Effektane Av Turisme- Og Opplevingssatsing I Naustdal

Rapport Januar 2014

Effektane av turisme- og opplevingssatsing i Naustdal

Rapport for Naustdal kommune

Forfattar Synnøve Aabrekk

SEGEL AS Adresse: POBox 284, Rapport N-6771 Nordfjordeid Tel.: +47 57885900 [email protected] www.segel.no

Kontor: Effektane av turisme-/opplevingssatsing i Øyane 11, Nordfjordeid Fjordenesbygget, Måløy Borgundv. 340, Ålesund Naustdal kommune

Foretaksregister: Rapport for Naustdal kommune NO 953 777 061 MVA

VERSJON DATO 1.0 2014-01-21

FORFATTAR Synnøve Aabrekk

KVALITETSSIKRA AV Roger Bergset

KUNDE REF. Naustdal kommune Arne Kringlen

PROSJEKT NR. TAL SIDER INKL. VEDLEGG NK – 2013 01 31

SAMANDRAG

Innhold Samandrag 3 1. Bakgrunn 5 1.2. Målsetting 5 2. Omfang og avgrensing 5 2.1. Organisering av prosjektet 5 2.2. Prosjekt/tiltak som er med i studien 5 2.3. Metode 6 3. Analyse 7 3.1. Naustdal som turistkommune og turistsatsinga i Sunnfjord 7 3.2. Sogn og fjordane og Fjord Norge 10 3.2.1. Fjord Norge 11 3.4. Aktørane i Naustdal 12 3.4.1. Reiselivsnettverket i Naustedalen 13 3.4.2. BU Instedalen 14 3.4.3. Dalen Næringssenter 15 3.4.4. Vevringutstillinga og Fjordbutikken 16 3.4.5. Naustdal og Førde turistsenter 17 3.4.6. Håjen kafe og luftkampmuseum 17 3.4.7. Sanden 19 3.4.8. Best-stasjonen 19 3.4.9. Nausta elveigarlag og Nausta prosjektet 20 3.4.10. Fabelaktiv Fiske, jakt og naturopplevingar AS 21 3.4.11. Karakteristika ved aktørane 21 3.4.12. Marknaden og kundane 22 3.4.13. Synlegheit i trykte media og skilting i Naustdal 22 3.5. Oppsummering status 24 4. VEGEN FRAMOVER 25 4.1. Profil 26 4.1.1. Temakart 26 4.2. Motto 26 5. STRATEGISKE HANDLINGSOMRÅDE 27 5.1. Organisering 28 5.1.1. Tiltak under området organisering 28 5.2. Produktutvikling 28 5.3. Marknadsføring 30 5.4. Infrastruktur / Kompetanseheving 30 5.5. Berekraftig utvikling 31

Effektane av turisme- og opplevingsnæring i Naustdal

Samandrag

Som del av kommuneplanen sitt satsingsområde på kultur og utmarksressursar, bestemte komiteen for landbruk, miljø og teknikk (KLMT) at det skulle gjennomførast eit forprosjekt som i tillegg til og sjå på Naustdal sin status som turistkommune også vurderte dei attraksjonane og aktivitetane som er sett i gang i Naustdal dei siste åra.

Analyser og samtaler med involverte aktørar i Naustdal viser at det er lagt ned ein god del arbeid når det gjeld produktutvikling, særskilt knytt til mat-produkt, fiske/overnatting, og til arrangement.

Vevring utstillinga er landskjend, og har utvikla seg svært positivt dei åra utstillinga har vore gjennomført. I tillegg har ein også gjennom bygdeutviklingsprosjekt utvikla infrastruktur som t.d. ski anlegget i Instedalen. Anlegget vil kunne fungere godt også i næringsaugemed, og kan utviklast ytterlegare til å høve for t.d. barnefamiliar.

Sanden er godt kjend i regionen som ein plass for rekreasjon, soling og bading for folk i alle aldrar. Det naturskjønne området i Naustdal sentrum fekk i 2012 gjennomført ein stadanalyse (Nordplan AS). Det ligg ikkje føre konkret oppfølgingsarbeid for denne pr. dato, men både i nemnde analyse og i samtaler med aktørane i denne forstudien, vart det peika på fleire mulege tiltak for å utvikle det potensiale som ligg til sjølve Sanden og området rundt.

Forstudien som vart fullført i 2012, og som no er gått over i eit forprosjekt for elva Nausta er av høg interesse i landssamanheng. I nasjonal målestokk er elva ranka blant topp 3 når det gjeld laksetettleik pr. meter elv. Arbeidet med å utvikle elva til ei attåtnæring for grunneigarane er formidabel. Laksefiske har lange tradisjonar i Naustdal og er eit viktig merkevareprodukt for kommunen. Det næringsmessige målet er å utnytte ressursane slik at fisket aukar det økonomiske utbyttet for grunneigarane/rettshavarane, grenda, lokal opplevingsnæring og kommunen som heilskap. 1 Det har vore gjort eit grundig organisasjonsarbeid for Nausta Elveigarlag, og modellen som no ligg føre er eit svært godt eksempel til etterfølging for andre elveigar/grunneigarlag

Felles for mange av prosjekta i Naustdal er at dei er lite kommersielle og har til no hatt til dels låge næringsmål. Årsakene til dette er fleire, men dei mest sentrale er nok at ein i hovudsak vender seg til ein svært lokal marknad, og at nær alt arbeidet er utført på dugnad. Det er ofte bygdelag/grendalag som står bak prosjekta, der er ingen eigen pådrivar som nyt godt av omsetning og resultat. Det som har kome inn av midlar har blitt brukt til å utvikle nye bygdetiltak og -arrangement, eller vidareutvikling av eksisterande.

Det har ikkje vore muleg å berekne nøyaktig kva dei økonomiske effektane av ei samla reiselivssatsing er i Naustdal. Tal har vore forsøkt innsamla, men grunnlaget er ikkje av ein slik art at det kan presenterast i denne rapporten. Det er likevel god grunn til å tru at ei samla omsetning av all reiselivsaktivitet i kommunen ligg på mellom kr. 10-15 mill. kr. pr. år. I tillegg til dette har all aktiviteten skapt ny aktivitet, nye produkt og arrangement. Satsinga har tilført bygda kompetanse og skapt reiselivsgründerar.

Potensialet er likevel mykje større. Ein del grep må gjerast i høve kommersialisering og marknadsføring av produkta. Gode ressursar og føresetnader i form av naturen og kulturen i kommunen, samt dyktige, kompetente eldsjeler og gründerar gjev Naustdal grobotn for utvikling av denne næringa i eit mykje større perspektiv enn det som er gjort til no.

1 Nausta prosjektet – frå plan til handling med villaks- og næring 3

Effektane av turisme- og opplevingsnæring i Naustdal

Det har vore særdeles godt oppmøte på arbeidssamlingane i løpet av prosessperioden og alle aktørane har kome med gode innspel og tiltak for ei framtidig satsing på turistnæringa i Naustdal. Ein har utarbeidd eit temakart – eit kart som fortel kva ressursar og tema ein ønskjer å utvikle vidare i denne næringa på i Naustdal. Mottoet "Opplev kunsten i naturen" er ikkje vedteke formelt, men eit godt motto basert på det som skjer av kunst og kulturarrangement i kommunen, men også den kunsten, den tumleplassen for aktivitet og personlege opplevingar som naturen gir i seg sjølv. Desse tiltaka, som er ein kombinasjon av gamle og nye tiltak er presentert i denne rapporten.

Naustdal, januar 2014.

Arne Kringlen Annlaug Kjelstad Bjørg Kjos-Wenjum

Synnøve Elisabeth Aabrekk

Effektane av turisme- og opplevingsnæring i Naustdal

1. Bakgrunn

Naturbasert- og kulturbasert næring knytt til reiselivet er eit satsingsområde for Naustdal kommune. Kommunedelplanen for landbruk og bygdeutvikling omhandlar dette i kap. 3 om ulike satsingsområde og mål i kap. 4.4 «auke verdiskapinga og fleire lønsame etableringar basert på kultur og utmarksressursar».

For å hjelpe eksisterande og nye prosjekt og kome vidare, ønskjer Naustdal kommune å gjere ein del vurderingar og undersøkingar på kva erfaringar ein har med dei etablerte tilboda, og kva dei meiner dei sjølve, og næringa i fellesskap kan gjera for å komplettere eigne tilbod. Vidare ønskjer ein å undersøkje kva Naustdal manglar for å bli ein god turistdestinasjon, kva framtidsprosjekt ein bør satse på og kva bør endrast/kuttast ut.

Dette ønskte Naustdal kommune å undersøke i ein forstudie, der ein i tillegg til ovannemnde, også såg på kva eksisterande tilbod og prosjekt som har element som kan samordnast. Vidare ønskte ein å sjå på kva Naustdal kan gjere for å styrke eksisterande tilbod, - og undersøke kva potensiale Naustdal har som turistkommune.

1.2. Målsetting Prosjektmål for forstudien var følgjande:

Studere effekten av eksisterande turisme/opplevingssatsing og kva nye satsingar som vert jobba med i kommunen. På basis av denne kartlegginga, finne ut kva som kan tilpassast slik at dei ulike tilboda utfyller kvarandre og skapar ytterlegare meirverdi for Naustdal kommune.

2. Omfang og avgrensing Det vart bestemt at så langt det let seg gjere skulle ein forsøke å dokumentere effekt av tiltak/prosjekt og/eller måloppnåing av eksisterande tilbod og prosjekt. I tillegg skulle ein som følgje av prosessen lage eit utkast til tiltaksplan for kva ein kan gjere for å få ytterlegare vekst og meirverdi av eksisterande tilbod og prosjekt.

