PAPUR BRO GENAU’R-GLYN, , , A’R

PRIS 75c | Rhif 402 | Hydref 2017

‘Ymwelwyr’ ar Maes Cyffin neu Draeth y Borth Maes Ceiro?

Glesni ym t.17 Mrwsel t.13 t.11 Enillwyr Minecraft Ffantastig oedd gweld dau dîm o Ysgol Penrhyn-coch yn dod yn ail a thrydydd yn y gystadleuaeth Minecraft a drefnwyd gan Cered. Roedd y safon yn uchel iawn felly mae’r timau wedi gwneud yn wych. Roedd yn rhaid i’r bobl ifanc weithio mewn grwpiau a chreu unrhyw beth yn ymwneud â’r Afon Teifi - boed yn hanesyddol neu’n gyfoes, ar lan neu wrth ymyl yr afon, neu o dan y dŵr! Roedd yn rhaid iddynt recordio fideo canllaw (walkthrough) Cymraeg. Bwriad y gystadleuaeth hefyd oedd i dargedu plant a phobl ifanc sydd fel arfer ddim yn cymryd rhan mewn gweithgareddau Cymraeg ac i’w cael nhw i ddefnyddio’r Lacey, Zara a Molly ddaeth yn ail. “Roeddem wrth ein boddau gyda’r Gymraeg mewn gwahanol ffyrdd. canlyniad. Fe ddaru ni fwynhau y gystadleuaeth yn fawr iawn! “ Llun: Arvid Parry-Jones

Yn ddiweddar cyflwynodd y Prif Gwnstabl Mark Collins dystysgrif gwasanaeth 50 mlynedd i’r Swyddog Ymholiadau John Graham Jones, Maes Afallen, Bow Street yng nghanolfan gynhadledd Gorsaf Heddlu . Yn y llun hefyd gwelir yr Uchel Siryf Sue Balsom a’r Arolygwr Robyn Mason. Y Tincer | Hydref 2017 | 402 dyddiadurdyddiadur

Sefydlwyd Medi 1977 Rhifyn Tachwedd: Deunydd i law: Tach 3 Dyddiad cyhoeddi: Tach 15 Aelod o Fforwm Papurau Bro

HYDREF 18 Nos Fercher Richard E. Huws Dip lwcus. Raffl. Melysion mewn jar. ISSN 0963-925X yn sôn am ei gyfrol Enwau tai a ffermydd Mynediad £2 i blant. Oedolion am ddim! presennol cymuned Bont-goch (Elerch) Dewch i ymuno yn yr hwyl. GOLYGYDD – Ceris Gruffudd Cymdeithas y Penrhyn yn festri Horeb am Rhos Helyg, 23 Maesyrefail, Penrhyn-coch 7.30 TACHWEDD 4 Dydd Sadwrn Hanes ( 828017 | [email protected] TEIPYDD – Iona Bailey Gwasg Gomer drwy daith yng nghwmni CYSODYDD – Elgan Griffiths (627916 HYDREF 20 Nos Wener ‘Trysorau Mr John B. Lewis. Cyfarfod yng Ngwasg GADEIRYDD A THREFNYDD CYFEILLION personol’ gyda Gweneira, Gwynant, Marian Gomer, am 11.00 Cyfarfod o Y TINCER – Bethan Bebb J. a Vernon. Noson agoriadol Cymdeithas Gymdeithas Hanes Ceredigion Penpistyll, , ( 880228 Lenyddol y Garn yn festri’r Garn am 7.30 IS-GADEIRYDD – Richard Owen, TACHWEDD 10 Nos Wener Caws a 31 Glan Ceulan, Penrhyn-coch ( 820168 HYDREF 21 Nos Sadwrn John ac Alun gwin; adloniant gan Meibion y Mynydd YSGRIFENNYDD – Anwen Pierce a Wil Tân nôl yng Ngwesty Llety Parc, yn Neuadd Rhydypennau am 7.30. 3 Bryn Meillion, Bow Street ( 828337 Aberystwyth am 8.00. Tocynnau: £10 ar Llywydd: Mrs Meinir Lowry. Tocyn £7.50 TRYSORYDD – Hedydd Cunningham gael o’r Gwesty neu gan Megan Jones – Tyddyn-Pen-y-Gaer, , Aberystwyth 01970 612768. Holl elw’r noson yn mynd TACHWEDD 10 Nos Wener Sioe ( 820652 [email protected] HYSBYSEBION – Cysyllter â’r Trysorydd at yr elusen Beiciau Gwaed Cymru. Ffasiwn Cylch Merched Aberystwyth yng Ngwesty’r Marine am 7.30. Dillad TASG Y TINCER – Anwen Pierce HYDREF 22 Nos Sul Alawon fy ngwlad: gan Steil, M & Co a Lily’s Boutique yng TREFNYDD GWERTHIANT – Lila Piette cyflwyniad gan Arfon Gwilym a Sioned nghwmni Yvonne (Tywydd) Evans. Llys Hedd, Bow Street ( 820223 Webb yn Arad Goch, Aberystwyth am Adloniant gan Côr Tenovus. Cyfle i 7.30. Coffi a the i ddilyn. Darlith goffa edrych ar y stondinau o 6.30 ymlaen. ABER-FFRWD A CHWMRHEIDOL Meredydd Evans; trefnir gan Ffrindiau Mynediad drwy docyn £10 ar gael o JB’s, Mrs Beti Daniel Pantycelyn; noddir gan y Faner Newydd Gwesty’r Marine, Steil a Lily’s Boutique. Glyn Rheidol ( 880 691 Holl elw’r noson tuag at amrywiol Y BORTH – Grace Bailey, Pencarreg, HYDREF 26 Nos Iau Caryl Lewis ‘Natur elusennau. Stryd Fawr, Y Borth ( 871462 y gair’ Darlith Goffa Islwyn Ffowc Elis BOW STREET yn festri Capel Brondeifi, Llanbedr Pont TACHWEDD 15 Nos Fercher Yr Athro Mrs Mair Lewis, 40 Maes Ceiro ( 828 102 Steffan am 7.30 (Gŵyl Golwg) Peredur Lynch yn trafod ei gyfrol Lynn Phillips, 1 Cae’r Odyn ( 820 908 Caeth a rhydd (Gwasg Carreg Gwalch) Anwen Pierce, 3 Bryn Meillion ( 828 337 HYDREF 28 Nos Sadwrn Cofiwch droi Cymdeithas y Penrhyn yn festri Horeb Maria Owen, Gerddi Gleision ( 822074 yr awr yn ôl. am 7.30 CAPEL BANGOR / PEN-LLWYN Mrs Aeronwy Lewis HYDREF 31 Pnawn Mawrth Parti Calan Rheidol Banc, Blaengeuffordd ( 880 645 Gaeaf Cylch Meithrin Trefeurig yn CAPEL MADOG, CEFN-LLWYD A CAPEL DEWI Neuadd y Penrhyn, Penrhyn-coch o Eirian Hughes, Lluest Fach ( 880 335 4.00-6.00 Cystadlaethau gwisg ffansi Elwyna Davies, Tyncwm ( 880 275 a pwmpen gorau. Stondin gacennau. Dei Evans, Fferm Fronfraith, Comins-coch ( 623 660 DÔL-Y-BONT Mrs Llinos Evans – Dôlwerdd ( 871 615 Camera’r Tincer Cofiwch am Cyhoeddir y Tincer yn fisol o Fedi i DOLAU gamera digidol y Tincer – mae Mehefin gan Bwyllgor y Tincer. Argreffir Mrs Margaret Rees – Seintwar ( 828 309 ar gael i unrhyw un yn yr ardal gan y Lolfa, Tal-y-bont. Nid yw’r Pwyllgor GOGINAN fydd am ei fenthyg i dynnu llun o angenrheidrwydd yn cytuno ag unrhyw Mrs Bethan Bebb ar gyfer y papur o gyngerdd, cinio farn a fynegir yn y papur hwn. Dylid Penpistyll, Cwmbrwyno ( 880 228 neu ddigwyddiad a gynhelir o cyfeirio unrhyw newyddion i’ch gohebydd LLANDRE fewn ein dalgylch. Fe’i cedwir gan Mrs Nans Morgan lleol neu i’r Golygydd, ac unrhyw lythyr Mrs Mair Lewis, 40 Maes Ceiro, Dolgwiail, Llandre ( 828 487 neu ddatganiad i’r wasg i’r Golygydd. Bow Street (828102). Os byddwch PENRHYN-COCH Y mae pawb sy’n ymwneud â’r Tincer am gael llun eich noson goffi yn Y Mairwen Jones – 7 Tan-y-berth ( 820 642 yn gwneud hynny’n wirfoddol ac yn Tincer defnyddiwch y camera. TREFEURIG ddi-dâl er budd y gymuned leol. Nhw Mrs Edwina Davies fel unigolion sy’n derbyn pob risg a chyfrifoldeb (cyfreithiol ac fel arall) gan Darren Villa, Pen-bont Rhydybeddau ( 828 296 Cysyllter â’r trysorydd dderbyn mai ar y telerau hynny y maent os am hysbysebu yn cyfrannu at y papur a’i ddosbarthiad. [email protected]

2 Y Tincer | Hydref 2017 | 402

CYFEILLION Y TINCER Dyma fanylion enillwyr Cyfeillion y Tincer Mis Mehefin 2017 30 MLYNEDD YN OL £25 (Rhif 142) Yr Athro H Carter, Tyle Bach, Bow Street £15 (Rhif 168) Jane Jones, 107 Maesceinion, Aberystwyth £10 (Rhif 280) Gwenan Davies, 48 Ger-y-llan, Penrhyn-coch

Fe dynnwyd y rhifau buddugol gan aelodau o’r tim dosbarthu yn festri Bethlehem, Llandre pnawn Mercher Mehefin 14

a mis Medi 2017

£25 (Rhif 300) Richard Wyn Davies, 48 Ger-y-llan, Penrhyn-coch £15 (Rhif 232) Llinos Evans, Dolwerdd, Dôl-y-bont Y dynion a fu’n gyfrifol am eu swper blynyddol, Cymdeithas Trefeurig yn £10 (Rhif 285) Nerys Roberts, ddiweddar. Llun: Edwina Davies (o Dincer Hydref 1987) 4 Garnwen, Penrhyn-coch

Fe dynnwyd y rhifau buddugol yng Nghyfarfod Blynyddol Y Tincer yn festri Horeb, Penrhyn-coch nos Lun Medi 11. Hwb i Addysg

Dathlu 20 mlynedd o efeillio Gymraeg – Braf oes gweld nifer o bobl ifanc o Cronfa Glyndŵr ardal y Tincer yn cymryd rhan mewn cyngerdd yn Eglwys Llanbadarn nos Fe gafodd Cronfa Glyndŵr ei Lun, Hydref yr ail - ar y cyd rhwng Band sefydlu yn 1963, ond mae’r Ysgolion Aberystwyth, Côr Ysgol Pen- cadeirydd presennol, yr hanesydd glais a chôr o’r Altkonigschule, Kronberg Catrin Stevens, yn awyddus i ger Frankfurt yn yr Almaen. Mae tref adael i genhedlaeth newydd sy’n Aberystwyth wedi ei gefeillio gyda gweithredu dros yr iaith Gymraeg Kronberg ers ugain mlynedd. wybod fod grantiau i’w cael i hyrwyddo addysg Gymraeg. Mae Ffarwelio â Zoe Cronfa Glyndŵr wedi cyfrannu dros Cynhaliwyd oedfa flynyddol Menter £28,000 at 80 o brosiectau gwahanol Gobaith, sef Menter Gydenwadol Gogledd ym mhob cwr o Gymru, ers 2011. Ceredigion, fore Sul 24 Medi, a hynny Mae’r prosiectau hyn yn eleni yng Nghapel y Morfa, Aberystwyth cynnwys Cylch Meithrin Felinfach dan arweiniad Eifion Roberts. Yn a ddefnyddiodd yr arian i brynu ogystal â chael cyfle i fwynhau addoli adnoddau, a RhAG Gogledd Powys gyda’n gilydd fel eglwysi’r ardal, cafwyd ar gyfer cynnal arolwg yn yr ardal. cyfle hefyd yn yr oedfa i ddangos Gellir cael hyd i wybodaeth am ein gwerthfawrogiad didwyll o waith sut i wneud cais ar wefan Cronfa Zoe Glynne Jones, sydd wedi bod yn Glyndŵr, sef www.cronfaglyndwr. weithiwr plant ac ieuenctid i’r Fenter ers cymru. tair blynedd a hanner. Yn ystod y cyfnod Yn ogystal â gwahodd mwy o hwnnw, bu Zoe yn trefnu ac arwain geisiadau, mae’r Gronfa hefyd yn clybiau a gweithdai a gweithgareddau edrych am ragor o gyfranwyr hael. o bob math i blant ac ieuenctid yng i Zoe gan Dewi Hughes, Capel y Garn, ar “Mae’n ffordd wych o helpu addysg ngogledd Ceredigion, gan gynnwys Clwb ran y Fenter, ac er y byddwn yn gweld ei Gymraeg”, meddai Catrin Stevens. CIC a Chylch Ti a Fi ym Mhenrhyn-coch. heisiau’n fawr iawn yn y gwaith, mae’n “Mae cyfraniad bach gan y Gronfa Sefydlodd berthynas arbennig gyda braf meddwl y bydd Zoe yn aros yn i brosiectau addysg Gymraeg yn chynifer ohonynt hwy a’u teuluoedd, yr ardal. Dymunwyd yn dda iawn iddi gall gwneud gwahaniaeth rhwng gan ddangos gofal arbennig tuag atynt wrth ddechrau ar gwrs yn y Brifysgol yn llwyddo neu fethu”. wrth rannu cariad Iesu Grist. Diolchwyd Aberystwyth.

