Hai Heli-Expo 2016 Industrie Maakt Pas Op De Plaats

46 Het grootste Nederlandstalige luchtvaartmagazine www.pilootenvliegtuig.nl 4,95 4,95

PIPISTREL PANTHERA JAARGANG NR 4 | 2016 € JAARGANG NR 4 | 2016 JAARGANG NR 6 | 2016 € JAARGANG NR 6 | 2016 e e RANK, SLANK 23 23 EN SUPERSNEL

HAI HELI-EXPO 2016 INDUSTRIE MAAKT PAS OP DE PLAATS

VLIEGVELD MIDDENMEERAERO 2016 MINDER BEZOEKERS,AMBITIEUS VEEL ELEKTRISCHGROEN POLDERVELD NIEUWS TRIPSPEURTOCHT TIP AMERIKA

BP NEDERLANDSWRIGHT BROTHERS ERFGOED EN WOLKENKRABBERS IN ZUID-AMERIKA?

16PIV004-coverLH.indd 1 21-03-16 20:59 AOPA Fly-In 2016 AOPAVliegVeld Fly-In Midden-Zeeland 2016 VliegVeld Midden-Zeeland AOPAZ AFly-InterDAG 2 julI 2016 VliegVeldZAte Midden-ZeelandrDAG 2 julI ZAterDAG 2 julI

Interessante en opmerkelijke sprekers uit de luchtvaart InteressanteBijzondere vliegtuigen en opmerkelijke uit binnen- sprekers en buitenland, uit de luchtvaart waaronder enkele primeurs De Fly-In Bijzondere vliegtuigen uit binnen- en buitenland, Bevriende AOPA leden uit heel Noord-Europa vOOrDe IeDereen Fly-In DIe waaronder Interessante enkele en opmerkelijke primeurs sprekers uit de luchtvaart BevriendeLuchtvaartmarkt AOPA leden met erkende uit heel suppliersNoord-Europa uit de GA DevOOr GenerAl IeDereen AvIAtIOn DIe Bijzondere vliegtuigen uit binnen- en buitenland, De Fly-In LuchtvaartmarktwaaronderAfsluitend een enkele luxe met primeurs BBQ erkende suppliers uit de GA De eenGenerAl wArm AvIAtIOn hArt AfsluitendBevriende eenAOPA luxe leden BBQ uit heel Noord-Europa vOOr IeDereen DIe AOPA leden hebben gratis toegang! eentOeDrAAGt! wArm hArt Luchtvaartmarkt met erkende suppliers uit de GA AOPA Niet AOPA-leden leden hebben betalen gratis 42,50 toegang! per vliegtuig (dit is De GenerAltOeDrAAGt! AvIAtIOn Afsluitend een luxe BBQ eenAAnmelden wArm hArt viA Nietincl landingsgeldAOPA-leden betalen en een half42,50 jaar per lidmaatschap vliegtuig (dit AOPA,is incl 4x ons magazine Plane Owner) AAnmelden viA inclAOPA landingsgeld leden hebben en gratiseen half toegang! jaar lidmaatschap AOPA, www.AOPA.nltOeDrAAGt! incl Passagiers 4x ons magazine hebben gratis Plane toegang! Owner) Niet AOPA-leden betalen 42,50 per vliegtuig (dit is www.AOPA.nl Passagiers hebben gratis toegang! AAnmelden viA incl landingsgeld en een half jaar lidmaatschap AOPA, incl 4x ons magazine Plane Owner) www.AOPA.nl Passagiers hebben gratis toegang! inhoud voorwoord

Column: ' Cijfers en letters ' – Jan Cocheret 6 Column 'Vluchtigheden' – Henk Heiden 29 Spanning...

Op 13 mei 2016 landde Bertrand Picard met de Nieuw & Info 7 Ontwikkelingen R44 Cadet 30 zonnenenergie- en elektromotoraangedreven Solar Impulse 2 (SI2) na een non-stopvlucht van 18:10 uur in Tulsa Pilot Report: Op pad met de Panhtera 15 Ferrytrip: Bevroren snoeptomaatjes 31 nadat hij eerder in Phoenix was opgestegen. De te overbruggen afstand van 1.570 km werd daarbij met op FL410 een gemiddelde snelheid van 86,4 km/h afgelegd. Een Solo Mio: PPL record 19 Zwitsers team wil met de SI2 een tocht ‘op stroom’ om de wereld maken. En dat de luchtvaartwereld deze Ontwikelingen: KARI Bandi Ho (Firefly) 36 ontwikkelingen met spanning volgt, is begrijpelijk. Want elektrisch vliegen heeft de toekomst. Dat werd Column: ' Lekker griezelen ' – Goof Bakker 20 onder meer duidelijk in Denver waar de Aero Electric Nederlands burgerluchtvaartregister 38 Aircraft Corporation het proof-of-concept (POC) model van de elektromotoraangedreven Sun Flyer naar buiten Industrie: Twente's eerste 22 rolde. De fabrikant heeft inmiddels 65 orders op zak Historie: Nederlans luchtvaarterfgoed 40 voor deze tweezittertrainer die dit jaar voor het eerst moet vliegen. Het 750 kg zware toestel heeft een Ontwikkelingen: CVUT UL-39 Albi 24 in Zuid Amerika elektromotor van 100 kW (135 pk) voor het brandschot en wordt gevoed door lithium-ion-accu’s in de vleugels. Ook dichter bij huis stijgt de spanning. Tijdens de Typebeschrijving: Loehle Aircraft 28 Industrie: Aero 2016, minder volk, 44 AERO 2016 (zie pagina 24 en volgend) passeerden bezoekers bij binnenkomst direct de ‘e-fligth expo’. Daar Curtiss P-40 toch nieuws presenteerden producenten onder aanvoering van Elektrisch multinational Siemens vliegen meerdere luchtvaartuigen zonder traditionele steeds piloot en vliegtuig light colofon aandrijving, maar wel met dichterbij elektromotoren in soorten, Light-versie van Piloot en Vliegtuig – Juni 2016 maten en gewichten. Het meest opvallende model? Deze Light-versie is een uitgave van Eisma Businessmedia, Marketingcoördinatie De e-volo VC200. Een soort vliegende hoepel met Celciusweg 41, 8912 AM Leeuwarden Stephanie Hofman Postbus 340, 8901 BC Leeuwarden [email protected] achttien elektromotoren die gezamenlijk 50 kW (68 +31 (0)88 29 44 844 telefoon +31 (0)88 29 44 844 pk) genereren en dat vermogen onttrekken aan negen Egbert van Hes, algemeen directeur accu’s. Onder de hoepel van de 450 kg zware VC200 Gerbert Tiecken, uitgeef directeur Advertentieverkoop Patricia van der Werf hangt de cockpit. Of het ding ook vliegt? Reken maar: Hoofdredacteur [email protected] de bemande versie vloog in april 2016 voor het eerst, de Drs. Ruud Vos Eugenie von Ende [email protected] [email protected] onbemande variant al een jaar eerder. De kans is groot dat met het kleiner en krachtiger Uitgever Klantenservice worden van zowel accu’s als motoren, er binnen Gerbert Tiecken [email protected] [email protected] +31 (0)88 22 66 648 tien jaar een omslag heeft plaatsgevonden binnen de General Aviation (GA). Wie dan nog ‘Rotax, diesel Redactiemedewerkers Algemene voorwaarden of vergelijkbaar vliegt’, wordt mogelijk meewarig Goof Bakker, Jan Cocheret, Henk Heiden, Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave Hans Heerkens, Dennis Jonker, Koen Aerts, mag worden verveelvoudigd, opgeslagen aangekeken. Want ‘stroomaandrijving’ vervuilt niet, Edwin Borremans, Ary Ceelen, Wim Das, Stefan in een geautomatiseerd gegevensbestand, of is stiller en bovendien beduidend goedkoper dan de Degraef, Henk Duivenvoorden, Enrico Evers, openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige Cor van Gent, Hans Heerkens, Jozef Mols, Kees fossielevariant. wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door Otten, Harro Ranter, Roger Soupart, Ben Ullings, Wie durft nog te beweren dat de GA tradtioneel is? Hans de Vries, Fred Willemsen fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming Aan dit nummer werkten mee: van de uitgever. Op alle aanbiedingen, offertes Leo Bakker, Kees van Berkel, Frits van den Berg, en overeenkomsten van Eisma Businessmedia Erik Brouwer, Peter de Jong, José Oortwijn en B.V. zijn van toepassing de voorwaarden, welke Thijs Postma zijn gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel te Leeuwarden. Redactieadres Uitgever en auteurs verklaren dat deze uitgave Postbus 340, 8901 BC Leeuwarden op zorgvuldige wijze en naar beste weten is +31 (0)88 29 44 844 [email protected] samengesteld, evenwel kunnen uitgever en Leveringsvoorwaarden auteurs op geen enkele wijze instaan voor de zie www.eismamediagroep.nl juistheid of volledigheid van de informatie. Ruud Vos is hoofdredacteur Vormgeving © 2016 Eisma Businessmedia Hans de Vries ISSN: 1381-1827 Piloot en Vliegtuig ZeeDesign [email protected]

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNi 2016 3 Helikopter vliegen: PilootPiloot worden?worden? Jouw vliegcarrièreJouw vliegcarrière start start bijbij AIS AIS Flight Flight Academy! Academy! Come ﬂ y with us! Piloot worden? Jouw vliegcarrière start bij AIS Flight Academy! Nieuwsgierig of vliegenPiloot iets voor jouw is? Kom naar onzeworden? open dag op 16 januari Meld je Jouwaan op www.aisflightacademy.com vliegcarrière startof bel 0320-268799 bij AIS Flight Academy! Nieuwsgierig of vliegen iets voorPerfection jouw inis? Aviation Kom naar onze open dag op 16 januari MeldEen je opleidingaan op www.aisflightacademy.com arbeidscontract bij AIS of Airlines? bel 0320-268799

Advertentie_AIS_P&V_MRT-2014.inddAdv_Piloot&Vliegtuig_210x134_AUGUSTUS_DEF.indd 1 1 4-2-201427-07-12 11:37:08 11:59Word privévlieger (PPL/H), beroepsvlieger (CPL/H) of vliegin- Kom naar onze open dag op 18 juni 2016 Perfection in Aviation structeur (FI/H). Dit kan in verschillende type helikopters. Meld je aan op www.aisflightacademy.com of Ervaar hoe het is om zelf de controls in handen te Nieuwsgierig of vliegen iets voor jouw is? Kom naar onze open dag op 16 januari nemen met een proeﬂ es. Als begin van een opleiding

Advertentie_AIS_P&V_MRT-2014.inddAdv_Piloot&Vliegtuig_210x134_AUGUSTUS_DEF.inddMeld je aan op1 www.aisflightacademy.com 1 bel 0320-268799 of bel 0320-268799 of gewoon4-2-201427-07-12 11:37:08 een 11:59 leuk dagje uit! Nieuwsgierig of vliegen iets voor jouw is? Kom naar onze open dag op 16 januari Perfection in Aviation Meld je aan op www.aisflightacademy.com of bel 0320-268799 Arendweg 33 8218 PE Lelystad Perfection in Aviation 088 - 122 122 1 [email protected] Advertentie_AIS_P&V_MRT-2014.inddAdv_Piloot&Vliegtuig_210x134_AUGUSTUS_DEF.indd 1 1 4-2-201427-07-12 11:37:08 11:59 www.ﬂ yheli.com

Advertentie_AIS_P&V_MRT-2014.inddAdv_Piloot&Vliegtuig_210x134_AUGUSTUS_DEF.indd 1 1 4-2-201427-07-12 11:37:08 11:59

1604_PilootenVliegtuig.indd 1 1-3-2016 20:48:16

Organised by

In association with

AMSTERDAM 11-13 OCT 2016 RAI Join Europe’s leading global event for the civil and para public rotorcraft industry

Join & follow us Interested in exhibiting? Search for helitechinternational on these social media channels 11-13 October 2016 Contact Andrew Menniss, Sales Manager Amsterdam RAI +44 (0)20 8910 7188 www.helitechinternational.com [email protected] VLIEGERS OPGELET! VLIEGERS OPGELET! • WijVLIEGERS verzorgen trainingen, profchecks OPGELET! en examens Leer Piper Cub vliegen VLIEGERS• WijVoor verzorgen alle Europese trainingen, brevetten profchecks en OPGELET!ratings en examens • VoorZowel alle Single Europese als Multi brevetten Engine en ratings • Wij verzorgen trainingen, profchecks en examens in 3 dagen! • ZowelProfessioneel, Single als snel Multi en Enginedoeltreffend • Wij• Voorverzorgen alle Europese trainingen, brevetten profchecks en ratings en examens • Professioneel, snel en doeltreffend • Voor• Zowel alle Europese Single als Multibrevetten Engine en ratings Breda• Zowel• Professioneel, Single Aviation, als snelMulti en Engine dedoeltreffend erkende ATO inBreda• Professioneel, Zuidwest Aviation, snel Nederland. en doeltreffendde erkende ATO in BredaZuidwest Aviation, Nederland. de erkende ATO Bredain Zuidwest Aviation, Nederland. de erkende ATO in Zuidwest Nederland.

Ongewoon vliegen Gewoon vanaf EHOW

Vliegbedrijf Tom van der Meulen de plek voor staartwiel training. Vanaf ons eigen vliegveld ongelimiteerd trainen en vliegen. Les krijgen van een zeer ervaren vlieginstructeur en overnachten in een van de mooie B&B’s in onze omgeving. Bel of mail voor informatie. KIJKKIJK VOOR VOOR MEER MEER INFORMATIE OP INFORMATIE OP KIJKBREDA-AVIATION.NL VOOR MEER INFORMATIEBREDA-AVIATION.NL OP BREDA-AVIATION.NL Oostwold-Airport Polderweg 28 9682 XS Oostwold KIJK VOOR MEER 0597 - 551 490 [email protected] INFORMATIE OP BREDA-AVIATION.NL lining up Door: Jan Cocheret

Cijfers en letters?

Af en toe kom je ze nog tegen. De getallenfreaks, de hob- Met de opkomst van Standard Operating Procedures en byisten, de vliegers die altijd precies weten tot welke tem- CRM eind jaren tachtig van de vorige eeuw, werd een peratuur de hitte in de motor maximaal mag oplopen. En interessante ontdekking gedaan. Piloten zijn net gewone die gasten kunnen dan natuurlijk ook direct de maximale mensen en gewone mensen kunnen maar moeilijk heel temperatuurverschillen oplepelen tussen de motortempera- veel exacte gegevens en getallen onthouden. Zou het tuur tijdens het starten en die tijdens de vlucht. Het zijn de niet beter zijn om daar andere oplossingen voor te vin- Willie Wortels die je ook vertellen dat je het motorvermo- Met ‘GBV’ den? Als we bij de maximale temperatuur nou eens gen beter kunt selecteren op basis van het brandstofver- een rode streep op de temperatuurmeter zetten, dan bruik in plaats van op de N1-toerenteller of de EPR-motor- kom je net kan iedereen in de cockpit in een oogopslag zien of de drukmeter zoals de fabrikanten voorschrijven. motor tijdens de start te heet wordt. Dan maakt het niets zo ver! meer uit of je het juiste getal hebt onthouden, je ziet Toen ik begon op de Boeing B727, moest je je hersenpan altijd precies wat er gebeurt en daardoor kun je zonder volstampen met honderden cijfers en letters. Een van de ge- diep na te denken direct adequaat reageren, mocht dat tallen die tot op de dag van vandaag zelfs midden in de nodig zijn. nacht zonder enig probleem nog altijd direct bij mij naar boven komen, is 75 kVA. Wat het betekent? Geen flauw idee, In de loop van de jaren is de hoeveelheid informatie die je maar het komt er direct uitrollen als het over mijn getallen- per vliegtuigtype moet weten enorm teruggelopen. In het trauma in de luchtvaart gaat. Het had iets te maken met de begin van de Boeing B757 kreeg je van de fabriek nog een maximale belasting die de generatoren van het driemotorige stuk of tien boeken met drie dikke technische manuals om vliegtuig konden hebben. Om deze drie generatoren alle- uit je hoofd te leren. Binnen tien jaar was dat aantal terug- maal aan het werk te zetten, moest je ze trouwens eerst ‘op gebracht tot één technisch boekwerk, dat ook nog eens de lijn’ zien te krijgen en dat ging met behulp van heel veel een stuk dunner was. Toch ontmoet ik nog af en toe van knopjes en metertjes. Als de metertjes in de juiste stand die Jurassic Park bewoners, die het nodig vinden om hun stonden, dan was de stroom ‘in fase’ en dan moest je het en soms ook mijn hoofd vol te proppen met cijfers en let- knopje van de betreffende generator heel snel aanzetten. ters. Natuurlijk moeten we er nog steeds voor zorgen dat Deed je dit iets te vroeg of te laat, dan kon er iets verschrik- de elementaire basiskennis aanwezig is en daar ontbreken kelijks gebeuren. Wat, dat ben ik ook vergeten, maar het was heus niet een paar getallen. Maar laten we er met z’n allen bij iedere vlucht een heel spannend moment. wel voor zorgen dat we de hoofdzaken van de bijzaken scheiden. Dat we niet tureluurs van de getallen in de cock- Ervaren captains en boordwerktuigkundigen stelden ook al- pit zitten, maar in ons hoofd altijd flink de ruimte hebben tijd precies de vragen waar je net op dat moment geen ant- om met een open blik rond te blijven kijken naar de dingen woord op wist, of je kon de juiste getalletjes niet ophoes- die om ons heen gebeuren en dat we daar dan ook rustig ten. Gelukkig waren er dan wel de vele boeken en manuals Jan Cocheret over na kunnen blijven denken. Common sense heet dat, waar je dat kon vinden. Als je tenminste kon bedenken is duizendp(il)oot geloof ik. Of in goed Nederlands GBV. Gezond Boerenver- waar je zou moeten beginnen met zoeken. [email protected] stand!