2.1. Organisering av prosjektet Prosjektet har vore organisert slik: Prosjekteigar: Naustdal kommune Prosjektansvarleg: Arne Kringlen, Naustdal kommune Prosjektleiar: Synnøve Aabrekk, Segel AS

Styringsgruppe: Komité for landbruk, miljø og teknikk (KLMT) Prosjektgruppe: Annlaug Helene Kjelstad, Arne Kringlen, Bjørg Kjos-Wenjum, Synnøve Aabrekk

2.2. Prosjekt/tiltak som er med i studien Naustdal kommune plukka ut følgjande bedrifter/arrangement/prosjekt til å delta i forstudien og til å vere referansegruppe:  Fjordbutikken  Vevringutstillinga

Effektane av turisme- og opplevingsnæring i Naustdal

 Slåtterock  Håjen kafé og luftkampmuseum  Best  Matkroken  Coop  Nausta elveigarlag  Naustdal-Førde turistsenter  Reiselivsnettverket i Naustedalen  Dalen Næringssenter  Fimlandsbua  BU Instedalen  Øvre Naustdal Utmarkslag  DNT – Longevasshytta

I tillegg til desse fekk prosjektleiar utdelt all skriftleg dokumentasjon som Naustdal kommune hadde om dei som var med i analysen:

- PP-presentasjon av Dalen Næringssenter, datert 18.12.2010 - PP-presentasjon av Dalen Næringssenter, datert 17.1.2012 - Sluttrapport Forstudie Næringsutvikling Naustdal/Gjengedal landskapsvernområde - Firdaposten "Unikt samarbeid mellom havbruks- og villaksnæringa" - Firda 7.1.2012 – "Ber på framtida til villaksen" om prosjektet i Nausta - Søknad om servicepunkt på Fjordbutikken AS, Vevring, datert 27.10.2010 - Naustdal kommune, saksutgreiing Luftkampmuseet i Naustdal – Vidare utvikling, Arkivsak nr. 10/488 - Håjen AS, Søknad om bygdeutviklingsmidlar, datert 28.2.2006 - Håjen AS, bedriftsplan, datert 21.2.2006 - Rapport basert på forstudie i Nausta; "Nausta prosjektet – frå plan til handling med villaks- og næring", datert 30.3.2012 - Stadanalyse Sande, rapport utarbeidd av Nordplan AS, datert 28.2.2012 - Søknad om opptak i Bygdeutviklingsprogrammet 2011, Instedalen Krins, Naustdal kommune, datert 31.3.2011 - Rapport "Plan for utvikling av småskalaturisme/bygdeutvikling i dalen- Naustdal, datert januar 2010 - Rapport "Reiselivs- og bygdeutviklingsprosjektet i Naustedalen, hausten 2010 – våren 2011, datert mai 2011 - Epost – oppsummering av aktiviteten i Naustedalen frå juni 2011 – januar 2012, datert 16.1.2012

2.3. Metode Alle som var plukka ut til å delta i forstudien vart intervjua, anten ved besøk eller via telefon. Målsettinga med intervju var å få fram følgjande: - Kort beskriving av sjølve prosjektet/tiltaket/bedrifta - Målsettinga med prosjektet/tiltaket og bedrifta, og i kva grad ein meiner ein har nådd målet - Kva har bidrege til at målet er nådd, (kritiske suksessfaktorar) - evt. kva utfordringar har dukka opp undervegs som har gjort til at målet ikkje er nådd - Korleis har organiseringa fungert - Kva idear og planar har ein for vidare utvikling

Effektane av turisme- og opplevingsnæring i Naustdal

Etter kvart som intervjurunden blei gjennomført, vart det ønskjeleg for prosjektleiar å be om å få informasjon om omsetningstal, besøkstal, måloppnåing m.m. frå fleire enn dei som opprinneleg skulle vere med i studien. Denne vart derfor utvida til å gjelde også alle enkeltaktørane i Reiselivsnettverket i Naustedalen. I tillegg vart Slåtterock med som ein aktør. I tillegg til at desse fekk utsendt skjema, er fleire av dei også intervjua.

Det vart bestemt ved oppstart av prosjektet, og samtidig understreka til aktørane, at hensikta med prosjektet ikkje er å kritisk rapportere i kva grad den enkelte har nådd målsettinga si eller ikkje. Vi ønskjer å sjå kva produkt og aktivitetar som har slått an i marknaden, og kva som evt. trengs for å komplettere eit totalprodukt frå Naustdal. Prosjekta blir derfor referert til i ei meir generell form. Då så få har svart på omsetningstal og gjestedøgn, er dette også for usikkert til å kunne presentere her.

I forkant av intervjurunden vart all tilgjengeleg dokumentasjon om aktørane i referansegruppa (viser til liste på førre side) gjennomgått.

Deretter vart alle aktørane invitert til 2. arbeidsmøter; det første fann stad på Håjen Kafé, 5. november 2013. Der arbeidde deltakarane seg igjennom status, og oppsummerte nosituasjonen i ei SWOT-analyse.

Arbeidsmøte nr. 2 vart halde på Dalen Næringssenter 9. desember 2013. På dette møtet definerte ein nokre berebjelkar på kva hovudkonseptet til Naustdal som turistkommune kan vere, og deretter potensielle nye tiltak.

3. Analyse

3.1. Naustdal som turistkommune og turistsatsinga i Sunnfjord Naustdal kommune er ein del av SNU sitt område, tidlegare Reisemål Sunnfjord. Då Reisemål Sunnfjord vart lagt ned, vart reiselivsarbeidet overtatt av SNU, Sunnfjord Næringsutvikling. SNU har to personar som arbeider med reiseliv. SNU fungerer ikkje som eit vanleg destinasjonsselskap, men dei representerer likevel næringa i alle deltakarkommunane i ulike samanhengar som destinasjonsselskapa i fylket gjer. SNU har eit breiare næringsfokus. SNU har i 2013 inngått eit tettare marknadsføringssamarbeid med Fjordkysten, noko som ein håpar vil gjere Sunnfjord-regionen meir synleg både i Fjord Norge, Norge og i utlandet. Sjå www.fjordkysten.no, eller gå via www.sunnfjord.no og deretter Destinasjon Sunnfjord.

For SNU-regionen er yrkesreisande og kurs-/konferanse gjester den største målgruppa. Det viser også tabellane på neste side. Ferie-/fritidsgjester kjem til Sunnfjord pga. naturen, og aktivitetar i naturen. SNU har ansvaret for to turistinformasjonar, og har stort fokus på lokalkunnskap, opplæring av tilsette, og at alt marknadsførings- og informasjonsmateriell er oppdatert til ei kvar tid.

Naustdal kommune ligg midt mellom to større by-kommunar, og det er derfor naturleg at hovuddelen av dei tilreisande er yrkesreisande. SNU-regionen er relativt stor, og med unntak av Naustdal, er Gaular og Jølster dei kommunane i samarbeidet som utad er meir typiske for aktivitetar, ferie og fritid. Naustdal si plassering mellom Førde og Florø kan og bør vere eit godt potensiale for nær-turisme – aktivitetar og arrangement med tilgang til ein større lokalmarknad.

Effektane av turisme- og opplevingsnæring i Naustdal

Naustdal har eit stort potensiale i den norske og utanlandske familiemarknaden. Først og fremst fordi attraksjonar og aktivitetar er av ein slik art at dei passar til familiesegmentet, men også fordi ein har enkel tilkomst til Naustdal frå Bergen og Oslo; anten med båt frå Bergen til Florø eller buss frå Bergen eller Oslo. Naustdal har også to flyplassar innanfor ein 40 min køyretur med bil.

I dette forprosjektet er alle aktørane i reiselivsnæringa (med unntak av dei som leiger ut privathus og som vi ikkje har oversikt over) med. Dei er små og mangfaldet er stort. Totalt sett har Naustdal mellom 110 og 125 sengeplassar fordelt på hytter, restaurerte våningshus og stølshus, spreidde over eit stort geografisk område. Mange av dei private utleigeiningane har andre produkt i tillegg, som t.d. båtutleige. Målet i kommunedelplan for landbruk og bygdeutvikling har 100 sengeplassar som målsetjing. Dette behøver ikkje vere for lite for ein kommune, men det at sengelassane er spreidd over eit stort geografisk område, samtidig som mange av dei ikkje er tilgjengelege (utleigd til bedrifter og fastbuande) gjer at overnattingskapasiteten i Naustdal er ei utfordring for vidare reiselivsvekst.

I bygdekommunar er det ofte slik at hotellet i bygda, fungerer som samfunnshotell, men samstundes gjerne som lokomotivet i reiselivssatsinga i kommunen. Derfor blir det enda meir viktig for Naustdal å samkøyre ressursane, og gjerne også ha samarbeid med hotell t.d. i Førde og Florø.

Overnattingsstatistikk henta frå www.statistikknett.no:

Tabell 1. Samlet marked ved hoteller, campingplasser og hyttegrender. Regioner og kommuner Antall overnattinger og markedsandel etter gjestenes nasjonalitet. Januar-desember. 2000-2011 Markeds- Markeds- andel andel Velg region / kommune Velg marked År Antall på i egen Endring fra året før i celle C10 i celle D10 over- landsbasis landsdel Antall nattinger % % overnatt Prosent Velg region/kommune >> Velg marked >>> År Hele tall MarkedsandelMarkedsandelEndrAbs Endr% 14 Sunnfjord .I alt 2000 150 943 0,63 2,76 : : 14 Sunnfjord .I alt 2001 164 896 0,69 2,99 13 953 9,2 14 Sunnfjord .I alt 2002 157 780 0,66 2,82 -7 116 -4,3 14 Sunnfjord .I alt 2003 152 080 0,65 2,76 -5 700 -3,6 14 Sunnfjord .I alt 2004 158 500 0,64 2,75 6 420 4,2 14 Sunnfjord .I alt 2005 169 079 0,64 2,76 10 579 6,7 14 Sunnfjord .I alt 2006 188 058 0,68 2,79 18 979 11,2 14 Sunnfjord .I alt 2007 226 243 0,79 3,13 38 185 20,3 14 Sunnfjord .I alt 2008 210 486 0,74 2,88 -15 757 -7,0 14 Sunnfjord .I alt 2009 206 512 0,74 2,96 -3 974 -1,9 14 Sunnfjord .I alt 2010 200 179 0,70 2,83 -6 333 -3,1 14 Sunnfjord .I alt 2011 191 802 0,66 2,61 -8 377 -4,2