3 Y Tincer | Hydref 2017 | 402

CAPEL BANGOR / PEN-LLWYN

Suliau Capel Pen-llwyn Frenhinol ac wedyn yn ei sioe leol roedd Hydref yn is- bencampwr ar y cae. Yn sioe 22 5.00 Y Parchg Judith Morris Capel Bangor profodd Ewyn Showgirl 29 10.00 Oedfa’r ofalaeth – Rehoboth, lwyddiant hefyd drwy ddod i’r brig yn yr Taliesin Adran C ac hefyd yn bencampwr y stoc ifanc yn adran ABCD, roedd hefyd yn Tachwedd i- bencampwr Adran C yn Sioe 5 5.00 Bugail a Thal-y-bont. Arthen Iola oedd is- 12 2.00 Bugail bencampwr Adran D yn Nhal-y-bont. 19 2.00 Llwyn-y-groes Roger Ellis Humphreys Dymuniadau gorau 26 10.00 John Tudno Williams Dymunwn yn dda i’r Parchg Andras Iago – mab y Parchg Watcyn a Mrs Lowri James Llwyddiant gafodd ei sefydlu yn weinidog Eglwysi Bro Llongyfarchiadau i Fridfa Arthen Dinbych pnawn Sadwrn 30 Medi. ar ei llwyddiant yn y sioeau eleni. Arthen Model Mai oedd y cyntaf i flasu Merched y Wawr Melindwr llwyddiant wrth ddod yn drydydd yn Daeth bron pawb at ei gilydd i ymweld ag Sioe Aberystwyth ac Is-bencampwr Amgueddfa Ceredigion yn Aberystwyth. Adran Cobiau D ag Is-bencampwr Fe’n croesawyd gan Anna Evans, ieuanc yn Sioe Ceredigion Cymdeithas Cyfarwyddwr Addysg. Rhoddwyd Merlod a Chobiau Cymraeg. Aeth cyflwyniad hanesyddol am gychwyn ymlaen wedyn i gael trydydd yn y Sioe yr ail adeilad yn 1904 gan i’r adeilad gwreiddiol gael ei ddinistrio gan dân. Fe’i Roedd yn dda gweld Daniel Calan hailadeiladwyd gan y perchennog David Jones, disgybl yn Ysgol Gyfun Phillips a chrëwyd theatr yn y fan. Roedd Plasmawr, Caerdydd ac aelod o y fenter yn llwyddiannus yn y cyfnod Ddawnswyr Bro Taf – ŵyr Hywel ac hyn oherwydd maint o ymwelwyr oedd Enid Jones, Awel Deg, yn cystadlu ar yn sefyll ar ei gwyliau yn y dref. Ysgoloriaeth Bryn Terfel nos Sul 15 Yn fwy diweddar – yn y chwedegau Hydref. – roedd hanes Mrs Gale a’i mab – perchnogion y Coliseum yn gyfarwydd i’r mwyafrif ohonnom. Rhai yn cofio Llongyfarchion mwynhau prynhawn Sadwrn yn gwylio Rhaid llongyfarch Mrs Doreen Davies, filmiau cowbois cyn cael sglodion ar y Glasnant, ar enedigaeth ei gor wyres Elwyn Showgirl gyda Ioan Evans ffordd adref. yn ddiweddar sef Cadi Grug o Gemaes. Yn yr wythdegau prynodd y cyngor yr Mae Maretta yn ferch i Mrs Davies, a’i adeilad ar gyfer yr Amgueddfa newydd. merch hithau Llinos yw mam y ferch Eleni gwelwyd cyfnod newydd yn fach newydd. Mae gan Mrs Davies 9 o or hanes yr adeilad gyda mynedfa newydd wyrion, 8 bachgen ac un ferch fach erbyn yn cynnwys caffi siop a lifft pwrpasol. hyn. Mi gaiff hon ddigon o sylw mae’n Roedd y teils yn y tŷ bach a’r cerfluniau o siwr. flaen y ddesg yn atgoffa pawb am hanes Dymuniadau gorau i’r teulu cyfan. yr hen adeilad. Gyda hynny cafwyd cyfle i fynd o Cydymdeimlad amgylch ac i weld mannau lle nad oedd Estynnwn ein cydymdeimlad i Mrs mynediad i’r cyhoedd lle roedd llawer o Linda Morris Glennydd, wedi colli ei Arthen Iola gyda Mrs Davies, Glasfryn a arteffactau yn cael eu cadw. chwaer sef Mrs Marion Jones, Pen-bont Ioan Diolchwyd yn fawr gan ein Llywydd Rhydybeddau. Bu yn anffodus iawn i Lynne Davies i Anna am amser mor gwympo, a hithau mewn gwth o oedran, hanesyddol a diddorol cyn i ni ailsefydlu ond yr un yw y golled. Cofiwn am Mr yn Llety Parc i gael cyfarfod byr gyda a Mrs Morris a’r cysylltiadau oll yn eu lluniaeth. Croesawyd aelod newydd i’n hiraeth. plith. Diolchwyd i bawb wnaeth gyfrannu at stondin cacennau lwyddiannus Cartef Marwolaeth Tregerddan yn ddiweddar. Dewiswyd o Cydymdeimlwn â Mr Gerald Ingram, fwydlen ein cinio Nadolig mis Rhagfyr. Sunnycroft, sydd wedi colli ei chwaer, Penderfynwyd ar gyfraniadau lluniaeth i sef Mrs Gwyneth Smart. ‘Roedd Gwyneth gyfarfod mis Tachwedd pan fyddwn yn wedi dioddef ers nifer o flynyddoedd ac croesawu canghennau atom i fwynhau yn teithio ddwywaith yr wythnos i ysbyty Arthen Model Mai noson o gwis. Bron-glais i dderbyn dialysis. Ond yng

4 Y Tincer | Hydref 2017 | 402

O’r Cynulliad Elin Jones

Nghartref Cwmcynfelin oedd, ers tro yn Yn y Cynulliad, llwyddodd Plaid Cymru Mae yna drafodaeth fyw ar hyn o bryd derbyn y gofal gorau. i ddod i gytundeb gyda Llywodraeth am ofal yng Ngheredigion, lle mae 28% Arferai Gwyneth fyw yn Sunnycroft Cymru ar y gyllideb nesaf. O ganlyniad o gartrefi gofal yn cael eu rhedeg gan yr – cartref ei rhieni gyda’i brawd Gerald, i hyn, mae yna nifer fawr o faterion a awdurdod lleol. Mae hyn yn uwch na’r a fu yn gefn iddi ar hyd blynyddoedd ei fydd o fudd i Geredigion. holl gynghorau eraill, heblaw am un. salwch. Bu Gwyneth yn aelod ffyddlon Mae yna rai cynghorau yng Nghymru yng nghapel Pen-llwyn, ac yn yn y Dyma rai o’r uchafbwyntiau – lle mae pob cartref gofal yn cael ei gorffennol rhoddodd ei phresenoldeb 1. Ariannu Canolfan Iechyd Integredig redeg yn breifat. yn gyson. Cofiwn am Michelle ei merch, Aberteifi yn llawn yn 2018-19 Dylai fod gofal a ariennir yn a wnaeth prin adael gwely ei mam, yn 2. Gwarchod ariannu’r Llyfrgell gyhoeddus, i’r rheiny sydd ei angen, nyddiau olaf ei bywyd. Hefyd Margaret ei Genedlaethol, Cyngor Llyfrau, fod yn gonglfaen i’n cymdeithas. Gyda’r chwaer a’r ddau frawd Michael a Gerald cwmnïau celfyddydol a chyllid trafodaethau presennol o gwmpas a’u teuloedd i gyd. Boed i Dduw fod yn newydd i’r Mudiad Meithrin Bodlondeb yng ngogledd Ceredigion, agos yn nyddiau eu hiraeth. 3. Cynllun Mynediad Ffermwyr Ifanc rwyf wedi dweud wrth y Cyngor nad newydd wyf yn credu y dylid cymryd unrhyw Gwella 4. Coets yn lle bws ar y teithiau pellter gamau heb ystyried cynllun hirdymor Da clywed fod Mr Arnold Evans, -hir Traws Cymru ar gyfer gofal henoed yn ein sir, a’i bod Cwmwythig, yn well ar ôl ei anffawd yn 5. Cyllideb benodol i welliannau ar yr yn bwysig iawn i gadw cartrefi preswyl ddiweddar. A487 cyhoeddus. 6. Cyllido pwyntiau trydan i geir Trist iawn oedd clywed ein bod Dymuniadau hwyr 7. Mwy o gyllid i’n prifysgolion wedi colli Aneurin Jones, yr artist o Mae rhywun pwysig iawn o siop 8. Ariannu ychwanegol i iechyd Aberteifi y mis hwn. Fe roedd yn artist Exchange, wedi dathlu ei ben blwydd yn meddwl, hosbisis, hyfforddi a adlewyrchodd ei fro yn ei gelf, gyda un ar hugain oed ar y cyntaf o Hydref. sef meddygol, twristiaeth a mwy, mwy. chymeriadau cefn gwlad yn dod yn Daniel Bentham, 2 Cefnmelindwr. fyw yn ei waith. Roedd ei gyfraniad i’r Mae Daniel yn siriol bob amser ac yn celfyddydau yng Nghymru yn enfawr. awyddus i estyn cymorth i’r cwsmer, pan bo eisiau. A marciau llawn iddo, bob dydd, yn siarad mwy o Gymraeg! Pen blwydd hapus hwyr i ti Daniel, a i China lle mae yn mwynhau byw. gobeithio y cefaist ben blwydd wrth dy Dymuniadau gorau iddo fodd! Adnewyddu Tafarn Siarad o Beijing Da clywed fod Tafarn y Maes yn cael ei A ninnau yn gweld Jacob Ifan Prytherch hadnewyddu ar hyn o bryd a bydd yn ar y teledu ar nosweithiau Sul roedd ail-lansio yn fuan. Bydd Mrs Margaret yn ddiddorol clywed ei frawd Harri Phillips a’i thîm yn agor y drysau Prytherch yn siarad ar raglen Al Hughes y ddiwedd mis Tachwedd ac meant yn radio o Beijing fore Llun Hydref 2il. edrych ymlaen at groesawu cwsmeriaid. Gwaith Harri yw dylunio ffram e-feiciau Tafarn / bwyty gwledig yw Tafarn Y a moduron a batris a sensors i fynd arnynt. Maes sy’n gwasanaethu bwyd o ansawdd Llun buddugol Sioe Capel Bangor Beiciau trydan yw marchnad y dyfodol ac uchel, sy’n cynnwys cynhwysion lleol yn y dosbarth a noddwyd gan Y maent ar hyn o bryd yn apelio i bob oed. a thymhorol. Bydd Tafarn y Maes yn Tincer. Y testun oedd llun anifail Ar ôl graddio mewn cynllunio dafarn leol i ymfalchïo ynddi ac maent neu blanhigyn o ongl anarferol. cynnyrch yn yr Athrofa yng Nghaerdydd yn edrych ymlaen at ail sefydlu timau Barbara Clarke, Nantyrarian oedd yn bu’n gweithio yn Hamburg am dair dartiau a phŵl Bydd croeso i deuluoedd llwyddiannus. mlynedd cyn penderfynu dilyn ffrind yn Nhafarn y Maes.

GWASANAETH TREFEURIG TEIPIO ANIFEILIAID Cydymdeimlad GWAITH PRYDLON A CHYWIR TEW Cydymdeimlir â Edwina Davies, Darren PRISIAU CYSTADLEUOL Villa, a’r teulu, a Meriel Ralphs, ar PROSESYDD GEIRIAU eu hangen i’w lladd PRINTYDD LLIW farwolaeth mam a mam-gu – Marion mewn lladd-dy lleol Jones, Nantlais. IONA BAILEY Cysylltwch â PEN-Y-BRYN Cysyllter â’r trysorydd SWYDDFFYNNON TEGWYN os am hysbysebu LEWIS [email protected] 01974 831580 01970 880627

5 Y Tincer | Hydref 2017 | 402

PENRHYN-COCH

Gwasanaethau Horeb Hydref 22 10.30 Y Parchg John Roberts 29 10.30 Y Parchg Peter Thomas

Tachwedd 5 2.30 Y Parchg Peter Thomas 12 10.00 I’w drefnu - Sul y Cofio 19 2.30 Y Parchg Wyn Rh Morris 26 10.30 Y Parchg Peter Thomas

Cinio Cymunedol Penrhyn-coch Bydd y Clwb yn cyfarfod yn Neuadd Bore coffi MacMillan gynhaliwyd yn Neuadd yr Eglwys, Penrhyn-coch, yn yr Eglwys dyddiau Mercher 25 Hydref ddiweddar gan Elsie Morgan lle codwyd £365. a 8 a 22 Tachwedd. Cysylltwch â Job McGauley 820 963 am fwy o fanylion neu ac ymgartrefu ym Mhenrhyn-coch. Mae gwasanaeth dan ofal aelodau Bethel i fwcio eich cinio. ganddo fusnes ym mharc gwyddoniaeth Aberystwyth a Horeb. Diolch i bawb – yr Pen-glais, sef systemau amgylcheddol organydd oedd Mair Evans a chafwyd Cymdeithas y Penrhyn sydd yn defnyddio data lloeren i dyfu eitem gan blant yr Ysgol Sul. Cledwyn Hughes, y gwleidydd o Fôn, bwyd dros y byd. Dechreuodd ei sgwrs oedd testun anerchiad y Parchedig Ddr. gan ofyn pam mae Steve yn dal i fynd Cydymdeimlad D. Ben Rees yng nghyfarfod cyntaf i Peru a Chambodia? Wel yr ateb Cydymdeimlir â Delyth Ralphs a’r teulu, Cymdeithas y Penrhyn am dymor 2017- oedd i dyfu mwy o fwyd i bobl, mewn Garth Gwyn, ar farwolaeth mam Delyth – 18, yn festri Horeb, nos Fercher, yr 20fed rhai ardaloedd sydd heb gael glaw ers Marion Jones, Pen-bont Rhydybeddau. o Fedi. degawdau. Dangosodd sleidiau fel rhan o’i Cawsom anerchiad diddorol dros ben waith ble roedd ffermydd yn tyfu llysiau Ysbyty gan ddechrau drwy sôn am gefndir o dan amodau anodd, ac eto maent i’w Dymunwn wellhad buan i Mike a teuluol Cledwyn Hughes a’r dylanwadau gweld yn ein harchfarchnadoedd yma Christine Swift, 6 Tan-y-Berth, y ddau cynnar arno. Bu tad Cledwyn, David yn Aberystwyth. Daeth a asparagus ac wedi bod yn yr ysbyty yn ddiweddar. Hughes, yn chwarelwr am gyfnod cyn avocado ar blat i ni eu blasu ac yn dangos mynd i’r weinidogaeth a bu’n weinidog yr union fan ble roeddent wedi tyfu ar y Ymddiheuro yng Nghaergybi am flynyddoedd maith. sleid. Er bod Steve wedi symud i fyw i’r Ymddiheuraf yn fawr i Ted Fenner am Roedd y tad yn Rhyddfrydwr amlwg dref bellach mae’n dal yn aelod ffyddlon o roi yn Y Tincer diwethaf, ei fod wedi ac yn ffigwr dylanwadol iawn yn Sir Eglwys Sant Ioan. Noson ddiddorol iawn. bod yn yr ysbyty, ond doedd Ted ddim Fôn. Ond er iddo gael ei fagu ar aelwyd wedi bod yn yr ysbyty o gwbl. Dyna’r Ryddfrydol trodd Cledwyn at y blaid Lafur Eglwys Salem Coedgruffydd wybodaeth roeddwn wedi derbyn. Sori a churo Megan Lloyd George i ddod yn Mae ymddiriedolwyr Eglwys Salem Ted. Mairwen. Aelod Seneddol Môn yn etholiad 1951. Coedgruffydd wedi penderfynu cau Disgrifiwyd gyrfa lwyddiannus mynwent y capel. Mae’r ymddiriedolwyr Cledwyn Hughes fel gwleidydd a’i waith yn gofyn i deuluoedd y rhai sydd wedi eu mewn swyddi o bwys yn y Cabinet, ac claddu yn y fynwent anfon eu manylion yna yn Nhŷ’r Arglwyddi. Daeth yn amlwg cyswllt atynt trwy law 10 Cae Mawr, bod ganddo allu arbennig i ymwneud â Penrhyn-coch, Aberystwyth, SY23 3EJ phobl a bod ganddo gefnogaeth bersonol (neu [email protected]). sylweddol. Mae D. Ben Rees wedi ysgrifennu Bedydd cofiant cynhwysfawr amdano ac wedi Dydd Sul, 17 Medi bedyddiwyd Cole astudio’r holl dystiolaeth, yn cynnwys yr Matthew Joseph Freeman yn Eglwys Sant 81 o focsys o bapurau Cledwyn sydd yn y Ioan – mab Harrison ac Elizabeth o Salem. Llyfrgell Genedlaethol. Teitl y gyfrol yw Cofiant Cledwyn Cwrdd Diolchgarwch Hughes – Un o Wŷr Mawr Môn a Chymru Cynhaliwyd ein Cwrdd Diolchgarwch ac fe’i cyhoeddwyd gan y Lolfa. blynyddol, nos Fercher, 3 Hydref o dan arweiniad y Parchg Ddr Watcyn James, Urdd y Gwragedd Capel Bangor yr organydd oedd Ceris Mae tymor newydd y gwragedd wedi ail Gruffudd. Cafwyd cynulleidfa deilwng Llongyfarchiadau i Gylch Meithrin ddechrau ym mis Medi gyda chymun a chyflwynwyd y casgliad i HAHAV– Trefeurig dderbyniodd dystysgrif aur bendigaid a siawns i ymaelodi dros baned gwirfoddolwyr Hosbis yn y Cartref. siarter iaith Ceredigion ar 12 Hydref. o de. Ein gŵr gwadd am fis Hydref oedd Diolch i Mairwen Jones am addurno Yn y llun gwelir Emma Robinson a Steve Keyworth – yn wreiddiol o Caint y Capel. Bore Sul 8 Hydref cynhaliwyd Jackie James o’r Cylch. cyn dod i weithio yn ADAS Trawscoed oedfa ddiolchgarwch deuluaidd gyda’r

6 Y Tincer | Hydref 2017 | 402

Merched y Wawr Penrhyn-coch Noson wobrwyo CPD Nos Iau, 14eg o Fedi, fe groesawyd pawb i gyfarfod cyntaf y tymor newydd gan Alwen Fanning a oedd yng ngofal Penrhyncoch 2017 y noson, ynghyd â Mair Jenkins. Fe longyfarchodd pawb oedd wedi bod yn llwyddiannus mewn sioeau dros yr haf ac yn arbennig i Glenys Morgan a Sharon Jones, oedd wedi bod yn llwyddiannus yn y Sioe Fawr yn Llanelwedd. Fe ddymunodd wellhad buan i’r rhai fu yn anhwylus. Trafodwyd y busnes arferol o fynd trwy yr ohebiaeth a ddaeth i law. Aeth ymlaen i groesawu ein gwraig wadd sef Brenda Jones, Bow Street. Thema y noson oedd ‘Blasu’. Fel y tybiwch roedd Brenda wedi dod â siytnis, jams Aled Parry Evans - Chwaraewr a a sgons, oedd hi wedi eu gwneud i gyd, wnaeth mwyaf o gynnydd dan 16 - a ac fe gafodd pawb eu blasu ynghyd â oedd yn absennol ar y noson wobrwyo chaws i fynd gyda phopeth. Fe roddodd Cyflwynwyd gan Gadeirydd y Clwb Kevin wybodaeth sut oedd yn mynd ati i baratoi’r Jenkins yn Nhwrnament Bow Street. cwbl wrth fynd ymlaen. Roedd ei ffrind Mair Davies wedi dod yn gwmni iddi, ac i roi help llaw, ac i gadw pawb yn hapus. Mae Brenda yn adnabyddus wrth iddi ennill gymaint o wobrau mewn sioeau am y ‘Preserves’ yma. Ac yna i roi pen ar y cwbl, ‘jin eirin duon’. Roedd pawb wedi mwynhau. Diolchwyd yn swyddogol i Brenda gan Mairwen, ac yna fe dynnwyd y raffl a chael cwpanaid a sgwrs i ddiweddu’r noson. Dechrau gwych i’r flwyddyn!

