R-P1.Chp:Corel VENTURA
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
IUCN – Program Europy Za³o¿enia do planu ochrony Che³mskiego Parku Krajobrazowego Praca zbiorowa wykonana pod kierunkiem i redakcj¹ dr Ewy Gackiej-Grzesikiewicz Autorzy dr Ewa Gacka-Grzesikiewicz mgr in¿. Janusz Holuk dr in¿. Marek £oœ mgr in¿. arch. Maria Maciejewska in¿. Tadeusz Mazurek dr Lidia Michalak mgr Janusz Wójciak Koordynacja projektu dr Zenon Tederko Fundacja IUCN – Poland Warszawa 1997 Pogl¹dy autorów wyra¿one w niniejszej publikacji nie zawsze odzwierciedlaj¹ opinie IUCN. Równie¿ zastosowany sposób prezentacji materia³u i nazewnictwo geograficzne nie wyra¿a jakichkolwiek pogl¹dów IUCN w sprawie statusu prawnego pañstw, terytoriów lub obszarów, dotycz¹cego przebiegu ich granic. Wydawca: Fundacja IUCN Poland Copyright: (1997) IUCN – The World Conservation Union i Fundacja IUCN Poland Reprodukcja niniejszej publikacji do celów edukacyjnych i na inne niekomercyjne potrzeby jest dozwolona bez uprzedniej zgody wydawcy. Reprodukcja w celu sprzeda¿y lub w celu innego przeznaczenia komercyjnego jest zabroniona bez uprzedniej pisemnej zgody wydawcy. ISBN: 2-8317-0405-7 Opracowanie edytorskie: Marta Radwan Korekta: Maria Bucka Opracowanie kartograficzne map: Zespó³ autorów Opracowanie komputerowe map: VISITRONICS Co.Ltd. Fotografia na ok³adce: Olgierd Bielak Fotografie w tekœcie: Olgierd Bielak Projekt ok³adki: Fundacja IUCN Poland Sk³ad: Marek J.WoŸniak Druk: Pracownia Poligraficzna ARWIL s.c., Warszawa, ul. Czereœniowa 16 Dystrybucja: Fundacja IUCN Poland ul. Narbutta 40/21, 02-541 Warszawa lub IUCN - The World Conservation Union Rue Mauverney 28, CH – 1196 Gland, Switzerland Fundacja IUCN Poland dziêkuje Ministerstwu Rolnictwa, Zarz¹dzania Œrodowiskiem i Rybo³ówstwa Królestwa Holandii za pomoc finansow¹ udzielon¹ w ramach projektu Nr 79986C, administrowanego przez IUCN – Œwiatow¹ Uniê Ochrony Przyrody. The IUCN Foundation Poland would like to express its gratitude to the Ministry of Agriculture, Natural Management and Fisheries of The Netherlands for its financial assistance for the project 79986C administered by IUCN – The World Conservation Union. Spis treœci Od Wydawcy . 9 1. WPROWADZENIE . 11 2. WALORY PRZYRODNICZE I KULTUROWE . 12 Po³o¿enie . 12 Œwiat roœlin . 12 Œwiat zwierz¹t . 13 Walory kulturowe . 14 3. SZCZEGÓLNE FORMY OCHRONY PRAWNEJ . 16 Rezerwaty przyrody . 16 Pomniki przyrody . 17 U¿ytki ekologiczne . 19 4. UWARUNKOWANIA PRZESTRZENNO-GOSPODARCZE . 20 Powierzchnia, ludnoœæ, zatrudnienie . 20 U¿ytkowanie ziemi . 21 Surowce mineralne . 22 5. STRUKTURA FUNKCJONALNO-PRZESTRZENNA MAKROREGIONU . 23 6. G£ÓWNE KIERUNKI ROZWOJU, FUNKCJE OBSZARU ZWI¥ZANEGO Z CHE£MSKIM PARKIEM KRAJOBRAZOWYM . 25 G³ówne kierunki rozwoju . 25 Osadnictwo . 25 Rolnictwo . 27 Przemys³ . 27 Infrastruktura . 28 Komunikacja . 26 Gospodarka komunalna . 26 Elektroenergetyka . 27 £¹cznoœæ . 27 Turystyka i obs³uga ruchu miêdzynarodowego . 29 7. STOSUNKI WODNE . 31 Woda – czynnik decydujacy o walorach przyrodniczych . 31 Woda – czynnik decydujacy o walorach gospodarczych . 31 Wielkoœæ zasobów wodnych . 32 Zmiany stosunków wodnych na przestrzeni wieków . 33 Okres staropolski . 31 Okres od pocz¹tku XIX wieku do po³owy XX wieku . 31 Okres wspó³czesny, tj. druga po³owa XX wieku . 