Effektane av turisme- og opplevingsnæring i Naustdal

Tabell 2. Samlet marked ved hoteller, campingplasser og hyttegrender. Regioner og kommuner Antall overnattinger etter gjestenes nasjonalitet. Januar-desember. 2000-2011 Samlet marked etter nasjonalitet Januar-desember. 2000-2011 Endring Antall overnattinger Velg fra 2005 region / kommune 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 til 2011 i celle C10 Prosent Velg region/kommune >>> Marked 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Endring 14 Sunnfjord .I alt 169 079 188 058 226 243 210 486 206 512 200 179 191 802 13,4 14 Sunnfjord .Nordmenn 114 999 124 119 161 885 161 438 164 715 157 856 146 458 27,4 14 Sunnfjord .Utlendinger 54 080 63 939 64 358 49 048 41 797 42 323 45 344 -16,2 14 Sunnfjord Sverige 1 155 1 292 2 026 2 534 2 013 2 239 3 111 169,4 14 Sunnfjord Danmark 1 923 1 613 1 379 1 352 2 193 1 113 978 -49,1 14 Sunnfjord Finland 189 341 352 130 167 356 126 -33,3 14 Sunnfjord Storbritannia 7 659 5 973 5 836 5 196 1 547 1 368 2 119 -72,3 14 Sunnfjord Nederland 4 773 6 543 6 709 6 619 6 783 6 651 6 436 34,8 14 Sunnfjord Tyskland 13 932 13 121 12 432 10 929 11 038 8 816 7 811 -43,9 14 Sunnfjord Frankrike 2 411 2 798 2 395 1 887 2 613 2 988 3 142 30,3 14 Sunnfjord Spania 5 937 5 869 6 076 5 536 4 053 5 074 6 283 5,8 14 Sunnfjord Sveits 411 600 697 685 576 577 530 29,0 14 Sunnfjord Italia 883 1 068 1 807 1 250 1 613 1 391 2 236 153,2 14 Sunnfjord USA 757 1 082 733 469 340 444 781 3,2 14 Sunnfjord Japan 87 374 372 117 20 7 28 -67,8 14 Sunnfjord Russland 11 453 156 281 200 446 780 6990,9 14 Sunnfjord Polen 3 977 13 601 13 506 3 424 2 212 2 302 1 598 -59,8 14 Sunnfjord Kina 300 116 456 108 47 63 55 -81,7 14 Sunnfjord Sør-Korea 969 751 1 189 965 860 1 136 1 229 26,8

Tabell 1. Samlet marked ved hoteller, campingplasser og hyttegrender. Regioner og kommuner Antall overnattinger og markedsandel etter gjestenes nasjonalitet. Sommersesongen juni-august. 2000-2012 Markeds- Markeds- andel andel Velg region / kommune Velg marked År Antall på i egen Endring fra året før i celle C10 i celle D10 over- landsbasis landsdel Antall nattinger % % overnatt Prosent Velg region/kommune >> Velg marked >>> År Hele tall MarkedsandelMarkedsandelEndrAbs Endr% 14 Sunnfjord .I alt 2000 74 395 0,64 2,57 : : 14 Sunnfjord .I alt 2001 84 704 0,73 2,92 10 309 13,9 14 Sunnfjord .I alt 2002 82 276 0,70 2,78 -2 428 -2,9 14 Sunnfjord .I alt 2003 77 720 0,68 2,67 -4 556 -5,5 14 Sunnfjord .I alt 2004 81 579 0,68 2,66 3 859 5,0 14 Sunnfjord .I alt 2005 83 615 0,67 2,66 2 036 2,5 14 Sunnfjord .I alt 2006 90 482 0,70 2,67 6 867 8,2 14 Sunnfjord .I alt 2007 101 431 0,77 2,84 10 949 12,1 14 Sunnfjord .I alt 2008 90 703 0,70 2,58 -10 728 -10,6 14 Sunnfjord .I alt 2009 85 786 0,67 2,48 -4 917 -5,4 14 Sunnfjord .I alt 2010 85 363 0,66 2,47 -423 -0,5 14 Sunnfjord .I alt 2011 78 793 0,60 2,23 -6 570 -7,7 14 Sunnfjord .I alt 2012 89 181 0,69 2,55 10 388 13,2

Effektane av turisme- og opplevingsnæring i Naustdal

Sommarsesong – samla marknad juni-juli-august frå 2005-2012.

Tabell 2. Samlet marked ved hoteller, campingplasser og hyttegrender. Regioner og kommuner Antall overnattinger etter gjestenes nasjonalitet. Sommersesongen juni-august. 2005-2012 Samlet marked etter nasjonalitet Juni-august. 2005-2012 Endring Antall overnattinger Velg fra 2005 region / kommune 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 til 2012 i celle C10 Prosent Velg region/kommune >>> Marked 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Endring 14 Sunnfjord .I alt 83 615 90 482 101 431 90 703 85 786 85 363 78 793 89 181 6,7 14 Sunnfjord .Nordmenn 40 082 43 683 56 446 54 297 52 890 51 307 43 118 53 794 34,2 14 Sunnfjord .Utlendinger 43 533 46 799 44 985 36 406 32 896 34 056 35 675 35 387 -18,7 14 Sunnfjord Sverige 1 019 1 148 895 865 1 184 1 360 743 1 377 35,1 14 Sunnfjord Danmark 1 766 1 395 1 133 943 1 098 687 684 559 -68,3 14 Sunnfjord Finland 174 322 324 95 152 314 90 222 27,6 14 Sunnfjord Storbritannia 4 703 4 290 2 545 2 733 914 1 035 1 476 986 -79,0 14 Sunnfjord Nederland 4 378 6 131 6 202 6 086 6 095 6 195 5 838 4 840 10,6 14 Sunnfjord Tyskland 13 242 12 062 11 316 9 341 9 184 8 104 6 935 6 672 -49,6 14 Sunnfjord Frankrike 2 221 2 634 2 229 1 714 2 371 2 765 2 794 2 804 26,2 14 Sunnfjord Spania 4 609 4 218 5 520 4 808 2 700 3 268 4 128 3 243 -29,6 14 Sunnfjord Sveits 388 552 649 662 506 572 495 520 34,0 14 Sunnfjord Italia 830 1 050 1 744 1 183 1 537 1 348 2 201 1 193 43,7 14 Sunnfjord USA 675 1 007 555 402 261 405 529 650 -3,7 14 Sunnfjord Japan 85 374 357 108 15 2 27 33 -61,2 14 Sunnfjord Russland 0 0 127 259 180 423 720 516 . . 14 Sunnfjord Polen 795 3 396 3 894 1 357 1 253 992 915 1 429 79,7 14 Sunnfjord Kina 0 0 452 91 12 17 15 366 . . 14 Sunnfjord Sør-Korea 0 0 967 629 747 794 727 708 . .

I det store og heile kan vi anta at tala som er representerte her ikkje har statistikk med i det heile frå Naustdal kommune, til det er aktørane for små til å ha rapporteringsplikt til SSB. Men oversikten viser likevel kva typar turistar som er i Sunnfjordregionen.

3.2. Sogn og fjordane og Fjord Norge Sogn og fjordane fylkeskommune vedtok i juni 2010 "Reiselivsplan for Sogn og Fjordane 2010-2025. Denne skal leggje føringar for bruk av virkemiddel til reiselivsnæringa i Sogn og Fjordane i denne perioden.

Målsettinga med det framtidige reiselivsarbeidet i fylket er: 1. Auka verdiskaping 2. Auke i tal gjestedøgn 3. Eit meir berekraftig reiseliv

I 2006 vart det identifisert sju utfordringar for opplevingsnæringane på Vestlandet (SNF - rapport 07/06). Utfordringane var styrking av: 1) felles profilering, 2) samordning/nettverk, 3) samarbeid mellom små og store reiselivsaktørar, 4) FoU, kurs og kunnskapsutveksling, 5)

For å nå desse måla har ein vidare i planen lagt opp til 7 strategiske område som det særskilt skal haldast fokus på, og som er nødvendig for å nå dei 3 måla:

1. Samhandling 2. Berekraft 3. Produktutvikling 4. Verkemiddelbruk og private investeringar 5. Infrastruktur

Effektane av turisme- og opplevingsnæring i Naustdal

6. Marknadskommunikasjon 7. Kunnskap og kompetanse

Visjonen for reiselivssatsinga i fylket er: Berekraftige naturopplevingar i verdsklasse

Misjonen skal seia noko meir konkret om korleis Sogn og Fjordane skal handla og utvikla seg i høve til visjonen. Sogn og Fjordane sin misjon for reiselivsutviklinga mot 2025 er:

Sogn og Fjordane skal bli ei av verdas fremste regionar for berekraftige, naturbaserte opplevingar med høg kvalitet i møte med engasjerte menneske og unik fjordnatur – fjord, bre, fjell, fossar, kyst og hav – som skal styrke grunnlaget for lønsam, heilårleg næringsverksemd, trivsel og busetnad i heile fylket.

Kundeløftet handlar om kva me skal levera i møte med dei besøkande. Kundeløftet skal vera mantraet for all utvikling og leveranse av reiselivstilbod i alle delar av næringa og offentleg sektor. Sogn og Fjordane sitt kundeløfte for reiselivsutvikling mot 2025 er:

Me skal levere lokalt særpreg, høg kvalitet, engasjerte menneske, trivsel og berekraftige opplevingar i verdsklasse i unik fjordnatur – fjord, bre, fjell, fossar, kyst og hav.

Det er naturopplevingar og aktivitetar knytt til naturen som er hovudtema i reiselivssatsinga i Sogn og Fjordane. Dette samsvarar med det som er naturleg å satse på for Naustdal. Samtidig ser ein at målsetjingar og satsingsområde også samsvarar med dei utfordringane som Naustdal står overfor i si reiselivssatsing. For Naustdal vil dette kunne bety at den verkemiddelbruken som fylkeskommunen legg opp til vil matche behova som ein har i Naustdal. Det vil derfor vere viktig for aktøren i Naustdal å følgje med på dei midlar som blir utlyste frå fylkeskommunen.

3.2.1. Fjord Norge Fjord Norge skal i framtida ha meir fokus på "Reason to go" – verdt-en-reise opplevingar og "Go" heller enn fokus på land. Det er konsept og tema som skal løftast fram som det som det er verdt å reise for. Konsepta som Fjord Norge satsar på passar svært godt med det råmaterialet og potensialet som Naustdal har:

Effektane av turisme- og opplevingsnæring i Naustdal

Vidare er Fjord Norge sine framtidige hovudsatsings-segment aktuelle for Naustdal:2

1. Rundreise turisten – bil, buss, off. transport 2. Baseferie – feriehus, hotell eller camping 3. Skiferie med vinteropplevelser 4. Vandring – knyttet til verdiskaping (hotell, hytte, aktiviteter) 5. Utendørs aktivitetsferie – ønsker å bruke naturen 6. Kortferie med utgangspunkt i byen, men der fjordene skal oppleves

Naustdal har ein "Reason to go" og det er laksefiske i Nausta. Hjortejakt kan også bli ein slik "Reason to go" dersom dette blir skikkelig utvikla og pakka. Men Naustdal kan ha mange "verdt en omvei", og derfor er det viktig å få gjort desse tilboda tilgjengelige og føreseielege, og få marknadsført dei skikkeleg under www.sunnfjord.no.

I oversikta over framtidige temasegment ser ein at Naustdal har potensiale til og vere med i fleire av dei, men særskilt 4 og 5; Vandring og utandørs aktivitetsferie.