Cydymdeimlad Cydymdeimlwn gydag Angharad Fychan a’r teulu, Glanrafon, a golli modryb yn Llanuwchllyn.

Ennill Gwobr y Bobl Llongyfarchiadau i Rhun Emlyn, Dôl Helyg, ar ennill gwobr y bobl am werthu ei lyfr orau yn Stomp Lyfrau’r Morlan nos Wener 13 Hydref. Y llyfr oedd Huw L. Williams Credoau’r Cymry (Gwasg Prifysgol Cymru). Awdur fagwyd yn y Dolau!

Pêl-droed Penrhyn-coch Tîm 1af 16/09/2017 Penrhyn-coch 0 Airbus Brychtyn 3 20/09/2017 Caersws 2 Penrhyn-coch 5 23/09 Penrhyn-coch 2 Y Rhyl 2 30/09 Dinbych 2 Penrhyn-coch 0 07/10/2017 Cwpan Cymru Garden Village 3 Penrhyn-coch 4

Canlyniadau Menywod 10/09 – Penrhyn-coch 3 Felin-fach 1 17/09 – Penrhyn-coch 7 Llanbed 0 24/09 – Cwpan Cynghrair Ceredigion – Menywod Penrhyncoch - Sgoriwr mwyaf Chwaraewraig a wnaeth y cynnydd Felin-fach 0 Penrhyn-coch 3 - Cat Davies, Capten a Chwaraewraig y gorau - Steph Lucas 08/10 – Cwpan Cymru – Bangor 4 Rheolwr - Debbie Hamer, Chwaraewraig Tim 1af - Capten - Owain James, Penrhyn-coch 2 y Chwaraewyr - Lucie Gwilt, Chwaraewr y Cefnogwyr - Leigh Jenkins

7 Y Tincer | Hydref 2017 | 402

GOGINAN

Ymddiheuriadau Priodas Aur gan Arwyn Roberts. Roedd y bregeth Ymddiheuriadau i ohebydd Goginan - Llongyfarchiadau i Colin a June Baxter, yn seiliedig ar adnodau yn yr wythfed dylai peth o’r isod fod wedi ymddangos Oakdale, ar ddathlu eu hanner can bennod o Lyfr Genesis. Cyfamod Duw yn rhifyn Medi. mlynedd o fywyd priodasol ar Fedi a Noa. 23, hefyd cyfarchion hwyr i June ar “Gosodaf fy mwa yn y cwmwl a bydd Cydymdeimlo ddathlu pen blwydd arbennig yn ystod yn arwydd cyfamod rhyngof a’r ddaear” Cydymdeimlwn ag Iris Richards, yr haf. Pan welwn y bwa (enfys) yn yr awyr- Brodawel, ar farwolaeth ei chyfnither cofiwn am addewid Duw.” Pregeth Enid Mary Greaney yn Aberystwyth ym Gwellhad Buan syml yn ein herio i feddwl a chofio. Yr mis Gorffennaf. Hefyd i Mel Scarbrough, Hoffem ddymuno gwellhad buan i oedd y Capel wedi ei addurno yn hardd Bwthyn Pen-y-bont ar farwolaeth ei Arthur Williams, Penrhiwlas, sydd yn iawn fel arfer drwy lygad a llaw grefftus chwaer yn Nottingham yn ystod yr haf Ysbyty Bron-glais ar hyn o bryd. Eirlys Davies. Diolch yn fawr iddi. ac â Mike Ingram a’r teulu, Llygad y Glyn, Oedfa Fendithiol. ar farwolaeth chwaer Mike yng Nghartref Hefyd braf yw gweld Valerie Evans, Cwmcynfelin. Gwarllan, o amgylch ar ôl iddi orfod Hanner Marathon Caerdydd treulio amser yn yr ysbyty, Llongyfarchiadau i Rhys Bebb, Pen-blwydd Arbennig Blaendyffryn gynt, ar redeg yr hanner Hoffai Islwyn Jones, TirNaNog, ddiolch Capel Y Dyffryn marathon yng Nghaerdydd mewn llai o galon i bawb a ddanfonodd gardiau, Nos Wener 6ed o Hydref cynhaliwyd na dwy awr. Roedd yn rhedeg gyda dau arian a galwadau ffôn ar ei ben blwydd Gŵyl Ddiolchgarwch am y cynhaeaf. o’i gydweithwyt o ‘IntaFilm’ yn codi yn 80. Mae Islwyn ar hyn o bryd wedi Gwahoddwyd eleni Dr. Gwyn pres i Ysbyty Felindre oherwydd cafodd ymgartrefu yng Nghartref Tregerddan ac Davies, , atom i bregethu. Simon ei ffrind driniaeth am y cancr ac mae hefyd yn ddiolchgar iawn o’r gofal Croesawyd ef a’i briod Glenys ynghyd roedd eisiau rhoi rhywbeth yn ôl am y mae yn gael yno. a nifer o ffrindiau o Eglwysi cyfagos gofal gafodd.

Eich cigydd lleol Pen-y-garn Ffôn 828 447 Llun: 9-5.30 Maw-Sad 8.00-5.30

Gwerthir ein cynnyrch mewn rhai siopau lleol

Aduniad Côr Merched Ceulan Ddechrau’r Gwanwyn penderfynodd basged o flodau oddi wrth yr aelodau. Non Griffiths ac Elisabeth Wyn drefnu Braf iawn oedd cael cwmni ein gilydd aduniad i aelodau’r Côr – gyda ar ôl 16 o flynyddoedd a chael cyfle eto chymorth Mair Nutting. Daeth 38 o’r i ail fwynhau cydganu’r hen ganeuon. aelodau at ei gilydd yng Ngwesty’r Llew Yn ystod y noson darllenwyd Amrywiaeth eang o lyfrau, cardiau, Du, Tal-y-bont ar Fedi’r 6ed, lle cafwyd penillion gan Louisa Phillips – un cerddoriaeth ac anrhegion Cymraeg. gwledd ardderchog. Ffurfiwyd y côr ar gyfer y dathliad ac eraill yn dwyn gan Eleri Huws yn 1981, ac yn 1987 hyd atgofion am y blynyddoedd hapus bu’r CROESAWIR ARCHEBION GAN at 2001 bu Eirwen Hughes yn gyfeilydd côr gyda’i gilydd. Hefyd darllenwyd UNIGOLION AC YSGOLION ac arweinydd y côr. Derbyniodd penillion Mrs Mairwen Jones ar gyfer 13 Stryd y Bont, Aberystwyth Eirwen anrheg o dlws arian ac ambr a yr aduniad. 01970 626 200

8 Y Tincer | Hydref 2017 | 402

Cymdeithas Trefnu Blodau Cyngor Cymuned Melindwr

Cyfarfu’r Cyngor ar nos Iau 21ain o Fedi o dan gadeiryddiaeth y Cynghorydd Andrea Jones. Derbyniwyd ymddiheuriad oddi wrth un cynghorydd. Ar hyn o bryd dim ond 9 cynghorydd sydd ar Gyngor Cymuned Melindwr; os oes gan rhywun ddiddordeb a wnewch gysylltu efo’r clerc. Adroddodd y clerc fod cyfrifon 2016/2017 wedi eu derbyn gan yr archwilwyr Grant Thornton a diolchwyd i’r Cynghorydd Jean Watson am ei gwaith yn paratoi y cyfrifon. Roedd dau fater cynllunio wedi ​Cymdeithas Trefnu Blodau Aberystwyth a’r cylch yn cyflwyno siec o £1,500 i Uned dod i sylw y Cyngor; Chemotherapy Ysbyty Bron-glais cyfanswm a wnaed o sioe ffasiwn yn diwedd. • Penlanolau, Capel Bangor – Codi tŷ. Yn y llun o’r chwith i’r dde mae Donald Morgan (Llywydd), Rhian Jones (Sister Ward • Pencnwch Cwmrheidol – Estyniad. Chemotherapy), a Pat Jones (Cadeirydd). Nid oedd dim gwrthwynebiad i’r cynlluniau. Cynhaliwyd cyfarfod cyntaf o dymor hyfryd wedi ei rhoi at ei gilydd yn syml. Mae y Cyngor yn awyddus i gael newydd Cymdeithas Trefnu Blodau Yna ymlaen at drefniant mewn gwell cysylltiad bandeang yn yr Aberystwyth a’r cylch ar yr 19eg o Fedi rhywbeth na fyddai neb wedi dyfalu, ardal ac wedi cysylltu â BT ynglŷn â’r yn Neuadd . Daeth tyrfa dda a dau din bwyd mawr arlwyo wedi eu mater yma. chafwyd croeso cynnes gan Pat Jones, gorchuddio â mat bwrdd ac yn hwn ein Cadeirydd. Diolchodd Pat i bawb fe wnaeth drefniant yn groes gan Datblygiad presennol o gartrefi wnaeth gyfrannu mewn unrhyw fodd ddefnyddio dail mawr, Phormium a newydd yn Pant y Crug, Capel Seion. tuag at y Sioe Ffasiwn a gynhaliwyd Bergenia gyda Rhosynnau Oren llachar Mae y datblygwr wedi gofyn i yn y Marine ym mis Gorffennaf ac fe a Gerberas Mawr Oren. Gyda hwn fe Gyngor Cymuned Melindwr i hysbysodd pawb ein bod wedi rhoi roddwyd un a wnaed o flaen llaw. awgrymu enw i’r stad newydd swm sylweddol o £1500 tuag at yr Uned Ei thrydydd trefniant oedd un tal, uwch yma. Os oes gennych unrhyw Cemotherapi yn Ysbyty Bron-glais, fâs glir gan ddefnyddio Gladioli gwyn i awgrymiadau a wnewch gysylltu efo achos teilwng iawn. adlewyrchu taldra y fâs gyda rhosynnau Jean Watson, Cynghorydd Pant y Cynhaliwyd munud o dawelwch gwyn ag “Agapanthus” glas dwfn i Crug, y clerc neu aelod o’r Cyngor. ar gyfer un o aelodau gwreiddiol y ehangu gwyn y rhosynnau a’r gladioli. Gymdeithas, Megan Davies, a fu farw Arbrofiad oedd y pedwerydd, yn ei yn yr wythnosau diwethaf ar ôl salwch geiriau hi, gyda dau gylch ar wahanol byr ac fe estynnwyd ein cydymdeimlad onglau yn creu diddordeb. I’r rhain ddaeth i fod yn Ddangoswraig NAFAS, at ei theulu. Cofiwyd am aelodau eraill fe adiodd Gladioli melyn, Rhosynnau gan orffen drwy greu Trefniant Basged o’r gymdeithas sydd yn anhwylus ac gwyn “Avalanche”, Chrysanthemums Arbennig ar raddfa fawr, yn llawn dail, anfonwyd ein cofion cynnes atynt a’u Oren ac i ychwanegu gwead, Blodau Iorwg, Fern, Bergenia ac arall o’r ardd a teuluoedd. Alstromea, Canol garw blodyn blodau Asters, Rhosynnau, Antheriums, Yn arddangos y mis yma oedd Echinechea a Broom yn llifo er mwyn Germini, Alstromera, a Carnations i Janet Hughes o Wrecsam gyda’i theitl cyferbynu a llyfnder y rhosynnau a gyd mewn gwahanol donau o Pinc yn “Blodau am bleser”. Yn ystod y noson fe llinellau y gladioli. gorlifo o’i basged. Diolchwyd i Janet wnaeth chwe trefniant gan ddefnyddio Yna trefniant Cyfandirol mewn bocs gan Glenys Morgan am y wledd o cynhwysyddion gwahanol gyda blodau cynyrch gardd, gydag amrywiaeth o gynlluniau a’r dewis o flodau llachar, lliwgar wedi eu trefnu mewn ffordd lle flodau, dail ac aeron, mewn lliwiau gyda pawb yn cytuno fod hwn yn roedd hyd yn oed y blodau gwyn yn hyfryd yr Hydref, Blodau’r Haul Melyn, ddechrau gwych i’r flwyddyn. edrych yn wynach. Dahlias Coch tywyll a lilac, Gladioli Trefniant modern triongl oedd ei dau liw oren, Rhosynnau Oren ac eto threfniant cyntaf gan ddefnyddio trefniant wedi ei wneud ymlaen llaw i Cysyllter â’r trysorydd os am Gladiolis gwyn, Rhosynnau Gwyn gydweddu. hysbysebu “Avalanche” ochr yn ochr gyda Trwy hyn i gyd fe gafwyd sgwrs [email protected] Chrysanths Gwyrdd Mawr. Trefniant hawddgar ganddi am ei hanes a sut