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNI 2016 6 PILOOT EN VLIEGTUIG JuNI 2016 7

07_ligningup.indd 7 17-05-16 12:03 nieuws & info www.pilootenvliegtuig.nl

airCraft solutions webperikelen Aircraft Solutions op Maastricht-Aachen Airport heeft naast helikopteronderhoud zijn diensten re- Op www.pilootenvliegtuig.nl kunnen cent uitgebreid voor verschillende fixed wing vliegtuigen. Voor de Cessna (F)150/152/172/182, bijna 1.100 links worden aangetroffen de Piper PA-28 en PA-44 en de Socata TB Serie, in combinatie met Lycoming- en Continental-mo- die verwijzen naar aansprekende lucht- toren, kan nu onderhoud worden aangeboden. Daarnaast beschikt het bedrijf over in-house iA-af- vaartvideobeelden! tekenbevoegdheid en is de EASA approval uitgebreid met Part-M, subpart G + i. Geografisch heeft de onderneming zijn grenzen verruimd naar een ruimere hangaar op Maastricht-Aachen Airport en Videotip van de maand een nieuwe faciliteit in het Zuid-Amerikaanse Frans-Guyana. n Blusproeven met Boeing 747-400

HistorisCHe saMenwerkinG De Stichting Exploitatie Catalina en de Stichting le rondvluchten mee boven ons land. Er wordt DDA Classic Airlines gaan onderzoeken of een gestudeerd op samenwerking op het gebied samenwerking kan bijdragen tot een bestendi- van vliegtuigonderhoud, operationele taken, ge toekomst. De twee vrijwilligersorganisaties marketing en administratie. Beide partijen den- houden twee iconische vliegtuigen, die beho- ken binnen enkele maanden tot een conclusie ren tot het nederlands Mobiele Erfgoed, in te komen, waarna kan worden besloten of en luchtwaardige staat en maken daar jaarlijks ve- in welke vorm de organisaties verder gaan. n

Ook voor deze uitgave geldt: wanneer bij een artikel of nieuwsbericht een staat, is er CiViel Gebruik twente een link op de website te vinden. n Aeronextlife Twenthe, ASL, BBjet Aviation en Exxaero hebben aanvragen om ontheffing ingediend voor civiel medegebruik van het militaire luchtvaartterrein Twente. Defensie heeft deze ontheffing verleend en het besluit is reeds gepubliceerd in de Staatscourant. Sinds het Commando Lucht- strijdkrachten de vliegbasis Twente niet meer gebruikt als operationele basis en er plannen wer- international aViation support den gemaakt voor een doorstart als civiele luchthaven, heeft Defensie geen maatregelen geno- De inspectie Leefomgeving en Transport (iLT) men die de continuïteit van de luchthaven kunnen doorkruisen. n heeft international Aviation Support (iAS) er- kend als onderhouds- en managementorgani- satie voor de DC-3 en Consolidated PBY-5A Gekleurd Glas Catalina. in nauwe samenwerking met de AviationGlass & Technology uit het Gelderse een kwart lichter dan de in vliegtuigen gebruik- Dutch Dakota Association en de Stichting Cata- Voorthuizen heeft een speciaal procedé ont- te polycarbonaatvarianten. n lina is hard gewerkt aan het verkrijgen van de- wikkeld waardoor de door het bedrijf ontwik- ze erkenning. iAS was reeds in het bezit van kelde AeroGlass Mirror nu in iedere gewenste een Annex ii-erkenning, naast de Part-145 en kleur kan worden geleverd. Het Gelderse be- Part-M-erkenningen, maar daar zijn nu twee drijf ontwikkelde hiervoor een multi color-print- toestellen op bijgeschreven. Ook is het bedrijf techniek waardoor niet alleen kleur, maar ook bevoegd tot het uitvoeren van B1-, B2- en C- tekst en foto’s op de laminaatlagen kunnen rating-trainingen voor onderhoudstechnici op worden aangebracht. Het ultradunne en gecer- beide vliegtuigtypes. De DDA opereert mo- tificeerde luchtvaartglas is de helft dunner en menteel een DC-3 vanaf Schiphol, waar onder toeziend oog van iAS samen met de vrijwilligers het onderhoud wordt uitgevoerd en be- Mastenbroek aeroskills heerd. Op Lelystad is iAS gevestigd in de Cata- Soloy Aviation Solutions heeft een overeenkomst gesloten met SMA Engines om een aanvullend lina Hangaar aan de Roadrunnerweg. Samen typecertificaat te verwerven voor de installatie van het SR305-230E-dieselblok in de Cessna 182 met de Catalina-vrijwilligers wordt hier het on- Skylane. Soloy zal daarbij in samenwerking met het Franse SMA niet alleen de C182 voor inbouw derhoud aan de Catalina uitgevoerd. n geschikt maken, maar ook zorg dragen voor de nodige aerodynamische aanpassingen. Een en ander zal bij Soloy in Amerika plaatsvinden onder de regels van de Europese luchtvaartautoriteit EA- SA. Wanneer deze certificatie een feit is, zal Soloy houder worden van het STC (Supplemental Type Certificate) en het motorconversieprogramma wereldwijd vermarkten. inmiddels heeft Mas- tenbroek Aeroskill op verzoek van SMA’s moederbedrijf Safran op Breda international Airport al een SR305-230E-blok in een C182 ingebouwd. n

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNI 2016 7 8 PILOOT EN VLIEGTUIG juni 2016

08-15_Nieuwspaginas.indd 8 17-05-16 12:03 fokker serViCes Fokker Services mag in opdracht van Cityjet programma waarbij Fokker Services de beschik- de Dash 8/Q Series 100/200/300’s blijven acht Bombardier CRj900’s van onderdelen baarheid van (reserve-)onderdelen garandeert. voorzien van onderdelen. Het vorige contract gaan voorzien. De maatschappij vliegt met de Bombardier Commercial Aircraft heeft het ABA- had een looptijd van vijf jaar. Via ABACuS FLY CRj900’s niet alleen onder eigen naam, maar CuS FLY-contract met Fokker Technologies voor voorziet Fokker wereldwijd ongeveer 150 ope- ook voor het Scandinavische SAS. Het contract een periode van drie jaar verlengd. Onder het rators van vervangingsonderdelen voor hun werd getekend in het kader van het Abacus- vernieuwde contract mag Fokker turboprops uit Bombardier turboprops. n

nieuwe boeken

bob sCHreiner, luCHtVaart- afbeeldingen, iSBn 978-90-824919-0-6. infor- De nederlandse Vereniging van Aero-Phila- pionier (1915-1994) matie en bestellen via de auteur: www.schrei- telisten ‘De Vliegende Hollander’, 2016, 932 in april 1940 be- ner.nl. Prijs: € 23,90 inclusief verzending in pagina’s, ruim 400 foto’s waarvan circa 315 haalde Bob Schrei- nederland. n in kleur. iSBn/AEn 978-90-818881-1-0. in- ner zijn militair formatie en te bestellen bij de auteurs via vliegbrevet in een e-mail: [email protected]. Prijs € 55,00 Koolhoven FK-46 luCHtVaart en luCHtpost plus verzendkosten. Deel 1 is ook nog te en werd toen re- enCyClopedie bestellen (prijs: € 27,50). n servevlieger bij de Dit forse naslag- luchtmacht. Tij- werk geeft een dens de bezetting omschrijving van taCHtiG jaar nederlandse dC-3’s probeerde hij naar alle luchtpostroutes en dakota’s Engeland te ko- van en naar neder- De Dakota is volgens men, maar dat mislukte. na de oorlog bood land in de periode velen hèt vliegtuig hij zich aan als ‘Aeronautical Agent and Engi- 1936 tot en met van de twintigste neer’. Die laatste term was een leugentje, 1945, compleet eeuw. Het is in ieder maar het stond goed, tekende Bob in zijn met de gehanteer- geval een vliegtuigty- memoires op. Eind 1945 richtte hij Schrei- de luchtposttarie- pe waarmee een ner & Co. op. Zijn eerste agentschap was ven van de brie- enorm stuk lucht- Hunting Percival in Engeland. Bedrijven die ven, kaarten en vaartgeschiedenis is hij verder oprichtte waren onder meer pakjes op die routes. Per route wordt uitge- geschreven, ook in Luchtfoto nederland en Aero Ypenburg, het breide informatie gegeven over de ontwikke- nederland en in de eerste reclamesleepbedrijf in nederland. na ling ervan. Hierbij is rijkelijk geput uit dienstor- voormalige nederlandse overzeese gebieds- een mislukt visvangstproject in Brazilië ging ders van de toenmalige PTT. Het boek is geïl- delen. Reden voor Theo Wesselink om zijn Schreiner vol aan de slag ‘in’ helikopters met lustreerd met in totaal honderden afbeeldin- immense archief door te spitten en de le- agentschappen van Sud-Aviation, Boeing- gen van brieven, routekaarten, affiches van vensloop van alle ruim tweehonderd DC-3’s Vertol en Hiller. Op het hoogtepunt van zijn luchtvaartmaatschappijen en van vliegtuigen en Dakota’s uitermate gedetailleerd in kaart werk voor de gas- en olie-industrie in iran en die op de betreffende routes vlogen. De ont- te brengen. De nieuwe uitgave is een aan- indonesië had hij een vloot van 50 vliegtui- wikkeling van de luchtvaart is mede te danken vulling op het onder eindredactie van Wes- gen en helikopters. in 1964 stapte Schreiner aan het vervoer van officiële poststukken. Ae- selink in 1985 verschenen boek ‘Dakota - met twee Fokker Friendships als Schreiner ro-filatelistisch expert Hans TSchroots stelde DC-3/C-47’s onder nederlandse vlag’. De Airways in het vakantievervoer naar Zuid-Eu- ooit: “Zonder luchtpost geen luchtvaart.” Met nu verschenen publicatie is uitstekend ver- ropa. Daarbij werd hij fanatiek gedwars- als toelichting: “Door heffing van luchtrecht zorgd en rijk geïllustreerd met bijna 500 fo- boomd door de KLM waarvan in het boek, konden speciale postvluchten worden opgezet, to’s. Het boek is daardoor een onmisbaar geschreven door zoon Arnoud, een aantal waarna de burgerluchtvaart zich verder kon naslagwerk voor iedere liefhebber van dit voorbeelden is opgetekend. Tegenwerkin- ontwikkelen.” Samen met echtgenote Hennie iconische vliegtuig. gen, zowel binnen als buiten zijn bedrijven, is hij auteur van de encyclopedie. Overigens overwon hij met veel doorzettingsvermogen. houdt ‘deel 2’ in de titel in, dat er ook een n.a.v. ‘80 jaar nederlandse DC-3’s en Dako- Vanaf 1945 is Bob Schreiner mede bepa- ‘deel 1’ is. Dat boekwerk van dezelfde auteurs ta’s 1936-2016, door Theo Wesselink, uitge- lend geweest voor belangrijke ontwikkelin- verscheen in 1990, telt 768 pagina’s, zo’n 450 verij Dutch Aviation Publications Haarlem, gen in de nederlandse luchtvaart. Terecht afbeeldingen en beschrijft de periode tot 2016; 428 pagina’s, 480 kleuren- en zwart- staat hij te boek als luchtvaartpionier. 1936. in totaal omvatten beide delen 1.100 witafbeeldingen, iSBn 978-94-91993-07-7. pagina’s! Prijs € 49,95. Te bestellen via dutchavia.nl n.a.v. ‘Bob Schreiner, Luchtvaartpionier n.a.v. ‘Luchtvaart en Luchtpost encyclopedie en op voorraad bij de Aviation Megastore 1915-1994’, door Arnoud Schreiner (tevens deel 2, 1936 tot en met 1945’, door j.L.C.M. (Aalsmeerderbrug) en de Flash Luchtvaart- uitgever, Den Haag), 2016; 216 pagina’s, 40 TSchroots en H.H.C. TSchroots-Boer, uitgever: winkel (Eindhoven). n

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNI 2016 8 PILOOT EN VLIEGTUIG juni 2016 9

08-15_Nieuwspaginas.indd 9 17-05-16 12:04 nieuws & info www.pilootenvliegtuig.nl

internationaal nieuwe boeken

afsCHeid Md-11 Martinair aGustawestland Martinair is de laatste MD-11-operator in Het derde prototype van de AgustaWestland in 2017 voor het eerst vliegen. Zonder verdere nederland. in de zomer van 2016 komt AW609 TiltRotor is bij de fabriek in het italiaan- tegenslagen wordt de certificatie van de er echter een eind aan de lange periode se Cascina Costa begonnen met motorproe- AW609 nu voor 2018 voorzien. n dat de driemotorige (McDonnell-)Doug- ven. Het starten van de motoren van AW609 las-jets in nederland hun thuisbasis heb- A/C3 markeert de hervatting van het testpro- ben. Martinair heeft met de DC-10 en de gramma nadat het tweede prototype op 30 MD-11 passagiers en vracht vervoerd. Ve- oktober 2015 bij Turijn verongelukte. Gelijktij- len zullen mooie herinneringen hebben dig dienen de tests als voorbereiding op proef- aan deze bijzondere vliegtuigen. Deze vluchten voor de Amerikaanse FAA waar deze herinneringen en veel nooit eerder gepu- zomer verder gegaan wordt met certificatie- bliceerde foto’s worden samengebracht in vluchten. A/C 1 begon op 15 april 2016 met het boek ‘Martinair MD-11 Aviation Le- nieuwe testvluchten, terwijl een vierde prototy- gend – Martinair’s Tri-jets and Douglas his- pe in aanbouw is in Philadelphia. A/C 3 moet tory’. Het boek wordt in dezelfde reeks uit- gebracht als beide KLM MD-11-boeken, en krijgt ook dezelfde lay-out. Met dit der- aMazon de ‘rode’ boek maakt de MD-11-fan zijn Amazon Fulfillment Services gaat voor een peri- wacht, terwijl rond 2018 alle twintig Boeings verzameling compleet. De laatste vlucht ode van tien jaar twintig Boeing 767-300 operationeel moeten zijn. Ook neemt Amazon van de Martinair MD-11 is in juni/juli vrachtvliegtuigen leasen bij de Amerikaanse de komende zeven jaar een belang oplopend 2016. Daarna kan het boek worden ge- vrachtmaatschappij Atlas Air. De toestellen wor- tot dertig procent in Atlas. in maart 2016 deel- completeerd. De verwachte leveringsda- den vooreerst zeven jaar op CMi (Crew, Main- de de pakketvervoerder al mee twintig 767F- tum is september 2016. De opbrengst tenance, insurance) geleaset. De eerste vliegtui- vrachtvliegtuigen te willen leasen bij de Ameri- van het boek gaat naar een goed doel. gen worden al in de tweede helft van 2016 ver- kaanse Air Transport Services Group (ATSG). n De uitgave gaat 230 pagina’s tellen, kost € 29,95 en is te bestellen via http://avia- tionlegends.nl. n

#atr4us: bell V280 Valor ATR Aircraft heeft in mei met een ATR Bij Bell Helicopter zijn de romp en de vleugels de fabrikant loopt de ontwikkeling van de 72-600-turboprop demonstratievluchten uitge- van het eerste V280 Valor prototype aan el- nieuwe tiltrotor een jaar voor op schema. n voerd in Canada en noord-Amerika. De turbo- kaar bevestigd. Ook zijn de motorscharnier- prop van de italiaans-Franse fabrikant maakte punten aangebracht. in de volgende fase zal tussenstops in Toronto, Chicago, White Plains, vrijwel alle tijd worden besteed aan het aan- Hyannis, Washington D.C., Charlotte, Dallas, brengen van de fly-by-wire flight controls. Seattle en Cincinnati. Volgens ATR zijn sinds Daarna zullen in november 2016 de GE Avia- 2006 meer dan 400 regionale routes opgehe- tion T64-GE-419-motoren worden bevestigd ven in Amerika. Bovendien wordt volgens ATR waarna de eerste motorruns begin 2017 wor- op meer dan 2.000 bestemmingen gevlogen den verwacht. De V-280 wordt ontwikkeld in met jets, terwijl daarvoor beter turboprops zou- het kader van het joint Multi-Role Technology den kunnen worden gebruikt. n Demonstrator (jMR-TD) programma. Volgens

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNI 2016 9 10 PILOOT EN VLIEGTUIG juni 2016

08-15_Nieuwspaginas.indd 10 17-05-16 12:04 airbus a350-1000 Xwb Airbus heeft een foto vrijgegeven van het a320Ceo/neo eerste prototype van de A350-1000 XWB. Air Côte D’ivoire heeft voor eigen rekening Het toestel (MSn059) werd op dat moment twee A320neo’s en evenveel A320ceo’s be- verplaatst van montagestation 40 naar stati- steld. De toestellen krijgen een tweeklassen- on 30 waar de motoren onder de vleugels cabine-indeling en zullen door de nationale worden gehangen. Airbus is inmiddels ook luchtvaartmaatschappij van ivoorkust vanaf begonnen met de assemblage van Abidjan worden ingezet op bestaande en MSn065, de tweede A350-1000. Om tijd te nieuwe te openen routes. De vloot telt vijf winnen worden al in een vroeg stadium van geleasete vliegtuigen: vier A319’s en een de productie de rustruimten voor de be- A320. n manning, galleys en toiletten ingebouwd. normaal gesproken worden deze pas aangebracht op het moment dat de cabine a321 wordt ingericht. Airbus voert al met de voor Delta Airlines heeft 37 A321ceo-varianten besteld die worden voorzien van brandstofbespa- de A350-1000 bestemde Rolls-Royce Trent- rende Sharklets en CFM56-motoren. Gecombineerd met orders uit 2013 en 2014 staan XWB-97-motoren testvluchten uit. Een test- nu 82 A321’s in de orderboeken. De eerste daarvan werd in maart van dit jaar geleverd. motor is daarbij onder de vleugels van een Een groot deel van de door Delta bestelde A321’s zal in Amerika in Mobile worden geas- A380 gemonteerd. De eerste vlucht staat sembleerd. n voor eind 2016 gepland en de eerste leveringen vanaf 2017. Er zijn 181 A350-1000’s besteld. Het 74 m lange toestel gaat maxi- 180+ etops a350 maal 366 passagiers vervoeren. n na de Europese luchtvaartautoriteit EASA heeft ook de Amerikaanse Federal Aviation Administra- tion (FAA) de zogenoemde ETOPS (Extended-range Twin engine aircraft Operations) voor de A350-900 vastgesteld op meer dan 180 minuten. uiteindelijk wordt gemikt op een ETOPS van respectievelijk 300 en 370 minuten waardoor een A350-900 op een enkele motor mag blijven vliegen tot 2.000 nm (3.700 km) en in een later stadium zelfs tot 2.500 nm (ruim 4.600 km) afstand van de dichtstbijzijnde uitwijkluchthaven. n

siMulatorCentruM a330-900neo Airbus heeft in Singapore het Airbus Asia Training Centre (AATC) geopend. De trainingsfaci- Garuda indonesia heeft een bestaande or- liteit op het Seletar Aerospace Park is een joint venture tussen Airbus (55%) en Singapore der voor zeven A330-300’s omgezet in een Airlines (45%). AATC begon in april 2015 met het aanbieden van trainingen op een tijdelijke nieuwe bestelling voor veertien A330- locatie bij het SiA Training Centre op Changi Airport. Het nieuwe onderkomen heeft een op- 900neo-varianten. Garuda wil de neo’s van- pervlakte van 9.250 vierkante meter en zal uiteindelijk plaats bieden aan acht full-flight simu- af 2019 gaan gebruiken op middellange en lators waaronder voor de A350 XWB (3), de A380 (1), de A330 (2) en de A320 (2). Er lange routes. Volgens Airbus worden de zijn inmiddels contracten getekend met zeventien luchtvaartmaatschappijen die er hun pilo- neo-varianten per stoel tot veertien procent ten willen laten trainen. Airbus heeft in Toulouse, Miami en Beijing vergelijkbare trainings- zuiniger in gebruik dan de huidige A330’s. centra. n Ook is het vliegbereik 750 km groter. n

