ACTA SCIENTIARUM POLONORUM

Czasopismo naukowe za³o¿one w 2001 roku przez polskie uczelnie rolnicze

Administratio Locorum

Gospodarka Przestrzenna

6(3) 2007

Bydgoszcz Kraków Lublin Olsztyn Poznañ Siedlce Szczecin Warszawa Wroc³aw Rada Programowa Acta Scientiarum Polonorum

Kazimierz Banasik (Warszawa), Janusz Falkowski (Olsztyn), Florian Gambuœ (Kraków), Franciszek Kluza (Lublin), Edward NiedŸwiecki (Szczecin), Janusz Prusiñski (Bydgoszcz), Jerzy Sobota (Wroc³aw) – przewodnicz¹cy, Stanis³aw Socha (Siedlce), Waldemar Uchman (Poznañ)

Rada Naukowa serii Administratio Locorum

Christian Ahl (Getynga), Jan Falkowski (Toruñ), Arturas Kaklauskas (Wilno), Urszula Litwin (Kraków), Tadeusz Markowski (£ódŸ), Hieronim Olenderek (Warszawa), Antoni Sobczak (Poznañ), Zofia Wiêckowicz (Wroc³aw), Sabina róbek (Olsztyn) – przewodnicz¹ca

Opracowanie redakcyjne Aurelia Grejner

Projekt ok³adki Daniel Morzyñski

ISSN 1644–0749

© Copyright by Wydawnictwo Uniwersytetu Warmiñsko-Mazurskiego Olsztyn 2007

Redaktor Naczelny – Zofia Gawinek ul. Jana Heweliusza 14, 10-718 Olsztyn tel. (48) (089) 523 36 61, fax (48) (089) 523 34 38 e-mail: [email protected] www.uwm.edu.pl/wydawnictwo/

Nak³ad 300 egz. Ark. wyd. 6,5, ark. druk. 5,5 Druk: Zak³ad Poligraficzny UWM w Olsztynie, nr zam. 725 Od Redakcji

Trzeci numer kwartalnika Administratio Locorum zawiera opracowania naukowe dotycz¹ce gospodarowania przestrzeni¹ na poziomie lokalnym. S³owami kluczowymi s¹ tutaj: gmina, samorz¹d, inwestycje, gminny zasób nieru- chomoœci, polityka czynszowa, strategia rozwoju, wskaŸniki osi¹gniêæ, bowiem uczest- nictwo gminy w oddzia³ywaniu na rozwój ekonomiczny lokalnej gospodarki jest dzisiaj oczywiste. Samorz¹d gminy podnosi jakoœæ ¿ycia swoich mieszkañców przez efektyw- ne wykorzystanie lokalnych zasobów (w tym zasobów nieruchomoœci) i tworzenie no- wych miejsc pracy. Dzia³alnoœæ w³adz lokalnych w zakresie rozwoju infrastruktury spo³ecznej przedsta- wiona zosta³a na przyk³adzie miasta Olsztyna. Dla ca³ego kraju natomiast dokonano oceny polityki czynszowej w odniesieniu do gospodarowania gminnym zasobem loka- lowym. Fundamentalnym zagadnieniem w lokalnym rozwoju gospodarczym jest przyci¹ga- nie inwestorów, którego efektywnoœæ zale¿y w du¿ej mierze od omówionych w jednym z artyku³ów czynników lokalizacyjnych. Czynniki te maj¹ tak¿e istotny wp³yw na wynik waloryzacji przestrzeni pod k¹tem rozwoju turystyki wiejskiej w województwie za- chodniopomorskim. Do porównania osi¹gniêæ dzia³alnoœci samorz¹dów lokalnych mog¹ s³u¿yæ ró¿ne rodzaje wskaŸników. Autor ostatniego artyku³u przedstawi³ polskie przyk³ady stosowa- nia wskaŸników osi¹gniêæ lokalnej administracji publicznej.

Przewodnicz¹ca Rady Naukowej serii Administratio Locorum

prof. dr hab. Sabina róbek

Infrastruktura spo³eczna jako czynnik kreatywnoœci i konkurencyjnoœci.... 5

Acta Sci. Pol., Administratio Locorum 6(3) 2007, 5-15

INFRASTRUKTURA SPO£ECZNA JAKO CZYNNIK KREATYWNOŒCI I KONKURENCYJNOŒCI W ROZWOJU MIASTA W ASPEKCIE DZIA£ALNOŒCI W£ADZ LOKALNYCH – NA PRZYK£ADZIE MIASTA OLSZTYNA, STOLICY REGIONU WARMII I MAZUR W PÓ£NOCNO-WSCHODNIEJ POLSCE

Anna Cellmer Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie

Streszczenie. Dzia³alnoœæ w³adz lokalnych w zakresie rozwoju infrastruktury spo³ecznej przedstawiono na przyk³adzie miasta Olsztyna stolicy Warmii i Mazur. Badania prowadzo- no w latach 2000–2005. Zmiany, jakie zasz³y w tym okresie w poszczególnych elementach infrastruktury spo³ecznej analizowano w aspekcie instytucjonalno-prawnych instrumentów bêd¹cych w gestii samorz¹du w obszarach zarz¹dzania planistycznego, strategicznego i fi- nansowego. Jednoczeœnie podkreœlono wagê i znaczenie rozwoju infrastruktury we wzro- œcie konkurencyjnoœci miasta, poprawie jego wizerunku i znaczenia w kontekœcie ogólne- go rozwoju spo³eczno-ekonomicznym miasta. S³owa kluczowe: samorz¹d, w³adze lokalne, spo³ecznoœæ lokalna, strategia rozwoju, instrumenty zarz¹dzania, konkurencja

WSTÊP

Infrastrukturê spo³eczn¹ okreœla siê ró¿norodnymi definicjami, w zale¿noœci od sto- sowanych kryteriów. Jednym z nich jest kryterium ekonomiczne w sensie instytucjonal- no-funkcjonalnym. Wed³ug powy¿szego, za infrastrukturê spo³eczn¹ w systemie miejskim uwa¿a siê ze- spó³ urz¹dzeñ i instytucji zlokalizowanych w granicach jednostki miejskiej, których dzia- ³alnoœæ dotyczy takich obszarów, jak: nauka, kultura i jej dziedzictwo, oœwiata, opieka spo³eczna, ochrona zdrowia oraz szeroko rozumiane: rekreacja, sport i turystyka [Broll 2001].

Adres do korespondencji – Corresponding author: Anna Cellmer, Katedra Gospodarki Nieruchomoœciami i Rozwoju Regionalnego, Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie, ul. Prawocheñskiego 15, 10–720 Olsztyn, e-mail: [email protected]

Administratio Locorum 6(3) 2007 6 A. Cellmer

Do istotnych zagadnieñ dotycz¹cych wymienionych obszarów nale¿y ich zasiêg prze- strzenny, skala ich oddzia³ywania oraz rozwój w aspekcie spo³eczno-gospodarczym. Wi¹¿e siê to z rodzajem funkcji, które mog¹ mieæ wp³yw na rozwój miasta. O funk- cjach aktywizuj¹cych mówimy, w przypadku wyst¹pienia œcis³ych powi¹zañ rozwoju go- spodarczego z rozwojem urz¹dzeñ i instytucji infrastruktury spo³ecznej. Mog¹ to byæ funkcje modeluj¹co-integruj¹ce zwi¹zane ze struktur¹ i potencja³em demograficznym obs³ugiwanego terenu oraz z zasiêgiem obs³ugi i stopniem dostêpnoœci. Najwa¿niejsz¹ jednak rzecz¹ jest umiejscowienie rozwoju infrastruktury spo³ecznej w polityce regionalnej, w tym lokalnej na poziomie zadañ priorytetowych. Wynika to z przyjêtej przez Uniê Europejsk¹ polityki regionalnej dotycz¹cej zrówno- wa¿onego rozwoju obszarów miejskich w ramach polityki spójnoœci zawartej w deklara- cjach i dokumentach Komisji Europejskiej [Komisja Europejska 2006]. WyraŸnie zazna- czono, i¿ do obszarów zwiêkszania atrakcyjnoœci i konkurencyjnoœci miast nale¿¹ równie¿ obszary dotycz¹ce rozwoju infrastruktury spo³ecznej. Na uzyskanie przewagi konkurencyjnej w kreowaniu miasta i budowie jego atrakcyj- nego wizerunku, w dobie spo³eczeñstwa informacyjnego, wp³ywa przystosowywanie siê do zmieniaj¹cych siê warunków w aspekcie zmian globalnych [Kowalski 2001]. W kreowaniu miast poprzez okreœlenie kierunku ich rozwoju i przyjêtych do realiza- cji celów strategicznych nale¿y oprzeæ siê zatem na nowych wyzwaniach wspó³czesnej globalnej gospodarki rynkowej [Markowski 1999]. Dotyczy to tak¿e nowoczesnego podejœcia do infrastruktury spo³ecznej, realizowanego w ramach Europejskiej Wspólnoty Terytorialnej oraz najnowszych celów polityki spójnoœci Unii Europejskiej, tj. konwergencji, konkurencyjnoœci i zatrudnienia w regionach. Wa¿n¹ rolê odgrywaj¹ w tym zakresie jednostki samorz¹du terytorialnego. Wynika to g³ównie z uprawnieñ nadanych im przez ustawodawcê [Ustawa... 2006]. W œwietle przepisów, w skali lokalnej, za politykê rozwoju w tym równie¿ za rozwój infrastruktury spo³ecznej w aspekcie rozwoju spo³eczno-gospodarczego spo³ecznoœci lo- kalnej – odpowiadaj¹ jednostki samorz¹du terytorialnego. Przy czym dzia³alnoœæ ta mo¿e mieæ ró¿norakie formy. Wi¹¿e siê to z faktem sprawo- wania w³adzy publicznej z jednoczesnym wystêpowaniem w roli podmiotu gospodarowa- nia, który dysponuje w³asnym maj¹tkiem, finansami i administracj¹ [Poniatowicz 2002]. W celu kszta³towania i inspirowania rozwoju lokalnego oraz dla dobra i w interesie spo³ecznoœci lokalnej, samorz¹dy poza instrumentami instytucjonalnymi, organizacyjny- mi, prawnymi, planistycznymi oraz finansowymi musz¹ tak¿e aktywnie wspó³pracowaæ z wszystkimi partnerami na swoim obszarze [Jêdrzejczak, Gas 2004].

DZIA£ALNOŒÆ W£ADZ LOKALNYCH NA RZECZ ROZWOJU INFRASTRUKTURY SPO£ECZNEJ MIASTA OLSZTYNA

Olsztyn, który otrzyma³ prawa miejskie w 1353 roku jest stolic¹ województwa war- miñsko-mazurskiego, nale¿¹cego do pó³nocno-wschodnich obszarów Polski. Po³o¿ony w centralnej czêœci regionu jest jednoczeœnie jego najwiêkszym miastem licz¹cym oko- ³o 174 tys. mieszkañców. Jako stolica regionu w krajowej sieci osadniczej pe³ni funkcje

Acta Sci. Pol. Infrastruktura spo³eczna jako czynnik kreatywnoœci i konkurencyjnoœci.... 7 krajowego oœrodka równowa¿enia rozwoju [Zaktualizowana koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju... 2006]. Rangê i znaczenie miasta okreœla przypisana mu funkcja metropolitalna [Studium uwarunkowañ... 2001]. Rozwój funkcji metropolitalnych miasta podkreœlano równie¿ w przyjêtej strategii do 2015 roku [Strategia rozwoju miasta Olsztyn... 1998], jak te¿ w jej aktualizacji do 2020 roku [Strategia rozwoju spo³eczno-gospodarczego... 2006]. Zaznaczyæ nale¿y, ¿e jest to oœrodek, który wytworzy³ ju¿ w³asny olsztyñski podre- gion oddzia³ywania spo³eczno-gospodarczego i ekonomicznego w œrodkowej czêœci wo- jewództw, maj¹cy wp³yw tak¿e na pozosta³e 2 subregiony (elbl¹ski i e³cki). Pe³ni te¿ funkcje regionalne jako oœrodek polityczno-spo³eczny i administracyjny województwa oraz ponadregionalne w³aœnie w zakresie infrastruktury tak technicznej (po³¹czenia komunikacyjne), jak te¿ spo³ecznej, jako oœrodek o funkcjach us³ugowych, kulturowych, naukowych i turystycznych. St¹d, bior¹c pod uwagê specyficzne uwarunkowania szczególnych walorów przyrodni- czych miasta po³o¿onego w malowniczej dolinie rzeki £yny, w polodowcowym krajobrazie morenowym o licznych jeziorach, wœród znacznych kompleksów leœnych z bogat¹ faun¹ i flor¹ oraz licznymi rezerwatami przyrody i ciekawym dorobkiem historycznym, a tak¿e kulturowym – funkcja turystyczna oraz wiêksze mo¿liwoœci dla rekreacji, sportu i wypo- czynku nabieraj¹ ogromnego znaczenia dla rozwoju miasta. Podobnie nale¿y uwzglêdniaæ rolê oœrodka uniwersyteckiego, którego dzia³alnoœæ mo¿e wp³yn¹æ na rozwój funkcji metro- politalnych miasta oraz podnieœæ jego konkurencyjnoœæ i atrakcyjnoœæ. W strategii rozwoju miasta w analizie jego potencja³u przy zestawieniu problemów objêtych analiz¹ SWOT do silnych stron miasta w sferze spo³ecznej w ramach infrastruk- tury zaliczono takie zagadnienia, jak: specjalistyczn¹ kadrê medyczn¹, dobr¹ bazê loka- low¹ szkó³ podstawowych, kontraktowanie œwiadczeñ zdrowotnych (próba regulowania rynku us³ug medycznych), wprowadzenie instytucji lekarza rodzinnego (jako podstawo- wy modu³ w systemie ochrony zdrowia), wysuwanie i wspomaganie inicjatyw w promocji kulturowej miasta (Szlak Zamków Gotyckich, zabytki, atrakcyjny uk³ad urbanistyczny Starego Miasta), promocja turystyki jako si³y napêdowej w rozwoju miasta, funkcjono- wanie opieki przedszkolnej i szkolnictwa ogólnokszta³c¹cego dla uczniów niepe³no- sprawnych, finansowanie innowacji potrzebnych do rozwoju sportu i wypoczynku, wzrost liczby absolwentów szkó³ wy¿szych, ró¿norodne formy pomocy spo³ecznej, sze- roka oferta szkó³ niepublicznych (zw³aszcza policealnych), wspó³praca ze szko³ami w ró¿nych miastach europejskich w tym w tzw. miastach bliŸniaczych, z którymi nawi¹- zano stosunki partnerskie. Poszczególnym cechom nadano skalê punktow¹ (0–75) w aspekcie mo¿liwoœci ich rozwoju przez miasto. Rozpiêtoœæ uzyskanych punktów dla rozwoju infrastruktury mieœci³a siê zazwyczaj w przedziale 40–57 punktów. O s³abych stronach w sferze spo³ecznej œwiadcz¹: uboga oferta uzupe³niaj¹ca rekre- acyjno-rozrywkowa dla mieszkañców, zbyt ma³o propozycji na przed³u¿enie sezonu tury- stycznego, brak koncepcji zagospodarowania obrze¿y jezior, s³aba informacja turystycz- na, zbyt uboga oferta kulturalna, brak kadry pedagogicznej w nowych specjalnoœciach (informatyka, jêzyki obce, ekonomia) a nadmiar nauczycieli pedagogiki wczesnoszkol- nej, przestarza³a baza lokalowa szkó³ ponadpodstawowych, zad³u¿enie szpitali, brak bazy rekreacyjno-sportowej i turystycznej, brak promocji kultury fizycznej oraz generalnie

Administratio Locorum 6(3) 2007 8 A. Cellmer brak œrodków finansowych na zaspokojenie wymienionych potrzeb. Uzyskane punkty mieœci³y siê w przedziale 40–64. Z kolei szanse wynikaj¹ce z uwarunkowañ zewnêtrznych z najwy¿sz¹ punktacj¹ (51–61) dotyczy³y mo¿liwoœci rozwoju turystyki i kultury. Ochrona zdrowia, edukacja i opieka spo³eczna, rozwój monitoringu i przep³yw informacji uzyska³y 40–50 punktów. Zmiany, jakie mog¹ wyst¹piæ w uwarunkowaniach zewnêtrznych to g³ównie sprawy ustawodawcze dotycz¹ce z³ych lub w ogóle brakuj¹cych uregulowañ prawnych, a tak¿e sprawy natury organizacyjnej i instytucjonalnej. Na podstawie wykonanej analizy strategicznej opracowano 3 warianty rozwoju mia- sta. W rezultacie, jako optymalny, wybrano wariant trwa³ego i zrównowa¿onego rozwoju, który odpowiada³ przyjêtej misji rozwoju Olsztyna jako miasta zrównowa¿onego rozwo- ju, otwartego na cz³owieka i jego potrzeby. Olsztyn ma byæ nowoczesnym miastem europejskim zaspakajaj¹cym potrzeby zarów- no w³asnej wspólnoty, jak te¿ osób przybywaj¹cych z zewn¹trz. W strategii okreœlono kierunki rozwoju, cele strategiczne, cele operacyjne oraz programy do realizacji zadañ z nich wynikaj¹cych. Infrastruktura spo³eczna znalaz³a siê wœród nich na znacz¹cym miejscu jako zadanie priorytetowe. Z inicjatywy w³adz lokalnych wykonano równie¿ opracowania dotycz¹ce problemów spo³ecznych [Strategia rozwi¹zywania problemów spo³ecznych miasta... 2004], a tak¿e w zakresie bogatego programu obejmuj¹cego tematykê rewitalizacji obszarów miasta, którego celem by³o o¿ywienie spo³eczne i gospodarcze miasta, zwiêkszenie potencja³u turystycznego i kulturalnego terenów zdegradowanych. Program obejmuje [Lokalny pro- gram rewitalizacji obszaru miasta... 2006] szerok¹ wspó³pracê w³adz lokalnych z innymi partnerami i organizacjami w ramach dzia³añ na przestrzeni lat 2006–2013. Obszary Olsztyna objête planem rewitalizacji przedstawione s¹ na rysunku 1.

ZMIANY W INFRASTRUKTURZE SPO£ECZNEJ OLSZTYNA W LATACH 2000–2005

Charakterystyka zmian w rozwoju poszczególnych elementów infrastruktury spo³ecznej w mieœcie jest obrazem jego endogenicznych zasobów w tym zakresie. Daje jednoczeœnie podstawê do ukierunkowania i podejmowania ró¿norodnej dzia³alnoœci przez w³adze lokalne w aspekcie podnoszenia konkurencyjnoœci miasta i jego rozwoju spo³eczno-gospodarczego. W wielu przypadkach z zakresu infrastruktury spo³ecznej w³adze lokalne wychodz¹ z inicjatyw¹ bezpoœrednio do mieszkañców miasta (konsultacje spo³eczne, zebrania mieszkañców, mass media) – dotyczy³o to przyk³adowo opinii co do potrzeby powstania opery olsztyñskiej, jak te¿ przy programach rewitalizacji obszarów oraz przy ustaleniach miejskich planów zagospodarowania, a tak¿e strategii rozwoju. Inicjatyw¹ w³adz miej- skich jest wdra¿anie programu usprawnienia pracy Urzêdu Miejskiego poprzez programy informatyczne. Wiele zadañ wykonuje siê w drodze porozumieñ i wspólnych programów z ró¿norodnymi partnerami. Najwa¿niejsz¹ jednak spraw¹ jest pobudzanie aktywnoœci obywatelskiej mieszkañców i rozwijanie ich ambicji i inicjatyw zmierzaj¹cych w kierun- ku rozwoju miasta zgodnie z wizj¹ i celami strategicznymi.

Acta Sci. Pol. Infrastruktura spo³eczna jako czynnik kreatywnoœci i konkurencyjnoœci.... 9

Rozwój infrastruktury spo³ecznej miasta w badanym okresie wed³ug wybranych jej elementów ilustruj¹ poni¿sze rysunki (opracowanie na podstawie danych z Rocznika sta- tystycznego województwa warmiñsko-mazurskiego za rok 2006).

50 40 30 20 10 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 szkoły podstawowe – primary schools szkoły średnie – high schools szkoły wyższe – universities Rys. 2. Edukacja wed³ug szczebla kszta³cenia w mieœcie Olsztynie w latach 2000–2005, w tys. Fig. 2. Education in Olsztyn according to the rung of the education in years 2000–2005, in thousands

Wed³ug danych przedstawionych na rysunku 2 wyraŸnie zaznacza siê wzrost liczby studentów szkó³ wy¿szych oraz spadek liczby uczniów w szko³ach podstawowych i œred- nich. Przy czym w szkolnictwie œrednim w liceach i szko³ach zawodowych, po niewiel- kim wzroœcie w 2002 i 2003 roku, od 2004 roku liczba uczniów obni¿a siê ponownie.

10 8 6 4 szkoły podstawowe – primary schools 2 szkoły średnie – high schools 0 szkoły wyższe – universities 2000 2005 Rys. 3. Absolwenci szkó³ podstawowych, œrednich i wy¿szych – w mieœcie Olsztynie w la- tach 2000–2005, w tys. Fig. 3. Absolvents of primary schools, high schools and universities in Olsztyn, in thousands

Liczba absolwentów szkó³ podstawowych od 2000 do 2005 roku wyraŸnie spad³a, podczas gdy szkó³ œrednich oraz wy¿szych wzros³a (szczególnie szkó³ wy¿szych). W nawi¹zaniu do uznania rozwoju edukacji i nauki za kierunek priorytetowy spo³e- czeñstwa opartego na wiedzy, dzia³alnoœæ w³adz lokalnych powinna byæ skierowana na poprawê bazy materialnej szkó³ oraz poprawê kwalifikacji nauczycieli. Wa¿nym elementem struktury spo³ecznej w dzia³aniach strategicznych w³adz lokal- nych jest rozwój turystyki. Na rysunku 4 przedstawiono stan wykorzystania bazy nocle- gowej ogó³em oraz przez turystów zagranicznych w okresie lat 2000–2005 (rysunek opracowano na podstawie danych z Rocznika statystycznego województwa warmiñ- sko-mazurskiego za rok 2006).

Administratio Locorum 6(3) 2007 10 A. Cellmer

300

200

100

0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 liczba noclegów udzielonych ogółem – the number of accomodation liczba noclegów udzielonych turystom zagranicznym – the number of accomodation used by foreign turists Rys. 4. Udzielone noclegi ogó³em, w tym turystom zagranicznym w Olsztynie w latach 2000–2005 Fig. 4. Given accommodations in general, including foreign tourists in Olsztyn in the period 2000–2005

Zjawiskiem pozytywnym w œwietle powy¿szych danych jest ostateczny wzrost udzie- lonych noclegów zaznaczaj¹cy siê od 2003 roku oraz zdecydowany wzrost noclegów udzielonych turystom zagranicznym zw³aszcza w 2005 roku. Wskazuje to na realn¹ potrzebê poprawy jakoœci turystycznej bazy materialnej i jej rozwoju, jak te¿ odpowiedniego jej promowania poprzez nowoczesne formy informacji turystycznej i marketingu. Do najwa¿niejszych jednak dzia³añ w³adz lokalnych zapewnia- j¹cych realizacjê przyjêtych celów nale¿y zabezpieczenie œrodków finansowych. Opracowany wieloletni plan inwestycyjny miasta Olsztyna zawiera równie¿ zadania dotycz¹ce alokacji œrodków niezbêdnych do rozwoju infrastruktury spo³ecznej [Wielolet- ni plan... 2004]. Plan ten przedstawiono w tabeli 1. Z przedstawionych w tabeli danych wynika, ¿e wielkoœci œrodków przewidywanych na infrastrukturê w kolejnych latach ulega zmniejszeniu z 35,6 mln w 2006 roku do 26,6 mln w 2007 roku. W tym najwiêkszy udzia³ maj¹ œrodki przeznaczone na rozwój kultury fi- zycznej i sportu oraz na kulturê i dziedzictwo kulturowe. Jako istotne, mo¿na zaznaczyæ, i¿ wystêpuje tutaj wyraŸna przewaga œrodków pozyskiwanych z zewn¹trz w wysokoœci 79 i 75%. Oznacza to koniecznoœæ aktywnego dzia³ania w³adz lokalnych w ich pozyski- waniu oraz zwiêkszenie inicjatyw na rzecz uzyskiwania œrodków z innych Ÿróde³, w tym tak¿e z Unii Europejskiej. Przyk³adem mog¹ byæ zg³oszone przez gminê Olsztyn na lata 2005–2006 niektóre projekty dotycz¹ce wybranych elementów infrastruktury spo³ecznej, których realizacjê zapewniæ maj¹ œrodki unijne z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR). Projekty te dotyczy³y rozwoju turystyki i kultury, oto niektóre z nich: – Olsztyn – M³ode Miasto Duchem, kampania promocyjna Olsztyna w kraju i za granic¹ (koszt ca³kowity 1 600 000,00 z³ z EFRR 1 200 000,00 z³, tj. 73%). – Przebudowa i adaptacja fosy zamkowej – amfiteatr dla celów dzia³alnoœci widowisko- wej w Olsztynie (koszt ca³kowity 7 125 200,00 z³ z EFRR 5 343 900,00 z³, tj. 75%). – Interaktywny Urz¹d w Olsztynie (koszt ca³kowity 1 600 000,00 z³ z EFRR 1 200 000,00 z³, tj. 75%).

Acta Sci. Pol. Infrastruktura spo³eczna jako czynnik kreatywnoœci i konkurencyjnoœci.... 11 e s n l e i z a c r k n t r , r d , , ê u 6 e o n 0 0 t o 9 r x s œ w e e e r z zl t t e i u g t d t d e m e y ¿ u , r y 0 d , , 0 0 , t d b c 8 , , e 0 0– 07 07 u r 23 0– 0– 2 d b k w m n o z a r f t m a n t , e u ³ o 4 , , , 0 0 o , , ó 2 05 13 19 w 02 06 g m 11 k a o e s n l e i z a c r k , n t r , , r d 2 , ê u 8 0 e o 3 10 n t o 1––– r 26 14 x s œ w e e e r z t t e i u g t d t d e m e y ¿ u , r y d 0 0 , , , , 0 t d b c 6 , , e 3– 5 06 24 60 0 u r 29 0– 6 0– 2 d 28 b k w m n o z a r f t m a n t , e u , , ³ o 9 0 0 , , o , 1 , 6 ó 5 30 26 w 03 29 08 26 g m 15 k a o e s n l e i z a c r k , n t r , , r d 9 , , ê u 6 8 e o 0 33 n 82 t o r 13 26 14 x s œ w e e e r z d u n t t t a e i m y 6 ¿ m t , d y d , , 0 , , , 0 0 t d e o 6 e , , e 2– 0 22 27 70 01 r 0 u r g r 38 0––––––– 0– 8 f c 27 b d k w u z b t m n a 9 t 5 1 , 2 6 7 e u , , 1 8 , ³ o 5 , , 0 0 o 0 9 , 5 , ó 4 21 37 w 13 14 02 36 07 m g 11 k a o t a r n o z p c t e a s e r r e e e n ³ i i u c o d o z t n o n n n n p c c e a e p w a a s o ) e i t u t g s i ³ r w i n t s c n a m t a n o l i a i t e c a o o s e i i s n z a o p ó c i c s h o r z a t i s z t n s i d g n t c w r e a f a a c z n m e f e a c i r y o h c a t i e c e z o n ( l r e c r ³ u s z i t y c w p a i d e d u m o d d z e i z o t t l s z n i i p j n e p r s c a s k s i f a a c ³ s o S i y l p e o a u a a i ) y a t a a c r a t s n e v t t c t l h r r a W r c a o s s m n o t s i r i o a u u i l u s c r e e i o t t a s e t a l l u h z w m z l r l c l y h w f l e u u l œ c t a d u o o h o n n r I A E P H P K K P I A O S O O C ( Tabela Tabela 1 Wieloletni plan inwestycyjny miasta Olsztyna na lata 2006–2008 w zakresie infrastruktury Table 1.spo³ecznej, w mln z³ Long term investment programme of the city Olsztyn on years 2006–2008 in the range of the social infrastructure, in mln

Administratio Locorum 6(3) 2007 12 A. Cellmer

Strukturê wydatków bud¿etowych miasta Olsztyna na infrastrukturê spo³eczn¹ w la- tach 2000–2005 obrazuj¹ dane zawarte w tabeli 2 (opracowanie na podstawie danych z Urzêdu Statystycznego w Olsztynie).

Tabela 2. Finanse publiczne. Wydatki bud¿etowe miasta Olsztyna na infrastrukturê spo³eczn¹ w latach 2000–2005, w mln z³ [Olsztyn i Elbl¹g w liczbach... 2006] Table 2. Public finances. Budget expenditure of the city Olsztyn on the social infrastructure in years 2000–2005, in mln zl [Olsztyn i Elbl¹g in numbers... 2006]

Wyszczególnienie 2005/ 21000 2200 2300 2400 2500 200 Specification /2000

Ogó³em 3742,5 3463, 3373, 3180, 4241, 4353, 132, In sum

Oœwiata i wychowanie 1555,0 1329, 1730, 1241, 1873, 1572, 111, Education

Kultura i ochrona dziedzictwa 72,6 85, 83, 170, 111, 143, 172, narodowego Culture and heritage protection

Ochrona zdrowia 105,2 171, 56, 42, 85, 68, 42, Health protection

Pomoc spo³eczna i pozosta³e 309,9 562, 596, 554, 698, 880, 202, zadania Sosial assistance and other tasks

Kultura fizyczna 49,4 21, 32, 39, 21, 42, 93, i sport Physical education and sport

Razem infrastruktura spo³eczna 2622,1 2203, 2704, 2614, 2464, 2977, 124, All social infrustructure

Z analizy powy¿szych danych, wynika ¿e w badanym przedziale czasowym general- nie nast¹pi³ wzrost wydatków na infrastrukturê spo³eczn¹ (wskaŸnik 124,9%). Najwiêkszy ich udzia³ – ponad 60% wydatków ogó³em przypada³ na 2004 i 2005 rok. W tym czasie dla porównania w 2005 roku dochody miasta kszta³towa³y siê wed³ug danych z tabeli 3 (opracowanie na podstawie danych z Urzêdu Statystycznego w Olsztynie).

