Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO
3.1. Informacje ogólne
3.1.1. Dominujące formy gospodarowania na terenie powiatu
Powiat rawicki zajmuje łączną powierzchnię 553,2 km2. Formy użytkowania terenu na obszarze powiatu przedstawia tabela 11.
Formy użytkowania terenu w powiecie rawickim T a b e l a 11 Formy użytkowania terenu Powierzchnia [ha] Odsetek powierzchni [%] Powierzchnia ogółem 55 323 100,0 Tereny rolnicze, w tym: 42 355 76,6 grunty orne 35 230 63,7 sady 127 0,2 łąki i pastwiska 6 998 12,7 Lasy i grunty leśne 8 207 14,8 Pozostałe grunty i nieużytki 4 761 8,6 Źródło: GUS, WODR Leszno - Region Leszczyński rolnictwo w liczbach 2001 r.
Struktura użytkowania obszaru powiatu rawickiego wskazuje na jego typowo rolniczy charakter. Szczegółowe użytkowanie gruntów na terenach poszczególnych gmin powiatu przedstawia tabela 12.
Formy użytkowania terenu w poszczególnych gminach powiatu T a b e l a 12 Grunty Użytki Grunty Łąki i Sady Lasy Pozostałe Gmina ogółem rolne orne pastwiska [ha] Bojanowo 12 350 8 980 7 960 976 44 2 249 1 121 Miejska Górka 10 362 9 098 8 319 756 23 350 914 Pakosław 7 754 5 530 4 380 1 145 5 1 661 563 Jutrosin 11 493 9 173 7 230 1 921 22 1 657 663 Rawicz 13 364 9 574 7 341 2 200 33 2 290 1 500 Źródło: GUS, WODR Leszno - Region Leszczyński rolnictwo w liczbach 2001 r.
Jak wynika z zestawienia przedstawionego w tabeli 12, najwięcej użytków rolnych w stosunku do całkowitej powierzchni gminy, ma gmina Miejska Górka, stanowią one 87,8% gruntów ogółem. Najmniej użytków rolnych w stosunku do powierzchni gminy, znajduje się natomiast w gminie Pakosław, stanowią one 71,3 % gruntów ogółem.
III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO26 Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
3.2. Charakterystyka elementów przyrody nieożywionej powiatu
3.2.1. Zarys budowy geologicznej
Omawiany obszar pod względem geologicznym leży na Monoklinie Przedsudeckiej. Głębokie podłoże tworzy tak zwana platforma paleozoiczna, na której spoczywa późniejsza pokrywa osadowa, zbudowana głównie z utworów permu, triasu, natomiast utwory jury i kredy występują tylko szczątkowo. Z utworami permskimi związane jest występowanie złóż gazu ziemnego. Pokrywa osadowa przykryta jest prawie w całości utworami trzeciorzędowymi: oligoceńskimi, mioceńskimi i plioceńskimi. Utwory oligoceńskie to piaski drobnoziarniste, mułki i iły. Utwory mioceńskie to iły i mułki z wkładkami węgli brunatnych oraz miejscami piasków i piaskowców. Osady plioceńskie stanowią powierzchnię podczwartorzędową i dominują wśród nich iły poznańskie. Powierzchniowe utwory czwartorzędowe na terenie powiatu to osady plejstoceńskie zlodowacenia środkowopolskiego, północnopolskiego i południowopolskiego oraz holoceńskie. Osady plejstoceńskie zlodowacenia środkowopolskiego to gliny zwałowe, tworzą one jeden poziom z przewarstwieniami i soczewkami piasków wodnolodowcowych. Są piaszczyste i zawierają liczne głazy. Osady plejstoceńskie zlodowacenia północnopolskiego to piaski, żwiry mułki, mady rzeczne, a także tworzące się u schyłku plejstocenu piaski wydmowe, zbudowane z materiału kwarcowego drobno i średnio ziarnistego. Osady holoceńskie to piaski, żwiry, mułki rzeczne występują wzdłuż cieków wodnych, a ich miąższość nie przekracza 12 m. Namuły występują w zagłębieniach bezodpływowych i dolinkach. Słabo rozpowszechnione, ale obecne są również torfy i piaski eoliczne w wydmach.
3.2.2. Warunki geologiczno - gruntowe
W podłożu obszarów wysoczyznowych niemal powszechnie występują morenowe gliny, gliny piaszczyste i piaski gliniaste, na ogół w konsystencji twardoplastycznej i półzwartej. W obrębie dolin rzecznych miejsce wyerodowanych glin zajmują piaski plejstoceńskich poziomów terasowych, osiągające niekiedy kilkunastometrowe miąższości. Różnoziarniste piaski i żwiry są z reguły gruntami średniozagęszczonymi. Gorsze parametry wytrzymałościowe wporównaniu ze wspomnianymi glinami, czy piaskami i żwirami mają piaszczyste osady teras rzecznych, szczególnie holoceńskie - występujące w warstwie przypowierzchniowej. Charakteryzują się one przewarstwieniami mułków, namułów organicznych i torfów. Utwory rzeczno – bagienne związane są przede III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO27 Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego wszystkim z dolinami rzek Orli, Masłówki, Dąbroczny. Luźne są także lokalnie spotykane nagromadzenia piasków wydmowych.
A . 3 .2.3. Bogactwa naturalne
Na terenie powiatu rawickiego występują udokumentowane złoża gazu ziemnego, kruszywa naturalnego oraz ilastych surowców ceramiki budowlanej. Zestawienie zasobów surowcowych na terenie powiatu przedstawia tabela 13.
Zasoby surowców naturalnych T a b e l a 13 Zasoby Surowiec Jednostka geologiczne Wydobycie przemysłowe bilansowe gaz ziemny [mln m3] 4 415,11 2 872,37 279,04 kruszywo naturalne [tys. Mg] 2 347,00 1 068,00 128,00 surowce ilaste ceramiki [tys. Mg] 2 622,00 19,00 4,00 budowlanej
Źródło: PIG Warszawa 2002, Ministerstwo Środowiska
Stopień rozpoznania zasobów i stan zagospodarowania, a także wielkość wydobycia z poszczególnych złóż zastawiono w tabeli 14.
Wykaz złóż surowców naturalnych T a b e l a 14 Zasoby Stan zag. Wyszczególnienie geologiczne Wydobycie złoża przemysłowe bilansowe 1 2 3 4 5 gaz ziemny [mln m3] Pakosław E 250, 00 - - Rawicz – dolomit główny P 230,00 - - Rawicz – wap. podst.- P 475,00 - - cz. spag Zakrzewo P 210,00 - - Załęcze 1) E 3 250,11 2 872,37 279,04 kruszywo naturalne [tys. Mg] Jutrosin * E 649,00 381,00 9,00 Jutrosin I Z 324,00 - - Jutrosin II* E 544,00 - 7,00 Nadstawem I* Z 32,00 - - Nadstawem II Z 30,00 - - Nadstawem III E 41,00 41,00 20,00 Nadstawem IV* E 32,00 11,00 5,00 Nadstawem V E 14,00 14,00 12,00 Nadstawem VI E 83,00 83,00 2,00 Nadstawem VII E 18,00 - 1,00 Nadstawem VIII R 98,00 98,00 - 1 2 3 4 5 Nadstawem IX E 38,00 38,00 14,00 Sielec Nowy Z 19,00 - -
III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO28 Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Sielec Nowy II Z - - - Sierakowo E 255,00 255,00 58,00 Szkaradowo R 147,00 147,00 - Zmysłowo* Z 23,00 - - surowce ilaste ceramiki budowlanej [tys. Mg] Giżyn E 1 061,00 872,00 3,00 Rozstępniewo – M. Z 29,00 19,00 4,00 Górka II Rozstępniewo M. Górka Z 2 622,00 - - Sowiny tylko pzb. - - 1) – złoże znajduje się na terenie dwóch powiatów Rawicz i Góra;
Źródło: PIG Warszawa 2002, Ministerstwo Środowiska Skróty literowe stanu zagospodarowania zasobów w wykazach złóż oznaczają: E – złoża zagospodarowane – eksploatowane; P – złoże o zasobach rozpoznanych wstępnie; R – złoże o zasobach rozpoznanych szczegółowo; Z – złoże zaniechane.