CHina eastern irkut Ms-21 sukHoi ssj100-95 Boeing en China Eastern Airlines hebben De Amerikaanse luchtvaartautoriteit FAA heeft Bij Sukhoi wordt de eer- een order voor vijftien 787-9 Dreamliners af- de Pratt & Whitney PurePower PW1400G-jM tur- ste van vier dit jaar aan gerond. De vliegtuigen zullen tussen 2018 bofan toegelaten voor gebruik in het nieuwe Cityjet te leveren Sukhoi en 2021 worden geleverd. China Eastern is Russische irkut MS-21 verkeersvliegtuig. De mo- Superjet 100’s (SSj100- voornemens de 787-9’s in te zetten op routes torfabrikant heeft met de PurePower Geared Tur- 95) klaargemaakt voor tussen China, noord-Amerika en Europa, en bo Fan (GTF) varianten inmiddels 58.000 starts de ferryvlucht naar Vene- zo kracht bij te zetten op de competitieve, en landingen uitgevoerd en meer dan 35.000 tië. Daar zal het inmid- internationale langeafstandsbestemmingen. uur testervaring opgedaan. Het nieuwe verkeers- dels in de kleuren van de ierse regionale lucht- China Eastern bestelde tevens twintig A350’s vliegtuig kan ook worden uitgerust met Russi- vaartmaatschappij gespoten toestel worden die tussen 2018 en 2022 geleverd worden. sche PD-14 turbofans die 137 kn stuwkracht le- voorzien van een cabine alvorens te worden af- Wanneer de toestellen arriveren, zullen twaalf veren en waarmee onlangs voor het eerst is ge- geleverd. Cityjet bestelde vijftien SSj100-95’s A330’s en zes 767’s op non-actief worden gevlogen. De PW1400G-jM levert 124,5 kn stuw- ter vervanging van de Avro Rj85’s. De overige steld. n druk. n elf Superjets worden in 2017 geleverd. n

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNI 2016 10 PILOOT EN VLIEGTUIG juni 2016 11

08-15_Nieuwspaginas.indd 11 17-05-16 12:04 nieuws & info www.pilootenvliegtuig.nl

boeinG boMbardier

737-800 Cseries Cs100 Xiamen Airlines heeft tien next-Gen 737- Delta Air Lines heeft bij Bombardier Com- 800’s besteld. Xiamen begon in 1985 met mercial Aircraft een order geplaatst voor twee 737-200’s die drie Chinese steden 75 CS100 regionale verkeersvliegtuigen met elkaar verbonden. Tegenwoordig wordt en een optie genomen op nog eens vijftig gevlogen met de 737-700 (17), de 737- toestellen van dit type. De opties kunnen 800 (108), de 757-200 (4) en de 787-8 op termijn omgewisseld worden voor de Dreamliner (6). n grotere CSeries CS300. De leveringen moeten in het voorjaar van 2018 beginnen. n 787 dreaMliner Prijsvechter Scoot mag zich de gelukkige ei- serie geproduceerde Dreamliner. Boeing le- genaar noemen van de vierhonderdste in verde de eerste Dreamliner in september 2011 af en bouwt het toestel momenteel in Everett en north Charleston. Er zijn tot 1.139 Dreamliners besteld waarvan de 787- 9 (551) het best verkoopt. Daarnaast zijn er 435 Dreamliners van het type 787-8 en 153 van de langste 787-10-versie verkocht. Scoot bestelde in 2005 en 2006 zowel tien 787-9’s als tien kleinere 787-8 Dream- liners. n Crj900 Het Canadese luchtvaartbedrijf Chorus 777X Aviation inc. heeft vijf CRj900’s besteld en Boeing heeft TRu Simulation + Training aangewezen als simulatorproducent voor de nieuwe kooprechten laten vastleggen voor nog 777X. De eerste flat-panel proceduretrainers voor klassikaal gebruik en de eerste full-flight si- eens vijf toestellen van dit type. De vlieg- mulators (FFS) moeten in 2019 in gebruik worden genomen. De Amerikaanse dochteronder- tuigen zullen worden ondergebracht bij neming van luchtvaartconglomeraat Textron kreeg in 2014 al de opdracht vier 737 MAX simu- jazz Aviation LP (‘jazz’), een dochterbedrijf lators te leveren. n van Chorus. Die zal op haar beurt de vliegtuigen gaan inzetten bij Air Canada Express. jazz zal tevens zestien CRj705 aH-64d apaCHe toestellen voorzien van een CRj900-in- Boeing mag in opdracht van de Amerikaanse landmacht 117 AH-64D Apache gevechtsheli- terieur met 76 zitplaatsen. Ook zullen kopters ombouwen naar de AH-64E-variant. Onderdeel van de deal is tevens de levering van 21 Q400-turboprops vier stoelen extra onderdelen en Longbow Crew Trainers. De u.S. Army heeft naar eigen zeggen behoefte aan krijgen waardoor er 78 passagiers mee 690 AH-64E Apaches. Daarvan zijn er nu, inclusief het nieuwe contract, 290 besteld. in het kunnen. Deze 37 vliegtuigen worden te- verleden werd op dezelfde wijze al een groot aantal AH-64A-varianten op AH-64D-niveau ge- vens onder het Air Canada Express label bracht. n gevlogen. n

Cirrus sf50 Vision Bij Cirrus heeft de eerste productieconforme ontwikkelde in samenwerking met het Australi- tor Center met Full-motion SR20/SR22-simula- Vision SF50 op 5 mei 2016 voor het eerst ge- sche CKAS een full-motion simulator met nator. n vlogen. Volgens testpiloot Terry LeSage week tuurgetrouwe SF50 Vision-cockpit. Deze zal het vlieggedrag van toestel P1 niet af van het worden gebruikt tijdens een twaalf uur duren- derde vliegende prototype C2. P1 kreeg mede SF50-introductiecursus waarin naast acht dio april de cabine aangemeten waarna de theorie-uren ook vier uur in de simulator zal grondverf erop werd gespoten. worden doorgebracht. Bij de Amerikaanse na meerdere testvluchten zal P1 in haar defi- fabriek zal begin 2017 in het Cirrus Vision nitieve kleur wordt gespoten. Toekomstige pi- Center in Knoxville een in samenwerking met loten die een typerating voor de eenmotorige CAE ontwikkelde Level D-simulator in gebruik Cirrus SF50 Vision-jet moeten halen, kunnen worden genomen. Aero Poznan is een zoge- binnenkort in Polen terecht bij Aero Poznan noemd Platinum Cirrus Training Center en voor een introductiecursus. De vliegopleider beschikt sinds 2011 over een Aircraft Simula-

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNI 2016 11 12 PILOOT EN VLIEGTUIG juni 2016

08-15_Nieuwspaginas.indd 12 17-05-16 12:04 Cessna daHer

skyHawk 172 tb 10 tobaGo De Cessna Aircraft Company heeft tijdens de AERO 2016 bekend gemaakt vijf C172 Skyhawks Daher heeft in samenwerking met Atelier te hebben verkocht aan de Turkse Segmen Flight Academy. De nieuwe vliegschool begon in de Chabord een nieuw 4-1-uitlaatsysteem loop van 2015 met het aanbieden van theorie- en praktijkopleidingen in samenwerking met re- ontwikkeld voor de zuigermotoraangedre- gionale universiteiten. De vijf Skyhawks zijn uitgerust met een G1000-cockpit. n ven Socata TB 10 Tobago. Het nieuwe systeem verhoogt volgens Daher niet alleen het motorkoppel, maar elimineert pakistan door een speciale ophanging ook de tril- De Amerikaanse senaat heeft Cessna toe- zuigermotoraangedreven Stationairs voor de- lingen van het viercilinder-motorblok. Te- stemming verleend twee C208B- en vier ze doeleinden zullen worden ingericht. On- vens is het uitlaatgeluid lager. De uitlaat is T206H-vliegtuigen te exporteren naar Paki- derdeel van het contract is tevens de leve- ontwikkeld op verzoek van de nationale stan. De Pakistaanse strijdkrachten willen de ring van onderdelen en de training van pilo- Franse vliegschool EnAC die nog met toestellen in gaan zetten voor medische ten en technici. De vliegtuigen worden voor twintig TB10’s vliegt. in de achterliggende vluchten waarbij beide Caravans en de vier het eind van 2016 geleverd. n twee jaar is door deze school meer dan 3.000 uur met de nieuwe demper gevlogen. Reden voor Daher om het systeem winGlets nu op de markt te brengen. n Textron Aviation biedt gebruikers van oudere catie wordt deze zomer verwacht. Het eerste Citation Cj zakenjets de mogelijkheid hun toestel met Atlas Active Winglets is een Zwit- toestel te laten uitrusten met zogenoemde sers geregistreerde Cj1 met Williams inter- Atlas Active Winglets. De vliegtuigbouwer national Fj44-1A turbofans. Volgens operator heeft voor de ontwikkeling van deze brand- jetPingu heeft het toestel nu een groter stofbesparende vleugeluiteinden Tamarack vliegbereik en kan het met zes personen Aerospace in de arm genomen. Tamarack aan boord beduidend langer vliegen dan de ontwierp vervolgens vleugeluiteinden die huidige drie uur. Wereldwijd komen ruim zonder ingrijpende aanpassingen aan de 640 Cj’s, Cj1’s en Cj1+’en in aanmerking vleugelstructuur in ongeveer 400 uur kun- voor Active Winglets. n nen worden aangebracht. na montage klimt een Cj1 in maximaal dertig minuten naar FL410 (12.497 m) waarbij op die vlieghoogte een brandstofverbruik van 364 l/u wordt genoteerd. na meer dan 300 testvluchten met een Cj1 uit 1992 werd de toepassing gecertificeerd door de Europese luchtvaartautoriteit EASA. De Amerikaanse FAA-certifi- tMb 930 Daher heeft de eerste TBM 930 turboprop afgeleverd bij de eerste Europese MitsubisHi airCraft Corporation klant. De overhandiging van de sleutels De Mitsubishi Aircraft Corporation America toert momenteel met een mobiele cabine mock-up aan Rheinland Air Service (RAS) vond door Amerika. Op deze manier hoopt men Amerikaanse luchtvaartmaatschappijen te verleiden de plaats tijdens de AERO 2016. Daher intro- MRj90 aan te schaffen. De fabrikant is tevens druk in de weer om het tweede prototype (FTA2) duceerde de TBM 930 op 5 april 2016 in vliegklaar te krijgen. Dit toestel moest na taxitests in mei voor het eerst vliegen. Met FTA1 zijn op het Franse Tarbes als gemoderniseerd 31 maart boven noto Airport vluchten op lage hoogte uitgevoerd om de nauwkeurigheid van de zusje van de TMB900. De fabrikant lever- instrumenten te testen. Ook zijn tests uitgevoerd waarbij motorstoringen werden gesimuleerd, gede sinds de lancering van de TBM900 in volgd door een doorstart met een uitgeschakelde motor. n 2014 meer dan 110 toestellen van dit type af. n

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNI 2016 12 PILOOT EN VLIEGTUIG juni 2016 13

08-15_Nieuwspaginas.indd 13 17-05-16 12:04 nieuws & info www.pilootenvliegtuig.nl

Global supertanker serViCes GulfstreaM G600 Een bij Global SuperTanker Services tot vlie- Bij Gulfstream Aerospace Corp zijn de romp en vleugels van de eerste G600 zakenjet onlosmake- gende brandweer omgebouwde Boeing B747- lijk met elkaar verbonden. Feitelijk is dit het tweede toestel want er is inmiddels virtueel gevlogen 400 heeft haar eerste testladingen gedropt. met een eerste ‘iron bird’ waarmee de belangrijkste systeemtests op hun functionaliteit worden Het tot ‘Spirit of john Muir’ omgedoopte toe- beoordeeld. De fabrikant besteedde al meer dan 47.200 uur aan testwerkzaamheden met de stel kan bijna 76.000 l water en brandvertrager G500 en G600. De G500 mag inmiddels in productie worden genomen dankzij de zogenoemde in een enkele run lozen (zie hiervoor ook de Type inspection Authorization (TiA). Dat toestel vloog op 18 mei 2015 voor het eerst en bereikte videotip van de maand). De hiervoor gebruikte recent FL530 (16.154 m) en een maximale snelheid van Mach 0.995 tijdens de honderdste installatie was eerder aangebracht in de vlucht. Gulfstream heeft met vier vliegende G500-prototypes meer dan 800 uur gevlogen. De Boeing 747-100 waarmee het inmiddels fail- G500 krijgt een vliegbereik van 5.000 nm (9.260 km) terwijl voor de G600 wordt uitgegaan van liete Evergreen international tussen 2009 en een bereik van 6.200 nm (11.482 km). De G500 moet in 2018 op de markt komen, de G600 eind 2013 wereldwijd bosbranden bestreed. een jaar later. n Daarbij wordt gebruikgemaakt van twee ge- scheiden druksystemen die elk vier stortope- ningen aansturen. Beide bijbehorende tanks kunnen binnen 35 minuten opnieuw gevuld worden. Dankzij een kruissnelheid van 600 mph (965 km/h) kan de Boeing vanaf haar thuisbasis in Colorado Springs elke Amerikaan- se uithoek binnen 4,5 uur vliegen bereiken. Voor bemanningsleden zijn veertien first-class- stoelen en twee slaapbanken beschikbaar. Het staartnummer 944 verwijst naar het nummer waaronder het toestel is ingeschreven in het vliegende brandbestrijdingskorps. n

züriCH airport zenair CH750 Baan 28 van de De Amerikaanse kitfabrikant Zenair gaat de CH750 na zeven jaar op- luchthaven van nieuw in productie nemen. De fabrikant besloot de serieproductie in Zürich is aan beide 2009 te staken aan het begin van de economische crisis toen slechts uiteinden uitge- twaalf toestellen werden verkocht. breid met platen Zenair gaat bij de bouw van de vliegklare varianten samenwerken met van hardschuim. producent M-Squared uit St Elmo in de Amerikaanse staat Alabama, die Deze moeten een de onderdelen samenvoegt tot een luchtwaardig exemplaar. De tweezit- vliegtuig afremmen ter krijgt daarbij Continental O-200-motoren en een Garmin G3X glass wanneer dat van panel cockpit. Het toestel krijgt een MTOW van 600 kg en een vliegbe- de baan dreigt te reik van 380 nm (710 km). De fabrikant geeft een startrol op van schieten. Het ma- slechts 30 m. De bouwkit van de CH750 is sinds 2006 verkrijgbaar en is teriaal dat hiervoor gebruikt gaat worden, is het door Zodiac Arresting met meer dan 1.000 verkochte exemplaren bijzonder succesvol te noe- Systems America ontwikkelde Engineered Material Arresting System men. De bouwtijd (EMAS) dat verkruimelt wanneer erop gereden wordt. De werking ervan van het toestel kan vergeleken worden met het wegzakken in diepe sneeuw. Sinds het ligt rond de dui- aanbrengen van EMAS op Amerikaanse luchthavens zijn in tien gevallen zend uur. Een vliegtuigen zonder schade afgeremd die tijdens de landing van de baan vliegklare CH750 waren geraakt. Het meest recente incident vond onlangs plaats op Chi- gaat uS $ cago Executive Airport (PWK) waar een Falcon 20 zakenjet doorschoot, 100.000 kosten maar dankzij EMAS zonder verdere schade werd afgeremd. Volgens Zo- en is een kwart diac wordt EMAS inmiddels op 110 ladingsbanen op 66 vliegvelden toe- duurder dan de gepast. n zelfbouwvariant. n

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNI 2016 13 14 PILOOT EN VLIEGTUIG juni 2016

08-15_Nieuwspaginas.indd 14 17-05-16 12:04 iCon a5 Uniek in Nederland! Er bestaat grote on- vrede bij kopers van de icon A5 amphibi- an. De redenen daarvoor zijn gelegen in het koopcontract. Dat telt liefst 41 pagina’s met bepalingen en voorwaarden. Vol- gens de fabrikant is dit noodzakelijk om zich te vrijwaren tegen toekomstige schadeclaims. Aanleiding voor het uitbundige contract is de Gene- ral Aviation Revitalization Act uit 1994 waarin fabrikanten van vliegtuigen met minder dan twintig stoelen tot achttien jaar na levering verantwoor- delijk gehouden kunnen worden voor eventuele gebreken. Een van de voorwaarden van icon is, dat bij doorverkoop van het toestel, de nieuwe koper op straffe van een boete van 5.000 dollar, ook verplicht is het ori- ginele contract te ondertekenen. Daarnaast wordt de aanschaf van een flight data recorder vereist die te allen tijde toegankelijk moet zijn voor de fabrikant. icon heeft in juli 2015 een eerste A5 afgeleverd en staat op het punt de volgende 23 rond midden juni aan kopers te overhandigen. De fabrikant heeft meer dan 2.400 opgetekende orders voor het vliegtuig dat uS $ 248.000 kost. n

Tel: 06-53 55 78 91 kaMoV ka-62 [email protected] De nieuwe Kamov Ka-62 ‘medium twin’ helikopter heeft na de nodige vertraging op 28 april 2016 een tien minuten durende eerste vlucht vol- tooid. De helikopter heeft een digitale Transas-cockpit. Ook heeft het toestel een vijfbladige kunststoffen hoofdrotor, een ingesloten staartrotor en een dubbel uitgevoerd hydraulisch systeem. Kamov gaat de export- variant van de Ka-62 uitrusten met Franse Turbomeca Ardiden 3G tur- boshafts die elk 1.253 kW (1.680 pk) leveren. Het eveneens Franse bedrijf Zodiac Aerospace zal voor de helikopter het brandstofsysteem leveren terwijl Zoerkler uit Oostenrijk voor de transmissiekasten zal zorgen. Het landingsgestel is versterkt met het oog op de zware belasting waar- Vliegschool aan het toestel zal worden blootgesteld. Ook zullen de 12-15 stoelen Niet iedereen mag zomaar in een helikopter vliegen. Hier- aan hogere crashbestendigheidseisen voldoen dan normaal. De Ka-62 voor dient u een opleiding te volgen. Heli Holland is één van de weinige helikopterpiloten opleiders van Nederland. zal worden gebouwd bij de Progress Arsenyev Aviation Company. Er zijn Onze pilootopleiding traint dagelijks aankomende piloten op inmiddels zeven Ka-62’s aan de Braziliaanse charteroperator Atlas Táxi de meest uiteenlopende situaties. U vindt een breed aanbod Aéreo verkocht die tevens een optie nam op nog eens zeven toestellen. certificaten. Ook Vertical de Aviacion uit Colombia bestelde een aantal Ka-62’s. n Introductievluchten Misschien is een helikopter of een helikopterpiloot opleiding te duur voor u, maar wilt u toch wel een keer voelen hoe het is om een helikopter te besturen. Met onze introduc- tievlucht is dit mogelijk. In een half uur leert u opstijgen, landen en vliegen met een helikopter. Een schitterende ervaring en natuurlijk een te gek cadeau! Helisimulatie Niet alleen echt vliegen is mogelijk bij Heli Holland, u kunt ook in een levensechte helikoptersimulator stappen! Met prachtige animatiebeelden en een zeer realistisch gevoel door bewegingen is dit pakket een mooie ervaring voor jong en oud!