Acta Sci. Pol. Infrastruktura spo³eczna jako czynnik kreatywnoœci i konkurencyjnoœci.... 13

Tabela 3. Finanse. Dochody bud¿etu miasta Olsztyna w latach 2000–2005, w mln z³ [Olsztyn i Elbl¹g w liczbach... 2006] Table 3. Public finances. Earnings of the city Olsztyn budget in years 2000–2005, in mln zl [Olsztyn i Elbl¹g in number... 2006]

Wyszczególnienie 2005/ 21000 2200 2300 2400 2500 200 Specification /2000

Ogó³em 3526,6 3049, 3667, 3562, 4430, 4358, 140, All

Dochody w³asne 1460,6 1664, 1576, 1683, 2232, 2059, 162, Own souces

Subwencje ogólne z bud¿etu 1706,0 1916, 1517, 1527, 1716, 1330, 123, pañstwa: Subventions from state budget:

w tym na oœwiatê 934,0 1702, 1504, 1427, 1416, 1527, 135, including education

Inne Ÿród³a 05,1 16, 00, 87, 260, 60, 660, Other sources

Z powy¿szych danych wynika, i¿ wszystkie rodzaje dochodów wykazywa³y tendencje wzrostowe w badanym okresie. Przy czym znacznie wzros³y dochody w³asne (wskaŸnik 162,0%). Dochody z innych Ÿróde³ wzros³y najszybciej, ale udzia³ ich wielkoœci w pozosta³ych dochodach by³ nieznaczny w poszczególnych latach.

WNIOSKI

Do g³ównych wyzwañ, jakie stoj¹ przed samorz¹dami w zakresie stymulowania zrów- nowa¿onego rozwoju lokalnego nale¿y prowadzenie dzia³alnoœci na rzecz wzrostu kon- kurencyjnoœci miasta poprzez jego kreowanie w ró¿nych dziedzinach, w tym równie¿ w rozwoju infrastruktury spo³ecznej. W tym celu samorz¹dy lokalne powinny stosowaæ wszelkie dostêpne metody i instru- menty dzia³ania, które warunkuj¹ realizacjê przyjêtych celów i zadañ strategicznych. Wszystkie elementy infrastruktury spo³ecznej s¹ istotne dla spo³ecznoœci lokalnej jed- nak kierunki ich rozwoju zale¿¹ od funkcji jakie pe³ni¹ w rozwoju spo³eczno-gospodar- czym miasta w opracowanych planach zagospodarowania przestrzennego oraz strategiach rozwoju.

Administratio Locorum 6(3) 2007 14 A. Cellmer

PIŒMIENNICTWO

Broll R., 2001. Ekonomika i zarz¹dzanie miastem. Wyd. Akademia Ekonomiczna Wroc³aw, 115. Jêdrzejczak J., Gas J., 2004. Wspieranie przedsiêbiorczoœci przez jednostki samorz¹du terytorial- nego. [W:] Polityka regionalna i lokalna w aspekcie wejœcia Polski do Unii Europejskiej. PWSZ Sulechów, 198. Komisja Europejska, 2006. Miasta na rzecz wzrostu, zatrudnienia i spójnoœci. Polityka Spójnoœci. Miasta w Europie. Inforegio Panorama 19, 3. Komisja Europejska. Polityka regionalna. Polityka spójnoœci i jej instrumenty finansowe. Polityka spójnoœci w latach 2007–2013, 3 cele. Bud¿et 2004. Art. 3–7 i 15–18 Rozporz¹dzenia ogólne- go EFRR, EFS i FS. Kowalski J., 2001. Konkurencja miast, istota, czynniki, procesy kszta³towania. Wydawnictwo Akademia Ekonomiczna Kraków, 5. Lokalny program rewitalizacji obszaru miasta Olsztyna na lata 2006–2013. 2006. Zarz¹d Miasta Olsztyn. Markowski T., 1999. Zarz¹dzanie rozwojem miasta. PWN Warszawa. Miszczuk A., Ponikowski H., 2006. Nauka jako czynnik kreatywnoœci aglomeracji, przyk³ad Lu- blina. [W:] Kreatywna aglomeracja, potencja³y, mechanizmy, aktywnoœci. Podejœcie metodolo- giczne. Materia³y konferencyjne. Ustroñ. Wyd. Akademia Ekonomiczna Katowice, 1. Olsztyn i Elbl¹g w liczbach 1975–2005. 2006. Urz¹d Statystyczny Olsztyn. Poniatowicz M., 2002. Finansowe aspekty rozwoju regionalnego. [W:] Adamowicz M. (red). Fi- nanse publiczne w skali lokalnej i regionalnej. SGGW Warszawa, 175. Strategia rozwi¹zywania problemów spo³ecznych miasta Olsztyna. 2004. Wyd. Miejski Oœrodek Pomocy Spo³ecznej Olsztyn. Strategia rozwoju miasta Olsztyna – do 2015 roku, przyjêta 17 czerwca 1998 roku uchwa³¹ Rady Miasta. Strategia rozwoju spo³eczno-gospodarczego Olsztyna 2006–2020. Diagnoza prospetywna sfery przestrzenno-przyrodniczej. 2006. Olsztyn. Studium uwarunkowañ i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Olsztyna (za³¹cznik nr 1 do uchwa³y nr LV/827/2001 Rady Miasta Olsztyna z 19 grudnia 2001 roku). Ustawa z 6 grudnia 2006 roku o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (tekst ustawy sejmowej). Zaktualizowana koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju. 2005. Rz¹dowe Centrum Stu- diów Strategicznych Warszawa.

SOCIAL INFRASTRUCTURE AS THE FACTOR OF THE CREATIVITY AND THE COMPETITIVENESS IN THE DEVELOPMENT OF THE CITY IN THE ASPECT OF THE LOCAL GOVERNMENT ACTIVITY – ON THE EXAMPLE OF THE CITY OLSZTYN, THE CAPITAL OF THE NORTH-EAST REGION OF POLAND – WARMIA AND MAZURY

Abstract. The activity of local authority in the range of the development of the social infrastructure are represented on the example of the city Olsztyn as a capital of Warmia and Mazury. Researches include the period from 2000 to 2005 year. Changes, what happened in this period in each elements of the social infrastructure are analyzed in institutional aspect – legal instruments being in the management of the local autonomy in areas of the management planner, strategic and financial. This what was

Acta Sci. Pol. Infrastruktura spo³eczna jako czynnik kreatywnoœci i konkurencyjnoœci.... 15

important for the author was a attempt to find the balance and the meaning of the development of the infrastructure in the growth of the competitiveness of the city, to the improvement of its image and the meaning in the general socioeconomic development of the city. Key words: the autonomy, local authority, the local community , the strategy of the development, instruments of the management, the competition

Zaakceptowano do druku – Accepted for print: 8.10.2007

Administratio Locorum 6(3) 2007 16 A. Cellmer

Acta Sci. Pol. Analiza polityki czynszowej w gminnych zasobach mieszkaniowych w Polsce 17

Acta Sci. Pol., Administratio Locorum 6(3) 2007, 17-42

ANALIZA POLITYKI CZYNSZOWEJ W GMINNYCH ZASOBACH MIESZKANIOWYCH W POLSCE

Ma³gorzata Renigier-Bi³ozor, Zbigniew Sujkowski Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie

Streszczenie. Przedmiotem badañ by³o zestawienie i dokonanie oceny polityki czynszowej w gminnych zasobach lokalowych w Polsce. W pracy zosta³a przedstawiona wstêpna ana- liza dokumentów wykorzystywanych przez organy w³aœciwe odpowiedzialne za proces go- spodarowania zasobem. Ponadto wyznaczono i porównano obowi¹zuj¹ce wysokoœci sta- wek czynszowych z planowanymi zawartymi w dokumentach. Uzyskane wyniki umo¿liwi¹ poznanie zasad okreœlania wielkoœci czynników koryguj¹cych wartoœæ stawek czynszu dla poszczególnych lokali w zasobie, w zale¿noœci od lokalizacji nieruchomoœci, usytuowania samego lokalu w budynku, jego przeznaczenia, prowadzonej w nim dzia³alnoœci gospodar- czej oraz jego stanu wyposa¿enia i wykoñczenia. S³owa kluczowe: gminny zasób lokalowy, polityka czynszowa, gmina

WSTÊP

Reaktywowanie z pocz¹tkiem lat dziewiêædziesi¹tych samorz¹du terytorialnego na szczeblu gminy do ¿ycia publicznego spowodowa³o, ¿e gmina uzyska³a osobowoœæ praw- n¹ i sta³a siê samodzielnym podmiotem gospodaruj¹cym swoim maj¹tkiem. W drodze kolejnych rozwi¹zañ ustawowych samorz¹d lokalny dysponuje okreœlonym zakresem swobody w decydowaniu o sobie, wspólnym maj¹tku oraz zaspokajaniu potrzeb spo³ecz- nych. Status gminy zak³ada dominuj¹c¹ jej rolê w sterowaniu procesami rozwoju, co win- no wyra¿aæ siê w aktywnych dzia³aniach planistycznych i realizacyjnych na rzecz polity- ki mieszkaniowej. G³ówna rola gminy przypada tu w³adzom samorz¹dowym, które stanowi¹ sferê decyzyjn¹, realizuj¹c okreœlone funkcje regulacyjne, inicjuj¹ce i stymula- cyjne. Na lokalnym rynku mieszkaniowym gmina, nadal odgrywa wiele ról. Jest w³aœci- cielem gminnego zasobu mieszkaniowego, jego zarz¹dc¹, a tak¿e pe³ni funckjê inwesto- ra. Aktywna polityka gminy w zakresie gospodarowania gminnym zasobem lokalowym

Adres do korespondencji – Corresponding author: Ma³gorzata Renigier-Bi³ozor, Katedra Gospodarki Nieruchomoœciami i Rozwoju Regionalnego, Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie, ul. Prawocheñskiego 15, 10-720 Olsztyn, e-mail: [email protected]

Administratio Locorum 6(3) 2007 18 M. Renigier-Bi³ozor, Z. Sujkowski odnosi siê przede wszystkim do ustalania racjonalnej i ekonomicznej wysokoœci stawek czynszu. W pracy dokonano analizy i oceny aktualnie obowi¹zuj¹cych stawek czynszu w ramach prowadzonych polityk czynszowych w wybranych gminach w Polsce z uwzglêdnieniem czynników ró¿nicuj¹cych i koryguj¹cych.

GMINA JAKO W£AŒCICIEL GMINNEGO ZASOBU MIESZKANIOWEGO

Koncepcja stopniowego przenoszenia g³ównego ciê¿aru odpowiedzialnoœci za pomoc w rozwi¹zywaniu problemów mieszkaniowych ludnoœci z pañstwa na gminy realizowana jest od kilku lat. Œwiadczy o tym tak¿e wyraŸna w swoich za³o¿eniach polityka mieszka- niowa pañstwa na kolejne lata zapisana w Rz¹dowym programie dzia³añ na rzecz rozwo- ju mieszkalnictwa. Jednoczeœnie, w ramach podjêtych decyzji ustawowych przeniesiono na gminê równie¿ odpowiedzialnoœæ za utrzymanie kilku milionów nieruchomoœci bêd¹- cych w z³ym stanie technicznym. Pomimo wielu atrybutów wspólnych, komunalne nieru- chomoœci mieszkaniowe ró¿ni¹ siê jakoœciowo, pod wzglêdem wielkoœci, jak i charakteru mieszkañ, typem zabudowy, udzia³em w³aœcicieli lokali prywatnych w nieruchomoœci, atrakcyjnoœci¹ po³o¿enia, wartoœci¹ u¿ytkow¹ mieszkania, jakoœci¹ wyposa¿enia oraz wiekiem budynków. Zró¿nicowany gminny zasób lokalowy wymaga ze strony osób od- powiedzialnych za zarz¹dzanie nim w³aœciwej kalkulacji stawek czynszowych zarówno na poziomie ca³ego zasobu, jak i konkretnych lokali mieszkalnych i u¿ytkowych. Gmina jako w³aœciciel komunalnego zasobu mieszkaniowego jest odpowiedzialna za kierowanie ca³ym procesem zarz¹dzania. To na gminie spoczywa obowi¹zek poprawy warunków mieszkaniowych wszystkich jego u¿ytkowników. Wreszcie to gmina ustala zasady i kry- teria wynajmowania mieszkañ i zarazem decyduje z kim bêd¹ podpisywane umowy naj- mu lokali mieszkalnych. Ponadto na gminê na³o¿ony zosta³, jako jeden z wielu, obowi¹- zek inicjowania i koordynowania kierunków rozwoju ca³ej sfery mieszkaniowej na jej obszarze. Nale¿y zauwa¿yæ, jak wa¿ne s¹ to zagadnienia, skoro zosta³y wskazane w spo- sób formalny w wielu aktach prawa. Obecnie, problematykê gospodarowania i zarz¹dzania gminnym zasobem mieszkanio- wym reguluje ustawa o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i zmia- nie kodeksu cywilnego. Okreœla ona przede wszystkim zasady i formy ochrony praw lo- katorów. Wprowadza obligatoryjnie opracowanie wieloletniego programu gospoda- rowania gminnym zasobem mieszkaniowym. Definiuje równie¿ normy odnoœnie po- wierzchni najmu i wyposa¿enia lokali socjalnych. Jednak¿e charakterystyczn¹ cech¹ go- spodarowania zasobem w zakresie polityki czynszowej by³o ustalenie regulowanych usta- wowo do koñca 2004 roku wysokoœci stawek czynszu za lokale mieszkalne. Wartoœæ czynszu nie mog³a przekraczaæ 3% wartoœci odtworzeniowej wynajmowanego lokalu. Taki stan prawny powodowa³, ¿e permanentnie brakowa³o pieniêdzy nie tylko na remonty kapitalne budynków, ale tak¿e na utrzymanie nieruchomoœci w stanie niepogorszonym. Powsta³e zjawisko, zaczê³o wymykaæ siê spod os¹dów ustawy o gospodarce nieruchomo- œciami, gdzie ustawodawca jako cel minimalny gospodarowania nieruchomoœci¹ wskazu- je utrzymanie nieruchomoœci w stanie niepogorszonym. W takim wypadku, zostaje naru-

Acta Sci. Pol. Analiza polityki czynszowej w gminnych zasobach mieszkaniowych w Polsce 19 szony wymóg formalny racjonalnej gospodarki nieruchomoœci¹. Postêpuj¹ce zu¿ycie techniczne i du¿a dekapitalizacja nieruchomoœci powoduj¹, ¿e dalsza eksploatacja grozi ka- tastrof¹ budowlan¹ i nara¿eniem ¿ycia jej u¿ytkowników. Dodatkowo, zmiany technolo- giczne przyspieszaj¹ proces zu¿ycia funkcjonalnego. Nowo powsta³e w s¹siedztwie budyn- ki o wspó³czesnej architekturze i nowoczesnych rozwi¹zaniach w zakresie rozk³adu powierzchni, powoduj¹ coraz wiêkszy dysparytet komunalnych zasobów mieszkaniowych. Zapewnienie równowagi ekonomicznej, zwi¹zanej z utrzymaniem sprawnoœci tech- nicznej i w³aœciw¹ eksploatacj¹ nieruchomoœci poprzez optymalizacjê czynszów jest dzi- siaj najtrudniejszym zadaniem gminy. Œwiadczy o tym, chroniczny brak œrodków na od- tworzenie substancji budynków oraz postêpuj¹ce zjawisko luki remontowej. Dlatego zasadne jest dzisiaj prowadzenie badañ maj¹cych na celu wypracowanie odpowiedniej polityki czynszowej i wskazanie szczegó³owych procedur obliczania czynszu dla lokali po³o¿onych w zasobach gminnych. Do realizacji zadañ zwi¹zanych z gospodarowaniem gminnym zasobem mieszkaniowym ustawodawca przewidzia³ okreœlone formy prawne i wachlarz instrumentów regulacyjnych wykorzystywanych przez gminy do stymulowania procesu gospodarowania. Ustawodawca dopuszcza do wykonywania zadañ w³asnych gminy okreœlone formy prawne, wœród których mo¿na wyodrêbniæ: akty normatywne po- wszechnie obowi¹zuj¹ce (ustawy), akty normatywne typu wewnêtrznego (przepisy gmin- ne), akty planowania ró¿nego rodzaju, akty indywidualne posiadaj¹ce postaæ decyzji ad- ministracyjnych oraz korzystanie z form prawa cywilnego, a zw³aszcza zawieranie umów najmu lokali. Dodatkowo do instrumentów bezpoœrednio znajduj¹cych siê w dyspozycji gminy i wykorzystywanych do stymulowania procesu gospodarowania gminnym zasobem mieszkaniowym zaliczyæ mo¿na: instrumenty ekonomiczno-finansowe, instrumenty praw- no-administracyjne (reglamentacyjne) oraz system informacji o nieruchomoœciach. Stop- niowe wprowadzenie zasad gospodarki rynkowej do sfery mieszkalnictwa wi¹¿e siê z koniecznoœci¹ uwzglêdnienia w lokalnej polityce mieszkaniowej w znacznie wiêkszym ni¿ wczeœniej wymiarze zasad i mechanizmów ekonomicznych. Istotnego znaczenia na- biera d³ugofalowa polityka czynszowa, która obejmowa³aby sprawny system naliczania stawek czynszowych oparty na ocenie rzeczywistych kosztów utrzymania i u¿ytkowania ró¿nych lokali w poszczególnych budynkach. Do drugiej grupy instrumentów maj¹cych zastosowanie w procesie zarz¹dzania gmin- nym zasobem mieszkaniowym nale¿¹ instrumenty prawno-administracyjne (reglamentacyj- ne), polegaj¹ce na ustanawianiu nakazów i zakazów oraz wprowadzeniu pozwoleñ, maj¹- cych charakter aktów normatywnych b¹dŸ decyzji. Spoœród instrumentów prawno- -administracyjnych, którymi pos³uguje siê gmina w zarz¹dzaniu gminnym zasobem miesz- kaniowym, nale¿y wymieniæ uchwa³y dotycz¹ce: zasad wynajmowania lokali mieszkalnych wchodz¹cych w sk³ad mieszkaniowego zasobu gminy, zasad i kryteriów wynajmowania lo- kali socjalnych, zasad ustalenia stawek czynszowych dla lokali mieszkalnych i socjalnych (zasady polityki czynszowej), zasad wypowiadania umów najmu lokali mieszkalnych i so- cjalnych, zasad wynajmowania i kryteriów wypowiadania umowy dla lokali u¿ytkowych, decyzji dotycz¹cych planowanej w kolejnych latach sprzeda¿y mieszkañ komunalnych. Treœci powy¿szych uchwa³ stanowi¹ zasoby informacyjne odnosz¹ce siê do sfery regulacji i fazy decyzyjnej gospodarowania gminnym zasobem mieszkaniowym.

Administratio Locorum 6(3) 2007 20 M. Renigier-Bi³ozor, Z. Sujkowski

Do ostatniej grupy instrumentów znajduj¹cych siê w dyspozycji gminy i wykorzysty- wanych do opisu przedmiotu zarz¹dzania gminnym zasobem mieszkaniowym nale¿y sys- tem informacji o nieruchomoœciach. W ustawie o gospodarce nieruchomoœciami w art. 155 stwierdza siê, ¿e na potrzeby gospodarowania nieruchomoœciami publicznymi wykorzy- stuje siê wszelkie dostêpne dane zawarte w Ÿród³ach o charakterze obligatoryjnym i fa- kultatywnym. Do obligatoryjnych Ÿróde³ informacji o nieruchomoœciach maj¹cych uregu- lowania prawne normuj¹ce ich funkcjonowanie zaliczamy: ksiêgi wieczyste, ewidencjê gruntów i budynków, geodezyjn¹ ewidencjê sieci uzbrojenia terenu, miejscowy plan za- gospodarowania przestrzennego, tabele i mapy taksacyjne (obecnie w opracowaniu). Fa- kultatywne Ÿród³a informacji o nieruchomoœciach s¹ to zbiory informacji powsta³e w wy- niku przetworzenia danych gromadzonych w Ÿród³ach obligatoryjnych po dodaniu danych tematycznych.

METODYKA BADAÑ

Do badañ wybrano 11 gmin reprezentuj¹cych województwa: warmiñsko-mazurskie, kujawsko-pomorskie i pomorskie. Z ka¿dego z wymienionych województw wybrano mia- sto wojewódzkie oraz gminy o statusie zarówno miejskim, jak i wiejsko-miejskim. Taki dobór materia³u badawczego mia³ na celu przeanalizowanie sposobu, zasad oraz wielko- œci naliczanego czynszu, oddzielnie dla lokali mieszkaniowych i u¿ytkowych. Dokonano tak¿e oceny unormowañ legislacyjnych zwi¹zanych z naliczaniem czynszów w gminach oraz przegl¹du uchwa³ i obwieszczeñ Rady Gminy oraz zarz¹dzeñ organów wykonaw- czych w³aœciwych do spraw gospodarowania nieruchomoœciami, dotycz¹cych opracowa- nia wieloletnich programów gospodarowania zasobem mieszkaniowym z uwzglêdnieniem zasad wynajmu lokali gminnych. Zebrane dane empiryczne przedstawiono w tabelach 1, 1a, 2, 2a, 3, 4, 5, 5a, 6, 7, 8, 9, 10, 11. Zgromadzone informacje zosta³y zweryfikowane i zaktualizowane (stan na po- cz¹tek 2007 roku), na podstawie wywiadów otwartych z ekspertami bezpoœrednio zajmu- j¹cymi siê gospodark¹ mieszkaniow¹ w analizowanych gminach. W przedstawionych ta- belach zawarto informacje na temat sposobu naliczania czynszu w danej gminie oraz bazowej stawki czynszu naliczanej dla nieruchomoœci mieszkaniowych oraz u¿ytkowych. Zagregowano tak¿e dane o obni¿aniu i podwy¿szaniu stawek czynszu dla konkretnych nieruchomoœci gminnych. Wiêkszoœæ gmin w Polsce stosuje jedn¹ z dwóch najczêœciej wykorzystywanych me- tod naliczania czynszu w lokalach gminnych, a mianowicie metodê stawki bazowej, zamiast metody punktowej. Potwierdzeniem tego faktu s¹ zaprezentowane dane empi- ryczne. Metoda stawki bazowej polega na tym, ¿e przyjmuje siê stawkê wyjœciow¹ czynszu za 1 m2 powierzchni u¿ytkowej, a nastêpnie ró¿nicuje j¹ procentowo b¹dŸ kwotowo dla poszczególnych kategorii lokali pod wzglêdem przyjêtych kryteriów. Stawka wyjœciowa mo¿e zostaæ ustalona na górnym poziomie odpowiadaj¹cym lokalom o najwy¿szym stan- dardzie (tzw. maksymalna stawka bazowa), któr¹ siê nastêpnie koryguje w dó³ lub na po- ziomie œrednim odpowiadaj¹cym przeciêtnej wartoœci u¿ytkowej, któr¹ siê koryguje

Acta Sci. Pol. Analiza polityki czynszowej w gminnych zasobach mieszkaniowych w Polsce 21 w górê dla lokali o wy¿szym standardzie (zwy¿ki procentowe b¹dŸ wartoœciowe) lub w dó³ dla lokali o ni¿szym standardzie technicznym (zni¿ki procentowe b¹dŸ wartoœcio- we). Niezbêdne jest ponadto ustalenie czynników obni¿aj¹cych i/lub podwy¿szaj¹cych wartoœæ lokalu, przy czym ka¿demu czynnikowi odpowiada okreœlona liczba lub procent obni¿ki. Maksymalna wartoœæ obni¿ki, któr¹ przyjmuj¹ gminy nie przekracza 70% w za- le¿noœci od stanu technicznego nieruchomoœci, po³o¿enia budynku i samego u¿ytkowania lokalu. Czynniki obni¿ki mog¹ znajdowaæ siê na jednakowym poziomie b¹dŸ te¿ mog¹ byæ podzielone na 2 grupy: na czynniki g³ówne i na czynniki dodatkowe zmieniaj¹ce stawkê czynszu. Z tym, ¿e czynniki obni¿ki wystêpuj¹ce na jednakowym poziomie sumuje siê z jednakow¹ wag¹, natomiast w przypadku czynników podzielonych na 2 grupy sumuje siê tylko czynniki g³ówne, dodatkowa zmiana mo¿e zaœ nast¹piæ tylko z powodu jednego wybranego czynnika. Dok³adne wartoœci obni¿ek odpowiadaj¹cych poszczególnym czynnikom ró¿ni¹ siê w poszczególnych gminach i uzale¿nione s¹ od lokalnych uwarunkowañ i preferencji za- twierdzonych uchwa³¹ rady gminy. Aktualn¹ wartoœæ czynszu oblicza siê, korzystaj¹c ze wzoru:

CzJA = CzJMAX-A · (1- å Dn), gdzie: 2 -2 CzJA – aktualna wartoœæ czynszu przypadaj¹ca na 1 m powierzchni u¿ytkowej lokalu, z³ · m CzJMAX-A – maksymalna wartoœæ czynszu, dopuszczona przepisami ustawy, w ujêciu miesiêcz- nym, z³ · m-2 Dn – n-ta obni¿ka czynszu zwi¹zana z niepe³nym standardem powierzchni u¿ytkowej lokalu lub gorsz¹ lokalizacj¹, w wartoœciach dziesiêtnych

Administratio Locorum 6(3) 2007 22 M. Renigier-Bi³ozor, Z. Sujkowski j ¹ e n i u y o l l l d m a a d , a , n o a a k k a m o k ) i , a e e s z s g i t ) o i y i u o z n o e o n l w l r w z l l j a n n % o i t l h w p e % e a e i e 0 f n p ¹ n z u t i j c w r u o z 0 . b j t w 1 z e e d n c u k o d c e c e c 1 a s n c b e ³ e . a k u n z - a h n a o n + n r e ¿ z t p ( k . s i y z ( i œ w o y c a . j ) o i e w n w e w l f d : ¿ z . ³ o l i n , c i c o y e o a u u . o l c o ) c a c a o p % ê g l z g . n ³ d m b i ó z n n r p e 0 w a e a ¹ ê u ¿ o s % o e p a w g i n p 1 k g k n : e b p ¿ l s 5 p k y w b - c i , n o a h u - z e a ( m z . ) d l , i l n o , a t ( i c w z z a ) y e c w n ) i a i d h n y . e z m , g w % c b u o k p u n : c o n ) s z b % ¹ % ó , 5 w k w k l a k h o e n j u r ) 5 l i e 5 n w a k n c ó + a , a % y u k n . r ( h i y ) + k 1 y V u n z z 5 t n t % d a I u ( - e z n d k - d j s t c j y o ( 0 – ¿ s e % h ( j u m n u a n n c j u d d 1 e c o . i c 5 e e e b r n o y b a o e i u ³ o - l ¹ ¿ c k u c + l z z o n – . j ( b o r g ( a s y m k ¹ a f m c m a o t r w j e p k u ó j e w u o ; l y h s w i a o r n l k e w , r o ) ó , w e , t l c n z l o b ) ) a n c i m k d ) , i y c a s y z o p z k y ³ ¹ % ) a y o r a a ¿ , n j % o d % , s d o % d p f 0 h l ) z u p y r a l ) 0 t 0 % y u 5 1 a t o d ¿ ¿ w a 1 - m 1 0 w % b i m k n o + e p % - w e ( - n y w i 1 ( n y d 5 e z o i d ( ( 5 t i - n l k r u b k o n e - + j w a ( e i i ê l u o i ( i p ( a i i o j p c f n m k z w k n w r e n n n , o c a j n n i e i n i u . c n e ó e b I a a i a n e b l ) y k k e n r l r a w y m z i t k k , i i g a z e e n i w m w o . d ) e z n t e n n n y k % l t ¿ ³ z l e C i a o u t a n u e y n d a o 0 o o e z a z ³ i % g b s l y y o ³ d n n r z w 1 s d z k ¹ 5 z z k r u o œ a g a o i a - + o w p w ³ b k –- w – n k p C o l c ( C o i ( . . d 2 2 a - o 2 1 : a m e - d m i e u n % e . o i a m c i · 0 z j : a 5 l d h œ c s c e · 0 y e ³ 2 j e œ o c w œ n i t z n z 5 j ³ u e j b y y o c n c a k o z z e w e j a t n s z r s œ e z w e t s a j , e a e r c a o o . w d w n z y ¿ t e k s ¿ w – d – n f a i y i i ³ s y . a o ; – ; f o o w z k w o ³ z i t ³ ³ t ³ i w r m j w w s c z p o s ³ z s z o n w h e e o c – s 0 y z k o e t e t r r ; p o t a a c 1 a n o 1 j 9 7 ³ p c t a i k a p y k p b 1 e 9 i g z r r s i y 2 n a ¿ r k l b – – s u t w g c r c e ; a u – e – a e e u 8 i m s y f œ a z o a a o l ó a a k f h n l t i w e r a e f d a f n c o k s l b o e y a f f i r n S T w y r e p a e n l y a r e m u l u i d k e ³ e l r r t t p c d l ó r . z t t s d r r ¿ b i k s o m a a z ³ t t o s s l s u l i ³ l a o a o a y w l s s k s I n l p u n a k b I z I d l p c I d a a i i – y I a I I I i o z o n z d d ) l ) ) z a k – O M D – – – p u – w z u c d s o o 2 i 3 1 y m n i t m u n z m o t e s a g c r n l y l 2 f f y - e n n a z o l i l y k c a t a b e i o j · z t l a o c c s a ³ k s l o o r z – a s s w O 8 z e a – h t 9 , n S T i w 0m i s l l a a y a k c t n n u a l u - n t o o z y l a t l a l e o o s a z k r k n % s r k z u w w f l y t s t w 3 z o k o 2 z o - l d e a f a O s 3 c t i l , o – j n f e t s a 1 t e m a t i y ) n · a s – a i k c z a l e r i w ³ a œ a c r i n w z w o w o e k i t a d o m o h t k e n r 3 o e n z l e h e a S T a r 6 a a t , l z t œ – r w b ( d s 2m w f a o t s i s k e f ê n t i a o w o i a s u b i a r n t z t y ó t a s s a e a j s n n l z i n e o e a u c w n o y r i p i c d z w a l t l e S c o o a a a t h z w n c e T a o m t m b r ³ o a f t z . , e e s e a h i n - k K k w a ñ s T

i k s j z

n

ó r

t w . e a o y

m i u u t k r r o . h 1 r z . z k a z o c 1 m a ] i s a 7 o a y l l z b r 4 0 l w a n e m a 1 O 0 0 l e n - e . u 3 i w t j , 0 2 o n b b 0 a k a o k 2 a m a a r 0 a a s 1 T T w D p z z n G - 2 [