9 Y Tincer | Hydref 2017 | 402 SYLWADAU PELLACH AR YR ENW BWSTRYD, AC AR RAI PETHAU ERAILL (Rhan Dau)

oniodd Vernon yn ‘Esboniad ar darddiad yr enw Bow Street’ ym mis Mai am yr enw a oedd Sar yr hen ffordd at Langorwen, cyn y crëwyd ffordd newydd dros y rheilffordd, sef ‘Cock and Hen Street’, a hefyd yr heol fach oddi ar honno, megis ‘Thread and Needle Street’ (neu ‘Thread Needle Street’). ’Roedd yr enwau hyn hefyd yn ymddangos yn rhan gyntaf ysgrif Vernon am ei sgwrs ag Emlyn Rees, Bodowen, yn rhifyn mis Chwefror Y Tincer eleni, ac ysgrifennodd Eddie Jones am y strydoedd hyn ym 1990 fel rhan o ‘Adnabod Ardal 26’. Mae’n siŵr bod eu bodolaeth yn union ddrws nesaf i’r ‘Bow Street’ gwreiddiol, a’u henwau Saesneg, yn arwyddocaol wrth ystyried yr enw ‘Bow Street’ ei hun. Cerdyn post o Ben-y-Garn o bell Ystyriodd Eddie hefyd hanes y ‘Black Lion’ yn ‘Adnabod Ardal 30’, a’r posibiliad o’r “Bow-street Friendly Society” yn o dafarn gynharach, bod Emlyn Rees bod tafarn yn ‘Bow Street’ cyn yr un cwrdd yno ym 1837. Gall galwedigaeth wedi sôn am honiadau Charlie Bailey, bresennol. Mae ei ymchwil yn awgrymu Leonard y saer, wrth reswm, esbonio Minyfron, bod tafarn ar un adeg o’r enw mai enw gwreiddiol y ‘Black Lion’ oedd enw gyda bwyeill i’r tafarndy, ond erbyn ‘Bow Street Court’, lle saif y tŷ Awel y y ‘Cross Axes’, ac mai’r tafarnwr ym 1841 1868 fe’i hadnabuwyd fel y ‘Black Lion’, Werydd heddiw, a dyna lle y cynhaliwyd oedd Leonard Jones, saer coed. Mae’n mwy na thebyg ar ôl Llew Gwaithfoed y llys barn lleol. Yn sicr ei bod yn werth wir fod tafarn o’r enw y ‘Cross Axes’ yn sydd ar arfbais teulu Pryse, a oedd yn ymchwilio i’r hanes hwn, gan nad ‘Bow Street’, gan fod cyfeiriad ati ym ddisgynyddion iddo. ydwyf yn meddwl ei fod wedi’i gofnodi 1848 fel “a rude inn”, a hefyd cofnod Nid oes tystiolaeth gadarn bod tafarn o’r blaen. Serch hynny, rhaid cofio cyn yr adeiladwyd y Blac, ond mae gall ‘court’ gyfeirio at gasgliad o dai a cofnod o rywun ar daith trwy’r Sir ym adeiladwyd o amgylch ‘courtyard’, ac nid 1819 ac, ar y ffordd tuag at Fachynlleth, yw o reidrwydd yn golygu ‘llys’. yn galw yn “a little public house at Bow Fel y nodais, mae Hywel Wyn Owen Pen-y-Garn Street” ond heb ei enwi. ’Roedd yn dra a Richard Morgan yn cysylltu enwau diddorol felly, wrth ystyried y posibiliad Llundain yn hen Sir Aberteifi â chreu

10 Y Tincer | Hydref 2017 | 402 ffyrdd tyrpeg, enwau fel ‘Bow Street’, Nantyfallen yw hen enw’r pentref”. ‘Chancery’, ‘Temple Bar’ a ‘Piccadilly’. Ym 1972 dywedodd ‘Will O’ Whispers’ Mae’n wir i ddweud bod llys ynad yn hefyd fod Nantafallen wedi ei gynnig fel ‘Bow Street’ Llundain (caewyd y llys olaf fersiwn Cymraeg o ‘Bow Street’, ond, hyd yno ond yn 2006), a ‘roedd ‘Chancery’ yn oed bod Bwstryd wedi’i ddefnyddio yn fath o lys, ond mai porth bwaog oedd yn ddiweddar mewn ysgrifau Cymraeg ‘Temple Bar’ nid llys (efallai bod rhyw eu hiaith, nad oes ffurf swyddogol eto yn ddryswch wedi digwydd yma ag ‘Inner y Gymraeg am y pentref. Efallai na fydd Temple’ a ‘Middle Temple’, a oedd yn modd darganfod gwir darddiad yr enw, llety i fargyfreithwyr a lle oeddynt yn ai William Jones neu rywun arall oedd y cael eu hyfforddi ac yn gweithio), a, hyd tu ôl i’r enwi, ond, siŵr o fod, mae’r enw y gwyddys, nid oes llys yn ‘Piccadilly’ ‘Bow Street’ yma i aros fel enw rhyfedd ychwaith (ffordd yw ‘Piccadilly’, ond, wrth yn y Fro Gymraeg i godi penbleth ar ei reswm, mae ‘Piccadilly Circus’ hefyd, sef drigolion ac ymwelwyr fel ei gilydd! y gyffordd lle mae ‘Piccadilly’ yn cwrdd â Parthed cwestiwn Vernon pam bod ‘Regent Street’). tir sylweddol ym mhlwyf Llanfihangel Mae’n bosibl bod y ffasiwn o fedyddio Genau’r-glyn ym meddiant Ystâd rhai lleoedd ag enwau Llundeinaidd , yn ogystal ag Ystâd wedi dod oherwydd bod pobl yn gweld Gogerddan, y rheswm syml ydyw y y system o ffyrdd tyrpeg fel rhyw prynodd teulu Vaughan y tir hwn, ddylanwad o’r ddinas, a’r llywodraeth megis hen dir Abaty , ar yno, yn ymestyn dros y wlad, gyda’u ôl Diddymiad y Mynachlogydd. Tir- hymddiriedolaethau a’u tollbyrth. Mae Cofeb Ryfel Capel y Garn y-mynach oedd y tir dan sylw, neu Iwan Wmffre yn awgrymu gan fod pedair Dywarchen Benweddig yn ôl yr ffordd yn cyfuno ger hen dollborth haneswyr. Mae’n bwysig nodi nad y deheuol Aberystwyth, efallai fod pobl dros yr ugain mlynedd blaenorol, tra bod ffiniau sydd gan y Gymuned bresennol yn cyffelybu’r lle â ffordd brysur fel tri neu bedwar tŷ yn cael eu hadeiladu ar o’r un enw oedd gan Dir-y-mynach ‘Piccadilly’ yn Llundain. Mae’n ddiddorol, y pryd, a bod y ‘pentref’ yn “conveniently Ystrad Fflur, ond y tebygrwydd yw eu felly, i weld bod y ffordd yn ‘Bow Street’ situated” rhwng Aberystwyth a’r Borth. bod yn cyd-ffinio â rhai yr hen drefgordd yn gwyro ychydig rhwng y ‘Black Lion’ a Pan aeth y cymunedau lleol ati i godi blwyfol Tir-y-mynach. Er hynny, Nantyfallen, hwyrach yn ddigon tebyg i arian tuag at gofebion y Rhyfel Mawr ym 1630 prynodd John Vaughan o fwa, yr union siâp sydd y tu ôl i darddiad cyhoeddodd y pwyllgor ei adroddiad Drawsgoed wyth ‘grange’ (sef maenor yr enw ‘Bow Street’ yn Llundain! ym 1921 ar gyfer “Ardal Llanfihangel, neu ystâd) Abaty Ystrad Fflur, gan Yn sicr, er bod yr enw ‘Bow Street’ ond Penygarn a Bow Street”, a godwyd tair gynnwys y Dywarchen, am £4,300. Felly yn cyfeirio at y bythynnod ar waelod y tabled bres, neu ‘Cof-lechau’: un yn mae’n ymddangos yn debyg bod yr pentref presennol yn wreiddiol, wrth Eglwys Llanfihangel, un yng Nghapel hanes am ysweiniaid Ystadau Trawsgoed i dai gael eu hadeiladu ar hyd y ffordd Penygarn (sef Capel y Garn) ac un yng a Gogerddan yn gamblo mewn clwb yn at Nantyfallen, ac wedyn i fyny’r rhiw, Nghapel Bow Street (sef Capel Noddfa). Llundain, efallai mewn ras chwilod, yn ymestynnodd yr enw i’w cynnwys. Ond, yn raddol bach, adeiladwyd tai ddim ond yn stori ddychmygol. Ond am flynyddoedd wedyn ‘roedd mawrion rhwng ‘Bow Street’ a Phen-y- Sylwais fod Vernon wedi sôn am ‘afon Pen-y-garn a Rhydypennau yn cael eu garn, fel ‘Hafan’, hen gartref T. Gwynn Ceiro’, fel yr enw Cymraeg ar ‘Bow Street gweld fel lleoedd ar wahân. Yn wir, yng Jones, a daeth y tri lle i’w gweld mwy fel Brook’. Y peth yw, gan fod pob afon yn nghofnodion cyfrifiad 1851 disgrifiwyd un. Er hynny, adroddodd Iwan Wmffre llifo o’i tharddle i’w haber, mae Nant y tri lle fel pentrefi, ac mewn ysgrif gan yn ei waith bod rhai trigolion Pen-y-garn Ceiro yn rhedeg trwy Landre ond hyd ‘John Tomas’ yn y cylchgrawn Cymru a Rhydypennau, hyd at heddiw, yn ddig at Aberceiro, ger Llety Ceiro, lle mae’r ym 1898, yn enwedig am ‘Pen y Garn’, bod enwau eu pentrefannau yn diflannu afonig hon yn llifo i afon arall. Yn ôl dywedodd “Enw ar bentref a chapel” dan enw eu cymydog bentref. Richard James Thomas, a’i lyfr pwysig ydoedd. Er hynny i gyd, mae un peth yn sicr, Enwau Afonydd a Nentydd Cymru, a Pan luniwyd ‘Casgliad o enwau lleoedd mae’r enwau Pen-y-garn a Rhydypennau gyhoeddwyd ym 1938, enw’r afon honno Cymreig &c yn mhlwyf Llanfihangel- yn enwau Cymraeg eu hiaith gyda’u oedd Cyffin yn y Gymraeg. Fe’i disgrifir geneu’r-glyn’ i Eisteddfod gadeiriol gwreiddiau yn ddwfn yn hanes gogledd fel “Nant fechan yn codi ychydig i’r Aberystwyth ym 1903, nododd yr Ceredigion. ’Roedd Tom Macdonald yn gorllewin o’r ”, ac yn nodi ei awdur, ‘Ioan’, bod ‘Penygarn’ yn “enw ar disgrifio’r enw ‘Bow Street’ yn fastard bod yn rhedeg heibio Melin Gyffin a bentref heb fod yn nepell o’r Bowstreet”, enw, ac yn pendroni sut oedd enw Rhydypennau ymlaen i Afon Clarach. ac wrth iddo gyhoeddi erthygl am mor od wedi cael ei orfodi ar bentref Y tebygrwydd yw, yn ôl Iwan Wmffre, ‘Llanfihangel Geneu’r Glyn’ ym 1912, Cymreig. Mewn erthygl a ysgrifennodd mai dynodi’r ffin orllewinol a gogleddol eto yn Cymru, siaradodd Ben Morus am ym 1975 i’r Western Mail, dywedodd fod tir Ystrad Fflur oedd yr afon, megis Tir- fynd “trwy bentrefi bychain Pen y Garn rhai hen bobl wedi mynnu mai ‘Nant- y-mynach neu’r Dywarchen, a dyna’r a Llanfihangel”. ’Roedd Tom Macdonald, y-fallen’ neu ‘Rhydafallen’ oedd yr enw rheswm am yr enw gan fod ‘cyffin’ a oedd yn byw yn yr ardal, hefyd yn gwreiddiol ar un adeg. Tra yn ei lyfr yn golygu ‘ffin, goror neu derfyn’. O sôn am ‘Bow Street’ a Phen-y-garn fel Crwydro Ceredigion o 1952 ysgrifennodd ganlyniad mae’r enw ‘Maes Ceiro’, sef pentrefi, yr un yn bentref nesaf i’r llall. T. I. Ellis, wrth drafod yr enw ‘Bow yr ystâd fechan o dai wrth ymyl Capel y Ym 1900 adroddodd y Cambrian News Street’ ac yn nodi mai hwnnw oedd yr Garn, yn gamenw ac yn cael ei henwi ar bod tyfiant wedi bod ym Mhen-y-garn enw ar y ‘stesion’, mai “Nantafallen neu yr un camddealltwriaeth mai’r Ceiro oedd

11 Y Tincer | Hydref 2017 | 402

yn trafod y Dywarchen neu Dir-y- myneich, yn cyfeirio at “afon Elgar ac Eleri (o Elerch) yn derfyn ar y gogledd” o dir Ystrad Fflur, fel bod Afon Elgar yn enw ar Afon Cyffin, er bod R. J. Thomas wedi cyhoeddi ei lyfr rai blynyddoedd yn gynt. Ni wn ar ba sail oedd J. E. Lloyd yn enwi’r afon, heb law am y ffaith ei bod yn llifo heibio’r tŷ a elwid Elgar. Mae Iwan Wmffre yn nodi’r tai Elgar (Elgar Hên/ Hên Elgar) ac Elgar-fach, a’r ffaith gall y gair ddod o enw personol efallai, ond nid yw’n ei gofnodi fel enw afon. Beth bynnag, i gloi hoffwn sôn am yn y siarter gan Edward I, lle mae’n rhoi tir i Roger Mortimer ym 1284, a’r ffiniau a ddisgrifiwyd ynddi. Felly wrth eu Ai Maes Cyffin ddylai yr enw fod? Nant Ceiro yn Llandre hystyried mae’n bwysig i nodi mai ffiniau Arglwyddiaeth Geneu’r Glyn oeddynt, ar waelod y cae lle y’i hadeiladwyd; felly “yno i gwnaethbyd eglwys Mihangel o sef rhan o’r hen gwmwd o’r un enw, hwyrach dylai ‘Maes Ceiro’ fod yn cael ei Gastell Gwalltr”, sef Eglwys Llanfihangel gan eithrio rhan o’r tir hwnnw i aros henwi yn ‘Maes Cyffin’! Genau’r-glyn, ar ôl i lais gorfodi Peredur i gyda’r Goron ac i’w adnabod pellach fel Eto, mae cofnod o 1849 mewn atal y seiri rhag eu gwaith ar ei lys. Mae’r ‘Cyfoeth-y-Brenin’. ‘Roedd mab Roger gweithred sy’n rhoi’r enw ‘Rhuel’ i ran traddodiad hwn, felly, yn hynach na’r Mortimer, sef Llewelyn, yn rhyddhau isaf Afon Cyffin, rhwng Nant (yr) Afallen un tebyg a gofnodwyd gan Jonathan Geneu’r Glyn i Geoffrey Clement, neu a’r hen ffordd at Langorwen, tra mewn Ceredig Davies yn ei lyfr Folk-lore of Sieffre Felyn, am £40 ac am dir yng erthygl a ymddangosodd yn y Cambrian West and Mid- ym 1911, ac yn llyfr Nghoedmor. Arhosodd yr Arglwyddiaeth News ym 1949, sy’n cofnodi sgwrs Daniel Thomas, Dail yr gyda theulu Clement am rhwng Tom Macdonald a Dewi Morgan, Hydref, ym 1916, lle maent sawl cenhedlaeth, nes y mae cyfeiriad at y Gyffin fel “afon yn sôn am lais yn rhybuddio 15fed ganrif pan briododd Rhydypennau” wrth i fab ‘Y Tincer Tlawd’ rhag peidio ag adeiladu’r Matilda Clement â John gofio ei blentyndod. Mae’r ddau enw hyn Eglwys ar safle Glanfrêd Wogan o Gas-Wis, Sir yn ddigon rhesymol fel rhai disgrifiadol Fawr. Benfro, ac felly aeth Maenor o’r afon, gan ystyried ei bod yn rhedeg Ysgrifennodd Cledwyn Geneu’r Glyn i’r teulu trwy Rydypennau a heibio ffermydd Ruel. Fychan am Afon Cyffin a hwnnw. Nid rhywbeth newydd, felly, ydyw’r Nant Ceiro mewn erthygl yn Ym 1568 prynodd John dryswch dros enw Cymraeg ar ‘Bow dwyn y teitl ‘Nabod Ardal: Pryse, Gogerddan, hawliau’r Street Brook’. Ym 1981 ysgrifenodd M. Rhywle i Fynd’, yn rhifyn Arglwyddiaeth oddi wrth Euronwy James yn Y Tincer am Gapel mis Chwefror 1987 Y Tincer, deulu Wogan. Erbyn hynny, Horeb, lle mae’n cyfeirio at fedyddio lle mae hefyd yn sôn am wrth gwrs, ’roedd tir Maenor dwy ferch o’r enwau Marged a Catherine rai o’r pethau a nodwyd Geneu’r Glyn wedi’i werthu “yn afon Gyffin, ger Melin Ruel”, er bod uchod. Tra yn rhifyn y mis a thra bod rhan sylweddol David Jenkins yn Bro Dafydd ap Gwilym canlynol ymddangosodd llythyr gan o’r tir hwnnw yn nwylo teulu Pryse, lle yn sôn am yr un digwyddiad o fedyddio Irfon Williams, a oedd yn tynnu sylw mae ‘Bow Street’ yn y cwestiwn, ond y tir Margaret Simon a Catherine Williams at Tom Macdonald yn rhoi sawl enw lle adeiladir y ‘Black Lion’ a’r tai gyferbyn “yn Afon Nantafallen ger y Felin.” Hyd disgrifiadol i wahanol rannau o Afon oedd yn rhan o Ystâd Gogerddan. Yn wir, yn oed yn Saesneg nid yw enw’r afon yn Cyffin yn The White Lanes of Summer. ’roedd y rhan fwyaf o’r ‘Bow Street’ i’w gyson, yn wir yn y rhestr sy’n cydfynd Yn ei hunangofiant, felly, mae ef yn ddod ar dir Brysgaga, felly hwyrach bod â map y rheilffordd arfaethedig o 1861 enwi’r rhannau yn ôl y lleoedd y bu’n rhyw gnewyllyn o wirionedd y tu ôl i’r mae dau gyfeiriad ati, un i’r rhan uchaf, llifo trwyddynt, fel “Afon Felin”, heibio hen straeon am ‘Mr Jones’ a’r enwi wedi’r ond yn islaw i Rydypennau, fel “River Melin Gyffin, “Afon Rhypenne”, o dan cyfan? Yn diweddarach wrth gwrs, ym Rhydypene”, ac un arall i’r darn gwaelod Bont Rhydypennau, “Afon Baker”, ger Cae 1851, gwerthwyd Brysgaga a’i thir gan y tu ôl i’r Blac fel “River Clarach”! Baker, “Afon Rhypenne bach”, trwy gaeau William Jones Watkin i Ystâd Gogerddan, Dylwn ddweud hefyd yn ôl yr a berchnogwyd gan Rydypennau Bach, ac felly ‘roedd Tom Macdonald yn iawn hynafiaethydd Edward Lhuyd, a oedd “Afon Cottage”, trwy gae’r ‘Cottage’, “Afon honni ar un adeg mai Gogerddan oedd â chsylltiadau teuluol â Glanfrêd, Caerwen”, trwy gae Gaerwen, “Afon Ruel”, yn berchen ar ‘Bow Street’ yn holl “gorff ‘ynghayro’ [yng Ngheiro] oedd llys trwy dir yn perthyn i Ruel, ac wedyn yn ac enaid”. Peredur Beiswyrdd, Arglwydd Uwch amgylchu Melin Ruel fel “Afon Felin” eto! Martin Robson Riley Ceredigion. ’Roedd yr ysgolhaig Egerton Mae’n ddiddorol eto hefyd bod yr Phillimore yn ei gysylltu ef â Peredur hanesydd Syr John Edward Lloyd, mewn Diolch i Martin am yr erthygl ddwy Penweddig, tad y gwron chwedlonol Môr ysgrif am ‘Tir-y-mynech’ yn y llyfr Y ran hon. Daw Martin, sydd yn byw yn Mawrhydig. Yn yr 16eg ganrif soniodd Llinyn Arian: I Gyfarch Urdd Gobaith Llandre, o Fyrmingham yn wreiddiol; Gruffudd Hiraethog am adeiladu’r llys Cymru o 1947, a ailgyhoeddwyd yn Y mae wedi dysgu Cymraeg ac yn gweithio a’i leoliad ar lan nant “a elwid Keiro”, ond Tincer ym mis Ionawr 1998, lle oedd yn y Llyfrgell Genedlaethol