Eksploatacja kruszywa naturalnego w największym stopniu, prowadzona jest na terenie gminy Jutrosin. Przedmiotem wydobycia (wg mapy geologicznej), są piaski, żwiry i głazy lodowcowe stadiału mazowiecko – podlaskiego zlodowacenia środkowopolskiego. Typowymi złożami piasku o średnim punkcie piaskowym powyżej 90 % są złoża Jutrosin I, Nadstawem IV, Nadstawem V, Nadstawem VI, Sielec Nowy, Sielec Nowy II. Nagromadzenie wkładek żwirowych obserwuje się przede wszystkim na złożach Jutrosin, Jutrosin II – część zachodnia, Nadstawem I, Zmysłowo.
Eksploratorem złóż gazu na terenie powiatu rawickiego jest Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo S.A. oddział w Zielonej Górze - Zielonogórski Zakład Górnictwa Nafty i Gazu. Zgodnie z uzyskanymi informacjami posiada on koncesje górnicze na eksploatację następujących złóż gazu ziemnego: Złoże Załęcze – wchodzi ono w skład obszaru górniczego obejmującego również złoża Wiewierz E i Wiewierz W (tylko częściowo znajduje się na terenie powiatu). Odkryte zostało w 1971 roku i jest eksploatowane od 1973 roku, koncesja nr 143/93, wydana przez MÓŚZNiL dnia 21.03.1993 rok. Złoże posiada zasoby bilansowe w kategorii A wynoszące 15 000 mln Nm3 (stan na 01.01.1980 rok). Horyzontem gazonośnym jest stropowa partia piaskowców czerwonego spągowca. Gaz pochodzący z tego złoża w składzie posiada 76,05 % metanu, 22,62 % azotu oraz nieznaczną domieszkę helu i dwutlenku węgla. Złoże Rawicz – znajduje się w centralnej części miasta i gminy Rawicz, posiada zasoby geologiczne rzędu 460 mln Nm3, w tym zasoby wydobywalne około 230 mln Nm3. Zawartość azotu wynosi 74,57 %.
III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO29 Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Złoże Zakrzewo – położone jest w większości na terenie gminy Miejska Górka, posiada koncesję nr KZK/012/S/3337/76 wydaną przez Prezesa Centralnego Urzędu Geologii, dnia 05.04.1976 rok. Jego zasoby w kategorii C wynoszą około 300 mln Nm3, w tym zasoby wydobywalne 210 mln Nm3.
Na podstawie informacji przekazanych przez Oddział Zielonogórski Zakładu Górnictwa Nafty i Gazu na terenie powiatu rawickiego znajdują się dwa odwierty wydobywcze Pakosław 2 i Pakosław 4. Wszystkie pozostałe istniejące na terenie powiatu odwierty zostały zlikwidowane. Na mapie załączonej do niniejszego programu zostały naniesione wszystkie otwory (zlikwidowane i niezagospodarowane).
Na obszarze powiatu trwają również dalsze prace poszukiwawcze. Część jego terenu objęta jest koncesją poszukiwawczą nr 27/99p, wydaną przez Głównego Geologa Kraju z dnia 29.09.1999 rok, pod nazwą Bojanowo – Wąsosz.
Na terenie powiatu rawickiego zlokalizowane są również pokłady węgla brunatnego. Znajduje się tu nie eksploatowane złoże Rawicz – Miejska Górka – Skoraszewice. Jego eksploatacja jest bardzo trudna ze względu na niesprzyjające warunki geologiczno – górnicze, istniejące zagospodarowanie powierzchni terenu oraz przewidziane skutki eksploatacji, takie jak np. lej depresyjny, wyłączenie gleb o wysokich walorach produkcyjnych, emisja pyłów. Warunki te zdecydowały o niecelowości jego eksploatacji.
3.3. Rzeźba terenu
Cały obszar powiatu rawickiego należy zaliczyć pod względem morfologicznym do terenów słabo urozmaiconych. Jego powierzchnię stanowi zespół równin z niewielkimi nachyleniami, które poprzecinane są dodatkowo szerokimi dolinami rzek Orla, Masłówka, Dąbroczna. Nielicznie na obszarze powiatu występują wydmy i wały wydmowe o wysokości względnej do 20 m. Różnice wysokości na terenie powiatu mające odzwierciedlenie w wartościach rzędnych bezwzględnych, są niewielkie. I na obszarach poszczególnych gmin wynoszą: Bojanowo - najniżej położony punkt to: 90 m n p m (południowa część gminy), a najwyżej położony punkt to: 165 m n p m (zachodnia część gminy); Miejska Górka - najniżej położony punkt to: 91,2 m n p m (Karolinki), a najwyżej położony punkt to: 122 m n p m (Dłoń);
III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO30 Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Pakosław - najniżej położony punkt to: 91,5 m n p m (Skrzyptowo - Sworowo), a najwyżej położony punkt to: 117,6 m n p m (Góreczki Wielkie); Jutrosin - najniżej położony punkt to: 93,7 m n p m (Katarzynowo), a najwyżej położony punkt to: 123,7 m n p m (Grąbkowo); Rawicz - najniżej położony punkt to: 86,4 m n p m (dno doliny Masłówki), a najwyżej położony punkt to: 104,9 m n p m (pomiędzy Rawiczem i Sarnową); Różnica, między najniżej (86,4 m n.p.m. - gmina Rawicz) i najwyżej (165,0 m n.p.m. – gmina Bojanowo), położonymi punktami wysokościowymi na terenie powiatu wynosi 87,4 m.
3.4. Wody powierzchniowe
3.4.1. Sieć rzeczna
Wody powierzchniowe występujące na terenie powiatu należą do systemu wodnego Odry. Sieć rzeczną tworzy przede wszystkim rzeka Orla wraz z dopływami. Orla jest prawostronnym dopływem Baryczy, uchodzącym w km 34,6. Wypływa na Wysoczyźnie Kaliskiej w rejonie miejscowości Budy na wysokości 155 m n p m. Uchodzi do Baryczy poniżej Wąsosza na wysokości 85 m n p m. Całkowita długość rzeki wynosi 88,0 km. Powierzchnia dorzecza 1546,5 km2. Pod względem administracyjnym zlewnia Orli leży na pograniczu województw wielkopolskiego i dolnośląskiego. Głównymi dopływami Orli są: Borowica, Żydowski Potok, Rdęca, Dąbrocznia, Masłówka, Szpatnica (Stara Orla). Wymienione dopływy Orli posiadają również dobrze rozbudowaną sieć własnych dopływów. Największe znaczenie pod tym względem dla powiatu mają Masłówka, oraz Dąbrocznia, mniejsze Rdęca. Główne dopływy Masłówki, (której całkowita powierzchnia dorzecza wynosi 287,8 km2) to: prawobrzeżne – Czarny Rów, Grobelka, lewobrzeżne – Stara Pijawka, Nowa Pijawka i Jelenia Struga. Główne dopływy Dąbroczny, (której całkowita powierzchnia dorzecza wynosi 236,4 km2) to Złoty Rów (Złota Woda) i Kanał Bitter. Całkowita powierzchnia dorzecza Rdęca wynosi 183,5 km. Oprócz wymienionych dopływów, doliny Orli, Masłówki i Dąbroczny poprzecinane są szeregiem drobnych cieków oraz licznymi rowami melioracyjnymi, których wody w III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO31 Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego okresie wiosennych roztopów i jesienią są przyczyną podtopień i okresowych zalań część gruntów ornych i łąk. W warunkach powodziowych zalewane są całe dna dolinne rzeki Dąbroczna, częściowo również rzeki Orla oraz tereny wzdłuż rzeki Masłówka.