Acta Sci. Pol. Analiza polityki czynszowej w gminnych zasobach mieszkaniowych w Polsce 23 s a e t s n a o i z m n i h c e a c f n e e r y r t t s e i f c e 5 5 3 4 0 5 4 5 3 0 0 3 0 3 8 4 7 6 7 w r , , , , , , , , , , , , , , , , , , , 2 e p i 1 1 2 1 1 0 1 0 2 1 1 0 1 0 0 0 1 0 0 h j t e c f h n t o e r f e o f e e r l a p c a s l a e k h S T n y t z s l O n e i i n s y e t t z a s r l t O n e r w 0 f 0 u o . z 2 s n 2 n o . i y z t z d a c l o u g k c e o l n p a w y c a r æ t t œ i e s o h w n t a y l i t i z a c i o ³ n e œ t v a a b i o i t z y n , z c t l r c i d a a i e t ³ l , v r i d i a b t i a g e z o c p n g i d a a ¿ c o n j i n d d a e n a e n i m d h g o c c , z a d œ a o d n n j o c a a c a n 1 s a t i l w m n n d a o g ³ e r o ¹ y a p t m i d t w i z r n g % o a d o u n u k 5 l p y i k , l t j a a w d 4 o a e h k r i y h e j c n r r o o o h e l y z a o t % k ¿ c z o j z l f 5 y s y w c r a , a d ¿ z o k a z i 4 w æ a c y y t d n i t o œ r ¿ e o o n n w p o a o a c r d a n o R d n n S e u l , r i u l e e i a l e z p ³ o r k w u r n o a e h l e e o i h p o g t f o o z s ¿ w p o p e k h d w o o k l a r z z o ³ ³ l a i s , e p s k o a o j l u e b y ¿ p i c ¿ a w e d : a k , m e a n o h n i d s m e e t n d k e u r e ¹ t z y f n a r e f t z a w r i n a z , l r e o p o a w r d i f y e p i - : g w i p o e d s w p o e e u e z s r , r d m l ³ i y z e a , e y s ¹ w p ¿ n a c e t e c e j b ¿ u u o c c w e c z ¹ - a a w a n i : ¹ s m o z ¹ c l ¹ o w d y d y ³ k z z o ¿ d ¿ a m o e z s s , l e w d w d e a ³ y r z o k a y e y i a h , t a o e r d e p g n ¿ z y w l S l m n a p T s

w z a r i w o d o d j

z

e s w c

o o r . b e o p o n z c e m i ,

t r , i e r i s r u p i e - . a a e n i j z e p n l m z p n k p h o a 1 a n r o r y y w y y y 1 k a m e e w w y y w n a a l l p p o p p p g , o ó d d o l l y o k a a t e i e e e e e ê ³ a a a r r r d l e l l l l l i e d k k k t ³ ³ o r i a s u a k k k k k t n b b n s o o k k u ³ p s s s s s k b s l l h a i a a a a a a k T T B B Z – H – – – – – – Z – – – – – G S

Administratio Locorum 6(3) 2007 24 M. Renigier-Bi³ozor, Z. Sujkowski a a 1 1 i e l l e b b a t a t . t . n d o c c I I I I I I I I I I I I I I I I y y y y y y y y f f f f f f f f e e e e e e e e 5 0 5 3 7 4 8 9 7 4 r r r , , , , , , , , , , r r r t t r r t 2 t t t t t s s s 1 1 0 0 1 0 0 2 1 0 s s s s s 6 6 1 5 4 4 4 5 1 , , , 0 0 , , , , , 0 0 0 0 0 0 0 0 , o w t s r ) , . a ¹ l p j m t k a i y z z n s c o z i , c n w h y t a t c s i r y r l g n a o o a k p t l j h , o e c w z m y o c w y n z d o n z s u t z c m , u b i c t y e n . e a n t n ³ t m h a z s o y c w c n e p i m a t y j s r c y d a œ p n h j c e s o m y c c ) a p o n z o y k y e l o j n c n s r u t ³ a c y r r k ³ d e m a z u o e a o r z p e i r b r i j i e ¹ p - z , n i a p g z o d ( z z e a n u c i ³ g i w e ñ w e k Z s r i n m u o r c u o t n F h k o ó n r e w , t , c e b N l e o i z i ) ó k z j . o e d r p d p d i c s p a z u s e a i o a t g t i o l ³ i , , s a ê w j z k o æ w y i o e o a a m y p w c o r r n n z , o , w o p m z p o b t i e y o c ê m j s m z n a ¹ r r e d h u e i c o ³ n n a d ¿ i c , p l 1 o m h j u n y o y w o l t g c p e y d a t y a a s w y i z t s r n w c ¹ ) n c a o m , . y t j r p r s ¹ a y e c y a j a p e a o i d t t r z n a g o l w i d g a n a c ¿ a d i o z o u r m h t o o ( a ³ w p e m o c e i e s c i s y m y s w a ¿ p u ¹ g t ¿ i æ w o j o d , s e w , œ n o g o u z u i p r o a o k p m z a i n h e b t , i n s r j y j c c l w w l y - z h t o œ e y a ¿ a o m w o y c c ³ n o n r e u r i o h t n o y r a z n f e t : l n k c r i o t l e c t l a a o , z y l e ó i a a i i s r t o w ³ o n e n d g o s j k w a o w z c w o o n i h w a y r e k œ , l c o t r z z c d a c d a r e o e o w e c i a d y t e ³ n z z - i ¹ d n e j s p w n z k o i o w z i h r a z h o i o , c m d n p e i k c ó c w c g l l y h n s y a o n e e y a y e a e n t c i : a c m a w t e r r t i e w w n t d t y o ¹ p o t j w k r u a g i r s r o e e z w e t o w s t d c o o r u ó b y h z i . l d o s t ³ ó r a a h m e j r z p c k u i p w ³ a s m z c r , d o e d p s k n o n e w i k g i u i o e y e ê r o ( w z e , n a u l w b v k n n e k i s z ³ o z a o m j w m g l z w z o ( o y t r s c i g z e y o o o e c ó g e e u w j r p e l l b r i w c z e w t c m i s e n w c e e o e u e n a a c s n h i a o t p t j a a i c c r z o w w a l i c e - n z s k u z i w n e g o e z o w i i y e l o e d e n p e t w a c r e e c n n œ z o p c i b c i m a o n i y e o u n m a n e c ¹ n u ¹ g z ³ r p r o p n s e b m i i i a g o ¿ i r ¿ l e j c e a e i ó c n r a t k t f u n z u y a u o m t u a y e p n ¹ ³ ³ o t s z i k z e e , e p n o p ¿ r e i w s s s r r s z y ³ c , t æ z , o u y z y u e k i y a s z e r z p t i s œ i y ³ t i y k c r r r k k y w ¿ s k w s y k g o s z d i i i t u y z a k z e z o o t s a g g g s l r e w e ¹ r w a d y w y ³ n e r p u u u l l i w t i a z a a ó n a i ó k ³ ³ ³ l a a y d a a ³ k o r c c l s s s o a w t ¿ s w e k k w m k n l u a a z u w u u z s j d w u o i o a u o l o o o l a l t Z – œ – – – – P L P L – – – T B P m P – – s S

Acta Sci. Pol. Analiza polityki czynszowej w gminnych zasobach mieszkaniowych w Polsce 25 i - . m k u - m y n - - - % t m a - y e u - - a a z - j ) ê 0 . a ê i o - n . h s z j u a n i c o o a w 5 l p z m k i o i o i c p u a t n b ¹ m n l p o a t a y n g n i ³ ¿ c y r d k l e i ³ w y a a i k c 2 e u e a œ y - e n , z i o a m n i i n z a t ) ¹ l t z n ê y e w o o n d y z j n s a w k r s u a z n w a n d h e i d ¹ n a e % o e k i e z n k p z k c w t l ³ 0 c i z z c z o i o - i 5 z s z e d s j o e r z p a 2 ¿ c a r d ¿ a o k 1 s z o z i m n i r r c g w u e o g z y r o a j e g e n o + i y n m e p ³ a ¹ s w r r i i ( o u e p z z i t n l e i e c h w d ñ o l o l r b ¿ b z e c z a a c c j o c m u u e a p i o t g w l y o o e æ p a , , ¹ d e k o e d z f b s k i n g ( ¹ z y t g j o ) y : a n l d i w r d w n e o w e u b w a n p u i y e i a h l c e o ¹ p o l n e % w n w n n o k i d h u , e k c l m z o t z p t a a 0 k a o ) u j n n ¿ k w r – y a r e e o e m d k r n a 1 f a a b e n l o r r u a n c g z t y ) w t r i o - e o p % o n y o i ó ¹ d s o l d o ( z n a m n Ÿ n j u t b , k o 0 j y l d l ¿ j w a i a o z c e e k d a y : z , d 1 e u i k a ³ e y o p s a m i c w p i t g ) ¹ - g s i e r ³ b c j i y n n y w j ( ê n n e z n k b , e o w l w ³ a z k i c z l t y c r % j e a y a d z z e z r p e s y , a o a z a o w a e e e l i r h z 0 d s i o l r z l l i p g , c p e b n l c c b o y r 1 j e u w a e ) w b a n e r m i t a - z i t l ê p , o o ê e o e e e u e , ( s m a m k s e n ) a i % w z b c n b m d ) d k h c s n r e a n r e o n a t a i a 5 o u u i e a o t i i , n ¹ l o ¿ % P i r ³ i l e b n ¿ z s j % 1 n y n y i n o u 5 w z a n p a m a e i a y o f o 0 e z m ³ a t + d i t ³ o c e n 1 w r z z k o ( z c e 1 n y o æ u e n e - a m z ¹ a o s t c o - . z t s e o ( n ³ e p b m j w a c k e ¿ n a ( z r i y r s c a r z i k a t o d e y , o . ¹ y j n i a t p o e l c ³ n ) d a m a o n o g o t t s e e w n g ³ w e w z z w u d a e a d e ,m c d n c p a i s ³ c t a m % z e 2 p e j z c d k o z a z ¹ z i e k k ¹ c y e u o 5 f y j c ¹ ¹ – w y o p z e i ³ d m ¿ i n r n u j a r n k c a c i e c + t z p y r c j e o a u a ( m , o / z d a n ¹ r w d e n y 0 t r ¿ e p w j ) k r i z t z e a o b ¿ w a p j e a s 8 w o i c s a 5 n g ó i ³ p ( d c e o p p e ³ u l o t o i y ¹ % l s j r y e l o ¹ d ³ y h . . n z a j o l d o f a a j e 5 e o w d o z w c ó s c a p n p a i p a n n n ¿ d i a i . r 1 o u r p g i m y n I o a n z l k , ¿ - y Ÿ w k i p e w t b e w e c o i k k ¿ d w ) ( t t l e w i s r u n ¹ n k i n i i w o o y t a a o l ³ y j o n u k l b o y o % k w n ¿ b z o t k z g a y l e ¿ i d m a u w ê g a u e 0 s o p e o k o c z l r e w i n u o e b n z e l 1 r j i i n a i l o c s o b n w u j - c c a z e l z i z m z n a ¹ g ¹ l ( e y m w e z ³ , i ¹ r ³ e d e k a u h i n e z t ) j w y z s n i m i p z j y y k c o e r b w w r ê j u e o y n i e C y z w y z g m i ó u o % e s n o i e k k w w r n n t c h c o e t k u k g d g c 0 n u e w i e k y m a z c w c z j ³ y n a z e i l ¹ b r o 1 z z o ) a y ¿ y e ¹ i y o p - i u e j w t wa w m g z – w r M p b n u C o d. c l ( l c s s s , e e y t s u c i n z r w e s m u ¹ o r n s e o k 2 2 f r y t - - g s e z o y p t ¹ e m m c ¿ r l r s e a · · u a t s a b 2 l a ³ ³ l l e k w r a z z i a n a E l i w n k z e e s a u o h y t b l u e n S a T m b n t i – a m – m D w o g c e i g ¹ t b l f a o 2 l o b - y l s f u a l n a z a e k t l l t s E k z n a a · a n w i o j e r l n ³ y a c c r t i z z w o o e – S c s s h i s 0 l l T 8 – a a , 0m k c o o l l i r - u - a z o f w y e o o w f 2 s w t - o z n - o ) g a t l u r a l r n t t a o n a e t z a z e l a k a s i t o y n k a a t s d k t k d w k l n s · z e a n w w ó a f o w s z s e o ñ r r t c j i l ³ y a r s i r z t w e n z z d a – u e e a t e % – k e m S c i d o z h j w b r o 0 h 7 e e a t i m a o o T r 2 8 i w a , c , m œ w f w w œ n k k - ( 3m 1 a o t s s e i ê t k i f n a a s o r o w i u b i a n t z e y t ó t n i a s a a s s n j l z o n n o e e i u c w a y a t r i p c z d l w a l e S c w a o o a h t n m z o c e T t r a ³ o b m a f t z e s . - h j . w a K ] o - T z .

ó

t b w . 7 a o e g w u k r i 2 o . 0 k h 2 ¹ k a , k z o s c 0 , l 2 i s a o ñ a y l a 2 b z r i r 3 l k a l n e a 2 u s 0 l e n a e [ m u E j z 6 i w t r 0 n n b b e a 0 a k k a i 2 a m a a r 0 e a o m T T m w D p z z n r G - 2

Administratio Locorum 6(3) 2007 26 M. Renigier-Bi³ozor, Z. Sujkowski -2 -2 m × m × Tabela Tabela 2a. Bazowe stawki czynszu najmu lokali Tablle 2a.u¿ytkowych w Elbl¹gu, z³ Bace rates of the tenancy rent for business premises in Elbl¹g, z³

Acta Sci. Pol. Analiza polityki czynszowej w gminnych zasobach mieszkaniowych w Polsce 27

Administratio Locorum 6(3) 2007 28 M. Renigier-Bi³ozor, Z. Sujkowski

Acta Sci. Pol. Analiza polityki czynszowej w gminnych zasobach mieszkaniowych w Polsce 29 e i i , a l n ) % z n a - a 5 . e a k - % o s ) z b w t ( o y k 5 o c l e a d % r z o 1 a l g z b i r f o - u 5 a r d e t ( u a n - z g n t l s e w ( s h l y o a . m h o i n c t a r t ) k o y t : n d y s u o i a g f n u z a k k r % p l w e a a i o c ; i b 5 a a o d ) m n w ³ y e k k 1 ê : o d n g o p n i o u + % l o l l e n k e w ( a h 5 ó i m i r i a d a c f - z œ p a c a a k h i y ( s m ³ s l c o k c o n m z n z i p l a n l e p y w y n i e e z e a a ¹ n z i z , w a i n h e k n n ) s r a c c t z k e z b a n g r a a , s e w e z % n ³ y ) z e e c o a t c c o 5 o z , i ¹ g r - z u ¹ u k ) c % j j s i e a s m o k t 0 a f r o a n e % n p i s l 2 z p o l c w y 5 t w , o ( a s + a ¹ y ) c d r 1 ¿ , d ( j i ³ a j u ) u y w + a t j p f % ¹ c ( b ¿ k a e w t i 0 % n a a . w n l n z n n d 3 5 z l i w i p - w e b l o 1 a a j ( k e : u u - i a o p k i i l ( e k i n n u f n c o i i i n l a k e l n n u k n k l r y a k I t ¹ i t i y i e i ó k d n n e n z ¿ n k i g i u o o n n a o r b l C b w r y ³ y z w e m z z o b, o œ o n o e ³ p r w r t C i) o C e d 2 y - c o . 2 i - ) z p n z e · m n y s s w n · ( ³ , n i z z t a y ³ u p 1 c 3 , n z z z i 2 w s e 8 c s g , , r e o , w n y i o ) 4 s k f y l i i t n e w z o n o – y d t t m c o w ¿ e e e a e y k l u r t o t r a n œ a k m y k l p n s t æ ( r o ¿ o œ o y e t ) s w u e z e ¿ s o c y s ³ a w e h u l t n r z 5 t e a s l t a c z u S T 0 e n ( 7 e a , s k i s l n ³ o 5 w s 2 i o n o 4 , a g a s e - l z u i b y 1 k 2 ¹ z e - z z o b a r r o r – – c

l d g – p g o

–

–m l

– –

n

– – a M n u y t u n m n z i t e s a m r m n l y l f o 2 f y g - n a z c o l l k c e a a i e i o j g · t l a c c b ¹ a ³ k r o o r o – z s s o s w e 7 a a – h t 0 M z , S T 1m n i w i s y l l t n a u a a l - t n - z k c a a o e o s o o k r o k n k % l a l z w w f y s l t o s w 6 t k 2 z r ñ o u - d d g e a a 2 i c t i , l z e o o – j f e s i f s 1 m t e m a i k ) · a n a t a i – k c s a l r i w ³ y r œ n a w n w z w o z u w o e e k i . t a d o z c r o h t j n r 5 o e n a z l o e a S r 1 T a k e a , z t œ m – e h w r w b ( - s 2m t w f a o t n i s o s f k i t a e o ê i t a w u i b l n a z y a s ó t u a r s a s s c z j n e l o c n w e i y a a i p z n o l d c e w S i c a a t h o o t t n z a n T w e a e o m r m b t r ³ o a f t , z . e e a s e n - h k i w a ñ s K k i k T j u ó g s t w . e k o

m r ¹ i k r o . h 3 o r r u . a z r c 3 m a z ] i o 7 a y l z a b 4 0 l w a n e a M 3 0 0 l e n m e . u i - w t j , 0 2 n b b a k o a o 2 a m a a r a a k 3 T T w D p z z n G s [

Administratio Locorum 6(3) 2007 30 M. Renigier-Bi³ozor, Z. Sujkowski a e % i k y , k a n i s w e k j a w 9 8 7 6 5 e r t e o w n i e s s u z t t a o z a t w a i – s b l s f n w y o e % z c h c 0 t s % j 7 – f ê a , e i n n o i k a a 0 s t h a e 0 0 0 0 m i s e r w o c w 95 85 75 65 u a 15 g e a n y o m t t i n y n z z s e l a m a i w a h a n b k c n a u z k z s e e z s e h c s o u t a i . l ¹ a e g : d j i c i a m n e . . a d n u k w - o ) n i m o a o w l o l a . t w o w e ) l s p a a n s a c y k z n r c o k ³ l z k a y e a o a o k , z z y z i p k o t r ¿ . l t n u s a r l - - - n a c ( o y o r z e w t o s . o o o e z a i s ( o f k ¿ c n n n y y o i a n r m o p k t d d d d d e e y z o ³ i y o n o o o o o n n z a g n o j j e r c w e e n w w w w w p y y u i o n y l c c æ e l n f . e e e e e i z œ a a e j j j j j j e n ó n u z z o C I n r e c c c c c a i i p j k e w a a a l l a a k s t y w l l l l l o z c a a u c a a a a a o s s w n n t t t t t s a z z e y a a s s s s s i z e a o k k n n i n n n m b W w b i i l i - - i0 i d 3 2 - 2 e a - – a z r - r · c u a i u r · i a ³ t z a b t z l z ³ u e n z d c d u , z l s r e k o ¹ s , a e a r a y n n p , s k n d i f s y a o w w t o z l o o s m y a o m c p g t e i e e k – e s r a t t c i a a t o w p r a y u n i k 0 y œ g r ¿ u g e n r 5 s o u r w , z e a o æ s e a , a c z 1 l œ h o s e h t t e a c a c o n e e i S T – z n i w k r z n k s z æ s l r e o s e 0 e œ l e u l a l p z ¿ i ³ 3 z o a b e , c a r a –m z n m s n r r i 0 l p e –m o o u z a a a – p g B z ³ p d m B m y , t o n y u n i n c z t e l s 6 r a m a n o l 6 j 1 f f g 2 2 , y - - c z 6 o 0 l w o , e m m c a s e i 0 i e – · · t z a c b l ³ ³ a k – c o o z z a r o t r s k w œ s s a e a o e a a t –, l i h i B z S T – w m n i w i s y l l a t n a u a l i n j z ) k i c w a e s t e a w c o k r o z n œ l o l z w w f y d o a s n o t o z o t r o u ó g n e a a 2 i r - z - c t l i l z e o n a f e s a w i o a f s t e m a e k k b n a w z t · j a m – k s s l t r r y y r n o a ³ ñ a o w o s i z z u k e e k % a w k z c r h t w m w 0 o 9 w a a t l k a a S 2 T 2 a k e l d , , t m m – e h w – s ( - d o 2m 1 t w f a o t n i s o s f k i t a e o ê i t a w u i b l n a z y a s ó t u a r s a s s c z j n e l o c n w e i y a a i p z o n l d c e w S i c a a t h o o t t n z a n T w e a e m o r b m t r ³ o a f t - z e e . o s j n h k o w o a s K k - T z j . ó w t w w . a e o o e

i u e k r r i o . , k h 4 . z k a k z o s a c 4 m ] i 7 c s o ñ a k y l z r r b i r 5 0 l a s n e a a u j 4 0 0 l e n e m u z 6 i e w t , B 0 r 2 n b b i a 0 a k a a 2 a m a a r 0 a a w m 4 T T w D p z z n G - - 2 [

Acta Sci. Pol. Analiza polityki czynszowej w gminnych zasobach mieszkaniowych w Polsce 31 , ) w u - a u ó i l d - a n . % , – l k e z a - ) z ê k b ) , i a , 0 j i l w n n - e k c e y b u y . ) - n k e a e k g 2 e a l y % % e ¹ s b , o n n u % c i i - ¹ a t z n u i z n o i l i l g i 0 m d 0 a % ³ % e ( 5 n £ l e r z a a e r z e u n m n j e u 4 i - 1 i m y m œ w 0 l w i 0 . i e g c . i - o k h d j ( - u f a u c w b i n e e z n o 7 ( 2 o w n i o ( n c a w w o z e p ê z w z w n e - i a e z p i h j e a c i y u z d s z i n r g r ³ ¿ ( ê ¿ h o ó e t m p z o c o e t i h ê n k m t n d g e t c i z g o w i i e e s g n w a y k w k n , 5 i u i e n y u z ³ r l i o j e k , ¹ n o k n ³ a e f n a o s u o z t n e i r a b n y o p w j , a u 1 1 r u z a n p z h o d o n u c a p c c c k e ) ó z p s r y o n c y s 2 z b ê c a ó i e i z a o a o s t o r u t c e h w b z ê w a c r o : d y , r z n l i k b m z c % ¿ s s d a a g i c Ÿ n ¹ k ) u a o d n i ¿ z p h o u c ¹ y l y i 5 b ³ l l o n o d n j i a h a k a m ³ d z - a o c a i , t w u a a w g d a p c % o n c c h i y y ( m w r w r o o l n d ) w y k ó y w r b h a o y , 5 p b c , n y m r k a g p ¿ ) i u k a w - æ c o d n o s n o b a p y z e n o k e d e e % j i w k l u ( l s i j y i n g u d o n d a z a z c m z 0 n a i e ó a % l a n a c w b y r i b o u g z n ¿ o e r y ¹ ¹ c h w z 2 , k k h n 5 a u y l s j k d p t t w b 1 n s ³ m c - t b œ l l m z c e c o a a 2 m l b i n s u n ( o y o 2 y e a i t s e w a y o ¿ , j - u e g n s e z u e y ó t n o , k s n o i n ) n e c ( d k e i l i o k , e e t w o z a s o – i p k r w l h d u n e ¹ o d i ) n n y c k n s p j y e i w e e m c e e o % z z a w s n e i m ¿ y t i l i a j 5 l e a a n e z o r i y u c c n % l 5 e o e i u w i c a j a e n r l g z g - z n r j e o a b m a i 5 w i c d n n w u k o t e m a ê ( c s ¹ z r e w e - n n y u e n t n ¹ a a i i z e o y t n j c e o k z j ( e c ¿ z . j z z o i r k ó i a ³ i l c w n ¹ i u e i a f o r r l u o y y c a e n a w i k n w t p f c h o h s i l . n k n i g s w ¿ z d e m z m p n e o ê c d c k z ¿ t i i w , m r a k w z o w w y c z w y e o i n m ) w y e t c o n n e z o m p w a r o c o t z n e n n w d i a p i n t ó ¹ e o b y k u n p j e w p b e n n w ³ z e u % n r c b k a u a u g s n n a o z y z e i e o o z j o l e e i b 5 o k e e r z r u y a r w o ³ c e f e r h i n h w g i c i i - z c t n i z z i w b o s a p a n n ó ( c n p c p e z æ k s a n n c o e r y n a n I m a z i i k , , a k a œ y z u n e e e ¹ d i p o ñ g e d e y i ) s ) ¿ i u n u n y z z ³ z z ¿ ¿ k l n o w l i u i l l l ³ g e u n t d i i r j n ¹ ¹ y a a o o k a n s C z n a a z b a r i i e % % b n d t e y ³ ³ p r n a z e m a i k k c i y a k a n w b 5 5 s z o o r o a p a i w w z z z e k, - - n o o o u w n z z u – p p w z w k b w n U p w C i l l s c s c ( s) l ( l s , e y t s u i n z w e s m o r n e k 2 2 f r y t - - z a o p y m m c ¿ e 5 t s e · · u t r i s a l a ³ ³ l a e k r e z z a n s w i w b k e e a s a a o h t t c z u l r S T b e u – w n – o a ¹ k s d s s e ñ r a l 2 2 2 2 2 - - d - - e a - u m ê n e n G i k r j - t a y u · u · s i 1 · o · k e n o j n - z y t ³ r i w ³ ³ t ³ l e o m a ³ c s i z m a n % k z z r o y l o m a l z a n l o , i 2 a j ¿ 0 a e m f d p a z f 6 y u w p t s 2 9 j c u i 3 7 - u k z 1 m o z 2 o l 4 s a a , 9 h o u i j n , , t 6 b i s c o g c a u l e , r n s c 1 1 k e s 1 l e i 1 y n n i t a t e 1 y · n a l c h o y e k a – a k æ a – a d n – w y m k i a z o j ³ c g z s l r l œ – o w o d o k s a z z c a i e a b l ñ d a a o w i f f r u u . e o f k n a m i k h o a z k a e j m j z e l – 2 e l f e h b t e n z r k c s r i o o e i o s d e a e t r 7 t y s f S T y t 1 , j s – a z r n s p n s m w w e t d w e s n G c y z 1 a y r o i a s r I u o o o r a l o z o t t Vm Im I e n I5 I1 b p k Im p t –m n œ m ¿ Im W s o s s c i w i s l l 2 2 2 - - - - a 2 a e e - o u - u y k n n c . a k k o t n m a a - ) o · u · l o y · i i l r o o n t l i l · z j o z d ³ ³ a r r e w m w ³ e s o c c t % z % . z P ³ o k r z r y j u o o œ n % a ( o z 2 9 2 a z 1 p % w n e z 8 o d d o f y 1 o z 7 2 i s l p k t 9 6 9 2 9 t f k i s 4 7 z 1 u u - p , o 7 , k 8 2 a s e a r w a , 9 9 , i n , , c 5 5 n i b b t l 1 i n 1 ñ j e a , , r o 4 3 1 1 k f e w 4 2 m y y y k i n a t c n e m a 2 5 n · a y ¹ – – w z n n – a e a a – t a d : o – k d – w – w y s s l j j ³ y r i e c r z s – – ¹ a a o k d i a a G z a a i a i z d i n w f a a f e f f % e a n u r k e f a k f k a k e u e a e m e e e r m m a f f 1 h t z w i b o o e n e r n b w r t e h r r m o e t l e s t e t r t r 6 t 7 o S y y s T o t 1 t m 1 , , r s r z ¿ s w s z d s n m t e t a w d z d t s s f y – 2 a 5m a y i r i o s a I s I u a o u o a r d r t o I I I V I V e t Im w b Im W m b p mi –2 Im I I I b I p t Im m – s o o o s s e ê t i i a s k f r n a o w e o i u b n i i a n t z t y ó t n o a s s a a j s i n l a z t n e o e a u c w y a r i p w c d z w l l e S o m c o o a a t t h r z n ³ c e T a o a f t m b z e s h K T u . - . k

e k o . h 5 o i s . k z r , c k 5 a ] ñ i o a a s y l n w a b r 5 l r k a n e a ó d 5 s 0 l e o e n t e u . 7 j i w t , j 0 n k n b b G e m 0 a k a a o a 2 a i m a a r o 0 a 5 T T m w p D z p z z w G [ 2

Administratio Locorum 6(3) 2007 32 M. Renigier-Bi³ozor, Z. Sujkowski 3 1 , 9 , 8 4 2 9 , , , , , I 4 5 1 5 9 3 2 1 1 3 6 5 , , 1 7 , 5 1 I , , , , IV 8 3 1 e 80 20 40 40 10 10 20 w o l e d d n a a c h r i A g ¹ i C 3 9 0 1 , , , 9 , 2 1 II , , , 0 4 0 4 60 60 40 10 20 20 30 0 0 0 0 0 0 0 4 5 7 5 7 , , , , 2 8 , II , , 3 0 9 3 0 70 40 10 10 20 20 40 , ¹ ¿ a d -2 e i , z -2 i m k r k e × p y m % t z s p × ¹ 5 p , , i e a e l e 4 z , w k c i z s o ¹ y j , , m d n h a e y y c u k % z n z y l i z c 5 a n n , o c g r a h w 4 y a ó z t y o t j i ¿ m k l e o l w o ³ , o ¿ a p s a y p s o ¿ , w i w w a i e ó o o d m n ³ m c p e e z s a e z z c ³ y w u r r n e l u o z m ³ p , k r o c i s e o y u h e z y n t e p s t ¿ o e r r a h s d s i n k c a p c u a l y a ¹ z e m r p r a z r a j z r u o u j T c e d t B ¿ y k n c i e a j a a s p i k o a z e w d r i e n u r w t n y l j e o n u t d o s z k a i z a p r k o a c r s d b g r i n p g j p r l , o , u p e i s ³ o b a a p ¿ , y d ³ r u m , e u o p a a u p y e , c j d e i e i y ¹ m i l , d b w ¿ z o i i c k w , o , a œ s d k v ³ e o e d d i a r o s , t z r z w e n n y d e e e c a c w r z ó z z i i s z ³ r m a o w a c w n n a , i a r j o p e l l e o o t k a h s t z c p l œ œ r s w r r y k , e e o e o a u , y i ¿ i p y u e i t z p n k e l r u p n d e i m m o o n a , w l u o e o b i e e t n æ h l z e a k m o r z z j t n œ o k c z a m y r r p y c y a s ³ o e c , t n o m l a k u i b n y a , y y a y n r l t l l k ¿ , a y m i d z d i o u a a e i u y o g a a ³ a g i p r t a k s d w t y ³ ³ t p r u g a u e i r n n n s ³ k i k ³ w l s y a a p a a a a s z s o œ a a k e h g r z u b z: m w z u b k s i d o . n I I p . I: I V I: V: I: Ie L S Tabela Tabela 5a. Bazowe stawki czynszu najmu lokali Tablle 5a.u¿ytkowych w Gdañsku, z³ Bace rates of the tenancy rent for business premises in Gdañsk, z³