12 Y Tincer | Hydref 2017 | 402

Y BORTH Adolygiad

Ymwelwyr peryg! Heiddwen Tomos i raddau helaeth. Mae Golchwyd llawer o lympiau gwyn caled i’r lan Dŵr yn yr afon. bywydau’r ddau wedi eu ar draeth Ynys-las yn ddiweddar. Cawsant eu Gwasg Gomer 218t £7.99 llunio gan eu gorffennol darganfod ar y graean ar hyd y traeth, yn union Dyma gorwynt o nofel trist, ac yna mae eu o flaen pentref Ynys-las. Mae Cyfoeth Naturiol sy’n sicr o gynnal eich hamgylchiadau’n newid Cymru wedi eu clirio o’r traeth ac wedi cymryd diddordeb yn ystod yn llwyr eto pan ddaw samplau a anfonwyd i’r labordy. Cadarnhaodd y darllen, a chyfrol Rhys adre’n annisgwyl y canlyniadau mai olew synthetig wedi caledu sy’n siŵr o ddryllio’r gyda’i wraig newydd. yn gysylltiedig â phrosesau diwydiannol, tebyg i ddelwedd draddodiadol Ond er y newid enfawr gwyr paraffin yw’r lympiau hyn. Os gwelwch fwy o’r cefn gwlad tawel, yma, mae rhai pethau’n ohonynt rhowch wybod i Cyfoeth Naturiol Cymru traddodiadol, yn rhacs. gorfod aros am nad oes trwy ffonio eu llinell ddigwyddiadau 24 awr ar Dyma nofel gyntaf Heiddwen modd cael eu gwared. 03000 65 3000. Maent yn cynghori ymwelwyr i Tomos, awdur a fagwyd yn y Er taw’r ddau ddyn yw’r prif beidio â’u codi, na’u cyffwrdd. Gofalwch hefyd fod gymdeithas wledig, amaethyddol gymeriadau, mae’r menywod yn cŵn yn cael eu cadw dan reolaeth ac nad ydynt yn yng Ngheredigion, ac mae geirfa chwarae rhan bwysig iawn yn y eu cyffwrdd na’u bwyta. Os yw eich ci yn bwyta’r a thafodiaith ei milltir sgwâr stori hefyd, ac mae cyfraniad Rosa deunydd hwn, dylech fynd ag ef at filfeddyg ar yn rhan annatod a phwysig o’r i’r nofel yn hollbwysig wrth iddi unwaith. cyfanwaith. Mae’r iaith mewn sawl ddatgelu’r hanes llawn i ni’n raddol Ymwelwyr arall wnaeth ymddangosiad ar y man yn gwrs ac yn aflednais ond drwy gyfrwng ei dyddiaduron traeth yn ddiweddar yw Chwysigod môr (pysgod mae hynny’n cyferbynnu’n llwyr a’i hatgofion. A hi sy’n esbonio jeli Portugese man-of-war). Maent yn perthyn i â’r darnau telynegol a disgrifiadol arwyddocâd teitl y nofel i ni. bysgod jeli ac mae nhw’n cael eu golchi i fyny ar tlws. Mewn ffordd, mae’r dynion yn nifer o draethau De a Gorllewin Cymru. Edrychwch Derbyniodd y nofel ganmoliaeth osgoi trafod y materion sydd wedi yn unig a peidiwch cyffwrdd y tentaclau gan eu gan feirniaid Gwobr Goffa Daniel dylanwadu gymaint arnynt; mae’n bod nhw’n medru rhoi pigiad poenus a pheryglus. Owen yn Eisteddfod Genedlaethol haws peidio, efallai, ond mae Fel arfer mae’n bosib dod o hyd i’r chwysigiaid yng Sir Fynwy a’r Cyffiniau 2016, gyda angen i ni wybod y gwir er mwyn Nghefnfor yr Iwerydd ac ardaloedd mwy deheuol. Fflur Dafydd, Jon Gower a Gareth ceisio deall yr hyn sy’n digwydd yn F. Williams wedi eu plesio’n fawr eu presennol nhw. gyda’r cynnwys, ac mae’n dda Mae’n stori dywyll iawn ac yn iawn gweld bod yr awdur wedi gignoeth o onest ar brydiau hefyd. dyfalbarhau i gyhoeddi’r nofel hon. Ond dydy hynny ddim yn llethu’r Mae’r stori, fel y soniwyd, darllen ac mae’r cymeriadau ymylol wedi ei gwreiddio’n ddwfn yng yn ysgafnhau tipyn ar y darllen. nghefn gwlad Cymru, ac mae Mae helyntion amaethyddol a arferion y bywyd gwledig yn rhan charwriaethol Ned y gwas, a busnesa annatod o’r cyfan, gydag arferion Sioni Shw’od, yn ychwanegu cryn traddodiadol a’r bywyd modern dipyn o hiwmor at y stori. yn cymysgu gyda’i gilydd, yn Mae’r llon a’r lleddf yn cydredeg naturiol ddigon. Yn y bôn, hanes fel mewn bywyd go iawn, ond yr fferm deuluol sydd yma, Bryn y elfennau tywyll sy’n cario’r dydd, Meillion, a pherthynas tad a mab a cheir ymdriniaeth â materion wrth iddynt ymladd (yn llythrennol megis unigrwydd, twyllo a weithiau!) i gadw deupen llinyn y chynllwynio, trais yn y cartref, busnes ynghyd. Ond mae llawer godinebu a marwolaeth yn y stori mwy i’r stori yma hefyd. Mae Rhys, drasig hon. y mab, yn gymeriad byrbwyll ac Efallai nad yw caledi a mae ei weithredoedd yn creu chymhlethdodau bywyd cefn tyndra rhyngddo ef a phawb gwlad yn bynciau hollol newydd, sy’n ei adnabod, ac yn enwedig ond mae Heiddwen Tomos yn Morgan ei dad. Mae ef yn gymeriad bendant yn awdur sy’n cynnig mwy gwastad, ond mae’n cario rhywbeth gwahanol. A hithau’n baich y gorffennol yn drwm ar ei cipio’r Fedal Ddrama yn yr ysgwyddau ac yn ei gweld hi’n Eisteddfod Genedlaethol ym anodd ymdopi â’r hyn y mae’n ei Môn eleni, mae’r llenores hon weld ac yn ei deimlo. wedi dechrau o ddifrif ar ei thaith Mae Morgan a Rhys yn cael lenyddol. bywyd yn anodd ac yn unig iawn. Hefin Jones Er bod digon o gymdogion o’u cwmpas, mae digwyddiadau’r Adolygiad oddi ar www.gwales. gorffennol wedi sicrhau eu bod yn com, trwy ganiatâd Cyngor Llyfrau byw ar wahân i’r gymdeithas leol Cymru.

13 Y Tincer | Hydref 2017 | 402

BOW STREET

Genedigaeth Llongyfarchiadau a dymuniadau gorau i Llinos ac Andrew Edwards, Cemaes, ar enedigaeth merch fach ar 2 Hydref – chwaer i Elis a wyres i Vaughan a Maretta Griffiths, Bryn Castell.

Croeso Croeso i Eileen Hoare a’i merch Amanda sydd newydd symud o Bonterwyd i Caerfelin. Mae Amanda yn un o wirfoddolwyr y Llyfrgell Genedlaethol. Y Parchedig Peter Jones yn agor Te Moethus blynyddol Cyfeillion Cartref Tregerddan ar Fedi’r 16eg. Dathlu Llongyfarchiadau mawr i Mrs Shirley Hinge, Tregerddan, ac i Mr Elfed Davies, Comins- coch, ar ddathlu pen blwyddi arbennig yn ddiweddar; un yn 60 a`r llall yn 80. ac i Mrs Jane Davies, Maes Ceiro ar ddathlu ei phen blwydd yn ddiweddar a phob dymuniad da am wellhad buan hefyd.

Teuluol Llongyfarchiadau mawr i Arwel a Lila George, Llys Hedd, ar enedigaeth ŵyr yn Ffrainc; mab –Siôn Ifan Labodinière ar Hydref 4 – i Mererid a Jean-Gabriel (Gaby) a brawd bach i Nolan Llongyfarchiadau eto i Carwyn Lloyd Jones ar ennill gwobr #IBuiltThis2017 yn sioe yr adeiladwyr FIS (Finishes and Interiors Sector) yn yr NEC ym Rhys. Mirmingham ddechrau’r mis. A’r wobr - aros yn ngwesty St Pancras Llundain.

Cyngor Cymuned Tirymynach

Cynhaliwyd y cyfarfod cyntaf o’r Materion gan y Cynghorydd Paul a Gwylwyr y Glannau. Coed wedi Cyngor wedi’r toriad dros yr haf ar nos Hinge, ein Cynghorydd Sir. Dywedodd cwympo ar ffordd i fyny at Hairpin Iau 28 Medi yn Neuadd Rhydypennau nad oedd hyd eto wedi cael rhwyddineb Bend Clarach, ac fel arfer bu’n anodd gyda’r Cynghorydd Rowland Rees i gael cyfarfod gyda’r Cwmni sy’n cael hyd i berchnogion y tir. Dangosodd yn llywyddu. Llongyfarchwyd y rhedeg yr Amlosgfa, ond mae’n gwasgu y Cynghorydd gynlluniau o’r Orsaf Gynghorwraig Meinir ar ddod yn Mrs ar yr Adran Ffyrdd i wneud y ffordd yn arfaethedig yn Bow Street gan egluro Chambers yn ddiweddar, a dymunwyd llai peryglus o gwmpas yr Amlosgfa. rhai o’r pwyntiau sy’n codi o’r prosiect. adferiad buan i Pat, gwraig y Cyng. Disgwyl ateb o’r asiantau priodol Materion cynllunio: Ni fynegodd Dewi Evans. Dywedodd y Clerc ei fod parthed cael cysgodfa aros bysiau ger y Cyngor unrhyw wrthwynebiad i’r wedi derbyn nifer o arwyddion “Dim Caerfelin, ac mae swyddog wedi bod yn canlynol – codi garej ar safle ger 16 Cŵn” i’w gosod mewn lleoedd priodol, edrych ar bosibilrwydd cael agor hen Maesafallen, estyniad ar gyfer storio a a mynegodd nifer o’r cynghorwyr ofid lwybr o Dregerddan i Goed Gogerddan. dosbarthu yn Iard Garn House, cadw bod problem baw cŵn yn gwaethygu Adroddodd fod plant yn ystod y garej yn Sunnydale, , a yn lle gwella yn y pentref, a deallir nad gwyliau wedi bod yn gofyn am gael pyst mynedfa newydd i Morawel, Clarach. oedd Warden Cŵn i’w gael bellach, ac gôl ar gae chwarae Tregerddan (Cae Penderfynwyd cyfrannu £300 tuag at nad yw’r Heddlu yn frwdfrydig iawn i Col). Penderfynodd y Cyngor edrych Noson Tân Gwyllt o dan nawdd Clwb erlyn chwaith. Does dim wedi ei wneud i mewn i’r mater, efallai bod rhai sbâr Pêl-droed Bow Street. gan BT i atgyweirio y llinell ffôn ger tro gyda Clwb y Piod, a’r Cynghorydd i Archwiliad Allan Cyfrifon y Cyngor. Cae Dip ar y ffordd rhwng y Lôn Groes a ofyn i’r plant beth yw maint y goliau y Deallir bod cyfrifon dwy flynedd a aeth Phen-cwm. Llinell yw hon sy’n arwain dymunent gael. Dywedodd ymhellach i’w gwirio i gwmni ym Mryste wedi i’r gronfa dŵr ar yr Hengaer. Adroddodd bod dŵr wedi gorlifo ym Mlaen-ddol mynd ar goll, a bydd gofyn i’r Clerc a’r hefyd bod y meinciau wedi eu gosod ac ar bont Llangorwen yn ystod y Cadeirydd fynd â’r holl ddogfennau, erbyn hyn mewn nifer o fannau yn y glawogydd trymion, ond gobeithio bod (sy’n ateb 16 o bwyntiau), i gyfarfod â’r pentref, a diolchwyd i Mr John Henry y problemau yno yn cael eu datrys yn Archwilwyr yn Abertawe ar 23 Hydref. Jones am waith trefnus yn eu gosod. awr. Mae’r traeth gogleddol yn Clarach Gobeithio y bydd golau ar bethau Penderfynwyd atgyweirio dwy o’r hen yn symud! ac mae’r Cynghorydd eisoes erbyn y cyfarfod nesaf o’r Cyngor ar feinciau yn fuan. wedi cysylltu ag Asiantaeth Forwrol nos Iau 26 Hydref.