0591-351251 vestiging Emmen [email protected] 0320-288654 vestiging Lelystad www.heliholland.nl Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNI 2016 14

08-15_Nieuwspaginas.indd 15 17-05-16 12:04 PIlOT RePORT Door: Ruud Vos

OP PAD MET DE panthera

Medio 2007 deelt Pipistrel-baas Ivo Boscarol een droom met zijn ontwerpteam: de creatie van een ‘next generation’ vierzitter met een kruissnelheid van 200 kts (370 km/h) en een vliegbereik van 1.000 nm

(1.852 km). Oh ja, en het verbruik mag niet hoger liggen dan 38 liter MoGas per uur. Voor die uitdaging

ziet de getalenteerde ontwerper Tine Tomazic zich vanaf dat moment geplaatst als hij de opdracht krijgt

die droom te vertalen naar iets tastbaars.

Het nieuwe toestel gaat als Panthera de boeken in en zou geheel in lijn ry build assist’) en vanaf 2014 kant en klaar te koop zijn. in dat jaar met de Pipistrel-filosofie gerealiseerd moeten worden. Kortom, een vier- moeten ook de Hybrid- en Elektra-varianten beschikbaar komen. Helaas zitter die niet alleen goedkoper zou moeten worden dan de gevestigde gooit motorfabrikant Lycoming roet in het eten. De Panthera zou oor- orde, maar ook sneller en verder zou moeten kunnen vliegen dan iconi- spronkelijk af fabriek worden uitgerust met een 210 pk sterke Lycoming sche toestellen als de Mooney M20j/M20K of Beech Bonanza. iO-390 viercilinder die met MoGas zou worden gevoed. Lycoming be- Die handschoen wordt door Tomazic en de zijnen met gretigheid opge- sluit later dat ze alsnog afziet van certificering van de iO-390 op Mogas, pakt waarbij volop gebruik kan worden gemaakt van de voorhanden zijn- zodat Pipistrel op zoek moet naar een ander blok. Dat wordt gevonden de ‘grondstoffen’: koolstoofvezel, Kevlar en lichtgewicht titanium. Vervol- in de iO-540, van dezelfde fabrikant. Maar deze V6-aandrijfunit is niet al- gens worden de ontwerpcomputers tot hun maximale rekencapaciteit leen 50 kg zwaarder dan de iO-390, maar ook nog eens twintig centi- belast en de hulp ingeschakeld van 3D-scanners om de vereiste exacte meter langer zodat Pipistrel opnieuw naar de tekentafel moet. Positieve toleranties van de onderdelenmallen te realiseren. Ook wordt gekozen keerzijde is wel dat de zescilinder 50 pk extra motorvermogen levert. voor een ‘all electric’ benadering. in het toestel zijn dan ook geen hy- De brandstofvoorraad van 220 l blijft ongewijzigd. Ook voorziet Pipistrel draulische leidingen aanwezig; alles wordt elektrisch bediend. Daarnaast nog steeds een kruissnelheid van 200 kts (370 km/h), maar nu bij een is bij het ontwerp ook rekening gehouden met de omgeving. Een speci- verbruik van 40 l/u. aal ontworpen uitlaatsysteem moet de geluidsoverlast tot een minimum beperken. Op 4 april 2013 wordt een eerste hoogtepunt bereikt als de Verrassend super gestroomlijnde Pipistrel Panthera een eerste 54 minuten durende Op het drukke General Aviation-platform is het tijdens de AERO 2016 in vlucht voltooit. nog diezelfde maand wordt het toestel naar Friedrichs- Friedrichshafen even zoeken naar prototype S5-MPT. je wordt daarbij hafen overgevlogen om haar opwachting te maken op de AERO 2013. snel op het verkeerde been gezet omdat het toestel door de T-staart op afstand veel weg heeft van een Diamond DA40. Dichterbij zie je overi- Motorperikelen gens ook direct de verschillen met Cirrus SR-varianten: die ogen korter na die eerste vlucht zijn de verwachtingen hoog gespannen. De Panthe- en ‘corpulenter’ terwijl de eivormige romplijnen van het Sloveense vlieg- ra zal in eerste instantie geleverd worden als LongRange-bouwkit (‘facto- tuig toch weer naar de DA40 neigen. instappen doe je links en rechts

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNI 2016 15 16 PILOOT EN VLIEGTUIG juni 2016

16-17-18-19_pilotreportpanthera.indd 16 17-05-16 12:05 Dynon Skyview, Garmin 765 en 635. De gecertificeerde versie krijgt dual Garmins. Comfortabele leren zetels. (Foto: Pipistrel)

Achterin veel (been)ruimte. (Foto: Pipistrel) Panthera te gast op de AERO 2013 (l) en 2016.

via een vleugeldeur; voor passagiers is linksachter een enkele vleugel- de door Pipistrel zelf ontwikkelde trim indicator en een climate control deur gereserveerd. Dan volgt de eerste verrassing: de op schouderhoog- unit. De gecertificeerde versie krijgt overigens een dual Garmin suite. te 1,25 m brede cabine met verstelbare leren stoelen die zo uit een luxe auto lijken te komen. Ter hoogte van de heupen is zelfs sprake van Vliegen nog meer ruimte terwijl ook de afstand tussen hoofd en cockpitdak voor We lijnen de S5-MPT op voor een korte impressie aan het begin van gemiddeld lange inzittenden meer dan voldoende is. De achterbank kan de ruim 2.350 m lange asfaltbaan (06-24) van FDH-EDnY. Daarbij gaan dankzij die brede cabine ook in een 2+1-configuratie worden geleverd. de remmen erop en wordt het motortoerental opgevoerd naar 2.700 Standaard aanwezig zijn ledverlichting en airconditioning, evenals cabi- rpm bij 27.5 inches inlaatdruk. na clearance van de toren accelereert neventilatie. het toestel met twee man aan boord vlot naar 55 kts (102 km/h) om De tweede verrassing is het panel van de Panthera dat oogt als dat van bij 60 kts (112 km/h) los te komen, waarna gedurende het eerste deel een airliner vanwege twee (elk in twee helften deelbare) Dynon Skyview van de klim bij 80 kts (148 km/h) het landingsgestel wordt ingetrokken schermen, een Garmin 750 voor navigatiedoeleinden en een Garmin en de flaps weer in neutrale positie worden gebracht. Tijdens het klim- 635 communicatieset. De bovenzijde van het panel wordt gedomineerd men naar 6.000 ft (1.828 m) bij de ideale klimsnelheid van 105 kts door drie mechanische back-up meters en twee annunciator-panels met (195 km/h) laat de VSi een stijgsnelheid van 1.100 fpm (335 m/min) de nodige waarschuwingslampen. Op de middenconsole bevindt zich zien.

Middenconsole met trim indicator en climate control. Dataverzameling voor het Hypstair-project. Downwind FDH-EDnY over de Bodensee.

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNI 2016 16 PILOOT EN VLIEGTUIG juni 2016 17

16-17-18-19_pilotreportpanthera.indd 17 17-05-16 12:05 PIlOT RePORT Door: Ruud Vos

Op final voldoende zicht over de neus. Super efficiënte vleugels.

aerodynaMisch licht naar beneden gedrukt, is de door Boscarol gedroomde 200 kts Op ‘kruishoogte’ blijkt dat met de aerodynamica helemaal niets mis is. (370 km/h) zo bereikt, maar dit is kunstmatig. Met het nu aanwezige Als de inlaatdruk teruggebracht wordt naar 20 inch, loopt de snelheid iO-390-blok zit die ‘droomsnelheid’ er net niet in, de sterkere iO-540 door het neergelaten landingsgestel en de geselecteerde flaps vlot terug maakt dit droomgetal wel mogelijk. naar 100 kts (185 km/h). Wanneer deze daarna weer worden ingetrokken, loopt de snelheid bij ongewijzigde powersetting in krap anderhalve BoVenwerk minuut naar 135 kts (250 km/h)! Het ‘bovenwerk’ leidt niet tot verrassingen. De Panthera reageert uiter- Level vliegend (bij een inlaatdruk van 26 inch en 2.400 rpm) loopt de mate vlot op gegeven input en laat zich zonder mankeren verleiden tot snelheid vervolgens vrij vlot op tot 170 kts (315 km/h). Met de neus steile bochten. Angst voor een spin is daarbij niet nodig. Tijdens het test- programma werd het toestel opzettelijk in een spin gebracht waarbij het zich na tien (op video vastgelegde) volledige omwentelingen en het nodige hoogteverlies weer eenvoudig tot de vliegorde liet roepen. Ook bij langzamer vliegen blijft de bestuurbaarheid om alle assen direct en voorspelbaar. Tot de overtreksnelheid (58 kts/107 km/h clean) wordt bereikt, blijft het toestel goed op de rolroeren reageren. Daarna zakt de neus door de horizon en wordt weer snelheid opgepikt zonder dat het vliegtuig de neiging heeft over een vleugel weg te vallen.

landen in de nadering naar Friedrichshafen gaat de snelheid terug naar 110 kts (204 km/h) op down wind waarna de flaps naar 15º gaan. Kort daarop gaan bij 90 kts (167 km/h) de wielen uit waarna op final een naderings- snelheid wordt aangehouden van 80 kts (148 km/h) en de flaps naar 45º gaan. Ook tijdens deze vluchtfase blijft het zicht over de neus goed en blijft de respons op gegeven input direct. Daarna volgt een unevent- full landing die dankzij de drie goed afgeveerde en dempende poten gladjes verloopt. Datzelfde landingsgestel is overigens ook ontwikkeld voor gebruik vanaf onverharde (gras)banen.

certificatie Zoals het zich nu laat aanzien, zal de 260 pk-variant van de Panthera in 2017 FAR Part 23 gecertificeerd zijn, waarna het toestel in italië zal worden gebouwd. Vooreerst wordt daarbij uitgegaan van een aanschafprijs van € 460.000. Daarna komen de Hybrid- en Elektra-varianten beschikbaar.

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNI 2016 17 18 PILOOT EN VLIEGTUIG juni 2016

16-17-18-19_pilotreportpanthera.indd 18 17-05-16 12:05 iAS 156 kts, TAS 167 kts. We passeren de 300 km/h-grens. Airportdiagram op Garmin.

pipistrel panthera in het kort

experimental exp & Certified Aantal inzittenden 4 4 Motor lycoming IO-390, 210 pk lycoming IO-540V, 260 pk Propeller 3 bladen, variabele spoed 3 bladen, variabele spoed lengte 8,07 m 8,07 m Spanwijdte 10,86 m 10,86 m Hoogte 2,19 m 2,19 m Tankinhoud 2 x 105 l 2 x 105 l Max. startgewicht 1.315 kg 1.315 kg Nuttige lading 545 kg 500 kg Full fuel payload 395 kg 350 kg Vne 220 KIAS (407 km/h) 220 KIAS (407 km/h) econ. kruissnelheid (75 % motorvermogen) 173 kts (324 km/h) 173 kts (324 km/h) Overtreksnelheid (full flaps) 60 kts (111 km/h) 60 kts (111 km/h) Overtreksnelheid (clean) 65 kts (120 km/h) 65 kts (120 km/h) Klimsnelheid 1.200 fpm (6,1 m/s) 1.550 fpm (7,9 m/s) Startaanloop 365 m 295 m Startaanloop (obst. 15 m) 670 m 570 m landingsrol (obst. 15 m) 570 m 570 m Dienstplafond 6.000 m 7.600 m Vliegbereik 155 kts (287 km/h) 1.000 nm (1.852 km) 1.000 nm (1.852 km) Belastbaarheid +4.4/-1.76 G +4.4/-1.76 G

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNI 2016 18 PILOOT EN VLIEGTUIG juni 2016 19

16-17-18-19_pilotreportpanthera.indd 19 17-05-16 12:05 Solo Mio Door: Goof Bakker PPL-RecoRd

er is geen piloot die zijn of haar eerste solovlucht vergeet. de meesten kunnen het wel uitschreeuwen als ze eenmaal solo gaan. om daar een plek voor te bieden is er gelukkig elke maand onze rubriek o Solo Mio. Bent u ook voor het eerst solo gegaan? Goof Bakker interviewt u dan graag. Mail: [email protected].

Naam Rik Hoogendoorn Toestel Robin DR400 club Vliegclub Rotterdam Voornaamste instructeur Victor Quint examinator Dick Nederlof Aantal uren 50,25 Beroep scholier atheneum, klas vijf

Meestal is deze rubriek gewijd aan de eerste solo. Maar En kortetermijnplannen? omdat het format zich er uitstekend voor leent, hebben we “Lekker clubvluchten maken naar de Alpen en zo. Dat doen deze keer een examinandus. En wat voor één: Rik Hoogen- we best veel bij de VCR. En natuurlijk vrienden en familie doorn deed precies op zijn zeventiende verjaardag examen meenemen.” PPL, en haalde het. Rik, vertel! Anekdote? Was je zenuwachtig? “Drie Boeings moest ik voor laten gaan. Toen zei de exami- “Een gezonde spanning was er wel, zoals dat heet. Gelukkig nator: ‘Leg mij het elektrische systeem maar eens even uit. had ik een heel relaxte examinator. En nadat ik eenmaal Daar hebben we nu tijd genoeg voor!’ Dat klopte. Zeker uitgeweken was naar Gilze-Rijen, werd ik echt veel rustiger. omdat we ook nog op de ‘wake turbulence’ moesten letten Toen moest ik nog wat bovenwerk doen en wat circuits, en natuurlijk.” de noodlanding. We stopten op het platform en toen zei de deed op z’n examinator: ‘Ik heb een goed gevoel over deze vlucht. Ik Nadeel van een gecontroleerd veld… kan je twee keer feliciteren! Eén keer met je verjaardag en “Nee hoor, dat vind ik helemaal niet. Dat vind ik juist inte- zeventiende één keer met je brevet!’ ressant. Tussen die grote kisten taxiën. En eerlijk gezegd vind ik het ook wel een lekker gevoel, verkeersleiding. Dat verjaardag je helemaal weet waar je aan toe bent. Op een groen veld moet je alles zelf uitpluizen, en het circuit precies goed vlie- examen gen. Trouwens, bij mijn eerste solo moest een Boeing mij zelfs voor laten gaan! Nee, die grote kisten, dat is alleen maar kicken!”

Wil je piloot worden? “Hallo! Dat ben ik al! Maar als je professioneel piloot be- doelt: vreemd misschien, maar ik wil instructeur worden. De kennis die ik nu heb overdragen aan anderen. Lijkt me geweldig en alles zit er nog vers in, zeg maar. Alleen weet ik niet precies hoe oud je ervoor moet zijn. Ik dacht achttien jaar. Maar goed, ik wil toch eerst de school afmaken.”

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNI 2016 19 20 PILOOT EN VLIEGTUIG juNI 2016

20_solomio.indd 20 17-05-16 12:10 Take-off Door: Goof Bakker

Lekker griezeLen

Kent u een autoblad waar artikelen in staan over ongelukken? Of een autoprogramma met een regelmatig item over crashes?

Over auto’s die in dichte mist op elkaar geklapt zijn, uit de bocht gevlogen, in de flank ge- ramd? Inzittenden die uitgezaagd moeten worden? Nee, die artikelen lezen we niet eens in de krant, tenzij er op een mistige morgen mi- nimaal veertig auto’s tegelijk in de kreukels ge- Altijd gaan zijn. uitgebreide En wat dacht u van motorfietsbladen! Staat ook niks dergelijks in, al zouden er genoeg ongevals smeuïge verhalen op te dissen zijn. Afgerukte hoofden die in helmen achtergebleven zijn en rapporten zo. Auto- en motorjournalisten laten dat wel uit hun hoofd. Die hebben het over de leuke dingen die je allemaal met een Alfa Romeo of een Moto Guzzi kunt doen.

Toch zien we als het om luchtvaart gaat in bladen, kranten, en op het internet altijd maar weer uitgebreide ongevalsrapporten, compleet met foto’s van de verfrommelde of uitgebran- de wrakken. Op tv zien we zelfs 90% lucht- vaartnarigheid en maar 10% luchtvaartlol.

Eerlijk is eerlijk: piloten zijn daar zelf ook een beetje debet aan. Onder vliegers is het bon ton om aan de bar over narrow misses en bijna-rampen te praten. Vooral als die terug te voeren zijn op het amateuristische geknoei van andere piloten. Er zit een vleugje sadoma- Goof Bakker sochisme in deze onsmakelijke soep, een is luchtvaartpublicist snufje sensatiezucht en een toefje leedver- [email protected] maak.

Misschien is het hoog tijd voor een beetje positieve videonieuwsrubriek over vliegen en vliegtuigen. Op tv of internet. Wie doet er mee?

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNI 2016 20

21_columntakeoff.indd 21 17-05-16 13:31

085-210 60 66 [email protected] www.pitch-up.nl Powered by Simcenter INduSTrIe Door: Goof Bakker

TwenTe’s EERSTE

Nauwelijks tien jaar oud lag ik in een weide aan het eind van de Hofmeijerweg te kijken hoe de Lock-

heed T-33’s met hun dayglow tiptanks rondjes draaiden boven het Twentse land. Hoe had ik ooit kun-

nen bevroeden dat ik aldaar nog eens als enige passagier in een Cessna Citation Sovereign Plus zou

landen? Languit liggend in weldadig rundleder?

