w okresie najmniejszej liczby leśnictw (rok OBSADA KIEROWNICZYCH STANOWISK (NADLEŚNICZY, Adiunkci: ... Antosiewicz, Jan Stępień, Tadeusz Puchniarski, Andrzej 1977), nowe nadleśnictwo Susz posiadało ich 12 o średniej ADIUNKT, GŁÓWNY KSIĘGOWY, SEKRETARZ BIURA, Sobotko powierzchni 1835 ha (od najmniejszego - 1297,17 ha Królewskie, LEŚNICZY) W LATACH 1945 - 1972 PRZEDSTAWIAŁA SIĘ Główni Księgowi: Henryk Harmaciński, Stanisław Staniszewski, do największego - 2336,15 ha Susz). Dla porównania, w roku 1952 NASTĘPUJĄCO: Władysław Turski na terenie obejmującym powierzchnię dzisiejszego nadleśnictwa Sekretarze: Stanisław Panasiak, Feliks Jaworski funkcjonowało 22 leśnictwa o średniej powierzchni 727 ha NADLEŚNICTWO JEZIORNO Leśniczowie: MICHAŁOWO: Edward Breitenbach, Wacław Nowicki, (od najmniejszego - 459,19 ha Przesady w nadleśnictwie Stary Nadleśniczowie: Zygmunt Metzig, Leonard Wójciak Filip Latos, Zbigniew Karbowski, LIPOWO: Jan Rzepka, Jan Kwaśniak, Dzierzgoń, do największego - 1254,08 ha Kątek w nadleśnictwie Adiunkci: Czesław Fengler, Adam Wanat, Bogdan Milewski KISIELICE: Jan Szindler, Józef Wojtuń, Jerzy Wosiak, Marian Urbańczyk, Jeziorno). W chwili obecnej (rok 2005) nadleśnictwo posiada Główni Księgowi: Stanisław Szyman, Kazimierz Kaźmierczak SUSZ: Jerzy Hołowaczyk, MERYNOS: Wincenty Jeliński, BRONOWO: 16 jednostek terenowych o średniej powierzchni 1446 ha Sekretarze: Natalia Smelcińska, Stanisław Troszczyński, Edward Gerard Śliska, Jerzy Hołowaczyk, TREMPLIN: Florian Stanek, Jerzy (od najmniejszego – 1177,02 ha Jeziorno, do największego – Estkowski Wosiak, JAWTY: Stefan Stawicki, Franciszek Czelakowski, HUTA: 1713,41 ha Kamieniec). Leśniczowie: BUKOWNICA: Bronisław Zatoń, Antoni Olejnik, Czesław Ludwik Tomczak, BAŁOSZYCE: Władysław Jurkowski, NAJDEK: Od utworzenia pierwszych nadleśnictw do chwili obecnej Grześkowiak, Wiktor Joachimiak, Czesław Fengler, Tadeusz Świgoń, Stanisław Ritter swoistą ewolucję przechodziły różne stanowiska służbowe. Na Stefan Stęplewski, Stanisław Blonkowski, JERZWAŁD: Jan Kowalski, STRAŻ LEŚNA (obsługująca teren Nadleśnictw: Susz, Jeziorno, Stary czele nadleśnictwa stał zawsze nadleśniczy, którego w razie ROŻEK: Marian Sikora, SZWALEWO: Filip Latos, Franciszek Kremke, Dzierzgoń): Komendanci: Bolesław Zapszaluk, Leon Janukowicz, nieobecności zastępował sekretarz biura lub zwyczajowo, Aleksander Bednarczyk, Józef Szramke, KĄTEK: Maksymilian Strażnicy: Benedykt Szpitter, Jan Wierniewski, Bronisław Drzyzdek najstarszy wiekiem leśniczy. Na początku lat pięćdziesiątych Ceglarski, Stanisław Wojtasik, Witold Myszko, Piotr Zalewski, wprowadzono stanowisko adiunkta, który pełnił funkcję zastępcy JANUSZEWO: ... Rzepka, Henryk Życiński, Jerzy Wosiak, Stanisław nadleśniczego. Na stanowisko to, co nie było wymagane Kaczor, FABIANKI: Franciszek Czelakowski, ... Lipski, Henryk w stosunku do nadleśniczych, powoływano ludzi wyłącznie Sawicki, ZIELEŃ: Wacław Czelakowski, PIOTROWO: Antoni Sójka, z wyższym wykształceniem leśnym. Do największych zmian doszło TŁOKOWISKO: Franciszek Opaliński, Jan Brzeziński po roku 1972, kiedy to byłe nadleśnictwa stały się Obrębami, na czele których stanęli nadleśniczowie terenowi. Powołano też NADLEŚNICTWO STARY DZIERZGOŃ stanowisko zastępcy nadleśniczego oraz na krótko głównego Nadleśniczowie: Stanisław Tyszecki, Roman Choszowski, Antoni technologa i leśniczego technologa. Skutkiem Ustawy o lasach Czaja, Tadeusz Chomicki, Jan Kraiński, Jan Skabara z dnia 28 listopada 1991 roku było powołanie Służby Leśnej, Adiunkci: Henryk Śniegocki, Jan Kraiński, Leonard Kostka, Jan w skład której wszedł nadleśniczy, główny inżynier, główny Skabara, Zygfryd Mielnik księgowy, inżynier nadzoru, leśniczowie, podleśniczowie Główni Księgowi: Władysław Puzio, Władysław Golusiński, Jan oraz strażnicy leśni. Zlikwidowano stanowiska nadleśniczych Andrzejewski terenowych, adiunktów oraz gajowych. Funkcję zastępcy Sekretarze: Władysław Herman, ... Ślepecki, Edward Kłoczewski, nadleśniczego, lecz tylko w czasie jego nieobecności i w ściśle Kazimierz Kowalkowski określonym przez nadleśniczego zakresie, pełnił główny Leśniczowie: UROCZYSKO: Bolesław Kijewski, Czesław Grześkowiak, inżynier. Kolejna zmiana prawa leśnego w roku 1994 przywróciła Ludwik Chalewicz, Michał Juchniewicz, KAMIENIEC: Lech Kornowski, stanowisko zastępcy nadleśniczego o znacznie poszerzonych, Edward Majewski, Bronisław Zatoń, Wojciech Łukaszewski, w porównaniu z poprzednimi, kompetencjach. Przywrócono Adam Chlewski, Michał Piech, Lech Nadrasik, DANIELIN: Andrzej również należące do Służby Leśnej stanowisko gajowego. Wierzchacz, Walerian Zwolenkiewicz, Władysław Herman, Tadeusz W Nadleśnictwie Susz zawsze stawiano na wykształconą kadrę, Kosmowski, Stanisław Wojtasik, Ryszard Żywica, KRÓLEWSKIE:

70 LASEM ZACHWYCENIE LASEM ZACHWYCENIE 71 KADRA INŻYNIERYJNO - TECHNICZNA W NADLEŚNICTWIE SUSZ OD CHWILI POWSTANIA (21.XII.1972R.) DO 31.VII.2009R.:

Nadleśniczowie: Stefan Ciesielka, Jan Skabara, Zygfryd Mielnik, Michał Juchniewicz Zastępcy Nadleśniczych: Jan Skabara, Sławoj Olas, Zygfryd Mielnik, Michał Juchniewicz, Stanisław Blonkowski Główni Inżynierowie: Michał Juchniewicz Główni Księgowi: Jan Andrzejewski, Halina Wilczak, Anna Szefler, Teresa Krukowska Główni Technolodzy: Sławoj Olas Nadleśniczowie Terenowi: Leonard Wójciak, Adam Wanat, Zygfryd Mielnik, Andrzej Vogt, Ryszard Nawrocki, Stanisław Tarnowski, Michał Juchniewicz, Janusz Jeznach, Stanisław Blonkowski, Sławomir Borzyszkowski, Leon Jarzembowski Inżynierowie Nadzoru: Stanisław Blonkowski, Leon Jarzembowski, Jacek Karczewski, Sławomir Lewczuk Adiunkci: Leonard Wójciak, Adam Wanat, Zygfryd Mielnik, Ryszard Ziemblicki, Zbigniew Trzciałkowski, Krystyna Grądzka, Sławomir Borzyszkowski, Wiesław Kowalski, Jacek Karczewski, Stefania Szyca OBECNIE (31.07.2009 R.) ZATRUDNIENIE W NADLEŚNICTWIE Sekretarze: Czesław Stefański, Maria Blonkowska SUSZ PRZEDSTAWIA SIĘ NASTĘPUJĄCO: Leśniczowie: UROCZYSKO: Michał Juchniewicz, Tadeusz Łuszczewski, Michał Nałęcki, Zbigniew Ługowicz, Mirosław Pytlarczyk, SŁUŻBA LEŚNA: BUKOWNICA: Stanisław Blonkowski, Janusz Sokołowski, Lucjan Nadleśniczy: inż. Michał Juchniewicz Matuszek, JEZIORNO: Janusz Karbowski, SZWALEWO: Józef Szramke, Zastępca Nadleśniczego: mgr inż. Stanisław Blonkowski Mariusz Salmanowicz, ROŻEK: Marian Sikora, Tadeusz Łuszczewski, Główny Księgowy: mgr Teresa Krukowska Mirosław Dumiński, Jarosław Jabłoński, MATYTY: Piotr Michałkowski, Inżynierowie Nadzoru: mgr inż. Leon Jarzembowski, inż. Sławomir Lewczuk KRÓLEWSKIE: Bronisław Zatoń, Stanisław Kaczor, Marian Leśniczowie: UROCZYSKO: inż. Mirosław Pytlarczyk, BUKOWNICA: Maślanka, MORTĄG: Stefan Czerski, Hieronim Czerski, Janusz Gida, mgr inż. Lucjan Matuszek, JEZIORNO: Janusz Karbowski, SZWALEWO: p.o. Wojciech Niemkiewicz, BORNICE: Walerian Zwolenkiewicz, Jerzy mgr inż. Mariusz Salmanowicz, ROŻEK: mgr inż. Jarosław Jabłoński, Grążawski, Henryk Piłat, DĘBINA: Stefan Fusik, Tomasz Topolewski, KRÓLEWSKIE: Marian Maślanka, MORTĄG: p.o. mgr inż. Wojciech Wit Weroński, KAMIENIEC: Lech Nadrasik, Sławomir Lewczuk, Niemkiewicz, DĘBINA: Wit Weroński, BORNICE: Henryk Piłat, Marek Purgal, FABIANKI: Piotr Januszewski, Henryk Piłat, ZIELEŃ: KAMIENIEC: mgr inż. Marek Purgal, ZIELEŃ: Piotr Januszewski, Wacław Czelakowski, Janusz Sokołowski, Zbigniew Kamiński, Piotr MICHAŁOWO: Zenon Latos, LIPOWO: Mirosław Zając, SUSZ: Marek Januszewski, MICHAŁOWO: Zenon Latos, LIPOWO: Jan Kwaśniak, Wilczak, JAWTY: mgr inż. Henryk Wróbel, KISIELICE: mgr inż. Wojciech Zenon Komorowski, Mirosław Zając, SUSZ: Jerzy Hołowaczyk, Henryk Wyganowski, Leśniczy do spraw plantacji nasiennych i szkółkarstwa: Ornowski, Wiesław Kowalski, Marek Wilczak, JAWTY: Franciszek inż. Piotr Michałkowski Czelakowski, Stanisław Tarnowski, Zenon Komorowski, Henryk Wróbel, Podleśniczowie: Jerzy Grążawski, inż. Krystyna Markos, Benedykt Kowalski, KISIELICE: Jerzy Wosiak, Marian Urbańczyk, Wojciech Wyganowski Krzysztof Waluszkowski, Jerzy Kaciński, Piotr Kwiecień, inż. Arkadiusz Leśniczowie technolodzy: Stanisław Kaczor, Piotr Zalewski, Stefan Pękala, Józef Sikorski, Mieczysław Węglarski, Ewa Stryjek, Zenon Herdzik, Czerski, Bazyli Stradczuk, Tadeusz Łuszczewski, Marian Maślanka, Marek Kwiatkowski, Mariusz Juchniewicz. Strażnicy Leśni: Jacek Latos, Arkadiusz Pękala, Zenon Latos, Jerzy Wosiak, Zenon Olejniczak, Jan Arkadiusz Trzciałkowski, Ewa Januszewska, mgr inż. Marcin Kosin Kwaśniak, Ryszard Żywica, Henryk Augustynowicz, Stanisław Łazowy, Specjaliści SŁUŻBY LEŚNEJ: mgr inż. Kamila Makowska, mgr inż. Anna Tomasz Grądzki, Michał Nałęcki, Jan Gawdys, Tadeusz Strusiński Bruzda, mgr inż. Przemysław Rojek, mgr inż. Tomasz Hypta. Sekretarz: Leśniczowie d/s plantacji nasiennej: Małgorzata Nałęcka, Piotr Maria Blonkowska, Sekretariat: mgr Kamila Lewandowska Specjaliści ds. Michałkowski technicznych: Zdzisław Suliński, Specjaliści - ds. finansowo księgowych, Leśniczowie ds. lasów niepaństwowych: Marian Maślanko, Henryk ds. ekonomicznych, ds. pracowniczych: Helena Mąkosa, mgr Ewa Jendrysiak, Józef Wołodkowicz, Bernard Rydziński Ziółkowska, Barbara Sikorska, Elżbieta Adamowicz, Instruktor techniczny: STRAŻ LEŚNA: Komendanci: Leon Janukowicz, Bernard Wojciechowski, Bartosz Wszelaki, Kasjer: Danuta Jakubczyk, Księgowi: Beata Sławomir Lewczuk, Jacek Latos, Strażnicy: Jan Wierniewski, Bronisław Adamowicz, Stażyści: Paweł Palczewski, inż.Piotr Latos, mgr inż. Paweł Drzyzdek, Kazimierz Paluch, Józef Mąkosa, Władysław Mielnik, Jacek Ślusarski ; Pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych: Katarzyna Latos, Arkadiusz Trzciałkowski Krupińska, Józef Sadowski, Edmund Mankiewicz

72 LASEM ZACHWYCENIE Wydawca: VEGA Studio Adv. Tomasz Müller, 82-500 Kwidzyn, ul. Grunwaldzka 9, www.grupavega.pl, e-mail: [email protected]

Tekst i zdjęcia: Stanisław Blonkowski

skład i przygotowanie do druku: Agnieszka Czeszejko-Sochacka – Vega Studio Adv. Kwidzyn

Według projektu graficznego Stanisława Blonkowskiego

Wydawnictwo sfinansowane ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie oraz Nadleśnictwa Susz

ISBN 978-83-89855-48-0