14 Y Tincer | Hydref 2017 | 402

DOL-Y-BONT Deg Hoff Englyn Dyweddiad Llongyfarchiadau mawr i Lisa-Marie Gwahoddiad caredig yw hwn: 4. Dylid nodi enw awdur pob englyn, Morgans a Marc Lewis, Cysgod y Gwynt gwahoddiad i holl garedigion y os yw’n wybyddus. Yn arbennig ar ei dyweddiad. pethe, ac yn arbennig i’r cannoedd gydag awduron llai cyfarwydd, lawer sy’n mawr werthfawrogi gorau oll os gellir hefyd ychwanegu Pen blwydd arbennig traddodiad barddol cyfoethog yn gryno unrhyw wybodaeth Pen blwydd hapus iawn a phob Cymru. bellach, megis ardal yr awdur a dymuniad da i Gwesyn Evans, Pantydwn, O blith mesurau cerdd dafod, blwyddyn geni / marw. a fydd yn dathlu ei ben blwydd yn 90 oed yr englyn, bid siŵr, yw un o’r rhai 5. Gellir cynnwys unrhyw un o ar 29ain o Hydref. mwyaf poblogaidd. A dyna amcan ffurfiau’r englyn, nid yr englyn y nodyn hwn: estyn gwahoddiad unodl union mwyaf cyfarwydd yn Profedigaeth diffuant ichwi anfon ataf destun unig. Ddechrau’r mis bu farw Mrs. Joy Evans, eich hoff ddeg englyn. Nid 6. Os yw englyn yn rhan o gyfres, da Tynsimdde, ar ôl salwch blin a dim cystadleuaeth ydyw, ond cyfle i bawb fyddai nodi hynny. ond 8 wythnos ar ôl iddi gladdu Ken ei fod â rhan mewn gweithgarwch 7. Gorau oll os gellwch restru’r gŵr. Cynhaliwyd yr angladd yn Eglwys fydd yn adlewyrchu’r diddordeb englynion yn nhrefn blaenoriaeth. Llandre ar 12fed Hydref. Cydymdeimlir â rhyfeddol sydd gan gymaint ohonom Ond nid yw hynny’n orfodol. theulu Joy yn eu colled. yn y chwarel ddihysbydd hon o Gellwch hefyd, er enghraifft, englynion, ar gof a chadw gennym eu dosbarthu fel hyn: 1-3: hoff fel cenedl o’r nawfed ganrif hyd englynion; 4-6: ail ddosbarth o heddiw. Bydd croeso arbennig i hoff englynion; 7-10: trydydd CYSTADLEUAETH! englynion lleol, llai cyfarwydd, dosbarth o hoff englynion.

o bosibl, ond rhai ag iddynt apêl 8. Gyda’r casgliad o englynion dylid CYFLE I ENNILL bersonol i chwi. nodi eich enw, cyfeiriad (yn CD NEWYDD Yn ogystal ag ennyn diddordeb cynnwys cyfeirnod post), rhif Y Welsh pellach yn hoff englynion y Cymry, ffôn, a chyfeiriad e-bost. y gobaith yw codi swm sylweddol 9. Y dyddiad cau yw 1 Ebrill 2018,

Whisperer! o arian tuag at Eisteddfod ond gorau po gyntaf i anfon Genedlaethol Caerdydd, Awst 2018 ataf: Cwm Eithin, 37 Heol Sant Am gyfle i ennill copi o’r CD newydd sbon (gw. isod). Cyhoeddir y deg englyn Mihangel, Llandaf, Caerdydd, gan y ‘Mansel Davies Man’ ei hun a ddaeth i’r brig, a detholiad o’r CF5 2AL. Tel. 029 2056 6249. ’Dyn y Diesel Coch’ gweddill, ynghyd ag enwau pawb a [email protected] gyfrannodd. Byddai’n hyfrydwch arbennig i mi atebwch y cwestiwn anodd yma; Rhai cyfarwyddiadau pellach: pe bai ugeiniau lawer ohonoch Pa liw ydy diesel coch? 1. Anfoner testun teipiedig o’r yn mynd ati mor fuan â phosibl englynion ar bapur A4. i ddewis eich hoff englynion. Atebion at [email protected] 2. Os yn bosibl, anfoner copi o’r Yr un modd, i annog eraill drwy neu: (Swyddfa’r Gogledd) englynion hefyd ar ffurf atodiad ddangos y gwahoddiad hwn 4 Pantglas, drwy ebost. i unigolion, cymdeithasau, Bethesda, Bangor, 3. Gyda’r englynion gofynnir yn dosbarthiadau cerdd dafod, Gwynedd, Cymru, LL57 3BG garedig ichwi anfon rhodd o ac ati. Canmil diolch am eich (Cofiwch gynnwys eich cyfeiriad a’ch papur bro). £25 (neu fwy, os dymunwch). cefnogaeth a phob dymuniad da. Y siec yn daladwy i: Eisteddfod 3. ix. 2017 www.welshwhisperer.cymru Genedlaethol Caerdydd. Robin Gwyndaf

MADOG, DEWI, CEFN-LLWYD

Suliau Madog 2.00 Cydymdeimlo a’r bechgyn Edi a Dylan. Gobeithio y Hydref Estynnwn ein cydymdeimlad dwys â byddant yn setlo’n dda ym Mhengwmryn. 22 Adrian P. Williams Margaret ac Alwyn Hughes, Gellinebwen, 29 10.00 Oedfa’r ofalaeth – Rehoboth, a gweddill y teulu yn dilyn marwolaeth Pen blwydd arbennig Taliesin mam Margaret, sef Mrs Catherine Jones Dymuniadau gorau i Wendy Evans, o Fachynlleth. Y Fronfraith, ar ddathlu pen blwydd Tachwedd arbennig yn ddiweddar. 5 John Roberts Ar y Radio a Chroeso 12 John Tudno Williams Bu Erwyd Howells yn sgwrsio ar raglen Genedigaeth 19 Dechrau Canu, Dechrau Canmol yn Llongyfarchiadau i Jessica (nee Binks) a 26 Terry Edwards ddiweddar. Braf yw croesawu ei fab, Ieuan Evans, Wrecsam, ar enedigaeth Ela Gethin, yn ôl i’r ardal, gyda’i wraig Jemma Grug Evans ar Fedi 23ain.

15 Y Tincer | Hydref 2017 | 402

LLANDRE

Genedigaeth Lunden i weithio yn siop ewythr arall. gweithgar o nifer o gymdeithasau, gan Llongyfarchiadau i Rhiannon a Craig Wedi priodi symudodd Tom a Blodwen gynnwys Merched y Wawr, y WI, Capel Edwards, Bugeildy, Lôn Glanfred, ar i Cassland Road, South Hackney, lle y Garn, Cymdeithas Treftadaeth Llandre, enedigaeth bachgen bach – Dylan Huw ganwyd Megan yn 1926, yn faban bach Cymdeithas Hanes Teulu, Clwb Gosod Stephen Edwards – ar 18 Medi.. dau bwys a hanner. Doedd y doctoriaid Blodau, Dosbarthiadau gwnîo, Pwyllgor ddim yn disgwyl iddi fyw, ond fe Sioe Rhydypennau, Clwb Garddio, Newid aelwyd ffynnodd dan ofal ei rheini. Ymhen a Chymdeithas yr Henoed, a bu’n Dymuniadau gorau i Tom a Beryl ychydig flynyddoedd symudodd y teulu drysorydd a threfnydd tripiau y Cylch Hughes, Pantyperran sydd newydd i Masterman Road, East Ham, lle ganwyd Crefftau. symud i Dolhuan, Llandre a Carwen Glenys, ei chwaer. Roedd magwraeth y Byddai wrth ei bodd gyda phob agwedd a Chris Jones a’u plant Lois a Tomos sydd chwiorydd yn nodweddiadol o Gardis o arddio ac yn gystadleuydd cyson yn wedi symud o Dyffryn Cain i hen gartref Llunden – Cymraeg ar yr aelwyd ac Sioe Rhydypennau hyd at ddwy flynedd Carwen yn Pantyperran, Llandre. Pob yng Nhapel Jewin, Saesneg ymhlith eu yn ôl, a hithau’n 89 oed. Ei hagwedd at lwc i’r ddau deulu. cymdogion a’u cyfoedion ar y stryd ac yn heneiddio oedd gwneud cymaint ag y yr ysgol. gallai tra gallai, a hynny’n cynnwys cael Gwellhad buan Yn 1935 symudodd y teulu yn ôl i gwyliau ledled Prydain a thramor. Gwellhad buan i Tom Hughes, Dolhuan, Geredigion, yn gyntaf at deulu Blodwen Fis Chwefror eleni cafodd wybod fod sydd yn ysbyty Bron-glais ar ol damwain yn Erwtomau ac yna i fferm Rhos Fawr; cancr arni. Roedd yn llwyr ymwybodol ar y fferm. symud o brysurdeb Llunden i dawelwch o ddifrifoldeb ei salwch ond pan cefn gwlad, o siop i fferm, o Saesneg ddywedodd y llawfeddyg wrthi ei fod am Croeso Cockneys i Gymraeg Cardis, o groesi’r ystyried cwrs hegar o chemotherapy, Croeso i Sion a Lowri sydd newydd stryd i’r ysgol i gerdded milltir fore a ei hateb oedd ‘go ahead’. Roedd hi’n symud i Richmond, Lôn Glanfred. phrynhawn i ysgol Chancery. benderfynol o aros yn Nhanyreithin, ei Croesawyd nifer o’r teulu mewn chartref am bron i hanner can mlynedd, Teyrnged i Megan Davies, argyfwng i Ros Fawr yn ystod yr Ail yn ystod y driniaeth, ac yno y buodd hi Tanyreithin, draddodwyd yn ei Ryfel Byd. Rhoddwyd cartref parhaol i tan yr wythnosau olaf pan fu’n derbyn hangladd yng Nghapel y Garn dri, sef Margaret, Gareth ac Elizabeth (a gofal yn Ysbyty Bron-glais. gan ei nai Meirion Davies Gareth ac Elizabeth yn fabanod ychydig Amhosibl fyddai cwmpasu bywyd hir wythnosau oed.) Magodd Anti Blod ac Merched y Wawr a llawn Megan mewn ychydig eiriau; Yncl Tom hwy fel eu plant eu hunain, Cynhaliwyd noson agoriadol Merched ymhlith atgofion unigol ac unigryw ei ochr yn ochr â Megan a Glenys. Un o Y Wawr Llandre nos Lun Medi 18. chydnabod. Mi dybiaf y byddai’r geiriau atgofion cyntaf Gareth yw Megan yn ei Cawsom noson ddifyr gan Dulcie James dycnwch, dyfalbarhad, penderfyniad, dywys i Ysgol Chancery. a roddodd gwis i’r aelodau. Yr enillwyr o digrifwch, teyrngarwch, gofal, Bu Megan yn ysgol Ardwyn am drwch blewyn oedd Gwenda James. Mair caredigrwydd a haelioni yn amlwg. bum mlynedd. Gadawodd yn 1944 i England a Glenys Evans. Roedd ei gwreiddiau’n ddwfn a helpu gartref, yna aeth i weithio yn y chadarn mewn cylch o ddeg milltir ‘Food Office’ yn gweinyddu’r system Croeso o gwmpas Aberystwyth, cylch sy’n llyfrau ‘Rations’; wedi hynny cafodd Croeso i Llainwen, Lôn Glanfred, i Tony cynnwys Rhos Fawr, Blaen-plwyf; waith yn swyddfa Cwmni Sun Alliance a Glenda Calvert a ymgartrefodd yna o Erwtomau, Cwmrheidol a Thanyreithin, yn Aberystwyth, lle treuliodd bron i Gapel Bangor. Llandre. ddeugain mlynedd. Ganwyd a magwyd Tom, ei thad, yn Yn 1958 symudodd y teulu o Ros Fawr Nhaigwynion Llandre. Symudodd wedi’r i 10 Queen Sreet. Bu farw ei thad yn SIOP Rhyfel Mawr i weithio yn y fasnach fuan wedyn. Yn 1970 priododd Megan laeth yn Llunden. Magwyd Blodwen, ei â Mansel Davies a symud i fyw yn SGIDIAU mam, yn Erwtomau. Symudodd hithau i Nhanyreithin Llandre, lle’r ymdoddodd i Flaengarw i weithio at ei hewythr ac yna i fywyd cymunedol y pentref. Bu’n aelod GWDIHW Shan Jones Eirian Reynolds, R.J.Edwards 8 Ffordd Portland, Tech. S.P. Adeiladau Fferm y Cwrt TACSI EDDIE Cwrt Farm Buildings Aberystwyth GWASANAETH Penrhyn-coch SY23 2NL IECHYD Perchennog: Contractiwr, masnachwr 01970 617092 A DIOGELWCH gwair a gwellt Connie Evans, Arbenigwr ar ailhadu GWASANAETH Arolygon Diogelwch Gwawrfryn, Cyflenwi a gwasgaru Asesiadau Peryglon calch, slag a Fibrophos GOFAL TRAED Archwiliadau Damweiniau Penrhyn-coch Lori, turiwr a malwr Ceiropodydd /podiatrydd Hyfforddiant i’w llogi graddedig 01970 828 642 Cyflenwi cerrig mán ac wedi cofrestru efo’r 01970 820124 01970 820149 H.C.P.C., S.R.Ch., M.Ch.S., B.S.C.Pod, 07709 505741 07790 961 226 07980 687475 Dip.Pod.Med.

16 Y Tincer | Hydref 2017 | 402

Rhodd o £2m gan ddau Annwyl Olygydd, Hoffwn dynnu eich sylw at wefan meddwl.org, sydd yn wefan gyn aelod staff Gymraeg yn ymdrin â materion iechyd meddwl. Mae dau gyn-aelod o staff a gyfarfu a brofiad mewn amaethyddiaeth ymarferol Gall byw gyda salwch meddwl phriodi tra’n gweithio ym Mhrifysgol yn ogystal â diddordeb arbenigol mewn fod yn brofiad unig a heriol. Aberystwyth wedi gadael rhodd o £2m i’r ffisioleg planhigion. Roedd hefyd yn Mae gwefan meddwl.org yn sefydliad. Yn gyn-fyfyrwraig, fe adawodd Ddirprwy Warden ym Mhantycelyn. wefan i ddysgu am anhwylderau Eleanor a’i gŵr David James gymynrodd Ar ôl ymddeol yn 1990, aeth David gwahanol, darllen am brofiadau am waddol barhaol i ariannu ysgoloriaeth ymlaen i ysgrifennu am fywyd eraill, a chael gwybodaeth am ble ymchwil i fyfyrwyr ôl-raddedig â crefyddol a chymdeithasol Cymru, gan i gael cymorth drwy gyfrwng y chysylltiad agos gydag Aberystwyth neu ganolbwyntio ar hanesion ac arferion Gymraeg. Gymru. Cafodd yr ysgoloriaethau cyntaf y gymdeithas amaethyddol, Myddfai: Sefydlwyd y wefan er mwyn eu cyflwyno ym mis Hydref 2017 i ddau o its Land and its People a Ceredigion: its ceisio mynd i’r afael â’r diffyg fyfyrwyr PhD y Brifysgol. Natural History, astudiaethau o fywyd cymorth Cymraeg sydd ar gael Bu Eleanor a David James, Dolhuan, gwledig, ei fflora a ffawna. i bobl sy’n byw gyda salwch Llandre, yn gweithio mewn gwahanol Cafodd penderfyniad y ddau i adael meddwl. Mae’r wefan yn cynnwys adrannau ym Mhrifysgol Aberystwyth £2m yn eu hewyllys i ariannu gwaith manylion cyswllt elusennau all am gyfnod o dros 35 mlynedd, o’r ymchwil uwchraddedig ei gyhoeddi fel gynnig cymorth iechyd meddwl 1950au hyd nes iddynt ymddeol yn y rhan o Ddiwrnod Sylfaenwyr y Brifysgol drwy gyfrwng y Gymraeg, 1990au. Ganed Eleanor yn y dref ac fe yn yr Hen Goleg ddydd Gwener 13 Hydref gwybodaeth am gyflyrau iechyd fynychodd Ysgol Ramadeg Ardwyn 2017. meddwl, blogiau am brofiadau cyn mynd yn ei blaen i’r Brifysgol a Dywedodd Is-Ganghellor Prifysgol unigolion, fforwm drafod, adran graddio gyda Doethuriaeth mewn Aberystwyth, yr Athro Elizabeth newyddion, a thudalen penodol i Mathemateg ym 1956. Fe’i penodwyd Treasure: “Fel aelodau staff, gwnaeth bobl ifanc – i gyd yn Gymraeg. yn ddarlithydd Mathemateg ym 1957 ac David ac Eleanor James gyfraniad Gallwch ymweld â’r wefan ar fe ddaeth yn aelod gwerthfawr o grŵp eithriadol i fywyd prifysgol trwy meddwl.org. Cofiwch ddilyn @ ymchwil Hafaliadau Gwahaniaethol gyfrwng eu hymchwil, eu haddysgu a’u gwefanmeddwl ar Twitter a hoffi Nonlinear. Roedd Eleanor a David yn hysgolheictod. Mae eu hetifeddiaeth ‘Meddwl’ar Facebook hefyd am y aelodau gweithgar o Gymdeithas Cyn- yn parhau yn y gymynrhodd hynod wybodaeth diweddaraf. Fyfyrwyr Aberystwyth, gydag Eleanor yn hon a fydd yn galluogi myfyrwyr drysorydd am flynyddoedd lawer. Doethuriaeth am genedlaethau i ddod i Yn gywir Yn wreiddiol o Fyddfai yn Sir feithrin rhagoriaeth yn eu maes a gwella Hywel Llyr Jenkins Gaerfyrddin, daeth David i Aberystwyth ymhellach gryfderau academaidd y Saron ym 1955 ar ôl cael ei benodi yn Brifysgol arbennig hon. ddarlithydd yn yr Adran Botaneg Mawr yw ein dyled iddyn nhw ac fe Aberystwyth Amaethyddol. Disgrifiwyd David fel fyddwn ni yn cofio amdanyn nhw wrth i SY23 4SP darlithydd ysbrydoledig, ac roedd ganddo ni gofio’n sylfaenwyr gwreiddiol heddiw.” [email protected] 07453 565516