Omgrepa "reason-to-go" og "verdt-ei-reise" er dei same, og dei indikerer at attraksjonen eller aktiviteten er av ein slik art, kvalitet, unikhet, at den i seg sjølv er verdt å reise frå t.d. Oslo til Naustdal for å oppleve. "Go"-begrepet eller "verdt-ein-omvei" er slik at dersom ein er i ein region eller i eit område, så er desse attraksjonane eller aktivitetane slik at dei er verdt å få med seg, sjølv om det krev ein liten omveg for å kome dit.

3.4. Aktørane i Naustdal Aktørane som er med i forstudien utgjer det ein kan kalle opplevingsnæringa i Naustdal. Dei varierer - i type: Bedrift, prosjekt og arrangement er med - i volum: Store omsetningsvariasjonar - i organisering: Dugnadsbasert og Bedrifter med tilsette personar

2 Henta frå Fjord Norge sine sider 12

Effektane av turisme- og opplevingsnæring i Naustdal

Desse variasjonane har ikkje skapt vanskar i høve å få fram kva dei betyr for ei potensiell turistsatsing i Naustdal, men det har vore vanskeleg å få fram kva omsetning det er tale om, og i kva grad det enkelte prosjekt/arrangement gir ringverknader til samfunnet elles som kan talfestast.

3.4.1. Reiselivsnettverket i Naustedalen Målsettinga med reiselivsnettverket er å lage eit nettverk mellom aktørane. Det er mange aktørar med i nettverket, og desse kan delast inn i 3 kategoriar: Overnatting, aktivitetar og servering. Overnatting:  Ekreskogen hytter; 3 heilårshytter med opptil 6 sengeplassar i kvar hytte  Kleppstølen; Fjellgard med hus til utleige. 5-6 sengeplassar  Midtunet Feriehus: Restaurert hus med 6-8 sengeplassar  Reiakvam Fiske & Overnatting: Restaurert hus med 4 sengeplassar  Sunde Gard: Restaurert gardshus med 6 sengeplassar  Fjordsyn: Restaurert hus ved sjøen, 6 soverom fordelt på 2 etasjar og 12 sengeplassar (tilbyr ikkje overnatting i nettverket)  Gardshotell "Den grøne grein" v/Hilde Gartland, under planlegging Servering:  Catering Naustedalen; Margrethe Aase. Ho er også med i Dalen Næringssenter. Etter avtale Aktivitetar:  Midttunet Feriehus: Laksefiske i Nausta, hjortejakt og sykkelutleige  Reiakvam Fiske & Overnatting: Laksefiske i Nausta  Fjordsyn: Sjøfiske og båtturar med cabincruiser etter fritt val  Fliden v/Wenche Slettemark. Kurs i å lage glas, måling på glas og landskapsmaleri, skinnsøm og trykk på skinn. Guida fjelltur på Reiakvamstølen. Etter avtale  Hesteaktivitetar v/ Inger Grønntun. Rideturar, kurs, terapiriding og hesteskyss. Etter avtale.  Hallgeir Kalland, arbeider med å utvikle eit klatreprodukt på Kalland  Instedalen Skianlegg og Åsmund Skiskule. Skileikanlegg med løyper, rennebakkar, hoppbakkar og kular og staup er til fri bruk gjennom heile vinteren. Skiskule for alle etter avtale. Vinterveke med ski for born i februar, tinging etter avtale  Nausta Elveeigarlag. Ca. 70 grunneigarar er med. Driv med kultivering av vassdraget. Grunneigarane sjølve sel fiskekort (Naustdal Jeger- og Sportsfiskarlag)  Guiding i Styggelifossen v/Jan Magne Herstad. Etter avtale  Trodalstur. Guida tur gjennom fjellpasset Trodalen mellom øvste Angedalen i Førde og Instedalen i Naustdal. Turen tek 3 timar. Etter avtale

Målsetting med prosjektet: Det vart gjennomført eit forprosjekt i 2009-10 der det vart gjort undersøkingar om kven som hadde hus til utleige, aktivitetar mm. og kven som kunne tenkje seg å vere med i eit næringsnettverk i Naustedalen. Interessa var så stor at det blei sett i verk eit hovudprosjekt i 2010-13.

Resultatmål: Målsettinga med prosjektet er å fremje reiselivsutvikling i Naustedalen. I dette ligg det fleire underpunkt: - Styrke lokal interesse for bruk av lokale aktørar - Danne eit nettverk mellom aktørar og motivere til samarbeid og utvikling - Å tilføre kunnskap og inspirasjon gjennom ideutveksling og foredrag - Reiselivsutvikling skal gje utvikling for lokalmiljøet

Effektane av turisme- og opplevingsnæring i Naustdal

- Å inspirere aktørane til å bli med på vidare utvikling, gjennom kunnskap, ideutveksling og foredrag

Arbeidet har vore delt inn 2 undergrupper: 1) Utvikle Naustedalen som reisemål-gruppe 2) Logo-gruppe

Kort om resultat: - Kompetansehevingstiltak: o Vertskapsrolle – 3 samlingar o Marknadsføring og sal – 2 samlingar o Rådgjevarteneste til medlemane i nettverket - Fått midlar og merka 2 stiar frå Gjensidigestiftinga - Utarbeida logo og webside (inkluderer fotografering av kvar enkelt aktør og aktivitet) - Utarbeida ein promosjon-video – grunnmateriale i samband med opptaket til filmen "Søsken til evig tid". Filmen kan delast opp for å promotere forskjellige aktivitetar - Nettverksmøter og erfaringsutveksling - Samarbeid med SNU om sal av pakkar - Enkelte av aktørane i nettverket har hatt ei god utvikling og er absolutt på rett veg med omsyn til eit reiselivsprodukt. Fleire kan sjølve tilby fleire produkt fordi dei har overnatting og fisketilbod.

Aktørane i reiselivsnettverket nemner også samarbeidet seg imellom som ein positiv gevinst. "Dersom einkvan t.d. har fullt (overnatting) ringer vi kvarandre og hjelper til – Reiakvam, Ekreskogen mv. Vi anbefaler butikken og butikken anbefaler oss. Nettverksmarknadsføring."

Utfordringar: Sjølv om dei er komne nokre steg på vegen, seier dei sjølve i nettverket at dei kan bli enda betre på å utnytte kvarandre og bruke kvarandre sine aktivitetar. Det blir nemnt produktpakking, noko som dei ikkje har fått til i den grad dei ønskjer. Utfordringar knytt til reisegarantifondet er ein av årsakene til dette, og så langt har det vore løyst gjennom SNU.

Oppsummering: Det er imponerande kor detaljert og profesjonelt ein har jobba med utviklinga av reiselivsnettverket. Ein har på alle område søkt profesjonell rådgjeving, og hatt fokus på kompetanseheving. Erfaringane aktørane har gjort seg i dette nettverket har stor overføringsverdi til andre aktørar i kommunen.

3.4.2. BU Instedalen Prosjektet starta opp som eit tiltak for å ivareta eit felles-tiltak for dei som bur i utkanten av Naustdal kommune. Instedalen er den inste av 3 krinsar i Naustedalen, og er den krinsen som har hatt størst folketalsnedgong dei siste 10 åra. Det bur om lag 200 personar i krinsen.

Store deler av Instedalen er utmark- og fjellområde som høyrer til Naustdal og Gjengedal landskapsvernområde. Verninga har sett standard for utviklinga i krinsen, samtidig er det eit prov på at området har heilt spesielle naturgitte eigenskapar. Området har fleire fjell med fantastisk utsikt over store fjellvidder og trolske dalføre, noko som legg til rette for eit unikt tur- og friluftsliv. 3

3 Henta frå Søknad BU programmet 2011 – Instedalen Krins, Naustdal. 14

Effektane av turisme- og opplevingsnæring i Naustdal

Krinsen søkte om å kome med i BU-programmet i 2011, og prosjektet varer no ut sommaren 2014. Ein av initiativtakarane bak prosjektet fortel at ein har mange gode idear og tiltak ein ønskjer å sette i verk, men at ein slit med å få pengar til tiltaka. Ein har søkt mange ulike instansar men fått avslag.

Alt arbeidet vert gjennomført på dugnad, med ulike engasjement. Nokre opplever at ein "bør" delta i dugnadsarbeidet, andre er ikkje så interessert, medan andre igjen blir oppfatta som "for engasjert".

Prosjektet har lukkast med å få til ein samlingsplass for bygda i det gamle skulehuset, og ein arbeider no med å få til eit treningsstudio i kjellaren. I avtalen med kommunen heiter det at grendalaget kan disponere skulehuset gratis mot at dei står for mindre vedlikehald. Dei nedlagde skulane blir no omtala som kulturbygg, og det er usikkert kva kommunen ønskjer å gjere med desse i framtida.

Resultat: Prosjektet har skapt entusiasme og samhald i krinsen. Fleire unge har dei siste åra flytta tilbake og busett seg i Instedalen. Det er derfor viktig at ein opprettheld eit minimumsnivå med aktivitetar for borna, og her er skileik-anlegget eit fantastisk anlegg. Dette har eit potensiale for å utvikle seg til eit tilbod for kommersielle aktivitetar, til nærområda Florø og Førde. Vinterferie-veka er eit svært godt tiltak og bør utvidast til og femne langt fleire. Inntekter på dette kan nyttast til å vidareutvikle anlegget. Instedalen har mange eldsjeler med gode idear, men krinsen treng hjelp og støtte til finansiering av framtidige tiltak. Tiltaka bør då rettast mot ein kommersiell marknad og ikkje berre mot dei som bur i Instedalen, slik mesteparten av tiltak i prosjektet har vore til no.

Instedalen har ein ide om å kombinere Fimlandsbua til eit infosenter for Instedalen. Fimlandsbua vil vere ypparleg som infosenter for landskapsvernområdet, landhandel og SlettemarkArt. Fimlandsbua AS er den lokale nærbutikken i Instedalen, omset for i overkant av kr. 720.000 jf. bedriftsdatabasen. Drifta er dugnadsbasert.

3.4.3. Dalen Næringssenter Då Coop Vest i juli 2009 valde å legge ned butikken på Kalland, vart det nedsett ei arbeidsgruppe som skulle arbeide for å dokumentere grunnlaget for vidare drift. Innbyggjarane viste stor vilje til å bruke lokalbutikken, men Coop vedtok likevel å legge ned. Arbeidet som då vart sett i gong inspirerte til å jobbe vidare med å sjå på andre mulegheiter, og bygda fann at dei ønskte å skape ein fleirfunksjonell møtestad sentralt i Naustedalen som kunne fungere som ein motor for den vidare utviklinga av Dalen.