Voordat u verkeerde conclusies trekt over mijn maatschappelijke succes, kaartje van Cannes gekeken, een veld waar ik uit hoofde van mijn func- het gaat om een journalistiek project: verslag doen van de eerste com- tie natuurlijk geregeld kom!” merciële vlucht naar EHTW sinds 2007. ik zie op de grote displays mij heel bekende namen: BECKu, ZWAAi- Van het vorstelijke rundleer en het gepolitoerde notenhout kan of wil ik ove- KOM en LOnnEKE. Met name ‘de Zwaaikom’, lang geleden een populai- rigens nauwelijks genieten: gehurkt tussen de seats van captain Sander Star- re zwemgelegenheid in Hengelo, doet herinneringen opkomen. reveld en first officer René Habets volg ik vanaf Doncaster, waar het toestel voor onderhoud is, gefascineerd deze bijzondere vlucht naar Twente. Procedure De beide crewmembers en de Garmin 5000, waar de beide mannen in Sander Starreveld is hiertoe overigens speciaal gekwalificeerd; na een Wichita nèt hun recurrent training op hebben gedaan, worden meteen modulaire vliegopleiding werkte hij in diverse functies bij de KLM en op de proef gesteld door het aanvliegen van dit onbekende terrein. Martinair, maar ook nog drie jaar bij ‘de inspectie’, zoals dat heet. Kennis Starreveld: “ik heb zelf, samen met Bert Kraan, behoorlijk de hand gehad van die kant van het vliegspectrum komt natuurlijk zeer goed van pas bij in het opzetten van het nieuwe verkeerspatroon rond Twente. Rekening dit soort projecten. houdend met geluidsoverlast hebben we een nieuw VFR-circuit gedefini- Vanaf de Veluwe wordt na de melding ‘no significant traffic’ de route VFR eerd voor grotere vliegtuigen. Er was vrijwel niets bruikbaars meer. We vervolgd. Veelbetekenend is dat zowel nw. Milligen als verkeersleider moesten van scratch beginnen. ik heb wel met een half oog naar het Bert Oltshof (wiens eerste en meteen laatste ‘vlucht’ dit is; de man gaat

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNI 2016 22 30 PILOOT EN VLIEGTUIG juni 2016

30-31_twente.indd 30 17-05-16 12:13 Captain Sander Starreveld (l) en first officer René Habets. Authentieke herinneringsplaquette.

na vele jaren bewezen diensten met pensioen) zich vergist en ‘Teuge Terugweg Radio’ antwoordt, waar het natuurlijk ‘Twente Radio’ moet zijn. Begrijpe- Omdat ik terug wil naar het westen krijg ik heel vriendelijk een lift van lijk en veelbetekenend! Meiltje de Groot, die me als directeur natuurlijk nu mooi even kan schet- Starreveld zet het grote toestel ‘op het handje’ boterzacht neer op de sen hoe het met Twente gaat en móet gaan in de toekomst: “Loopt best smetteloze baan. Het weer is excellent, de spottersheuvel zwaar bezet, lekker allemaal. Vanaf 1 maart hebben maar liefst drie businessjet-bedrij- het comité volledig en indrukwekkend: Twente & Teuge-directeur Meiltje ven gevraagd om ontheffing. Die gaan dus naast de vliegclub en de de Groot, AOPA-penningmeester john van Asperen, gedeputeerde Eddy zwevers van het veld gebruikmaken. We hebben daarvoor een systeem van Hijum van de provincie Overijssel en wethouder Patrick Welman van bedacht waarbij het veld telkens voor ongeveer een uur geblokt wordt Enschede. ik hou me maar even op de achtergrond; deze sjofele journa- voor naderend commercieel verkeer, zeg maar. in het najaar neemt de list kan bij deze eenvoudige, doch zorgvuldig georkestreerde ceremonie provincie als het goed is een luchthavenbesluit, en dan is het veld weer alleen maar voor verwarring zorgen. open voor alle verkeer. Dan kan ook Aeronextlife, het bedrijf dat op Twen- Even later verschijnt al de Porsche Carrera van de eerste huurder op het te B737’s gaat ontmantelen, toestellen aanvoeren. Het concept ‘Technolo- tarmac. De Dom Perignon en de luxebroodjes die in Doncaster in de gy Base Twente’ gaan we dan verder invullen. Het idee is: een hightech- koeling gezet, zijn voor hen bestemd. De bofkonten stijgen in, en even bedrijventerrein, gegroepeerd rond een starten landingsbaan.” later maakt het toestel een vreugderondje boven het Twentse land, zo te Met de Tu in de buurt èn de steeds groter wordende mogelijkheden zien boven de buitenwijken van Hengelo. Mag wel een keertje, denk ik. voor geïndividualiseerd luchtvervoer is dat helemaal niet zo’n gek idee. Een commercieel gezond en levendig Vliegveld Twente: ze moeten er Daar kan ondernemer Dik Wessels eigenlijk best nog wat extra miljoen- maar aan wennen daar. tjes aan besteden, toch?

EHTW? no matches found... BECKu: gevaar voor gliders bij Ambt Delden.

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNI 2016 23 PILOOT EN VLIEGTUIG juni 2016 31

30-31_twente.indd 31 17-05-16 12:13 OnTwIkkeLIngen Door: jozef Mols

CVUT UL-39 ALbi

Op 24 maart 2016 voltooit de CVUT UL-39 Albi haar eerste vlucht vanaf het vliegveld van Ceske Bude-

jovice. Dit is meteen de bekroning van meer dan vijftien jaar onderzoekswerk aan de Technologische

Universiteit van Praag (CVUT) waar meer dan 130 studenten samenwerken aan een uniek project: de

ontwikkeling en bouw van een ‘straalvliegtuig’ dat voldoet aan de ultralight-normen. Jihlavan Airplanes/

Skyleader speelde in dit project, dat financieel gesteund werd door het Tsjechische ministerie voor Industrie en Handel, een belangrijke rol.

in eerste instantie wil CVuT een microlight bouwen die wordt aangedre- De afmetingen van de romp worden gedicteerd door die van de kracht- ven door een ‘ducted fan’. Een dergelijk vliegtuig zou de piloot het ge- bron; men kan er dus niet vrij mee variëren. Wil men de afmetingen van voel geven een jet te besturen, zonder het bijbehorende prijskaartje. de vleugels beperken, dan moet een aerodynamisch profiel worden ont- Teneinde te voldoen aan de normen voor microlights (472,5 kg, inclu- wikkeld dat maximale lift garandeert. Dit resulteert na onderzoek aan de sief ballistische reddingsparachute), wordt besloten het vliegtuig te bou- CVuT in vleugels die ongeveer twintig procent kleiner zijn dan die van wen uit koolstof-composietmateriaal. Hiervoor wordt samengewerkt met vergelijkbare vliegtuigen. LA Composite. Dit bedrijf heeft reeds zijn sporen verdiend door onder Ook voor de aandrijving zocht CVuT opmerkelijke oplossingen. Zo meer mee te werken aan de ontwikkeling van de EV-55 Outback. LA wordt geopteerd voor een zogenoemde koude propulsor. Een dergelijk Composite ontwikkelt vervolgens voor CVuT de romp, vleugels, staart- systeem ligt op de grens van een conventionele propelleraandrijving vlakken, landingsgestel en rotor. en een jetmotor. uiteindelijk valt de keuze op een vloeistofgekoelde

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNI 2016 24 34 PILOOT EN VLIEGTUIG juni 2016

34-35_albiul-39.indd 34 17-05-16 12:16 Windtunnelproeven. Dit schoepenrad wordt aangedreven door een BMW S1000RR-blok.

Prototype en ontwikkelteam. Take-off eerste vlucht 24 maart 2016. Geen L-39-kloon maar een demonstrator.

viercilinder-lijnmotor met dubbele bovenliggende nokkenassen en draagt ongeveer 320 kg. Rekening houdend met het gewicht van twee brandstofinjectie die normaliter in een BMW-straatmotor worden inzittenden van elk 75 kg, wordt al een MTOW van 470 kg bereikt, zodat ingebouwd. Oorspronkelijk was een Yamaha YZF R1 2004 van er nauwelijks ruimte overblijft om brandstof mee te voeren. Binnen de 180 pk voorzien, maar na statische tests wordt uiteindelijk voor BMW Amerikaanse LSA-normen met een maximale MTOW van 600 kg kan de geopteerd. Albi wel verkocht worden, maar dan nog blijft het vliegbereik gering. De vluchtduur zou hoe dan ook beperkt zijn tot minder dan twee uur. DemonsTrATor Toch overweegt jihlavan het model aan te bieden aan de Tsjechische Alhoewel de proefvluchten met het prototype succesvol zijn, zal het nog luchtmacht. Het vliegtuig zou ingezet kunnen worden als lesvliegtuig en wel even duren voordat dit vliegtuig, dat veel weg heeft van een Aero kost uiteraard beduidend minder dan een traditionele jet. Ongeacht de Vodochody L-39 Albatros, op de markt komt. Want de Albi is een tech- toekomst van de Albi, het gaat om een mooi ogend vliegtuig en het ge- nologie-demonstrator. in huidige configuratie is het model te zwaar om tuigt van vakkennis van de studenten aan de Technologische universi- onder de microlight-normen te kunnen vliegen. Het leeggewicht be- teit.

De CVUT UL-39 ALbi in heT korT

Aantal plaatsen 2 Motor BMw S1000RR, 142 kw/193 pk Spanwijdte 7,22 m Lengte 7,49 m Hoogte 2,99 m MTOw 472,5 kg Max. snelheid 340 km/h Overtreksnelheid full flaps 65 km/h Op de achtergrond het origineel.

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNI 2016 25 PILOOT EN VLIEGTUIG juni 2016 35

34-35_albiul-39.indd 35 17-05-16 12:17 Unieke kans voor een aandeel in een perfect onderhouden SR20-G2 GTS op Rotterdam Airport Ook adverteren bij Piloot en Vliegtuig?

Bel voor de • Zeer uitgebreid instrumentarium en altijd binnen gestald. • Financieel gezonde kleine groep, professioneel mogelijkheden met georganiseerd, enthousiaste vliegers. • Een aan de groep verbonden instructeur is beschik- Eugenie von Ende baar voor eventuele transitie-training. • Glazen cockpit(Avidyne), autopilot(DFC90), virtueel weer radar, TCAS, Jepp kaarten/approach plates, 06-46261686 volledig IFR uitgevoerd, etc.

Voor informatie: Fred Holvast 06-51215626 | [email protected] Jan Brandt 06-41525521 | [email protected] Stichting Flyers International, EHRD

Piloot en Vliegtuig’s E-Books

5,49 5,49 7 Digitale archieven zijn er om te ontsluiten! ,49 Dus ook de archieven van Piloot en Vliegtuig.

Onderstaande Specials zijn de eerste 3 edities van een steeds uitbreidende reeks.

Alle informatie komt uit reeds verschenen edities van Piloot en Vliegtuig, gebundeld per onderwerp.

Ga naar de webshop op www.luchtvaartopleiding.nl

Capable and safe

Participatie DA62 te koop

Meer informatie: Wings over Holland 0320 – 288 260 [email protected] www.wingsoverholland.nl

Participatie DA40 NG te koop

Meer informatie: Wings over Holland 0320 – 288 260 [email protected] www.wingsoverholland.nl

Spacious Luxury meets High Tech

Binnenkort… Try-out vanaf Rotterdam Airport.

!! NOG DIT VOORJAAR !!

gebruik code “PVJUNI2016” bij uw boeking en ontvang tot 30-6-2016 Aanmeldingen, vragen & informatie een gratis video van uw simsessie via [email protected] of bel dhr. Flores op 06-19933827 TyPebesChrijvinG Door: jozef Mols

loehle P-40 in het kort

Aantal plaatsen 1 Motor rotax 582, 65 pk spanwijdte 8,6 m Lengte 6,95 m Tankinhoud 52 l Leeggewicht 249 kg MTOW 400 kg Overtreksnelheid 48 km/h Kruissnelheid 136 km/h vne 165 km/h startaanloop 45 m Landingsrol 75 m belastinglimieten +4/-2G Geschatte bouwtijd 750 uur Prijs basiskit Us $ 18.000 (full option Us $ 39.000) internet www.loehle.com

LOEHLE ¾ sCALE P-40

Warbirds zorgen nog steeds voor spektakel tijdens airshows en fly ins. Maar zelf zo’n prachtig vliegtuig

bezitten is voor de meesten niet weggelegd. Gelukkig bestaat nog steeds de mogelijkheid om vliegende

replica’s te bouwen. Zoals de Loehle Aircraft Curtiss P-40.

Loehle Aircraft Corp uit Wartrace in Tennessee is specialist op het gebied Vanwege de lage kruissnelheid (136 km/h) kunnen geen ‘warbird’-pres- van warbird-bouwkits. Het bedrijf heeft meer dan 35 jaar ervaring. taties worden verwacht en een rol van -45° tot +45° vergt ruim vier se- Loehle-zelfbouwvliegtuigen, waaronder de P-40, worden in 26 landen conden. Op een airshow een luchtgevecht naspelen lijkt dan ook onmo- gebruikt. Het origineel is niet alleen schitterend, maar ook erg zeldzaam: gelijk. Maar piloten maken best wel indruk met deze Loehle-replica die een gedroomd onderwerp dus voor een replica. De P-40 voltooide zijn door de stabiele eigenschappen zelfs door een beginneling kan worden eerste vlucht in 1938 en verdiende zijn sporen vooral tijdens de noord- bestuurd. De prijs van de replica is een schijntje vergeleken met die van Afrikaanse veldtocht, maar ook in Azië, waar het toestel gebruikt werd het origineel. door de befaamde Flying Tigers. Tot in 1944 werden er in totaal meer dan 13.000 P-40’s geproduceerd. Helaas zijn er niet zoveel in vliegende staat overgebleven.

Schaalmodel De bouwkit die Loehle aanbiedt, is een replica op ¾-schaal. Het model bestaat hoofdzakelijk uit hout en doek en wordt nagenoeg op dezelfde wijze gebouwd als een vliegend schaalmodel uit balsahout. Bovendien heeft Loehle alle onderdelen keurig genummerd, wat de assemblage vergemakkelijkt. Wie een nog meer realistische ‘look’ wil, kan een optionele motorkap uit glasvezel kopen waaronder de kleine, maar erg be- trouwbare Rotax 582 van 60 pk zijn werk kan doen. Optioneel kan de bouwer een aantal leuke accessoires kopen. Zo kan het model worden uitgerust met een handmatig intrekbaar landingsgestel. Om dat neer te laten, moet er twintig keer ‘gepompt’ worden met een hendel aan de linkerkant in de cockpit. Een elektrische starter en een ballistische reddingparachute behoren eveneens tot de opties, evenals een decalset van de Flying Tigers.

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNI 2016 28 46 PILOOT EN VLIEGTUIG juni 2016

46_p4034.indd 46 17-05-16 14:35 (v)luchtigheden Door: Henk Heiden

noordzee HelikoPters vlAAnderen

Actief vAnAf 26 bAses Group in Amerika en de italiaanse luchthavenorganisatie noordzee Helikopters Vlaanderen (nHV) heeft met de 2i Aeroporti. moderne Airbus Helicopters H175 inmiddels ruim 3.200 vlieguren gemaakt. nHV was in 2012 ‘launch customer’ HeliPort eemsHAven? voor deze helikopter (zestien passagiers) en nam de eer- in 2015 waren de verkeerscijfers van Den Helder Airport ste H175 eind 2014 in gebruik. Het in 1997 opgerichte lager dan in 2014. De vliegbewegingen daalden met Belgische bedrijf opereert vanaf in totaal 26 bases in Eu- 10,1 procent naar 24.338 en het aantal passagiers nam ropa en West-Afrika voor het vervoer van personeel en met 8,8 procent af tot 134.305. Deze cijfers duiden voor- vracht naar boorplatforms van de olie- en gasindustrie en alsnog op een verzadigde vraag naar offshore-vervoer. windmolenparken, waaronder vanaf Den Helder Airport/ Het plan van de provincie Groningen om in de Eemsha- Vliegveld De Kooy. Op de noord-Hollandse basis heeft ven een heliport te vestigen, kan dan ook in noord-Hol- nHV twee H175’s gestationeerd voor het offshore-ver- land absoluut niet op begrip rekenen. Volgens ‘Gronin- voer. Daarnaast heeft de onderneming op Den Helder gen’ is een nieuwe heliport nodig, omdat er binnen 130 (iATA-code DHR; iCAO-code EHKD) ook twee Airbus voor kilometer van de Eemshaven een windmolenpark komt, AS365 Dauphin-heli’s ondergebracht. dat voor de aanvoer van bouwmateriaal en onderhoud offshore vanaf Den Helder te ver vliegen zou zijn. Deze AS365’s staan 24/7 stand-by voor de Search and Rescue-taak (SAR) onder auspiciën van de kustwacht en en sAr De provincie noord-Holland (nH) heeft bij ‘Groningen’ be- ten behoeve van calamiteiten op de Waddeneilanden nu zwaar aangetekend tegen de komst van Heliport Eemsha- Defensie voor die laatste taak ook niet meer beschikbaar ven. nut en noodzaak van een tweede helihaven in de is. Binnen 20 minuten kunnen deze helikopters in de kop van nederland zijn volgens nH geheel afwezig met lucht zijn. in het Rotterdamse Europoort heeft nHV ook een prima uitgerust Den Helder Airport op geringe afstand een Dauphin gestationeerd en wel op Maasvlakte Heli- van de Eemshaven. nH noemt het plan ‘een soort kanni- port Pistoolhaven (iCAO-code EHTP). Deze is ook be- balisme’ (van vliegverkeer nabij). De vliegtijd van Den Hel- schikbaar voor de SAR-taak en tevens voor gebruik door der naar het nieuwe windmolenpark zou slechts zeven mi- het Loodswezen. Alle bemanningen van de SAR-heli’s nuten langer zijn dan vanaf Heliport Eemshaven. Fijntjes zijn in dienst van nHV. meldt nH nog dat het volgens de Derde nota Waddenzee niet is toegestaan dat in de Waddenzee en het overige Prettig Pendeltoestel waddengebied nieuwe vliegvelden worden aangelegd. nHV, met hoofdvestiging in Oostende, nam in 2014 de noorse Blueway Group over, inclusief de van oorsprong PArkeergArAge oP scHiPHol P3 Deense operator DanCopter. De onderneming heeft nu Sinds kort is op parkeerterrein P3 van Schiphol een par- in totaal 63 helikopters van negen typen in gebruik: ze- keergarage in gebruik. Deze staat vlak bij de bushalte die ven typen van Airbus, een van AgustaWestland en een de reizigers naar het stationsgebouw brengt. De parkeer- van McDonnell Douglas. Met deze vloot en een perso- vakken zijn hier breed en door middel van een telsys- neelsbestand van zo’n 650 man is nHV een van de Henk Heiden teem wordt de auto direct naar de dichtstbijzijnde be- grootste helikopterbedrijven in Europa. De heli’s, waarvan Voor reacties e-mail: schikbare parkeerplaats verwezen. Voor elektrische auto’s er drie voor onshore-vervoer zijn bestemd, variëren in ca- [email protected] zijn oplaadplaatsen beschikbaar. De garage biedt plaats paciteit van vijf tot negentien passagiers. aan 2.650 auto’s.

De Airbus H175 is een uiterst moderne helikopter die de Reserveren voor een plek in de garage gaat via het aan- passagiers een grote mate van comfort biedt. Comforta- vinken van de optie ‘garage-optie’ bij een (online) Smart bele stoelen, airconditioning en een relatief laag geluids- Parking-reservering. Voor de garage geldt een toeslag die niveau maken de H175 tot een prettig pendeltoestel. afhankelijk is van de verblijfsduur. Voor 1 t/m 6 dagen is Hoofdaandeelhouder van nHV is de in Frankrijk geregis- de toeslag € 10 en die gaat per week met € 2,50 om- treerde investeringsmaatschappij Ardian. Deze onderne- hoog tot een maximum van € 17,50. Als de garage niet ming heeft wereldwijd belangen in zo’n 130 bedrijven. meer te reserveren is, is het niet mogelijk de ‘garage-op- Variërend van voeding en energie tot chemie en de ont- tie’ aan te vinken. Zonder reservering inrijden kan ook, wikkeling van speciale software, met een portefeuille van maar dan is het basistarief hoger dan bij reserveren. circa 50 miljard dollar. Het bedrijf heeft in de luchtvaart ook belangen in Londen-Luton Airport, de Air Medical Voor reacties e-mail: [email protected].