Acta Sci. Pol. Analiza polityki czynszowej w gminnych zasobach mieszkaniowych w Polsce 33 e u n i z n i . r g y e l t c r h n . a o ê ³ e - c y k n t s w r d e y o . t o i a e ) l o w u a p t b n w n l z e p u u f u m a k % o z e l s z k o g o 5 e b , s m i i , z ¹ 1 h u z n z k s i o a t z - i n y e z o n e c ( e f z i e z s e b p o b r i o o a c a m d i e z p – d d a t e o n ê a : i o d ³ g a n h u o n u w o l n a h c g h k w i m a p m a c y e ñ c a e k r h o y , n r m e u 2 z i l c o ó y n , z z k b r t z l l a h 1 d g , k , e r o a a c z ¹ ) ) o j h u k p n y s t z t e z r w r n % a % o t ¿ s e d n u y , i n s g 5 5 e c o o z e n i e 1 , 1 ¹ k a c z j - - o n y y s i a m r l ( ( a z r p r d n e e a s r t o b e c h r w t ¿ n r l a t u ¹ c i , t y c e a z n j d ³ ) y n i e a p a e a n i p f n k ¿ g c j a % b o t i t a w w y u 5 s n n n k k œ l c e i 1 e b a a b o i a - e k r r y u u o n ( z l i l s n b b i o a f a n i l e g , , , n k n k w a ) w ) ) I n e i y o l n i ó o l n z r a n ó % % % u n t k z t C d p 0 5 0 y s y a s e 1 1 1 z b r s r e - - - j w u œ u C ( o ( ( 2 e - z 2 r - u · m d ³ · e z t c ³ u n z , z o e s s r , r e n p y s f y i w z o w s c o m e e k e y t t a r c n a y k j r p r a ¿ e l u w u s e a o a w t s h l t s s o e a S T u e g n k k i r r r z o s a l o l s t u n e b a b – l z y n r z a –m u p c M m m y t y u n o n n z i t c l e s a r a n l m j k f f y 2 g c r - z o l o o c a e s e i i b t · a l l c b a k ³ a o a r o z k s w s e o M 6 a a l – h t 0 z , S T – n 1m i w s i l y l a a t n a u l i c n j z k a i w a e s o t e w c ) o k r l z n w œ l o z w m f y d o s n o o r t e o z t y 2 z o u ó e a g a - i i o r c t n i a l z e f n l a f e s w m i s b t e m a a t e k o · n a w z j a – k i a n l s t r m r y ³ o z r k a e o y w o z z e o o r k % s a w w c h t w p w 7 o k 2 m a t l e k a S a t 9 T 4 k o a l d , , h s – e t m n p – ( d o 2m 1 f w o a t n i s s o f k i e t a t o ê i a w u i b a l n z y a s r ó t u a s a s s c z j n e n l o c w e i y a o a i p z n l i d c e w S t c a a h o o t a t n z n T w e a m e o r r m b t ³ o f a t , e z e a s h n k w a - T s K k k

j r u ó r

t w . e k o o o i k r o . h 6 o m b a z r c 6 m l i 7 o a y l z a 6 0 l p a n e a 0 0 l e n e . . u M i w t j 0 2 n . b b e a k i ] o 2 a m a a r a a k 6 T T w D p z z n G s [

Administratio Locorum 6(3) 2007 34 M. Renigier-Bi³ozor, Z. Sujkowski ¹ i i e l i i n - a n k h ê k e n t c s t ¿ o e s u l i a e o a k l i z ³ , n f u n a o ) ¹ z ³ e e p n s w ¿ % h n , : t m o 0 ) . y a u ³ e f i l 1 z i o - n % % o a c c p ( e . k 0 0 e ) ê ¿ . z : o 1 6 g n l a u o - . e l % n s ( a h – i i c a a 0 c o z n e k u h y : 1 p s m a n z - c o n e z y n j k l ( s l j y z y e n a c a w z z s y c h y k a n c s t e n a l k z z i n z z a s e a c e n i t y c r e c l c M s i o z i e b ¹ a ¹ n n i c . j j s i n , m ) h n a r a ) . a e i c e ) z o k c % ¿ w e t s % - t i a ¹ 0 y c ¿ % i j 0 o n ³ 1 a y n n 0 a n 1 b p f - a ¿ e - 1 ( d t o w t i ( z w s + o . n d n d e ( i c e e o b ¹ . y w n i k u ³ l e p o f z i l i w z r e a e f n f i i j r u , , n n e k t k m c ) ) I i i r y s e y a t n n z l s c s I % % n n I a k ¹ C 0 0 t I I y y j a s 1 1 z z u - - n w w p M C C i ( ( e e e e l l l l 2 - 0 e e e e 2 - 5 c c c c , · 7 1 a a a a s · 0 ³ n n n n , t o z e u ³ n e e e e d l z z c s e n n n n s r , e r 5 – n y o o o o u s i f z 4 z z z y j o , w z c c c c o e s m 1 o c a 0 a a 0 a n e e e t ñ k n n n n 5 5 r t t d r a , , z z z z o o a p y o k 1 1 e e e e l r g ¿ w z z z z s z a w u – r r – r r – o e s r a n r l p p p p h t e e e e e u d a n i S T e e e e z i k w w w z l l l l m s o o i a a o a a o u l l D k m k k g k k d b d e u o o o o a o –m i y n ³ l l l l ³ c –m r s a p k a – u – h – – s o t ñ o S g y t z y u r n n n z t i l e e s a r i a n l j m z f f y 2 c g - z o l D o c a s e e i i t y · a l c r a b k a o ³ r a o k s z t w s e o a 5 S l – h t a 3 z , S T – n 0m i w s i l - y l a a e t n - a t u l z - o c n e z o k r a j a g e s o % w o o k r o k e l w n 3 a l i z k j f w y s 0 w w k r t t z u o u s e a a 0 d o 2 c t k i , a r l z - – f o l f e s s 0 o t m a a t ) d i n a i a – k m a c n l · r i j w y œ t o a e w n e w ³ z w z e o r k p a o d z t c o - h t d w r o n e z l e o ó o a S r 7 T a k a i , t k h œ – e t b w w n s ( s 0m f w o a t n i s s o f k i e t a t o ê i a w u i b a l n z y a r s ó t u a s a s s c z j n n e l o c w e i y a o a i p z n l i d c e w S t c a a h o o t a t n z n T w e a m e o r r m b t ³ o f a t , ñ e z e a o s h n k g w a s - T z K j k

r z r ó

t w . e a o o e i u k r r i o . h 7 . m k z a z o c 7 w ] i 7 o o a y l D z b r 4 0 l p a n e a 7 0 0 l e n y e . . u 5 i w t r j , 0 2 n b b e 0 a k a i a o 2 a m a a t r 0 a a k 7 S T T w D p z z n G s 2 [

Acta Sci. Pol. Analiza polityki czynszowej w gminnych zasobach mieszkaniowych w Polsce 35 . b ) m , - h , u ) i y o ê i l c a % e n n r n j e - i g m d o ³ y z % a z 5 n n c b u n o e j e z n d e p j a - i c l k 5 u y a o l a h e a i ( p o z a y , e o b n m t o 1 n n p o a z k c i r ) g n s ê , k u o - i e a h t n g j ê z k d ) y e o c w u h w i k ê ( t i s n d f s a s k y r z e , i % g b z k c n s t i h y u n u s h a o ñ e u % d n u z e u e a n 5 u s o r y l o i r n j c t i c e l e p ³ d n - h k 0 y s g e i p w i d z ó d b o z y ( n t ê ñ c n m , o m 1 r d n n e t ê p y h u z p k n a d ) , d t z t - e m y k ³ e k s u a l y l c s ) b r ( a t o ¹ s o z e i e o z f d p a i o b i y ó d e i r s e z % c g c p o l c r d u w i f o i e % n r d n œ w p ¹ z e 5 e w a d e d i w b i e b y b d h u s 5 - z s o o l w h a r ³ k w e n k m o - t ê , ( m t c i e c e k p z p w z , o ( e k o r o e ) a w ) g s i o i i z a n z f r a . l r a r l g a a r j b p ¹ p n s d z a r h i e a i z o p e m p r i e % b e e ê e o i t t e u n c r w n b e t n b i c a o b u n o i ¿ n 0 , i n z u e a u a b s a a , z l , o a ) g t p u i p , s o 1 a s n z g w k ) o k ) w k y j ³ ó ) - e y ( d n ê d n k d e n z o o z t z d t , n ( r e g % o z h y o ê s i % b a % ) s k s w p e e % m l o s o 5 j z z p c l e h e h i u e r w 3 0 o , e w g i k : e 5 z i c a c 1 i y c - % c : k e l ) z b i o 1 i - z t r d o - e b a t ( y u n - 0 ( a c m ê i ( m b d n ê e g ê n u e m l ñ ( n r % w i a k y e k 1 n u y h . n e r o s g h l a e e a u - l k j a b o 5 d e z t o c a h o o i a b z y k w e ( , - r , l ¿ k . i g ¿ o u i c j u c g w ( z i b o d d e a o o n b n c e z n o b s k a ó e i l m n % ê o ¹ n c ³ p i y s o i m e , a t n r k i z w , z m i k b 0 i o m k ) w o z o d n o y k r p ) a n b o s a k a n r o 3 i k a s g u z a p g a n m t u k y r o r j s o p y s ó % n s e k . w n n z y b m a d , o i c d b c – d d i i l y r 0 e z w s t o n ) e 5 y i o a o a b a i e , e z s l p k f e w o c ó 1 a o d g o z g z a j ) i t n z B c c - e a o g % a i . d m b e g r z e i e ê e k o ( f u o l ¹ t k e e j t m 5 z c i i r e ¿ % j e a . i p p e e - t n o n e m h s w u b n y a c i i e 5 l l e ( i e , n ê o n w a l c o i i i i k w ê , t - ) ¹ b b n a e ó ¹ n e ) a d a w r ( w j s z d n b b b i j ê ê – k i d r w m p u r d o y a o b y o ê ê % ê r r u b t l e s n e ³ u y o % o e r ¿ r r ) d f p o d d 5 t i m b b b ê ¹ d r j i e n g p 5 n b - b b j n u r a w œ y u b n , o o z ( n u n e I ( a l k % o l a o o ) b n b n t ê i o w . c w b a p a 0 w n y r s o am z w o c p r h i o ê w w k o a z z z . i e % 1 w b s b z t w w o i b c k g c - a z o n i 5 e s e j u c o i i n o w a l d ( y w z e z i i , i - l a j k e a o ( n z f e ) r g n s m m o ( n i k , i i k r c l l n w n d m e a e ) y o 2 a w e e n t n z n a n t y ó z i r w l ó l h y % o o g t d d n e e s t z . h h y k e n d m z e a a c i g i p % i 0 d p k s n y e r c c c l z a z e z k s k o y i ¹ . i 5 5 y z C r r r i u o o u 0 a w i a - - o o py œ k n b- k b w ³ k w mp pj w w w w w wj B¿ C (- c d l (z o lu 2 s e , c s r , e u y t u u s g n i z o r w e s s a m o r t n z e e k 2 2 f e y t r - - r c z z o y z p l r m m c ¿ i s e a p j s · · u t a o c s n a ³ ³ l e k g a e u r z z z a j n d w k d c i e m y a s o o o h t l r u m g B S T d b e o – n y c – n w i i z c m z t u g s n z t e o s e a r i n l g y 2 l f f y - b d n a z o l l o y k c a a s e i o j · B t l a a c c ³ a k z o o z r – s n s w i 3 e a w – 2 h t , s i l S T 1m l a a c k i o t j ) o u i l n l e z a w c e s r œ y o r w u w n a o n n o l z o o t f 2 y l f n y a t - i a r s z z t l a o z a t n a k a s a c a n k l t c e n f e o z b s z y · t w z l a m a e s s a t z r a y – ³ r k a i e o r o c – o s z i k % g w m k e e w w 2 m 4 k d a w a t h h t k a 7 y 8 e t a d l , , t m S T B – f s ( o d 3m 1 w o a t s s e f t n ê a o i a o i u b i s r n t z y ó t a s a a j s e n n l z n e i o e a u o c w i y r n i i p c d w z k l t l a e S o c o a a a t h w z n w c e a T a m t o r b m s t ³ o f a t , - e z e a o s h n k k z w a T s K s . c k j ó u z e

t w . e o w

k i s i k r o . h 8 a k o . o a z j c 8 m r s ] i 7 g u a r y l z b 5 0 l d k a 1 n e o a 8 y 9 0 l e n e . 0 u i m w t j , 9 2 n b b B 0 a k o a o 1 a m a a 2 r a a p 8 T T w D p z z n G - i [

Administratio Locorum 6(3) 2007 36 M. Renigier-Bi³ozor, Z. Sujkowski ) a i % g l a 0 , a n 2 ) k - I , s + t o ) o % ( l a a d l 0 % n f o u . 2 0 z c o – . e + w s 1 g ( h n + e w t k u i y ( e a : l f z i n r u a a o c n d l t b k a e s a e ê o : r a k l g n w œ u i o l n a h e o l e i m a a z c i p . r k z h y n ) m z g s c o n m z e e l l n o u ¿ % b e y a a r o z 5 t e . z h k n ³ z - s t ) n n c z ( o e n l e s e n p b y e a % c e c o o r z c i , 5 ¹ t g a c ) ¹ j i s n + e m w j a r ( n e n e a % l o h c z , c w t a 0 a ) c s t ¹ , y c r 2 j ¿ s u ³ ) a u % a y + a k t p f i ( ¿ 5 % a , t i w w ) 0 n + m n y n d ( i 2 e b o a h % w k u + i e o p i c 0 l ( o n z f n a i 2 i r d e i n a n t - k k l r I o ( i t i k y ê e i n e n z n f w u i p n n e y e C g i y y r z I w z ¹ z z I r e œ i a ³z p p C, i C c o s i , 2 e o e - c z m d c 2 i e - 1 c m y r 2 n t r z 9 ñ ê · u m a , a c w i m e w ³ r ³ · o 0 s i d o z u p z a t i l s 0 p o c ³ u e o a – n c a d , e z 2 z i z p i œ s e u k r s o s s z k n , j e i r e k e o l n p y s o l y n n i l s a ê f a s y l r g i h a j r w z o w a o m o o c c n w b c m a o n g o z d z k i e ¹ u e k u r m t u p n t a s n r , e ) e h a o k i m u y k m . e i p o i r o f c n ¿ d z u o P g k k y w m s e w u a c g e k e ê a n a s z r z t o o p w h o l t j n ¿ e s c e a l 0 y a p c a t S T e e t i z n ¿ e z a w 2 l k i e i j s s c n a , r e k a e s z o r e r e ¹ i . 0 p z l m l r n i i u a n a s k o a p y n w z z b g e m – s ³ z p w s – c i r

r o e w o – u W ¹

o – – – p m p p ³ ( d s o m K o y y t u P n n n z l t i e s o a a r n j l m f f y 2 c w - g z o l o e c l s a e e i i a · t a c l a b k ³ o w a r z o s k w o s e o a 6 – h t a l K 8 z , S T – n 0m i w s i l y - l a s t n a u a l r - c t n z k a a o o e o s o o k r k l n a % m l a z w w f y l t s w 3 o r t k w z o 2 u d d e a t a 0 p - o c t i , l z o z - – f j f e s s 1 t d o e m a i t ) n a · k a ó i – k c a n l r i w s y œ ³ a e n w w w o z w z o e r k o i w e t a d o c o h t j g n a r o 2 e n z j l e e e o a S r T 7 a k a i u , z t h œ – e t k r w k w b ( s 1m f w o a t n i s s o f k i e t a t o ê i a w u i b a l n z y a s r ó t u a s a s s c z j n e n l o c w e i y a o a i p z n l i d c e w S t c a a h o o t a t n z n T w e a m e o r r m b t ³ o f a t - e z e . o s h j n - k o e w o a T s o i K k

j u ó w k p

t w w . e k o - e s i k r o . l , h 9 r o o . . a z r a a c 9 o m k ] i e 7 a k y l s i z b w 6 0 l m a s n e a k j 9 o 0 0 l e o n w e s u i e w t , a r 0 2 n b b P i K j a k a o 2 a m a a r u a a w 9 T T k m D p z z n G - [

Acta Sci. Pol. Analiza polityki czynszowej w gminnych zasobach mieszkaniowych w Polsce 37 k i a l ñ r a a y e b k k n z s n r t o d , l e e ó a . ) ¹ a i i l ) z f n z u n G r % z a e % e u e ³ z s 0 ¿ i h 5 c n 1 o t k n i - : - ³ y ( a a b f ( u z o r l u o c u w p b h a l L o c , e k ê a : , ) u y g n o k u t y l l n n a h o y n j % i a a l c l s z y 0 k h y u s o m c 1 c o n z n w , a l l D + ) y z . e a ( a i z z z c h k l n s . % c t z c z a i n 0 a s e w n e n y b 1 g e c a c o z - u i k ¹ , k ¹ ( c j a ) L j s m r a r a b , e i b % z o . u n c w n t l s ) i 0 , ¹ y h c ¿ ) c j 1 ³ c h a y % a o p f + u c % ¿ 0 ( b w t i k y 5 w 1 ê . n n d - j r w + i ( o e b o e . ( k o G u o p n i c l g a u : f n o i i , ¹ i l z u n n i ) k k r I s e i i k y c o i a n n t n z % o z d n n y o 0 d C d ³ y d y d 1 o y z z Z o u + w w p b C C ( i 2 - 2 - · m · ³ m z t ³ u u , n z z s e s m , r e u i n y s g n f y i i r w z o a m c o m t e e k e t t r a – z a y k p r s r i ¿ 2 p j e s w - u e c s c a e h l t a r e z j a S T · n u d c k i z o ³ s o o o c z s r l u g i e d e b 0 b – r n 0 u –m l w i 3m L a n y u y n t u i n n z m l t e s m a a r m n j l g f 2 f y c - o z o l o e c i z s a e i · c b t a c i l a ³ o k o a r b z s s k w u a e 7 o a – z L h t l 7 , S T n – 0m w i i s l l y a - a t n s k u a c l r n - t z o a o e a o o s o l l k r k n a % m z a w w f y u r l t s t w 2 o k z w z o 2 o d d e a a t 9 p - c i s f l t , o - z – j f e s n t 0 t o d m a e i ) a y · – k n k a ó i c l a r z i w s œ e ³ a w n w w o c r w z e o k o w i a e t d o h o t j o g a n r 4 k e n e z l j S T e o e a r 5 a e h a i u , z t œ t – k k w r w b ( s 1m w f a o t s n s i o e ê f k i t i t a o i a s a w u b l r n z y a ó t u a e s a s s n i c z j n l o c n w e o y a a i p i z a l t d c e w S c a a h o o t w t n z n T o e m a t e r ³ r m b o a f t z e , s - e h a o n K k k T w a s

. s . j k u

ó z e . t w 0 e k o w i c i k r o 0 h 1 i o a k a z j r c 1 b w s i 7 u a r y l u z 4 0 l k a n e o a L 0 0 l e n . e . u i m w t ] j 0 2 n b b a k o 0 o 2 a m a a r a a p 1 T T w D p z z n G - [

Administratio Locorum 6(3) 2007 38 M. Renigier-Bi³ozor, Z. Sujkowski e , ¿ u i u ñ t o l w z e n . a ó s m – z ) % o k - c a a s d e 0 . t a i e o a a i d m % ¹ i l i m 6 i c a n n n . e z d 5 l n n e n a e r f r e u j æ o 1 h e z w k ¿ z u k a - y z p c c e o s ( o z e n z c u z h k ³ g n ¿ ñ c a t s a k i k i a e o h y e n o e n r f k a n n z c z p r i a z l r b n o b c y k d n , e a a e e m n o : ) t e ¹ i z i e ê b i m o ¿ z u z r z n g n a l r r e p % p ó p a e u n i a h a r u a p ³ 5 ¿ m i p a c c e k - k u u i o a y h e y ( n m o k ³ t l s k l , ¿ c l . n o z d o a ) d l a ó o o u d a r i a z e p . a a g k n y s n b % m p h c k n , e n z t n n e m y z 0 ) , z l l y c e k y y z s e ) t 2 c n i ó ¹ d r z a n e c - % e z ³ n o r i p u c ( i p % . ¹ s o 0 s i j b b z s 0 k o m 2 e e w k a r % , c - e 2 i w p w œ r c ) ( o - a ¿ 5 n w w t ¹ o ó i ( z a n . 7 j e i y c m % r n z e r ³ , a o o b h a y i a ¿ . 0 b j e e ¿ p f t z g r i c t n i c z e 2 o y e o n t y ó u r e - n w t r r n n s ( k ¿ w a p b l k a w o i e a o o o z o a h k m k o r ³ u u z w r s i d l c u g b k w o a f u a k n i s y i ¹ t n p l , , b u n ê n i k n ) a y ) I e i i , a k j u y c i i n d ) n n n z y h k o z w % % u z n y c c k d d C 5 0 % b c w y a y d æ a z o 1 3 5 z r ¹ a z r u y t o t - - - i w b w r £ b b C l ( s ( ( s 2 e - z 2 - c m 0 r 0 a · m 5 a z 7 , , m ³ · c d 1 z 0 e r t o ³ u i a n , z z – p k – s e d s s , n r e u o n ” y o y s k i f y p 0 g i 0 d n k w z s o 0 u 0 y a , c m a o s , o b i e z e d 5 k g e 3 t t a n s r u c a a y k e a æ p – r b r z m l ¿ z œ u w u o s b u c e e o a s w z p „ o c h n m l t e e s i l i s 0 a l c S T e e e n 0 e a n t e 2 k i i i ¿ ¿ ¿ ³ i , 5 r e s o , a a a a i 1 m m l m r r r i u l 0

o z a a a

o w b a

– p g g g œ d s – – n

– – y

u – – – – –

– £ m y m y n t u i o n n z l t e s m a a e r n j l g c f f y c i 2 - z o l o e c i m s a e i t b o · a c l a s o k o ³ a r y s s z k w a e £ o a 0 – z h t l 6 n , S T i – 0m w s i l l a y - a c a s t n k u l i r n o j z ) i o w a l o e s t e l a w c k r z n œ m r o z w w f y u d o a s n o t o t o z o z o 2 ó n f e a a i p - r z c t l i s l - n a t f e s a w a n t o e m a n e b w y a · z k j a m – k e l t r r s z y o a ³ r a o w o s c z k e % k o w a w k e h t w g w a 2 o 0 w k a t j l h k e a S 7 T 2 a e t i d l u , , t m – k k – s ( o d 0 1m f w o a t s s n i e o t f ê k i t i a a o i a s r w u b l n z y a ó t u a s e n a s s c z i j n o l o c w e n y i a a i p t z a l d c e w S a c a h o o t w t n z m n T e o r a e t r ³ m b o f a t e z , s h a - T K k o

w e s

k . . j u c ó s . e t . i e 1 k i ] i k h 1 1 o w k m b a j r c 1 w s o 1 u a r y z s 1 7 l k a n e o y 0 , l e n e . i m w £ j a 0 n b b a o o 1 2 a m a a r p 1 T T w D p z G - [

Acta Sci. Pol. Analiza polityki czynszowej w gminnych zasobach mieszkaniowych w Polsce 39

PODSUMOWANIE

W wyniku przeprowadzonych badañ empirycznych stwierdzono, ¿e we wszystkich gminach realizowane s¹ na³o¿one przez ustawê obowi¹zki opracowania wieloletnich pro- gramów gospodarowania zasobami mieszkaniowymi gminy. W programach, wyodrêbnio- no ogólne zasady regulacji stawek czynszu, oddzielnie dla lokali mieszkalnych i u¿ytko- wych. Kalkulacja czynszu w kolejnych latach objêtych programem, uwzglêdnia takie sk³adniki, jak: wysokoœæ stopy inflacji, wartoœæ odtworzeniow¹ lokalu oraz lokalizacjê budynku ze wskazaniem stref miejskich (np. Olsztyn, Gdañsk). W badanych gminach wyró¿niono dwa sposoby prognozowania bazowych stawek czynszów za 1 m2 powierzchni u¿ytkowej najmu dla lokali mieszkalnych. Do pierwszej grupy zaliczono gminy tj. Gdañsk, Elbl¹g, Barczewo, Mor¹g, Malbork, gdzie zastosowa- no procentow¹ procedurê naliczania przewidywanych stawek czynszowych. Prognozowa- ny poziom stawek bazowych czynszu w kolejnych latach objêtych planowaniem wynosi od 1,3% do 3,0% wartoœci odtworzeniowej lokalu. Œredni czynsz dla tej grupy gmin kszta³towa³ siê na poziomie 1,5% wartoœci odtworzeniowej. Porównuj¹c obecnie obowi¹- zuj¹ce stawki bazowe czynszu z wartoœci¹ stawek planowanych zawartych w dokumen- tach opracowanych przez organy gminy zauwa¿a siê znaczne rozbie¿noœci. Gminy nie wykorzystuj¹ tak¿e ustawowej mo¿liwoœci podnoszenia czynszów w stosunku do warto- œci odtworzeniowej. Poziom stawki bazowej czynszu powy¿ej 1,5% wartoœci odtworze- niowej lokalu wystêpuje w Gdañsku (od 1,69% do 2,61% z uwzglêdnieniem stref lokali- zacji) i Elbl¹gu (1,87%). W wiêkszoœci analizowanych zasobów mieszkaniowych, wartoœæ czynszu nie przekracza 1,5% wartoœci odtworzeniowej. Najni¿sza stawka bazo- wa czynszu za najem lokali mieszkalnych wynajmowanych na czas nieoznaczony wystê- puje w Starym Dzierzgoniu i wynosi 0,40%. Stawkê bazow¹ czynszu poni¿ej 1% warto- œci odtworzeniowej odnotowano w dwóch gminach: Lubiczu (0,92%) i £ysomicach (0,72%). Obowi¹zuj¹ce w tych gminach wysokoœci stawek bazowych znacznie odbiegaj¹ od poziomu czynszu ekonomicznego, powoduj¹c przez to koniecznoœæ dotowania czêœci kosztów eksploatacji i remontów. Drugi sposób regulacji stawek bazowych czynszu dla lokali mieszkalnych, zak³ada okreœlenie bazowej (podstawowej) stawki czynszu ustalonej w drodze zarz¹dzeñ orga- nów wykonawczych lub uchwa³ Rady Gminy. W œwietle przeprowadzonych badañ zjawi- sko okreœlenia jedn¹ kwot¹ stawki czynszu bazowego w poszczególnych latach objêtych programem gospodarowania zasobem mieszkaniowym odnotowano w trzech gminach: Olsztynie, Bydgoszczy i £ysomicach. Drug¹ grupê stanowi³y gminy, tj. Lubicz, Stary Dzierzgoñ, Kowalewo Pomorskie, gdzie bie¿¹ce kwoty stawki bazowej czynszu na kolej- ne lata objête planowaniem, s¹ okreœlane i uchwalane w formie zarz¹dzeñ przez w³aœciwe organy wykonawcze gminy. Obowi¹zuj¹ce stawki bazowe czynszu dla gmin Bydgoszcz i Olsztyn wynosz¹ odpowiednio 1,84% i 1,33% wartoœci odtworzeniowej lokalu, ale w wiêkszoœci gmin nie przekraczaj¹ poziomu 1% tej wartoœci. Niepokoj¹cym zjawiskiem s¹ niskie czynsze szczególnie w tych gminach, gdzie decyzje podejmowane s¹ w formie zarz¹dzeñ przez organy wykonawcze, które nie zawsze w swoich ustaleniach kieruj¹ siê faktycznie ponoszonymi kosztami. Ustalona w taki sposób stawka bazowa nosi znamiona czynszu „politycznego”, którego poziom abstrahuje zarówno od kosztów eksploatacji za-

Administratio Locorum 6(3) 2007 40 M. Renigier-Bi³ozor, Z. Sujkowski sobu, kosztów utrzymania technicznego, jak i zabezpieczenia interesu spo³ecznego w ujê- ciu d³ugoterminowym. Wymienione stawki czynszu lokali mieszkalnych, nie s¹ czêsto ostateczn¹ kwot¹, któ- r¹ p³ac¹ najemcy gminie. Zgodnie z teori¹ stosowania metody stawki bazowej, gminy ró¿nicuj¹ stawki wyjœciowe z uwzglêdnieniem okreœlonych czynników, przedstawionych w tabelach. Z analiz tych wynika, ¿e w wiêkszoœci badanych gmin w pierwszej kolejnoœci ustanawia siê stawkê wyjœciow¹ czynszu na œrednim poziomie dla ca³ego zasobu, która nastêpnie jest podwy¿szana lub obni¿ana procentowo wed³ug opracowanych czynników. Czynniki te odzwierciedlaj¹ standard techniczny lokalu, na zasadzie wyst¹pienia lub bra- ku jakiegoœ elementu stanowi¹cego wyposa¿enie lub wykoñczenie lokalu. Pozosta³e gmi- ny, tj. Malbork, Gdañsk, Bydgoszcz, Barczewo, £ysomice stosuj¹ stawkê maksymaln¹, a nastêpnie procentowo okreœlaj¹ maksymalny poziom obni¿ki na poziomie 75% od stawki wyjœciowej. Analizuj¹c rodzaje czynników branych pod uwagê przez gminy do obni¿ania b¹dŸ podwy¿szania stawek wyjœciowych oraz ich wielkoœci procentowe, nie zauwa¿a siê znacznych ró¿nic miêdzy poszczególnymi gminami. Realizuj¹c wymogi ustawy w zakresie ustalenia czynszu dla lokali socjalnych, gdzie wielkoœæ stawki nie mo¿e przekroczyæ 50% najni¿szej stawki czynszu dla lokali miesz- kalnych (umowa najmu zawarta na czas nieoznaczony), stwierdzono, ¿e we wszystkich gminach naliczanie op³at za najem lokali socjalnych jest prawid³owe. W³aœciwa gospodarka mieszkaniowa w gminie, wymaga tak¿e ustalenia czynszu eko- nomicznego dla lokali u¿ytkowych. W wyniku badañ respondentów odpowiedzialnych za gospodarkê lokalami u¿ytkowymi, podzielono analizowane gminy na trzy grupy. Do pierwszej zaliczono gminy, w których wysokoœæ czynszu ustalana jest w drodze przetar- gów i negocjacji. Do tej grupy zaliczamy gminy: Bydgoszcz, Kowalewo Pomorskie, Mal- bork, Lubicz. Kolejnym kryterium ró¿nicuj¹cym wysokoœæ czynszu jest rodzaj prowa- dzonej podstawowej dzia³alnoœci gospodarczej w wynajmowanym lokalu. W wyniku badañ wyodrêbniono g³ówne profile dzia³alnoœci, które obejmuj¹ nastêpuj¹ce lokale: ga- ra¿e, lokale z przeznaczeniem na us³ugi i handel, zwi¹zane z ochron¹ zdrowia i edukacj¹. Takie zasady ustalenia stawek czynszu preferuj¹ gminy: Kowalewo Pomorskie, Mor¹g, Barczewo, £ysomice, Stary Dzierzgoñ. Ostatni¹ grupê stanowi¹ gminy miejskie, tj. Olsztyn, Elbl¹g, Gdañsk, które stosuj¹ rozbudowany system naliczania stawek czynszu dla lokali u¿ytkowych. W gminach tych dokonano szczegó³owej delimitacji wykorzystania lokali u¿ytkowych na danym obszarze gmin. Stawki czynszu uzale¿nione s¹ przede wszystkim od rodzaju prowadzonej dzia³al- noœci gospodarczej w danym lokalu oraz od strefy miasta. Podsumowuj¹c, realizowana obecnie polityka czynszowa w gminnych zasobach mieszkaniowych, szczególnie w czêœci zasobów dotycz¹cych lokali mieszkalnych, nie tylko nie pozwala zniwelowaæ negatywnych zjawisk, ale jeszcze bardziej je pog³êbia.