Y myfyrwyr Ôl-raddedig Ben Hulme a Keziah Garratt-Smithson, 3ydd a 4ydd o’r chwith, yw’r ddau gyntaf i dderbyn cefnogaeth ariannol o gronfa waddol a sefydlwyd o gymynrodd y diweddar Eleanor a David James. Yn y llun hefyd (chwith i’r dde) mae’r Athro Simon Cox, Pennaeth yr Adran Mathemateg; Mr Stephen Lawrence, Llywydd Cymdeithas yr Cyn-fyfyrwyr; Ben Lake AS; Yr Athro Elizabeth Treasure, Is-Ganghellor; Dr Rhodri Llwyd Morgan, Dirprwy Is-Ganghellor; Bruce Wright, Undeb Myfyrwyr Prifysgol Aberystwyth; Louise Jagger, Cyfarwyddwr Swyddfa Datblygu a Chysylltiadau Alumni a Dr Ian Scott o Athrofa’r Gwyddorau Biolegol, Amgylcheddol a Gwledig.

17 Y Tincer | Hydref 2017 | 402

ABER-FFRWD A Taith i Frwsel Haf 2017 CHWMRHEIDOL Derbyniodd Glesni Morgan, Pwllglas , gyfle unigryw i fynd ar daith i Frwsel fel Dymuniadau gorau gwestai i Tom Jones, Dolanog – sydd Dymuniadau gorau i Beca yn aelod o’r Pwyllgor Economaidd a Vaughan, Pall Mall, Tywyn, Chymdeithasol Ewropeaidd yn ystod Haf wyres Aneurin a Gwen Morgan, 2017 ar ôl cael ei beirniadu fel siaradwr Y Bungalow, sydd wedi derbyn gorau ei thîm siarad cyhoeddus yn y Gwobr Cyrhaeddiad Academaidd i ffeinal yn Eisteddfod Genedlaethol yr astudio Twristiaeth ym Mhrifysgol Urdd. Diolch iddi am rannu ei hanes. Met Caerdydd. Hefyd dymuniadau Cychwynnom y daith yng ngorsaf gorau i Tomi, ei brawd, sydd drenau Paddington, Llundain er mwyn dyfodol y mudiad yma heb aelodaeth newydd ddechrau Cwrs lefel A dal yr ‘Eurotunnel’ draw i Frwsel. Pan ffermwyr o Brydain. yng Ngholeg Meirion Dwyfor, gyrhaeddom ni Frwsel aethom i ymweld Roedd y daith yma’n gyfle Dolgellau. â’r Amgueddfa Hanes Ewropeaidd, oedd bythgofiadwy i ymweld â Brwsel, cyn i ni newydd agor ar y pryd, i ddysgu mwy fel Teyrnas adael yr Undeb Ewropeaidd. Dymuniadau gorau i Gwen am hanes ffurfiant yr Undeb Ewropeaidd. Cefais y cyfle i wrando a chyfathrebu Morgan a syrthiodd ac anafu ei Cawsom gyfle i grwydro a mwynhau y gyda phobl o bob cwr o Ewrop, yn ogystal phen-glin yn ddiweddar. profiad o fod yn ymwelydd am gyfnod â ehangu fy nealltwriawth Gwleidyddol. byr o amgylch dinas Brwsel. Anogaf bawb i gymryd pob cyfle Cydymdeimlad Diwrnod llawn o wleidyddiaeth a allgyrsiol, boed hynny yn yr ysgol neu Estynnwn ein cydymdeimlad chyfarfodydd oedd o’m blaenau ar yr ail tu hwnt a fel yr Urdd a’r Ffermwyr Ifanc. â John a Carol Marshall ar ddiwrnod, wrth i ni wrando ar drafodaeth Datblygais fy sgiliau siarad cyhoeddus fel farwolaeth mam Carol yn ystod y Brexit yn Senedd Economaidd a aelod o’r Ffermwyr ifanc yn gyntaf, cyn mis diwethaf. Chymdeithasol Ewrop. Yn bresennol cystadlu gyda’r Urdd. Pwrpas y daith yma ‘roedd cynrychiolwyr o bob gwlad oedd oedd annog mwy o bobl ifanc i gystadlu Urdd y Benywod yn aelod o’r Undeb Ewropeaidd, yn trafod mewn cystadlaethau siarad cyhoeddus er Aeth rhai o aelodau am daith o yn eu hiaith eu hun, gyda chyfieithwyr mwyn datblygu’r sgil ymysg yr ifanc. amgylch Nant yr Arian ac yna yn cyfieithu i’r gweddill. Nesaf aethom Hoffwn ddiolch yn fawr iawn i Tom nos Lun cyntaf mis Hydref daeth i ymweld â’r Senedd Ewropeaidd i gael Jones OBE am y cyfle gwych yma ac Michael Freeman atom i siarad am blas ar y bwrlwm Gwleidyddol. Cyfarfod i’r Urdd am gynnal y cystadlaethau a dafarnau Ceredigion. Yr oedd yn gyda Chyngor Ewropeaidd y Ffermwyr threfnu taith wefreiddiol. braf i weld cymaint wedi troi allan Ifanc oedd nesaf lle wnaethom ni drafod Glesni Morgan a chafwyd noson bleserus yn ei gwmni.

Cwrdd Diolchgarwch Cynhaliwyd ein Cyfarfod Diolchgarwch nos Fercher olaf mis Medi o dan arweiniad y Parchg Ddr Watcyn James. Daeth nifer o ffrindiau o Eglwys Capel Bangor, Capel Pen-llwyn a Dyffryn, Goginan i’n cefnogi eleni eto, ac mi ‘roedd yn braf i weld y Capel yn gyffyrddus llawn. Diolch i Delyth Davies am chwarae yr organ ac i bawb a fu yn glanhau ac addurno y Glesni gyda Rhys Gittins (ffrind i Tom) a Mared Evans, Aelwyd Hafodwenog ym Mrwsel. Capel eleni eto.

SIOP A GWASANAETH Crefftau Pennau​ SWYDDFA BOST Coffi Boreuol PENRHYN-COCH CYFIEITHU Byrbrydau Poeth neu Oer Perchennog: Lawrence Kelly Cinio AR AGOR Linda Griffiths Te Prynhawn Llun – Sadwrn Crefftau Ac Anrhegion 7 y bore – 9 yr hwyr Maesmeurig Sul Cwmsymlog Ar gau 7 y bore – 7 yr hwyr Aberystwyth Ceredigion ar ddydd Papurau dyddiol a’r Sul, SY23 3EZ Llun llyfrgell fideo, cardiau cyfarch Brecwast ar gael siop drwyddiedig 01970 828454 01970 820 050 01970 828312 [email protected]

18 Y Tincer | Hydref 2017 | 402

I Gofio’n Annwyl Trefnwyr Angladdau am Gwynfor Jones C T Evans Ganwyd Gwynfor yn wythnos yr Eisteddfod. Wileirog Uchaf, Y Borth Yna, pan ddaeth Gwasanaeth Angladdol ar 19 Mai 1926. Yn fab i Eisteddfod Genedlaethol Teuluol Cyflawn, wedi Thomas Davies Jones yr Urdd i Geredigion, ei arwain yn bersonol gydag ac Elizabeth Mary Jones penderfynodd bod rhaid urddas. Capel Gorffwys y ganwyd iddynt dri dangos cefnogaeth Preifat, Gwasanaeth o blant, sef Eiddwen, unwaith yn rhagor tuag at Elwyn a Gwynfor. yr Eisteddfod, a hynny o Dydd a Nos. Mynychodd Ysgol fewn Etholaeth Melindwr. 01970 820013 Gynradd Rhydypennau Bu’n drysorydd am y ddwy ac wedyn Ysgol Sir Undeb Cenedlaethol flynedd (2008 -2010). [email protected] Machynlleth. Symudodd yr Amaethwyr(NFU) Roedd yn hoff iawn y teulu o Wileirog Uchaf i Ceredigion a bu hefyd o wylio Newyddion 9, Brongenau, Abercwmdolau yn ystod yn Aseswr gyda’r Undeb Newyddion 10, Cefn Llandre, 1943. Penderfynodd am flynyddoedd. Ef Gwlad a Ffermio. Roedd Aberystwyth SY24 5BS Gwynfor fynd ymlaen â’i oedd Cadeirydd Cyntaf y gwrando ar y newyddion addysg, gan astudio yng Gymdeithas Tir Glas gyda yn bwysig iawn iddo. Ngholeg Prifysgol Cymru Mr Hamish Munro yn Byddai’n gwneud hynny’n rhwng 1947-1951 gan Ysgrifennydd ar y pryd. ddyddiol. ddilyn cwrs gradd BSc Mynychodd y cyfarfodydd Cychwynnwyd y mewn Amaethyddiaeth ac yn gyson ers y cychwyn fuches Gwartheg Duon Economeg Amaethyddol. cyntaf. Bu’n aelod Cymreig gan ei dad-cu, Ar ôl gweithio gartref ar y gweithgar o Bwyllgor RABI Gruffudd Jones a’i dad, fferm am bedair blynedd, Ceredigion. Thomas Davies Jones. dewisodd ddilyn gyrfa Gwnaeth gyfraniad Penderfynodd Gwynfor eich gwefan leol fel amaethwr. Priododd â mawr i sawl cylch yn ardal a’i frawd Elwyn hwythau Glenys ac aethant i fyw i Capel Bangor, Aberystwyth gadw a chario ymlaen www.trefeurig.org Lwyniorwerth Uchaf, Capel a’r tu hwnt. Bu ei gyda’r gwartheg duon. your local website Bangor. Ganwyd pedwar gefnogaeth yn werthfawr Roedd yn meddwl y byd o blant iddynt, sef Rhun, a thriw i gymaint o ohonynt. newyddion etc. i / news etc. to: Rhidian, Llinos ac Elin. sefydliadau. Bu Gwynfor Roedd yn hoff iawn o [email protected] Maes o law, cafodd hefyd yn gyfystyr â’r pethau fynychu Sioe Amaethyddol ddau o wyrion, sef Tomos gorau yng Ngheredigion a Cymru, Llanelwedd a’r Ifan a Siwan Haf. Roedd yn Chymru, a hynny ym myd Eisteddfod Genedlaethol. William Howells, Rhyd-y-gof, Penrhyn-coch, cael llawer iawn o bleser a amaeth, crefydd, diwylliant Roedd cadw dyddiadur Aberystwyth SY23 3EQ mwynhad yn eu cwmni. a gwleidyddiaeth. yn bwysig iawn iddo, a Cofiwn am yr hwyl di-ri. Yn wir, mae sawl gwnaeth hynny ers pan Cafodd ei benodi’n cenhedlaeth yn ddyledus oedd yn blentyn ifanc. Ysgrifennydd, Eglwys Dewi iawn iddo am ei arweiniad Byddai’n ysgrifennu

Sant, Capel Bangor yn 1955, a’i gyngor, ei ddoethineb gweithgareddau y fferm i a gwasanaethodd am 57 o a’i gefnogaeth mewn lawr yn ddyddiol. Roedd flynyddoedd. Bu’n warden amryw feysydd dros ganddo ddiddordeb mawr

y ficer am 20 mlynedd a gyfnod maith. mewn tyfu gwahanol STOMP LLYFRAU: LLYFR Y FLWYDDYN mwy. Bu’n aelod gweithgar Pan gyhoeddwyd lysiau yn yr ardd. Roedd 7.30, nos Wener, 13 Hydref am flynyddoedd o Gyngor bod Eisteddfod yn hoff iawn hefyd o dyfu Bydd 9 o bobl yn ceisio perswadio’r Cymuned Parsel Canol ac Genedlaethol Cymru yn a gofalu am blanhigion gynulleidfa i bleidleisio dros ei ddewis ef/hi yna o Gyngor Cymuned dod i Geredigion, sef i tomatos. o Lyfr y Flwyddyn. Pa lyfr daw i’r brig Aberystwyth a’r Cylch, Dyn ei filltir sgwâr tybed? Mynediad: £3 Melindwr. Dewiswyd ef yn aelod o Gyngor Sir Dyfed, roedd yn falch iawn o’r ydoedd a diolchwn am FFAIR AML-DDIWYLLIANNOL a gwasanaethodd am 16 o newyddion, a hynny heb gael ei adnabod. 11.30-2.30, Sadwrn, 21 Hydref flynyddoedd rhwng 1977 ac feddwl ar y pryd y cynhelid Cydymdeimlwn yn Ar ddechrau Wythnos Un Byd, cyfle i ddathlu amrywiaeth ac i brofi rhai o’r 1993, gan gynrychioli Ward yr Eisteddfod ar dir Gelli ddiffuant â Glenys, ei diwylliannau gwahanol sy’n rhan o’n Llanbadarn Fawr i ddechrau Angharad, a brynwyd yn wraig; Rhun, Rhidian, cymuned – bwyd, cerddoriaeth, dawnsio, a ac wedyn plwyfi Melindwr, ystod 1984. Penderfynodd Llinos ac Elin, ei feibion mwy! Mynediad: £3 (yn cynnwys powlenaid Trefeurig a . y dylai gefnogi a a’i ferched; Glenys a John, o gawl neu fwyd Indiaidd). Trefnir gan Morlan a Mind Aber. Elw at Mind Aber. Yn ystod ei gyfnod gyda’r chynrychioli ar wahanol ei ferch-yng-nghyfraith Cyngor Sir, bu’n Gadeirydd bwyllgorau yn ystod a’i fab-yng-nghyfraith;

morlan.cymru llawer iawn o bwyllgorau. 1990-1992. Cofiwn am y Tomos a Siwan, ei wyrion; Morlan, Morfa Mawr, Aberystwyth SY23 2HH Bu’n Gadeirydd gydag gwaith stiwardio yn ystod ac Eiddwen, ei chwaer. 01970-617996; [email protected]

19 Y Tincer | Hydref 2017 | 402

Ysgol Pen-llwyn

Amgueddfa Bu dosbarth 1 yn Amgueddfa Ceredigion yn ddiweddar ble cawsant weld pob math o offer golchi fel yn stori Diwrnod golch Rachel. Yn ogystal cawsant ddysgu sut oedd gwraig y fferm yn gwneud menyn mewn buddai gorddi. Hyfryd oedd gweld yr Amgueddfa ar ei newydd wêdd ac roedd brwdfrydedd y plant yn amlwg.

Ymweliad Babi Cawsom groesawu bachgen bach 5 mis Sustrans oed i’r dosbarth a chafodd y plant gyfle i’w ddal ac i weld beth oedd angen arno o ddydd i ddydd.

