Nummer Toegang: KLER Klerk, M. (Michel) de / Archief Het Nieuwe Instituut (c) 2000 This finding aid is written in Dutch. 2 Klerk, M. (Michel) de / Archief KLER KLER Klerk, M. (Michel) de / Archief 3 INHOUDSOPGAVE BESCHRIJVING VAN HET ARCHIEF......................................................................5 Aanwijzingen voor de gebruiker.......................................................................6 Citeerinstructie............................................................................................6 Openbaarheidsbeperkingen.........................................................................6 Archiefvorming.................................................................................................7 Geschiedenis van het archiefbeheer............................................................7 Geschiedenis van de archiefvormer.............................................................8 Klerk, Michel de........................................................................................8 Bereik en inhoud............................................................................................10 Manier van ordenen.......................................................................................11 Bronnen.........................................................................................................12 BESCHRIJVING VAN DE SERIES EN ARCHIEFBESTANDDELEN........................................15 KLER.110275089 Projecten en documentatie projecten................................15 KLER.110275220 Interieurontwerpen............................................................82 KLER.110275221 Ontwerpen voor drukwerk, muurplaten e.d.......................91 KLER.110275222 Portretten, reisschetsen, plant- en dierstudies en schetsboek.....................................................................................................93 KLER.110275263 Personalia..........................................................................98 KLER.110275264 Aktes, foto's en brieven............................................................98 KLER.110275268 Verzameld materiaal........................................................101 KLER.110275269 Documentatie en postzegels..................................................101 KLER Klerk, M. (Michel) de / Archief 5 Beschrijving van het archief Beschrijving van het archief Naam archiefblok: Klerk, M. (Michel) de / Archief Periode: 1904-1923, (1884-1923) Archiefbloknummer: KLER Omvang: 21,14 meter Archiefbewaarplaats: Het Nieuwe Instituut Archiefvormers: Klerk, Michel de 6 Klerk, M. (Michel) de / Archief KLER Aanwijzingen voor de gebruiker Aanwijzingen voor de gebruiker Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal doen. Citeerinstructie CITEERINSTRUCTIE Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling. VOLLEDIG: Het Nieuwe Instituut, Rotterdam, Klerk, M. (Michel) de / Archief, nummer toegang KLER, inventarisnummer ... VERKORT: Het Nieuwe Instituut, Rotterdam, Klerk, M. (Michel) de / Archief (KLER), inv.nr. ... Openbaarheidsbeperkingen OPENBAARHEIDSBEPERKINGEN Het archief is openbaar KLER Klerk, M. (Michel) de / Archief 7 Archiefvorming Archiefvorming Geschiedenis van het archiefbeheer GESCHIEDENIS VAN HET ARCHIEFBEHEER Na de dood van De Klerk blijft het jonge gezin ontredderd achter en neemt Architectura et Amicitia (A et A) de verantwoording op zich om voor hen te zorgen. Binnen een maand na De Klerks dood vormen A et A en de Bond van Nederlandse Architecten een fonds voor de aankoop van de tekeningen. Niet alleen wordt het gezin hier financieel door ondersteund, ook waarborgt dit het behoud van de collectie architectuurtekeningen, waarvan het belang direct door meerdere personen onderkend wordt. Architecten als H.P. Berlage, J.J.P. Oud, E. Mendelsohn en de gemeente Amsterdam leveren een financiële bijdrage. Tevens krijgt Lea de Klerk in 1924 een baan als administratrice bij het genootschap. Voor een lange periode is het onduidelijk waar de tekeningen zich bevinden. Onderzoek naar De Klerk en de Amsterdamse School in de jaren zestig en begin jaren zeventig, onder meer door Suzan Frank en Helen Searing, kon niet op originelen gebaseerd worden. Pas begin jaren zeventig duiken de tekeningen weer op. Achteraf is de afwezigheid van de tekeningencollectie grotendeels te reconstrueren. In 1923 wordt er naar aanleiding van het 25- jarige regeren van Wilhelmina een grote jubileumtentoonstelling in de RAI te Amsterdam georganiseerd. Werk van architecten als Berlage, Cuypers, Dudok, Bauer en De Klerk wordt tentoongesteld. Na afloop beginnen Snellebrand en Kromhout met de eerste acquisities voor de collectie van een te stichten architectuurmuseum. De Klerk is eerst tegen, maar na zijn dood is Lea met de bijkomstige financiële ondersteuning erg geholpen. De aangekochte tekeningen worden ondergebracht bij de Academie van Bouwkunst, toen gevestigd in de Muiderpoort. Net voor de oorlog verhuist de Academie naar de Valkenburgstraat. Veel spullen worden in oude rieten manden - het voormalig transportmiddel van het Rijksmuseum - gedaan en op de zolder van het pand geplaatst. Als de Academie rond 1970 naar haar huidige pand verhuist, komt veel onopgemerkt materiaal boven water; ook de tekeningen van De Klerk. Ze zitten in een rieten mand met daarbovenop twee groene gordijnen, nog afkomstig van de Muiderpoort. Fons Asselsbergs, de toenmalige beheerder van het Nederlands Documentatiecentrum voor Bouwkunst (NDB) en buurman van de Academie wordt erbij gehaald en hij bekijkt samen met Herbert de Roy Zuyderwijn het gevonden materiaal. Ze beseffen de status van deze bijzondere vondst. Eind 1971, begin 1972 worden de tekeningen bij akte overgedragen aan de staat/Stichting Architectuurmuseum (SAM). Vanaf dat moment kan er nauwkeurig onderzoek plaatsvinden op basis van het originele materiaal. Op het NDB worden de tekeningen voor het eerst geïnventariseerd. In 1973 is er de eerste monografische tentoonstelling op basis van het gevonden originele materiaal. Na de tentoonstelling volgen verschillende aankopen en kleine schenkingen van De Klerk-materiaal aan de SAM. Zo koopt de SAM in 8 Klerk, M. (Michel) de / Archief KLER november 1971 van Joost de Klerk, de jongste zoon van De Klerk, 19 tekeningen, twee brieven (van De Klerk aan Lea), uittreksels van geboorte-, huwelijk- en overlijdensregister en 30 foto's. In januari 1976 worden door de heer Gé van der Pol 21 tekeningen geschonken aan de SAM. In november 1977 schenkt Mw. Kloosterman-Baanders een portret van het echtpaar Baanders, van de hand van De Klerk, aan de SAM. In 1980 schenkt de Academie van Bouwkunst Amsterdam een aquarel van villa Wassenaar. Geschiedenis van de archiefvormer GESCHIEDENIS VAN DE ARCHIEFVORMER Klerk, Michel de KLERK, MICHEL DE M. de Klerk (1884-1923) De doorbraak van de Amsterdamse School begon op de jubileumtentoonstelling van het Amsterdamse genootschap Architectura et Amicitia in 1915. In de erezaal van het Stedelijk Museum kwam werk van Michel de Klerk naast dat van H.P. Berlage te hangen. Berlage wilde breken met het historiserende ontwerpen en pleitte voor een nieuwe architectuur. In De Klerk zag men de man van nieuwe architectonische ideeën. Anders dan Berlage met zijn rationalisme was De Klerk, samen met J.M. van der Mey en P. Kramer, de architect met fantasie, met poëzie en met gevoel voor schoonheid. De Kerk werd niet alleen gedreven door baksteenesthetiek maar ook door idealisme. Uit het oogpunt van volkshuisvesting werd de Amsterdamse school gezien als de architectuur van en voor het volk. Deze architecten zouden de moderne samenleving vorm gaan geven. De tentoonstelling zorgde voor een stormachtige bloeiperiode van de Amsterdamse school. Ondanks zijn vroege dood heeft De Klerk een oeuvre gebouwd dat toonaangevend werd, ook op het gebied van het interieur, de grafische kunsten en de kunstnijverheid. Op de lagere school werd het tekentalent ontdekt door Eduard Cuypers. Cuypers, die de neef was van P.J.H. Cuypers - de architect van het Rijksmuseum -, haalde hem naar zijn architectenbureau. Daar werkten op dat moment ook Kramer en Van der Mey. Op zich is het een opmerkelijk gegeven dat deze drie architecten zich losmaakten van de rationalistische ontwerpwijze. Het eerste uitgevoerde ontwerp dat spraakmakend was, was Het Hillehuis in Amsterdam. Hiermee brak De Klerk met de rationalistische eisen van Berlage, waarbij plattegronden en opstanden een eenheid moesten vormen. Hoewel De Klerk trachtte een symmetrische gevel te ontwerpen deed hij dat minder 'eerlijk' dan Berlage. De Klerk waagde het om de zijgevel van het hoekpand als een voorgevel aan een plein te behandelen. Hieruit valt te concluderen dat de stedelijke ruimte van groot belang voor hem was. Het gebouw moest volgens De Klerk effect hebben op de stedelijke ruimte; de gevel aan een straat moest dynamisch zijn, die aan een plein rustig. Het verschil van een gevel aan een straat of een plein moest in de architectuur tot uitdrukking komen. De Klerk kon zijn opvattingen optimaal uitdragen bij wat de icoon van de Amsterdamse school zou worden: Woningbouwcomplex Het Schip in Amsterdam. KLER Klerk, M. (Michel) de / Archief 9 Voor Het Schip, dat een compleet bouwblok behelst, moest De Klerk drie straatwanden en een stukje pleinwand ontwerpen. De wand aan de Zaanstraat is de langste en bestaat uit horizontale lijnen. Deze vormgeving