3.4.2. Zbiorniki wodne
Na terenie powiatu nie występują naturalne zbiorniki wodne. Istnieje jedynie kilka sztucznych zbiorników powstałych w wyrobiskach poeksploatacyjnych (stawy wiejskie, oczka wodne), które zasilane są głównie przez wody podziemne. Największym zbiornikiem wodnym na terenie powiatu jest zbiornik Balaton znajdujący się na terenie gminy Miejska Górka i należący do Cukrowni w Miejskiej Górce. Ma on powierzchnię 0,12 km2, jego głębokość sięga 3,0 m, a objętość czynna wynosi 360 000 m3. Pełni on funkcję zbiornika retencyjnego. Kilka większych zbiorników w wyrobiskach poeksploatacyjnych znajduje się na terenie gminy Jutrosin. Największym z nich jest zbiornik położony na południe od miasta Jutrosin (na złożu Jutrosin), jego powierzchnia wynosi 4,0 ha, a głębokość dochodzi do 7,0 m (średnio 3,0 m). Na sąsiednim złożu Nadstawem III znajdują się dwa mniejsze zbiorniki.
3.5. Wody podziemne
3.5.1. Charakterystyka ogólna
Pod względem hydrogeologicznym obszar powiatu zlokalizowany jest głównie w rejonie wielkopolskim, a w jego ramach należy do podregionu wielkopolsko – śląskiego oraz częściowo powiat należy również do rejonu hydrogeologicznego Kotliny Źmigrodzkiej. Na terenie powiatu zasoby wód podziemnych są niewielkie. Zbiorniki wód podziemnych o znaczeniu użytkowym występują w utworach czwartorzędowych i trzeciorzędowych. Poziomy czwartorzędowe wykorzystywane są w obszarach dolinnych a trzeciorzędowe na wysoczyźnie. Czwartorzęd W obrębie utworów czwartorzędowych występują dwa poziomy wodonośne gruntowy i wgłębny miedzyglinowy i podglinowy. Poziom gruntowy występuje głównie w obrębie dolin rzecznych, dolin kopalnych i rynien glacjalnych. Miąższość warstw wodonośnych jest bardzo zmienna od 1,0 do 30,0 m. Poziom wgłębny – międzyglinowy cechuje się zwierciadłem wody o ciśnieniu subartezyjskim, a tylko lokalnie swobodnym.
III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO32 Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Miąższość warstw wodonośnych najczęściej wynosi 5 – 15 m. Poziom ten ze względu na korzystne parametry hydrogeologiczne i jakościowe jest często ujmowany. Trzeciorzęd Piętro trzeciorzędowe na terenie powiatu to przede wszystkim fragment mioceńskiego zbiornika wód podziemnych Wielkopolski Środkowej. Występowanie mioceńskiego poziomu wód podziemnych związane jest z serią piasków w obrębie kompleksu osadów burowęglowych. W poziomie tym wyróżnić można trzy warstwy wodonośne: dolną, środkową i górną. Tworzą je piaski od gruboziarnistych do pylastych i mułków, przedzielonych serią iłów i pokładów węgla.
3.5.2. Udokumentowane zasoby wód podziemnych na terenie powiatu
Powiat rawicki posiada bardzo dobrze rozbudowany system zaopatrzenia w wodę. Wykaz udokumentowanych zasobów wód podziemnych na terenie powiatu przedstawia tabela 15.
Zestawienie udokumentowanych zasobów wód podziemnych T a b e l a 15 Zatwierdzone Nr Rok Głębokość Pobór Lokalizacja Użytkownik zasoby z utworów studni wykonania [m] [m3h] Q [m3h] Tr [m3h] 1 2 3 4 5 6 7 8 Miejska Górka Annapol Stadnina koni bd 1985 55,0 8,2 7,0 Dłoń AR Poznań 2 1967 46,9 131,5 1,5 Gostkowo Folwark bd 1985 12,0 50,0 3,0 Kołaczkowice RSP (wieś) bd 1977 176,0 43,0 Konary wiejski 1 1983 52,0 2 1983 46,0 30,0 3 1984 53,0 4 1984 53,0 Malanów Wodociąg 1 1968 43,5 39,5 grupowy 2 1975 47,0 Miejska Górka Ujęcie 1 1963 119,0 29,0 miejskie Miejska Górka GS Samopomoc Chłopska 2 1960 154,0 8,86
1 2 3 4 5 6 7 8 Miejska Górka Szkoła 3 1971 10,0 15,0 5,0 podstawowa Miejska Górka Cukrownia 4 1928-61 40,5 41,0 115,0 8 1984 46,0 9 1984 42,0 Miejska Górka Mleczarnia 5 1974 18,0 14,0 6 1974 16,0 Miejska Górka Blok mieszkalny 7 1974 9,0 0,35 cukrowni III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO33 Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Miejska Górka Mleczarnia 12 1986 130,0 16,0 Miejska Górka miasto 13 1991 164,0 8,0 Miejska Górka przedszkole 10 1981 13,0 10,0 5,0 Miejska Górka GS Samopomoc 11 1967 10,5 25,0 1,0 Chłopska Miejska Górka Bloki mieszkalne 14 1980 17,0 3,0 cukrowni Miejska Górka Budynek 15 1986 31,0 5,0 mieszkalny Miejska Górka GS 16 1977 10 1,4 restauracja Gostkowo SK bd 1966 31,0 15,0 w Żołądnicy Piaski RSP bd 1975 37,0 8,0 Roszkówko Stadnina koni bd 1971 140,0 33,0 132,2 Rozstępniewo wieś bd bd 12,0 Roszków Topólka wieś 1977 33,0 10,8 Oczkowice Zakrzewo Stadnina koni 1976 36,0 95,0 8,2 Zmysłowo SK 1967 bd 16,4 6,0 w Żołądnicy Zwierzęcina Gajówka 1983 27,0 6,0 Pakosław Białykał wieś 1 1978 161,0 45,0 farma 2 1981 169,0 wodociąg gr 3 1978 70,0 70,1 Chojno Stadnina koni 1 1967 158,5 60,0 2 1975 155,0 Chojno Szkoła 1939 bd 0,1 podstawowa Golejewko Stadnina koni 1969 159,0 5,7 Osiek Dom 1974 164,5 64,0 weterana Pakosław POM 2 1960 27,5 5,5 18,0 Pakosław Spółdzielnia 1 1973 153,0 4,9 40,0 Mleczarska Pakosław GS Samopomoc 3 1985 20,0 5,5 1,3 Chłopska Rawicz Antoniewo Stadnina koni 1987 15,0 6,8 2,5 Dąbrówka Stadnina koni 1 1972 20,0 18,0 46,5 2 1981 26,0 Dębno Polskie Stacja paliw 3 1991 27,0 8,0 3,0 1 2 3 4 5 6 7 8 Dębno Polskie wieś 1 1975 45,0 53,9 18,0 2 1982 60,0 Izbice RSP (UMiG) 1 1980 22,5 25,0 86,2 2 1983 22,0 46,3 Izbice PKP (budynek) 3 1988 30,0 1,5 Konarzewo Stadnina koni 1 1961 27,0 5,0 3 1983 24,0 7,0 Łaszczyn UMiG 1 1975 19,5 RSP wieś 2 1975 22,0 396,7 3 1979 66,5 4 1980 77,0 Rawicz Mleczarnia 2 1986 156,0 32,0 58,4 6,0