Acta Sci. Pol. Analiza polityki czynszowej w gminnych zasobach mieszkaniowych w Polsce 41

PIŒMIENNICTWO

Akty prawa miejscowego

1a. Zarz¹dzenie nr 101 Prezydenta Miasta Olsztyna z 27 maja 2004 roku w sprawie okreœlania stawek czynszu za najem lokali mieszkalnych w zasobie mieszkaniowym gminy Olsztyn oraz za³¹cznik nr 1. 1b. Zarz¹dzenie nr 37 Prezydenta Miasta Olsztyna z 13 lutego 2003 roku oraz Zarz¹dzanie nr 410 Prezydenta Miasta Olsztyna z 23 grudnia 2003 roku. 2a. Uchwa³a nr X/194/2003 Rady Miejskiej w Elbl¹gu z 23 paŸdziernika 2003 roku w sprawie „Wieloletniego programu gospodarowania mieszkaniowym zasobem miasta Elbl¹ga na lata 2004–2008”. 2b. Zarz¹dzenie nr 36/2006 Prezydenta Miasta Elbl¹ga z 1 marca 2006 roku zmieniaj¹ce zarz¹- dzenie Prezydenta Miasta w sprawie ustalenia stawek czynszu za dzier¿awê i najem nierucho- moœci stanowi¹cych miejski zasób nieruchomoœci. 3a. Uchwa³a XXVI/341/04 Rady Miejskiej w Mor¹gu z 29 wrzeœnia 2004 roku w sprawie przyjê- cia wieloletniego programu gospodarowania mieszkaniowym zasobem gminy Mor¹g. 3b. Zarz¹dzenie nr 353/04 Burmistrza Mor¹ga z 18 listopada 2004 roku w sprawie czynszu najmu w mieszkaniowych zasobach gminy Mor¹g obowi¹zuj¹cego w okresie od 1 stycznia 2005 do 31 grudnia 2005 roku. 4a. Uchwa³a nr XLIII(260)05 Rady Miejskiej w Barczewie z 29 listopada 2005 roku w sprawie uchwalenia „Programu gospodarowania mieszkaniowym zasobem gminy Barczewo na lata 2006–2010”. 4b. Zarz¹dzenie nr 7/06 Burmistrza Miasta Barczewo z 23 stycznia 2006 roku w sprawie ustalenia wysokoœci stawki bazowej czynszu najmu lokali mieszkalnych stanowi¹cych w³asnoœæ gminy Barczewo. 5a. Uchwa³a XXII/650/04 Rady Miasta Gdañska z 25 marca 2004 roku w sprawie przyjêcia wie- loletniego programu gospodarowania mieszkaniowym zasobem miasta Gdañska na lata 2004– –2008 oraz zarz¹dzenie nr 487/04 Prezydenta Miasta Gdañska z 7 czerwca 2004 roku w spra- wie: ustalenia miesiêcznych stawek czynszu za najem 1 m2 powierzchni u¿ytkowej lokali mieszkalnych (wchodz¹cych w sk³ad mieszkaniowego zasobu gminy) stanowi¹cych w³asnoœæ miasta Gdañska. 5b. Uchwa³a nr XXXIV/1045/05 Rady Miasta Gdañska z 13 stycznia 2005 roku w sprawie zasad gospodarowania zasobem komunalnych lokali u¿ytkowych, czynszów i ich p³atnoœci oraz po- dzia³u miasta Gdañska na strefy czynszowe. 6. Zarz¹dzenie nr 23/2006 Burmistrza Miasta Malborka z 15 maja 2006 roku w sprawie ustalenia stawki bazowej czynszu za 1 m2 powierzchni u¿ytkowej lokali wchodz¹cych w sk³ad zasobu mieszkaniowego miasta Malborka. 7a. Zarz¹dzenie nr 45/05 z 14 listopada 2005 roku (Stary Dzierzgoñ) w sprawie ustalenia stawki czynszu za lokale mieszkalne i lokale socjalne. 7b. Zarz¹dzenie nr 43/05 z 14 listopada 2005 roku (Stary Dzierzgoñ) w sprawie ustalenia stawki czynszu dzier¿awnego za grunty i lokale u¿ytkowe. 8. Uchwa³a nr XXXII/962/2000 Rady Miasta Bydgoszczy z 20 grudnia 2000 roku zmieniaj¹ca uchwa³ê w sprawie czynszu regulowanego za lokale mieszkalne i socjalne oraz za³¹cznik do Uchwa³y nr X/105/95 Rady Miejskiej Bydgoszczy z 15 marca 1995 roku. 9a. Uchwa³a nr XXXIII/285/06 Rady Miejskiej w Kowalewie Pomorskim z 4 paŸdziernika 2006 roku w sprawie wieloletniego programu gospodarowania mieszkaniowym zasobem gminy obejmu- j¹cego lata 2007–2011 oraz zarz¹dzenie nr 51/2006 Burmistrza Miasta Kowalewo Pomorskie z 9 maja 2006 roku w sprawie okreœlenia stawek czynszu za lokale mieszkalne.

Administratio Locorum 6(3) 2007 42 M. Renigier-Bi³ozor, Z. Sujkowski

9b. Zarz¹dzenie nr 32/2005 Burmistrza Miasta Kowalewo Pomorskie z 9 maja 2005 roku w spra- wie stawek czynszu za lokale u¿ytkowe. 10. Uchwa³a nr XV/232/04 z 4 lutego 2004 roku – program gospodarowania mieszkaniowym za- sobem gminy Lubicz na lata 2004–2008. 11. Uchwa³a nt IV/28/07 Rady Gminy £ysomice z 27 lutego 2007 roku w sprawie programu go- spodarowania mieszkaniowym zasobem gminy £ysomice na lata 2007–2011.

Inne regulacje prawne

Ustawa z 21 czerwca 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego (Dz.U. 2001, nr 71, poz. 733 ze zm.). Ustawa z 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomoœciami (Dz.U. nr 141 z 2004 roku, poz. 1492 ze zm.).

THE ANALYSIS OF THE RENT-POLICY IN COMMUNAL HOUSING-RESOURCES IN POLAND

Abstract. An object of research was the composition and estimation of the rent policy in communal apartments resources in Poland. In article was presented initial analysis of documents used by responsible organs for procedure of the resource management. Moreover, designated and compared compulsory rates of rent in relation to planned in documents. Obtained results will let on the recognition of rules of qualifying the size of correctory factors the value of rates of the rent for each apartments in the resources in the dependence from: real estate location, locations of the flats in the building, manner of its use, managed business activity and condition of the technical fittings and finishes. Key words: communal residential resources, rent policy, commune

Zaakceptowano do druku – Accepted for print: 18.09.2007

Acta Sci. Pol. Czynniki lokalizacji inwestycji a mo¿liwoœci rozwoju ekonomicznego gmin w Polsce 43

Acta Sci. Pol., Administratio Locorum 6(3) 2007, 43-58

CZYNNIKI LOKALIZACJI INWESTYCJI A MO¯LIWOŒCI ROZWOJU EKONOMICZNEGO GMIN W POLSCE

Waldemar W. Budner Akademia Ekonomiczna w Poznaniu

Streszczenie. Lokalny rozwój gospodarczy jest jedn¹ z najwa¿niejszych sfer dzia³añ gmi- ny. Gminy dzia³aj¹ samodzielnie i niezale¿nie od innych w³adz publicznych, realizuj¹c swoje zadania. Jednym z nich s¹ nowe inwestycje. W artykule omówione zosta³y teore- tyczne podstawy dotycz¹ce czynników lokalizacji dzia³alnoœci gospodarczej oraz propozy- cje nowych klasyfikacji tych czynników. W czêœci empirycznej przedstawiono rolê samo- rz¹du terytorialnego w lokalnej polityce gospodarczej zwi¹zanej z pozyskiwaniem nowych inwestorów. Podjêto te¿ rozwa¿ania na temat realnych mo¿liwoœci samorz¹du w tym za- kresie. S³owa kluczowe: czynniki lokalizacji, gospodarka lokalna, samorz¹d, inwestycje

WSTÊP

Jedn¹ z konsekwencji transformacji ustrojowej sta³o siê uczestnictwo gminy w od- dzia³ywaniu na rozwój ekonomiczny lokalnej gospodarki. Lokalny rozwój gospodarczy nie jest jednoznaczny, co wynika z rozmaitego pojmowania istoty gospodarki lokalnej [por. Parysek 1997]. Mo¿na przyj¹æ, ¿e lokalny rozwój ekonomiczny to proces, dziêki któremu samorz¹d podnosi jakoœæ ¿ycia swoich mieszkañców, tworz¹c tym samym „now¹ spo³ecznoœæ” i kreuj¹c postêp gospodarczy. Samorz¹d osi¹ga ten cel m.in. przez efektywne wykorzystanie zasobów lokalnych i tworzenie nowych miejsc pracy. Funda- mentalnym zagadnieniem w lokalnym rozwoju gospodarczym jest: – pozyskiwanie nowych inwestorów, – wspieranie powstawania nowych firm, – podtrzymywanie rozwoju i ekspansji firm ju¿ istniej¹cych. Jednym z wa¿niejszych a jednoczeœnie pierwotnych zagadnieñ zwi¹zanych z prowa- dzeniem firmy jest wybór jej lokalizacji. Nale¿y poszukaæ mo¿liwie najlepszego miejsca

Adres do korespondencji – Corresponding author: Waldemar W. Budner, Katedra Ekonomiki Przestrzennej Œrodowiskowej, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, 60–967 Poznañ, al. Niepodleg³oœci 10, e-mail: [email protected]

Administratio Locorum 6(3) 2007 44 W. Budner do prowadzenia przysz³ej produkcji. Jest to sprawa dostosowania rodzaju, sposobu i wielkoœci produkcji do odpowiedniego miejsca. Zaznaczaj¹ siê tu zatem dwa w¹tki: pierwszy, od strony firmy, która jako inwestor ocenia klimat i atrakcyjnoœæ inwestycyjn¹ danego miejsca; drugi, od strony jednostki terytorialnej (gminy, regionu czy kraju), która oferuje okreœlone walory lokalizacyjne. Sama problematyka lokalizacji inwestycji jest bardzo szeroka. Stanowi ona czêœæ szeroko rozumianej gospodarki przestrzennej i ekono- miki przedsiêbiorstw, ale równie¿ – ze wzglêdu na wymiar przestrzenny – geografii eko- nomicznej. Przedstawiane opracowanie naukowe realizuje dwa podstawowe cele. Pierwszym z nich jest wyjaœnienie pojêcia czynników lokalizacji inwestycji i przedstawienie ich no- wej systematyzacji. Drugim celem jest okreœlenie roli oraz wp³ywu samorz¹du na lokalny rozwój gospodarczy. Realizacja drugiego z celów jest jednoczeœnie prób¹ przedstawienia mo¿liwoœci wykorzystania lokalnych czynników (walorów) lokalizacji do rozwoju eko- nomicznego gminy. Artyku³ sk³ada siê z trzech czêœci, z których pierwsza ma charakter teoretyczny, poœwiêcony zagadnieniu czynników lokalizacji. Dwie kolejne, o empirycz- nym charakterze, okreœlaj¹ rolê w³adz samorz¹dowych w lokalnej polityce rozwoju eko- nomicznego oraz ich mo¿liwoœci w zakresie inwestycji.

CZYNNIKI LOKALIZACJI I ICH KLASYFIKACJA

Osob¹, która jako pierwsza wprowadzi³a i sformu³owa³a pojêcie czynnika lokalizacji by³ niemiecki badacz Alfred Weber1. On te¿ opracowa³ teoriê lokalizacji przemys³u w epoce charakteryzuj¹cej siê rozwojem gospodarki opartej na nowych (wówczas) tech- nikach produkcji. Jego dorobek jest obszerny, jednak przede wszystkim znana jest jego praca dotycz¹ca wyboru optymalnej lokalizacji pojedynczego zak³adu z 1909 roku pt. „Über den Standort der Industrien” („Teoria lokalizacji przemys³u”). Dzie³o to nale¿y uznaæ za pierwszy traktat zawieraj¹cy podstawy z teorii lokalizacji przemys³u. Autor definiuje w nim czynnik lokalizacji jako „jedn¹ z wyraŸnie zarysowuj¹cych siê korzyœci, która przejawia siê w dzia³alnoœci gospodarczej wówczas, gdy dzia³alnoœæ ta jest prowadzona w okreœlonym punkcie lub obszarze. Przez korzyœci nale¿y rozumieæ oszczêdnoœci w kosztach produkcji. Ich osi¹ganie ³¹czy siê z tym, ¿e produkcja okreœlonego wyrobu w danym punkcie lub obszarze odbywa siê przy mniejszym nak³adzie kosztów ni¿ w ka¿- dym innym punkcie lub obszarze”. Weber wyró¿ni³ tylko trzy czynniki lokalizacji, mianowicie: koszty transportu (uznaj¹c je za najwa¿niejsze), koszty pracy i korzyœci aglomeracji, wynikaj¹ce ze sku- pienia producentów i konsumentów na pewnym obszarze. Teoria Webera by³a w znacz- nym stopniu uogólnieniem tendencji lokalizacyjnych przemys³u na prze³omie XIX i XX wieku. Stopniowa ewolucja gospodarki i techniki zmodyfikowa³a i rozwinê³a pojê- cie czynników lokalizacji oraz ich iloœæ. Wspó³czeœnie czynniki lokalizacji okreœlane s¹ jako szczególne cechy ekonomiczne miejsc, które wp³ywaj¹ na wielkoœæ nak³adów inwe-

1 Ciekawostk¹ i ma³o znanym faktem jest, ¿e Alfred Weber (1868–1958) by³ m³odszym bratem s³ynnego socjologa, ekonomisty, historyka i metodologa humanistyki Maksa Webera (1864–1920).

Acta Sci. Pol. Czynniki lokalizacji inwestycji a mo¿liwoœci rozwoju ekonomicznego gmin w Polsce 45 stycyjnych i kosztów produkcji lokalizowanych obiektów – kosztów zmieniaj¹cych siê wraz ze zmian¹ miejsca lokalizacji [por. te¿. Wojewnik 1962, Ekonomika i programowa- nie... 1995]. St¹d wniosek, ¿e zagadnienie lokalizacji dzia³alnoœci jest problemem o naj- wy¿szym znaczeniu dla przedsiêbiorcy, poniewa¿ od niej zale¿¹ ponoszone nak³ady in- westycyjne oraz koszty realizowanej produkcji, a wysokoœæ ich zale¿y od warunków lokalizacji. Wybór lokalizacji jest wiêc decyzj¹ o charakterze gospodarczym, która wp³y- wa na póŸniejsze warunki dzia³ania, koszty i ogóln¹ efektywnoœæ przedsiêbiorstw. W analizie lokalizacyjnej punktem wyjœcia jest identyfikacja wymogów lokalizacyj- nych danego rodzaju i sposobu produkcji, a wiêc okreœlenie, jakie cechy musi spe³niaæ miejsce, w którym tê produkcjê zlokalizujemy, by mog³a ona byæ mo¿liwa i ekonomicz- nie efektywna [Fierla, Kuciñski 2001]. Ka¿de miejsce posiada walory u¿ytkowe, na które sk³adaj¹ siê: –walory zasobów – czyli mo¿liwoœci uzyskania w danym miejscu warunków niezbêd- nych do okreœlonej dzia³alnoœci. Obejmuj¹ one m.in.: teren i jego zagospodarowanie, zasoby pracy, urz¹dzenia techniczne, surowce i materia³y, zasoby przyrody, energiê; – walory popytu – czyli atrakcyjnoœæ danej lokalizacji z punktu widzenia mo¿liwoœci zbytu wyprodukowanych towarów, informacji czy us³ug, wyznaczane s¹ przez liczbê konsumentów, ich zdolnoœæ nabywcz¹ oraz ³¹cznoœæ miêdzy konsumentami a miejscem danej dzia³alnoœci gospodarczej. £¹cznoœæ ta mo¿e byæ zwi¹zana albo z koniecznoœci¹ dostawy towarów do odbiorców, albo te¿ z koniecznoœci¹ zapewnienia odbiorcom mo¿liwoœci przybycia do miejsca sprzeda¿y lub œwiadczenia us³ug. Walory popytu od- grywaj¹ podstawow¹ rolê przy lokalizacji dzia³alnoœci us³ugowej. Z powy¿szych stwierdzeñ wynika, ¿e pojêcie czynników lokalizacji mo¿na okreœliæ jako wymogi i walory lokalizacyjne. Z jednej strony s¹ to pewne wymagania (potrzeby) stawiane przez inwestora, które powinny spe³niæ okreœlone miejsca w celu zapewnienia odpowiednich korzyœci. Z drugiej zaœ s¹ to walory u¿ytkowe, czyli wszystkie wartoœci, które oferuje okreœlone miejsce w celu najlepszego zaspokojenia potrzeb inwestora. W analizie lokalizacyjnej chodzi zatem o uzyskanie mo¿liwie jak najwy¿szej zgodnoœci walorów z wymaganiami wynikaj¹cymi z zamierzeñ inwestora2. Czynniki lokalizacyjne determinuj¹ lokalizacjê przedsiêbiorstw. Czynniki te maj¹ charakter stymulatorów lokalizacji dzia³alnoœci gospodarczej, gdy¿ warunkuj¹ i stymulu- j¹ okreœlon¹ dzia³alnoœæ na danym obszarze. W tradycyjnym Weberowskim ujêciu lokali- zacji produkcji usi³owano zidentyfikowaæ dominuj¹cy czynnik lokalizacji, który uznano by za warunkuj¹cy przestrzenn¹ alokacjê procesów wytwarzania. Podejœcie takie jest wspó³czeœnie nieuzasadnione, poniewa¿ czynniki lokalizacyjne s¹ czêsto ze sob¹ powi¹- zane. O lokalizacji decyduje splot czynników. Innymi s³owy, lokalizacja jest zawsze wy- nikiem decyzji opartej na wielu kryteriach. Nie wszystkie jednak s¹ jednakowo istotne. Zale¿y to w znacznej mierze od rodzaju dzia³alnoœci. Kwestiê analizy lokalizacji nale¿y traktowaæ w sposób zindywidualizowany i zarazem dynamiczny.

2 Zale¿noœæ ta okreœlana jest mianem regu³y koherencji lokalizacyjnej okreœlaj¹cej najlepsze dopa- sowanie wymagañ lokalizacyjnych przedsiêbiorstw do walorów lokalizacyjnych danego miejsca; im wy- magania lokalizacyjne bêd¹ bardziej zgodne z walorami u¿ytkowymi, tym atrakcyjnoœæ miejsca dla inwe- stora bêdzie wy¿sza.

Administratio Locorum 6(3) 2007 46 W. Budner

Oddzia³ywanie poszczególnych czynników lokalizacyjnych podlega zmianom zarów- no pod wzglêdem charakteru, jak i relatywnej wa¿noœci. Zmiana znaczenia czynników lo- kalizacji przebiega w czasie oraz w odniesieniu do poszczególnych bran¿ i ga³êzi. Ewo- lucji systemu gospodarczego towarzyszy pojawianie siê coraz to nowych czynników lokalizacyjnych – nieklasycznych. Wspó³czesne ujêcie rozró¿nia ogólne czynniki lokali- zacji – rozpatrywane w odniesieniu do wszelkiej produkcji przemys³owej oraz czynniki szczegó³owe – o zindywidualizowanym charakterze, specyficzne dla konkretnych rodza- jów dzia³alnoœci. Postêp technologiczny, wzrost dochodów i kultury spo³eczeñstw sprawiaj¹, ¿e wœród czynników lokalizacyjnych na pierwsze miejsce wysunê³a siê obecnoœæ w pobli¿u oœrod- ków badawczo-rozwojowych, oœrodków dysponuj¹cych wykwalifikowanymi kadrami, oœrodków z rozbudowanymi us³ugami oraz przyjemne œrodowisko [Domañski 1998]. Na- le¿y nadmieniæ, ¿e wa¿ny jest nie tylko stan œrodowiska naturalnego (jego jakoœæ) i zaso- by naturalne, ale równie¿ ograniczenia œrodowiskowe. Tego typu ograniczenia s¹ szcze- gólnie du¿e w wypadku lokalizacji wielkich zak³adów, gro¿¹cych naruszeniem równo- wagi ekologicznej. Obserwacja zale¿noœci miêdzy cechami miejsca lokalizacji a dzia³alnoœci¹ gospodar- cz¹ prowadzi do odkrywania coraz to innych – nie tylko ekonomicznych – czynników wp³ywaj¹cych na decyzje lokalizacyjne. W gospodarce rynkowej podstawow¹ rolê od- grywaj¹: d¹¿enie do zapewnienia stabilizacji gospodarczej, politycznej i stabilnych roz- wi¹zañ prawnych, ograniczenie ryzyka czy konfliktów lokalnych, równie¿ wp³ywy zwi¹z- ków zawodowych. Ze wzglêdu na du¿¹ ró¿norodnoœæ czynników lokalizacji dokonuje siê ich klasyfika- cji, opartych na ró¿nych kryteriach. W ujêciu klasycznym, wed³ug kryterium rodzajowe- go, tzw. ogólne czynniki lokalizacji tworz¹ trzy zgeneralizowane grupy: 1) przestrzenno- -œrodowiskow¹, 2) techno-ekonomiczn¹, 3) spo³eczno-polityczn¹. W ramach ka¿dej z grup mo¿na wyró¿niæ poszczególne rodzaje czynników (tab. 1). Nale¿y podkreœliæ, ¿e wszystkie zawarte w tabeli 1 czynniki lokalizacyjne maj¹, ze wzglêdu na zasiêg przestrzenny, ró¿ne wymiary, od lokalnego po krajowy, a niekiedy na- wet ponadkrajowy. Poza tym s¹ one czêsto przestrzennie zró¿nicowane. Maj¹ przez to bezpoœrednio (czynniki œrodowiskowe i przestrzenne) lub poœrednio (pozosta³e rodzaje czynników) charakter geograficzny. Innym kryterium podzia³u czynników lokalizacji mo¿e byæ mo¿liwoœæ, lub jej brak, przypisania danemu czynnikowi jakiejœ wymiernej – obiektywnej wartoœci. St¹d te¿ wy- wodzi siê generalny podzia³ czynników lokalizacyjnych na obiektywne (inaczej kosztowe lub finansowe) i subiektywne (tj. niekosztowe albo pozaekonomiczne). Pierwsz¹ grupê stanowi¹ czynniki wymierne, szczególnie w sensie finansowym, zwi¹zane z bezpoœredni- mi kosztami inwestycji, np.: wykup i przygotowanie terenu, koszt nabycia/wynajêcia bu- dynków, maszyn oraz koszty pracy (tj. p³ace i ich fiskalne obci¹¿enie). Natomiast czynni- ki subiektywne to te, przy analizie których dominuje ocena jakoœciowa. Do grupy tej zaliczyæ mo¿na: jakoœæ pracy, jakoœæ œrodowiska zamieszkiwania – okreœlana niekiedy jako powab pejza¿u (mieszkanie o wysokim standardzie, bezpieczeñstwo, czystoœæ, no- woczesnoœæ otoczenia, dogodny transport, organizacja czasu wolnego, np. imprezy kultu-

Acta Sci. Pol. Czynniki lokalizacji inwestycji a mo¿liwoœci rozwoju ekonomicznego gmin w Polsce 47 ralne). Znaczenie tych czynników roœnie. Pozostaje oczywiœcie wiele dziedzin wra¿li- wych na czynniki kosztowe. Jednak przedsiêbiorstwa rozwa¿aj¹ relokacje w inne obsza- ry, przede wszystkim wtedy, gdy czynniki kosztowe obni¿aj¹ ich zdolnoœci konkurencyj- ne. Charakterystyczn¹ cech¹ wspó³czesnych inwestycji jest to, ¿e s¹ one realizowane w wyniku wielostronnej analizy ró¿norodnych czynników lokalizacyjnych. Wynikaj¹ one z: cech samej firmy i jej specyfiki, docelowego miejsca inwestycji oraz cech kraju lub re- gionu pochodzenia kapita³u.

Tabela 1. Podzia³ ogólnych czynników lokalizacji wed³ug kryterium rodzajowego Table 1. The division of general location factors according to type criteria

Grupa czynników Rodzaje czynników Zyakres Przyk³ad lokalizacji lokalizacji

Przestrzenno- wymiary przestrzeni po³o¿enie wzglêdem innych przestrzenne -œrodowiskowe geograficznej obszarów, ich dostêpnoœæ

treœæ przestrzeni surowce mineralne, warunki œrodowiskowe geograficznej wodne, fizjografia

Techno- techniczno- wykorzystanie nowych techniczne œrodki pracy, -ekonomiczne -technologiczne rozwi¹zañ techniczno- przedmioty pracy, organizacja -technologicznych produkcji i sposoby zaopatrzenia

e,konomiczne warunki gospodarcze poziom inflacji, wzrost realizacja i prowadzenie gospodarczy, ch³onnoœæ rynku przedsiêwziêæ zbytu, koszty pracy

Spo³eczno- spo³eczno- œwiadomoœæ i postawy poda¿ si³y roboczej, postawy -polityczne -kulturowe spo³eczne, czynniki pracowników, si³a zwi¹zków kulturowe zawodowych

pbolityczne pogl¹dy polityków, sposó polityka pañstwa (podatkowa, sprawowania w³adzy celna), kompetencje w³adzy

prawno- regulacje prawne, procedury przejrzystoϾ i stabilnoϾ prawa, -administracyjne administracyjne sprawnoϾ administracji

Analiza wspó³czesnych wymogów lokalizacji inwestycji w Europie Zachodniej po- zwala na wyró¿nienie szeœciu podstawowych grup czynników [por. te¿: New lacation fac- tors... 1993, Ma³uszyñska 1996, G³ugiewicz 1997]: 1. Czynniki biznesowe: – bliskoœæ rynku, – dostêpnoœæ surowców/komponentów, – bliskoœæ g³ównych odbiorców/klientów, – obecnoœæ firm prowadz¹cych podobn¹ dzia³alnoœæ (korzyœci lokalizacji), – obecnoœæ wyspecjalizowanych us³ug wspieraj¹cych dan¹ dzia³alnoœæ i zaplecze ba- dawczo-rozwojowe (B+R).

Administratio Locorum 6(3) 2007 48 W. Budner

2. Uwarunkowania krajowe, regionalne i lokalne: – efektywna promocja prowadzona przez w³adze lokalne i narodowe oraz ich zasadni- cze nastawienie do inwestycji, tj. zakres aktywnego kszta³towania klimatu inwesty- cyjnego (przede wszystkim administracyjnego i politycznego), – u³atwienia i bodŸce finansowe (ulgi inwestycyjne i podatkowe, sprawny rynek finan- sowy – np. specjalne linie kredytowe – itp.), – obci¹¿enia podatkowe przedsiêbiorstw (CIT), – wizerunek kraju – w jaki sposób postrzegane s¹ produkty z danego kraju na rynkach miêdzynarodowych (stosunek do metki „Made in ...”), – znajomoœæ jêzyków obcych zarówno wœród potencjalnych pracowników, jak i admi- nistracji lokalnej/samorz¹dowej w sferze obs³ugi biznesu (banki, urzêdy). 3. Czynniki zwi¹zane z rynkiem pracy: – zasoby i dostêpnoœæ si³y roboczej, – jakoœæ pracy (kultura pracy i podejœcie do pracy), – dostêpnoœæ pracowników o specjalistycznych kwalifikacjach i doœwiadczeniu, – relacje w miejscu pracy (kultura organizacji) – panuj¹cy model relacji pracodawca – pracobiorca i miêdzy personelem. 4. Typowe czynniki kosztowe: – koszty inwestycyjne (np. nabycia terenu i innych urz¹dzeñ i budowy budynków), – koszt pracy – ³¹cznie z obci¹¿eniami fiskalnymi p³ac, – bie¿¹ce koszty prowadzenia dzia³alnoœci (woda, œcieki, energia, transport surowców itp.). 5. Czynniki infrastruktury: – infrastruktura transportowa (jakoœæ i gêstoœæ sieci dróg, kolei), – bliskoœæ portów morskich i œródl¹dowych, – bliskoœæ portów lotniczych (g³ównie miêdzynarodowych), – jakoœæ telekomunikacji. 6. Czynniki osobiste i jakoœæ ¿ycia: – czynniki kulturowe – podobieñstwa i ró¿nice w stylu i sposobie ¿ycia, relacje miê- dzy spo³ecznoœci¹ lokaln¹ a „obcymi”, tradycje i zwyczaje lokalne, – mo¿liwoœci edukacji – dostêpnoœæ szkolnictwa dla dzieci przesiedlanych pracowni- ków i jego poziom, – ogólna atrakcyjnoœæ terenu – m.in.: poziom zanieczyszczenia œrodowiska, klimat, dostêpnoœæ rozrywek kulturalnych itp. Interesuj¹cy, nieco zbli¿ony do poprzedniego, podzia³ przedstawili B. Grabow, D. Henckel i B. Hollbach-Grömig [1995]. Autorzy ci wyró¿nili ponad 80 czynników, które mog¹ wp³ywaæ na decyzje lokalizacyjne przedsiêbiorstw i podzielili je na tzw. czyn- niki twarde i czynniki miêkkie. Czynniki twarde s¹ ³atwo mierzalne i bezpoœrednio zwi¹- zane z dzia³alnoœci¹ przedsiêbiorstwa. S¹ zatem wa¿ne z jego punktu widzenia. Czynniki miêkkie trudno zmierzyæ lub oszacowaæ i nie s¹ zwi¹zane bezpoœrednio z dzia³alnoœci¹ inwestorów zagranicznych – rysunek 1 [za Dziemianowicz 1998].

