2018 - 1 / maart

Boekbespreking (1): De schilders van Drenthe (pag. 16). (pag. schilders van Drenthe De (1): Boekbespreking Van het bestuur (pag. 2). het bestuur (pag. Van 2). Amersfoort 27-01-2018 (pag. (1) Fotoimpressie Heij in en lezing door Jan Jaap ALV (1): Evenementen 3). op 24 maart(pag. 2018 Zwolle aan Roosendaal op 21 bezoek (2): Evenementen 5). 2018 (pag. april 8). Amersfoort 27-01-2018 (pag. (2) Fotoimpressie VVNK-scriptieprijs 2017 van de jury de voor Verslag 9). (pag. 18). (pag. Drie interieurboeken (2): Boekbespreking Activiteiten en tentoonstellingen 100 jaar De Stijl: 23). (slot) (pag. 24). mededelingen (pag. Korte 27). (pag. Tentoonstellingsagenda Zaterdag Zaterdag 24 ALV maart: en lezing Georg Sturm in Zwolle. bezoek aan Roosendaal. 21 april: Zaterdag

• • • • • • • • • • • • • BElANgRijKE DATA iN DiT NUmmER nieuws- en informatieblad en informatieblad en informatieblad en informatieblad en informatiebladnieuws- nieuws- nieuws- nieuws- nieuws- VERENigiNg VRiENDEN NiEUWE KUNST 1900 VERENigiNg VRiENDEN NiEUWE KUNST Programma Zwolle VAN HET BESTUUR Inmiddels heeft een eerste overleg Evenement (1) plaatsgevonden met de directie van het Drents Museum over de gang van zaken 11:00 uur Ontvangst met koffie of Het Bestuur ziet met genoegen terug op rond de schenking van de SSK. Het gesprek Zaterdag 24 maart 2018, thee. de uitreiking van de scriptieprijzen 2017. verliep in een prima sfeer. Het museum is Algemene Ledenvergadering en 11:30 uur Korte informatie over het Niet alleen waren er nu ook prijzen voor voornemens de vaste collecties, waaronder lezing door Jan Jaap Heij in Zwolle gebouw door Jan Jaap Heij. de beste bachelor scriptie maar met name dus die waarvan de SSK-schenking deel 11:45 uur Lezing Jan Jaap Heij over het aantal ingediende scripties (4 bachelor- uitmaakt, op een andere manier te gaan Op deze dag wordt de Algemene Sturm. en 5 masterscrities ) en het niveau ervan presenteren. Tijdens de komende Algemene ledenvergadering gehouden. 12:30 uur Lunch ter plekke. was zeer verheugend. Het instellen van deze Ledenvergadering zal een nadere toelichting Daarnaast is er een lezing door Jan Jaap prijzen was mede bedoeld als stimulans worden gegeven. Heij met als onderwerp: "In de schaduw 13:30 uur Algemene voor het kiezen van een onderwerp uit van Cuypers"; George Sturm (1855-1923), Ledenvergadering (stukken "onze periode". Hopelijk zet deze tendens monumentaal decorateur. apart bijgevoegd). zich voort. ca. 15:00 Koffie of thee en tijd om Statenzaal uur afscheid te nemen van De bijeenkomst wordt gehouden in enkele bestuursleden en de oorspronkelijke Statenzaal van het kennis te maken met de voormalige Gouvernementsgebouw van nieuwe bestuursleden. Overijssel. De wandschilderingen in deze zaal zijn ontworpen door Georg Sturm. Deze statenzaal is vrijwel een kopie van die Wie was Georg Sturm in het Drents Museum waar we al menige Georg Sturm (1855-1923), geboren in bijeenkomst hebben gehouden. Bijzonder Wenen, werd in 1882 naar Amsterdam is wel dat we tijdens de vergadering op de gehaald om docent te worden aan de oorspronkelijke bankjes zitten. nieuw opgerichte Rijksschool voor Jan Jaap Heij zal een toelichting geven Kunstnijverheid en mee te werken aan de over datgene wat er allemaal te zien is in dit decoratie van het nieuwe Rijksmuseum. Lezing Verloren Industrieel Landschap en rondwandeling Amersfoort (27 januari 2018). Foto's Eef de Hilster. bijzondere gebouw. In opdracht van Cuypers maakte Sturm Daarna geeft hij een lezing over het door kartons voor de tegeltableaus aan de hem samen met Rob Delvigne geschreven buitenmuren van het Rijksmuseum en boek "In de schaduw van Cuypers, Georg ontwierp hij o.a. de wandschilderingen in de Sturm". Voorhal en de Eregalerij. Verder ontwierp hij wandschilderingen in het Centraal Station van Amsterdam en de statenzalen van Assen en Zwolle. Daarnaast ontwierp hij tapijten, penningen, diploma's, boekbanden, boekomslagen en illustraties. Ook was hij betrokken bij de decoratie van de Gouden Koets. Tenslotte maakte hij regelmatig 'vrije' schilderijen en tekeningen die hij exposeerde. Aan de Rijksschool heeft hij les gegevens aan vele beginnende kunstenaars

VVNK Nieuwsbrief 2018 nr 1 pagina 2 VVNK Nieuwsbrief 2018 nr 1 pagina 3 zoals Gerrit Dijsselhof, Theo Nieuwenhuis, Adres en bereikbaarheid EVENEMENTEN (2) Architect Jacques Hurks Chris Lebeau, Bart van der Leck, Albert Statenzaal: Diezerstraat 80, 8011 RJ Zwolle Maar Roosendaal kent ook een Hahn en Piet Zwart. belangrijke architect: Jacques Hurks (1890- Te voet: het gebouw is ongeveer 15 Zaterdag 21 april 1977). Hurks volgt een bouwkundige Aanmelding en kosten minuten lopen vanaf het station. Bezoek aan Roosendaal opleiding in 's Hertogenbosch en daarna in Aanmelding voor 10 maart via de website Per auto: er zijn diverse parkeergarage Amsterdam. Als jonge bouwkundige vertrekt www.vvnk.nl/evenementen of alléén als dat nabij het centrum. In het kort hij in 1913 naar Winnipeg, Canada. Nog niet kan via bijgaande aanmeldstrook. We gaan naar het zuiden van het geen twee jaar later keert hij terug naar zijn Telefonische bereikbaarheid op de land. In Roosendaal woonde de architect geboorteplaats Vught. Eind 1915 verhuist hij De kosten voor deze excursie bedragen dag zelf Jacques Hurks die diverse prachtige naar Roosendaal waar hij benoemd wordt € 15 voor leden. Jongeren t/m 26 jaar Thea de Hilster 06 234 833 29 panden en kerken heeft gebouwd. En in tot leraar aan de Burgeravondschool. Vier betalen € 7,50. (andere dagen 0299 432 522) het Tongerlohuys is op dit moment een jaar later volgt een benoeming als docent Els van Veggel 06 183 178 71 tentoonstelling over deze architect. We aan de R.K. Leergangen te Tilburg, waar hopen enkele panden van Hurks van binnen hij tot zijn pensioen blijft doceren. In 1925 te kunnen bekijken, krijgen een rondleiding vestigt hij zich als zelfstandig architect in in de Hurkstentoonstelling en bezoeken de Roosendaal om aldaar een indrukwekkend Korting voor VVNK-leden u na 24 maart, zonder extra verzendkosten, St. Josephkerk. oeuvre op te bouwen. Het boek "In de schaduw van Cuypers; worden toegestuurd. Georg Sturm (1855-1923), monumentaal Fabrieken Ludwigstraat decorateur" wordt op zaterdag 24 maart Adresgegevens: Tot aan de twintigste eeuw is Roosendaal In 1927 wordt de Ludwigstraat gepresenteerd. Het boek is voor leden van Bekking & Blitz Uitgevers B.V., een agrarische samenleving. Daarna zorgen aangelegd. Tot 1940 bouwt Hurks er de VVNK met reductie te bestellen, omdat Hardwareweg 9, 3821 BL Amersfoort; suikerfabrieken en een rijststijfselfabriek negentien woningen, waarvan er inmiddels de VVNK een bijdrage heeft gegeven uit het E-mail: [email protected] voor werkgelegenheid. Ook vestigen zich Fonds Studie en Publicatie. sigarenfabrieken als KaVeeWee (Karel van Wely), koffie- en tabaksfabriek De Biggelaar, Programma Roosendaal Schrijvers: Rob Delvigne & Jan Jaap Heij rubberfabriek Indiana en borstelfabriek 11:00 uur Ontvangst in Brasserie Uitgever: Bekking & Blitz B.V., VERO (Vermunt Roosendaal) in de stad. Aankomst met koffie en Amersfoort Roosendaal wordt echter vooral bekend iets lekkers er bij. Aantal bladzijden: 214 pag. door de merken Liga en Red Band. 11:30 uur Wandeling in de ISBN nummer 978 90 6109 5217 Ludwigstraat, waar we Aanbiedingsprijs: €24,90 (normaal €29,90) enkele panden deels van Te betalen op rekeningnummer binnen bekijken. NL30 ABNA 0458 8692 87 12:45 uur Lunch bij Over de Tong, o.v.v.: Boek Sturm en lid VVNK met naast het Tongerlohuys. lidmaatschapsnummer 13:30 uur Rondleiding in de Om het boek in uw bezit te krijgen tentoonstelling over moet u tegelijk met de betaling een kaart Hurks. of e-mail sturen naar de uitgever met 14:30 uur Wandelen naar St. vermelding van uw eigen adresgegevens, en Josephkerk. dat u betaald hebt met daarbij wel de naam 15:00 uur Rondleiding en verhaal in waarop uw betaalrekening staat als die de kerk. anders is dan uw naam. Dan kan het boek 2010. Eef de Hilster, Foto 15:45 uur Einde excursie.

VVNK Nieuwsbrief 2018 nr 1 pagina 4 VVNK Nieuwsbrief 2018 nr 1 pagina 5 diverse Rijksmonumenten zijn. Hij woont School, met een Adres en bereikbaarheid parkeergarages. Bij het Tongerlohuys is tot 1940 zelf op nr. 2. Hij bouwt ook centraal koepel- Best Western Hotel/Brasserie Aankomst, parkeergarage de Biggelaar. woningen aan de Parklaan en Burgemeester vormig gewelf van Stationsplein 5b Schoonheijtstraat in Roosendaal. bijna 19 meter Over de Tong, Kerkstraat 1 Telefonische bereikbaarheid op de doorsnee. Het is Tongerlohuys, Kerkstraat 1 dag zelf Op diverse plekken in West-Brabant een centraliserende St. Josephkerk, Sint Josephstraat 2 Irene van Geest 06 435 641 33 staan kerken van zijn hand, zoals in Breda: driebeukige kruiskerk In de hele binnenstad van Roosendaal is Thea de Hilster 06 234 833 29 de Mariakerk, de Onbevlekte Ontvangenis in expressionistische betaald parkeren. Bij het station zijn twee (andere dagen 0299 432 522) van de H. Maagd Maria kerk (gesloopt in stijl met een hoge 1990) en de Pastoor van Ars-kerk (nu terzijde staande meubelzaak) en in Effen bij Breda de Heilige toren met tentdak. Moeder Godskerk. Maar hij ontwerpt ook Het middenschip sociale woningbouw, bijvoorbeeld aan de wordt gedekt door Wilhelminastaat en in de Josephwijk in een tongewelf en Roosendaal en het Sint-Annaklooster te de viering door een Oudenbosch. ruim koepelgewelf. De St. Josephkerk Tongerlohuys wordt weleens aangeduid als het eerste Het Tongerlohuys aan Molenstraat 2 te grote werk van Jacques Hurks, Roosendaal was heel vroeger een huis voor vluchtelingen van de Abdij van Tongerlo. Het De triomfboog, kruisweg en meeste is een rechthoekig, onderkelderd gebouw andere schilderingen zijn van Wijnand met schilddak dat dateert uit 1762. Het Geraedts (1883-1958) en zijn zoon Pieter

heeft twee lage vleugels aan de voorzijde en Geraedts (1911-1978). De godslamp 2010. Eef de Hilster, Foto een galerij aan de tuinzijde. en licht-kroon in de koepel, beide van gebronsd koper, zijn naar een ontwerp van Het Tongerlohuys huisvestte de de Utrechtse edelsmid Jan Eloy Brom en Norbertijner geestelijken die de eredienst vervaardigd door de firma P.G. Duchateau. in de parochie verzorgden. Tot 1971 diende dit huis als pastorie. In 1974 werd, na Aanmelding en kosten een verbouwing, het gebouw in gebruik Aanmelding voor 7 april via de website genomen door het Museum "De Ghulden www.vvnk.nl/evenementen of alleen als dat Fotoimpressie Roos", het gemeentearchief en de Stichting niet kan via bijgaande aanmeldstrook. uitreiking VVNK- Int Heyderadey. Het archief vertrok in 1991. De kosten voor deze excursie bedragen scriptieprijzen Het Museum en de Stichting fuseerden in € 25 voor leden. Jongeren t/m 26 jaar en -lezingen. 2006, waaruit het Museum Tongerlohuys betalen € 12,50. Betaling geschiedt op de Foto's Eef de ontstond. plaats van het evenement. Hilster. Maximum aantal deelnemers 50. St Josephkerk In 1923 kreeg Hurks zijn eerste grote Omdat het programma bij het ter pers opdracht als architect: het ontwerpen van gaan van het blad nog niet helemaal rond de Sint Josephkerk in Roosendaal. Het werd was is het programma voorlopig en het te een gebouw in de stijl van de Amsterdamse betalen bedrag ook.

VVNK Nieuwsbrief 2018 nr 1 pagina 6 VVNK Nieuwsbrief 2018 nr 1 pagina 7 VERSlAg VAN DE jURY VooR DE invalshoeken liepen zeer uiteen. Dit maakte scripties, in alfabetische volgorde; daarna de begrippen 'museumwoning' en VVNK-ScRipTiEpRijS 2017 onderlinge vergelijking en beoordeling soms wordt nader ingegaan op de pluspunten van 'materiële cultuur' doorgelicht. lastig, maar aan de andere kant vonden wij het de prijswinnaars. Woonhuismusea of museumwoningen een verheugend teken dat kunst en cultuur (een term die overigens blijkt te staan uit het tijdvak rond 1900 zo'n vruchtbaar • Jan de Bruijn, Een onderzoek naar voor diverse soorten presentaties van veld van onderzoek blijkt te zijn. Diverse de positie en werking van glas-in-lood complete ensembles van architectuur scripties sloten aan bij de actualiteit op uit het atelier van Willem Bogtman en interieur) worden bij uitstek gezien cultureel gebied, zoals de tentoonstelling in binnen de Amsterdamse School. als media om het dagelijks leven van het Haags Gemeentemuseum Rumoer in de De scriptie is geschreven vroegere perioden te doen ervaren. Er stad over de Amsterdamse Impressionisten, aan de Universiteit wordt gekeken in hoeverre Museum Het aantal scripties dat de jury voor de de Alma Tadema-tentoonstelling in Leiden, en begeleid door Willet in Amsterdam en Huis Sonneveld VVNK-scriptieprijs van 2017 te beoordelen Leeuwarden, het 100-jarig jubileumjaar van dr. Marjan Groot (toen in Rotterdam aan de in de literatuur kreeg was ditmaal verheugend groot. Dat De Stijl, en niet te vergeten het VVNK- nog werkzaam aan de gevonden criteria voor woonhuismusea kwam deels door de instelling van de nieuwe symposium van het afgelopen jaar, Sporen Leidse Universiteit) en voldoen; bij beide analyses blijken de Bachelorscriptieprijs voor deze ronde; van Nieuwe Kunst in verre streken – twee drs. Ingeborg de Roode, criteria niet te voldoen. Historicus dit als gevolg van vragen die het VVNK- van de ingezonden scripties hadden een aan conservator Design aan en curator Linda Young pleitte in bestuur daarover had ontvangen. Voor de Indonesië gerelateerd thema. Het was een het Stedelijk Museum 2007 voor een verbreding van de Masterscriptieprijs zijn vijf inzendingen plezier om zoveel goede scripties te lezen Amsterdam. De naam van Willem defi nitie: 'it is a dwelling, museumized binnengekomen, voor de Bachelorprijs vier. en de jury heeft uitgebreid gediscussieerd Bogtman komt men vaak tegen als and presented as a dwelling'. Op Omdat dit een taakverzwaring betekende over de goede en minder goede aspecten uitvoerder van glas-in-lood ontwerpen basis van Young's overkoepelende voor de jury, is besloten om deze gedeeltelijk ervan. Helaas kan nu eenmaal niet iedereen van kunstenaars uit het Interbellum, defi nitie is een inventarisatie te splitsen: Jan Jaap Heij (oud-conservator een prijs krijgen. Eén puntje van kritiek maar over hemzelf is nog weinig van (174) museumwoningen in Drents Museum Assen) en Lieske Tibbe heeft de jury wel: het Nederlands van geschreven. De scriptie geeft, op basis Nederland als bijlage toegevoegd. (voormalig docent Kunstgeschiedenis aan sommige scriptieschrijvers, zelfs van een van archiefonderzoek, inzicht in de gang de Radboud Universiteit Nijmegen), met van prijswinnaars, was niet altijd vlekkeloos. van zaken in zijn werkplaats, de relatie • Jocelyn Kotvis, Eduard Cuypers Thea de Hilster (VVNK-bestuurslid) als met architecten en opdrachtgevers, als 'propagandist van kolo- secretaris, vormden de kernjury; zij lazen alle Bachelorscripties. en de receptie van zijn werk. niale schoonheid'. Een studie naar scripties. Voor de Masterprijs werd de jury Hiervoor gelden andere eisen dan de beeldvorming vanuit de positie versterkt met Marjan Groot (universitair voor Masterscripties. De student krijgt er • Eva de Bruijne, De interpretatie van de artistiek-ondernemende hoofddocent Designgeschiedenis aan de minder studiepunten voor (globaal de helft van museumwoningen in het redacteur van Het Ned. Indische Vrije Universiteit Amsterdam), en voor minder; het verschilt per universiteit), dat licht van materiële cultuur. Huis Oud & Nieuw (1913-1915). de Bachelorprijs met een nieuw lid: Agnes wil zeggen minder tijd om er aan te werken. Een vergelijking tussen De scriptie is afkomstig Groot (voormalig docent Kunstgeschiedenis Dat betekent doorgaans dat deze scripties Huis Sonneveld en van de Universiteit aan de Vrije Universiteit). ook kleiner van omvang zijn. Ook wordt Museum Willet- Utrecht; begeleider niet altijd geëist dat de student een eigen Holthuysen. De scriptie was prof.dr. Dirk van De jury vond het bemoedigend dat de onderzoek(je) verricht (ook dit verschilt is afkomstig van de de Vijver en tweede scripties afkomstig waren van verschillende per universiteit). Dat blijkt de inzenders van Vrije Universiteit, lezer prof.dr. Koen universiteiten: de meeste (vier) kwamen deze scripties niet te hebben weerhouden met als begeleider dr. Ottenheym. Eduard van de Universiteit van Amsterdam, om tòch archiefonderzoek te doen, primaire Marjan Groot en als Cuypers, neef van de maar er waren ook inzendingen van de bronnen te raadplegen, databestanden aan tweede lezer Ilja Meijer, beroemde architect Vrije Universiteit, de universiteiten van te leggen of een theoretische invalshoek te promovendus aan de VU. Aan de hand van Pierre Cuypers, was werkzaam als Leiden, Utrecht en Nijmegen en de Open toetsen aan een concreet geval. Hier volgt (vooral Angelsaksische) museologische architect en ontwerper van interieurs en Universiteit. De onderwerpen en de gekozen in het kort de inhoud van de ingezonden en antropologische literatuur worden interieurdecoraties. Zijn bureau wordt

VVNK Nieuwsbrief 2018 nr 1 pagina 8 VVNK Nieuwsbrief 2018 nr 1 pagina 9 gezien als een van de broedplaatsen van wanden'- de wandbeschilderingen in de Amsterdamse School. Vanaf 1909 had het stadhuis van 's-Hertogenbosch uit hij ook een bureau in Nederlands-Indië, 1891 en '96 – worden geanalyseerd en dit leidde tot interesse in de Indische als voorbeelden van mediëvalisme. bouw- en sierkunst. In het kader van Tenslotte worden internationale wortels het beleid van de Nederlandse overheid van dit mediëvalisme, de Romantiek, de om de ontwikkeling van de Indische kunst van Nazareners en Prerafaëlieten bevolking te bevorderen, ging Cuypers en de opvattingen van John Ruskin zich inzetten voor ontwikkeling van de en William Morris, behandeld. autochtone kunstnijverheid, ook om deze te propageren als exportproduct of Winnaars als inspiratiebron voor westerse bouw- Van deze vier scripties verdiende naar en sierkunst. Het tijdschrift Het Ned. het oordeel van de jury Een onderzoek Indische Huis Oud en Nieuw was een van naar de positie en werking van glas-in- zijn propagandakanalen. De zes edities, lood uit het atelier van Willem Bogtman verschenen van 1913 – 1915, worden binnen de Amsterdamse School van Jan in deze scriptie nauwkeurig ontleed. de Bruijn de eerste prijs. En dit vooral door zijn nauwkeurig archiefonderzoek, Winnaars VVNK-bachelorscriptieprijzen 2017 met • Julia Krikke, Met de tijd mee. Het dat veel resultaat en nieuwe inzichten juryvoorzitter Lieske Tibbe: dit getheoretiseer rond bovenlichten wat mediëvalisme van de generatie heeft opgeleverd. Het onderzoek is midden Jocelyn Kotvis (tweede prijs) en rechts Jan teveel van het goede, maar de schrijver van Negentig in internationaal gedaan in het kader van de tentoonstelling de Bruijn (eerste prijs). plaatst er aan het slot van zijn analyse zelf historisch perspectief. 'Wonen in de Amsterdamse School' in het ook vraagtekens bij, vanwege het ontbreken Een scriptie van Stedelijk Museum in 2016. Speciaal voor men spontaan associeert met Bogtman, van materiaal over de receptie. de Universiteit van deze tentoonstelling kwam het archief blijken maar voor een klein gedeelte uit Amsterdam, begeleid van de firma Bogtman, dat anders moeilijk diens atelier afkomstig te zijn. De tweede prijs gaat naar Eduard Cuypers door dr. Tessel Bauduin te raadplegen is, tijdelijk beschikbaar en Naast zijn uit archiefonderzoek als 'propagandist van koloniale schoonheid'. Een met als tweede lezer de auteur heeft daar zijn voordeel mee voortkomende hoofdstukken heeft de studie naar de beeldvorming vanuit de positie dr. Rachel Esner. Deze gedaan. Hij heeft de bestaande literatuur schrijver ook een hoofdstuk gebaseerd van de artistiek-ondernemende redacteur van scriptie onderzoekt over de Amsterdamse School getoetst op een theoretisch model, waarmee hij Het Ned. Indische Huis Oud & Nieuw (1913- waar de belangstelling aan archiefgegevens, en daarbij konden het maatschappelijk functioneren van 1915) van Jocelyn Kotvis. Zij ging uit van voor de Middeleeuwen diverse ingeslopen opvattingen rechtgezet Bogtmans Amsterdamse School glas-in-lood de vraag, welke, propagandistisch bedoelde, en middeleeuwse kunst bij Nederlandse worden. Zo is gebleken dat juist in de meest analyseert. Het gaat terug op Alfred Gell, beeldvorming over Indische kunstnijverheid kunstenaars om-streeks 1900 vandaan typerende Amsterdamse School-gebouwen Art and Agency. An anthropological theory uit onder Eduard Cuypers' redacteurschap tot kwam. Het ideaal van de generatie relatief weinig glas-in-lood is verwerkt, en 1998. Gell werkt met de begrippen 'Agency' stand kwam in de in totaal zes uitgaven van van Negentig: een samenleving waarin dan ook nog eens niet altijd met de voor (personen die met bewuste intenties een het tijdschrift. Het Ned. Indische Huis Oud men onderling verbonden was door deze richting kenmerkende vormen en artistiek proces op gang brengen; het kan de & Nieuw was een halfjaarlijkse uitgave van bezielde religiositeit en/of socialistisch kleuren. Dat gebeurde juist wel in reeds kunstenaar zijn maar ook de opdrachtgever ongeveer 80 pagina's per deel, en het heeft solidariteitsgevoel, werd vertaald in het bestaande woningen, als deze verbouwd die zich van hem bedient) en 'Captivation' drie jaar bestaan. Daartoe analyseerde zij het concept 'Gemeenschapskunst'. Drie werden. Ook heeft de werkplaats van (de daardoor uitgelokte receptie, ontzag tijdschrift volgens een methode die zij zelf belangrijke vertegenwoordigers daarvan, Bogtman, die tot de jaren 1950 bestond, of fascinatie van de beschouwer van het 'close reading' noemt, en die zij consequent Antoon Derkinderen, Jan Toorop en veel producten geleverd die niet het werk). Dit model wordt toegepast op volgehouden heeft. In het tijdschrift werden Richard Roland Holst worden er uit Amsterdamse School-idioom vertonen. bovenlichten in de villa's van Bogtmans de eigen projecten van Eduard Cuypers gelicht, en vooral de twee 'Bossche Zelfs de vele bontgekleurde lampen die vermogende opdrachtgevers. De jury vond besproken, afgewisseld met gedegen stukken

VVNK Nieuwsbrief 2018 nr 1 pagina 10 VVNK Nieuwsbrief 2018 nr 1 pagina 11 over Indische bouw- en sierkunst door onderwerp is een door Radboud Universiteit experts. Cuypers' artistieke idealen gingen Rietveld ontworpen • Marieke van Eekeren, De Moderne Nijmegen; begeleider zo hand in hand met zijn commerciële blokje woningen in Kunstkring: een vereniging tot was dr. Jan Dirk belangen/ Hij richtte onder andere ateliers een modelwijk in vernieuwing in de kunst. Een Baetens en tweede op waar Westerse voorwerpen met Indische Wenen, als onderdeel reconstructie van de tentoonstellin- lezer dr. Mette Gieskes. motieven gedecoreerd werden. Interessant van een internationale gen in 1911, 1912 en 1913. Voornamelijk aan de is de bevinding dat Indische kunstdisciplines architectuurtentoonstel- Nogmaals een scriptie hand van vier schilderijen volgens Westerse maatstaven ingedeeld ling. De plattegronden van de Universiteit van van Alma Tadema werden, en ook, dat Westerse terminologie en het interieur Amsterdam, begeleid waarop gemusiceerd werd toegepast om Indische stijlkenmerken worden gerelateerd aan de opvattingen door dr. Gregor Langfeld, wordt, wordt ingegaan op de rol aan te duiden. Daarnaast zijn de van Rietveld over een nieuwe, met als tweede lezer dr. die de muziek heeft gespeeld in het opmerkingen geïnventariseerd die te maken moderne manier van wonen en Anja Novak. Zoals de leven van Alma Tadema, en binnen de hebben met de herkomst, de morele leven. Er wordt een verband gelegd ondertitel al aangeeft, Aesthetic Movement en de cultuur beoordeling en de waardering van Indische met de huidige 'tiny house' – trend. heeft de schrijfster drie van Victoriaans Engeland in het stijlkenmerken, zoals uitspraken over de destijds spraakmakende algemeen. Aan muziek en musiceren 'natuurstaat' van de autochtone bevolking, • Tessel Dekker, 'Oranjegeraas uit tentoonstellingen geanalyseerd en werden zowel positieve als negatieve hun religie en tradities, hun ambachtelijke koperen lichtramen'. De verbeelding zoveel mogelijk gereconstrueerd, dat connotaties gehecht, en de schrijfster vaardigheden en het decoratieve karakter van stadslicht door de schilders wil zeggen de werken die er hingen heeft de schilderijen minutieus ontleed en de 'verkoopbaarheid' van de producten. van Tachtig als de expressie opgespoord. Op deze exposities van teneinde deze boven water te krijgen. Een lijst van auteurs, de aard van hun van moderniteit, 1887-1900. de Moderne Kunstkring waren zowel expertise en de wetenschappelijke bronnen Ook deze scriptie komt eigentijdse Nederlandse schilders als • Marijke Roukens, 'Europeanen' en waarop zij zich hebben gebaseerd is van de Universiteit van vernieuwende buitenlanders te zien, 'Inlanders' in de eerste spotprenten toegevoegd. Ook de opmaak van het blad Amsterdam, en werd en deze tentoonstellingen hebben een in een Nederlands-Indische krant. is niet vergeten, tot en met de initialen en begeleid door dr. Rachel belangrijke rol gespeeld in de introductie Tekeningen van Menno van Meeteren de Oosters aandoende vignetten. Al met al Esner; tweede lezer van moderne kunst in Nederland. De Brouwer in Het Nieuws van den Dag heeft deze analysemethode het mechanisme was hier dr. Miriam van scriptie onderzoekt welke invloeden een voor Nederlandsch-Indië, 1911-1923. achter Het Ned. Indische Huis overtuigend Rijsingen. De schilders rol hebben gespeeld op de samenstelling Deze scriptie is blootgelegd. van Tachtig – ofwel van deze tentoonstellingen. Hoewel ze afkomstig van de Open de Amsterdamse in de literatuur vooral bekend staan als Universiteit; begeleiders Masterscripties. Im-pressionisten – hadden een introductiekanaal van het kubisme in waren dr. Caroline Hier volgt eerst een korte karakterisering voorkeur voor de thematiek van het Nederland, blijkt uit de reconstructie Drieënhuizen en dr. van de ingezonden scripties, in alfabetische moderne, bruisende stadsleven met z'n dat het late Franse symbolisme Sarah de Mul. Menno volgorde; daarna wordt nader ingegaan op uitgaansgelegenheden, winkels en druk een belangrijker rol heeft gespeeld. van Meeteren Brouwer de pluspunten van de prijswinnaars. verkeer. Heel modern was het ook om Bijzondere aandacht wordt besteed aan (1882-1974) is hier deze zaken 's avonds, beschenen door de rol en de opvattingen van Conrad weinig bekend, maar hij • Roby Boes: Rietveld als kunstlicht, weer te geven. De scriptie Kickert, oprichter van de Kunstkring. was succesvol als de eerste kunstenaar 'Lebensgestalter'. Vier woningen beschrijft de opmars van kunstverlichting die Nederlands-Indische kranten heeft en een interieur voor de Werk- in de negentiende eeuw en welke impact • Charlotte Franzen, A dangerous voorzien van cartoons en politieke bundsiedlung in Wenen, 1929-1932. dit had op het leven in de stad, de rival. Parallellen tussen de tekeningen over actuele, alledaagse De scriptie is geschreven aan de nieuwe ervaring van de stedelijke ruimte 'muzikale' schilderijen van onderwerpen. Tegen de achtergrond Universiteit van Amsterdam onder door de stadsbewoners en de manier Lawrence Alma Tadema en de van het Westerse discours over begeleiding van dr. Petra Brouwer, met waarop deze ervaring door schilders Victoriaanse muziekcultuur. 'Europeanen' en 'Inlanders' analyseert als tweede lezer dr. Rachel Esner. Het in avondgezichten werd vastgelegd. De scriptie werd geschreven aan de de schrijfster, in hoeverre de tekeningen

VVNK Nieuwsbrief 2018 nr 1 pagina 12 VVNK Nieuwsbrief 2018 nr 1 pagina 13 gemaakt werd (openbaar of privé), voor of rolschermen, of doorzichtige glazen kasten door welke klasse van de bevolking (al dan als afscheidingen. Verder: het stimuleren niet beschaafd), met geslacht (gevaren voor van een actieve woonstijl, waarvoor hij de de musicerende vrouw, de erotische kant huizen een splitlevelindeling gaf met een van muziek), en welk instrument er werd wenteltrap. Zo waren bewoners gedwongen bespeeld (bij het laatste speelden allerlei om telkens trappen te lopen. Bovendien seksuele associaties een rol). Aangezien de spaarde hij zo de ruimte van een gang uit, Aesthetic Movement, waar Alma Tadema toe waardoor het grondoppervlak efficiënt gerekend kan worden, een zeer decadente werd benut. Volgens Rietveld woonde stroming was, spelen homoseksualiteit en de moderne mens idealiter in een kleine androgynie hier in verhulde gedaante een woning. Een ander principe van Rietveld rol. In de vier schilderijen die de schrijfster was de directe toegang tot licht, zon en geselecteerd heeft, benoemt zij deze lucht, dus grote brede ramen en balkons. En verschillende elementen en hun onderlinge tenslotte moest de meubilering functioneel, samenspel. Deze scriptie verdient volgens eenvoudig, licht van gewicht en dus de jury de eerste prijs. eenvoudig te verplaatsen zijn, en machinaal vervaardigd. Voor de modelwoning in De tweede prijs gaat naar de scriptie zijn blok liet Rietveld speciale metalen Winnaars VVNK-masterscriptieprijzen 2017 met Rietveld als 'Lebensgestalter'. Vier woningen beugelstoelen vervaardigen. Door een juryvoorzitter Lieske Tibbe: en soms bijlagen toegevoegd met zogeheten en een interieur voor de Werkbundsiedlung dergelijke woonstijl dacht hij de bewoner te links Roby Boes (tweede prijs) en rechts Charlotte 'ruwe' onderzoeksdata. in Wenen, 1929-1932 van Roby Boes. kunnen brengen tot een bewuster ervaring Franzen (eerste prijs). Deze scriptie munt uit door heel andere van de woonomgeving en daarmee ook tot Winnaars kwaliteiten: een zeer goede en kritische geestelijke ontwikkeling; vandaar de term van Van Meeteren de heersende Voor de jury sprong de scriptie A analyse van de bestaande literatuur over 'Lebensgestalter' in de titel. opvattingen over de superioriteit dangerous rival. Parallellen tussen de 'muzikale' Rietvelds opvattingen, het Nieuwe Bouwen van Europeanen bevestigden of schilderijen van Lawrence Alma Tadema en de en de Werkbundsiedlung, aangevuld met Rietvelds opvattingen worden op zichzelf tegenspraken. De uitkomst bleek niet Victoriaanse muziekcultuur van Charlotte nieuw materiaal, vooral archiefmateriaal, niet ter discussie gesteld. Wel worden eenduidig te zijn; in elk geval bekeek Franzen er uit wat betreft originaliteit van over een tot nu toe weinig onderzocht ze vergeleken – een vergelijking waar de hij de dominantie van mannelijke aanpak, multidisciplinariteit, theoretische project van Rietveld. jury overigens vraagtekens bij zet - met Europese kolonialen zeer kritisch. diepgang en overtuigende inbedding van de De Werkbundsiedlung was aangelegd als de huidige 'tiny house'- beweging, die zich besproken kunstwerken in hun, in dit geval modelwijk om een nieuwe manier van leven door beperking tot de hoogstnoodzakelijke Ondanks het uiteenlopende karakter Victoriaanse, context. De scriptie beweegt en wonen te propageren, met een zo efficiënt woonelementen op een klein oppervlak van de scripties is de jury vrij snel tot een zich op het snijpunt van kunstgeschiedenis, mogelijk gebruik van de ruimte zowel wat afzet tegen consumentisme en materialisme. gezamenlijk oordeel gekomen. De wens musicologie en genderstudies en betreft de architectuur als de meubilering. Er om recht te doen aan een veelheid van gebruikt zowel semiotische analyses als waren in totaal 70 woningen, waarvan vier 27 januari 2018. mogelijke benaderingswijzen of methoden contemporaine bronnen om de schilderijen naar ontwerp van Rietveld. Aan de hand van De jury voor de VVNK-scriptieprijs 2017: heeft een rol gespeeld bij de beslissing. Al te duiden. Uit de verbinding van musicologie de bouwtekeningen van drie opeenvolgende Drs. Agnes Groot deze vijf Masterscripties gaan uit van een en genderstudies komt naar voren dat er in stadia in het ontwerp, laat de schrijfster zien Dr. Marjan Groot duidelijke vraagstelling die wetenschappelijk de Victoriaanse maatschappij zowel positieve hoe Rietveld zijn ontwerpen aanpaste aan Drs. Jan Jaap Heij adequaat wordt uitgewerkt; er wordt opvattingen (schoonheid en verheffing) als veranderende eisen van de opdrachtgever, Thea de Hilster, secretaris verantwoording afgelegd van theoretische negatieve (opwinding, losbandigheid) leefden met behoud van zijn eigen principes. En die Dr. Lieske Tibbe, voorzitter uitgangspunten en gevolgde methodiek, er over het maken van muziek. Die opvattingen waren: ten eerste een open en flexibele worden expliciet conclusies geformuleerd hadden te maken met de plaats waar muziek leefruimte, te realiseren door schuifwanden,

VVNK Nieuwsbrief 2018 nr 1 pagina 14 VVNK Nieuwsbrief 2018 nr 1 pagina 15 Boekbespreking (1) Drenthe was rond 1900 onder schilders Mesdag met zijn vrouw woonde. Zijn broer populair. Zo hebben, volgens Annemiek Hendrik Willem Mesdag kwam vaak met Rens, conservator bij het Drents Museum, zijn vrouw Sientje van Houten logeren, en Annemiek Rens, De schilders van vrijwel alle schilders van de Haagse school nam in zijn kielzog talloze Haagse School- Drenthe de reis naar het toen nogal onherbergzame schilders mee. In Zweelo kwamen Jozef Zwolle (WBOOKS) / Assen (Drents Drenthe gemaakt. Ook George Breitner, die Israëls, Willem Roelofs, Anton Mauve, Max Museum), 2017 we toch kennen als schilder van de stad, werd Liebermann en ook Vincent van Gogh langs. 240 blz., gebonden aangetrokken door de ongerepte natuur, het Zij schilderden hunebedden, schaapskuddes € 19,95 (incl. verzendkosten) ruige en lege landschap met onafzienbare op de heide, korenvelden, boerderijen met heidevelden, modderige weggetjes, rieten daken, kerkjes en de eenvoudige Eddy Engelsman hunebedden en dorpjes. Hij schilderde er in boerenbevolking. Typisch voor 'het zand', de 1885 een onheilspellend wolkenlandschap meer 'lichte' kant van Drenthe. Ruim 200 werken van 82 schilders die bij nacht. De aantrekkingskracht op de Afb. 3. Johan Briedé, Hunebed bij Eext, 1927, het Drentse landschap en zijn bewoners schilders waren de rust en de ruimte, het Van Gogh olieverf op doek, hebben vastgelegd. Het Drents Museum in eenvoudige leven en het mooie, oeroude Er was ook een andere kant. In 1883 Drents Museum, Assen. Assen heeft voor dit boek heel wat uit de landschap. Het was voor de bewoners zag Vincent van Gogh (1853-1890) op kast gehaald. De meeste schilderijen komen echter een leven vol ontberingen. Maar de kaart van Drenthe 'een groot wit vlak uit het eigen depot van het museum, en dat was kennelijk een onderdeel van de zonder titels van dorpen'. Hij stelde zich Hij was een van de weinige schilders die in voor een belangrijk deel ook nog eens uit charme, aldus de auteur. Annemiek Rens is Drenthe voor als een Brabants landschap, die veengebieden, de 'donkere kant' van de periode 1880-1940. Een periode met bij de VVNK geen onbekende. Enkele jaren al was hij nooit in Drenthe geweest. Vanuit Drenthe, verbleven heeft. Het maakte diepe veel variatie, en dat is goed te zien. Het geleden won ze VVNK-scriptieprijs. Hoogeveen vertrok hij met de trekschuit in indruk op hem. Hij vertrok na bijna drie boek bevat veel afbeeldingen en weinig De belangstelling voor Drenthe begon een zeven uren durende tocht naar Nieuw- maanden, uit eenzaamheid en geldgebrek. tekst. Voldoende tekst, kort-maar-krachtig. al in de 18e eeuw, bijvoorbeeld bij Egbert Amsterdam, middenin het veengebied. Dat Zijn Drentse periode leverde Van Gogh 40 van Drielst (1745-1818), die ongerepte moest toen nog grotendeels voor de turf tekeningen en schilderijen op. Zeven ervan romantische, sterk geïdealiseerde ontgonnen worden. In die uitgestrekte zijn in het boek opgenomen. Het Drents Afb. 1. Omslag van het boek, met het schilderij van landschappen schilderde. Na 1850 veenkoloniën werd hij geraakt door het Museum heeft zijn schilderij 'De Turfschuit' Simon Moulijn, Drentse boerderij (Diphoorn), 1894, inspireerde het Drentse landschap schilders harde leven van de arbeiders en hun gezinnen. in de collectie. Het is aangekocht met onder uit het Drents Museum, Assen. pas echt en werd de belangstelling breder. andere de steun van de Stichting Schone Het landschap is de schilders blijven boeien, Kunsten rond 1900 [Afb. 2]. zoals is te zien aan een aantal naoorlogse Afb. 2. Vincent van Gogh, De Turfschuit, 1883, schilderijen. olieverf op doek, Thema's Drents Museum, Assen. Om de lezer de weg te wijzen in al 'Het zand' die schilderijen heeft Annemiek Rens het Alhoewel er niet echt sprake is geweest boek mooi in thema's ingedeeld. Het begint van kunstenaarsdorpen zoals Laren en met 'Sporen uit het verleden'. Dat gaat Bergen, waren er toch bepaalde dorpen over elf schilderijen met hunebedden, uit waar men bij elkaar kwam, in herbergen verschillende perioden. Van Johan Briedé van idyllische zanddorpjes. Zo was het (1885-1977) zijn er in het boek drie, in logement van boer Geert Kuiper in pointillistische stijl, opgenomen [Afb. 3]. Het Hooghalen, vlakbij Assen, een belangrijke tweede hoofdstuk gaat over 'Zand en hei'. ontmoetingsplaats. Van daaruit zwierf men Hier zijn het vooral de vertegenwoordigers uit naar schilderachtige gebieden. Een ander van de Haagse School die hun kunsten dorp was Vries, ook bij Assen, waar Taco vertonen. Soms nog met flinke sporen uit

VVNK Nieuwsbrief 2018 nr 1 pagina 16 VVNK Nieuwsbrief 2018 nr 1 pagina 17 Boekbespreking (2) gebleven interieurs uit de periode 1875- uitgekomen boeken zijn als het ware de 1945 op te sporen in Amsterdam en in kroon op het werk. Voor elk deel zijn tien 'overloopgemeentes' in Zuid-Kennemerland van de al eerder digitaal gepresenteerde Lieske Tibbe en Het Gooi. De naam 'Van grachtenhuis huizen geselecteerd. Criteria waren vooral: tot villa in het groen' suggereert al enigszins een nog bewaard gebleven oorspronkelijk Drie interieurboeken dat het hier om een proces ging: aan het interieur en relatieve onbekendheid bij begin van de periode woonden welgestelde het publiek; dit laatste zowel voor het Amsterdam - Interieurportretten Amsterdammers voornamelijk binnen de verrassingseffect als om de belangstelling van grachtenhuizen 1875-1945. grachtengordel ('oud geld' had wel een voor historische interieurs te bevorderen. Auteurs: Jeroen van den Biggelaar, buitenverblijf voor de zomer); later gingen Aan het 'verrassingseffect' zullen de vele Esther de Haan, Martijn de Jong, Coert zij zich vestigen in groene gemeentes waar fraaie foto's van interieurs die anders niet Afb. 4. Reinhart Dozy, Roggemaaisters, 1926, Peter Krabbe, Barbara Laan, Alexander riante, comfortabele villa's met tuinen of weinig te zien zijn (fotograaf: Bert Muller) olieverf op doek, Westra, Meindert Stokroos. aangelegd konden worden (en dan werd er zeker bijdragen. Drents Museum, Assen. kantoor gehouden in Amsterdam). Zuid-Kennemerland - Interieur- De geïnventariseerde interieurs zijn op Amsterdam: het verbouwde portretten van stadshuizen en allerlei manieren onderzocht: analyse van grachtenhuis de romantiek, zoals bij Julius van de Sande villa's 1875-1945 bouwonderdelen en decoraties, architecten Om te beginnen met de 'uitvalsbasis' Bakhuyzen (1835-1925). Vervolgens het Auteurs: Esther de Haan, Barbara Laan, en hun loopbaan, bouwplattegronden, Amsterdam: deze stad maakte vanaf 1875 een hoofdstuk 'In het dorp', met prachtige Alexander Westra, Meindert Stokroos. verbouwingen en restauraties, maar ook bloeiperiode door. In 1876 werd begonnen schilderijen van Max Liebermann (1847- oude foto's, eventueel overgebleven met het graven van het Noordzeekanaal; 1935). Simon Moulijn (1866-1948) maakte Het Gooi - Interieurportretten van meubilair, geschiedenis van bewoners en hun de bedrijvigheid in de haven nam toe; de met nieuwe technieken gestileerde villa's en landhuizen 1875-1945. bezigheden, wisselende gezinssamenstelling, industrialisatie zette door; dempingen en landschappen en parkgezichten. Daarmee Auteurs: Marlieke Damstra, Annette personeel, en gebruik van de ruimtes. doorbraken bevorderden het verkeer; liep hij in een nieuwe stijl voorop als modern Koenders, Barbara Laan, Laura Roscam Hoe zouden we een dergelijk onderzoek moderne gebouwen als handelskantoren, schilder (Moulijn is de grootvader van ons Abbing, Meindert Stokroos. kunnen noemen? Kunstgeschiedenis, archi- banken, verzekeringskantoren, hotels en lid van verdienste Freya Steffelaar-Moulijn). tectuurgeschiedenis, interieur-geschiedenis, In 'Boerenleven', zien we een stralend werk Alle delen: Stokerkade cultuurhistorische techniekgeschiedenis (de introductie van uit 1926 van Reinhart Dozy (1880-1947) uitgeverij, Amsterdam 2017, kunstlicht, stromend water, sanitair en (de grootvader van onze vorige secretaris www.stokerkade.nl centrale verwarming) sociale geschiedenis Reinier Dozy) [Afb. 4]. Ook het thema 'Veen € 19,50 per deel (de bewoners)? Het is eigenlijk een en turf' leverde een reeks schilderijen op. combinatie van dat alles, en dat maakt het Indrukwekkend is de explosie van kleuren Sinds 2007 doet de SHIA, de Stichting resultaat afwisselend en charmant. Niet van in het expressionistische werk van de Historische Interieurs Amsterdam alle woningen kon over al deze aspecten Groninger kunstenaars van De Ploeg, zoals (www.historischeinterieursamsterdam.nl), informatie worden gevonden, maar elk Jan Altink, Jan Jordens en Jan Wiegers. Ook onderzoek naar bijzondere interieurs in huis had toch wel iets specifieks. Het die Groningers trokken naar Drenthe. Het en om Amsterdam, vooral interieurs uit de onderzoek is uitgevoerd door een team van lag bij hen immers om de hoek. periode omstreeks 1900 (ruim genomen). professionals en vrijwilligers, studenten en Het meest recente project van de freelancers. Erfgoedinstanties, gemeentes en Vooral als kijkboek is het zeer de moeite SHIA is 'Van grachtenhuis tot villa in het particulieren hebben het ondersteund. waard. En voor Drenten, zoals ik, een feest groen', ontwikkeld door Barbara Laan, Sinds 2015 kon wie zich daarvoor der herkenning. interieurspecialiste en als zodanig zelfstandig opgaf op geregelde tijden een digitaal onderzoekster en projectondernemer. 'huizenportret' als resultaat van het Doel van het project is om bewaard onderzoek ontvangen. De drie nu

VVNK Nieuwsbrief 2018 nr 1 pagina 18 VVNK Nieuwsbrief 2018 nr 1 pagina 19 horecagelegenheden verrezen, evenals schoorsteenmantels. Het valt op dat in de in bouwmaterialen, een effectenmakelaar, twee grote museumgebouwen, een gekozen huizen de Art Nouveau (of Nieuwe een assuradeur, een notaris, een kapitein, concertgebouw, een nieuwe schouwburg en Kunst) als interieurstijl vrijwel afwezig is. een bankier en de directeur van de een nieuw gebouw voor de Rijksacademie. Uitzondering vormen de laatste drie van Nederlandsche Handel Maatschappij. In Kortom: Amsterdam werd een levendige de behandelde huizen: Huis Caron aan de deze huizen was het ook mogelijk om een moderne 'city', die veel nieuwe bewoners Keizersgracht, dat prachtige Art Nouveau interieur uit één stuk te laten ontwerpen aantrok. Buiten de ring van het centrum ramen heeft en – heel uitzonderlijk voor en in overeenstemming met de architectuur. was de stad dan ook decennialang één grote een grachtenhuis – een Art Nouveau balkon De interieurs vertonen een combinatie van bouwput. De nieuwe woonwijken waren over de volle breedte van het pand. Dan behaaglijkheid en representatie, en natuurlijk op enkele uitzonderingen na echter niet Huis van Ogtrop aan de Herengracht, voor ook weer modern comfort dat hier meteen bestemd voor de vermogende elite, maar een groot deel vormgegeven door architect in de bouw geïntegreerd kon worden. Ook voor de middenklasse en de beter betaalde Karel de Bazel (1869-1923) op basis van een al zijn veel woningen gebouwd in een Engels arbeiders. Het armste deel van de bevolking rasterpatroon. Tenslotte Advocatenkantoor geïnspireerde landelijke stijl, bepaald sober bleef tot in de twintigste eeuw veroordeeld Grosheide aan de Keizersgracht, met een was het binnen niet. Er werd betimmerd, tot de sloppen en stegen in het overbevolkte trappenhuis met abstracte glas in loodramen betegeld en beglaasd alsof het niet op kon. centrum. In tegenstelling tot wat beweerd uit het Interbellum. De meeste huizen zijn Een van de meest prestigieuze woningen wordt in Amsterdam. Interieurportretten van gedecoreerd in neo-renaissancestijl of was de grootschalige Villa Koningshof grachtenhuizen (pg. 16) trokken juist veel neo-Louis XV en - XVI. Als er authentieke in Overveen, gebouwd door architect welgestelden daar uit weg, naar buiten.1 achttiende-eeuwse interieurelementen de gemeentelijke belastingen waren veel Abraham Salm (1857-1915); een van de Maar daarover meer in de twee andere aanwezig waren, paste men zich graag met lager dan in Amsterdam, en men had meest bizarre de villa aan de Tooropkade boeken. een neo-rococo interieur daaraan aan, veel meer vrijheid in het bouwen. Ook op de grens van Haarlem en Heemstede, Wie bleef, maakte het zich comfortabel omdat deze stijl als zeer representatief bij een drastische verbouwing van het ontworpen door de bewoonster zelf, Alida aan de grachten. Wie waren dat? Volgens gold. Oudere onderdelen werden blijkbaar grote Amsterdamse grachtenhuis was van Waveren. de in dit boek gemaakte selectie: bankiers, zonder bezwaar opgeofferd. En natuurlijk men toch gebonden aan de rooilijn en handelaars, fabrikanten, advocaten, een moest er verbouwd worden ten gerieve aan de langgerekte plattegronden. Buiten Het Gooi: landelijke rust dankzij de architect en een beroemde fysiotherapeut. van modern comfort: verwarmingsketels, kon men de vertrekken combineren naar Gooische Stoomtram De laatste woonde even buiten de moderne WC's, stofzuigerinstallaties. De eigen woonwensen, ze rangschikken rond De 'ontsluiting' van Het Gooi grachtengordel, in een nieuwgebouwd opkomst van dat moderne comfort wordt een centrale hal, oriënteren op de zon of werd mogelijk door de aanleg van de herenhuis aan de Amstel, tegenover in alle drie de boeken in afzonderlijke harmonisch laten aansluiten bij de natuurlijke Oosterspoorweg in 1874 en van de Gooische het eveneens nieuwe Amstelhotel van hoofdstukken toegelicht. omgeving, bijvoorbeeld een glooiende Stoomtram, waarvan in 1881 het eerste waaruit hij zijn clientèle betrok. Vanwege duinpan. Rieten daken of 'châletstijl' tracé werd geopend. Amsterdam, Bussum, de status van die gasten kreeg hij de Zuid-Kennemerland: vrije platte- konden de omvangrijke villa's een landelijk Blaricum, Laren, Hilversum en de plaatsen bijnaam van 'vorstenwrijver'. In zijn in gronden langs de duinrand aanzien geven. Over het bouwen voor de aan de toenmalige Zuiderzee werden neo-renaissancestijl betimmerde huis De laatste decennia van de negentiende vermogende middenklasse in Kennemerland met elkaar verbonden. Evenals in Zuid- waren plafonddecoraties aangebracht van eeuw werd het wonen buiten de stad bestond al een zeer goede studie, Villaparken Kennemerland roken projectontwikkelaars bewegelijk spelende kinderen, waarschijnlijk gemakkelijker door de aanleg van trein- en in Nederland door Jannes de Haan.2 Dat hun kans om villaparken aan te leggen. Ook een verwijzing naar het belang van tramverbindingen en verbetering van het boek richt zich echter uitsluitend op het hier waren onregelmatige plattegronden, lichaamsbeweging en gymnastiek. wegennet. Toen het contact met de stad exterieur: de aanleg van villaparken, de rieten daken (Villa Meentwijck in Bussum) Ook in diverse andere huizen waren gemakkelijker was geworden, kwamen de architectuur en de bijzondere plattegronden en châletachtige puntgevels (Villa Oud decoraties aangebracht die verband voordelen van het buitenleven duidelijker van de woningen. In Zuid-Kennemerland. Holland in Bussum) in de mode. Ook hielden met het beroep of de afkomst naar voren: men was verlost van de herrie Interieurportretten van stadshuizen en villa's deze huizen waren weer voorzien van de eigenaars. Verstrengelde initialen op straat en de nabijheid van armelijke wordt er binnengekeken, en wel in de van rijkverzorgde interieurs, vaak in van echtgenoten sierden plafondlijsten en slopwoningen; de woonlasten en vooral huizen van bollenkwekers, een handelaar 'oudhollandse' stijl, waarbij vooral de van

VVNK Nieuwsbrief 2018 nr 1 pagina 20 VVNK Nieuwsbrief 2018 nr 1 pagina 21 architectuur vernieuwingen doorgevoerd 100 jaar De Stijl: Activiteiten Niet overal was men onder de indruk. Zo worden die in woningen in de stad minder en tentoonstellingen (Slot) wordt gemeld in het decembernummer 2017 goed mogelijk waren. Zo heeft de route 'van van Cuypersbulletin, de driemaandelijkse grachtenhuis tot villa in het groen' tegelijk nieuwsbrief van het Cuypersgenootschap een conservatieve en een innovatieve kant. Het jubileumjaar van De Stijl is (vereniging voor behoud van negentiende- De drie boeken geven een fraai inkijkje in uitermate lucratief geweest voor de en twintigste-eeuws cultuurgoed), deze wooncultuur. toeristenindustrie, zo meldt het Nederlands dat een complex van 52 naoorlogse Bureau voor Toerisme en Congressen Rietveldwoningen in Reewijk-Brug (ZH) op Noten (NBTC) Holland Marketing. Het zou de nominatie staat om gesloopt te worden. 1 Michiel Wagenaar, Amsterdam 1876- de Nederlandse economie 100 miljoen Het gaat om één van de drie projecten 1914. Economisch herstel, ruimtelijke hebben opgeleverd, waarvan 75 miljoen voor sociale woningbouw van Stijl-architect expansie en de veranderende ordening dankzij buitenlandse toeristen. De hele Gerrit Rietveld. De woningen hebben een van het stedelijk grondgebruik, Amsterdam manifestatie heeft volgens het NBTC bijzondere plattegrond: het zijn om-en-om- 1990, 47-56; Auke van der Woud, 600.000 bezoekers getrokken. Vooral woningen met een gelijkwaardige voor- en Koninkrijk vol sloppen. Achterbuurten en kleinere musea in de provincie (Amersfoort, achtergevel, die elkaar afwisselen. Rietveld vuil in de negentiende eeuw, Amsterdam Harderwijk, Drachten, Winterswijk) hebben vond het ontwerpen van kleine, compacte 2010, 41-52. een explosie aan bezoek gehad (juist dáár woningen een uitdaging, en het winnen van 2 Jannes de Haan, Villaparken in Nederland. zijn tot nu toe minder bekende aspecten en ruimte door middel van in elkaar grijpende rijk timmerwerk voorziene trappenhuizen Een onderzoek aan de hand van het randverschijnselen van de stroming aan de plattegronden was één van zijn oplossingen. opvallen. Populair als bouwtype werd ook villapark Duin en Daal te Bloemendaal orde gesteld). Het Cuypersgenootschap heeft protest een soort uitvergrote boerderij, zoals 1897-1940, Haarlem 1986. aangetekend tegen de voorgenomen sloop Huis De Bijlakker in Laren, gebouwd door 3 Zie ook: Jannes de Haan, Gooische en bepleit renovatie in combinatie met architect Johan Wilhelm Hanrath (1867- villaparken: ontwikkeling van het Mondriaan: je ontkomt er niet aan! eigentijdse eisen van duurzaamheid. 1932). Dit sobere, maar schilderachtige type buitenwonen in het Gooi tussen 1874 en Paviljoen Citymarketing in Mondriaan-stijl, villa staat bekend als 'Gooise landhuisstijl'. 1940, Haarlem 1990. Eemlaan, Amersfoort. In Rond 1900 besproken en nog Kunstenaars met een zeker socialistisch Foto Eef de Hilster, 2018. lopende tentoonstellingen i.v.m. engagement, zoals Herman Gorter, Frederik '100 Jaar De Stijl': van Eeden en het echtpaar Roland Holst gaven vanwege de 'sobere' uitstraling de Amersfoort - voorkeur aan dergelijke woonhuizen.3 Rietveldpaviljoen Hun woningen worden niet behandeld in De Stijl voorbij – Het Gooi. Interieurportretten van villa's en Gerrit Rietveld en de landhuizen, maar verder geeft ook dit boek jaren vijftig; weer veel te genieten (of te benijden) aan t/m 22 april 2019. huizen en interieurs van de happy few. Otterlo - Kröller-Müller De landhuisstijl geeft ook uitdrukking Museum aan een nostalgisch verlangen naar De mecenas en de ongerepte natuur en een geïdealiseerde, 'verversbaas'; eenvoudige samenleving op het platteland. t/m 2 april 2018. Er zitten zeker behoudzuchtige elementen in dit verlangen en in de daarbij passende architectuur. Tegelijk konden in deze

VVNK Nieuwsbrief 2018 nr 1 pagina 22 VVNK Nieuwsbrief 2018 nr 1 pagina 23 Korte Mededelingen & Beyond. A Wonderful Journey in het Singermuseum in Laren. Zie hiervoor bij Symposium 'Ontwerpen voor de 'Tentoonstellingen'. Oost' Drents Museum koopt werk Simon Op 16 maart 2018 vindt tussen Moulijn aan Van Goghiana (II) 13.30-18.00 uur in de Zuiderkerk te Het Drents Museum heeft op de Het Van Gogh Museum heeft zijn Amsterdam het symposium plaats tentoonstelling die onlangs is gehouden uit collectie verrijkt met een schilderij van over het ontbrekende hoofdstuk in de de nalatenschap van Simon Moulijn (1866- Edvard Munch (1863-1944): het portret Nederlandse architectuurgeschiedenis, 1948) een schilderij van deze kunstenaar van de Duitse natuurwetenschapper Felix namelijk de westerse architectuur en aangekocht. Het werk, een olieverfschilderij Auerbach (1906). Felix Auerbach is te vormgeving tussen 1900 en 1950 in het Landschap met boerderij in Drenthe (1894) zien in de vaste collectie van het museum voormalig Nederlands Indië. Sprekers stamt uit de symbolistische periode van op de derde verdieping, waar het in een zijn, Dr. Jan van Dullemen, (over het werk Moulijn, en is een mooie aanvulling op de speciaal daartoe ingerichte presentatie van architect Schoemaker in Bandoeng), kunstwerken die het museum al in bezit had tussen andere portretten van Van Gogh en Frans Leidelmeijer (over de wederzijdse van deze kunstenaar. moderne kunstenaars als Kees van Dongen beïnvloeding van Indische en Nederlandse en Jan Sluijters hangt. Het werk van Van nijverheidskunst), Obbe H. Norbruis (over Gogh dat – door de achtergrond – het Eduard Cuypers en zijn associés), Pauline meest op dat van Munch lijkt, is Portret van van Roosmalen (over stedenbouw in Eugène Boch (De Dichter) uit 1888. Dat Nederlands-Indië in de periode 1905-1950). hangt daar nìet bij; het is te vinden in het Voor nadere informatie en inschrijving: Musée d'Orsay in Parijs. Daarom hier ter Vincent Van Gogh, Portret van Eugène Boch, 1888, www.stichtinghulswitfermontcuypers.nl vergelijking een afbeelding. Musée d'Orsay, Parijs. Stichting Erfgoed Meubelfabriek L.O.V. Edvard Munch, Portret van Felix Auerbach, 1906, Onlangs is een stichting in het Van Gogh Museum, Amsterdam. BANAD Festival Brussel leven geroepen om het erfgoed van de Simon Moulijn, Landschap met boerderij in Drenthe, In Brussel zal van 10 tot 25 maart Oosterbeekse meubelfabriek 'Labor 1894, Drents Museum, Assen. de tweede editie plaatsvinden van het Omnia Vincit' (L.O.V.) meer bekendheid Brussels Art Nouveau & Art Deco Festival te geven. Deze meubelfabriek, die heeft (BANAD Festival). Het thema voor dit gefunctioneerd van 1910 tot 1935, heeft Van Goghiana (I) jaar is: 'Verborgen schatten + focus op een boeiende geschiedenis. Deze is nauw Er is een nieuwe tekening van Vincent van Horta'. Op het programma: bezoeken aan verbonden met de idealistische oprichter Gogh ontdekt: De heuvel van Montmartre uitzonderlijke Art Nouveau en Art Deco en directeur Gerrit Pelt J.Jzn. (1864- met steengroeve uit maart 1886 (in bezit interieurs, geleide wandelingen, bustours en 1956); in 1910 maakte hij een door hem van de Van Vlissingen Art Foundation). Dat fietstochten, tentoonstellingen, concerten, langgekoesterde wens waar om een blijkt uit uitgebreid onderzoek door het Van activiteiten voor gezinnen, thema-avond. modelonderneming te stichten die de Gogh Museum. Met deze vondst kon ook Op 25 maart wordt een Art Nouveau/ Art kloof tussen arbeid en kapitaal moest een vergelijkbare tekening, die eerder was Deco-beurs gehouden. overbruggen. Aan de Jan van Embdenweg afgeschreven, aan Vincent van Gogh worden in Oosterbeek bouwde hij voor eigen toegekend. Dat werk, getiteld De heuvel Voor meer informatie: rekening een meubelfabriek, en in het van Montmartre (1886), bevindt zich in het kielzog daarvan 11 personeelswoningen; Van Gogh Museum. Beide tekeningen zijn te www.banad.brussels/nl/news/het-brussels- een badgelegenheid en een bibliotheek. De zien op de tentoonstelling Impressionism art-nouveau-art-deco-festival L.O.V. was een koploper op het gebied van

VVNK Nieuwsbrief 2018 nr 1 pagina 24 VVNK Nieuwsbrief 2018 nr 1 pagina 25 enigszins kubistische vormgeving die men verzamelaars. Het is echter ook duidelijk later de 'Haagse School-stijl' zou noemen. dat er nog vele meubelstukken zijn die TENTOONSTELLINGagenda Het ideale publiek was de arbeidersklasse door hun degelijke karakter de tand des per maart 2018 die men met L.O.V.- meubilair een meer tijds hebben doorstaan, maar al te vaak harmonische woonomgeving wilde mogelijk niet worden herkend en naar waarde maken. Maar weinige van de relatief dure, worden geschat. Daarom is onlangs een Amersfoort - Museum Flehite ambachtelijk vervaardigde meubelen stichting in het leven geroepen die als doel 033-2471100 / www.museumflehite.nl zullen de arbeidersklasse hebben bereikt. heeft om de kennis over deze bijzondere Wendingen; t/m 21 mei 2018. Integendeel: het geld werd verdiend met meubelfabriek te vergroten en het publiek Een tentoonstelling van het bekende meer luxueus uitgevoerde ameublementen enthousiast te maken. Eveneens is de tijdschrift (1918-1933) van het Genootschap en andere gebruiksvoorwerpen. De ANBI status aangevraagd. De stichting Architectura et Amicitia, het podium van de goedkopere standaardontwerpen belandden wil door middel van een website een Amsterdamse School. In totaal verschenen bij de middenklasse met een progressieve soort online museum in het leven roepen van Wendingen 116 smaak. waarop zoveel mogelijk meubelmodellen afleveringen. Al deze van de L.O.V. worden gedocumenteerd afleveringen worden Ondanks de idealistische opzet van de en andere achtergrondinformatie wordt vanaf 3 februari Meubilair van de L.O.V., ontwerp Jan Muntendam, onderneming wist Pelt er een redelijk goed gedeeld. De stichting is ook opgericht om 2018 in Museum ca, 1930, verblijfplaats onbekend. renderend bedrijf van te maken. Hoewel documentatiemateriaal te verzamelen Flehite getoond. Zij hij politiek gezien zelf vrijzinnig democraat en in kaart te brengen, en 'oral history' schetsen een beeld was, werd zijn meubelfabriek hoog van personen op te tekenen die met de van het Nederlandse de arbeidsvoorwaarden: de lonen waren aangeslagen binnen de socialistische zuil, bedrijfsgeschiedenis te maken hebben kunst- en architectuurlandschap van relatief hoog, de arbeidstijden gunstig en het waaruit veel opdrachten binnenkwamen. gehad. Zo kan de verzamelde informatie de jaren twintig van de vorige eeuw.

bedrijf kende sociale voorzieningen zoals Het bedrijf floreerde in de jaren '10 en voortaan aan kunsthistorici en liefhebbers Tevens toont de expositie een selectie Roland Holst. 8/9 ('Schelpennummer') door R.N. 1923 nr. Wendingen Omslag van een ziektekostenverzekering. Ook deed '20 maar bleek niet opgewassen tegen de gemakkelijk ter beschikking worden gesteld. architectuurtekeningen, beeldhouwwerken, het bedrijf aan winstuitkering voor haar langdurige economische recessie in de jaren schilderijen, affiches, objecten en meubels, medewerkers in de vorm van aandelen van 1930. In 1935 werd uiteindelijk de L.O.V. Nadere infornatie: die in Wendingen aan bod kwamen. het bedrijf. Zo konden zij op termijn mede- geliquideerd. eigenaar worden en verantwoordelijkheid Stichting Erfgoed meubelfabriek L.O.V. Amsterdam - Museum Het Schip en inspraak krijgen in hun onderneming. Het Sinds de opheffing belandde de W. Laurent Nouwen, voorzitter/ 020-4182885 / www.hetschip.nl idealistische streven van Pelt en de raad van bijzondere geschiedenis van deze fabriek penningmeester Publieke werken en de commissarissen was de verheffing van de langzaam maar zeker in de vergetelheid Ingrid Mispelblom Beyer, secretariaat Amsterdamse School, 1915-1935; arbeidersklasse door sociale hervormingen. en steeds minder mensen konden hun Frederik Erens, algemeen bestuurslid t/m 1 september 2018. ervaringen over deze tijd navertellen. In [email protected] Publieke Werken en de Amsterdamse Ook op het gebied van meubel- 1991 werd echter in het Gemeentemuseum www.erfgoedLOV.org School zijn onlosmakelijk met elkaar ontwerpen behoorde de L.O.V. tot de te Arnhem een overzichtstentoonstelling verbonden. De gemeentelijke Dienst avant-garde beweging in Nederland op georganiseerd met een catalogus der Publieke Werken besloot vanaf 1910 het gebied van design. Pelt had moderne geschreven door kunsthistorica Karin een aantal architecten en kunstenaars ontwerpers in dienst die tijdelijk ook als Gaillard. Hierdoor kreeg de L.O.V. weer in te schakelen die later grote namen artistiek directeur fungeerden zoals H.F. een welverdiende plaats in de geschiedenis zouden worden binnen de Amsterdamse Mertens, Frits Spanjaard en Jan Muntendam. van de Nederlandse toegepaste kunst van School, zoals Joan van der Meij, Michel Zij ontwierpen meubilair in een gematigd de 20e eeuw. Meubelstukken worden nu de Klerk, Piet Kramer en Hildo Krop. De modernistische vormgeving. De meeste gewaardeerd en kunnen gevonden worden architecten maakten ontwerpen voor meubelen waren ontworpen in een sobere, in verschillende museumcollecties en bij overheidsgebouwen, scholen en bruggen,

VVNK Nieuwsbrief 2018 nr 1 pagina 26 VVNK Nieuwsbrief 2018 nr 1 pagina 27 schilderde Van Gogh Delft - Museum Prinsenhof zijn eigen woonhuis laten verfraaien door de voorstellingen 015-2602358 / www.prInsenhof-delft.nl Vilmos Huszár, Johan Thorn Prikker en na. Zo creëerde hij Art Nouveau/ Nieuwe Zakelijkheid Harm Kamerlingh Onnes. Voor de in 1913 zijn eigen beeld van Delft. Kunst, kennis en industrie; 30 opgerichte Nederlandsche Kabelfabriek Japan - hij heeft het maart – 16 aug. 2018. verzorgde Piet Zwart affiches en ander land nooit bezocht. Museum Prinsenhof Delft presenteert reclamemateriaal. De tentoonstelling een overzichtstentoonstelling van de ontrafelt hoe Van Delftse kunstnijverheid uit de periode Thema Onderwijs: De Polytechnische Gogh de Japanse 1880-1940. Naast de hoofdstad Amsterdam School als inspirator van kunst en industrie. voorbeelden steeds en de regeringsstad Den Haag ontwikkelde Onder andere staat de rol van de docenten naar zijn eigen hand ook Delft zich tot een centrum van de Adolf leComte, Bram Gips en Karel zette en hoe dit zijn Nederlandse Art Nouveau. Hoe een relatief Sluyterman centraal. werk ingrijpend veranderde. kleine provinciestad zich rond 1900 heeft kunnen ontwikkelen tot een belangrijk De tentoonstelling loopt parallel met centrum voor kunst en kunstnijverheid Mesdag & Japan in de Mesdag Collectie, Den staat in de tentoonstelling centraal. Haag. Zie aldaar. De tentoonstelling toont hoe de bloei en zelfs aan het straatmeubilair besteedden van de Delftse kunst tussen 1880 en zij veel zorg. Deze bouw- en kunstwerken Bergen NH - Museum Kranenburgh 1940 is te danken aan de unieke synergie zijn nog steeds overal in Amsterdam te 072-5898927 / tussen drie belangrijke partijen in de stad: bewonderen. De tentoonstelling zal de www.museumkranenburgh.nl Kunstnijverheid, Industrie en Onderwijs. mooiste foto's van deze architectuur en kunst 1993; t/m 21 mei 2018. Amsterdam. Museum, van Gogh 1887, Japanse courtisane, Vincent van Gogh, Deze drie partijen vormen elk een thema tonen en van de belangrijkste architecten Met '1993' blikt Kranenburgh terug op die tezamen het uitgangspunt vormen van de zullen originele kunstwerken en tekeningen zijn allereerste tentoonstelling in (toen tentoonstelling. Binnen elk thema is steeds te zien zijn. Bovendien organiseerde het nog) villa Kranenburgh. In april 1993 gekozen voor een drietal hoofpersonen Thema Kunstnijverheid: Delftse platform Wendingen met Museum het Schip opende Museum Kranenburgh zijn deuren. en/of bedrijven die elk hun eigen verhaal bedrijven, tussen kunst en commercie. Hierin een fotowedstrijd. De winnende foto's zijn In villa Kranenburgh, nu bekend als de vertellen. De thema's zijn: worden behandeld de ceramiekfabriek te zien op de tentoonstelling. In het kader oudbouw, werd een overzicht gegeven van De Porceleyne Fles, het glas-in-loodatelier van deze tentoonstelling zal ook een boek de spraakmakende kunstenaars van de Thema Industrie: Delftse Schouten en het siersmeedwerk van de van Pim van Schaik verschijnen: Publieke Bergense school. In 2018 viert Kranenburgh ondernemers & opdrachtgevers. De firma Braat. Werken. Hoeksteen van de Amsterdamse zijn 25-jarig bestaan met een heropstelling Nederlandsche Gist- en Spiritusfabriek en School 1915-1935. van deze eerste tentoonstelling. de Nederlandsche Oliefabriek (N.O.F.), Den Haag - Gemeentemuseum met als directeuren Jacques van Marken 070-3381111 / www.gemeentemuseum.nl Amsterdam - Van Gogh Museum (stichter van het Agnetapark) en Hugo Max Liebermann en het Duits 020-5705200 / www.vangoghmuseum.nl Tutein Nolthenius hebben veel reclame- en impressionisme; 24 maart t/m 24 Van Gogh & Japan; 23 maart – 24 verpakkingsmateriaal laten ontwerpen door juni 2018. juni 2018. kunstenaars als Jan De Duitse schilder Max Liebermann De tentoonstelling Van Gogh & Japan Toorop, Theo van (1847-1935) genoot in zijn tijd een toont de grote bewondering van Vincent Hoytema, Richard internationale reputatie als impressionist. van Gogh voor de Japanse prentkunst. Hij Roland Holst en Liebermann en Nederland zijn sterk met Porceleyne Fles. Thooft en Labouchere/ De vervaardigd bij de firma Joost 1903; in de Beurs van Berlage, Toekomst De tegeltableau Toorop, Jan bestudeerde de kunst tot in detail, hij las Bart van der Leck. elkaar verbonden. Hij vond er jarenlang erover en begon de prenten te verzamelen. Tutein Nolthenius inspiratie voor zijn schilderijen en sloot Mommie Schwarz, Vissers te Breukeleveen, 1930, Vissers te Breukeleveen, Mommie Schwarz, bruikleen Stedelijk Museum. Om de Japanse prentkunst beter te begrijpen 1924. ontworpen voor de N.O.F., Aardewerk Roland Holst: R.N. heeft daarnaast een aantal bijzondere vriendschappen met

VVNK Nieuwsbrief 2018 nr 1 pagina 28 VVNK Nieuwsbrief 2018 nr 1 pagina 29 de kunstenaars van de Haagse School. Van de Ranitz. Het museum legt verbindingen 1874 tot 1914 schilderde hij elke zomer in met hedendaagse ontwerpers en Nederland, soms samen met Isaac Israels, verzamelaars van miniatuurkunst en toont een van de Nederlandse kunstenaars met een selectie uit de collectie van Ria en wie hij bevriend raakte. Inspiratie voor Lex Daniels: een verzameling van bijna 300 zijn onderwerpen, zoals het dagelijks leven miniatuurkunstwerken van hedendaagse van de bevolking op het platteland en kunstenaars. Ook wordt aandacht besteed in vissersdorpen aan de Noordzeekust, aan het werk van de echtgenoot van Lita de boereninterieurs, het leven in de stad en het Ranitz, de schilder Willem Bastiaan Tholen. vrijetijdsvermaak van toeristen en de hogere Ter gelegenheid van de tentoonstelling kringen aan het strand vond hij vooral in tekeningen, mode en schilderijen. Aan de verschijnt een heruitgave van het boek Laren, Scheveningen en Noordwijk. hand van overkoepelende thema's als 'terug De poppenhuizen van jonkvrouwe Lita de In 2007 wijdde het Drents Museum in Assen naar de natuur', 'terug naar het ambacht' Ranitz (Uitgeverij van Spijk, 2018). al een tentoonstelling aan Max Liebermann en 'inspiratie uit exotische culturen' en zijn Nederlandse kunstenaarsvrienden. worden de voorwerpen in de context De VVNK heeft in 2014 een bijdrage van hun tijd geplaatst. Bovendien toont geleverd voor de restauratie van de op kunst in de 19de eeuw. het Gemeentemuseum een aantal tot nu miniatuurschilderijtjes in het De Ranitz- toe onbekende (vrouwelijke) kunstenaars, poppenhuis, en op 24 februari gaat er een Gorssel - Museum More waarmee het museum het gangbare beeld VVNK-excursie naar deze tentoonstelling. 0575 760 300 / www.museummore.nl van de Art Nouveau in Nederland verbreedt 4 Realisten/ De serene blik; t/m 13 en verdiept. Den Haag - De Mesdag Collectie (v/h mei 2018. Museum Mesdag) Deze tentoonstelling is gewijd Den Haag - Haags Historisch Museum 070-3621434 / www.demesdagcollectie.nl aan vier kunstenaars, die ieder een 070-3646940 / Mesdag & Japan. Het Verre Oosten realistische weergave van de werkelijkheid www.haagshistorischmuseum.nl verzameld; 7 maart t/m 17 juni combineerden met een rustige, serene,

De wereld achter een poppenhuis. 2018. soms geheimzinnige sfeer: Floris Verster uit de Mesdagcollectie. met Japanse motieven, 1886, Theo Colenbrander, van Kool' Wandbord Willem Tholen, Lita de Ranitz en Schilder, kunstverzamelaar en (1861-1927), Jan Mankes (1889-1920), Nu organiseert het Gemeentemuseum een vrienden; t/m 10 juni 2018. ondernemer Hendrik Willem Mesdag Dick Ket (1902-1940) en Henk Helmantel grote tentoonstelling, waarin het werk van Deze expositie zoomt in op dé verzamelde rond de opening van zijn (geb. 1945). Floris Verster wordt hier Max Liebermann, Pauze in het Amsterdamse meisjesweeshuis, 1881-'82, Gemeentemuseum Den Haag. Gemeentemuseum 1881-'82, meisjesweeshuis, Amsterdamse in het Pauze Max Liebermann, Liebermann in internationale context wordt publiekslieveling van het museum, het Museum Mesdag in 1887 een collectie gepresenteerd als de eerste kunstenaar die geplaatst en gecombineerd met werken van grote pronkpoppenhuis uit 1910 van Lita Japanse toegepaste kunst, variërend van het moderne stilleven introduceerde in de de Haagse School. De tentoonstelling gaat Samoeraizwaarden tot Satsoema-vazen. Nederlandse schilderkunst: nauwkeurige vergezeld van een catalogus met bijdragen In Mesdag & Japan. Het Verre Oosten weergaven van eenvoudige voorwerpen uit van Frouke van Dijke, Martin Faass, Margreet verzameld zal te zien zijn hoe Hendrik het dagelijks leven. Toch hebben ze niets Nouwen en Dieuwertje Dekkers. Willem Mesdag in de 19de eeuw in banaals. Hun soberheid, zonder uiterlijk aanraking kwam met Japanse kunst, waar vertoon, lijkt te verwijzen naar de kern van Ook te zien: Art Nouveau in en hoe hij het verzamelde en hoe het het bestaan – een kunstopvatting die past Nederland; 21 april t/m 28 oktober japonisme Haagse kunst beïnvloedde. binnen het symbolisme van omstreeks 1900. 2018. Mesdag & Japan loopt parallel met de Ook de dromerige, verstilde dierfiguren en De tentoonstelling Art Nouveau tentoonstelling Van Gogh & Japan in het (zelf)portretten van Jan Mankes passen nog in Nederland brengt verschillende Van Gogh Museum, Amsterdam. Beide binnen deze symbolistische traditie. Dick kunstdisciplines uit de periode 1884-1914 tentoonstellingen tonen de invloed van Ket koos voor een strakker, zakelijker vorm

samen; van meubels, textiel en keramiek tot Haags Historisch Museum. 1910, van Lita de Ranitz, Poppenhuis Japan en de populariteit van het japonisme van realisme maar door zijn ongewone

VVNK Nieuwsbrief 2018 nr 1 pagina 30 VVNK Nieuwsbrief 2018 nr 1 pagina 31 Kickert en Mondriaan hadden in Parijs De NASM/HAL was en is sinds haar een atelier op hetzelfde adres. Schelfhout, stichting in 1873 één van Nederlands autodidact, voedde het idee voor de belangrijkste opdrachtgevers voor oprichting van de Moderne Kunstkring te keramiek: loyalty-geschenken, serviesgoed, Amsterdam. Deze kring, in 1910 opgericht toiletgebruiksgoed. Aan de hand van de door Kickert, werd een platform voor vrijwel complete collectie tegelkunst ultramoderne kunst, waartoe op dat voor de HAL van Ton Rijppaert maakte moment ook het werk van Schelfhout het museum vorig jaar al aanschouwelijk behoorde. Op de kringtentoonstellingen hoeveel edities voor de rederij vooral hing internationale avant-garde kunst door Nederlandse fabrieken gemaakt naast werk van Nederlandse vernieuwers t/m 6 mei 2018. werden. De laatste decennia is Royal gezichtspunten en invalshoeken werkt zijn zoals Jan Sluijters en Leo Gestel. In Parijs De hier getoonde werken van beroemde, Goedewaagen de hoofdtoeleverancier kunst vervreemdend en intrigerend. De experimenteerde Schelfhout met het voornamelijk Franse, impressionisten geweest, maar ook MOSA/De Sphinx eigentijdse Henk Helmantel bouwt voort impressionisme, fauvisme en kubisme om zoals Monet, Manet, Renoir, Degas, in Maastricht, Faïencefabriek Holland- op de aanpak van deze drie. uiteindelijk een eigen 'grafisch kubisme' te Van Gogh, Matisse, Nolde en Picasso, Utrecht, Plateelbakkerij Zuid-Holland in Er zijn ongeveer 120 werken aanwezig, ontwikkelen. Na 1913, bij terugkomst in zijn afkomstig uit de kunstverzameling Gouda, Potterij Rembrandt in Nijmegen en afkomstig uit de eigen collectie van Museum Nederland, veranderde hij drastisch van van de Van Vlissingen Art Foundation. Plateelbakkerij Schoonhoven en de Goudse More, uit particuliere collecties en uit diverse stijl en thematiek. Symbolistisch, religieus De tentoonstelling is het verslag van Zenith-fabriek hebben veel geleverd. musea. Bij de tentoonstelling verschijnt een en romantisch werk ging domineren. Door een 'Wonderful Journey' van een gelijknamige publicatie, samengesteld door toedoen van Jan Toorop werd de interesse verzamelaarsechtpaar dat in ruim 45 N.B. In het Veenkoloniaal Museum in Ype Koopmans en Frank van der Schoor. van Schelfhout gericht op kerkelijke kunst jaar op grond van persoonlijke smaak Veendam (www.veenkoloniaalmuseum.nl), (waaronder glas-in-lood), waar hij een een omvangrijke collectie bijeenbracht. loopt parallel hiermee van 27 mei tot 7

Laren - Singer Museum kubistische stijl introduceerde. Art Foundation. Vlissingen Van 1886, De heuvel van Montmartre, Vincent van Gogh, Op deze tentoonstelling zijn ook de oktober de expositie 'Veendam in de Vaart'. 035-5393939 / www.singerlaren.nl twee nieuw toegeschreven tekeningen Deze tentoonstelling brengt het verhaal Lodewijk Schelfhout, Nederlands Bij de tentoonstelling in Singer Laren van Van Gogh te zien. over vijf schepen met de naam Veendam, eerste kubist; t/m 6 mei 2018. verschijnt als publicatie de monografie Nieuw-Buinen - Keramisch Museum waarvan vier schepen van de Holland De Nederlandse kunstenaar-graficus Lodewijk Schelfhout, Nederlands eerste Goedewaagen America Line. Lodewijk Schelfhout (1881-1943) speelde kubist van de hand van Lisette Almering- 0599-616090 / een belangrijke rol voor het modernisme in Strik. De VVNK heeft financieel bijgedragen www.keramischmuseumgoedewaagen.nl/ Nederland. In Parijs, waar hij tussen 1903 aan deze publicatie. Nederlandse keramiek voor de en 1913 woonde en werkte, introduceerde NASM/HAL, uit de collectie van Schelfhout kunstcriticus-schilder Conrad Ook te zien: Impressionism & Clive Hellinga; t/m 7 oktober 2018. Kickert en schilder Piet Mondriaan in Beyond. A Wonderful Journey; Schiermonnikoog herbergt een internationale kunstcircuits. Schelfhout, uniek maritiem museum. De kolossale collectie, opgebouwd door oud-machinist, schatduiker en rederijkenner Clive Hellinga, is helaas nog niet publiek toegankelijk. Het Keramisch Museum Goedewaagen kan daar uit putten met honderden bruiklenen voor haar tweede expositie over de Holland America Line (een fractie maar van wat Hellinga ook van andere rederijen Lodewijk Schelfout, Les Angles, 1912, part.coll. 1912, Angles, Les Schelfout, Lodewijk Cadeaus voor reizigers van de Holland-Utrecht Lijn, ca. 1906. ca. van de Holland-UtrechtCadeaus voor reizigers Lijn, Vincent van Gogh, De heuvel van Montmartre, 1886, Van Gogh Museum, Amsterdam. Museum, Gogh Van 1886, De heuvel van Montmartre, Vincent van Gogh, verzamelde).

VVNK Nieuwsbrief 2018 nr 1 pagina 32 VVNK Nieuwsbrief 2018 nr 1 pagina 33 Roosendaal - Tongerlohuys sommige van zijn huizen ontwierp Hurks Sint-Annaland - Streekmuseum De 0165-555 555 / www.tongerlohuys.nl ook interieurs en zelfs meubels. Een aantal Meestoof De Amsterdamse School in West- meubels staat in het Tongerlohuys opgesteld. 0166-652901/06-22826192 / Brabant. Bouwen met Jacques www.demeestoof.nl Hurks; t/m 4 juni 2018 Rotterdam - Museum Boijmans Van Gloeiende glazuren. Chris Lanooy Architect Jacques Hurks (1890-1977) Beuningen (1881-1948) en navolgers; 7 april woonde zijn halve leven in Roosendaal. 010-4419475 / www.boijmans.nl t/m 1 november 2018. 1903. Brantjes, Amfoor, Hij wordt nu, 40 jaar na zijn overlijden, Collectie Krekel. Zilver uit de Chris Lanooy, een van de meest herdacht met een tentoonstelling, een periode 1880 – 1940; t/m 30 dec. bekende ceramiek- en glaskunstenaars uit jaarboek en nog veel meer activiteiten. De 2018. de periode van de Nieuwe Kunst, is geboren architect ontwierp in heel West-Brabant Museum Boijmans Van Beuningen, het in St. Annaland. Hij leerde het vak bij huizen, scholen, kloosters, kerken en Drents Museum, het Gemeentemuseum plateelbakkerij Rozenburg in Den Haag en dierfiguren. Chris Lanooy bekwaamde zich Den Haag en het Nederlands Zilvermuseum plateelfabriek Zuid-Holland in Gouda; verder op de fabriek in Leerdam in de glaskunst Schoonhoven hebben gezamenlijk en was hij werkzaam als decoratieschilder bij door van de vakmensen de techniek te in onderling overleg de collectie van de firma Wed. Brantjes in Purmerend en leren. Naast het beschilderen van glazen zilververzamelaar Annelies Krekel als artistiek directeur bij aardewerkfabriek objecten en serieproducten ging hij ook aangekocht. De aankoop werd gesteund Haga. In 1900 begon hij met de productie vrij geblazen glas en unica maken. Ook ging door de Vereniging Rembrandt. De van eigen keramiek. Hij experimenteerde hij ontwerpen voor behang en damast. De complete verzameling bestaat uit ongeveer met bijzondere art nouveau glazuren. expositie schenkt aandacht aan zijn jeugd

Huis van architect Hurks. 140 stukken en bevat representatieve Samen met beeldhouwer Jan Altorf maakte op het eiland Tholen; zijn experimenten voorbeelden van toonaangevende hij series porseleinen plastieken, meest van met Oost-Aziatische glazuren en porselein; ontwerpers, zilversmeden en fabrikanten uit het interieur van zijn atelier (in Epe), zijn de periode 1880-1940, zoals de ateliers van glazuurlaboratorium en ovens; schilderijen, Van Kempen & Begeer, Josef Hoffmann, Jan tekeningen, glaswerk en ontwerpen voor fabrieken. Bekende gebouwen waar hij zijn Eisenloeffel en Charles Rennie Mackintosh. damast; leerlingen en navolgers. Bij de stempel op heeft gedrukt zijn onder andere Alle belangrijke stromingen en momenten expositie zal een boekje verschijnen met het Rijksmonument de Sint-Josephkerk uit deze decennia, waaronder Bauhaus, de daarin alle aspecten van zijn veelzijdig en huizen in de Ludwigstraat, Parklaan Wiener Werkstätte en de Arts & Crafts- kunstenaarschap en zijn betekenis voor en Burgemeester Schoonheijtstraat beweging, zijn vertegenwoordigd. huidige keramisten. in Roosendaal, het Sint-Annaklooster in Oudenbosch en het oude stadhuis Zeist - Publiekshal Gemeentehuis in Steenbergen. Hurks heeft zich ook Het Rond 1, Zeist tel. 030 6987911 beziggehouden met sociale woningbouw, De ontwerpers van Gero; t/m Glazuren op een porseleinen voor Glazuren bord uit collectie Bremmer. 1909, Raedecker bijvoorbeeld in de Wilhelminastraat en in 8 maart 2018. de Roosendaalse Josephwijk. Voor deze tentoonstelling, georganiseerd door 'Het Geheugen van Met name in zijn beginjaren was Hurks Zeist' (een organisatie van gezamenlijke een aanhanger van de Amsterdamse erfgoedinstellingen binnen de gemeente), School. Het bijzondere gebruik van heeft Renier Meijers zijn privé- verzameling bakstenen, horizontale lijnen, glas-in- beschikbaar gesteld. Er wordt aandacht lood en parabooldaken verraden de hand besteed aan ontwerpers die voor Gero van deze bouwmeester. Het late werk is werkzaam zijn geweest: Jan Eisenloeffel, Theeservies ontworpen door Christopher Dresser, 1894-1901. Theeservies ontworpen door Christopher Dresser, weer typerend voor de jaren 1950. Voor Heideschotel voor export naar VS. Boston, Chris van der Hoef, Georg Nilsson, Theo

VVNK Nieuwsbrief 2018 nr 1 pagina 34 VVNK Nieuwsbrief 2018 nr 1 pagina 35 Hooft, Andries Copier, Dick Simonis en Rinze Hamstra. Het gemeentehuis is op werkdagen geopend van 8.00 tot 20 uur; op zaterdag 3 februari en 3 maart van 12.00 tot 14.00 uur; de toegang is gratis.

Bestek 'Model 70'ontworpen door Jan Eissenloeffel voor Gero, 1929, uitgevoerd 1930-1950.

Tentoonstellingen uitgebreid beschreven in eerder verschenen uitgaven van 'Rond 1900'

Amsterdam - Joods Historisch Museum Lisse - Museum de Zwarte Tulp 020-5310311 / www.jhm.nl 052-417900 / www.museumdezwartetulp.nl Charlotte Salomon. Leven? Of theater?, Naar de bollen. Anton L. Koster, schilder t/m 25 maart 2018. van bollenvelden, t/m 29 april 2018.

Assen – Drents Museum Nunspeet - Noord-Veluws Museum 0592-377773 / www.drentsmuseum.nl 0341-250560 / www.noord-veluws-museum.nl Julie de Graag, Uit fijn hout gesneden, t/m Vrouwen, Uit de kunst! Kunstenaressen 4 maart 2018. op de noordelijke Veluwe 1880-1950, t/m 4 maart 2018. Den Haag - Gemeente Museum Den Haag 070-3381111 / www.gemeentemuseum.nl Steenwijk - Hildo Krop Museum / Villa Rams Art Deco Paris, t/m 4 maart 2018. Woerthe 06 10709326 / www.hildokrop.nl Den Haag - Louis Couperusmuseum Hildo Krop: Ontwerpen, schetsen en 070-3640653 / www.louiscouperusmuseum.nl afgietsels van gips; 2017 – 2018. Van manuscript tot app, de promotie van het werk van Louis Couperus (1890-2017), Tilburg - Nederlands Textielmuseum t/m 12 mei 2018. 013-5367475 / www.textielmuseum.nl Ornamentale Patronen | Trijpweefsels Doesburg - Lalique Museum van de Amsterdamse School; t/m 4 maart 0313-471410 / www.musee-lalique.nl 2018, en 1920s Jazz Age | Fashion & Jan Toorop & het Animisme, t/m 3 juni Photographs, t/m 27 mei 2018. 2018. Utrecht - Centraal Museum Utrecht Dordrecht - Dordrechts Museum 030-2362362 / www.centraalmuseum.nl 078-770 8708 / www.dordrechtsmuseum.nl De wereld van Pyke Koch, t/m 18 maart Jongkind & Vrienden; t/m 27 mei 2018. 2018.

secretariaat redactie Rond 1900 De Zeven Provinciën 1 teksten vormgeving 2253 XT Voorschoten Lieske Tibbe Eef de Hilster 071 - 576 46 08 020- 683 9020 VVNK Nieuwsbrief 2018 nr 1 pagina 36 www.vvnk.nl [email protected] [email protected] [email protected]