III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO34 Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Rawicz Gazomet 4 1970 155,0 444,0 22,0 5 1977 154,0 Rawicz Zakład karny 6 1975 153,0 75,0 21,8 6a 1987 160,0 Rawicz Mleczarnia 3 1973 82,0 25,0 Rawicz Przed. 9 1972 36,5 22,0 37,0 Energet. Rawicz Zakład Produkcji 10 1989 43,0 25,0 12,0 Betonów Słupia UMiG 1 1978 50,0 329,9 55,5 Kapitulna wieś 2 1978 52,0 Szymanowo Szkółka drzew 1 1962 81,0 15,0 Szymanowo PGR 2 1974 41,6 9,0 Szymanowo Wiertnia 3 1982 24,0 9,5 Sarnowa Wiertnia bd 20,0 Sarnowa miasto 1 1989 53,0 2 1989 26,0 70,0 3 1990 30,0 Sarnowa Ośrodek 5 1977 26,0 12,0 6,0 wierceń Zielona Wieś UMiG wieś 1 1970 50,0 117,5 24,0 3 1903 29,2 Zielona Wieś wieś 1 1988 50,0 2 1988 62,0 4 1988 70,0 42,0 5 1988 70,0 6 1989 63,0 Żołędnica Stadnina koni 2 1976 145,0 17,6 wieś Żylice RSP 1973 28,7 15,0 Rawicz PKP 16,7 Masłowo Gospodar. 17,0 ogrodnicze Kotlina Żmigrodzka obejmuje południową część gminy zasoby dyspozycyjne to 2438 m3/h, powierzchnia 730 km2 Jutrosin Janowo wiertnia 1979 61,0 3,4 1,2 Jutrosin – Wodociąg I 1986 56,0 Dubin – grupowy II 1986 90,0 Szkaradowo III 1986 50,0 220,0 IV 1986 65,0 V 1986 95,0 VI 1988 80,0 1 2 3 4 5 6 7 8 Jutrosin1) GS Samopomoc 1 1981 30,0 16,0 Chłopska Jutrosin1) Zakład 1 1954 22,0 32,1 19,0 Mleczarski 2 1978 20,0 Jutrosin 1) Filia POM 3 1965 21,0 Jutrosin 1) Zakład 5 1971 12,0 weterynar. Jutrosin 1) Inter Yachting 4 1986 21,0 12,0 SA Jutrosin 1) Betoniarnia 6 1985 42,0 13,0 Jutrosin Ośrodek 7 1987 20,0 12,0 16,0 Zdrowia Jutrosin Ogrodnictwo 8 1977 28,0 1,0 6,0 SKR Rogożewo Wodociąg gr 1 1976 7,0 144,0 64,6 2 1982 68,0 III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO35 Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Sielec wieś 4 1984 61,0 5 1984 62,0 141,3 65,0 Sielec Stary wiertnia 6 1982 11,3 5,0 Rogozewo 2 Dubin Zdirak 1 bd 7,0 23,3 Smolice Bojanowo Bojanowo Mleczarnia 6 1975 70,0 1,7 13,0 Bojanowo Technikum Rolnicze 7 1964 65,5 5,3 (studnia awaryjna) Bojanowo Technikum Hodowli 4 1968 151,5 15,0 Roślin i Nasiennictwa Bojanowo Zakład karny 5 1971 158,0 3,0 5a 1989 44,0 Bojanowo - Miasto UMiG 1 1972 53,0 Golina 2 1972 49,0 3 1972 54,0 1093 120,0 1a 1981 53,0 2a 1981 50,0 Bojanowo Browar 11 1986 154,5 101,4 30,0 Giżyn PGR wieś 2 1964 22,6 41,1 10,0 UMiG 3 1975 30,0 Gizyn Cegielnia 1 1970 34,0 10,6 Gierłachowo Stadnina koni 1965 34,0 13,4 4,8 Golina Wielka Stadnina koni 1 1967/68 35,0 35,6 30,0 2 1968 45,0 Golinka Spółdzielnia 1964 29,0 24,1 pracy Golina Wielka Budynek mieskzalny 1 1989 25,0 1,5 PKP Gościejewice Wodociag gr 1 1967 138,0 50,0 2 1973 137,5 2a 1984 139,0 180,0 3 1983 138,0 Karolewo PGR 1 1972 70,0 24,0 1 2 3 4 5 6 7 8 Kawcze PGR - UMiG 3 1969 25,5 95,0 38,0 Kawcze Gosp. rolne 1 1964 157,0 2 1955 173,7 Pakówka Zakład dla umysłowo 1 1958 19,0 3,0 4,0 chorych Pakówka PKP budynek 2 1990 220 1,2 mieszkalny Szemzdrowo RSP 1976 30,5 42,0 Bojanowo Tarcholin PGR wieś 1 1961 152,0 76,0 21,0 2 1976 152,0 Trzebosz PGR 1 1961 141,0 2 1973 143,0 3 1984 145,5 Wydartowo Stadnina koni 2 1978 31,0 16,0 18,0 Żaborowice PGR UMiG 1 1974 37,0 118,0 45,5 2 1975 28,0 2a 1980 30,0 Gołaszyn Stacja paliw 1 2,0 Bojanowo III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO36 Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
1) - w ramach zasobów Jutrosin – Dubin – Szkaradowo; Źródło: Starostwo Powiatowe w Rawiczu
3.6. Gleby i uprawy rolne
Pokrywę glebową powiatu tworzą gleby bielicowe piaszczyste i słabo ilaste oraz mady rzeczne (dolina Orli) w południowej jego części, a gleby płowe na podłożu glin zwałowych w części północnej. Wokół Miejskiej Górki leżą czarne ziemie, a w okolicach doliny Orli i Rowu Granicznego występują spore powierzchnie gleb murszowych. Gleby występujące na obszarze powiatu w większości zaklasyfikowane zostały do średnich i niższych klas bonitacyjnych. Znaczny procent, bo 37 % stanowią ziemie V i VI klasy bonitacyjnej, gleby klasy III zajmują 24 % powierzchni, a klasy IV zajmują 29 % powierzchni. Szczegółową klasyfikację gleb powiatu z uwzględnieniem podziału na poszczególne gminy, pod względem ich jakości bonitacyjnej przedstawiono w tabeli 16.
Zestawienie klasyfikacji gleb na terenie powiatu T a b e l a 16 Klasa bonitacyjna gruntów ornych wyrażona w [%] Powiat/gmina I II III a III b IV a IV b V VI VI RZ Rawicki 0 0 18 16 24 5 17 20 0 Bojanowo 0 1 18 22 28 8 15 8 0 Jutrosin 0 0 12 11 23 6 20 28 0 Miejska Górka 0 0 27 20 23 3 12 15 0 Pakosław 0 0 27 20 23 3 12 15 0 Rawicz 0 0 9 6 20 5 28 32 0 Źródło: WIOŚ Poznań 2000 r
Największe obszary gleb należących do wyższych klas bonitacyjnych (III a i III B) znajdują się w gminach Miejska Górka, Pakosław i Bojanowo. Gminy położone na terenie powiatu rawickiego, zostały również sklasyfikowane przez Instytut Upraw Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach pod względem wskaźnika jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej w sposób przedstawiony w tabeli 17.
T a b e l a Wskaźnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej na terenie powiatu 17 Ocena gleb w punktach IUNG Ogólny Jakości i Wskaźnik wskaźnik Bonitacja przydatności syntetyczny Powiat/Gmina rolniczej rolniczej jakości przestrzeni Grunty Użytki Grunty Użytki Grunty Użytki produkcyjnej orne zielone orne zielone orne zielone Rawicki 51,0 31,6 52,8 29,3 51,9 30,5 48,0 Bojanowo 56,4 38,7 57,2 37,4 56,8 38,0 54,3 Jutrosin 44,6 27,9 47,2 27,6 45,9 27,8 42,0
III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO37 Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Miejska Górka 57,3 32,5 58,8 29,0 58,1 30,7 53,8 Pakosław 57,3 32,5 58,8 29,0 58,1 30,7 53,8 Rawicz 39,4 26,5 42,2 23,7 40,8 25,1 36,1 Źródło: WIOŚ Poznań 2000 r
Wskaźnik rolniczej przestrzeni produkcyjnej charakteryzuje warunki danego obszaru do produkcji rolnej. Im wartość wskaźnika wyższa tym lepsze warunki dla produkcji rolnej. Na terenie powiatu rawickiego, jak wynika z tabeli 17, najwyższy wskaźnik charakteryzuje gminy Bojanowo, Miejska Górka i Pakosław, najniższy gminę Rawicz. W klasyfikacji, w układzie powiatowym województwa wielkopolskiego, wartość powiatowego wskaźnika rolniczej przestrzeni produkcyjnej wynosi 48,0, co klasyfikuje go na 7 miejscu wśród 35 powiatów województwa. Od jakości gleb występujących na terenie powiatu uzależniona jest struktura gatunkowa upraw. Dominują tu uprawy o mniejszych wymaganiach glebowo-wodnych – żyto, mieszanki zbożowe, pszenżyto, kukurydza zielonka i buraki cukrowe.