Acta Sci. Pol. Czynniki lokalizacji inwestycji a mo¿liwoœci rozwoju ekonomicznego gmin w Polsce 49

Rys. 1. Twarde i miêkkie czynniki lokalizacji inwestycji Fig. 1. Hard and soft location factors of investments

Granica miêdzy tymi czynnikami jest doœæ p³ynna. Przyk³adowo, atrakcyjnoœæ tury- styczna miasta jest przez wiêkszoœæ firm zaliczana do grupy czynników miêkkich, wy³¹- czaj¹c przedsiêbiorstwa, które zajmuj¹ siê organizowaniem wycieczek krajoznawczych, bezpoœredni¹ obs³ug¹ turystów itp. Inny przyk³ad mo¿e stanowiæ oferta kulturalno-roz- rywkowa miasta, pozornie postrzegana za czynnik miêkki, ale nie dla przedsiêbiorstw, które zajmuj¹ siê np. budowaniem i wypo¿yczaniem estrad.

ROLA W£ADZ SAMORZ¥DOWYCH W LOKALNEJ POLITYCE ROZWOJU EKONOMICZNEGO

Coraz powszechniej przyjmuje siê, ¿e samorz¹dy lokalne nie powinny ograniczaæ siê do realizacji w³asnych zadañ, ale musz¹ braæ udzia³ w globalnym wspó³zawodnictwie o rozwój. Z formalnego punktu widzenia samorz¹dy nie s¹ zobligowane do zajmowania siê sprawami rozwoju lokalnego3. W³adze samorz¹dowe jednak interesuj¹ siê przyci¹ganiem

3 Obowi¹zkowe sfery dzia³añ gminy wymienione s¹ w Ustawie o samorz¹dzie terytorialnym i jej nowelizacji z 6 listopada 1992 roku. Obejmuj¹ one dzia³ania ograniczone tylko do sfery u¿ytecznoœci

Administratio Locorum 6(3) 2007 50 W. Budner nowych inwestycji czy szerzej – rozwojem ekonomicznym. Miasta, zdaniem Petersona [1981], podobnie jak firmy prywatne, konkuruj¹ miêdzy sob¹, aby osi¹gn¹æ jak najlepsz¹ pozycjê ekonomiczn¹. W tym celu musz¹ u¿ywaæ dostêpnych zasobów w taki sposób, aby pozyskaæ jak najwiêcej kapita³u i si³ê robocz¹ o jak najlepszej jakoœci. W³adze lokalne podejmuj¹ dzia³ania na rzecz rozwoju ekonomicznego. Rola samo- rz¹dowych inwestycji w pobudzaniu lokalnego rozwoju jest oczywista. Badania empi- ryczne dowodz¹, ¿e to w³aœnie one w znacznym stopniu przyci¹gaj¹ inwestorów. Gmina jest zainteresowana inwestycjami podejmowanymi przez inwestorów z zewn¹trz. Maj¹ one dla niej du¿e znaczenie, gdy¿ nowa inwestycja to nowe miejsca pracy i podniesienie dochodów gminy (podatki m.in. od nieruchomoœci oraz udzia³ w podatku od osób praw- nych i fizycznych). Wœród korzyœci mo¿na wskazaæ te¿: zmiany w zagospodarowaniu, rozwój kontaktów zewnêtrznych (szczególnie zagranicznych) czy wprowadzenie nowo- czesnych technologii. Sukces jednego przedsiêbiorstwa mo¿e przyci¹gn¹æ innych inwe- storów, przyczyniaj¹c siê do lokalnego o¿ywienia gospodarczego. Zachêcanie inwestorów do podejmowania inwestycji na terenie gminy nale¿y do naj- wa¿niejszych elementów polityki lokalnego rozwoju ekonomicznego. Przyci¹ganie no- wych inwestycji sta³o siê dla wielu gmin podstawowym za³o¿eniem ogólnej strategii roz- woju. Do najbardziej znanych w Polsce przyk³adów nale¿¹ gminy aglomeracji warszawskiej: Nadarzyn, Raszyn, Micha³owice, £omianki, podpoznañskie Tarnowo Pod- górne i Suchy Las, podwroc³awskie Kobierzyce, £êknica czy S³ubice w województwie lubuskim, czy szczeciñskie Ko³baskowo.

Tabela 2. Dochody gmin na jednego mieszkañca w 2003 roku [na podstawie Swianiewicz 2004] Table 2. Commune income per capita in 2003 [on the ground Swianiewicz 2004]

Typ jednostki Wartoœæ, Gmina/Miasto Poowiat Województw samorz¹dowej z³

12345

Kaleszczów gimina wiejsk bee³chatowsk ³1ódzki 27 42

Karynica Morska gimina miejsk neowodworsk p9omorski 15 27

Œawierklaniec gimina wiejsk tearnowsk œ2l¹ski 6 71

Raewal gimina wiejsk geryfick z9achodniopomorski 6 45

Uastronie Morskie gimina wiejsk keo³obrzesk z0achodniopomorski 4 13

Raudna gimina wiejsk leubiñsk d3olnoœl¹ski 4 06

Saitkówka-Nowiny gimina wiejsk keieleck œ4wiêtokrzyski 3 93

Maielno gimina wiejsk keoszaliñsk z2achodniopomorski 3 88 publicznej. Ustawa o gospodarce komunalnej z 20 grudnia 1996 roku ograniczenia te ³agodzi. Stosownie do treœci art. 10 ust. 3 gminy mog¹ posiadaæ akcje lub udzia³y spó³ek zajmuj¹cych siê czynnoœciami ban- kowymi, ubezpieczeniowymi oraz dzia³alnoœci¹ doradcz¹, promocyjn¹, edukacyjn¹ i wydawnicz¹ na rzecz samorz¹du terytorialnego, a tak¿e spó³ek wa¿nych dla rozwoju gminy [patrz te¿ Wojciechowski 1997].

Acta Sci. Pol. Czynniki lokalizacji inwestycji a mo¿liwoœci rozwoju ekonomicznego gmin w Polsce 51

cd. tabeli 2 cont. table 2

1 2345

Daziwnów gimina wiejsk keamieñsk z2achodniopomorski 3 75

Raó¿an gimina miejsko-wiejsk meakowsk m9azowiecki 3 62

£aêknica gimina miejsk ¿earsk l9ubuski 3 51

Sa³upno gimina wiejsk pe³ock m6azowiecki 3 35

Satawiguda gimina wiejsk oelsztyñsk w3armiñsko-mazurski 3 35

Jaerzmanowa gimina wiejsk ge³ogowsk d5olnoœl¹ski 3 29

Parzykona gimina wiejsk teureck w1ielkopolski 3 20

£aeba gimina miejsk leêborsk p0omorski 3 14

Kao³baskowo gimina wiejsk peolick z5achodniopomorski 3 08

Siopot ptowiat grodzk Seopo p5omorski 3 07

Maielnik gimina wiejsk seiemiatyck p4odlaski 3 02

Taarnowo Podgórne gimina wiejsk peoznañsk w8ielkopolski 3 00

Z analizy danych zawartych w tabeli 2 wynika, ¿e wiêkszoœæ najbogatszych gmin opiera swoje dochody na wykorzystaniu tzw. renty po³o¿enia. S¹ to miejsca atrakcyjne z punktu widzenia przedsiêbiorstw, czêsto znajduj¹ siê ju¿ na tym terenie du¿e zak³ady przemys³owe. Mo¿na wœród nich wyró¿niæ cztery zasadnicze typy: 1. Gminy le¿¹ce w obszarach aglomeracji. ród³a ich dochodów s¹ zró¿nicowane. S¹ one zwi¹zane z lokalizacj¹ centrów handlowo-us³ugowych, hurtowni, centrów logistycz- nych, a tak¿e zamieszkiwaniem zamo¿nych grup ludnoœci (udzia³ gminy w podatku PIT). Przyk³adem s¹ m.in. podwarszawskie gminy: Józefów, Zielonka czy Podkowa Leœna. 2. Gminy po³o¿one przy przejœciach granicznych. G³ówn¹ rolê odgrywaj¹ wp³ywy do bu- d¿etu od ma³ych przedsiêbiorstw oraz op³aty targowe. Przyk³ady to: £êknica, S³ubice, Ko³baskowo. 3. Gminy po³o¿one w rejonach surowcowych. Na ich terenie znajduj¹ siê przedsiêbior- stwa zwi¹zane z eksploatacj¹ surowców (kopalnie) oraz ich przetwarzaniem (elektrow- nie lub zak³ady przemys³u przetwórczego). Gminy te osi¹gaj¹ dochody g³ównie z tytu- ³u podatku od nieruchomoœci, op³aty eksploatacyjnej i udzia³u w podatkach od osób prawnych (CIT). Przyk³ady to: Kleszczów, Puchaczów, Polkowice, Jerzmanowa, Sit- kówka-Nowiny. 4. Gminy atrakcyjne turystycznie, g³ównie nadmorskie oraz, w mniejszym stopniu, gór- skie. Przyk³ady: Krynica Morska, Rewal, Karpacz. Najlepszym Ÿród³em dochodów w³asnych gmin s¹ w³aœnie dzia³aj¹ce na ich terenie przedsiêbiorstwa oraz turystyka. Znacz¹c¹ pozycj¹ w dochodach w³asnych gmin s¹ wp³ywy

Administratio Locorum 6(3) 2007 52 W. Budner z podatku od nieruchomoœci. WskaŸniki oko³o 80% pokazuj¹, ¿e w niewielkiej gminie lokalizacja du¿ego przedsiêbiorstwa mo¿e mieæ dla bud¿etu podstawowe znaczenie (jak np. w gminie Kazimierz Biskupi – powiat koniñski, Dobrzeñ Wlk. – powiat opolski, Tu- czêby – powiat buski). Zawarte w tabeli 2 zestawienie wielkoœci dochodów w³asnych gmin na 1 mieszkañca nie w pe³ni oddaje obiektywny obraz rzeczywistoœci. Mianowicie, mówi¹c o zamo¿noœci gmin nale¿y odnosiæ wielkoœæ œrodków pozostaj¹cych do ich dyspozycji do potrzeb i za- kresu realizowanych zadañ przez te jednostki. Zestawienie nie bierze pod uwagê ró¿nic poziomu potrzeb wydatkowych. Dotyczy to w szczególnoœci wielkich miast. Miasta te maj¹ wiêksze potrzeby wydatkowe, wi¹¿¹ce siê przede wszystkim [Swianiewicz 2001]: – ze zwiêkszon¹ liczb¹ u¿ytkowników ró¿nych us³ug œwiadczonych przez miasto (dla mieszkañców miasta oraz mieszkañców otaczaj¹cych obszarów i przyjezdnych), – z wy¿szymi kosztami wykonywania zadañ (wy¿sze koszty pracy i dro¿sze nieruchomoœci), – ze zwiêkszonymi skutkami zewnêtrznymi (g³ównie problemy wynikaj¹ce z ochrony œrodowiska i transportu), – z koncentracj¹ problemów spo³ecznych (m.in. opieka spo³eczna, bezpieczeñstwo). Przedstawiony wczeœniej podzia³ czynników na dwie wymienione kategorie (miêkkie i twarde) jest pomocny w interpretacji roli w³adz lokalnych w procesie decyzyjnym inwe- stora. Otó¿ proces ten mo¿emy podzieliæ na trzy fazy obejmuj¹ce4 (rys. 2): – wyznaczenie regionu lokalizacji, – wybór skoñczonej liczby miejsc lokalizacji, – wybór ostateczny.

1. SPORZĄDZENIE LISTY KRAJÓW/REGIONÓW POTENCJALNYCH LOKALIZACJI ? wiedza o kraju/regionie (doświadczenie) ? analiza czynników krajowych

2. WYBÓR WARIANTÓW SPEŁNIAJĄCYCH PODSTAWOWE KRYTERIA ? analiza lokalnych czynników kosztowych

3. WYBÓR KONKRETNEGO MIEJSCA ? analiza czynników miękkich (subiektywnych) Rys. 2. Schemat procesu decyzyjnego inwestora Fig. 2. Pattern of decision making process

W pierwszej fazie wa¿n¹ rolê odgrywaj¹ czynniki miêkkie, takie jak wiedza inwe- stora o regionie czy doœwiadczenia innych firm. Nie oznacza to, ¿e wybór regionu jest dokonywany tylko w oparciu o czynniki subiektywne. W pierwszej fazie s¹ dokonywane równie¿ analizy kosztowe, np.: popytu regionalnego oraz porównawcze analizy nak³adów i wyników w poszczególnych regionach.

4 Przedstawiony schemat procesu decyzyjnego oraz rola poszczególnych czynników lokalizacji mog¹ byæ pomocne w wyjaœnianiu przestrzennych zachowañ inwestorów zagranicznych w Polsce.

Acta Sci. Pol. Czynniki lokalizacji inwestycji a mo¿liwoœci rozwoju ekonomicznego gmin w Polsce 53

Druga faza, której celem jest wy³owienie skoñczonej liczby miejsc lokalizacji o naj- ni¿szych kosztach produkcji, charakteryzuje siê spadkiem znaczenia czynników miêk- kich. G³ówn¹ rolê w tej fazie odgrywaj¹ czynniki twarde. W fazie trzeciej w sytuacji, gdy mamy wy³onionych kilka miejsc o bardzo podob- nych kosztach, czynniki miêkkie mog¹ siê okazaæ decyduj¹ce. Mo¿e byæ tak, ¿e nie ni- ska cena gruntu czy korzystne po³o¿enie komunikacyjne zadecydowa³y o lokalizacji, lecz korzystny klimat spo³eczny, kompetencje i operatywnoœæ urzêdników czy te¿ walory wy- poczynkowe danego miejsca. Czynniki subiektywne mog¹ mieæ wrêcz krytyczny wp³yw na ostateczn¹ decyzjê o lokalizacji inwestycji [por. te¿ Stafford 1972]. Jak wykazuj¹ badania, inwestorzy w procesie decyzyjnym w pierwszej fazie typuj¹ kraj/region, a dopiero potem miasto przysz³ej lokalizacji. Dzieje siê tak w oko³o 75% po- dejmowanych decyzji. Zaledwie w 25% typowanie zaczyna siê od sporz¹dzenia listy re- gionów (bez szczególnego zwracania uwagi na kraj), z której wybiera siê w fazie osta- tecznej konkretn¹ lokalizacjê [Czynniki lokalizacyjne... 1997].

MO¯LIWOŒCI SAMORZ¥DU LOKALNEGO W PRZYCI¥GANIU INWESTYCJI

Z punktu widzenia inwestora i w³adz lokalnych mo¿na dokonaæ jeszcze innej klasyfi- kacji czynników lokalizacji, mianowicie mo¿na sklasyfikowaæ je równie¿ wed³ug podzia- ³u na te, które s¹ istotne dla inwestora (zagranicznego) lub nie, oraz te, na które w³adze samorz¹dowe maj¹ du¿y wp³yw lub ¿aden. Lista takich czynników ró¿ni siê oczywiœcie w zale¿noœci od typu inwestycji, jej wielkoœci, bran¿y, a nawet rodzaju inwestora (krajo- wy czy zagraniczny, lokalny czy przychodz¹cy z zewn¹trz itp.). Analizuj¹c czynniki we- d³ug tych dwóch podzia³ów, otrzymujemy uk³ad, który zosta³ przedstawiony na rysunku 3 [Dziemianowicz 1998]. Wœród czynników okreœlaj¹cych mo¿liwoœci oddzia³ywania w³adz lokalnych mo¿na wyró¿niæ: 1. Czynniki „aprzestrzenne”, takie jak: wizerunek kraju za granic¹, system podatkowy, poziom inflacji, ubezpieczenia spo³eczne. Czynniki te s¹ jednakowe na terenie ca³ego kraju, nie wykazuj¹ zró¿nicowañ regionalnych, a wp³yw w³adz lokalnych na nie jest nieistotny. 2. Czynniki przestrzenne: a) na które w³adze lokalne nie maj¹ ¿adnego wp³ywu (np. po³o¿enie w stosunku do portów czy granic, walory przyrodniczo-rekreacyjne regionu), b) na które w³adze lokalne maj¹ wp³yw ograniczony i poœredni; poœredni wp³yw wy- ra¿a siê zazwyczaj poprzez lobby na szczeblu centralnym; mo¿e ono dotyczyæ budo- wy g³ównych dróg, autostrad czy lotnisk albo przekszta³cenia g³ównych przedsiê- biorstw lokalnych (np. wyboru œcie¿ki prywatyzacji), wydawania koncesji lub zezwoleñ, wydawania decyzji administracyjnych, c) na które w³adze lokalne maj¹ wp³yw znaczny i bezpoœredni – mo¿na wymieniæ tu programy rozwoju infrastruktury, promocjê miast, system podatków lokalnych, poli- tykê zmierzaj¹c¹ do udostêpnienia inwestorom gruntów czy obiektów.

Administratio Locorum 6(3) 2007 54 W. Budner

Rys. 3. Czynniki lokalizacji inwestycji a mo¿liwoœci wp³ywu na nie w³adz samorz¹dowych Fig. 3. Location factors of investments and possibilities of local government’s influence on them

Z zestawienia (rys. 3) wynika, ¿e wp³yw w³adz samorz¹dowych na podejmowanie decyzji przez inwestorów jest ograniczony do kilku tylko czynników. Co wiêcej, te czyn- niki, na które wp³yw samorz¹dów jest najwiêkszy, nie zawsze nale¿¹ do najwa¿niejszych z punktu widzenia inwestora. Czêsto decyduj¹ce znaczenie maj¹ czynniki, na które w³adze lokalne nie maj¹ niemal ¿adnego wp³ywu. Przedstawiciele w³adz samorz¹dowych nierzadko przeceniaj¹ w³asny wp³yw na decyzje lokalizacyjne inwestorów. Z badañ empirycznych [B³uszkowski, Gar- licki 1995] wynika, ¿e o ile inwestorzy zagraniczni pytani o czynniki lokalizacji ich in- westycji najczêœciej wymieniaj¹ czynniki niezwi¹zane z funkcjonowaniem samorz¹du, to przedstawiciele w³adz lokalnych czêœciej wskazuj¹ na dziedziny, na które maj¹ tylko pe- wien wp³yw. Podobnie respondenci wywodz¹cy siê z grupy inwestorów znacznie bardziej krytycznie oceniaj¹ dzia³ania w³adz lokalnych maj¹ce na celu przyci¹ganie inwestycji, a doœæ czêsto w ogóle nie dostrzegaj¹ znaczenia samorz¹dów w procesie inwestycji. W warunkach polskich najwa¿niejszym dzia³aniem uzale¿nionym w bardzo du¿ym stopniu od w³adz samorz¹dowych i jednym z najwa¿niejszych czynników lokalizacji w „grze o inwestycje” jest rozwój infrastruktury technicznej, a przede wszystkim roz- wój sieci komunikacyjnej. Nale¿y podkreœliæ, ¿e inwestor zwraca szczególn¹ uwagê na

Acta Sci. Pol. Czynniki lokalizacji inwestycji a mo¿liwoœci rozwoju ekonomicznego gmin w Polsce 55 wyposa¿enie w infrastrukturê techniczn¹ terenu, który nabywa lub dzier¿awi oraz zabez- pieczenie jego potencjalnej dzia³alnoœci, np. poprzez pod³¹czenie do oczyszczalni œcie- ków. Inwestycje w infrastrukturê techniczn¹ wi¹¿¹ siê bezpoœrednio z popraw¹ konkuren- cyjnoœci lokalnej gospodarki i ze wzrostem atrakcyjnoœci dla potencjalnych inwestorów. Warto zauwa¿yæ, ¿e wœród samorz¹dów najwiêcej inwestuj¹cych w infrastrukturê domi- nuj¹ te, które znajduj¹ siê w czo³ówce jednostek z najwy¿szymi dochodami (choæ nie bez wyj¹tku). Czynniki, na które w³adze samorz¹dowe maj¹ doœæ znaczny wp³yw to tak¿e: jakoœæ ob- s³ugi w urzêdzie, zachêty podatkowe, stosunek do kapita³u zagranicznego w³adz samorz¹- dowych i spo³ecznoœci lokalnych. Podkreœlenia wymaga fakt, i¿ polskie samorz¹dy ofero- waæ mog¹ inwestorom jedynie ulgi w podatkach lokalnych. Dotychczasowe doœwiadczenia wskazuj¹, ¿e stwarzane przez w³adze samorz¹dowe preferencje podatkowe nie zawsze oka- za³y siê dostateczn¹ zachêt¹ w pozyskiwaniu obcego kapita³u. W tym kontekœcie za sukces uznaæ nale¿y dzia³alnoœæ specjalnych stref ekonomicznych, w których szczególne o¿ywie- nie inwestycyjne nast¹pi³o po wst¹pieniu Polski w 2004 roku do Unii Europejskiej. Wprawdzie nie wszêdzie strefy przyczyni³y siê do odbudowy b¹dŸ stworzenia nowych ob- szarów przemys³owych, tym niemniej dotychczas ponad 850 przedsiêbiorstwom zosta³a udzielona pomoc publiczna w postaci zwolnieñ od podatku dochodowego oraz podatku od nieruchomoœci na terenie niektórych gmin. W efekcie powsta³o ponad 135 tys. miejsc pra- cy, a zainwestowany maj¹tek wynosi ponad 32 mld z³. Najwiêcej w strefach: katowickiej (9,5), wa³brzyskiej (5,3), legnickiej (3,0), mieleckiej (2,7) i ³ódzkiej (2,6). Istotne dla inwestora, lecz mniej zale¿ne od dzia³añ w³adz lokalnych, s¹ ³¹cznoœæ i te- lekomunikacja. Jeszcze mniejszy wp³yw maj¹ w³adze lokalne na udostêpnianie obiektów produkcyjnych i biurowych oraz wykszta³cenie si³y roboczej. Spoœród czynników wa¿- nych dla inwestora, szczególnie zagranicznego, na które w³adze lokalne nie maj¹ wp³ywu lub wp³yw ten jest bardzo ograniczony, znalaz³y siê: korzystne po³o¿enie, po³¹czenia ko- munikacyjne, poda¿ si³y roboczej oraz si³a nabywcza ludnoœci. Listê czynników lokaliza- cji zamykaj¹ te, które s¹ ma³o wa¿ne dla inwestora zagranicznego oraz te, na które wp³yw w³adz lokalnych jest ograniczony (rys. 3). Taki uk³ad czynników znajduje po- twierdzenie w aktywnoœci inwestycyjnej miast. Wœród miast powiatowych i ma³ych przo- duj¹cych pod wzglêdem iloœci zrealizowanych inwestycji z udzia³em kapita³u zagranicz- nego w Polsce czo³ówkê stanowi¹ te o dobrym po³o¿eniu, szczególnie w zachodniej Polsce, ale równie¿ te inwestuj¹ce w infrastrukturê. Przedstawione rozwa¿ania sk³aniaj¹ do postawienia tezy, i¿ wp³yw w³adz samorz¹do- wych na decyzje lokalizacyjne inwestorów jest stosunkowo niedu¿y. Mimo ograniczone- go oddzia³ywania samorz¹dów na zachowania inwestorów, w³adze lokalne nie powinny zachowywaæ siê biernie. Ogólna dba³oœæ o rozwój infrastruktury technicznej mo¿e byæ czêsto bardziej efektywny ni¿ bezpoœrednie zaanga¿owanie w dzia³ania maj¹ce na celu przyci¹gniêcie inwestycji, choæ na pocz¹tku mo¿e ona nie przynieœæ spodziewanych re- zultatów. Ponadto w procesie decyzyjnym dochodzi czêsto do sytuacji, gdy inwestor ma do wyboru kilka potencjalnych miejsc lokalizacji, charakteryzuj¹cych siê podobnymi kosztami produkcji, podobnym po³o¿eniem itd. W takich przypadkach decyduj¹cym czynnikiem mo¿e siê okazaæ stosunek w³adz lub ludnoœci do kapita³u zagranicznego albo jakoœæ œwiadczonej w urzêdzie obs³ugi.

Administratio Locorum 6(3) 2007 56 W. Budner

Z pozoru mniej wa¿ne czynniki (tzw. czynniki miêkkie) mog¹ przes¹dziæ o wyborze miejsca lokalizacji. Spektakularnym przyk³adem mo¿e tu byæ postêpowanie firmy Merce- des, która zdecydowa³a siê wybudowaæ w 1993 roku now¹ fabrykê samochodów w stanie Alabama (Stany Zjednoczone). Po selekcji potencjalnych miejsc lokalizacji pozosta³y trzy oferty o bardzo zbli¿onych warunkach. O ostatecznym wyborze lokalizacji przedsiê- biorstwa zdecydowa³o wiêksze od pozosta³ych konkurentów zainteresowanie w³adz miej- scowych projektem firmy, które zaoferowa³y 153 tys. dol. na jedno miejsce pracy. War- toœæ inwestycji wynosi³a 300 mln dol. i stworzono 1500 nowych miejsc zatrudnienia [Woodruff, Templeman 1994]. Inny wymowny kontrakt zawar³y w³adze stanu Wirginia w 1995 roku z koncernem elektronicznym – Motorola. Zak³ad wytwarzaj¹cy pó³przewodniki, zatrudniaj¹cy 5 tys. pracowników, zosta³ zbudowany za oko³o 3 miliardy dol. w pobli¿u Richmond. Lokaliza- cjê wybrano spoœród 300 innych rozwa¿anych w ca³ych Stanach Zjednoczonych, m.in. dziêki zachêtom w³adz stanowych, wartym w sumie 85,6 mln dol. W ich sk³ad wesz³y zobowi¹zania w³adz stanowych do zwolnieñ podatkowych za stworzenie nowych miejsc pracy i pomocy w szkoleniach pracowników oraz innych grantów, których uzyskanie przez inwestora wi¹¿e siê ze spe³nianiem okreœlonych kryteriów. Zachêty oferowane Mo- toroli przez w³adze Wirginii wynosz¹ nieco ponad 17 tys. dol. za jedno miejsce pracy [Gorzelak 1997]. O wyborze tej w³aœnie lokalizacji zdecydowa³y tak¿e wysoki poziom ¿ycia w regionie, przyjemny klimat, wysokie kwalifikacje miejscowej si³y roboczej oraz bliskoœæ technicznych wydzia³ów Uniwersytetu Wirginii (tab. 3).

Tabela 3. BodŸce oferowane przez w³adze krajowe i regionalne w celu przyci¹gniêcia zagranicznych inwestorów [Gwiazda 1998] Table 3. Stimuli offered by state and regional authorities in order to attract foreign investors [Gwiazda 1998]

Subsydia w tys. dol. Lkokalizacja Rao Fabryk na jednego zatrudnionego

P1ortugalia 1n99 A4uto Europe, Ford, Volkswage 25

A3labama – USA 1z99 M7ercedes-Ben 16

P4o³udniowa Karolina – USA 1W99 B0M 18

B5irmingham – Wielka Brytania 1r99 J9agua 12

L5otaryngia – Francja 1h99 M7ercedes-Benz, Swatc 5

Po³udniowa Walia 1s996 L7G Electronic 4 – Wielka Brytania

Instrumenty s³u¿¹ce przyci¹ganiu inwestorów zagranicznych, jakimi dysponuj¹ pol- skie w³adze samorz¹dowe, s¹ w porównaniu z krajami wysoko rozwiniêtymi znacznie ograniczone. Niemniej jednak nie usprawiedliwia to braku dzia³añ zachêcaj¹cych inwe- storów, którzy znacznie czêœciej wybieraj¹ dla swoich zak³adów regiony rozwiniête, wy- posa¿one w czynniki produkcji i otoczenie infrastrukturalne lepsze ni¿ w pozosta³ych re-

Acta Sci. Pol. Czynniki lokalizacji inwestycji a mo¿liwoœci rozwoju ekonomicznego gmin w Polsce 57 gionach. Aktywna postawa w³adz samorz¹dowych z pewnoœci¹ mo¿e przyczyniæ siê do podjêcia przez inwestora korzystnej dla danej gminy decyzji lokalizacyjnej. Stoj¹c na stra¿y bezpieczeñstwa ekonomicznego, pañstwo powinno tworzyæ warunki do transformacji i funkcjonowania dla przyjmuj¹cych formê prywatnej w³asnoœci przed- siêbiorstw i kszta³towaæ zewnêtrzne warunki ich dzia³ania. Jednym z elementów tych uwarunkowañ s¹ w³aœnie przestrzennie zdywersyfikowane walory lokalizacyjne. Czêœæ z nich ma wprawdzie charakter zasobów naturalnych, ale proces ich transformacji, udo- stêpniania, eksploatacji, udoskonalania i ewentualnego odtwarzania, a tak¿e mo¿liwa de- gradacja, jest uzale¿niony od poczynañ podmiotów gospodarczych oraz organów admini- stracji rz¹dowej i samorz¹dowej. Od instytucji tych zale¿y ponadto proces formowania siê i warunki wykorzystywania przez podmioty gospodarcze zasobów œrodowiska spo- ³ecznego i technicznego. Rola organów administracji jest przy tym dwojaka. Z jednej strony, mog¹ one i po- winny wp³ywaæ na kszta³t walorów lokalizacyjnych, z drugiej zaœ – to od nich w du¿ej mierze zale¿y, czy i jak dokonywaæ siê bêdzie przekszta³canie walorów lokalizacyjnych w czynniki lokalizacji [Fierla, Kuciñski 2001].