Som eit resultat av dette arbeidet vart Dalen Næringssenter stifta 22. juni 2010. 41 aksjonærar var då med i selskapet. Etter to nye aksjeutvidingar er status i dag 127 aksjonærar fordelt på ein aksjekapital på kr. 1.220.000,-. Dalen Næringssenter (DNS) kjøpte bygget av Coop og har totalrenovert både ute og inne. Innvendig er bygget bygt om og inneheld i dag: butikk, kjøken, møte/selskapslokale, samt eit kontor.

DNS leiger ut heile bygget til Dalen Landhandel AS og det er hovudinntekta til senteret. Rekneskapstala for 2013 er p.t. ikkje heilt klare, men senteret ligg an til ei omsetninga på ca. 420.000. Dette består av husleige, samt vidarefakturert kommunale avgifter og straum. Drift av DNS er dugnadsbasert.

Dalen Landhandel AS er driftsselskapet for Jokerbutikken, kafé/pub og utleige av lokale. Butikken opna 9. juni 2012. Butikken har i 2013 ei omsetning på om lag kr. 5 mill. samt kafé/pub/utleige på om

Effektane av turisme- og opplevingsnæring i Naustdal

lag kr. 700.000. Dalen Landhandel as har samla 1,8 stillingsverk og ei opningstid frå klokka 10-18:00, 6 dagar i veka.

I samtale med aktørane bak Dalen Næringssenter, seier dei at dei har klart størst omsetning i sommarmånadane. Det betyr at tilreisande, til hytter i landskapsvernområde og andre som kjem for å fiske i Nausta eller feriere i Naustdal, nyttar seg av Jokerbutikken og tilboda i Dalen. Lakseteljaren som er montert opp i næringssenteret er også ein attraksjon i seg sjølv. Ei framtidig flytting av laks ned om fossen til over fossen er også tenkt gjennomført her, noko som i seg sjølv kan bli ytterlegare ein turistattraksjon. Ferie-segmentet er derfor ei viktig og nødvendig kundegruppe for Dalen.

3.4.4. Vevringutstillinga og Fjordbutikken Bygda Vevring har ca. 250 innbyggjarar; mellom Redal og Kvellestad. Trass i storleiken har bygda eit godt tilbod for både store og små innbyggjar; grendalag, husmor/sanitet, helselag, barnekor, kunstutstilling, kyrkje og butikk. Dei siste åra har bygda også hatt sin eigen rockefestival "Slåtterock" i regi av grendalaget.

Likevel er bygda mest kjent for Vevringutstillinga, som har vore arrangert årleg sidan 1979. Utstillinga er organisert under Vevring Helselag og kom i stand under dugnad. Frå starten var mellom anna formålet at overskotet skulle gå til drift av barnehagen i Vevring.

Utstillinga starta med å nytte Vevring skule som utstillingslokale, og har vakse seg for stor kun for skulen. No har ein utstilling 4 stader:

- Skulen - Eldhus - Ombygd løe - Fjordbutikken

Alle lokale ligg nær skulen.

Vevringutstillinga har "nokre tusen" i overskot, og er drive 100 % på dugnad. Den blir arrangert i september kvart år over ein 3-dagars periode; fredag, laurdag og søndag. På fredagar er det skular og barnehagar som blir invitert. Dei besøkande er særskilt dei som er kunstinteresserte og media plar vere til stades, noko som bidrar til auka interesse og publikumstal. Besøkande kjem frå heile landet, og utstillinga har også i alle år hatt besøk av tidlegare utstillarar som er med på dugnadsveka i førekant av utstillinga.

Billettprisane er lave: Vaksne 60,-, 30,- for barn. Helgepass kr. 100,- for vaksne og 50,- for barn. Kunstnarane som kjem må koste alt sjølve, og håpe at dei får selje. Det blir rekna som ei anerkjenning blant kunstnarane å bli invitert til å stille ut på Vevringutstillinga. Omsetninga på sal av kunst varierer, og dersom det er store produksjonar sel ein gjerne mindre, har ein mykje brukskunst sel ein meir.

Alle innkjøpsordningar for utsmykking av offentlege bygg i Norge blir invitert; m.a. Norsk Kulturråd. Omsetninga på sal av kunst varier mykje; alt frå 30 til 4-500.000.

Utstillinga har inntekter på kafesal, billettinntekter og provisjon av kunstsalet. I 2014 skal Vevringutstillinga ha eit samarbeid med Kunstmuseet i Førde, og bruke kunstnarane i Vevring til å ha seminar på kunstmuseet.

Effektane av turisme- og opplevingsnæring i Naustdal

Vevringutstillinga har funne sin form og storleik, men målet for utstillinga er å få faste overføringar frå kulturbudsjettet til Sogn og Fjordane Fylkeskommune. Sjå www.vevringutstillinga.no.

Fjordbutikken

Fjordbutikken er eigd av bygdefolket, er knutepunkt og hjertet i bygda. Butikken fungerer som ein møteplass, har eigen liten avdeling med pc-ar som innbyggjarane kan bruke, og kommunen bruker butikken som informasjonskanal til bygdefolket.

Dei siste åra har butikken lagt til rette for turistsegmentet, særleg til båtfolket. Butikken har stor båt trafikk om sommaren, og etter at ein fekk bygt ut kaia og tilbodet om drivstoff, stoggar båtfolket frå Førde her for å fylle drivstoff på vegen mot kysten. Kai og drivstoff-tank var første byggesteg, andre byggesteg med ny kai langs butikken skal stå ferdig til våren 2014. Tilskot frå SNU, Merkur og dugnad har gjort dette muleg. Fjordbutikken har 75-80 % auke i omsetninga den veka Vevringutstillinga er. Butikken omsette i 2012 for kr. 4.270.000, men eit driftsresultat på kr. 119.000. Butikken har 3 tilsette.

I Vevring er det 3-4 husstandar som leiger ut sommarhus til tyskarar gjennom firma som t.d. Novasol. Desse har også eigne båtar til utleige for fjordfiske.

Det stor synergi mellom Vevringutstillinga og Fjordbutikken, men liten synergi mellom desse og andre prosjekt og tiltak i Naustdal. Vevringutstillinga har samarbeid med Kunst på tvers – kunstformidling og SlettemarkArt, skulane i Naustdal og omegn.

3.4.5. Naustdal og Førde turistsenter Senteret er i dag den staden som har flest utleigerom til turistar i Naustdal. Naustdal og Førde turistsenter består av eit motell og hytter.

Motellet: - 2 dbl. Rom - 4 senger - 4 rom à 2 senger - 8 senger - Totalt 16 senger

Hytter: 6 hytter à 5 sengeplasser + 1 sovesofa - Totalt 30 sengeplasser (36 m/sofa).

Senteret leige i dag ut alle hyttene til bedriftsmarknaden på månedsbasis. Romma i hotellet blir leigd ut til tilreisande.

Eigar kan tenkje seg å utvikle området vidare.

3.4.6. Håjen kafe og luftkampmuseum Håjen kafe er samlokalisert med luftkampmuseet i Frammarsvika.

Luftkampmuseet er til minne og informasjon om ein dramatisk dag mot slutten av krigen i Norge. Ein stor alliert flystyrke gjekk til åtak på ein tysk flåtestyrke i Førdefjorden i Sunnfjord, men vart sjølv angripen av tyske jagarfly. Dei allierte miste ti fly, tyskarane fem fly og i alt 24 menneske miste livet. Ein dag som sette spor i Sunnfjord og hos dei involverte. Minnesmerker er sett opp både i Skottland og i Førde. Skvadronane og overlevande markerer fortsatt minna over dei fallne og ynskjer å fortelje

Effektane av turisme- og opplevingsnæring i Naustdal

historia for å bidra til at historia ikkje skal gjenta seg. Angrepet gjekk galt og unødig mange unge liv gjekk tapt. I museet er det samla gjenstandar frå flyvraka, modellar og ei stor fotosamling frå hendinga. Ved eit besøk i museet frå du eit nært møte med hendinga og dei involverte partane. Museet er også ein serveringsstad innafor Norsk Gardsmat. Her får du god heimelaga mat, og kan kjøpe med deg heimelaga flatbrød når du reiser heim.4

Blant matinteresserte er Håjen er kjend utover Naustdal sine kommunegrenser for sin tradisjonsmat og –bakst. Utover drift av luftkampmuseet er Håjen sine kjerneaktivitetar:

Matservering på kafeen/catering Selskap/kafé Bakeriet

Håjen er sjølvforsynt med råvarer som hjort og lam. I selskapslokala (oppe og nede) kan ein dekkje til 60 personar. Lokala er brukt i alle sosiale samanhengar, konfirmasjon, dåp, bryllaup og åremålsdagar.

Bakeriet nyttar fleire salskanalar og leverer til: Bondens marknad – vinter, vår og haust; 1 gong pr. mnd. Matfestival i Bergen, - 1 helg i september – omsetningsmessig svært bra Coop Extra Førde Spar Førde

Nærmarknaden og bondens marknad er dei viktigaste segmenta for Håjen. Gardsmuseet og butikken har nokre bussgrupper i året, frå Bergensområdet. Dette er pensjonistar og mindre private reiseselskap. Ein har også hatt besøk av cruisegrupper på overlandstur frå Florø. Gruppene får då tilbod om omvising på Luftkampmuseet, film og lunsj. Vi treng informasjonskart (når ein først er komne til Naustdal) der det går fram kvar ein kan finne attraksjonar og aktivitetar, opningstider og pris.

Turistane kjøper med seg ein del frå bondens marknad, men dette blir mindre einingar, handmat og liknande.

I sommarmånadane har Håjen i snitt frå 10-25 personar på besøk per dag. I helgane (søndagar særskilt) i juni og juli kan det vere frå 60-90 middagsgjester, mange av dei drop in. Håjen har hatt ein god auke i 2013.

Dei som bur i nærområdet, Førde og Florø er ei viktig målgruppe for Håjen, og ein har mulegheiter for å hente ut enda meir i dette segmentet. Både kafeen, men særskilt bakeriet har store utviklingspotensiale. Utfordringa er å få eit stabilt omsetningsvolum slik at ein kan tilsette dyktige bakarar. Omsetningsvariasjonane er store gjennom året og i periodar vert derfor omsettinga for liten til å utvide aktiviteten i bakeriet. Det er likevel ønskje om og planar om å utvide aktiviteten i bakeriet med ein ekstra bakaromn. Håjen er mest kjend for sin hellebakst og nye produkt t.d. grove rundstykke m/urter, valnøttbrød og knekkebrød. Bedrifta arbeider også får ei meir synleg profilering og oppbygging av eige varemerke gjennom utvikling av eigen emballasje.