Powierzchnię zasiewów na terenie powiatu w latach 2000 r i 2001 r przedstawia tabela 18. Zestawienie powierzchni zasiewów na terenie powiatu lata 2000 i 2001 T a b e l a 18 Powierzchnia zasiewów [ha] Wyszczególnienie 2000 r 2001 r 1 2 3 Pszenica ozima 5111 5205 Pszenżyto ozime 4489 4766 Żyto 4294 4177 Jęczmień ozimy 530 614 Razem zboża ozime 14424 14762 1 2 3 Pszenica jara 1285 976 Jęczmień jary 3531 3335 Owies 655 449 Pszenżyto jare 36 75 Mieszanka zbożowa 5866 5107 Razem zboża jare 11373 9942 Zboża ogółem 25797 24704 Rzepak ozimy 841 918 Kukurydza ziarno 200 342 Kukurydza zielonka 2896 2734 Buraki cukrowe 2587 2784 Ziemniaki 961 892 Źródło: WODR Leszno – Region leszczyński rolnictwo w liczbach 2001 r
Strukturę rodzaju wybranych najpospolitszych upraw w poszczególnych gminach powiatu w roku 2001 przedstawiono w tabeli 19.
III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO38 Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Struktura głównych upraw w poszczególnych gminach powiatu w roku 2001 T a b e l a 19 Powierzchnia i rodzaj uprawy [ha] Gmina pszenica pszenżyto mieszanki jęczmień rzepak żyto ozima ozime zbożowe jary ozimy Bojanowo 1750 900 730 573 580 520 Jutrosin 695 922 1100 1135 584 178 Miejska Górka 1305 1580 240 1440 1255 95 Pakosław 520 300 820 910 500 90 Rawicz 935 1064 1287 1049 416 135 Źródło: WODR Leszno – Region leszczyński rolnictwo w liczbach 2001 r
Bezpośredni wpływ na rodzaj upraw ma produkcja zwierzęca prowadzona na terenie powiatu. Część uzyskanych plonów jest wykorzystywana jako pasze.
Dominującym kierunkiem produkcji zwierzęcej na terenie powiatu jest tucz trzody chlewnej. Ilość trzody chlewnej w gospodarce całkowitej wynosi 148 710 szt. Obsada na 100 ha GO (gruntów ogółem) kształtuje się na poziomie 422 szt. i jest zróżnicowana w poszczególnych gminach (od 195 szt. w gminie Bojanowo do 594 szt. w gminie Pakosław). Stan bydła w gospodarce całkowitej w powiecie rawickim wynosi 25 130 szt. Na 100 ha UR (użytków rolnych) przypada 59 szt. bydła. W poszczególnych gminach powiatu wskaźnik ten jest zróżnicowany i wynosi od 42 szt. bydła w gminie Bojanowo do 89 szt. bydła w gminie Pakosław.
3.7. Charakterystyka elementów przyrody ożywionej
3.7.1. Charakterystyka ogólna szaty roślinnej
Obszary leśne należą w większości do borów mieszanych. Drzewostan składa się w tych zbiorowiskach głównie z sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris), świerku pospolitego (Picea abies), dębu szypułkowatego (Quercus robur), brzozy brodawkowatej (Betula pendula), brzozy omszonej (Betula pubescens), jarzębu pospolitego (Sorbus aucuparia) oraz topoli osiki (Populus tremula). W warstwie krzewów rosną 2 gatunki chronione wiciokrzew pomorski (Lonicera periclymenum) i kruszyna pospolita (Frangula alnus). W runie dominują orlica pospolita (Pteridium aqulinum) i borówka czarna (Vaccinium myrtillus), a czasami można spotkać pomocnika baldaszkowego (Chimaphila umbellata), a także kosmatkę owłosioną (Luzula pilosa), szczawik zajęczy (Oxalis
III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO39 Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego acetosella), konwalijka dwulistna (Majanthemum bifolium) oraz podrost grabu zwyczajnego (Carpinus betulus). Na obszarze powiatu występują również fragmenty borów świeżych. W tych zbiorowiskach mamy równorzędny udział drzew szypułkowych i liściastych, a w drzewostanie dominują sosna zwyczajna (Pinus sylvestris), 2 gatunki dębów: szypułkowy (Quercus robur) i bezszypułkowy (Quercus sessilis), klon zwyczajny (Acer planatanoides) oraz brzoza brodkowata (Betula pendula). Warstwa krzewów to przede wszystkim leszczyna pospolita (Corulus avellana), ale jest to zbiorowisko raczej słabo rozwinięte.
3.7.2. Lasy
Lasy powiatu rawickiego leżą w III wielkopolsko – pomorskiej krainie przyrodniczej, w ósmej dzielnicy krotoszyńskiej. Są to lasy mieszane, a w występującym naturalnym drzewostanie przeważają sosna zwyczajna, dąb szypułkowy, brzoza i jarząb pospolity. Przeciętny stan drzewostanów w obrębach rawickich wynosi 56 lat, a na 1 ha powierzchni leśnej rośnie drzewostan o masie 190 m3. Natomiast średnie roczne (2003 r) zadania w hodowli lasów określono następująco: odnowienia zrębów i zalesienia 105 ha; poprawki i uzupełnienia 16 ha; pielęgnowanie upraw 127 ha; czyszczenie wczesne 106 ha; czyszczenie późne 92 ha; trzebieże 620 ha. Ogólny zapas drewna na pniu szacowany jest na około 1,5 mln m3. Roczny przyrost drewna wynosi około 41 000 m3, a roczne pozyskanie 28 000 m3. Głównymi odbiorcami surowca drzewnego są Tartak w Rawiczu, zakłady przerobu drewna w Chojnie, Poniecu, Krobi oraz zakłady płyt wiórowych w Żarach i Celulozownia w Świeciu. Około 50 % pozyskiwanego rocznie drewna zagospodarowywane jest na terenie powiatu. Lasy na terenie powiatu w zdecydowanej większości stanowią własność Skarbu Państwa (7247 ha). Jedynie 961 ha lasów należy do prywatnych właścicieli. W poszczególnych gminach powiatu lasy prywatne zajmują następujące powierzchnie: - gmina Bojanowo 114 ha; - gmina Jutrosin 331 ha; - gmina Miejska Górka 50 ha; - gmina Pakosław 274 ha ; - gmina Rawicz 192 ha.