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNI 2016 29 PILOOT EN VLIEGTUIG juni 2016 47

47_vluchtigheden.indd 47 17-05-16 13:11 OntwIkkelIngen Door: Ruud Vos - Foto’s: Robinson Helicopter

r44 CAdet in het kort

Aantal inzittenden 2 Motor lycoming O-540-F1B5, 185 pk lengte 11,66 m Breedte (romp) 1,28 m Hoogte 3,28 m Diameter hoofdrotor 5,03 m Diameter staartrotor 1,47 m Brandstofvoorraad 167 l leeggewicht 650 kg kruissnelheid 110 kts (204 km/h) klimsnelheid >1.000 fpm (>305 m/min) Vliegplafond 14.000 ft (4.267 m) Max. hoverhoogte (grondeffect) 8.750 ft (2.670 m) Max. hoverhoogte (geen grondeffect) 5.250 ft (1.600 m) Vliegbereik 300 nm (556 km) TypEGOEDkEuRinG r44 CAdet

De Amerikaanse Federal Aviation Administration (FAA) heeft de medio november 2015 geïntroduceerde

Robinson R44 Cadet goedgekeurd voor gebruik. Daardoor kan de Robinson Helicopter Company een

trainersvariant aanbieden op basis van de uitermate succesvolle R44 Raven I en Raven II.

Dat beide Raven-varianten nog steeds goed in de markt liggen, blijkt uit soons type R22 Beta ii waren, en 117 van het type R66 Turbine. De de jaarcijfers van de General Aviation Manufacturers Association (GAMA) overige leveringen kwamen voor rekening van de R44 Raven 1 (44) en waarbij ook Robinson is aangesloten. Daarin komt naar voren dat van de Raven ii (152). in 2014 gingen vergelijkbare aantallen over de toonbank. 347 helikopters die de fabrikant in 2015 leverde, er 34 van het tweeper- in dat jaar werden de sleutels van 41 Raven i- en 145 Raven ii-varianten overhandigd.

AAnpAssingen De R44 Cadet oogt als een gewone zescilinder Lycoming O-540-F1B5 aangedreven Raven i. Maar het continue motorvermogen is teruggebracht van 205 naar 185 pk. Door deze lagere belasting van het motorblok is de Time Between Overhaul (TBO) verhoogd van 2.200 naar 2.400 uur. Een nieuw ontworpen uitlaatsysteem genereert daarnaast tot 3 dB minder geluid dan de Raven i. Andere verschillen zijn de verwijder- de achterbank en de ‘geblindeerde’ achterste deuren. Op deze manier kan er achterin de helikopter lichte luchtvracht worden vervoerd. Ook ligt het maximale startgewicht met 900 kg bijna 99 kg lager dan dat van de Raven i.

BetAAlBAAr trAinen Optionele zaken als een autopilot, een airco en speciale avionica-pakket- ten moeten de Cadet geschikt maken voor VFR- en/of iFR-training. De helikopter is daarbij volgens de fabrikant goedkoper in gebruik dan de Raven i. Bij een jaarlijks gebruik van 500 uur liggen de kosten iets boven de uS $ 202 all-in per vlieguur. De R44 Cadet wordt te koop aangeboden voor uS $ 339.000; de drijvervariant is uS $ 28.000 duurder.

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNI 2016 30 52 PILOOT EN VLIEGTUIG juni 2016

52_r44cadet.indd 52 17-05-16 13:12 FErry trIP Door: Eugène Leeman

Bevroren snoepTomaaTjes oP FL140

“Hi Eugene, are you picking up your airplane ?” “Ummejum yes, I will join Mike Bratford to ferry the

N892DE to Europe” Leuke binnenkomer zo’n vraag. Voor hier heel gewoon maar minder gebruikelijk

voor uw correspondent eind maart 2016. Plaats van handeling is Cirrus headquarters op Duluth airport

(KDLH), waarvan inmiddels elke local weet dat ze daar ‘fabulous airplanes’ maken.

Elke week rollen in Duluth zo’n zes stuks de fabriek uit (300 per jaar), gers bij af te likken. Zonder dat ik alle details weet, wordt het me al snel het merendeel SR22T’s, de top-of-line-variant. inmiddels zijn er 6.200 duidelijk dat ze bij Cirrus het productieproces en de kwaliteitscontrole SR’s geboren die samen zo’n zeven miljoen vlieguren geconsumeerd goed in de tang hebben. Er wordt hard gewerkt en alles ademt kwaliteit hebben. Cessna, Piper en Diamond hebben al jaren het nakijken, laat en efficiëntie uit. no pictures, thanks for understanding, en we mogen staan de rest. niet al te dicht in de buurt van de Cirrus jet (SF50) komen. Aansluitend gaan we naar de n892DE (een factory demonstrator, der- TesTvluchT halve voorzien van de nieuwste snufjes) in het ‘delivery center’. Mike be- Al gauw ontmoet ik Mike Bratford, kind aan huis bij Cirrus. Hij mag zich- kijkt alles kritisch, maakt een paar opmerkingen hier en daar. Daarna ma- zelf een zeer ervaren ferrypilot noemen, die alleen al vorig jaar 33 keer ken we een korte acceptance flight. Mike is tevreden en het delivery een nieuwe Cirrus heeft afgeleverd in Europa. Eind maart staat zijn teller protocol wordt getekend. Go to bed early buddy, de komende dagen alweer op dertien; de kop is er af zullen we maar zeggen. Kom ik aan, krijgen we weinig slaap, adviseert hij dreigend. blij als een kind dat ik ook een keertje mee mag… Eerst maken we een korte factory tour. ik aanschouw de transformatie Dag 1 (29/3) (KDlh)–cYQT–cYgl–cYFB van een paar kunststof romphelften naar een fraai gespoten vliegtuig, Het weer ziet er de komende dagen goed uit, dat is alvast een meeval- compleet met interieur, state-of-art-avionics, TKS (de-icing)… om je vin- ler. na de laatste checks en inladen van alle spulletjes zeggen we om

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNI 2016 31 54 PILOOT EN VLIEGTUIG juni 2016

54-55-56-57_reisverslag.indd 54 17-05-16 14:01 Airwork tijdens acceptance flight.

tien uur de toren bye-bye en landen anderhalf uur later op Thunder Bay Blijft fascinerend. Zodra we de baan af zijn, landt er een Twin otter uit (CYQT), net over de grens in Canada (ontario). Mike zegt dat het van tegengestelde richting. Die hadden we al lang gezien en gehoord, maar belang is om precies op tijd aan te komen, en zeker niet te vroeg want het voelt niet lekker. Dat laatste geldt ook voor de lokale temperatuur douaniers zijn niet van die humoristische types. ook moeten we in de (-28°C), ietwat aan de koele kant. Tanken is wat gedoe dankzij een me- kist blijven zitten totdat de douane ter plekke is gearriveerd. omdat het devac flight die voorrang krijgt. ook moet er een nieuwe drum Avgas koud is, draait de motor een kwartier voor noppes. Tja, customer service aangeslagen worden (die je per heel vat betaalt, ongeacht hoeveel je af- en douane zijn een moeizaam huwelijk. Alle bagage moet van boord en neemt). De pomp is kapot en met die temperaturen is dat wachten een sniffing dog doet vreselijk zijn best om te vinden wat er niet is. Mike geen pilot’s dream. na wat vijven en zessen is de klus geklaard en par- snapt er niets van, totdat de douanière vraagt of ik ècht uit Amsterdam keren we de kist voor de (korte) nacht. Tijdens het korte stukje gaans kom. Mijn zorgvuldig opgebouwde eendaagse vriendschap met Mike naar het Discovery Hotel genieten we nog even van het noorderlicht, krijgt een virtueel deukje, al kan hij er wel om lachen. Vergeten foto te een boeiend schouwspel. Een mooi besluit van another day in the office. maken, dom natuurlijk. Bevroren snoepTomaaTjes oP FL140 next stop is La Grande Rivière (CYGL), drie uur fladderen. De laatste bo- Dag 2 (30/3): cYFB–BgsF–BIKF men verdwijnen en we zien het landschap steeds witter worden. Wat Veel slaap is ons niet gegund, want om de dertig minuten gaat het een onmetelijke vlakte! om een idee te geven: de doorsnede van de brandalarm af. om half vijf gaat de wekker eindelijk, we hebben immers provincie Québec is ongeveer even groot als Amsterdam-Madrid. oeps een lange dag voor de boeg. Gelukkig kan ik aardig tegen weinig slaap inderdaad. maar comfortabel is anders. Als eerste stop staat de westkust van Groenland op het menu. na zo’n onderweg naar iqaluit (Baffin island/nunavut, Canada) - tijdspanne vier 2,5 uur hangen boven een water-en-ijsmix zien we Groenland al in de uur - krijgen we wat meer bewolking waar ik gebruik van maak om wat verte liggen, een prachtig gezicht! Eenmaal geland op Søndre Strømfjord under-the-hood te vliegen. na een fraaie zonsondergang (stiekem even (Kangerlussuaq; BGSF) blijkt de temperatuur flink aangenamer te zijn gekeken) maken we rond 21 uur een nachtlanding op iqaluit (CYFB). dan in iqaluit. De motor gaat alleen uit tijdens het tanken, om te voorko-

Tanken op La Grande Rivière (Québec). Duidelijke taal op iqualuit.

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNI 2016 32 PILOOT EN VLIEGTUIG juni 2016 55

54-55-56-57_reisverslag.indd 55 17-05-16 14:01 FErry trIP Door: Eugène Leeman

DC-3 still going strong. -28°C: motor en displays preheat op iqualuit. Zoekplaatje: airstrip op Groenland.

nadering Kangerlussuaq (BGSF). “Seen you some two weeks ago” – Mike heeft onderweg veel vrienden.

men dat we die niet meer aan de praat krijgen. Met dit soort acties is 10.000 ft… Geen land maar ‘gewoon’ solid 3 km ijsdikte (wel genoeg het handig dat je met zijn tweeën bent. ondertussen bekijken we het voor een Elfstedentocht). De zijwind blijkt nog forser dan verwacht (60 weer voor het langste traject: ruim 700 nm naar ijsland. Het zicht is kts); we moeten gas eraf halen tot minimum cruise (60%) vanwege on- goed en behalve het laatste stukje is de kans op icing verwaarloosbaar. ze brandstofreserves. onze grondsnelheid zakt een tijdje terug tot Wel maken we ons wat zorgen om de forse dwarswind; op zo’n lang tra- slechts 125 kts, een Cirrus onwaardig. Pas als we Groenland achter ons ject heeft dat nogal wat impact op de range. We plannen met 90 mins hebben gelaten, verbetert het iets zodat we er weer een stukje vermo- reserve fuel; de strategie is dat als we meer dwarswind krijgen, we het gen bij kunnen geven en wat kunnen klimmen. wat noordelijker opzoeken. of omdraaien. Bij het laatste beetje daglicht zien we de contouren van ijsland in de De bovenlucht en route is erg koud (minder dan -30°C) en dat vindt verte opdoemen. We zakken door een dikke wolkenlaag waarbij de TKS Mike maar niets voor een nieuwe zuigermotor. Dat het koud is, blijkt ook goede dienst bewijst, en zijgen neer op Keflavik (BiKF). We hebben ge- als we wat willen eten en drinken, de meeste eetwaar is bevroren. Ach- luk dat we nog wat kunnen eten in het prima Park inn hotel (thanks ATC ter de stoelen vriest het, al staat de kachel niet maximaal. ik kom er for arresting the chef). We ontmoeten ene ireen, een stoere ferrypilote proefondervindelijk tevens achter waarom er geen tomatenijs bestaat. uit Hongkong die een Caravan moet afleveren in Wichita. Relaxte tante, niet te eten, dus de met zorg uitgezochte snoeptomaatjes krijgen een die kun je er wel bij hebben, denken wij beiden. roemloos einde. Bevroren druifjes gaan beter trouwens. Dag 3 (31-03): BIKF–egpc–egnT–ehgg De vlucht over Groenland is zonder twijfel het mooiste stuk van de reis. na een weldadige nachtrust zonder repeterende wake-up calls bekijken Adembenemende vergezichten die nimmer vervelen. Vanwege het vele we tijdens het vroegevogelsontbijt (05:30) wat het weer vandaag voor wit heb je geen goede horizon, en heb je nauwelijks in de gaten dat het ons in petto heeft; weer een go. Tijdens de nacht is er stiekem nog een landschap onder je langzaam maar gestaag omhoog kruipt tot zo’n sneeuwbuitje gevallen maar veel heeft het niet om het lijf. nog voor ze-

Typisch Groenlands landschap. Good morning Keflavik. Zuidkust ijsland bij het krieken van de dag.

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNI 2016 33 56 PILOOT EN VLIEGTUIG juni 2016

54-55-56-57_reisverslag.indd 56 17-05-16 14:01 Passage frontje bij Faeröer-eilanden. Wick-GB (EGPC).

Dit begint erop te lijken. Texel en Vlieland bij elkaar. Almost home: Harlingen.

ven uur hangen we alweer en vanwege het eerste stuk tailwind klimmen differently”) en de helft is overbodige informatie (lees werkverschaffing). we gelijk door naar FL170. De T bewijst weer zijn waarde want een Amsterdam Radar klinkt heel wat beter en leidt ons soepeltjes naar long kwartiertje later zijn we op kruishoogte genesteld. De grondsnelheid final baan 05 naar Eelde (EHGG), waar we om 19.06 LT onze laatste loopt gestaag op tot ruim boven 200 kts. niet dat Mike daar erg van on- landing noteren. We made it! Voor Mike just three other days in the office, der de indruk is: die heeft met een T-tje wel eens 350 kts GS voorbij zien voor mij een prachtige ervaring. Many thanks again Mike en Steven. komen. De zuidkust van ijsland is prachtig maar ligt al (te) snel achter ons.

Het is goed weer en iets na het middaguur staan we alweer op Wick (EGPC) in Schotland. We zoeken Andrew Bruce van Far north Aviation, een alom bekende ferry-regelneef. Hij is er jammer genoeg niet, dus de mooie verhalen moeten wachten tot de volgende keer. We zijn trouwens mooi op schema en verwachten eind van de middag op EHGG aan te komen. in galop koersen we verder zuidwaarts langs de Engelse oostkust. Maar… de al langer wat fluctuerende oliedrukmeter begint steeds meer kuren te vertonen. Hoewel de andere indicaties stabiel blijven, maken funny oliedrukmeters je toch unhappy. We besluiten geen risico te nemen en wijken uit naar newcastle (EGnT). Daar bellen we met Cirrus en die bevestigt onze vermoedens (faulty oil pressure probe). Enigszins gerustgesteld vervolgen we onze trip en steken de noordzee over bij oTR (ottringham) VoR. ik ben (nog) geen iFR- vlieger, maar ik verbaas me wel over de slechte R/T van de Engelse ATC. Slecht? jazeker: nodeloos complex (“in the uK we like to do things Ferrygenoten: Eugène Leeman (l) en Mike Bratford.

totale afstand 3.800 nm (7.000 km) Airtime 23 uur (3 dagen) Gemiddelde snelheid 165 kts tussenstops 7

Meer weten? Kijk voor een goed artikel ‘transatlantic Flights’ bij AOPA (USA) op: http://www. aopa.org/Flight-Planning/transatlantic Cirrus: http://www.cirrus-sas.com/ E-mail: [email protected] De gevlogen route: Duluth (KDLH)-Groningen (EHGG) (3.800 nm-7.000 km).

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNI 2016 34 PILOOT EN VLIEGTUIG juni 2016 57

54-55-56-57_reisverslag.indd 57 17-05-16 14:01 OntwIKKeLInGen Door: jozef Mols

FireFly: HALf gELuKT EXpORTpRODuCT

Zuid-Korea wordt sinds de Koreaanse oorlog systematisch bewapend door de Verenigde Staten die er

ook een militaire basis hebben. Ook in civiel opzicht is Amerika voor de enige echt belangrijke lucht-

vaartonderneming Korea Aerospace Industries Ltd belangrijk. Daarnaast zijn verschillende pogingen on-

dernomen voet aan de grond te krijgen in de General Aviation. De KARI Bandi Ho (Firefly) is daarvan een

goed voorbeeld.

De Zuid-Koreaanse luchtvaartindustrie die eigenlijk slechts één belangrij- De markt voor civiele vliegtuigen daarentegen is in Zuid-Korea zo goed als ke onderneming kent, is opgestart als onderaannemer om Amerikaanse onbetreden, op enkele doe-het-zelvers na. KAi is nog niet aanwezig op vliegtuigen te onderhouden en eventueel onder licentie te bouwen. Ko- deze markt (hoewel de naraon een mooie civiele toekomst zou kunnen rea Aerospace industries Ltd kon zo ervaring opbouwen die nu wordt hebben). KARi (Korea Aerospace Research institute) ondersteunt KAi bij verzilverd als toeleverancier van Boeing en Airbus. Zo bouwt men er het ontwerpen en verbeteren van vliegtuigprojecten, maar is sporadisch vleugelonderdelen voor de nieuwe A350 XWB. Ook voor de Boeing 787 ook actief op de civiele markt. Het instituut bestaat zowel uit wetenschap- worden vleugelonderdelen vervaardigd. Eigen projecten komen echter pers als uit studenten die een opleiding in de luchtvaartsector volgen. moeizaam van de grond. Zo is tussen 1999 en 2004 de KT-1 Basic Trai- ner gebouwd, en nog weer later de KC-100 naraon. De T-50 is het enige FireFly gevechtsvliegtuig dat door KAi (in beperkte oplage) vervaardigd wordt. in de beginfase is vooral geëxperimenteerd door het importeren en Daarmee richt de onderneming zich vooral op de militaire exportmarkt. bouwen van uit Amerika afkomstige kitvliegtuigen. Momenteel is men zo

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNI 2016 35 60 PILOOT EN VLIEGTUIG juni 2016

60-61-62_karibandifirefly.indd 60 17-05-16 15:23 Het toestel van McLeod tijdens een tussenstop in Argentinië. De Kari Bandi-Ho op Amerikaanse bodem.

ver gevorderd dat voor de eerste keer een in Zuid-Korea ontworpen en Vertraging gebouwd vliegtuig naar de Verenigde Staten wordt geëxporteerd. De KA- Op 21 januari 2002 voltooit de firefly een eerste geslaagde vlucht. Het RO Bandi Ho (firefly) ziet het levenslicht in 1997 wanneer KARi een programma wordt wel vertraagd omdat Zuid-Korea eigenlijk niet beschikt project opstart om de gedragingen van canard-vliegtuigen te bestuderen. over certificeringsnormen voor dit type vliegtuig. Het duurt dan ook en- Daarbij is in eerste instantie de bedoeling vooral expertise op te doen, kele jaren voordat het model wordt goedgekeurd. onder meer met het gebruik van kunststoffen in de vliegtuigbouw. Maar Kortom, de firefly is een leuk vliegtuig, maar het is zeker geen revolutio- men wil ook een model ontwerpen dat marktpotentieel heeft. Vandaar nair ontwerp. Amerikaanse producenten bieden al jaren vergelijkbare dat gekozen wordt voor een vier/vijfzitter. Een Lycoming-motor van 250 vliegtuigen aan, waaronder de Velocity. Het marktsucces van de firefly pk zorgt voor de aandrijving van de duwschroef omdat men in Korea hangt dan ook van twee factoren af. in de eerste plaats speelt de prijs veel ervaring heeft met dit type krachtbron. Het landingsgestel is hydrau- een rol, en die ligt wel lager dan die van concurrenten. Daarnaast moe- lisch intrekbaar. Het hoofdlandingsgestel is voorzien van dubbele hy- ten potentiële klanten overtuigd worden van de kwaliteit van een Zuid- draulische remmen. Aan de cockpit is veel aandacht besteed en de inzit- Koreaans product. tenden genieten maximaal comfort. Wanneer echter het ogenblik van de proefvluchten nadert, wordt besloten de firefly slechts uit te rusten met export twee stoelen. Met vier inzittenden zou het vliegtuig te weinig brandstof in 2003 ondertekent KARi een contract met het in Amerika gevestigde mee kunnen nemen om een aanvaardbaar vliegbereik te halen. proxy Aviation Technologies voor de levering van zestig fireflies. in Korea

Duidelijk zichtbare fLiR onder de romp...