4 Henta frå Sunnfjord Næringsutvikling sine sider www.sunnfjord.no 18

Effektane av turisme- og opplevingsnæring i Naustdal

Håjen har hatt ei fin utvikling siste åra og driv lønnsamt. Bedrifta omsette i 2012 for kr. 1.960.000 med eit resultat på kr. 46.000. Bedrifta har ein dyktig og engasjert leiar som har vyer for vidare utvikling, og som ønskjer å pakke sine produkt saman med andre produkt i Naustdal. Til dømes kan ein samarbeide om hjortepakkar – utleige av jakt og tilbod om nedskjæring og pakking av viltet som blir skote. Også samarbeid om matkurs og servering til mindre grupper som ferierer/bur hos andre, samt catering der det ikkje er serveringstilbud på overnattingsstad er aktuelt.

Håjen etterlyser betre samordning og informasjon blant dei som driv med tilbod til turistsegmentet i Naustdal. Ein treng ein god turistinformasjon i Naustdal eller telefonteneste om tilboda i kommune. Samtidig bør ein ha større fokus på utvikling av næringsverksemd i kommunen.

3.4.7. Sanden Sanden i Naustdal er statleg sikra friområde og eit samlingspunkt for folk i alle aldrar, og ein nydelig stad for uteaktivitetar om sommaren. Badestranda i Naustdal vert nytta av folk både i Naustdal og Førde. Sanden vert nytta til større arrangement som Sanden Søndag og Tambarskjelvar IL sin Triathlon. Området har saman med andre deler av sentrum v/kyrkja og småbåthamna vore igjennom ei stadanalyse. Øya på Sanden har både skulpturane Budeia og KjARTanroser av Kjartan Slettemark og Kyra av Oddvar Torsheim. Kommunen arbeider med å utvikle området vidare, i lag med lag og organisasjonar.

Iflg. dei som brukar området i dag, blir det ikkje utnytta på best muleg måte. Området ved Beststasjonen fungerer som lagerplass om vinteren for trailerar/trailerhengarar, tømmerplass m.m. Om sommaren, på fine dagar og tilstellingar, er det ikkje godt nok system for parkering og det kan vere vanskelig å komme til.

3.4.8. Best-stasjonen Best stasjonen ligg tett opp til Sanden og nyt godt av aktivitetane der på fine sommardagar. Ifølgje Best-stasjonen bør følgjande gjerast i høve nærområdet til Sanden: 1) Rydde området 2) Få til ei leigeavtale/evt. kjøp av del av området med privat eigarar 3) Omregulere nærområdet til næringsverksemd/friluftsliv

Best stasjonen er interessert i å bygge utleigehytter og «sanitærboksar». Dei har også idear om ein pub bak stasjonen mot riksvegen, med plass til 50 personar. Fleire idear har også kome fram i høve Sanden: - Kabelferje over Sanden. Skal vere slik at kabelen ligg på botnen, og med ei anordning som gjer at "gjerdet" rundt ferja er lukka for at det skal vere muleg å dra den over. Skal kunne handterast av barn i følgje med ein vaksen. - Trebilar / Trøbilar / Små elektriske bilar – oppsett på ein "stasjon". Kan løysast med hjelp av ein "mynt" og kan brukast til å køyre rundt på dei små stiane rundt Sanden. - Ta-sjansen arrangement som i Holmenkollen. Tribune som kan nyttast til ta-sjansen unnarenn. - Små gummibåtar til leige - Stor flåte/flytebrygge

Effektane av turisme- og opplevingsnæring i Naustdal

Sanden kan utviklast vidare til å bli eit landemerke for Naustdal og ein plass folk ønskjer å vere også på dagar då veret ikkje er på sitt beste. Dersom ein skal få til dette ønskjer dei næringsdrivande i området at ein tenkjer kommersielt, og at ein byggjer opp eit tilbod som er unikt for Naustdal og for Sanden.

3.4.9. Nausta elveigarlag og Nausta prosjektet Forprosjektet Nausta prosjektet hadde som mål saman med Naustdal kommune om å etablere verdas beste villaksforvaltning i Nausta. Resultatet i Nausta tilseier at ein gjerne er i ferd med å nå dette målet. Det har vore gjort eit særdeles godt arbeid med Nausta, og dei vidare planane om utvikling av lakseressursane i elva er til stor etterfølging for andre elveigarlag. Prosjektet omfattar ikkje berre forvaltning av lakseressursar, men også organisering av elveigarlag, arbeidsmetodikk og næringsutvikling.

Mange står bak dette arbeidet; Naustdal kommune, SNU, Nausta Elveigarlag og FabelAktiv v/Atle Frøysland.

I turistsamanheng er laksefiske i Nausta "Verdt ei reise". Det er ikkje mange stader i Sogn og Fjordane vi har "verdt ei reise" – ein primærattraksjon. Dette er Naustdal sin absolutt største konkurransefaktor, og utviklingsmulegheitene er store.

Utfordringa med Nausta er at den er kort; 12 km og smal. Likevel er Nausta blant dei beste lakseelvene i landet målt i tal fisk pr. meter elv, og ant. Kg fangst pr. meter elv. Elva ligg 30 kg. pr. meter bak Alta-elva som er rekna som verdas beste lakseelv.

Effektane av turisme- og opplevingsnæring i Naustdal

Det at elva er kort og smal gjer at motfiske (fiske på motsatt side av elva) er eit problem. Dette må ein forsøke å finne ei løysing på gjennom betre samhandling på grunneigarsida. Dersom ein skal lukkast i å utvikle lakseturisme er det svært viktig at lokalbefolkninga ikkje vert gløymt. Det er viktig å behalde mulegheiter for lokale til å fiske, born og andre, slik at interessa og engasjementet blir verande lokalt.

Det er vanskeleg å spå omsetningspotensialet for utvikling av Nausta, men at ein kan, berre på elva og ikringliggande aktivitetar kome opp i ei omsetning på kring 5-9 mill. kr. er ikkje umogleg. Men då må ein gjere alle sonene i elva i stand til å utvikle seg slik at dette blir eit fellesprosjekt for dei som er tilknytt elva.

3.4.10. Fabelaktiv Fiske, jakt og naturopplevingar AS FabelAktiv Fiske, jakt og naturopplevingar AS har godkjenning frå Miljøverndepartementet, som formidlar av laksefiske. Dei legg til rette for sal av fiskekort, overnatting og andre tenester, - i Nausta for 10 grunneigarar i 8 ulike soner. Formidlinga skjer på provisjonsbasis. Grunneigarar får ein oversikt over kven som har fiska når og kva dei har betalt. Dei som er med i ordninga har i snitt ein utleigeprosent på nærare 90 %. Forretningsideen er å formidle og legge til rette for fiske, jakt og naturopplevingar for grunneigarar til ulike kundegrupper.

Ein anna viktig aktør i Nausta er Stiftinga Norsk Villaksforvaltning. Pilotelvar er Nausta og Gaular i Sunnfjord. Målet er gjennom ein tredelt kvalitetsstandard å profesjonalisere drifta av elveeigarlaget, lakseforvaltninga og lakseturismen. Dei arbeider med å dokumentere verdien av dette ved å skaffe fram nøkkeltal for verdiskaping og synergiar av lakseturisme.

Elveigarlaget og Atle Frøysland i FabelAktiv meiner den største utfordringa er å få grunneigarane til å samhandle. Dvs. om tiltak for å få meir laks (forvaltning) og fellesutleige av fiskerettar. Når dette er på plass blir det meir laks, betre fiskeoppleving for kunde og auka verdiskaping for grunneigar og andre i lokalsamfunnet.

3.4.11. Karakteristika ved aktørane Som nemnt tidlegare er det eit stort mangfald av aktørar med i dette prosjektet. Mange av dei som i denne forstudien har eit potensiale for å bli svært gode reiselivsprodukt har starta opp på meir ideelle grunnlag til beste for bygda, eller dei er i all hovudsak basert på dugnadsarbeid og der evt. overskot går til fellesskapet. Desse er: - Vevringutstillinga - Slåtterock - BU Instedalen, idear om fleire produkt - Skianlegget i Instedalen og skiskulen - Øvre Naustdal utmarkslag

Potensialet for å utvikle desse vidare er tilstade, men dei vil då måtte omorganisere prosjekta til å bli tilbydarar av produkt som har ei tydelegare kommersiell målsetting, og der personar som står på for utvikling, gjennomføring og sal får løn for arbeidet. Slike overgangar kan vere utfordrande, fordi ein framleis er avhengig av dugnadshjelp for å få ting til å gå rundt, medan ein samtidig må forsøke å løne andre.

Andre aktørar som t.d. Håjen kafé og luftkampmuseum, Reiselivsnettverket i Naustedalen, lakseutleigarane i Nausta og Naustdal og Førde turistsenter har ei tydelig kommersiell målsetting.

Effektane av turisme- og opplevingsnæring i Naustdal

Dette er bra, og med på å profesjonalisere næringa. Hos dei fleste her er det lagt stor vekt på kvalitet i tilbodet, og t.d. er Håjen Kafé godt kjent blant matkjennarar. Dei fleste av desse har også hatt ei svært god omsetningsutvikling, og jobbar profesjonelt og godt både med produkt- og marknadsutvikling. Likevel treng dei drahjelp til marknadsbearbeiding og volumauke. Det vil derfor bli viktig at tiltaka som blir sett i verk har fokus på dette; å få til den nødvendige volumauka slik at aktørar som har gode produkt kan få høve til å utvikle seg vidare.