III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO40 Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Nadzór nad gospodarką leśną w lasach nie stanowiących własności Skarbu Państwa na terenie powiatu sprawuje Nadleśnictwo Piaski. W ramach nadzoru Nadleśnictwo jest odpowiedzialne miedzy innymi za: sprawowanie nadzoru wypełniania przez właścicieli lasów obowiązków równowagi w ekosystemach leśnych, podnoszenia odporności drzewostanów, cechowanie drewna, wyrażenie zgody na pozyskanie drewna itp. Nadleśnictwo Piaski również w ramach ochrony lasów monitoruje zanieczyszczenie powietrza i wody. W leśnictwie Krasnolipki znajduje się stały punkt monitoringu w ramach stałej powierzchni obserwacji (SPO). Nadleśnictwo Piaski w ramach ograniczania zagrożeń dla lasów i przyrody, a także edukacji ekologicznej, na terenie Leśnictwa Dębno stworzyło ścieżkę przyrodniczo - leśną o długości 3 km. Spacer wytyczonym szlakiem pozwala na zapoznanie się z przyrodą oraz wybranymi aspektami gospodarki leśnej. Na terenie lasów w powiecie rawickim znajdują się także rezerwat przyrody, pomniki przyrody (dęby o bardzo dużych rozmiarach) oraz miejsca o znaczeniu historycznym i kulturowym (pomnik i tablica upamiętniająca śmierć Stefana Bobrowskiego przywódcy „Czerwonych” w Powstaniu styczniowym – Leśnictwo Dębno, pomnik upamiętniający śmierć Stanisława Kamińskiego – Leśnictwo Krasnolipki, pomnik upamiętniający śmierć więźniów straconych w 1939 roku - Leśnictwo Krasnolipki). Na obszarze powiatu znajduje się również 6 obwodów łowieckich, które w zakresie swojego terytorium obejmują grunty leśne. Obszary obwodów łowieckich przedstawiają się następująco: - obwód łowiecki nr 52 – 239 ha gruntów leśnych, 4643 ha gruntów polnych (łącznie 4882 ha); - obwód łowiecki nr 53 – 204 ha gruntów leśnych, 5883 ha gruntów polnych (łącznie 6087 ha); - obwód łowiecki nr 55 – 266 ha gruntów leśnych, 2940 ha gruntów polnych (łącznie 3206 ha); - obwód łowiecki nr 67 – 1378 ha gruntów leśnych, 2762 ha gruntów polnych (łącznie 4140 ha); - obwód łowiecki nr 68 – 429 ha gruntów leśnych, 4599 ha gruntów polnych (łącznie 5028 ha); - obwód łowiecki nr 69 – 1266 ha gruntów leśnych, 4007 ha gruntów polnych (łącznie 5273 ha). We wszystkich obwodach łowieckich gospodarka łowiecka prowadzona jest zgodnie z corocznymi planami łowieckimi.
3.7.3. Charakterystyka ogólna świata zwierząt III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO41 Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Świat zwierzęcy powiatu rawickiego jest typowy dla nizinnych obszarów kraju. Występują tu stosunkowo licznie sarny, jelenie, dziki, lisy, zające, wydry, kuny, piżmaki i jeże. Urozmaiconą i licznie reprezentowaną grupę stanowią również ptaki, żerujące i gniazdujące głównie w dolinach rzecznych, między innymi Orli i Masłówki. Na polach spotkać można bażanty i kuropatwy. Z gatunków gadów występujących na omawianym obszarze wymienić należy padalce, zaskrońce, jaszczurkę zwinkę. Płazy reprezentowane są przede wszystkim przez żaby, ropuchy, rzekotki i kumaki. Najliczniej na terenie powiatu występują jednak owady, żyjące w różnym środowisku. Mało zróżnicowana i ograniczona do pospolitych gatunków jest fauna ryb. Nie sprzyja jej rozwojowi zły stan czystości wód występujących na terenie powiatu.
3.7.4. Formy ochrony przyrody
Na podstawie ustawy o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 114 z 1991 r., poz. 492), za tereny chronione należy uznać parki narodowe, rezerwaty i parki krajobrazowe wraz z ich otulinami oraz obszary chronionego krajobrazu. Formę przestrzenną mogą mieć również niektóre pomniki przyrody, użytki ekologiczne, a zwłaszcza zespoły przyrodniczo- krajobrazowe. Na terenie powiatu obszary wyróżniające się szczególnymi walorami przyrodniczymi objęto następującymi formami ochrony: rezerwaty przyrody
Dębno – gmina Rawicz, rezerwat leśny o powierzchni 7,69 ha, utworzony w 1961 r (zarządzenie MLiPD nr 21.10.1961 – MP nr 87, poz. 373), w celu ochrony fragmentu boru mieszanego świeżego z wiekowym urozmaiconym drzewostanem (sosna dąb szypułkowy, dąb bezszypułkowy, brzoza brodawkowata, grab
III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO42 Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
zwyczajny, lipa drobnolistna, wiąz pospolity, jesion wyniosły, buk zwyczajny, olsza czarna, osika i świerk pospolity) oraz panującą miejscami w runie orlicą pospolitą; pomniki przyrody
Pomniki przyrody są to elementy przyrody ożywionej (drzewa). Występują tu także elementy przyrody nieożywionej. Ogólna liczba pomników przyrody na terenie powiatu wynosi 60 szt. Zbiorczy wykaz ilości pomników przyrody z podziałem na poszczególne gminy powiatu przedstawia tabela 20.
Zestawienie ilości pomników na terenie powiatu T a b e l a 20 Liczba w tym Nazwa gminy pomników grupowe aleje głazy pojedyncze Bojanowo 6 3 2 - 1 Jutrosin 7 - - - 7 Miejska Górka 5 - - - 5 Rawicz 28 1 - - 27 Pakosław 14 - 1 - 13 Źródło: Przewodnik przyrodniczy po Ziemi Leszczyńskiej 1998
W poszczególnych miejscowościach powiatu przedstawia się to następująco: Miasto i Gmina Bojanowo - 4 dęby szypułkowe (Park w Trzeboszu); - 12 dębów szypułkowych (Park w Trzeboszu); - aleja platanowa składająca się z 32 sztuk drzew (miasto - dawna ul. M. Nowotki); - Park w Golinie Wielkiej; - dąb szypułkowy (podwórze Szkoły Podstawowej w Bojanowie); - aleja dębowa (działka 74 położona w Tarcholinie); Miasto i Gmina Jutrosin - Platan klonolistny (przy Kościele ul Wrocławska); Miasto i Gmina Miejska Górka - lipa drobnolistna (boisko szkolne w Konarach); - dąb szypułkowy obwód 356 cm wysokość 20 m (Park w Piaskach); - dąb szypułkowy obwód 400 cm wysokość 25 m (Park w Piaskach); - dąb szypułkowy obwód 352 cm wysokość 28 m (Park w Piaskach); III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO43 Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