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNI 2016 36 PILOOT EN VLIEGTUIG juni 2016 61

60-61-62_karibandifirefly.indd 61 17-05-16 15:23 OntwIKKeLInGen Door: jozef Mols

nieuwe toekomst: (on)bemand observeren. Windtunnelproeven.

hoopt men dat de tussenkomst van deze Amerikaanse partner het vlieg- UaV tuig meer ‘geloofwaardig’ zal maken voor de potentiële Amerikaanse ex- Hoewel proxy Aviation er niet in slaagt de Bandi Ho met succes op de portmarkt. in eerste instantie poogt proxy met matig succes de vliegtui- civiele markt te plaatsen, geeft het bedrijf zijn marketingpogingen niet gen aan de man te brengen als kitvliegtuig. De verzadiging van de markt op. proxy, dat ook beveiligingssystemen vervaardigt, brengt de nodige en de economische crisis belemmeren echter de doorbraak van het Ko- wijzigingen aan en lanceert de Bandi Ho als optioneel bemande uAV. reaanse vliegtuigje. Dit idee werpt wel vruchten af, en een aantal Bandi-Ho’s, nu omgedoopt tot proxy Technologies SkyRaider, wordt verkocht aan private onderne- recordpoging mingen die actief zijn op het gebied van kartografie en luchtfotografie. Wel doet zich een opmerkelijk feit voor. gus McLeod, een Amerikaans piloot die lesgeeft aan studenten aerodynamica in florida, koopt een fi- goed Voorbeeld... refly. Hij wil met het toestel een vlucht rond de wereld maken over de in Zuid-Korea worden de experimenten van proxy uiteraard op de voet twee poolkappen. McLeod wil de eerste piloot zijn die in deze opzet gevolgd. KARi besluit eveneens een optioneel bemande uAV van de slaagt. Vanuit Amerika vliegt hij over Centraal- en Zuid-Amerika naar de Bandi Ho op de markt te brengen. Een dergelijk model moet observatie- Zuidpool. Vanuit Buenos Aires wil hij ushuaia bereiken, maar daar gaat vluchten mogelijk maken waaronder grenscontrole, controle van de terri- het mis. De Amerikaanse Lycoming-motor van zijn firefly laat het afwe- toriale wateren, opsporing van vervuiling van de oceaan en luchtfotogra- ten door hevige kou en sneeuwval. McLeod slaagt er in een noodlan- fie. De strijdkrachten tonen onmiddellijk belangstelling en plaatsen een ding te maken in een veld en komt zonder verwondingen uit het avon- proeforder voor 25 exemplaren. Die worden bij Shinyoung Heavy indus- tuur. Het landingsgestel van de firefly is echter dusdanig beschadigd dat tries gebouwd omdat KARi als onderzoekscentrum niet beschikt over noodreparaties onmogelijk zijn en de recordpoging moet worden opge- voldoende productiecapaciteit. Ook Saoedi-Arabië, de Verenigde Arabi- geven. noodgedwongen laat hij het vliegtuig demonteren, waarna het in sche Emiraten, Singapore en Brunei hebben een onbekend aantal Ban- kratten wordt teruggezonden naar Korea voor herstel. di-Ho observatievliegtuigen besteld.

de Kari bandi Ho in Het Kort

Aantal plaatsen 2 Motor Lycoming IO-540 C4B5, 250 pk Lengte 6,8 m Spanwijdte 10,2 m Leeggewicht 834 kg MtOw 1.250 kg Max. snelheid 333 km/h Kruissnelheid 315 km/h Overtreksnelheid (clean) 120 km/h Vliegplafond 6.100 m Startaanloop 430 m Klimvermogen 6,5 m/sec Vliegbereik 1.852 km

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNI 2016 37 62 PILOOT EN VLIEGTUIG juni 2016

60-61-62_karibandifirefly.indd 62 17-05-16 15:23 register Door: Henk Duivenvoorden

NEDERlaNDs buRgERluChTvaaRTREgisTER

het huren van Registr. Type C/n Eigenaar Datum in/uit Registr. Type C/n Eigenaar Datum in/uit buitenlandse toestellen door Motorvliegtuigen ballonnen Nederlandse maatschappijen gaat inschrijvingen inschrijvingen gestaag door (zie PH-Guu Boeing 737-8EH 39607 07-04-2016 PH-AAA Cameron Z-140 11974 08-04-2016 de buitenlander- PH-GuX Boeing 737-8EH 39611 15-04-2016 PH-LES ultramagic M-90 90/145 08-04-2016 sectie). verder is er weinig nieuws. PH-HXC Boeing 737-8K2 41342 01-04-2016 De fraaie Tecnam PH-TWn Tecnam P2006T 169 01-04-2016 uav’s P2006T heeft veel inschrijvingen weg van de (eveneens italiaanse) Doorhalingen PH-1iA Dji inspire i W13DCC30030142 01-04-2016 Partenavia victor. PH-DTP Hawker Beech 400A RK-313 naar Tsjechië 08-04-2016 PH-1iG Aeronavics Skyjib X-4 ASjX4-2014.10.18 11-04-2016 De beech 400 PH-MCS McDonnell-Douglas MD-11F 48618 naar VS voor sloop 11-04-2016 PH-1KP Dji Matrice 100 M02DC10520038 01-04-2016 verliet ons land, en ook de super PH-PDL Piper PA-18-150 18-8276 BvL verlopen 07-04-2016 PH-1KT HeightTech inspector S S 0216002 01-04-2016 Cub op drijvers, de PH-PjB Piper PA-28-235 28-7110004 Buiten gebruik, schade 07-04-2016 PH-1Ku AscTec Falcon 8 31224 12-04-2016 Ph-PDl verdween PH-1KW Dji Matrice 100 M02DC105020062 01-04-2016 (tijdelijk?) uit het bestand. Ook deze Zweefvliegtuigen/motorzwevers PH-1KX PrecisHawk Hawkeye Mark iii PCn-048-201538-003-M 12-04-2016 maand is weer Doorhalingen een behoorlijk PH-1009 AMS Flight LS-4b 4923 naar Engeland 12-04-2016 buitenlanders aantal uav’s ingeschreven. Door De volgende toestellen worden gedurende de voorjaars- en/of zomervakan- een aantal recente Microlights tie op de Nederlandse charters van Tui ingehuurd: incidenten, onder inschrijvingen D-ATuF Boeing 737-800 van Tui Germany meer (bijna) bot- singen met andere PH-4n7 LiteFlite Dragonfly C140 11-04-2016 OO-jBG Boeing 737-800 van jetair Fly luchtvaartuigen, YR-BMB Boeing 737-800 van Blue Air groeit de roep om Paramotors YR-BMC Boeing 737-800 van Blue Air verscherpte regelgeving voor deze Doorhalingen YR-BME Boeing 737-800 van Blue Air apparaten. PH-8j9 FlyProduct Xenit M2 6385 Buiten gebruik 08-04-2016 helaas is dit (waarschijnlijk voorlopig) de laatste editie van het Nederlandse burgerluchtvaartregister. De reden hiervoor is dat de gegevensverstrek- ker, de inspectie leefomgeving en Transport, gaat overschakelen naar een heel ander database- systeem waardoor er, in ieder geval tot aan de zomer, geen gegevens kunnen worden verstrekt. hopelijk kunnen we in de nabije toekomst de lezers weer van registerinformatie voorzien

E-mail plane- Gedurende de vakantieperiodes worden door nederlandse maatschappijen steeds vaker vliegtuigen ingehuurd uit het buitenland. Deze Boeing [email protected] 737 (OO-jBG) werd door Tui nederland in de meivakantie gehuurd van het Belgische jetairfly, dat tot hetzelfde consortium behoort. Bron: iLT/DL

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNI 2016 38 PILOOT EN VLIEGTUIG juni 2016 63

63_registernl.indd 63 17-05-16 13:21 ST& SINGLES & TWINS FLYING SCHOOL LELYSTAD

Aero AT-3 € 105,-* Alle vliegtuigen zijn uitgerust Katana DA 20 € 105,- met een GPS 430 Cessna 172 IFR € 130,- Piper Warrior II IFR € 130,- Piper Warrior III IFR € 150,- Als ATO in Nederland bieden * Actie 2016: 12 uur vliegen, 11 uur betalen. wij EIR en CBIR opleidingen aan.

Vliegschool Singles and Twins B.V. Flamingoweg 12, 8218 NW Lelystad 0320-288200 | www.singlesandtwins.nl

tost_wartung_engl_110x130_0216.qxp_Layouttost_wartung_engl_110x130_0216.qxp_Layout 1 01.02.16 1 01.02.16 18:01 18:01 Seite Seite 1 1

increasedincreased safety safety

WeWe are are an anEASA EASA maintenance maintenance organisation organisation MaintenanceMaintenance and and repair repair ◆ Releases◆ Releases ◆ Tow◆ Tow cable cable retractor retractor winches winches ◆ Wheels◆ Wheels and and brakes brakes SpareSpare parts parts available available from from stock stock ◆ Control◆ Control cables cables / cable / cable connectors connectors ◆ Cable◆ Cable tools tools ◆ Aircraft◆ Aircraft tires tires / tubes / tubes ◆ Aircraft◆ Aircraft wheels, wheels, axle axle sets sets Be a hero for a day, and have a ◆ Mechanical◆ Mechanical / hydraulic / hydraulic brake brake system system hands on experience on our full dual control P51 Mustang! TostTost GmbH GmbH Flugzeuggerätebau Flugzeuggerätebau München München ThalkirchnerThalkirchner Straße Straße 62 62 D-80337 D-80337 München München Tel. +49-(0)Tel. +49-(0) 89-544 89-544 599-0 599-0 [email protected] [email protected] Fax Fax+49-(0) +49-(0) 89-544 89-544 599-70 599-70 www.tost.de www.tost.de LINDBERGH SUITE - LUCHTHAVENLEI - BOX 71 - 2100 ANTWERPEN +32 (0)3 239 60 00 - [email protected] HIStorIE Door: jan Willem de Wijn

in het museum te Moron staan een F.27 en een F.28 neus aan neus. nederlAnds luChtvAArt erfgoed in ZuiD-AMEriKA?

Een bezoek aan de FIDAE Airshow in Santiago de Chile eind maart 2016 was feitelijk een soort dekmantel.

Het eigenlijke doel van een reis door Argentinië, Chili en Brazilië was een zoektocht naar Nederlands lucht-

vaarterfgoed. Met als beoogd hoogtepunt: het vinden van het enig overgebleven Saab Scandia passagiers-

vliegtuig ter wereld. Gebouwd in Amsterdam-Noord en ingevlogen op Schiphol. Verslag van een speurtocht.

in Argentinië heeft zowel de luchtmacht als de marine over Fokkers be- overgevlogen naar de marinebasis Bahia Blanca om daar te worden op- schikt. De luchtmacht ontving zestien F.27 Friendships, ook voor gebruik genomen in de collectie van het Museo de la Aviacion Armada Argenti- door de militaire luchtvaartmaatschappij LADE. Daarvan is er nog eentje, na. Conservator Lorenzo Borri vertelt hier dat Fellowships, ‘on the deck’, de T-42, over en staat in het luchtvaartmuseum te Moron (Buenos Ai- laag over de oceaan vliegend, militairen en bevoorrading naar de Malvi- res). De luchtmacht maakt onderscheid tussen machines uitsluitend be- nas vlogen (door Engelsen hardnekkig Falklands genoemd). doeld voor passagiersvervoer (T-) en voor passagiers gecombineerd met De hal van het museum (in een vroeger leven een veel te grote bio- vracht (TC-). Dat verschil is ook zichtbaar op hun F.28 Fellowships. Daar- scoop) herbergt meteen een verrassing. Tegen een zijmuur staat een van zijn er nog drie operationeel op de basis El Palomar. Moron is mo- houten stuurwiel, afkomstig van de ’25 de Mayo’, sinds 1969 een Ar- gelijk het enige museum ter wereld waar een F.27 en een F.28 (rege- gentijns vliegdekschip. Maar voor die tijd: onze eigen ‘HMS Karel Door- ringstoestel T-03) neus aan neus staan opgesteld. De Friendship is de man’. En daar blijft het niet bij. Buiten ligt een startbaantje. Vanuit de enige door Fokker gebouwde in dit deel van de wereld. Wel zijn er nog lucht is dat duidelijk als een één-op-één-kopie van het dek van ons drie door Fairchild in licentie gebouwde Friendships in Zuid-Amerikaanse voormalige vliegdekschip herkenbaar. Overigens is de ’25 de Mayo’ in musea. Een verlengde F.227 staat in het Argentijnse San justo en een in 1999 naar india gesleept om daar te worden gesloopt. Het stuurwiel Montevideo-Carrasco in uruguay. Het grote Museo nacional Aviacion in het werd gelukkig tijdig verankerd in Bahia Blanca. Chileense Santiago-Cerillos herbergt een hybride Fairchild met Fokker-trekjes (F.27F) die ook vanbinnen te bezichtigen is. Maar terug naar Argentinië. Chili: modern ‘erfgoed’ in Chili ligt het nationale luchtvaartmuseum op de luchtmachtbasis Ceril- ArmAdA los, midden in Santiago. Hier staat, als CC-CBS van Aeronor Chile, een Bij de Armada Argentina, de vleugels van de vloot, is half maart de laat- Friendship die er als een Fokker uitziet, compleet met ‘rabbit ears’ ach- ste van de drie F.28’s buiten dienst gesteld. De blauwgrijze 5-T-21 werd teraan de romp om frisse lucht voor de airconditioning op te vangen.

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNI 2016 40 70 PILOOT EN VLIEGTUIG juni 2016

70-71-72-73_erfgoed.indd 70 17-05-16 13:43 Vervallen Fellowship 5-T-10 van de Armada Argentina op Buenos Aires-Ezeiza. Bij Campo Grande in Asuncion (Paraguay) staat een T-21. (Foto: Hartmut Ehlers)

De ‘25 de Mayo’ in volle vaart, ooit de ‘Karel Doorman’. (Foto: Museo de la Aviacion Armada Argentina) Het stuurwiel van de voormalige ‘HMS Karel Doorman’.

Maar hij heeft ook het Fairchild-systeem met roosters onder de staart. door Fokker op Schiphol-Oost in licentie gebouwd. Door deze neder- Deze mengvorm van een nederlandse en Amerikaanse Friendship staat landse achtergrond past hij wel weer in dit verhaal. te boek als F.27F en is gebouwd door Fairchild. Dus eigenlijk geen nederlands erfgoed. BrAzilië: liCentieBouw Op de Chileense luchtmachtbasis El Bosque staat een collectie histori- Dat geldt zeker ook voor de in Zweden ontwikkelde Saab 90 Scandia. sche vliegtuigen, waaronder een Hawker Hunter F6 die een band heeft Dit tweemotorige verkeersvliegtuig van de Svenska Aeroplan Aktie Bo- met ons land. Dit toestel met kenteken ‘712’ vloog van 1958 tot en met laget (SAAB) werd in de oorlog als een opvolger van de Douglas DC-3 1966 bij onze Koninklijke Luchtmacht als n-232 om daarna naar de Dakota ontwikkeld. na zijn eerste vlucht in 1946 duurde het nog tot FACh (Fuerza Aerea Chile) te verhuizen. maart 1947 voordat het prototype op Schiphol aan de KLM werd gede- Blijkbaar beviel de kwaliteit van de voormalige KLu-jagers goed. Want de monstreerd. Het jaar daarop volgde eindelijk de eerste bestelling voor Chileense luchtmacht besloot enkele decennia later om een batch van tien Scandia’s door de Zweedse maatschappij ABA (later SAS), gevolgd maar liefst 36 General Dynamics F-16A Fighting Falcons, inclusief een door een order van het Braziliaanse VASP (Viacao Aerea Sao Paolo). Mid Life update (MLu) van de Koninklijke Luchtmacht, over te nemen. Omdat de Zweedse luchtmacht stond te dringen voor de productie van Tijdens de grote FiDAE Airshow van eind maart, begin april dit jaar op de Saab j29 Tunnan-jachtvliegtuigen en Saab 91 Safir-lestoestellen, besloot luchthaven Santiago-Ezeiza vloog F-16A ‘726’ voor. Dit wel heel moder- de fabriek in 1952 om de assemblage van de laatste zes Scandia’s uit te ne luchtvaarterfgoed maakte ooit (onder meer) deel uit van het neder- besteden aan Fokker. De Fokker-fabriek stond toen nog aan de Papaver- landse 322 squadron op Leeuwarden als j-137. net als de Hunter is de weg in Amsterdam-noord. Per dekschuit werden de zes Scandia’s door Fighting Falcon niet in nederland ontworpen, maar de laatste is hier wel de stad en de ringvaart van de Haarlemmermeer naar Schiphol (Oost)

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNI 2016 41 PILOOT EN VLIEGTUIG juni 2016 71