32 8. EKOSYSTEMY LEŒNE CHE£MSKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO . 35 Charakterystyka przyrodnicza lasów . 35 Uwarunkowania prawne gospodarki leœnej . 37 9. EKOSYSTEMY NIELEŒNE CHE£MSKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO . 41 Agrocenozy . 41 Torfowiska . 42 Murawy kserotermiczne . 44 10. ZAGRO¯ENIA WALORÓW CHE£MSKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO . 46 Zagro¿enia antropogeniczne . 46 Zagro¿enia biotyczne . 47 11. CELE PLANU OCHRONY CHE£MSKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO . 48 12. G£ÓWNE PROBLEMY GOSPODARCZE . 49 Gospodarka wodna . 49 Poprawa jakoœci wód p³yn¹cych . 47 Okreœlenie rzeczywistych, niezbêdnych potrzeb w zakresie melioracji na terenie Che³mskiego Parku Krajobrazowego . 48 Ochrona stosunków wodnych w rezerwatach torfowiskowych . 48 Ochrona stosunków wodnych poza rezerwatami . 49 Kszta³towanie stosunków wodnych w strefach ekotonowych . 49 Miêdzynarodowy ruch tranzytowy . 51 13. WNIOSKI DO PLANU OCHRONY CHE£MSKIEGO PARKU KRAJOBRAZOWEGO . 53 Granice opracowania . 53 Ochrona stosunków wodnych . 53 Ekosystemy leœne . 54 Ekosystemy nieleœne . 54 Szczególne formy ochrony . 55 Problemy badawcze . 55 14.BIBLIOGRAFIA . 57 Podstawowe akty prawne i inne dokumenty stanowiace o poddaniu obszarów i obiektów ochronie prawnej . 57 Plany i programy gospodarcze, dokumentacje przyrodnicze i opracowania planistyczne . 59 Literatura – wybrane pozycje . 61 15. ZA£¥CZNIKI . 64 Mapy...........................................64 Powi¹zania z krajowymi i europejskimi obszarami chronionymi (orygina³ mapy w skali 1:300 000) Struktura funkcjonalno-przestrzenna i kierunki rozwoju (orygina³ mapy w skali 1:300 000) Legendy do map: . 64 Uwarunkowania przestrzenno-gospodarcze (orygina³ mapy w skali 1: 50 000) Uwarunkowania przyrodnicze (orygina³ mapy w skali 1:50 000) Struktura ekologiczna (orygina³ mapy w skali 1:100 000) Od Wydawcy Od wielu lat Œwiatowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN - The World Conservation Union) podejmowa³a w ramach Programu Europy (wczeœniej Programu Europy Wschodniej) dzia- ³ania zmierzaj¹ce do oceny stanu zachowania i stopnia ochrony poszczególnych rodzajów ekosystemów. Rezultatem tych inicjatyw s¹ liczne publikacje, m.in.: “The Lowland Grassland of Central and Eastern Europe”, “Wetlands of Central and Eastern Europe” oraz “Mountains of Central and Eastern Europe”. W ostatnim okresie coraz wiêcej uwagi poœwiêca siê zagadnieniom zarz¹dzania zasobami naturalnymi, zarówno na szczeblu miêdzynarodowym, jak i krajowym oraz lokalnym. Wyrazem tego trendu jest np. podjêta w 1993 roku inicjatywa zmierzaj¹ca do opracowania i wdro¿enia koncepcji Europejskiej Sieci Ekologicznej – EECONET. Dla wielu jednak krajów Europy Centralnej i Wschodniej, które na prze³omie lat osiem- dziesi¹tych i dziewiêædziesi¹tych wesz³y na drogê demokratyzacji i decentralizacji, a tak¿e przekszta³ceñ w kierunku gospodarki rynkowej, szczególnie istotnym zagadnieniem jest zarz¹- dzanie zasobami naturalnymi na poziomie lokalnym. W rezultacie bowiem tego procesu odpowiedzialnoœæ za realizacjê polityki ochrony zasobów naturalnych zosta³a przeniesiona na w³adze lokalne. W wielu przypadkach spowodowa³o to przestrzenn¹ fragmentacjê systemu