- dąb szypułkowy obwód 400 cm wysokość 20 m (Park w Piaskach); Miasto i Gmina Rawicz - 2 wiązy szypułkowe (Park w Rawiczu ul. Wały Dąbrowskiego); - klon czerwony (Park w Rawiczu ul. Wały Dąbrowskiego); - miłorząb dwuklapowy (Park w Rawiczu ul. Wały Dąbrowskiego); - dąb szypułkowy obwód 240 cm wysokość 16 m (Park w Rawiczu ul. Wały Dąbrowskiego); - dąb szypułkowy obwód 160 cm wysokość 22 m (Park w Rawiczu ul. Wały Dąbrowskiego); - jesion wyniosły (Park w Rawiczu ul. Wały Dąbrowskiego); - dąb szypułkowy (Park w Łaszczynie); - dąb szypułkowy (w oddziale 89 leśnictwa Kawcze, Nadleśnictwa Piaski); - lipa drobnolistna (Rynek w Rawiczu przy Ratuszu); - dąb szypułkowy (ul Żwirowa Rawicz); - dąb szypułkowy (ul Przyjemskiego Rawicz); - dąb szypułkowy (ul Wały J. Marchlewskiego Rawicz); - dąb szypułkowy „Stanisław” (w oddziale 149 b leśnictwa Masłowo, Nadleśnictwa Piaski); - dąb szypułkowy (w oddziale 149 b leśnictwa Masłowo, Nadleśnictwa Piaski); - dąb szypułkowy „Bliźniak” (w oddziale 151 b leśnictwa Masłowo, Nadleśnictwa Piaski); - buk pospolity „Siedem buków” (w oddziale 159 a leśnictwa Masłowo, Nadleśnictwa Piaski); - topola czarna (Park dworcowy w Rawiczu); - jesion wyniosły (Park dworcowy w Rawiczu); - dąb szypułkowy obwód 530 cm wysokość 18 m (Cmentarz Żydowski we wsi Sierakowo); - dąb szypułkowy obwód 470 cm wysokość 18 m (Cmentarz Żydowski we wsi Sierakowo); - dąb szypułkowy obwód 470 cm wysokość 18 m (Cmentarz Żydowski we wsi Sierakowo); - dąb szypułkowy obwód 350 cm wysokość 19 m (Cmentarz Żydowski we wsi Sierakowo); - dąb szypułkowy obwód 360 cm wysokość 19 m (Cmentarz Żydowski we wsi Sierakowo);
III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO44 Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
- dąb szypułkowy obwód 340 cm wysokość 18 m (Cmentarz Żydowski we wsi Sierakowo); Gmina Pakosław - aleja lipowa składająca się z 52 drzew (Park w Golejewku); - dąb szypułkowy obwód 440 cm wysokość 25 m (Park w Golejewku); - dąb szypułkowy obwód 410 cm wysokość 30 m (Park w Golejewku); - dąb szypułkowy obwód 395 cm wysokość 30 m (Park w Golejewku); - dąb szypułkowy obwód 435 cm wysokość 25 m (Park w Golejewku); - 4 żywotniki olbrzymie (Park w Golejewku); - dąb szypułkowy obwód 440 cm wysokość 19 m (Park w Osieku); - dąb szypułkowy obwód 500 cm wysokość 18 m (Park w Osieku); - dąb szypułkowy obwód 360 cm wysokość 25 m (Park w Pakosławiu); - dąb szypułkowy obwód 360 cm wysokość 25 m (Park w Pakosławiu); - miłorząb dwuklapowy (Park w Pakosławiu); - buk pospolity (Park w Pakosławiu); - dąb szypułkowy (wieś Białykał); - sosna czarna (przy drodze do Parku w Pakosławiu);
Na terenie powiatu istnieje również wiele parków zabytkowych wpisanych do rejestru Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. W tabeli 21 zamieszczono wykaz najważniejszych spośród nich. Zestawienie parków wpisanych do rejestru zabytków T a b e l a 21 Wiek Miejscowość Rodzaj parku Powierzchnia [ha] Gmina powstania Golina Wielka dworski 3,12 XIX Bojanowo Gościejewice dworski 10,20 XVIII Bojanowo Kawcze pałacowy 3,75 XIX Bojanowo Dłoń pałacowy 3,86 XX Miejska Górka Golejewko pałacowy 4,60 XVIII Pakosław Osiek pałacowy 15,54 XIX Pakosław Ostrobudki dworski 2,46 XIX Pakosław Pakosław pałacowy 4,30 XVIII Pakosław Zaorle dworski 2,00 XIX Pakosław Dąbrówka dworski 3,85 XIX Rawicz Źródło: Przewodnik przyrodniczy po Ziemi Leszczyńskiej 1998
Ochronie przyrody i krajobrazu służą również ograniczenia związane z ustanowionymi strefami obszaru chronionego krajobrazu. Obszary chronionego krajobrazu powołane zostały rozporządzeniem nr 82/92 Wojewody Leszczyńskiego z dnia 1 sierpnia 1992 roku w sprawie wyznaczenia obszarów chronionego krajobrazu na terenie województwa leszczyńskiego. Wyznaczono cztery takie obszary o łącznej powierzchni
III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO45 Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
1658 km2. W granicach powiatu rawickiego znajduje się częściowo obszar chronionego krajobrazu IV tzw. Dolina Baryczy. Zlokalizowany on jest na terenie następujących gmin: Bojanowo – część gminy położona pomiędzy torami kolejowymi Wrocław – Poznań, a drogą Bojanowo – Góra Rawicz – zachodnia granica gminy biegnie częściowo skrajem wymienionego obszaru.
W chwili obecnej, zgodnie z uzyskanymi informacjami, planowane jest utworzenie rezerwatu Kawcze o powierzchni 0,50 ha, służącego ochronie cisa pospolitego.
3.8. Walory kulturowe
Na terenie powiatu rawickiego zostało zachowane wiele historycznych pamiątek, między innymi kościoły, zespoły pałacowo parkowe i dworsko parkowe. Do cennych zabytków regionu należą również kamieniczki w Rawiczu, Bojanowie, i Jutrosinie.
Wykaz zabytkowych obiektów znajdujących się na terenie powiatu rawickiego przedstawia tabela 22.
Wykaz zabytkowych obiektów na terenie powiatu T a b e l a 22 Gmina Miejscowość Obiekt
III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO46 Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Rawicz Rawicz Rawicki Ratusz, pierwotnie wzniesiony z drewna, w połowie XVIII w powstała murowana budowla w stylu barokowym z elementami rokoka projektu Leopolda Ostritzowa z Trzebnicy. Pozostałość dawnych fortyfikacji ziemnych obecnie planty Zabytkowy dom przy Placu Wolności 1, w stylu barokowym z przełomu XVII i XVIII w. Zabytkowy dom przy Wałach Powstańców Wielkopolskich w stylu barokowym. Domy przy ul Rynek nr 9, 12, 18, 26, 27, 28, 29, 30, 31, 32, 33. Budynek PKO ul 3 Maja 6 Sąd Rejonowy ul. Buszy 1. Domy mieszkalny ul. Buszy 7. Domy przy ul. Grunwaldzkiej nr 1, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 10, 14, 16, 18, 20, 21, 23, 36,41, 48, 50, 52, 54, 58. Dom przy ul. Sienkiewicza 11 Dom przy ul Wały Dąbrowskiego 7 Zespół rezydencjalno – parkowy ul Wały Dąbrowskiego 31 Dom Wały Kościuszki 10 Domy przy ul. Wojska Polskiego nr 22, 34, 38, 40, 42. Kościół farny p.w. Chrystusa Króla i Zwiastowania NMP - zbudowany został w 1902 roku w stylu neogotyckim Kościół p.w. św. Andrzeja Boboli – jest to zabytek klasy I. W obecnej formie zbudowany został na początku XIX w, według projektu K.G. Langhansa. Sarnowa Kościół p.w. św. Andrzeja Apostoła w stylu barokowym, pochodzi z XVIII w wraz z lapidarium, w którym zgromadzono płyty nagrobne z tego samego okresu. Brama kościelna. Ratusz – został on zbudowany w 1837 roku z okazałą wieżą neogotycką z 1870 roku. Zespół dworsko - parkowy Dom ul Chopina 6 Dom ul Paderewskiego 4 Wiatrak Koźlak – jeden z ostatnich sarnowskich wiatraków, które mieliły zboże aż do połowy XIX wieku. Obecnie jest to odnowiony wiatrak wraz ze skansenem. Dąbrówka Zespół pałacowo - parkowy Spichlerz dworski Iźbice Zespół dworsko - parkowy Wiatrak Koźlak Konarzewo Zespół dworski Zabudowania folwarczne Łaszczyn Zespół kościelno - cmentarny Dwór Park dworski Słupia Kościół p.w. św. Katarzyny Kapitulna Stwolno Dom mieszkalny nr 18, (szachulec, 1872 r, wł. Kapała, strop belkowy) Żołędnica Zespół pałacowo - parkowy Zielona Wieś Dom mieszkalny nr 52 Kościół p.w. św. Floriana – z elementami architektury gotyckiej, romańskiej i przedromańskiej).