Llyfrgell Genedlaethol Bu dosbarth 2 a 3 yn y Llyfrgell yn ddi- Mam-gu Iris weddar ble cawsant ddysgu mwy am yr Ail Ryfel Byd. Cymerasant ran mewn gweithdai, gweithgareddau a chwis. Sustrans Erbyn hyn mae’r Ysgol wedi ymuno â Ymweliad Mrs Jones chynllun Sustrans sy’n hybu iechyd a lles Daeth Mrs Norma Jones i siarad â phlant y disgyblion trwy deithio i’r ysgol. Daeth CA2 am ei phrofiad fel faciwi yn ardal Sioned atom ni i gynnal gwasanaeth a Trefenter. Diddorol iawn oedd gwrando bwriedir cynnal gweithgareddau yn ys- ar y straeon rannodd gyda ni, a’i wneud tod y flwyddyn. mor fyw i’r plant.

Abertawe Cafodd plant CA2 gyfle i ymweld â Amgueddfa yr Ail Ryfel Byd a chafodd y Trawsgwlad cylch Aberystwyth plant gyfle i wisgo i fyny mewn dillad o’r cyfnod. Cawsant hefyd gyfle i gerdded o amgylch stryd o’r Ail Ryfel Byd.

Trawsgwlad Cylch Aberystwyth Cymerodd pawb o CA2 ran gydag ymdrech arbennig gan bob un. Llongy- farchiadau i Ana Joyce am ddod yn gyn- taf yn ras merched blwyddyn 5, ac i Hedd Hughes am ddod yn 7fed yn ras bechgyn blwyddyn 3. Trawsgwlad Ymweliad 1940au i Abertawe

Llyfrau, Cardiau Cyfarch a Cherddoriaeth a llond llawr o Grefftau ac Anrhegion 01970 617120 Nawr yn cynnig gwasanaeth Cliciwch a Casglwch ar ein gwefan www.siopypethe.cymru Abertawe

20 Y Tincer | Hydref 2017 | 402

Ysgol Craig yr Wylfa

Trip i Tesco Fel sbardun i’w thema, “Archfarchnad”, ar ddechrau’r tymor, aeth dosbarth Blwyddyn 2 a 3 ar ymweliad i Tesco, Aberystwyth. Derbyniwyd croeso cynnes gan yr adran “Farm to Fork”, ble cawsom gyfle i ymweld â phob twll a chornel o’r siop! Cawsom gyfle i fynd i gefn y siop i weld yr oergelloedd a’r rhewgelloedd enfawr, yr Trip i Tesco adran dillad, a’r adran Tesco.com. Hefyd bu cyfle i flasu gwahanol fathau o fara ffres, caws a ham. Dysgom lawer iawn o ffeithiau am yr archfarchnad ac o ble a sut Caffi Oriel Tir a Môr yr oedd y bwyd yn teithio i’r siop. Diolch yn fawr i staff Tesco am y croeso.

Cerdded i’r Caffi I gydfynd gyda thema dosbarth Derbyn a Blwyddyn 1, “Blasus”, cerddodd y dosbarth lawr i Gaffi Oriel Tir a Môr. Cawsom groeso twymgalon gyda’r perchennog, Emma Byrne a’r staff, wrth i ni gael ymweld â’r caffi a chael cacen a diod yno. Diolch yn fawr i Emma a staff Caffi Oriel - fe fyddwn nôl yn fuan am baned eto! Trip i Tesco Caffi Oriel Tir a Môr

Beicwyr o fri! Llongyfarchiadau i griw blwyddyn 5 a 6 a dderbyniodd dystysgrifau am gwblhau’r hyfforddiant beicio.

Sioe Arad Goch Aeth blwyddyn 4, 5 a 6 i wylio sioe arbennig gan Arad Goch o’r enw “Nid fi” a oedd ynglŷn â bwlio yn yr ysgol. Roedd pawb wedi mwynhau’r sioe yn fawr iawn.

Bore Coffi McMillan Cynhaliwyd bore coffi McMillan lwyddiannus iawn eleni eto! Codwyd tua £150 tuag at yr elusen! Llongyfarchiadau i Ffredi a Daisy am ennill y gystadleuaeth Beicio “Bake off” i’r plant, a llongyfarchiadau i Melanie Clift am ennill cystadleuaeth y “Bake off” ar gyfer yr oedolion. Diolch i Yvette am feirniadu’r gystadleuaeth - am dasg anodd! Roedd y cacennau i gyd yn werth eu gweld - da iawn a diolch i’r plant, rhieni a staff a fu’n coginio, y rhai a fynychodd y digwyddiad ac a gyfrannodd mewn unrhyw fodd tuag at wneud y bore yn un llwyddiannus. Trawsgwlad Trawsgwlad Cylch Aberystwyth. Da iawn i bob disgybl o Gyfnod Allweddol Pontio ym Mhenweddig Dau a wnaeth gynrychioli’r ysgol yn Mynychodd pob disgybl o flwyddyn 6 Ras Trawsgwlad cylch Aberystwyth. ddiwrnod pontio ym Mhenweddig ar Llongyfarchiadau arbennig i Erin sydd ddechrau mis Hydref. Cawsant flas ar ym mlwyddyn 4 a ddaeth yn 8fed. Mi fywyd ysgol Uwchradd. ‘Roeddent wedi fydd Erin yn mynd drwyddo i’r rownd mwynhau yn fawr iawn ac wedi gwneud nesaf. Pob lwc Erin! sawl ffrind newydd. Sioe Arad Goch

21 Y Tincer | Hydref 2017 | 402

Ysgol Rhydypennau

Llysgenhadon Ifanc Er mwyn hyrwyddo iechyd a ffitrwydd yng Ngheredigion mae Llysgenhadon Ifanc wedi eu penodi ar draws ysgolion y Sir. Yn ysgol Rhydypennau penodwyd Gethin Davies o flwyddyn 5 ac fe ail- benodwyd Ella Thomas o flwyddyn 6. Y mae’r ddau wedi derbyn hyfforddiant gan drefnwyr ‘Aml sgiliau’r’ Sir ac erbyn hyn mae’r ddau yn trefnu sesiynau iechyd a ffitrwydd yn y clwb cyn ysgol pob bore Llun a phob bore Iau o 8:15 ymlaen.

Trawsgwlad Cynhaliwyd Trawsgwlad Cylch Aberystwyth ar ddydd Gwener 29ain o Fedi yng Nghlwb Rygbi Aberystwyth. Eleni, fe aeth 66 o blant o flynyddoedd Miss Laura Blakemore o Aberystwyth yn 3 i 6. Llwyddodd pob un ohonynt i dysgu’r dosbarth Meithrin ac y mae Miss gwblhau’r cwrs a chafwyd perfformiadau Angharad Edwards o Gapel Bangor yn arbennig gan y canlynol gan iddynt dysgu Blwyddyn 5. Yr ydym yn ymfalchïo orffen yn y deg cyntaf:- yn y ffaith ein bod ni fel ysgol yn Lleucu Siôn bl 6; Ella Thomas bl 6; medru denu athrawon mor ddawnus ac Gethin Davies bl 5; Huw Jones bl 3; ymroddgar. Croeso cynnes a phob hwyl Daniel Jones bl 3; Caryn James bl 3 a Tali i’r dair. Lee Mc Pherson bl 3. Mi fyddant nawr yn rhedeg yn erbyn y Dathlu Hanner Can’ Mlwyddiant. goreuon o Geredigion fis Ebrill nesaf. Pob Faint ohonoch chi sy’n ymwybodol hwyl iddynt! wrth drefnu ein Diolchgarwch yn yr o’r ffaith y sefydlwyd uned Feithrin Eglwys yn Llandre. Y mae wedi bod yn Rhydypennau nôl ym 1967? Yn wahanol Arad Goch ffrind da i’r ysgol dros y cyfnod. Pob hwyl i’r drefn gyfredol nid oedd plant yr ardal Cafwyd ymweliad arall gan Gwmni iddo lawr ym Mhenfro. yn cael dechrau’r ysgol tan eu bod yn Theatr Arad Goch. Perfformiodd y cwmni bedair oed. Gwelodd Mrs Bethan Jones ddrama gan Mari Rhian Owen o’r enw Mynd am dro (bellach o Waunfawr) gyfle euraid i ‘Nid Fi’. Roedd testun y ddrama yn codi Fel rhan o waith thema’r tymor, cerddodd gynnig sesiynau rheolaidd i blant dair ymwybyddiaeth bwlio mewn ysgol gan plant blwyddyn 1 draw i barc Llandre mlwydd oed yn Neuadd Rhydypennau. ganolbwyntio ar y defnydd o dechnoleg er mwyn cwblhau gwaith maes ar ‘Ein Mi fydd erthygl ehangach yn cynnwys sydd yn broblem gynyddol erbyn hyn. Cymuned’. Yn ystod yr ymweliad, cafodd manylion pellach yn dilyn cyn bo hir. Braf oedd gweld Gwawr Keyworth yn y plant gyfle i wella eu sgiliau mapio tra’n perfformio gyda’r criw gan fod Gwawr yn mwynhau tywydd braf o’r diwedd. Clwb Cant gyn-ddisgybl. Mis Hydref Cyflwyno a Chroesawu 1af - £25 Rhodri Morgan, Maesmieri. Peter Jones Mae tair athrawes newydd wedi ymuno Llandre Yn anffodus bu’n rhaid ffarwelio â’r â ni yn ddiweddar; mae Manon Wyn 2il - £15 Huw Davies, Wayside, Bow Parchedig Peter Jones. Mae Peter Jones Jones o Gemais yn dysgu blwyddyn 2 Street. wedi cynnal nifer o’n gwasanaethau dros yn dilyn ymddeoliad Mrs Helen Jones. 3ydd-£10 Idwal Evans, Caemaenllwyd, y blynyddoedd heb anghofio ei gymorth Ers i Miss Olwen Morrus ein gadael mae Machynlleth.

22 Y Tincer | Hydref 2017 | 402

Ysgol Penrhyn-coch

Taith i Abertawe chartref slawer dydd ac hyd yn oed yn Ar yr 8fed o Fedi bu disgyblion CA2 ar cael tro ar wneud menyn! drip i ail ymweld â chyfnod yr Ail Ryfel Byd ym Mae Abertawe. Cafodd y plant Trawsgwlad flas go iawn wrth glywed a gwisgo Aeth holl ddisgyblion yr adran iau i arteffactau hanesyddol. wneud eu gorau wrth redeg yn erbyn Cafodd Bl 5 a 6 weithdy cyffrous trwy ysgolion y cylch –da iawn chi am wneud gynllun Spectrwm lle buom yn cynllunio eich gorau glas – POB lwc i Zak Rhodes a pharatoi gweithgareddau i flwyddyn ac i Steffan Gillies pan fyddan nhw’n 1 a 2.Cyfle i gydweithio ac i annog cynrychioli cylch Aber yn y rownd nesaf disgyblion iau ar egwyddorion lles a wedi iddyn nhw ddod yn y deg uchaf yn pherthnasedd. eu blwyddyn nhw.

Urdd Mae clwb yr Urdd wedi ail gychwyn i’r tymor newydd ac fe fuodd Rhydian - Swyddog yr Urdd - yn ein diddanu gyda sgiliau ‘curling’ a syrcas-mwynheuodd pawb yn enwedig Mrs Jones!

Taith Tractorau! Eleni eto daeth nifer dda o dractorau i fwynhau y daith anturus o gwmpas y wlad! Braf gweld plant yr Ysgol yn mwynhau’r olygfa ac mae ein diolch yn FAWR i Lynwen Jenkins. Garej Tŷ Mawr, am drefnu eleni eto a chadw pawb ar y ffordd gywir! Codwyd swm arbennig dros £1000 o bunnoedd. Byddwn yn defnyddio’r arian tuag at brynu sgrîn ‘clevertouch’ i’r ysgol Diolch i bawb am roi a chodi’r arian – rydym yn ddiolchgar iawn.

Ymweliadau Ar Fedi 25ain buom mewn gweithdy yn y Llyfyrgell Genedlaethol- dyma bwt o adroddiad Logan Bl 4- Yn y Llyfrgell Genedlaethol buon ni yn dysgu am yr ail ryfel byd.Cefais hwyl achos ddysgon ni lot o bethau doeddwn ni ddim yn gwybod eisioes. Roedd pobl yng Nghymru yn galw yr Ifaciwis yn ‘ych a fi’ achos eu bod yn drewi.Nid oedd gan pobl digon o olew i greu dŵr cynnes i olchi - dyna pam roedd y plant yn drewi yn ofnadwy. Trannoeth i’r ymweliad fe ddaeth hen fam-gu Cai a Freya i adrodd ei hanes hi pan oedd yn Ifaciwi. Dyna beth oedd bore i’w gofio. Adroddodd y siwrne i Lanidloes ac am ei phrofiadau. Dangosodd nifer o fwyd dogni – cafodd y plant eu synnu ar cyn lleied oedd pob teulu yn gael. Diolch o galon iddi am roi ei hamser ac am wneud y cyflwyniad mor realistig i’r plant. Ar Fedi y 27ain tro plant y Cyfnod Sylfaen oedd hi i fynd ar wib ac fe fwynheuon nhw yn Amgueddfa Ceredigion yn y dre – ar ei newydd wedd! Buon nhw’n trafod offer fferm a

23 Y Tincer | Hydref 2017 | 402 Tasg y Tincer

Diolch i bob un ohonoch chi fu’n lliwio’r llun o’r gacen ben-blwydd y mis diwethaf. Mmm, roedden nhw i gyd yn edrych yn flasus ac yn arbennig o liwgar! Diolch i: Dylan Tooze, Penrhyn-coch; Lucie Medhurst, Penrhyn- coch; Dylan Rhys Herron, Bow Street; Anna Jên Dunne, Bont-goch; Siân Evans, Capel Dewi; Anest, Bow Street; Einion Davies, Llanilar; Betsi ac Elsie Magor, Llansantffraid.

Dylan Herron sy’n ennill y tro hwn – da iawn ti am roi enw’r Tincer ar y llun, ac am nodi’r oedran pwysig!

Beth ydech chi’n ei hoffi am yr adeg hon o’r flwyddyn? Mae angen dechrau paratoi at Galan Gaeaf a noson Guto Ffowc, a dwi wrth fy modd yn cransh-cransh- crensian trwy’r dail sy wedi syrthio o’r coed. Ydech chi’n hoffi eu casglu a’u gludo ar ddarn o bapur? Roedd hi’n ddiwrnod pwysig iawn ar 11 Hydref, sef diwrnod pen-blwydd T. Llew Jones. Dyma bennill o un o’i gerddi hyfryd, ‘Dawns y Dail’:

Fe waeddodd gwynt yr hydref, Mae’n waeddwr heb ei ail, “Dewch i sgwâr y pentre i gyd I weled dawns y dail.”

Cofiwch ddefnyddio holl liwiau tymor yr hydref yn y llun y mis hwn. Ewch am dro yn ystod y mis i hel y dail, a beth am geisio darganfod i ba goed maen nhw’n perthyn? Bydd edrych ar y we neu mewn llyfr yn help! Anfonwch eich gwaith at y cyfeiriad arferol, Tasg y Tincer, 3 Brynmeillion, Bow Street, Ceredigion SY24 5BP erbyn Tachwedd 1af. Ta ta tan toc!

Enw

Cyfeiriad

Ysgol

Dylan Rhif ffôn Oed

MYNACH GARDEN MAINTENANCE Torri Porfa, Sietynau, Tirlinio a Garddio CINIO DYDD SUL Gwasanaeth cyfeillgar a PRYDAU BAR JONATHAN phrisiau rhesymol PARTÏON LEWIS Ffoniwch Meirion: BWYDLEN BWYTY Saer Coed / Adeiladydd ADLONIANT 01970 880 652 07792 457816 07773 442 260 01974 261758 BRONLLYS, CAPEL BANGOR Rhif 402 | HYDREF 2017 : mynachhandyman AR AGOR O 5:30 P.M. ABERYSTWYTH e-bost NOSWEITHIAU IAU A GWENER @yahoo.com AM BRYDIAU TEULUOL