3.4.12. Marknaden og kundane I tabellen under er kun aktørane som pr. dato har eit produkt tilgjengeleg, og som er meir reindyrka turist/besøksprodukt tekne med:

Aktør Marknad og kunde Marknadsføring Vevringutstillinga Regionalmarknaden – heile landet Annonse i lokalaviser, heimeside Slåtterock Regionalmarknaden Annonse i lokalaviser Håjen Kafé og luftkampmuseum Regionalmarknaden – heile landet Facebook, Naustdal kommune sine heimesider, Nausta elveigarlag Heile landet Naustdal og Førde turistsenter Lokalmarknaden- heile landet Reiselivsnettverket i Naustedalen Bergensområdet – heile landet Eigne heimesider, medlem i SNU Skileikanlegget i Instedalen Lokal- og regionalmarknaden Eigne heimesider Fjordsyn Hovudsak tyske fisketuristar Gjennom utleigefirma Private aktørar (utleigehus) Hovudsak tyske fisketuristar Gjennom utleigefirma

Som ein kan sjå av tabellen har dei aktørane, som sjølve står for hovudmarknadsføringa, lokal og regionalmarknaden som sin hovudmarknad. Elles er det stort sett norske, gjerne Bergensområdet, som nyttar seg av jakt- og sportsfiskeaktivitetar. Den andre hovuddelelen er tyske turistar som kjem gjennom utleigefirma som t.d. Novasol. Dei kjem for å fiske i fjorden og sjøen. Dette samsvarar med hovudstatistikken frå Sunnfjord, der ein ser at for sommarmånadane 2012 er 60 % av turistane nordmenn, og av 40 % utanlandske turistar utgjer turistar frå Tyskland og Nederland dei to største enkeltnasjonane med hhv. 8 og 5 %. Totalt sett hadde Sunnfjordregionen 89 181 gjestedøgn sommarmånadane i 2012. Dette var ei auke på 6,7 % frå 2011.

Det er lite satsa på marknadsføring av produkt og arrangement. Arbeid med marknadsføring bør vere ei kontinuerlig oppgåve. Ofte er det slik at utgifter til marknadsføring ikkje vert sett på som ei investering, men som ein kostnad. Ein tommelfingerregel er å bruke ca. 10 % av omsetninga si på marknadsføring/kundekontakt, vel å merke når ein skal oppretthalde marknadsandelen sin. Skal ein inn på ein ny marknad må ein gjerne bruke meir.

Sett i forhold til dei naturmessige føresetnadane i Naustdal er familie-segmentet eit riktig segment å satse på for Naustdal. Naustdal har ein natur som gjev rom for alle, utan dei største ekstremsport fjelltoppane eller infrastrukturen. Nettopp det kan Naustdal gjere til eit fortrinn, og byggje opp kommunikasjon og infrastruktur slik at det ligg til rette for dette segmentet.

3.4.13. Synlegheit i trykte media og skilting i Naustdal Det er ikkje enkelt å finne produkta frå Naustdal. På www.sunnfjord.no sine sider er heller få av tilboda i Naustdal nemnt. Dette er nok fordi aktørane i Naustdal ikkje har inngått marknadsavtale.

Effektane av turisme- og opplevingsnæring i Naustdal

Under "Attraksjonar" og "Aktivitetar" finn vi følgjande:  Historie og kultur: Vevring Kyrkje og Naustdal kyrkje  Museum/galleri: Luftkampmuseet  Naturattraksjonar: Sande, Styggelifossen  Byar/bygder og fiskever: Naustdal kommune, Vevring og Naustedalen  Vandring: Guida tur til Reiakvamstølen  Aktiv ferie: Sanden  Familieferie: Sanden

Under "Overnatting" ligg Ekreskogen hytter.

Som alle andre stader må næringa sjølv vere aktive og spele inn attraksjonar og aktivitetar, utsiktspunkt osb. til Sunnfjord Næringsutvikling. Slik er det også alle andre stader, - dess større regionane vert og dess fleire kommunar dei skal dekke, dess viktigare er det at reiselivsnæringa spelar på lag og er aktive med informasjon. Ein god kommunikasjon mellom aktørane og SNU er særdeles viktig.

Det same er tilfelle ute i naturen/sentrum i Naustdal kommune. Det er dårlig med skilt i sentrum, og det er ikkje lett å finne fram, særleg er dette eit problem til Naustedalen og Instedalen der mange av tilboda er å finne.

Døme på manglande skilting til Naustedalen:

Det som er utfordrande for Naustdal er at det er små aktørar. Vevringutstillinga har si eiga heimeside; www.vevringutstillinga.no. Det same er tilfellet for reiselivsnettverket i Naustedalen, som har utarbeidd sin eigen logo i tillegg. Sjå www.naustedalen.no. Også BU Instedalen har si eiga heimside; www.instedalen.no. Det er grunn til å tru at Vevringutstillinga har god nytte av si, men ein er usikker på effekten til enkeltaktørane i dei andre nettverka; Naustedalen og Instedalen. Enkeltaktørane i Naustedalen ville

Effektane av turisme- og opplevingsnæring i Naustdal

truleg hatt meir effekt av å ha sine eigne heimesider, og så vore under ein felles paraply for aktivitetar, attraksjonar m.m. på Sunnfjord sine sider. Det same gjeld for Skianlegget i Instedalen, og Åsmund Skiskule.

3.5. Oppsummering status På første arbeidsmøte i prosjektet som vart arrangert på Håjen, 5. november 2013, vart ein førebels oppsummering av status presentert. Med denne som start, gjekk 4 arbeidsgrupper igjennom og diskuterte seg fram til sterke og svare sider ved turistsatsinga i Naustdal, samt mulegheiter og truslar.

SWOT – interne sterke og svake sider

STERKE SIDER SVAKE SIDER

Ressursar/produkt: Ressursar/produkt:  Gode føresetnader for utvikling innanfor områda:  Ingen fyrtårn/lokomotiv o Hjortejakt Organisering: o Laksefiske  Uklare næringsmål, resultatmål o Vandring /merka turstiar  Svak koordinering på tvers av nettverka o Kunst  Manglande felles informasjon, ein veit ikkje om o Sanden kvarandre eller "kva som skjer i Naustdal" o Fjordfiske  Tre-delt kommune, kvar bygd for seg  Rein og kortreist mat  For få kommersielle aktørar resulterer i få  Kort mellom fjord og fjell (stor spennvidde) kommersielle produkt  Godt turterreng sommar og vinter  For få som tør ta seg betalt for sine varer og  Naturen teneste  Landskapsvernområde  For mange prosjekt, forventning om deltaking (lita Organisering: tid til kjerneverksemd/eigne prosjekt)  Flinke enkeltaktørar Marknadsføring:  Sterk dugnadsånd, ei investering i ein startfase  Svak marknadsføring  Mangfald (mange aktørar)  Liten informasjon og ingen samla informasjon om  Sterk vilje til reiselivsutvikling Naustdal Infrastruktur:  Manglande profil for Naustdal – framlegg til  Naustdal sin beliggenheit med kort avstand til motto: "Opplev kunsten i naturen" flyplass og tettstader (Florø/Førde) Infrastruktur:  Manglande skilting  Manglande tilkomst for båtturisme  Ingen tradisjon for reiseliv – pionerarbeid  Manglande kunnskap om reiseliv i kommunen

Effektane av turisme- og opplevingsnæring i Naustdal

SWOT – eksterne mulegheiter og truslar

MULEGHEITER TRUSLAR

Organisering: Organisering:  Betre koordinering og samordning  Forventning i lokalbefolkninga om at ting skal vere  Mange lokale ressurspersonar å spele på billig (manglande kommersialisering) Produktutvikling:  For mykje dugnad kan vere trussel mot  Produktpakking, utarbeide pakkar med ulike næringsfokuset, mange slit seg ut aktivitetar (gjere det lettare for kunden å bestille)  "Gratisprodukt". Jaktløyve blir "gitt bort", det er  Hjortejakt; grunneigarane må sjå mulegheiter for vanskeleg å selje eit produkt som ein kan få gratis å selje: produktpakking: løyve + guide + andre stader overnatting  Svarte pengar  Mange flinke jegerar med mykje kunnskap, gode Produktutvikling: guideressursar  Stagnasjon i tilbodet  Større jaktfelt, fleire løyve, større område og Infrastruktur: større miljø  Manglande kunnskap om reiseliv kan vere ein  Utmarksbasert reiseliv, samarbeid mellom barriere for utvikling, til tross for at det er eit kommunane i verneområdet om vandreturar satsingsområde i kommuneplanen (overnatting på stølane) frå ein kommune til ei  Jantelova anna. Transport attende til startpunktet  Engebø fjorddeponi – kva skjer?  Båtturisme  Vandreturisme  Sykkelturisme, mange flotte skogsvegar Marknadsføring:  Betre synleggjering  Auka marknadsføring Infrastruktur:  Skilting  Bubiloppstilling ved Beststasjonen Anna:  Skiftande trendar  Kommunal engasjement for skilting

4. VEGEN FRAMOVER

Når strategiar og tiltak for ei sterkare turistsatsing i Naustdal skal leggjast framover, skal dei byggje på dei natur- og kulturmessige føresetnadane som Naustdal har. Næringa og kommunen skal stake ut ein veg som tek vare på dei særtrekka som Naustdal har, og samstundes utnytter desse unike faktorane som gjer at Naustdal kan skilje seg ut og tilby komplementære opplevingar til Sunnfjordregionen.

Dessverre har ein ikkje fått fram godt nok talmateriale i denne prosessen til å slå fast effekten og ringverknaden av reiselivs- og opplevingsnæringa i Naustdal. Likevel kan ein antyde at reiselivsnæringa, samansett her av overnattingsstilbod, laksefiske, hjortejakt, andre aktivitetar, samt arrangement og utstillingar, bidreg med ei omsetning på mellom 10-15 mill. kr. årleg.

Effektane av turisme- og opplevingsnæring i Naustdal

Ringverknader utover økonomiske tal er tydelegare å finne, og den satsinga som har vore dei siste åra i Naustdal har skapt både regional og nasjonal merksemd i sine tilhøyrande segment. Ein kan her nemne t.d. Laksefiske i Nausta, og Vevringutstillinga som begge har ein nasjonal og internasjonal marknad, samt merksemd langt utover eigen region. Aktivitet avlar som kjent aktivitet, og desse tilboda har igjen skapt nye arrangement og aktivitetar; Slåtterock, Kunst på tvers og fleire restaurerte gardshus for pakkar med overnatting og laksefiske, berre for å nemne nokre.

Satsinga har skapt kompetanse og gründerar. Dette er viktige element som igjen vil skape aktivitet og næringsomsetnad i Naustdal.

4.1. Profil Ein har sett at ein manglar eit tydelig konsept og ein profil for den vidare satsinga på turist- og opplevingsnæringa i Naustdal. I arbeidsmøte 2 vart det valt ut 4 område som ein ønskjer å løfte fram og profilere som Naustdal sine tema-satsingsområde når det gjeld turist- og opplevingsnæring. Desse 4 tema skal vere fundament for profilen til Naustdal og løftast fram i marknadsføringa knytt opp til aktivitetar og attraksjonar som allereie fins i Naustdal. Samtidig vil dei også fungere som grobotn for utvikling av nye og komplementære produkt.

4.1.1. Temakart

• Jakt i storslått natur • Kortreist mat frå • Laksefiske, Naustdal sitt eige fjordfiske og spisskammers innlandsfiske

Matkultur Jakt & Fiske

Aktivitet i Kunst & verna natur Kultur

• Aktivitetar for • heile familien • Kunst i kvardagen

4.2. Motto Dei utvalde berebjelkane er også basert på utkastet til motto for Naustdal si reiselivssatsing:

"Opplev kunsten i naturen"

Effektane av turisme- og opplevingsnæring i Naustdal

Denne speglar ikkje berre til dei kunstverka som er plasserte ute i Naustdal, men har også ei djupare tyding i å nyte, utforske, leike, jakte, fiske og oppleve naturen og det naturen har å by på. Visjonen speglar naturen som eit storslått kunstverk i seg sjølv, og ein tumleplass for mange forskjellige opplevingar.

5. STRATEGISKE HANDLINGSOMRÅDE

Basert på swot-analysen som ligg føre, samt gjennomgangen av status er det plukka ut 4 strategiske handlingsområde for den vidare turistsatsinga i Naustdal. Desse er:

 Organisering  Produktutvikling  Marknadsføring – synlegheit i tekst og terreng  Infrastruktur / kompetanseheving

Effektane av turisme- og opplevingsnæring i Naustdal

I tråd med målsetjinga for prosjektet, skulle ein studere effekten av eksisterande turisme/opplevingssatsing og kva nye satsingar som vert jobba med i kommunen. På basis av denne kartlegginga skulle ein så finne ut kva justeringar ein kan gjere slik at dei ulike tilboda utfyller kvarandre og skapar ytterlegare meirverdi for Naustdal kommune. Dei tiltaka som er føreslegne under er derfor ein kombinasjon av nye mindre tiltak, medan hovudideane- og tiltaka allereie er nemnt i ulike prosjekt i Naustdal. Det er såleis ikkje lagt opp til store kostnadskrevjande tilleggs- prosjekt som følgje av denne forstudien. Det er viktig å påpeike at dette er føreslegne tiltak og ikkje vedtekne i kommunale planar. Desse skal sjølvsagt heller ikkje prioriterast framfor andre tiltak og prosjekt som turist- og opplevingsnæringa i Naustdal ønskjer å starte opp med.

5.1. Organisering Tilboda i Naustdal viser at det er mange flinke enkeltaktørar med idear, kompetanse og gjennomføringsevne til å utvikle nye og marknadsretta produkt. Oppbygginga og utviklinga av tilboda, både til innbyggjarar i kommunen og tilreisande, er i dei fleste høve gjort i fellesskap og på dugnad. I framtida vil det vere viktig å fokusere på å organisere tilboda slik at dei vert meir kommersielt retta, samtidig som reiselivsnæringa organiserer seg slik at dei blir meir synlege i Sunnfjord, og dermed får fram det Naustdal kan bidra med i regionen. Det bør organiserast nettverk slik at aktørane i Naustdal får vite om kvarandre, lære av kvarandre, og utvikle seg individuelt samtidig som ein nyter godt av fellesskapen.

5.1.1. Tiltak under området organisering

Område: Organisering Tiltak Innhald Ansvar Gode Gjennomføring hjelparar Etablere eit Etablere eit reiselivsnettverk Naustdal Januar 2014 reiselivsnettverk for som møteplass der ein næringsforum heile kommunen diskuterer behov for Naustdal sett med reiselivsbriller. Bli kjende med kvarandre. Vere talerøyr og samarbeidspartner til SNU. Utarbeide Utarbeide ein oversikt over Reiselivsnettverket Naustdal "opplevingsoversikt" kor tid og når ting skjer i Næringsforum kommunen. Finne ut om her Naustdal er område ein kan samarbeide kommune på, evt. til kjøp av varer/tenester. Mulegheiter for marknadssamarbeid – overfor kundar og i høve marknadsføring.

5.2. Produktutvikling Basert på temakartet under pkt. 4.1.1. ønskjer næringsaktørane i Naustdal å utvikle produkt med rotfeste i eitt eller fleire av dei nemnde tema. Desse høver godt inn under Sogn og Fjordane si reiselivssatsing fram mot 2025.

Effektane av turisme- og opplevingsnæring i Naustdal

Produkta som er tenkt utvikla høver også svært godt inn under NCE – Norwegian Center of Expertise Fjord Norway sine satsingsområde: Ski, vandring, sykkel, fiske, padling og arkitektur.

Område: Produktutvikling Tiltak Innhald Ansvar Gode Gjennom hjelparar -føring Kommersialisere Gå igjennom tilboda og gjere dei klare for sal. Kvar enkelt SNU Vinter/ produkttilbodet Finne riktig prissetting tilbydar Naustdal vår 2014 kommune Vidareutvikle Nausta-prosjektet Nausta 2014/15 laksetilbodet – prosjektet organisere slik at heile elva vert attraktiv, pakking med overnatting, etc. Utvikle hjortejakt som Kartlegge interesse for og ressursar Naustdal SNU 2014/15 reiselivstilbod tilgjengeleg for å utvikle hjortejakt som eit kommune produkt. Vidareutvikle Håjen Kafé SNU jakttilbodet, t.d. med Håjen kafé om kurs/opplæring/tilbod om partering/skjering Utvikle eit Utvikle og etablere ei sykkelrute Reiselivs- Naustdal 2014 sykkelprodukt nettverket i kommune Naustedalen SNU Vidareutvikle Fullføre "Over Stokk og Stein" prosjektet Naustdal 2014 vandreproduktet med turlaga i Sunnfjord. Merke fleire løyper kommune og få desse med på eigna kart. Tiltak i BU Naustdal landskapsvernområdet: Instedalen kommune - Hengebru over elva SNU - Tur til Sandfjellet - Fimlandsbua/ SlettemarkArt/ Landhandel Turprogram i fjellet – Utvikle ein tur som går gjennom fleire BU sommar og vinter kommunar knytt til landskapsvernområdet. Instedalen Kombinere sykkel, bil, båt. Legge inn besøk på dei forskjellige stasjonane undervegs; Håjen, Kyrkja, Dalen / lakseelv Tur til Sandfjelltoppen, kombinere ski/sykkel Kunstvandring Kunstløype med informasjon om kunstverk Naustdal rundt omkring i kommunen kommune Bygge Zip-line BU SNU v/Styggelifossen Utvikle skiproduktet i Utvikle løypenettet til skianlegget. Utvikle Instedalen Naustdal skianlegget i vintersportveka i vinterferien til eit større Skianlegg BA kommune Instedalen: kommersielt produkt BU SNU - Utvikle løypenettet Utvikle nye produkt til barn, kople kunst og Instedalen - Skisport vinterferie snø Vidareutvikle eit klatretilbod

Effektane av turisme- og opplevingsnæring i Naustdal

Utvikle bubil – Best-stasjonen har tankar og idear om å BEST- Naustdal oppstillingsplass i utvikle området v/stasjonen til bubil- stasjonen kommune området ved Sanden parkering evt. setje opp enkle hytter.

5.3. Marknadsføring Tilboda i Naustdal har eit stort potensiale når det gjeld betre og meir synleg marknadsføring. Det er ei utfordring at mange enkeltprodukt har sin eigen logo når dei kvar for seg blir for små til å nå ut med tilboda sine. Den største utfordringa for næringsaktørane i Naustdal er å få auka kundegrunnlaget og få fleire betalande besøkande. Derfor blir framtidig marknadsføring og synlegheit ein av dei viktigaste tiltaka å prioritere.

Område: Marknadsføring Tiltak Innhald Ansvar Gode Gjennomføring hjelparar Få alle tilgjengelege Lage ein oversikt over alle Naustdal produkt med i attraksjonar og tilbod som Næringsforum Sunnfjord.no eller er tilgjengelege og klare til å SNU andre utvalde ta imot gjester. Syte for at marknadskanalar desse er presentert i rette kanalar. Inngå marknadsavtale Alle aktørar bør vere Næringsaktørane med SNU medlemer i SNU slik at ein nyt godt av dei kanalane som dei er med på i Fjord Norge og under paraplyen til Innovasjon Norge Oppdatere Reiselivsnettverket i SNU bildemateriell Naustedalen har på ein m/profilbilde som profesjonell måte tatt bilde byggjer opp under som byggjer opp under motto produkta dei kan tilby. Ein bør i mykje større grad nytte desse i marknadsføringa Utarbeide korte Reiselivs- Naustdal youtube-filmar basert nettverket i kommune på materialet frå Naustedalen SNU marknadsføringsfilmen Frode Fimland Vurdere om ein bør SNU, vere med i t.d. næringsaktørane Norgeskampanjen med eit familieprodukt

5.4. Infrastruktur / Kompetanseheving Det er stort behov for betre skilting av tilboda i Naustdal. Det er vanskeleg å finne fram til tilboda som fins. Det er ein god del trafikk på RV 5 mellom Florø og Førde som godt kan bli minna på kva som skjer i Naustdal, og det bør derfor kome opp ei oversiktstavle, t.d. v/Beststasjonen på Sanden.

Effektane av turisme- og opplevingsnæring i Naustdal

Område: Infrastruktur / Kompetanseheving Tiltak Innhald Ansvar Gode Gjennomføring hjelparar Utarbeide skiltplan for Kartleggje kva behovet for Naustdal Naustdal skilting er, og kva ein ønskjer kommune skilta Gjennomføre møte med Invitere vegevesenet til eit Naustdal Statens Vegvesen jfr. møte for å drøfte behova som kommune skilting aktørane i Naustdal har Ulike Innovasjon Norge tilbyr ulike SNU kompetansehevingstiltak kurs for reiselivsnæringa i som t.d. "korleis bli korleis ein kan bli betre til å synlege på nett" pakke, marknadsføre og selje produkta sine. SNU informerer og legg til rette for at Innovasjon Norge sine kurs kan nyttast av bedrifter i regionen

5.5. Berekraftig utvikling Det har ikkje vore nemnt mykje om berekraftig utvikling i denne prosessen, men aktørane i Naustdal er opptekne av å ta vare på og utnytte dei ressursane som kommunen har på ein berekraftig måte. Derfor bør berekraft-element vere tydelege i alle tiltak som blir gjennomførte. Berekraft-elementa er ikkje alle retta mot natur og bevaring, men mot levedyktige samfunn, aktørar som driv med overskot og har god sysselsetting. Tiltaka som er nemnt i denne rapporten er tydeleg retta mot næringsverksemd.

Naustdal, 21. januar 2014