zarz¹dzania, co zmniejszy³o mo¿liwoœci jego koordynacji. Jest to szczególnie istotne w zarz¹- dzaniu zasobami naturalnymi w skali ekologicznych obszarów funkcjonalnych, jak np. doliny rzeczne czy rozleg³e tereny wodno-b³otne, zarz¹dzanymi przewa¿nie przez kilka oœrodków w³adzy lokalnej. Podkreœliæ równie¿ nale¿y, ¿e wskutek decentralizacji struktura administracyjno-prawna uleg³a przemianom i pojawi³ siê problem niedostatku wykwalifikowanych kadr. Raptowne zmiany w strukturach instytucjonalnych po³¹czone z trudnoœciami ekonomicznymi pogorszy- ³y kontrolê gospodarowania zasobami naturalnymi i doprowadzi³y w wielu wypadkach do niekontrolowaniej i nadmiernej eksploatacji tych zasobów. Bior¹c to pod uwagê, Œwiatowa Unia Ochrony Przyrody zleci³a w ramach Programu Europy, dziêki finansowemu wsparciu rz¹du holenderskiego, krajowym biurom IUCN w Czechach, Polsce, S³owacji i na Wêgrzech równoleg³¹ realizacjiê miêdzynarodowego projektu “Wspieranie w³adz lokalnych w procesie zarz¹dzania zasobami naturalnymi”. Projekt ten zmierza³ do upowszechnienia najbardziej efektywnych w tych krajach doœwiadczeñ w zakresie zarz¹dzania zasobami przyrodniczymi na poziomie w³adz lokalnych. 9 Za³o¿ono, ¿e w Polsce wspomniany projekt bêdzie wspieraæ mo¿liwoœci w³adz lokalnych w procesie zarz¹dzania obszarami naturalnymi przez: q opracowanie strategii ochrony obszaru Che³mskiego Parku Krajobrazowego oraz modelo- wych za³o¿eñ do planu ochrony Che³mskiego Parku Krajobrazowego, których edytorskie wydanie oddajemy do r¹k Czytelników; w projekcie przyjêto, ¿e za³o¿enia bêd¹ dotyczyæ terenu che³mskich torfowisk wêglanowych, objêtych ju¿ przez dwa inne projekty IUCN – zmierzaj¹ce do opracowania planu zarz¹dzania regionem che³mskich torfowisk wêglano- wych jako terenami rolniczymi i terenami o wysokiej ró¿norodnoœci biologicznej; dlatego te¿ w niniejszej publikacji wykorzystano wyniki wielu projektów IUCN realizowanych od lat w skali kraju i regionu che³mskich torfowisk wêglanowych; q opracowanie raportu przedstawiaj¹cego aktualn¹ sytuacjê w zarz¹dzaniu zasobami natural- nymi, przegl¹d kompetencji w³adz lokalnych w zakresie zarz¹dzania zasobami naturalnymi, a tak¿e ich ewolucj¹ i wystêpuj¹ce trudnoœci oraz wskazuj¹cego sposób ich rozwi¹zania. q opracowanie i wdro¿enie programu wspólnych przedsiêwziêæ ochronnych; w projekcie za³o¿ono finansowanie realizacji wspólnego programu ochrony zasobów naturalnych na szczeblu zespo³u w³adz lokalnych w jednym regionie ekologicznym; w rezultacie w latach 1994-96 opracowano i zrealizowano projekt pt. “Ochrona che³mskich torfowisk wêglano- wych”; zainicjowany przez IUCN projekt zrealizowano dziêki bezpoœredniej wspó³pracy wielu instytucji rz¹dowych i pozarz¹dowych oraz dziêki wspó³finansowaniu przez UW, ZChPK, WFOŒiGW, a tak¿e Fundacjê EkoFundusz jako sponsora strategicznego. q szkolenia kadr lokalnych oœrodków w³adzy; szkolenia s³u¿y³y nie tylko upowszechnianiu, ale i wymianie doœwiadczeñ pomiêdzy oœrodkami administruj¹cymi obszarami funkcjonal- nymi; ponadto zrealizowany w ramach niniejszego projektu program szkoleñ umo¿liwi³ identyfikacjê potrzeb w³adz lokalnych w zakresie szkoleñ, a tak¿e okreœlenie ich typu i formy, najbardziej odpowiadaj¹cych potrzebom i wymogom kadr zarz¹dzaj¹cych zasobami natu- ralnymi na szczeblu