PIŒMIENNICTWO

B³uszkowski J., Garlicki J., 1995. Spó³ki z udzia³em zagranicznym w œrodowisku lokalnym. Cen- trum Badañ Marketingowych Indicator Warszawa. Czynniki lokalizacyjne przedsiêbiorstw w województwie s³upskim i gdañskim. 1997. Red. T. Ka- linowski, D. Sobczak. Instytut Badañ nad Gospodark¹ Rynkow¹ Gdañsk. Domañski R., 1998. Zasady geografii spo³eczno-ekonomicznej. Wyd. 4. Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa – Poznañ. Dziemianowicz W., 1998. Rola w³adz samorz¹dowych w stymulowaniu nap³ywu bezpoœrednich inwestycji zagranicznych. [W:] Bezpoœrednie inwestycje zagraniczne. Red. Z. Olesiñski. PWE Warszawa. Ekonomika i programowanie rozwoju przemys³u. 1995. Red. E. Bittnerowa. Wyd. Akademii Eko- nomicznej w Poznaniu Poznañ. Fierla I., Kuciñski K., 2001. Wspó³czesna ewolucja czynników lokalizacji przemys³u w Polsce. Materia³y i prace Instytutu Funkcjonowania Gospodarki Narodowej. T. LXXVI, SGH Warsza- wa, 65–132. G³ugiewicz E., 1997. Czynniki lokalizacji przedsiêbiorstw w Unii Europejskiej – wnioski dla poli- tyki regionalnej. II Ogólnopolska Konferencja Naukowa Gospodarka–Przestrzeñ–Œrodowisko: restrukturyzacja transformacyjna i rozwój regionów w perspektywie procesu jednoczenia siê Europy. Red. S. Bardziñski i M. Marsza³kowska. UMK Toruñ, 107–115. Gorzelak G., 1997. Rozwój lokalny: szanse i zagro¿enia (na przyk³adach z USA). [W:] Koniunk- tura gospodarcza i mobilizacja spo³eczna w gminach – 1996. Red. G. Gorzelak, B. Ja³owiecki. Studia Regionalne i Lokalne 18(51). Uniwersytet Warszawski, Europejski Instytut Rozwoju Regionalnego i Lokalnego Warszawa. Grabow B., Henckel D., Hollbach-Grömig B., 1995. Weiche Standortfaktoren. Schriften des Deut- schen Institut für Urbanistik Stuttgart. Gwiazda A., 1998. Wprowadzenie do marketingu miêdzynarodowego. Wyd. Adam Marsza³ek Toruñ. Ma³uszyñska E., 1996. Lokalizacja inwestycji zagranicznych w zachodnich województwach Pol- ski. [W:] Nowa generacja badañ gospodarki przestrzennej. Red. R. Domañski. Biuletyn KPZK PAN Warszwa, z. 174, 89–104.

Administratio Locorum 6(3) 2007 58 W. Budner

New Location Factors for Mobile Investment in Europe. 1993. Regional Development Studies 6, Commission of the European Communities Brussels. Parysek J.J., 1997. Podstawy gospodarki lokalnej. Wyd. Naukowe UAM Poznañ. Peterson P., 1981. City Limits. University of Chicago Press Chicago. Stafford H., 1972. The geography of manufactures. Progress in Geography 4. Swianiewicz P., 2001. Czy wielkie gminy s¹ bogate? Studia Regionalne i Lokalne 4(7). Uniwersy- tet Warszawski, Europejski Instytut Rozwoju Regionalnego i Lokalnego Warszawa. Swianiewicz P., 2004. Najbogatsze samorz¹dy. Wspólnota 14. Weber A., 1909. Über den Standort der Industrien. Tübingen. Wojciechowski E., 1997. Samorz¹d terytorialny w warunkach gospodarki rynkowej. Wydawnic- two Naukowe PWN Warszawa. Wojewnik J., 1962. Czynniki lokalizacji morskich portów rybackich. Zeszyty Naukowe WSE Sopot. Woodruff D., Templeman J., 1994. Dlaczego Mercedes ruszy³ do Alabamy? Business Week/Pol- ska 1.

FACTORS OF INVESTMENTS LOCATIONS AND POSSIBILITIES OF ECONOMIC DEVELOPMENT OF COMMUNES IN POLAND

Abstract. Local economic development is one of the most important spheres of commune activities. Communes operate on their own and independently of other public authorities while realizing their tasks. One of them is attraction of new investments. The article discusses theoretical grounds in the field of the location factors of economic activity and depicts a proposal of new classification of those factors. The empirical part shows the role of commune government in the local economic policy connected with the attraction of new investments. There are also considerations on the real possibilities of attraction of new investments by communes in Poland. Key words: location factors, local economy, commune government, investments

Zaakceptowano do druku – Accepted for print: 10.05.2007

Acta Sci. Pol. Recreational space valorisation in Western Pomerania district 59

Acta Sci. Pol., Administratio Locorum 6(3) 2007, 59-73

RECREATIONAL SPACE VALORISATION IN WESTERN POMERANIA DISTRICT

Eliza Kalbarczyk, Robert Kalbarczyk Agricultural University in Szczecin

Abstract. The paper has been aimed at finding agrotourism development opportunities in particular municipalities of Western Pomerania district. A Drzewiecki’s method, comprising seven criteria scale for agro tourism attractiveness for each municipality, was used to valorise recreational space in there. According to Drzewiecki a rural or urbanrural municipality can be regarded as a rural recreational space only if three, out of seven criteria, are met. In case of Western Pomerania region, municipalities happen to meet the criteria of agrotourism attractiveness mainly due to small population density (89% of municipalities), high individual agriculture rate (52% of municipalities), and last but not least, high forest to overall area rate (47% of municipalities). Specifically, 41 municipalities shall be regarded as country recreational space since they meet at least three, out of the seven concerned, criteria. Country recreational space in the Western Pomerania district amounts to 10 700 km2 (47% of the total district area), which is inhabited by 206 000 people (12% of the district population). The area does not provide a compact space, though the agrotourism oriented municipalities tend to conglomerate in Drawskie Lakeland (namely Drawsko, £obez, and Szczecinek counties), as well as in Goleniów county. Four criteria (maximum) are met, however, only by 14 municipalities of Western Pomerania (zachodniopomorskie) District, most frequently in Drawsko, Goleniów, and Stargard Szczeciñski counties. Key words: rural recreational space, valorisation, Western Pomerania district

INTRODUCTION

Among Polish macroregions known as attractive with regards to their agrotouristic profile Pobrze¿e Szczeciñskie, Pobrze¿e Koszaliñskie and Pobrze¿e Gdañskie, selected mezoregions of Pojezierze Pomorskie, Pojezierze Mazurskie, Pojezierze Suwalskie, Po- jezierze Lubuskie, Przedgórze Sudeckie and Sudety, Wy¿yna Krakowsko-Czêstochow- ska, Roztocze, Podkarpacie and Karpaty [M³ynarczyk 2002] can be found. Naturally,

Corresponding author – Adres do korespondencji: Eliza Kalbarczyk, Department of Meteorology and Climatology, Agricultural University in Szczecin, ul. Papie¿a Paw³a VI nr 3, 71–469 Szczecin, Poland, e-mail: [email protected]

Administratio Locorum 6(3) 2007 60 E. Kalbarczyk, R. Kalbarczyk occurrence of rural areas attractive for tourism, landscape diversity related to dispersed agrarian structure, traditional methodology in agricultural production, as well as abundant country cultural heritage provide perfect agrotourism development opportunities [Strzem- bicki 2002, Krupiñska 2003, Sikorska-Wolak 2006]. Though as Sikorska-Wolak [2006] study provides, over the last few years the number of agrotourism farms in the Western Pomerania district has nearly tripled, it is still just the initial development phase of agro- tourism in this region according to Bott-Alama [2005]. Such numbers in the region tend to vary greatly between counties, and range from below 5 in Pyrzyce, Œwidwin and Poli- ce county, just to over 50 in Drawsko and S³awno counties. Municipalities with the hi- ghest number of agrotourism farms are Dar³owo, Czaplinek and Wolin [Krupiñska 2003]. Still, significant part of rural areas in Western Pomerania district are destined to develop a tourist function, which in turn could provide a chance both for career and economy de- velopment in the region. It shall be noted, however, that though many municipalities all over Poland trust to base their development on tourism profiles, not everywhere such de- velopment proves effective. Valuation of specific municipality as viable for effective agrotourism development escapes simple standards; data provide a margin of 30 to 55% of all the municipalities in Poland [Drzewiecki 1992, Sikorska-Wolak 2006]. Neverthe- less, valorisation of agricultural and agrotourism related profile shall prove valuable and helpful in identifying potential agrotourism chances and opportunities. The paper has been aimed at determining agrotourism development opportunities in particular municipalities of Western Pomerania district.

MATERIAL AND METHODS

Rural recreational space in particular Western Pomeranian municipalities (fig. 1) has been valorised with Drzewiecki’s method [1992, 2002], which defines 7 criteria for as- sessing agrotouristic attractiveness of a municipality, namely 1) population density per 1 km2 of arable land, 2) individual farming to global arable land ratio, 3) meadows and pastures to arable land ratio, 4) forests to global municipality area ratio, 5) waters to glo- bal municipality area ratio, 6) rural settlement profile, 7) percentage of people living on nonagricultural or forest related recourses. A criterion was considered met by a municipality only if each of the determinants specific for a profile (apart from 6 which escapes measurement) reached a certain level, whereas a municipality was defined as meeting the criteria, only if at least 3 characteri- stics were ranked above the specific limit. Drzewiecki adapted the border values for each characteristics as: 1 – less than 80 people per 1 km2 of arable land, 2 – individual farming percentage higher than 60%, 3 – meadow and pasture percentage higher than 30%, 4 – forests percentage between 30–60%, 5 – lake waters percentage in municipality area higher than 5%, 7 – percentage of people living on non agricultural/forestry resources lower than 60%.

Acta Sci. Pol. Recreational space valorisation in Western Pomerania district 61

towns of country rights – miasta na prawach powiatu 1 ... 18 country code – kod powiatu 1.1 ... 18.4 municipality code – kod gminy

1) bia³ogardzki, 1.1. Bia³ogard, 1.2. Karlino, 1.3. Tychowo, 2) choszczeñski, 2.1. Bierzwnik, 2.2. Choszczno, 2.3. Drawno, 2.4. Krzê- cin, 2.5. Pe³czyce, 2.6. Recz, 3) drawski, 3.1. Czaplinek, 3.2. Drawsko Pomorskie, 3.3. Kalisz Pomorski, 3.4. Ostrowice, 3.5. Wierz- chowo, 3.6. Z³ocieniec, 4) goleniowski, 4.1. Goleniów, 4.2. Maszewo, 4.3. Nowogard, 4.4. Osina, 4.5. Przybiernów, 4.6. Stepnica, 5) gryficki, 5.1. Brojce, 5.2. Gryfice, 5.3. Karnice, 5.4. P³oty, 5.5. Rewal, 5.6. Trzebiatów, 6) gryfiñski, 6.1. Banie, 6.2. Cedynia, 6.3. Chojna, 6.4. Gryfino, 6.5. Mieszkowice, 6.6. Moryñ, 6.7. Stare Czarnowo, 6.8. Trzciñsko-Zdrój, 6.9. Widuchowa, 7) kamieñski, 7.1. Dziwnów, 7.2. Golczewo, 7.3. Kamieñ Pomorski, 7.4. Miêdzyzdroje, 7.5. Œwierzno, 7.6. Wolin, 8) ko³obrzeski, 8.1. Dygowo, 8.2. Goœcino, 8.3. Ko³obrzeg, 8.4. Rymañ, 8.5. Siemyœl, 8.6. Ustronie Morskie, 9) koszaliñski, 9.1. Bêdzino, 9.2. Biesiekierz, 9.3. Bobo- lice, 9.4. Manowo, 9.5. Mielno, 9.6. Polanów, 9.7. Sianów, 9.8. Œwieszyno, 10) ³obeski, 10.1. Dobra, 10.2. £obez, 10.3. Radowo Ma³e, 10.4. Resko, 10.5. Wêgorzyno, 11) myœliborski, 11.1. Barlinek, 11.2. Boleszkowice, 11.3. Dêbno, 11.4. Myœlibórz, 11.5. No- wogródek Pomorski, 12) policki, 12.1. Dobra (Szczeciñska), 12.2. Ko³baskowo, 12.3. Nowe Warpno, 12.4. Police, 13) pyrzycki, 13.1. Bielice, 13.2. Kozielice, 13.3. Lipiany, 13.4. Przelewice, 13.5. Pyrzyce, 13.6. Warnice, 14) s³awieñski, 14.1. Dar³owo, 14.2. Malechowo, 14.3. Postomino, 14.4. S³awno, 15) stargardzki, 15.1. Chociwel, 15.2. Dobrzany, 15.3. Dolice, 15.4. Iñsko, 15.5. Ko- bylanka, 15.6. Marianowo, 15.7. Stara D¹browa, 15.8. Stargard Szczeciñski, 15.9. Suchañ, 16) szczecinecki, 16.1. Barwice, 16.2. Bia³y Bór, 16.3. Borne Sulinowo, 16.4. Grzmi¹ca, 16.5. Szczecinek, 17) œwidwiñski, 17.1. BrzeŸno, 17.2. Po³czyn-Zdrój, 17.3. R¹bino, 17.4. S³awoborze, 17.5. Œwidwin, 18) wa³ecki, 18.1. Cz³opa, 18.2. Miros³awiec, 18.3. Tuczno, 18.4. Wa³cz

Fig. 1. Administrative division of the Western Pomerania district into counties, rural and urban- -rural municipalities Rys. 1. Podzia³ administracyjny województwa zachodniopomorskiego wed³ug powiatów oraz gmin wiejskich i miejsko-wiejskich

Administratio Locorum 6(3) 2007 62 E. Kalbarczyk, R. Kalbarczyk

As provided by the statistical data [Statistical Annals GUS, WUS 2001, 2005] the following characteristic values were examined: 1–4 and 7 taken into account while valorising. A topographic map of Western Pomerania and administrative map of Poland were used to determine lake waters to overall municipality area ratio, as well as a com- pact or dispersed type of development; results were compared to Kie³czewska-Zalewska [1973–1978] report. Rural development (of settlement type) is important with regards to landscape qualities and when regarded as noise and pollution source. Rural development dispersed in a significant degree, adversely influence economical factors, since it impacts infrastructure networks and services availability for both the inhabitants and visitors. Still, a dispersed settlement pattern seems to be favoured by big town dwellers, who tend to seek peace and quiet, natural refuge. Since it just them who are potential customers for agrotourismoriented farms, for the purpose of the current study a moderately dispersed development type has been considered a favourable factor. The obtained results have driven the qualification criteria of meeting/failing to meet the concerned criterion by a specific municipality. Such assessment has disregarded the environmental issues, thus – municipalities located within ecologically endangered areas shall be excluded from the presented classification. Municipalities which satisfy less than 3 criteria, despite displaying some recreational qualities, in general tend not to meet the conditions for agrotourism development.

RESULTS AND DISCUSSION

Each of 7 criteria for valorising agricultural recreational space were analysed for each municipality out of 103 municipalities within the Western Pomerania district. The first criterion, i.e. population density per 1 km2 of arable land lower than 80% – was met in nearly all rural and urbanrural municipalities (92) of the district, apart form 11 municipa- lities located either in big cities vicinity, such as Szczecin, Œwinoujœcie and Koszalin, or along the Baltic Sea coastline (fig. 2). The average population density in municipalities that met low population density condition amounted to 46 inhabitants, and was lower than 40, ranged between 41 and 60, and exceeded 60 people per 1 km2 of arable land in respectively 33, 45 and 14 municipalities. The second criterion – individual farming percentage higher than 60% of the overall arable land area – which classified a municipality as a rural recreational space, was met by a bit more than half number of the municipalities (54) of the district, and they tend to be located mainly in Bia³ogard, Drawsko, Goleniów, Kamieñ Pomorski, Ko³obrzeg, Koszalin, Myœlibórz, Police and S³awno counties (fig. 3). The average value for this indicator in these municipalities reached 74%, and ranged from about 60.6% in S³awno and Polanów munici- palities, to nearly 100% in Resko and Dobra municipalities (£obez county).

Acta Sci. Pol. Recreational space valorisation in Western Pomerania district 63

Fig. 2. Municipalities with population density lower than 80 inhabitants per 1 km2 of arable land Rys. 2. Gminy o gêstoœci zaludnienia poni¿ej 80 mieszkañców na 1 km2 u¿ytków rolnych

Administratio Locorum 6(3) 2007 64 E. Kalbarczyk, R. Kalbarczyk

Fig. 3. Municipalities with individual farming percentage higher than 60% of arable land Rys. 3. Gminy, w których udzia³ rolniczej gospodarki nieuspo³ecznionej stanowi ponad 60% powierzchni u¿ytków rolnych

Acta Sci. Pol. Recreational space valorisation in Western Pomerania district 65

The next of the concerned criteria – meadow and pasture percentage higher than 30% of the arable land area – was met in only 17 municipalities out of 103 analysed ones. They tend to group in the northern part of the district, the highest number of them – 3 each – in Goleniów, Gryfice and Kamieñ Pomorski counties (fig. 4). Average grassland area in these municipalities amounted to 43% and ranged from 30.1% to nearly 76% in Manowo and Œwieszyno (Koszalin county) and Nowe Warpno (Police county) municipa- lities, respectively. The fourth criterion, i.e. forests to the total area fraction ranging between 30–60%, was met in 48 municipalities, which tend to be located in the eastern and southern part of the district (fig. 5), most of them – namely 5 in each county – in Gryfino and Szczecinek counties. Average forestness in municipalities that met the criteria reached 42.4% and va- ried from 30.3% for Œwierzno municipality (Kamieñ Pomorski county) to 57.2% in Bor- ne Sulinowo municipality (Szczecinek county). In 51 municipalities of the district the fo- restness fell below 30%, while only in 4 municipalities it was found higher than 60%. The next 2 criteria, namely lake waters percentage in the total municipality area hi- gher than 5%, and moderately dispersed type of rural settlement, were met in respectively 20 and 15 municipalities of the district (fig. 6 and 7). The highest number of lakes have Drawsko, Szczecinek and Pyrzyce counties, while dispersed rural settlement pattern most frequently occurs in Koszalin and Drawsko counties. On average a percentage of people living on non agricultural/forestry resources lower than 60% of the overall employment number, reached 44.4%, with the smallest and hi- ghest fractions in Kalisz Pomorski (10.6%) and Dobra (58.3%) municipalities, respecti- vely. The concerned criterion was met in only 12 municipalities, mostly located to the so- uth and southeast of Szczecin (fig. 8). According to Drzewiecki [1992, 2002] a rural or urbanrural municipality can be re- garded as a rural recreational space when it meets at least three out of the seven concer- ned criteria. In Western Pomerania district 42 municipalities shall be classified as ones meeting the condition. Police municipality despite meeting the condition, was excluded from rural recreational space, since it is located in the ecologically hazardous area (fig. 9). The area of 41 municipalities of the district, that comprise 10 700 km2 (46.7% of the district area) is inhabited by nearly 206 000 people, which corresponds to circa 12% of the overall district population. The agrotourism oriented municipalities do not always form compact regions, and quite frequently are irregularly dispersed all over the district (fig. 9a). Drawskie Lakeland tend to group most of them (Drawsko, £obez and Szczeci- nek counties), as well as Goleniów county. Among all seven Drzewiecki's criteria subject to the analysis, the first criterion was met by the highest number of municipalities (39), then the second and fourth (26 municipalities each), whereas the seventh and third crite- ria were found to be least frequently fulfilled, namely in only 4 and 5 municipalities, re- spectively. Taking into account four Drzewiecki’s criteria, only 14 municipalities within the di- strict can be classified as a rural recreational space, and they cover 3 700 km2 and group 67 400 inhabitants, i.e. circa 4% of the entire district population. Drawsko county is the richest one in such municipalities (3), whereas Goleniów and Stargard Szczeciñski coun- ties have 2 such municipalities each (fig. 9b).

Administratio Locorum 6(3) 2007 66 E. Kalbarczyk, R. Kalbarczyk

Fig. 4. Municipalities with meadow and pasture percentage higher than 30% of arable land Rys. 4. Gminy, w których udzia³ ³¹k i pastwisk stanowi ponad 30% powierzchni u¿ytków rolnych

Acta Sci. Pol. Recreational space valorisation in Western Pomerania district 67

Fig. 5. Municipalities with forests percentage between 30 and 60% of the overall municipality area Rys. 5. Gminy, w których udzia³ lasów stanowi od 30 do 60% powierzchni ca³kowitej gminy

Administratio Locorum 6(3) 2007 68 E. Kalbarczyk, R. Kalbarczyk

Fig. 6. Municipalities with lake waters percentage higher than 5% of the overall municipality area Rys. 6. Gminy, w których udzia³ wód jezior stanowi ponad 5% powierzchni ca³kowitej

Acta Sci. Pol. Recreational space valorisation in Western Pomerania district 69

Fig. 7. Municipality of moderately dispersed rural settlements type Rys. 7. Gminy o œrednio rozproszonym osadnictwie wiejskim

Administratio Locorum 6(3) 2007 70 E. Kalbarczyk, R. Kalbarczyk

Fig. 8. Municipalities with percentage of people living on non agricultural/forestry resources lower than 60% in the overall employment number Rys. 8. Gminy, w których udzia³ osób utrzymuj¹cych siê ze Ÿróde³ pozarolniczo-leœnych stano- wi poni¿ej 60% ogó³u zatrudnionych

Acta Sci. Pol. Recreational space valorisation in Western Pomerania district 71 zestrzeni b area endangered ecologically – obszar ekologicznego zagrożenia rekreacyjnej a Fig. 9. Rys. 9. Western Pomerania municipalities meeting three (a) or four (b) criteria for developing Gminy rural województwa recreational space zachodniopomorskiego spe³niaj¹ce trzy (a) lub cztery (b) kryteria niezbêdne do utworzenia wiejskiej pr

Administratio Locorum 6(3) 2007 72 E. Kalbarczyk, R. Kalbarczyk

The first criterion was observed as contributing to the greatest differences between mu- nicipalities qualified as a rural recreational space by meeting three and four criteria. In mu- nicipalities meeting 3 criteria the average population density fell below 80 inhabitants per 1 km2 of arable land and equalled nearly 56 inhabitants per 1 km2, whereas in municipali- ties meeting four criteria the number was 39 inhabitants per 1 km22of arable land. The se- cond criterion, i.e. individual farming percentage higher than 60% of the arable land area, was found least differentiating. Within the presented valorisation rules none of the munici- palities of the district was found to meet more than 4 criteria. In Drzewiecki’s assessment [1992] dated 1986, within the present boundaries of Western Pomerania district municipali- ties meeting 5 criteria were identified, and 1 municipality met even 6. In total the determi- ned then rural recreational space within the boundaries of no longer existing Szczecin and Koszalin districts, covered 15 300 km2 (83%), which used to be inhabited by 361 000 pe- ople. Bott-Alama [2005] prioritised the lakeland belts (counties located south and south east within the district), as crucial for recreational space development. These belts comprise municipalities in Gryfino, Choszczno, Myœlibórz, Stargard Szczeciñski, Drawsko, Szczeci- nek and Wa³cz counties. Central and eastern parts of the region were also destined to disco- ver agrotourism development opportunities, though within longer time frames. Legienis [1998] identified 15 western Pomeranian counties, distributed over different parts of the di- strict, as likely to provide agrotourism oriented products.

CONCLUSIONS

Municipalities of the Western Pomerania district were found to meet the requirements of agrotourism attractiveness mainly due to their low population density (89% of the mu- nicipalities), high individual farming share (52% of municipalities), and last but not least, favourable forest fraction in the total municipality area (47% of municipalities). 41 muni- cipalities are rural recreational space classifiable, since they met at least tree out of seven analysed criteria. Rural recreational space in the Western Pomerania comprises 10 700 km2 (47% of the total district area) and it is inhabited by 206 000 people (ca 12% of the ove- rall district population). It does not form a compact region, though agrotourism oriented municipalities tend to group mainly in Drawskie Lakeland (Drawsko, £obez, and Szcze- cinek counties) and Goleniów county. The maximum number of 4 criteria met within one classification run, was identified in 14 municipalities of the Western Pomerania district (mainly in Drawsko, Goleniów and Stargard counties).

REFERENCES

Bott-Alama A., 2005. Uwarunkowania rozwoju turystyki wiejskiej w województwie zachodnio- pomorskim. Rozpr. i studia 501 Uniw. Szczec. Drzewiecki M., 1992. Wiejska przestrzeñ rekreacyjna. Instytut Turystyki Warszawa. Drzewiecki M., 2002. Podstawy agroturystyki. Wyd. OPO Bydgoszcz. Kie³czewska-Zalewska M., 1973–1978. Typy osadnictwa wiejskiego. Narodowy Atlas Polski. PAN IG, 60.

Acta Sci. Pol. Recreational space valorisation in Western Pomerania district 73

Krupiñska W., 2003. Uwarunkowania rozwoju agroturystyki w województwie zachodniopo- morskim. Zesz. Nauk AR Kraków 402, 161–170. Legienis H., 1998. Atrakcje i produkty turystyczne w nowych województwach. Instytut Turystyki Warszawa. Pomorze Zachodnie, Wielkopolska pó³nocno-zachodnia: mapa krajoznawcza 1:300 000. 2000. Red. A. Kieniewicz, Wyd. PPWK Warszawa. Polska – mapa administracyjna 1:750 000. 1999. Red. G. Gadomska, E. Ostrowska. Wyd. PPWK Warszawa. M³ynarczyk K. (red.), 2002. Agroturystyka. Wyd. UWM Olsztyn. Rocznik statystyczny województwa zachodniopomorskiego 2001. 2002. GUS Warszawa. Rocznik Statystyczny. Województwo zachodniopomorskie. Podregiony, powiaty, gminy 2004. 2005. WUS Szczecin. Sikorska-Wolak I., 2006. Tourism as a chance for rural development . Strzembicki L., 2002. Uwarunkowania rozwoju agroturystyki i us³ug towarzysz¹cych na obsza- rach wiejskich .

WALORYZACJA WIEJSKIEJ PRZESTRZENI REKREACYJNEJ WOJEWÓDZTWA ZACHODNIOPOMORSKIEGO

Streszczenie. Celem pracy by³o okreœlenie mo¿liwoœci rozwoju agroturystyki w poszcze- gólnych gminach województwa zachodniopomorskiego. Waloryzacjê rolniczej przestrzeni rekreacyjnej poszczególnych gmin województwa przeprowadzono w oparciu o metodê Drzewieckiego siedmiu kryteriów oceny atrakcyjnoœci agroturystycznej gmin. Wed³ug Drzewieckiego gminê wiejsk¹ lub miejsko-wiejsk¹ mo¿na zaliczyæ do wiejskiej przestrze- ni rekreacyjnej wówczas, gdy spe³nia co najmniej trzy kryteria spoœród siedmiu rozpatry- wanych. Gminy województwa zachodniopomorskiego spe³niaj¹ wymogi atrakcyjnoœci agrotury- stycznej przede wszystkim dziêki ma³ej gêstoœci zaludnienia (89% gmin), du¿emu udzia³o- wi rolnictwa indywidualnego (52% gmin) i korzystnemu udzia³owi lasów w ca³kowitej po- wierzchni gminy (47% gmin). Do wiejskiej przestrzeni rekreacyjnej mo¿na zaliczyæ 41 gmin, które spe³niaj¹ co najmniej trzy kryteria spoœród siedmiu rozpatrywanych. Wiejska przestrzeñ rekreacyjna województwa zachodniopomorskiego zajmuje 10,7 tys. km2 (47% powierzchni województwa) i zamieszkana jest przez 206 tys. osób (oko³o 12% ludnoœci województwa). Nie tworzy ona zwartej przestrzeni, choæ najwiêksze skupienie gmin agro- turystycznych mo¿na zauwa¿yæ na Pojezierzu Drawskim (powiaty: drawski, ³obeski, szczecinecki) oraz w powiecie goleniowskim. Maksymalnie, cztery kryteria równoczeœnie, spe³nia tylko 14 gmin województwa zachodniopomorskiego (najczêœciej w powiatach: drawskim, goleniowskim i stargardzkim). S³owa kluczowe: wiejska przestrzeñ rekreacyjna, waloryzacja, województwo zachodniopomorskie

Accepted for print – Zaakceptowano do druku: 7.05.2007

Administratio Locorum 6(3) 2007 74 E. Kalbarczyk, R. Kalbarczyk

Acta Sci. Pol. WskaŸniki osi¹gniêæ w praktyce zarz¹dzania lokalnej administracji publicznej 75

Acta Sci. Pol., Administratio Locorum 6(3) 2007, 75-86

WSKANIKI OSI¥GNIÊÆ W PRAKTYCE ZARZ¥DZANIA LOKALNEJ ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ

Jacek F. Nowak Akademia Ekonomiczna w Poznaniu

Streszczenie. Artyku³ przedstawia zagadnienie wykorzystania ró¿nych rodzajów wskaŸni- ków pozwalaj¹cych iloœciowo okreœlaæ i porównywaæ osi¹gniêcia samorz¹dów lokalnych w dziedzinie dostarczania us³ug publicznych. Rozwa¿ane jest stosowanie w tych jednost- kach, w oparciu o wskaŸniki osi¹gniêæ, standardów tych us³ug, uruchamianie praktyk benchmarkingowych i kszta³towanie œwiadomego organizacyjnego uczenia siê. Zaprezen- towane zosta³y polskie przyk³ady stosowania wskaŸników osi¹gniêæ w lokalnej admini- stracji publicznej. S³owa kluczowe: administracja publiczna, wskaŸniki osi¹gniêæ, zarz¹dzanie przez stosowa- nie wskaŸników osi¹gniêæ, standardy w administracji publicznej, benchmarking w admi- nistracji publicznej, organizacja ucz¹ca siê

WSTÊP

W literaturze zagranicznej dotycz¹cej funkcjonowania administracji publicznej od lat osiemdziesi¹tych roœnie iloœæ odniesieñ do iloœciowych wskaŸników osi¹gniêæ (perfor- mance indicators) [Gooden, McCreary 2001]. Mówi siê coraz czêœciej o zarz¹dzaniu przez stosowanie wskaŸników osi¹gniêæ (performance management). Stosowanie wskaŸ- ników iloœciowych przez administracjê publiczn¹ do oceny dzia³alnoœci jest zwi¹zane z chêci¹ okreœlenia efektywnoœci i skutecznoœci ich dzia³añ. Wzrost wymagañ w stosunku do administracji publicznej rozpocz¹³ siê pod koniec lat siedemdziesi¹tych, gdy zmniej- szy³o siê tempo wzrostu gospodarczego w pañstwach rozwiniêtych [Administra- cja... 2003]. W spo³eczeñstwach tych pañstw ci¹gle utrzymywa³a siê potrzeba rozwoju us³ug publicznych, zwiêkszania ich zakresu i poprawy ich jakoœci, ale zmniejszy³y siê œrodki, które mo¿na by³o przeznaczaæ na wzrost zatrudnienia, powstawanie nowych us³ug czy ich doskonalenie. Mimo wielu w¹tpliwoœci i œwiadomoœci ograniczeñ, jakie tkwi¹

Adres do korespondencji – Corresponding author: Jacek F. Nowak, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Katedra Ekonomiki Przestrzennej i Œrodowiskowej, al. Niepodleg³oœci 10, 60–967 Poznañ

Administratio Locorum 6(3) 2007 76 J.F. Nowak w stosowaniu wskaŸników iloœciowych do oceny dzia³ania jednostek administracji pu- blicznej, wydaje siê, ¿e nie ma odwrotu od ich coraz powszechniejszego wykorzystywa- nia w tej sferze. W jednostkach administracji publicznej wskaŸniki osi¹gniêæ maj¹ wiêksze znaczenie ni¿ w jednostkach gospodarczych, gdzie wielkoœæ zysku jest podstawowym celem, wery- fikuj¹cym wszystkie inne wskaŸniki iloœciowe stosowane w zarz¹dzaniu przedsiêbior- stwem rynkowym. Jednostki administracji publicznej nie maj¹ takiego syntetycznego wskaŸnika jak wielkoœæ zysku. Z powodu wieloœci celów, które te jednostki powinny re- alizowaæ [Kerley 1994], dotycz¹cych dziedziny spo³ecznej, politycznej, ekonomicznej czy œrodowiskowej, brakuje tu tak¿e naturalnych, jednoznacznych, iloœciowych mierni- ków oceny dzia³alnoœci.