III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO47 Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Bojanowo Bojanowo Neogotycki murowany kościół zbudowany w drugiej połowie XIX wieku. Na szczególną uwagę zasługuje wczesnobarokowy ołtarz z rzeźbami z 1640 r, oraz barokowy ołtarz z pierwszej połowy XVIII w. Trzebosz Kościół z 1606 r Gizyn Kościół z początku XV w. Golina Neoklasycystyczny pałac wybudowany w 1888 rprzez Wielka Abrahama Rohra. W pobliżu pałacu znajduje się park z XIX w Gierłachowo Dworek z XVIII w. Gałaszyn Dwór z XIX w. Jutrosin Jutrosin Ratusz Jutrosiński z XVIII w, z kogutem z miedzianej blachy na wieży, na której widnieje data 1754 r. Rynek Jutrosiński otoczony kamieniczkami. Kościół p.w. Św. Elżbiety, zbudowany w stylu neoromańskim, znajduje się tu cenna polichromia sprzed 1911 roku wykonana przez Antoniego Pracajłowicza, siedem witraży Józefa Mehoffera z powtarzającym się herbem „Pogoń” Zdzisława Czartoryskiego oraz obraz Juliana Fałata przedstawiający św. Izydora – patrona rolników. Szachulcowy kościół cmentarny św. Krzyża z 1777 roku, zbudowany na rzucie krzyża greckiego. W ołtarzu głównym umieszczony jest krucyfiks z XV w. Dubin Kościół p. w. Św. Mikołaja z 1938 r w stylu neoromańskim Sielec Stary Pałac i dwór Miejska Miejska Klasztor reformatorów wybudowany przez Adama Olbrachta Górka Górka Przyjemskiego, kasztelana gnieźnieńskiego. Kościół p. w. Św. Mikołaja Sobiałkowo Kościół p. w. Św. Jakuba
Konary Kościół p. w. Św. Archanioła Zakrzewo Kościół drewniany p. w. Św. Klemensa Dłoń Zespół pałacowo - parkowy Gostkowo Zespół pałacowo - parkowy Piaski Zespół pałacowo - parkowy Roszkówek Zespół pałacowo - parkowy Kołaczkowice Zespół dworsko - parkowy Niemarzynie Zespół dworsko - parkowy Oczkowicach Zespół dworsko - parkowy Zmysłowo Zespół dworsko - parkowy Pakosław Pakosław Pałac – zabytek kasycystyczny zbudowany w latach 1792 – 1794 wg projektu K.G. Lanhausa Golejewko Kompleks pałacowy z XIX w – częścią parku jest jedyna na świecie aleja zasłużonych koni, stadnina założona w latach 20 – tych XX w posiada kolekcję powozów (drugą po Łańcuckiej w Polsce). Osiek Zespół pałacowo – parkowy, będący przykładem neorenesansowego dworu z II połowy XIX w. Źródło: Starostwo Powiatowe w Rawiczu 3.9. Szlaki turystyczne
Dostęp do walorów przyrodniczych, znajdujących się na terenie powiatu, umożliwiają szlaki turystyczne i ścieżka dydaktyczno - przyrodnicza. III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO48 Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Ścieżka przyrodnicza została przygotowana przez Nadleśnictwo Piaski w leśnictwie Dębno. Znajduje się w kompleksie leśnym w pobliżu północno – zachodniej granicy Rawicza, pomiędzy wsiami Żylice i Masłowo. Ma ona charakter pętli o długości około 3,5 km, jest oznakowana białymi strzałkami umieszczonymi na drzewach, a w najciekawszych miejscach umieszczone zostały tablice informacyjne. Na niektórych odcinkach ścieżka pokrywa się z żółtym i czarnym szlakiem turystycznym.
3.10. Podsumowanie wielkość zasobów i walorów przyrodniczych
Rozpatrując istnienie zasobów i walorów przyrodniczych na terenie powiatu należy robić to w kilku płaszczyznach. Występowanie tych samych zasobów uznać można jednocześnie jako czynnik prorozwojowy jak i ograniczający rozwój. W tabeli 23 przedstawiono zestawienie ważniejszych czynników przyrodniczych oddziałujących na rozwój powiatu.
Prorozwojowe i ograniczające rozwój zasoby i walory przyrodnicze istniejące na terenie powiatu T a b e l a 23 Element Czynniki pogarszające Czynniki prorozwojowe przyrodniczy możliwości rozwojowe Położenie – w Poza obszarem ekologicznego wzrost natężenia ruchu – aktywnym zagrożenia wzrost zanieczyszczenia gospodarczo rozwój ruchu tranzytowego powietrza rejonie kraju Ukształtowanie stosunkowo łatwe kształtowanie koncentracja rolnictwa w terenu – płaska zagospodarowania części północnej (gminy powierzchnia przestrzennego Miejska Górka, Bojanowo) zwiększona erozja na części północnej Gleby – średnia i zastępowanie areału rolnego uprawa gatunków roślin o niska jakość nasadzeniami leśnymi lub niewielkich wymaganiach bonitacyjna naturalnymi użytkami (łąki) glebowych (zboża) wykorzystanie do nasadzeń niższe plony biopaliw (wierzby energetycznej) rozwój przemysłu przetwórczego (uprawianych gatunków roślin) Złoża bogactw rozwoju przemysły zanieczyszczenia na etapie naturalnych – przetwórczego gazu – przychody poszukiwania i eksploatacji gaz, kruszywo dla gmin z tytułu opłat, złóż gazu – ewentualne naturalne zapewnienie zatrudnienia skażenia gleby i wód źródło ekologicznego ogrzewanie gruntowych, możliwość – gaz, rośliny energetyczne przerwania łańcucha pokarmowego naruszenie walorów widokowych w rejonie eksploatacji złóż kruszywa naturalnego
III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO49 Program Ochrony Środowiska ABRYS Technika Sp. z o.o. dla Powiatu Rawickiego
Wody brak ograniczeń w niedobory wody wpływające podziemne – zagospodarowaniu terenów (nie na wielkości plonów niewielkie zasoby występują na obszarze powiatu brak możliwości rozwoju zbiorniki wymagające wysokiej niektórych dziedzin ochrony) gospodarki Wody urozmaicenie estetyki krajobrazu zła jakość wód powierzchniowe występowanie sztucznych brak naturalnych zbiorników – gęsta sieć zbiorników wodnych (w wodnych drobnych cieków wyrobiskach poeksploatacyjnych zwiększenie zagrożenia wodnych, duże kruszywa) zanieczyszczenie powodziowego w dolinach Orli, Dąbroczni i Masłówki niski stopień skanalizowania obszaru powiatu występowanie tylko niektórych gatunków flory i fauny wodnej Powietrze – dobry stan zieleni miejskiej i ciągi komunikacyjne, zanieczyszczone lasów (Planty w Rawiczu) wzdłuż których następuje w niewielkim pozytywny wpływ na zdrowie i kumulacja zanieczyszczeń stopniu jakość życia mieszkańców (drogi (DK nr 5 i DK nr 36) oddechowe) zanieczyszczenia powietrza w wyniku niskiej emisji Hałas – w rozwój turystyki w rejonach poza pogorszenie warunków pobliżu dużych skupiskami przemysłu i z dal od mieszkania ludności zakładów głównych ciągów nadmierne natężenie hałasu przemysłowych komunikacyjnych w pobliżu zakładów oraz głównych ciągów przemysłowych komunikacyjnych nadmierne natężenie hałasu wzdłuż głównych ciągów komunikacyjnych Walory rozwój turystyki ograniczenia lokalizacyjne przyrodnicze – występowanie obszarów przy podejmowaniu lesistość chronionych będących działalności gospodarczej – zapleczem przyrodniczym wykluczenie pewnych powiatu dziedzin gospodarczych korzystne warunki klimatyczne możliwości rozwoju bazy turystycznej w oparciu o stadniny koni - miejsca pracy Walory rozwój turystyki pewne ograniczenia w kulturowe – popularyzacja regionu zagospodarowaniu terenu liczne zabytki
III. INWENTARYZACJA ZASOBÓW I SKŁADNIKÓW ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO50