Ochrona Wartości W Procesie Adaptacji Zabytków
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
ANEKS OCHRONA WARTOŚCI W PROCESIE ADAPTACJI ZABYTKÓW Polski Komitet Narodowy ICOMOS Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie Politechnika Lubelska Warszawa 2015 ISBN 978-83-940280-9-1 OCHRONAOCHRonA WARTOŚCIWARTOści WW PROCESIEPROCEsiE ADAPTACJIADAPTAcji ZABYTKÓWZABYTKÓW praca zbiorowa pod redakcją Bogusława Szmygina Polski Komitet Narodowy ICOMOS Muzeum PałacuPolski Komitet Króla Jana Narodowy III w Wilanowie ICOMOS Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie OCHRONA WARTOŚCI W PROCESIE ADAPTACJI ZABYTKÓW Politechnika Lubelska Politechnika Lubelska Warszawa 2015 Warszawa 2015 Recenzenci: Prof. dr hab. inż. arch. Ewa Łużyniecka Prof. znw. dr hab. inż. arch. Krystyna Kirschke Prof. nzw. dr hab. inż. arch. Marcin Gawlicki Prof. nzw. dr hab. inż. arch. Robert Kunkiel Prof. nzw. dr hab. inż. arch. Piotr Molski Dr hab. inż. arch. Grzegorz Bukal Redakcja naukowa: Bogusław Szmygin Opracowanie redakcyjne: Aleksandra Jarocka-Mikrut, Katarzyna Pałubska Konsultacje merytoryczne: Katarzyna Pałubska Wydawcy: Polski Komitet Narodowy Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków ICOMOS Plac Zamkowy 4, 00-277 Warszawa Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie Ul. Kostki Potockiego 10/16, 02-958 Warszawa Politechnika Lubelska Ul. Nadbystrzycka 38D, 20-618 Lublin ISBN 978-83-940280-9-1 Publikacja w ramach projektu Projekt został sfinansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji numer DEC-2013/11/Z/HS2/00001 Druk: Drukarnia ALF-GRAF ul. Abramowicka 6, 20-442 Lublin SPIS TREŚCI SŁOWO WSTĘPNE ................................................................................................................................................... 5 Waldemar J. Aff elt O różnorodności form wyrazu kulturowego technofaktów i ich znaczeniu ...................................................... 7 Barbara Bielinis-Kopeć Ochrona wartości w adaptacjach zabytków związanych z winiarską tradycją Zielonej Góry ...................... 43 Maria Brykowska Zakres i metody adaptacji zabytków z zachowaniem ich wartości ................................................................... 53 Błażej Ciarkowski Trudne dziedzictwo – ochrona wartości w procesie adaptacji architektury reżimów totalitarnych ....................................................................................................................... 65 Zbigniew Czernik Adaptacje kościoła (po)garnizonowego NMP Królowej Polski w Olsztynie na tle przemian konfesyjnych, ideologicznych i własnościowych .................................................................... 73 Małgorzata Doroz-Turek Ochrona wartości w procesie adaptacji obiektów zabytkowych. Wartość SACRUM w wybranych adaptacjach zdesakralizowanych kościołów i założeń klasztornych ........................................ 85 Michał Dudkowski Dwie udane adaptacje dworca w Skierniewicach ............................................................................................. 105 Beata J. Gawryszewska, Anna Wilczyńska Ogród tymczasowy jako instrument służący adaptacji zabytkowych założeń ogrodowych na przykładzie Opactwa Ojców Benedyktynów w Tyńcu ........................................................ 115 Małgorzata Korpała Adaptacja zabytków architektury w małych miastach na przykładzie Nowego Miasta Lubawskiego i Tczewa .............................................................................................................. 125 Wojciech Kowalski Wartość zabytku a wartość adaptacji i modernizacji w świetle prawa autorskiego oraz prawa dziedzictwa kulturowego. Wzmocnienie ochrony czy konkurencja tych wartości? .......................... 133 Jakub Krzyczkowski Adaptacja i modernizacja zabytkowych dworców kolejowych na przykładzie dworca PKP Rabka-Zdrój ........................................................................................................... 141 4 Spis treści Halina Landecka Ochrona wartości w procesie adaptacji zabytków na przykładzie adaptacji zespołu klasztornego s.s Wizytek w Lublinie – od XIX do XXI wieku .......................................................... 149 Jakub Lewicki Co stracić, co zyskać. Adaptować czy modernizować? Możliwości ingerencji w elewacje z czasów eklektyzmu i modernizmu ......................................................... 157 Ewa Łużyniecka Ochrona wartości zabytkowych w adaptacjach architektury sakralnej ......................................................... 171 Lech Narębski Na czym polega skuteczna ochrona zabytków architektury o bezpowrotnie upadłej funkcji pierwotnej ........................................................................................................ 183 Ryszard Nejman, Beata Joanna Gawryszewska Synagoga w Dąbrowie Tarnowskiej, jako udany przykład adaptacji pożydowskiego obiektu sakralnego .................................................................................................... 187 Joanna Olenderek, Maciej Olenderek Ochrona dziedzictwa kulturowego w rewitalizacji tzw. Kampusu b. Politechniki Łódzkiej ......................... 197 Łukasz Pardela, Stanisław Kolouszek Znaczenie historycznych form ziemnych w procesie adaptacji pruskiej fortyfi kacji stałej przełomu XIX i XX wieku ...................................................................................... 209 Łukasz Pardela, Katarzyna Pałubska Krajobraz w zrównoważonej adaptacji zabytkowych fortyfi kacji Nowej Holenderskiej Linii Wodnej na wybranych przykładach ..................................................................... 221 Tomasz Popławski, Andrzej Siwek Liplas – folwark staropolski. Koncepcja programowa centrum edukacji historyczno-ekologicznej ............ 229 Barbara Rymsza Pierwsze na świecie PONTISEUM – adaptacja historycznych fragmentów konstrukcji mostowych do celów dydaktycznych ............................................................................................ 241 Grzegorz Rytel Mieszkania „społecznie najpotrzebniejsze”. Problemy ochrony i modernizacji socjalnego budownictwa mieszkaniowego z lat 20. i 30. XX wieku ............................................................... 247 Michał Szkoła Ochrona wartości zabytkowych na przykładzie adaptacji kurtyny I–V Fortu „Kościuszko” w Krakowie .................................................................................................... 255 Iwona Szmelter Społeczna strategia wielokryterialnego wartościowania w ochronie dziedzictwa kultury ........................... 265 Ewa Święcka Ochrona zachowanych dekoracji malarskich w adaptacjach budynków ...................................................... 277 Piotr Adam Zaniewski Adaptacja wybranych szczecińskich rezydencji z XIX wieku w kontekście ochrony zachowanych wartości historycznych i stylistycznych .................................................................................... 287 NOTKI BIOGRAFICZNE ................................................................................................................................... 313 SERIA WYDAWNICZA PKN ICOMOS ........................................................................................................... 320 SŁOWO WSTĘPNE Adaptacja zabytków – działanie polegające na ich dostosowaniu do nowych/współczesnych funkcji użytkowych – z zasady wymaga rozwiązywania trudnych problemów. W praktyce bowiem prawie zawsze adaptacja wiąże się z ingerencjami w zabytkową substancję i formę obiektu. A to zawsze budziło wątpli- wości i opór zywanie służb konserwatorskich. Współcześnie problem jest coraz poważniejszy, ponieważ interwencje są coraz większe – oprócz dostosowania przestrzeni obiektu, konieczne są również liczne ingerencje wynikające z radykalnych zmian standardów technicznych. Tak więc obecnie adaptacji zabyt- ku do nowych funkcji z reguły towarzyszy modernizacja, co w sumie prowadzi do znaczących ingerencji w zabytkowe wartości. Nieuniknione konsekwencje adaptacji nie podważają rzecz jasna jej zasadności i konieczności. Ogromna większość zabytków musi być bowiem wykorzystania do nowych funkcji. W społecznym, eko- nomicznym i gospodarczym wymiarze jest to podstawowy warunek utrzymywania zabytków. Warunek tym istotniejszy, że liczba i różnorodność obiektów uznawanych za zabytkowe wzrosła znacząco w ostat- nich dekadach. W konsekwencji ogromna większość zabytkowego zasobu musi mieć użyteczne funkcje, musi funkcjonować podobnie jak inne obiekty budowlane. A i tak zakres niedostosowania wielu zabytków do współczesnych potrzeb jest tak duży, że ich utrzymanie i ochrona budzi wątpliwości różnych intere- sariuszy. To zaś oznacza, że konserwatorzy określając zakres i granice adaptacji zabytku muszą bardzo poważnie traktować ich potrzeby i punkt widzenia. To oczywiście przesuwa granice kompromisu, co tym bardziej czyni adaptacje zabytków działaniem trudnym i dyskusyjnym. Adaptacje zabytków są trudne również dlatego, że każdy przypadek jest inny. Każdy zabytek jest inny ze względu na zabytkowe wartości, każdy zabytek jest odmienny jako obiekt budowlany, każdy zabytek jest inny ze względu na stan techniczny, każdy zabytek różni się też programem adaptacji. Z tego względu bardzo trudno jest standaryzować i kodyfi kować prace adaptacyjne – dlatego wśród dziesiątków dokumentów doktrynalnych, które regulują działalność konserwatorską, nie ma tekstów na ten temat. W efekcie każda adaptacja jest indywidualnym procesem, którego zakres i sposób realizacji, negocjują zaangażowani partnerzy. Jednak taki tryb działania nie jest satysfakcjonujący z punktu widzenia ochrony wartości zabytko- wych. Indywidualne ustalanie zakresu ingerencji w zabytek nie mające wsparcia w standardach, niesie w sobie duże ryzyko