70-71-72-73_erfgoed.indd 71 17-05-16 13:43 HIStorIE Door: jan Willem de Wijn

Half maart arriveerde de laatste Fellowship (T-5-21) van de Armada Argentina op Bahia Blanca. (Foto: Lorenzo Marinemuseum te Bahia Blanca: afmeting en vorm Borri) vliegdek ‘Karel Doorman’. (Foto: Facundo Morales/LnP)

vervoerd. Daar werd de eerste (c/n 90.112, SE-SQQ) op 4 mei 1954 in- luchtvaartmuseum Campo dos Afonsos bij rio de janeiro staat de ‘789’ gevlogen. De laatste (c/n 90.117, SE-SQu) volgde in september van dat uit de serie 700 tot en met 799. De eerste Braziliaanse S.11 vloog in jaar. Maar al na ruim een jaar vertrokken de machines naar VASP. Tot 1954 en de laatste werd rond 1975 buiten gebruik gesteld. Een aantal midden jaren 60 vlogen de Scandia’s op binnenlandse lijnen in Brazilië, van deze instructors vond hun weg naar de luchtmachten van Bolivia en waarna ze buiten dienst werden gesteld en gesloopt. Slechts een machi- Paraguay. Enkele andere vonden een onderkomen bij Braziliaanse aero- ne overleefde in 1969 deze aanslag: de PP-SQr (c/n 90.115). in 1974 clubs. En in het Museo Santos Dumont in Cotia staat nog een andere werd deze Saab Scandia overgebracht naar het Museum Eduardo Andre T-21: de ‘774’. Matarazzo in Bebeduoro, in het Braziliaanse binnenland. Daar staat hij in nederland kwam de ontwikkeling van de Fokker S.12 (een S.11 met nog steeds, gezandstraald door weer en wind, en rijkelijk met stof be- neuswiel i.p.v. staartwiel) niet verder dan tot het enige prototype PH- dekt. Maar wel de enige ter wereld! Helaas meldt het constructienum- nDC, nu in Aviodrome. Maar de Braziliaanse luchtmacht liet er, met de merplaatje achterop de romp slechts de naam Saab. Dat er ook een ne- typeaanduiding T22, vijftig bouwen in de serie 800 tot en met 849. De derlandse luchtvaartgeschiedenis aan verbonden is, blijft onvermeld. Toch collectie op Campo dos Afonsos zou over zo’n T-22 moeten beschikken, heeft deze assemblagebouw een opmaat gevormd voor de latere bouw maar die staat niet in de tentoonstelling. Met behulp van een vriendelij- van de Fokker Friendship, ook al bedoeld als opvolger van de Dakota. ke medewerker werd een speurtocht ingezet door tal van restauratie- en schilderhangars. uiteindelijk werd die zoektocht met succes bekroond: in fokkertjes een hoekje en onder een laag stof stond daar de enige andere overge- Het omgekeerde van een in nederland gebouwd Zweeds ontwerp is bleven Fokker S.12/T-22, met registratie 811 op de staart. De cockpitkap een nederlands ontwerp dat in Brazilië in licentie is gebouwd door Fok- stond op een kier waardoor duidelijk werd dat het instrumentenpaneel ker industria Aeronautica. De Fokker S.11 instructor werd in honderd- er nog compleet uitziet. Er lijkt geen haast te worden gemaakt met de voud als T-21 gebouwd voor de Braziliaanse luchtmacht. in het nationale restauratie, maar hij is er nog. En dat is wat telt!

Fairchild F.27F CC-CBS van Aeronor Chile is eigenlijk geen nederlands erfgoed. Ooit in nederland gebouwd en gevlogen als j-137, nu als 726 bij de FACh.

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNI 2016 42 72 PILOOT EN VLIEGTUIG juni 2016

70-71-72-73_erfgoed.indd 72 17-05-16 13:44 Gebouwd in nederland: de enig overgebleven Saab Scandia ter wereld. Helaas geen verwijzing naar assemblage door Fokker.

in Amsterdam-noord worden in 1954 zes Saab Scandia’s gebouwd. (Foto: Collectie Fokker T-21 (S.11) van de Braziliaanse luchtmacht in het museum van Campo Postma) dos Afonsos.

Connie kon niet Arnhem prijkte het wapenschild van de Britse First Airborne Division op Ongeveer op de route van Sao Paolo naar Bebedouro ligt Sao Carlos. de neus. Precies twee jaar eerder vond immers de Slag om Arnhem Daar heeft luchtvaartmaatschappij TAM Linhas Aereas (ooit gestart als (een brug te ver) plaats, waarbij generaal roy urquhart de troepen aan- Taxi Aereo Marilia) een prachtig luchtvaartmuseum in het hangarcom- voerde. Hij was het ook die deze Constellation doopte. in 1950 vertrok plex op de plaatselijke luchthaven. Of liever: had. TAM heeft de stekker de machine naar de VS waar een aaneenschakeling van kleine operators uit het museum getrokken en de tent eind februari gesloten. intensief ermee vloog. Wegens smokkel werd het toestel in 1965 aan de ketting soebatten hielp niet: het museum bleef dicht. jammer, want binnen gelegd op de luchthaven van Asuncion (Paraguay). Het duurde daarna staat een Fokker 100 in de kleuren van TAM met het kenteken PT-MrL 35 jaar voordat de Connie in delen uit elkaar werd gehaald en, verdeeld en de neussectie van een nog niet geïdentificeerde riendship.F Maar wat over zes trucks met opleggers, in dertig dagen naar Sao Carlos in Brazilië echt zonde was: dat we hier zo’n beetje de eerste Lockheed 049 Con- werd gereden. Sinds de opening van het museum in 2006 staat de voorma- stellation van de KLM misten. Deze voormalige PH-TDA was ook de eer- lige ‘Arnhem’ er in een beschildering van Panair do Brasil met de fake-registra- ste die een naam kreeg. Op 18 september 1946 werd deze machine tie PP-PDD. Vraag is wat er na een sluiting van het museum met dit erfgoed ‘Arnhem’ gedoopt. Dat was geen toeval, want naast het stadswapen van met nederlandse wortels gaat gebeuren. Een antwoord is er nog niet.

Een tweede Fokker S.12 (T-22) staat in een restauratiehangar op Campo dos De voormalige ‘Arnhem’ van de KLM toen het TAM Museum nog open was. (Foto: Afonsos. Wikimedia Commons/renato Spilimbergo Carvalho)

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNI 2016 43 PILOOT EN VLIEGTUIG juni 2016 73

70-71-72-73_erfgoed.indd 73 17-05-16 13:44 IndustRIE Door: Ruud vos

(Foto: Pressedienst messe Friedrichshafen) minDER vOlk, toch nieuws

Met 606 exposanten en 30.800 geïnteresseerde bezoekers was de AERO 2016 minder goed bezocht dan de vorige versie die 33.900 bezoekers en 645 standhouders naar Friedrichshafen wist te lokken. Vergeleken met eerdere versies van ‘de GA-beurs’ was te merken dat er nieuwe accenten worden gelegd, waaronder elektrisch aangedreven vliegen.

Door de afwezigheid van zowel Tecnam als DiamondAircraft en het ont- ment moet worden. Dat scheelt bij elkaar bijna twee hallen. De Tecnams breken van (motor)zweefvliegtuigen oogden de hallen in 2016 leger dan en Diamonds die wel tentoongesteld werden, stonden op de stands van weleer. De italiaanse en Oostenrijkse fabrikant leven in onmin met de lokale importeurs. Ook onder het publiek begint de mening post te vatten, beursorganisatie en zijn van mening dat de AERO een tweejaarlijks evene- dat tweejaarlijks misschien toch de voorkeur verdient.

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNi 2016 44 24 PILOOT EN VLIEGTUIG juni 2016

24-25-26-27-28_aero2016.indd 24 17-05-16 12:11

elektrisch vliegen

siemens timmert momenteel behoorlijk aan de weg met elektrische universiteiten van Maribor en Pisa. daarbij is sprake van een nieuw hy- aandrijving voor vliegtuigen. tijdens de AERO 2016 was de duitse bride-elektrisch aandrijfsysteem waarbij gebruik wordt gemaakt van producent dan ook prominent aanwezig op de ‘e-flight expo’ met ver- een krachtige lichtgewicht elektromotor in combinatie met een conven- schillende aandrijfvoorbeelden. Een van die vliegtuigen was bijvoor- tionele Rotax 914 turbonormalized verbrandingsmotor. de combinatie beeld de Magnus Aircraft Corporation eFusion die op 11 april 2016 is ingebouwd in de vierzits Panthera en moet in staat zijn tijdens take- voor het eerst vloog. Voor het brandschot een elektromotor die 45 kW off 200 kW (272 pk) te leveren en in vlucht 150 kw (204 pk) continu. (61 pk) vermogen levert op kruissnelheid, en 60 kW (82 pk) tijdens Er kan zowel met accu’s als met de verbrandingsmotor of met een take-off. de motor levert maximaal 85 kW (116 pk) en wordt gevoed combinatie van beide worden gevlogen. Met (super)model sandra Jan- door negen accu’s. de kunststoffen eFusion weegt inclusief accu’s 410 janin als tweede blikvanger had Pipistrel geen enkele reden tot klagen kg, heeft een MtOW van 600 kg en is goed voor een kruissnelheid van wat betreft de aandacht voor dit project. 97 kts (180 km/h). Het toestel biedt plaats aan twee personen. Van Een ‘rariteit’ is de elektromotoraangedreven e-volo VC200. de 450 kg een geheel andere orde is de Extra 330LE die uitgerust is met een 230- zware VC200 wordt voortgestuwd door achttien motoren die tweebla- 260 kW (313-354 pk) sterke elektro sP260d-unit die slechts 50 kg dige rotors aansturen en gezamenlijk 50 kW (68 pk) leveren. de weegt. Het toestel zal door siemens worden ingezet voor evaluatie- stroom wordt betrokken van negen accu’s. Volocopter wil proberen de doeleinden. VC200 over twee jaar op de markt te brengen. de onbemande variant Ook Pipistrel zet in op elektrisch vliegen. naast de inmiddels productie- voltooide in 2013 de eerste vlucht, de bemande versie vloog in april rijpe Alfa Electro-trainer is de sloveense fabrikant druk in de weer met 2016 voor het eerst. Het bijzondere luchtvaartuig werd door de duitse het HYPstAIR-project waarbij wordt samengewerkt met siemens en de luchtvaartautoriteit goedgekeurd als ultralight.

Eerste vlucht eFusion, 11 april 2016. (Foto: magnus Aircraft Corporation) vreemdsoortige vliegende eend: de e-volo vC200.

Extra 300El met 350 pk sterke SP260D elektromotor. Hybride vliegen met de Pipistrel Panthera HYPSTAiR.

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNi 2016 45 PILOOT EN VLIEGTUIG juni 2016 25

24-25-26-27-28_aero2016.indd 25 17-05-16 12:11 IndustRIE Door: Ruud vos

alpi aviation

Importeur Ronny Groeneveld (rechts op de foto) van Pioneer Air- craft GmbH (stadtlohn) ontvangt uit handen van Michael Baetz van de deutsche Aero Club (dAC) het nieuwe certificaat voor de Pioneer 200. Het leeg 284 kg wegende toestel (inclusief radio, transponder en ballistische reddingparachute) heeft een nuttige lading van 188 kg. de Alpi Aviation Pioneer 200 haalt met een Ro- taxblok van 80 pk voor het brandschot kruissnelheden tot 190 km/h en zal vanaf 2017 voor de bij de dAC aangesloten vlieg- scholen als trainer naar voren worden geschoven. Basisprijs: € 69.900. Pioneer Aircraft vernieuwde tevens het zestien jaar oude certificaat van de Pionier 300. Voor dat toestel zijn nu onder meer nog experimenteel, maar al wel vliegend is deze Trendak ST-T6 Proton. De forse meerdere propellervarianten en een extra brandstoftank voorzien. gyrokopter van Poolse origine biedt plaats aan zes personen en wordt aangedreven door twee getunede Rotax-motoren van elk 144 pk.

sonaca aircraft

Het Belgische sonaca Aircraft tekende binnen twee maanden na de lancering veertien vaste orders voor de sonaca 200. Onder de nieuwe klanten bevindt zich de Belgische vliegopleider Air Acade- my new CAG die er acht bestelde. de overige zes sonaca’s zijn besteld door het Britse Flight training London (2), de Franse Aero- club tissandier-saint-Cyr-l’Ecole (2) en FFL Flugschule uit Essen/ Mülheim (2). Be- zoekers van de AERO 2016 moesten zich tevreden- stellen met een stand in een hal. Het toestel stond helaas buiten ‘ver- dekt’ opgesteld.

Deze modernWings Swan oogt niet alleen klein, maar ook dapper. De Roemeen- se fabrikant biedt het 115 kg lichte kunststoffen toestelletje aan onder de uSA Part 103- en Britse SSDR-regelgeving. in Duitsland weegt het ‘zwaantje’ 120 kg. Er wordt tevens een elektrische variant ontwikkeld met een mTOW van 300 kg.

Feestelijk moment: de overhandiging van de eerste voor Europa bestemde Hondajet door michimasa Fujino (Honda Aircraft) aan johannes Graf von Schaesberg van Rhein- Skyleader Aircraft eiste alle aandacht voor zich op met de nieuwe ul-39 Albi (zie land Air Service. ook p. 34-35) en een full flight simulator voor de Skyleader 600.

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNi 2016 46 26 PILOOT EN VLIEGTUIG juni 2016

24-25-26-27-28_aero2016.indd 26 17-05-16 12:12 Ranke en slanke tandemseaters zijn bezig aan een opmars.

aero east europe Volop belangstelling voor de nieuwe Cirrus Vision sF50. trainen voor de Het grotere zusje van de sila 450 MLA is de sila 750. Kan naar keuze worden uitgerust met eenmotorige jet kan inmiddels bij Cir- een Rotax-blok (100 pk) of Lycoming-varianten (tot 160 pk). Het toestel heeft een MtOW van rus Polen waar een full flight simulator 600 kg, een kruissnelheid van 180 km/h en een verbruik van 18 l/h. de sila 750 biedt plaats in gebruik is genomen. aan twee tot vier personen en wordt in de markt gezet als multifunctioneel toestel: trainer, (foto)verkenner of gewasbeschermer.

Tweetaktmotoren zijn nog steeds in meerdere vari- Het Duitse Bücker & Funk debuteerde met een nieuw project: de Bucker Fk 139 Clubman. Peter Funk van Fk anten en cilinderinhoudsmaten leverbaar. lightplanes voorzag de replica van een 130 pk sterke Werner Scarlett zevencilinder-radiaalmotor.

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNi 2016 47 PILOOT EN VLIEGTUIG juni 2016 27

24-25-26-27-28_aero2016.indd 27 17-05-16 12:12 IndustRIE Door: Ruud vos

Zinvol of niet? Cessna 172 met 60 kg zware TP 100 turbopropmotor. Deze TP 100 levert 180 kw (245 pk) en maakt vluchten tot 9.000 m hoogte mogelijk. De om- bouwkosten zijn aanzienlijk: de motor kost € 90.000, de vijfbladige prop € 15.000.

Heugelijk moment op de stand van Pipistrel: ivo Boscarol (l) ontvangt uit handen van Patrik ky van de Europese luchtvaartautoriteit EASA het Full Type Certificate voor de virus SW 121. Daardoor staat het toestel nu ook als CS-ClSA te boek met een mTOW van voor het eerst op een West-Europese beurs: AeroWolga l-8C. De Russische vliegboot biedt 600 kg. voor deze virus-variant wordt met een Rotax 912 ulS- plaats aan twee piloten en zes passagiers. He toestel heeft twee 235 pk sterke lOm Praha blok (100 pk) een kruissnelheid voorzien van 264 km/h bij 75 m-337C-Av01-zuigermotoren maar kan ook met lycoming iO-540B4B5-varianten worden uitge- procent motorvermogen en een vliegbereik van 1.415 km op een rust. met de l-8C zijn kruissnelheden van 220-259 km/h mogelijk en een vliegbereik van 648 vlieghoogte van maximaal 5.800 m. Pipistrel wordt in de Benelux nm (1.200 km). Er zijn inmiddels zes exemplaren verkocht. vertegenwoordigd door ifly.eu.

continental Motors group

de Continental Motors Group heeft de levensduur van de na 1 december geproduceerde Cd-135 en Cd-155 dieselmotoren verlengd. Voor beide motoren geldt nu een vervangingsmoment na 2.100 vlieguren. daarbij is de levensduur van het 135 pk sterke Cd-135 blok verlengd van 1.500 naar 2.100 uur, terwijl de Cd-155 niet na 1.200 maar eveneens na 2.100 uur hoeft te worden vervangen. naar ver- wachting zal de levensduur van de transmissiekast binnenkort van 600 naar 1.200 uur worden verlengd. Volgens de fabrikant zijn de meeste kinder- ziektes er na bijna vijf miljoen vlieguren wel uitgefil- terd. Fabrieksnieuwe blokken worden onder meer ingebouwd in Cessna’s 172 JtA skyhawk, de dA40 De nieuwe Edm Aerotec CoAX 2D/2R is een lichte helikopter van Duits fabrikaat. Het toestel en dA42 van diamond Aircraft, de Glasair sports- heeft een coaxiale hoofdrotor en is leverbaar met dieselaandrijving (125 pk) of een 100 pk man, de Mooney Aircraft M10, de Piper Archer dX sterk Rotax-blok. De kunststoffen tweezitter heeft een mTWO van 450 kg en haalt kruissnelhe- en Robin new Aircraft den tot 140 km/h. (Foto: Pressedienst messe Friedrichshafen)

Piloot en Vliegtuig LIGHT - JUNi 2016 48 28 PILOOT EN VLIEGTUIG juni 2016

24-25-26-27-28_aero2016.indd 28 17-05-16 12:12 Upgrade nu naar een Combinatie-abonnement!

Wie het gemak wil ervaren van papier en digitaal, neemt nu een upgrade naar een combinatie-abonnement. Dan ontvangt u het magazine zowel in de brievenbus als in uw digitale postvak op uw tablet of smartphone.

Voor €15,- per jaar extra leest u het magazine nu waar en wanneer u maar wilt.

Interesse? Bel dan met onze abonneeservice op 088-2266648. Zij maken het voor u in orde!

Of ga naar www.pilootenvliegtuig.nl en sluit nu het abonnement af dat bij u past! WELCOME TO OUR WORLD

Breitling reinvents the connected watch fi rmly geared towards per- formance. Every inch an instrument of the future, the Exospace B55 multifunction electronic chronograph pushes the boundaries of comfort, ergonomics and effi ciency. The titanium case of this compendium of innovations houses an exclusive SuperQuartzTM caliber chronometer- certifi ed by the COSC and featuring a range of original functions tailor- made for pilots and men of action. Welcome to the world of precision, feats and high-tech sophistication. Welcome to the vanguard of instruments for professionals.

BREITLING.COM

CA108061_Exospace B55_236x306_Piloot & Vliegtuig.indd 1 18/04/2016 14:07