HISTORIA STOSOWANIA ILOŒCIOWYCH MIERNIKÓW OSI¥GNIÊÆ W ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ

Pierwsze próby stosowania miar iloœciowych w administracji publicznej pojawi³y siê w okresie miêdzywojennym XX wieku w Stanach Zjednoczonych [Brownlow, Merriam, Gulick 1992]. By³a to odpowiedŸ na postulaty zwiêkszenia kontroli nad dzia³aniami jed- nostek administracji publicznej, które w odpowiedzi na wielki kryzys gospodarczy lat trzydziestych, zaczê³y zwiêkszaæ zakres odpowiedzialnoœci za funkcjonowanie spo³e- czeñstwa amerykañskiego. Szersza gama zadañ, rosn¹ca iloœæ œwiadczonych us³ug, zwiêkszanie bud¿etów jednostek administracji, wymaga³o lepszej kontroli skutecznoœci i efektywnoœci dzia³añ publicznych. Od lat piêædziesi¹tych ubieg³ego wieku zmniejszy³o siê zainteresowanie stosowaniem mierników iloœciowych do oceny efektywnoœci i skutecznoœci, co wi¹za³o siê z szybkim rozwojem gospodarki, który umo¿liwi³ ci¹g³y wzrost œrodków na funkcjonowanie admi- nistracji i œwiadczone przez ni¹ us³ugi. Ten stosunkowo ³atwy dostêp administracji pu- blicznej, w rozwiniêtych pañstwach zachodnich po drugiej wojnie œwiatowej, do oœrod- ków finansowych powodowa³ os³abienie czujnoœci i kontroli ekonomicznej us³ug publicznych. Kraje te by³y zaanga¿owane w budowanie „pañstwa dobrobytu”, którego podstaw¹ by³ szeroki zakres ³atwo dostêpnych us³ug publicznych [Flynn 1990]. Takie po- dejœcie, rozwiniête g³ównie w pañstwach Europy Zachodniej kierowanych przez rz¹dy socjalistyczne udzieli³o siê nawet administracji publicznej w Stanach Zjednoczonych i spowodowa³o rezygnacjê z upowszechniania stosowania mierników iloœciowych do sprawdzania efektywnoœci i skutecznoœci s³u¿b publicznych [Osborne, Gaebler 1992]. Has³o powrotu do kontroli efektywnoœci szeroko rozbudowanych us³ug publicznych g³oszone od 1979 roku przez rz¹d konserwatywny w Wielkiej Brytanii („warte pieniê- dzy” – value for money), spowodowa³o rozpoczêcie stosowania mierników pokazuj¹cych efekty us³ug publicznych w odniesieniu do zu¿ytych œrodków finansowych [Lawton, Rose 1992]. Mierzenie efektywnoœci pozwala³o porównywaæ dzia³ania jednostek publicz- nych i prywatnych oraz zachêca³o do szukania oszczêdnoœci. W nastêpnych latach, a zw³aszcza od lat dziewiêædziesi¹tych XX wieku, wprowadzanie reform nakierowanych na zwiêkszanie efektywnoœci i skutecznoœci dzia³añ jednostek administracji sta³o siê

Acta Sci. Pol. WskaŸniki osi¹gniêæ w praktyce zarz¹dzania lokalnej administracji publicznej 77 powszechne w pañstwach rozwiniêtych, a tak¿e w wielu krajach rozwijaj¹cych siê. Upo- wszechni³o siê stosowanie koncepcji nowego zarz¹dzania publicznego (New Public Ma- nagement), która okreœla ró¿norodne dzia³ania modernizuj¹ce funkcjonowanie admini- stracji publicznej przez zwiêkszanie jej skutecznoœci w osi¹ganiu formu³owanych iloœciowo celów, obni¿anie kosztów przez poprawianie zarz¹dzania, zwiêkszanie umiejêt- noœci personelu, œcis³e monitorowanie dzia³añ i bud¿etu, przejmowanie metod zarz¹dza- nia z przedsiêbiorstw prywatnych [John 2001]. Jednym z wa¿nych zaleceñ tej koncepcji jest zachêta do stosowania mierników iloœciowych do monitorowania, oceny i planowa- nia dzia³añ jednostek administracji publicznej. Od pocz¹tku lat dziewiêædziesi¹tych ubieg³ego wieku zakres stosowania mierników iloœciowych w dziedzinie oceny efektywnoœci i skutecznoœci dzia³añ w poszczególnych pañstwach znacznie rozwin¹³ siê, ale jednoczeœnie ma ró¿ny zakres. W wiêkszoœci pañstw administracja centralna pozostawi³a swobodê terenowym jednostkom administra- cji w stosowaniu mierników iloœciowych i dlatego korzystano tam z ró¿nych mierników. Czynnikiem sprzyjaj¹cym rozwojowi rodzajów mierników i ich upowszechnieniu s¹ licz- ne badania w tej dziedzinie i inicjatywy benchmarkingowe, np. w takich krajach jak USA, Kanada czy Australia [Kouzmin, Loffler, Klages, Korac-Kakabadse 1999]. Tak¿e w krajach skandynawskich od pierwszej po³owy lat dziewiêædziesi¹tych XX wieku mo¿- na œledziæ szereg ogólnokrajowych inicjatyw benchmarkingowych, s³u¿¹cych zbieraniu danych na temat efektywnoœci dzia³ania samorz¹dów lokalnych [Askim, 2004]. W Danii od 1993 roku dzia³a program organizowany przez rz¹d: Key Local Government Indicators, w Szwecji od 1997 roku program organizowany przez rz¹d i prowadzony bezpoœrednio przez urz¹d statystyczny: Sweden’s Statistical Databases, a w Norwegii od 2001 roku pro- gram prowadzony wspólnie przez Stowarzyszenie Lokalnych i Regionalnych Samorz¹- dów oraz rz¹d: Municipality networks for innovation and efficiency. Szczególnie interesuj¹cy jest program norweski propaguj¹cy oprócz mierzenia efek- tywnoœci i jakoœci dzia³añ samorz¹dów w kluczowych lokalnych us³ugach publicznych tak¿e zespo³ow¹ wspó³pracê samorz¹dów w celu doskonalenia stosowanych praktyk i monitorowania podejmowanych innowacji w oparciu o u¿ywanie iloœciowych mierni- ków osi¹gniêæ. System mierników zosta³ rozwiniêty najszerzej w Wielkiej Brytanii, gdy w latach osiemdziesi¹tych ubieg³ego wieku rz¹d konserwatywny zacz¹³ wymagaæ od samorz¹dów stosowania mierników gospodarnoœci (economy) i efektywnoœci (efficiency), które zosta³y przygotowane przez Audit Comission, centraln¹ jednostkê zajmuj¹ca siê kontrol¹ finan- sów samorz¹dowych [Measure of Success... 1999]. Od tamtego czasu system mierników by³ ca³y czas rozwijany. Po przejêciu rz¹du przez Partiê Pracy, w 1997 roku, rozwiniêto system oceny dzia³añ administracji publicznej pod nazw¹ Best Value obejmuj¹cy dodat- kowo mierniki oceniaj¹ce skutecznoœæ (effectiveness) i jakoœæ us³ug publicznych (quali- ty). Samorz¹dy brytyjskie s¹ zachêcane do stosowania i rozwijania mierników lokalnych, a tak¿e do uczestniczenia w programach benchmarkingowych, które wymagaj¹ iloœciowe- go porównywania osi¹ganych wyników przy œwiadczeniu ró¿nych us³ug publicznych [Be- lieve it when you see it... 2002].

Administratio Locorum 6(3) 2007 78 J.F. Nowak

RODZAJE MIERNIKÓW I WSKANIKÓW OSI¥GNIÊÆ STOSOWANE W ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ

W praktyce stosowania mierników osi¹gniêæ rozró¿nia siê kilka grup mierników ze wzglêdu na fazê dzia³alnoœci, jaka jest poddawana pomiarowi [Nutley, Osborne 1994]. Pierwsz¹ faz¹, jak¹ zaleca siê poddaæ analizie iloœciowej jest nak³ad dokonywany dla wy- konania jakiegoœ zadania lub us³ugi. Mierzenie nak³adów mo¿e polegaæ na iloœciowym okreœleniu wydatku finansowego, rzeczowego lub rozmiaru pracy przy wykonywaniu za- dania. Mierzenie nak³adów mo¿e byæ samodzielnym celem pomiaru lub mo¿e stanowiæ element przygotowania danych do zmierzenia bardziej z³o¿onych zjawisk, np. mo¿e s³u- ¿yæ do pomiaru efektywnoœci. Mierzenie uzyskiwanego wyniku np. pod wzglêdem iloœci obs³u¿onych osób, wyda- nych dokumentów, wykonanych usuniêæ awarii urz¹dzeñ komunalnych, zbudowanych elementów infrastruktury technicznej itd., jest kolejnym przyk³adem pomiarów zaleca- nych dla jednostek dzia³aj¹cych w sferze administracji publicznej. Nawet ta krótka lista podanych przyk³adów pokazuje jak zró¿nicowane s¹ wyniki dzia³añ prowadzonych przez administracjê publiczn¹. Ta ró¿norodnoœæ uzyskiwanych wyników i w wiêkszoœci wypad- ków brak mo¿liwoœci u¿ycia prostego, syntetycznego parametru w postaci finansowej, bardzo utrudnia dokonywanie pomiarów i porównañ miêdzy organizacjami. W wiêkszo- œci wypadków do przedstawienia wyników konieczne jest stosowanie bardzo ró¿norod- nych miar okreœlaj¹cych wynik w jednostkach fizycznych. Dodatkow¹ trudnoœæ stanowi bardzo zró¿nicowany charakter poszczególnych produktów czy us³ug dostarczanych przez administracjê publiczn¹, np. nowa droga gminna mo¿e mieæ bardzo ró¿ne parame- try, które musz¹ byæ okreœlone przy podawaniu wyniku, tak by mo¿na go by³o prawid³o- wo oceniæ. Zestawienie wyników w stosunku do nak³adów pozwala okreœliæ efektywnoœæ dzia³añ, co jest nastêpn¹ zalecan¹ kategori¹ iloœciowego kontrolowania jednostek administracji. Jest to kategoria wa¿na i stosunkowo ³atwo daj¹ca siê okreœliæ iloœciowo przy uwzglêd- nieniu ograniczeñ zwi¹zanych z mierzeniem wyników. Te ograniczenia czêsto utrudniaj¹ lub nawet uniemo¿liwiaj¹ ocenê porównawcz¹ dzia³añ, poniewa¿ faktycznie spotykamy siê z ró¿nymi obiektami, z powodu odmiennych parametrów technicznych i jakoœcio- wych, które tylko formalnie nale¿¹ to tej samej kategorii, np. drogi lokalne, kanalizacja, szko³y, p³ywalnia czy sala sportowa. Mierzenie i porównywanie jeszcze bardziej siê kom- plikuje, gdy weŸmiemy pod uwagê us³ugi niematerialne, takie jak: pomoc spo³eczna, us³ugi edukacyjne, oferty kulturalne, które mog¹ byæ œwiadczone na bardzo ró¿nym po- ziomie w obiektach o zró¿nicowanym standardzie. W dzia³aniach administracji publicznej jednak przede wszystkim chodzi o osi¹ganie politycznie okreœlonych celów spo³ecznych czy gospodarczych lub œrodowiskowych, a nie o wyniki bezpoœrednie. Jednostki te powinny d¹¿yæ do maksymalizacji skutecznoœci w osi¹ganiu celów. Jest to nastêpny parametr, który powinny mierzyæ jednostki admini- stracji publicznej. Nie interesuje nas zasadniczo ile kilometrów drogi zbudowano, ale liczba osób, która bêdzie z niej korzystaæ czy skrócenie czasu przejazdu miêdzy miejsco- woœciami. Podobnie przy budowie kanalizacji nale¿y interesowaæ siê nie tylko d³ugoœci¹ wykonanej sieci, ale przede wszystkim iloœci¹ gospodarstw domowych, które z niej sko-

Acta Sci. Pol. WskaŸniki osi¹gniêæ w praktyce zarz¹dzania lokalnej administracji publicznej 79 rzystaj¹ lub firm, które pod³¹cz¹ siê do sieci. Skutecznoœæ us³ug administracyjnych wi¹¿e siê czêsto z utrzymaniem p³ynnoœci obs³ugi przy zachowaniu okreœlonego standardu cza- sowego potrzebnego np. do prawid³owego wydania okreœlonego dokumentu lub decyzji. Zaleca siê równie¿ mierzenie dostêpnoœci us³ug publicznych. Mo¿e byæ ona mierzona jako odleg³oœæ fizyczna u¿ytkowników od us³ugi, np. mo¿e to dotyczyæ odleg³oœci, jaka dzieli mieszkañców miasta od obiektów, takich jak biblioteka publiczna czy basen. Miara dostêpnoœci mo¿e mieæ tak¿e charakter czasowy, np. ile czasu potrzeba, aby otrzymaæ okreœlon¹ decyzje lub zaœwiadczenie. Mo¿e byæ okreœlona tak¿e w wymiarze równoœci dostêpu grup spo³ecznych do us³ug publicznych [Nutley, Osborne 1994], dotyczy to zw³aszcza ró¿nego typu mniejszoœci, np. osób niepe³nosprawnych, grup religijnych lub mniejszoœci narodowych czy etnicznych. Tak¿e cena us³ugi mo¿e byæ traktowana jako miara dostêpnoœci, np. w wypadku takich p³atnych us³ug komunalnych, jak: dostarczanie wody, odbiór œcieków, parkingi czy komunikacja publiczna. Zbyt wysokie op³aty w sto- sunku do dochodów mieszkañców, a zw³aszcza tych mniej zarabiaj¹cych mog¹ ograni- czaæ korzystanie z us³ug, co przek³ada siê na pogorszenie warunków ¿ycia danej grupy mieszkañców. Kolejnym parametrem iloœciowym jest oddzia³ywanie, czyli pokazanie jak dany pro- dukt lub us³uga w d³u¿szym czasie wp³yn¹ na rozwój spo³eczny, lokalny, gospodarczy czy œrodowiskowy [Lane 1993]. Chodzi tu o okreœlenie wp³ywu poszczególnych inwesty- cji na wzrost iloœci miejsc pracy, powstawanie nowych przedsiêbiorstw, zmniejszenie ilo- œci chorób œrodowiskowych czy zmniejszenie iloœci wypadków. Podobnie poprawa obs³u- gi klientów w jednostkach administracji publicznej powinna wp³yn¹æ na skrócenie czasu spêdzanego w tych jednostkach, co powinno prze³o¿yæ siê na poprawê oceny jakoœci ¿y- cia w danej miejscowoœci.

PRZYGOTOWYWANIE STANDARDÓW US£UG PUBLICZNYCH PRZY WYKORZYSTANIU WSKANIKÓW OSI¥GNIÊÆ

WskaŸniki osi¹gniêæ mog¹ s³u¿yæ do okreœlenia standardów realizacji us³ug publicz- nych. Zgodnie z rodzajami wskaŸników mo¿emy mówiæ o standardach pokazuj¹cych efektywnoœæ, skutecznoœæ i dostêpnoœæ. Mo¿liwoœæ stosowania wskaŸników iloœciowych pozwala zaproponowaæ standardy precyzyjne, daj¹ce siê jednoznacznie okreœliæ i umo¿li- wiaj¹ce dok³adn¹ weryfikacjê. Jednak nale¿y rozumieæ, ¿e mo¿liwoœæ zmierzenia pew- nych parametrów us³ug nie gwarantuje pe³nej wiedzy o danej us³udze. Czêsto prawdziwa jakoœæ us³ugi i satysfakcja odbiorców jest zwi¹zana z bardzo trudno mierzalnymi aspek- tami. Œwiadomoœæ tych ograniczeñ wskaŸników iloœciowych powinna zachêcaæ do bar- dzo starannego ich doboru, stosowania komentarzy, u¿ywania w niektórych sytuacjach wskaŸników opisowych. Jednak trudno przeceniæ wagê wskaŸników iloœciowych przy opracowywaniu standardów, us³ug publicznych, poniewa¿ umo¿liwiaj¹ one syntetyczne zobrazowanie zmian wewn¹trz danej jednostki i porównanie jej z innymi jednostkami. Wa¿na jest te¿ mo¿liwoœæ prowadzenia analiz metodami statystycznymi. W administracji publicznej standardy us³ug publicznych mog¹ byæ opracowywane na ró¿nym poziomie. Mog¹ s³u¿yæ do wyznaczania krajowych wzorców realizacji us³ug

Administratio Locorum 6(3) 2007 80 J.F. Nowak publicznych pod wzglêdem zakresu iloœciowego i jakoœciowego zaspokojenia potrzeb oby- wateli oraz pod wzglêdem kosztów ich œwiadczenia [Targets in the Public Sector... 2003]. Standardy us³ug w wymienionych zakresach s¹ te¿ bardzo przydatne na poziomie organiza- cji œwiadcz¹cych poszczególne us³ugi lub odpowiedzialnych za dostarczanie lub zorganizo- wanie us³ug [Standardy us³ug publicznych... 2002]. Opisanie iloœciowe i jakoœciowe zak³a- danego poziomu us³ug publicznych ma ogromne znaczenie, gdy¿ przewa¿nie us³ugi te œwiadczone s¹ przez monopolistów (tzn. jednostki dostarczaj¹ce us³ugi nie maj¹ rzeczywi- stej konkurencji i odbiorcy nie mog¹ skorzystaæ z realnych alternatywnych ofert). Dobremu opisaniu standardów us³ug sprzyja kontraktowanie firm spoza sektora pu- blicznego do dostarczania us³ug publicznych. W takiej sytuacji jest naturalne, ¿e admini- stracja publiczna musi precyzyjnie okreœliæ zakres poszczególnych us³ug czy prac, ocze- kiwan¹ jakoœæ, rozmiar iloœciowy, poziom satysfakcji odbiorców i oczywiœcie koszty tych dzia³añ [Osborne, Gaebler 1992]. Kontraktowanie zewnêtrzne w oparciu o ustalone zasa- dy przetargów publicznych, je¿eli s¹ one uczciwie i poprawnie prowadzone, zapewnia porównanie ofert i wybranie najlepszych sposobów dostarczenia danej us³ugi pod wzglê- dem finansowym i jakoœciowym. Zlecanie na zewn¹trz (outsourcing), wymusza pos³ugi- wanie siê standardami prac i us³ug. Przy prowadzeniu takich dzia³añ powinna zmieniaæ siê rola pracowników administracji publicznej z realizuj¹cych, dostarczaj¹cych us³ugi na tych, którzy opracowuj¹ standard danej us³ugi lub okreœlaj¹ zakres wymaganych prac, monitoruj¹ prawid³owe wykonywanie prac i us³ug oraz w koñcu zatwierdzaj¹ i rozliczaj¹ te dzia³ania. Potrzeba standardów jest mniej wyraŸna, gdy us³ugi s¹ wykonywane bezpo- œrednio przez urzêdników lub pracowników jednostek komunalnych. W praktyce brakuje czêsto podzia³u zadañ na opracowanie standardu, wykonywanie, monitorowanie i za- twierdzanie, ale w tej sytuacji posiadanie standardu tak¿e powinno sprzyjaæ lepszemu dzia³aniu, skuteczniejszemu dostarczaniu us³ug i ograniczeniu kosztów. Dodatkowe znaczenie standardów us³ug publicznych ujawnia siê przy podaniu ich do wiadomoœci publicznej. Poinformowanie odbiorców o tym, co i na jakim poziomie gwa- rantuj¹ us³ugi publiczne oferowane im np. przez lokalny samorz¹d, staje siê publicznym zobowi¹zaniem i mobilizuje do ich realizacji. Stosowanie Internetu przez jednostki admi- nistracji, budowanie tzw. e-urzêdu (e-government) sprzyja informowaniu o zakresie ofer- ty publicznej i pos³ugiwaniu siê standardami. Przy okreœleniu standardów krajowych us³ug publicznych Internet umo¿liwia te¿ porównywanie poziomu us³ug, poziomu reali- zacji standardów przez ró¿ne administracje terenowe i wp³ywa mobilizuj¹co.

ZARZ¥DZANIE PRZEZ STOSOWANIE WSKANIKÓW OSI¥GNIÊÆ (PERFORMANCE MANAGEMENT) W ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ

WskaŸniki osi¹gniêæ mog¹ byæ istotnymi elementami systemu zarz¹dzania w jednost- kach administracji publicznej [Nutley, Osborne 1994]. Funkcjonowanie zarz¹dzania wy- korzystuj¹cego wskaŸniki osi¹gniêæ mo¿na przedstawiæ, stosuj¹c systemowy model za- rz¹dzania [Stoner, Freeman, Gilbert 1999]. Organizacjê œwiadcz¹c¹ us³ugi traktujemy jako system (rys. 1.) posiadaj¹cy kontrolowane wejœcia (nak³ady) i wyjœcia (wyniki) [Mul- lins 1996]. Otrzymane wyniki przyczyniaj¹ siê do uzyskiwania rezultatów odczuwanych

Acta Sci. Pol. WskaŸniki osi¹gniêæ w praktyce zarz¹dzania lokalnej administracji publicznej 81 zrost dobrobytu godność z przepisami fektywna i sprawna z oferowanych usług komunalnych mieszkańców organizacja zadowoleni klienci z w e Cele organizacyjne: ? ? ? ? ostarczone usługi ecyzje satysfakcjonowany publiczne administracyjne i dobrze opłacony personel d d u Wyjścia: ? ? ? omunikacja zewnętrzna arządzanie jednostkami truktury organizacyjne ozwój pracowników administracyjnych, społecznych i technicznych interesantom organizacyjnymi i pracownikami i wewnętrzna świadczenie usług z k s r Procesy transformacji i zmian: ? ? ? ? ? bowiązujące założenia działania administracji publicznej bywatele odmioty gospodarcze rganizacje pozarządowe soby inne niż mieszkańcy dministracja rządowa nne jednostki administracji samorządowej o a i o p o o Środowiskowe wpływy: ? ? ? ? ? ? ? skaźniki realizacji poszczególnych usług rak skarg klientów korzystających zrak usług zastrzeżeń komunalnych pokontrolnych obrze wykonany budżet ozytywne oceny mieszkańców w badaniach owe miejsca pracy b b d p wzrost liczby mieszkańców n w Miary osiągnięć: ? ? ? ? ? ? ? : racownicy ieniądze rzepisy prawne prawy interesantów nformacja echnologie p s i p p t ? ? ? ? ? ? Wejścia isja izja eklaracje wyborcze obowiązania trategia tandardy usług ustawowe z d w m s s ? ? ? ? ? ? Zadania i zamierzenia: Rys. Rys. 1. Model systemu otwartego jednostki lokalnej administracji publicznej [wg Mullins 1996]

Administratio Locorum 6(3) 2007 82 J.F. Nowak regulation well-being organization satisfied customers conformity with law increase of citizens’ efficient and effective Organisational golas: ? ? ? ? services decisions paid staff range of public administrative satisfied and well Outputs: ? ? ? and technical services management communication delivery of administrative, social organizational and HR internal and external organizational structures development of employees Transformation or conversion process: ? ? ? ? ? ublic administration law regulation ther public administration organizations on-governmental organizations ther persons, not-reside entral government administration itizens conomic enterprises p c o c e n o Environmental influences: ? ? ? ? ? ? ? shortage of complaints from publiclack service of clients post-audit conditions good financial results good citizens opinion inincrease surveys of population new jobs performance indicators for services Measures of achievement: ? ? ? ? ? ? ? law acts customers issues information staff finance technology Inputs: ? ? ? ? ? ? mandates parliament acts election statements vision mission strategy standards of services Fig. 1. The open system of local public administration unit [according to Mullins 1996] Aims and objectives: ? ? ? ? ? ?

Acta Sci. Pol. WskaŸniki osi¹gniêæ w praktyce zarz¹dzania lokalnej administracji publicznej 83 bezpoœrednio np. przez spo³ecznoœæ lokaln¹ czy m³odzie¿ lub œrodowiska gospodarcze, do których s¹ skierowane poszczególne us³ugi publiczne. W d³u¿szej perspektywie dziêki tym rezultatom mo¿na wywieraæ okreœlony wp³yw na dan¹ spo³ecznoœæ i wprowadzaæ w niej zmiany. Dla jednostek administracji publicznej w ca³ym procesie przekszta³cania nak³adów we wp³ywy poprzez uzyskiwanie wyników i rezultatów istotne jest uwzglêdnia- nie relacji p³yn¹cych z otoczenia sytemu organizacyjnego, tzn. z otoczenia spo³ecznego, gospodarczego i przyrodniczego. Pos³ugiwanie siê przez jednostki administracji przy podejmowaniu decyzji wskaŸni- kami osi¹gniêæ pozwala precyzyjniej i odpowiedzialniej zarz¹dzaæ tymi organizacjami. Wykorzystanie wskaŸników osi¹gniêæ w procesie zarz¹dzania jest mo¿liwe na poziomie ca³ej organizacji, na poziomie wydzia³ów lub dziedzin tematycznych oraz na poziomie us³ug, zadañ lub projektów. Precyzyjne iloœciowe dane, zbierane systematycznie przy za- chowaniu ich porównywalnoœci, pozwalaj¹ dostrzegaæ zmiany i oceniaæ stosowane meto- dy zarz¹dzania. Jednoczeœnie konieczna jest œwiadomoœæ, ¿e bardzo trudno jest znaleŸæ wszechstronne wskaŸniki iloœciowe, które mo¿na by interpretowaæ w pe³ni jednoznacz- nie. Dlatego zaleca siê stosowanie kilku wskaŸników do oceny analizowanych us³ug oraz niezbêdny jest komentarz wyjaœniaj¹cy uwarunkowania œwiadczenia danej us³ugi lub re- alizowania zadania. Uzyskiwane dane iloœciowe powinny byæ traktowane jako istotna in- formacja przy podejmowaniu decyzji, która jednak nie mo¿e byæ interpretowana jedno- znacznie, poniewa¿ przy ocenie efektywnoœci, skutecznoœci i dostêpnoœci wa¿ne jest te¿ uwzglêdnianie warunków, w jakich s¹ realizowane zadania i us³ugi. W metodzie benchmarkingowej, zalecanej jednostkom administracji publicznej w dziedzinie doskonalenia zarz¹dzania i dostarczania us³ug, stosowanie wskaŸników ilo- œciowych stanowi istotny etap. WskaŸniki te s³u¿¹ do okreœlenia poziomu produktywno- œci, efektywnoœci lub skutecznoœci w³asnej organizacji. Pozwalaj¹ rozpoznaæ najlepszych w danej dziedzinie. Po przejêciu rozwi¹zañ stosowanych przez najlepszych, mo¿na wy- korzystaæ wskaŸniki iloœciowe do monitorowania postêpów w doskonaleniu w³asnych rozwi¹zañ. U¿ytecznoœæ benchmarkingu i mierzenia wyników jest maksymalizowana tyl- ko wtedy, gdy mierniki s¹ uzasadnione (wa¿ne), rzetelne, standaryzowane (znormalizo- wane), czu³e. Mierzenie wyników pozwala uruchamiaæ organizacyjne uczenie siê, ponie- wa¿ jest jednym z pierwszych kroków w procesie poprawiania dostarczania us³ug, poprzedzaj¹cym pojawianie siê idei innowacji u osób analizuj¹cych wyniki i stosowne procesy [Askim 2004]. PóŸniej nastêpuje absorbowanie idei przez organizacjê i przygo- towywanie wdro¿enia innowacji. Sprawdzianem skutecznoœci powstaj¹cego usprawnienia jest znowu pomiar wyników. Trudno mówiæ o organizacyjnym uczeniu siê bez stosowa- nia wskaŸników wyników.

OCENA ZAKRESU STOSOWANIA MIERNIKÓW ILOŒCIOWYCH W ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ W POLSCE

W praktyce dzia³ania polskiej administracji publicznej na poziomie samorz¹dów tery- torialnych mierniki osi¹gniêæ, a w tym mierniki iloœciowe, nie s¹ powszechnie stosowa- nym narzêdziem. Nie ma w tej dziedzinie inicjatywy centralnej ze strony rz¹du, która

Administratio Locorum 6(3) 2007 84 J.F. Nowak wymaga³aby zbierania przez wszystkie jednostki samorz¹du terytorialnego danych na te- mat efektywnoœci, skutecznoœci czy dostêpnoœci us³ug publicznych. Brakuje tak¿e po- wszechnych dzia³añ ze strony samorz¹dów, które by³yby zainteresowane np. porównywa- niem zakresów œwiadczenia us³ug, doskonaleniem w³asnej dzia³alnoœci przy wyko- rzystaniu doœwiadczeñ innych jednostek lub opracowywaniem standardów us³ug. Brak powszechnoœci takich dzia³añ nie oznacza ca³kowitego ich braku. Liczne zagraniczne programy pomocowe od pocz¹tku lat dziewiêædziesi¹tych XX wieku promowa³y mierze- nie osi¹gniêæ i podjêto wiele prób opracowania mierników. Zwiêkszenie dzia³añ prowadz¹cych do przygotowania i upowszechnienia stosowania mierników iloœciowych w zarz¹dzaniu samorz¹dami w Polsce nast¹pi³o w drugiej po³o- wie lat dziewiêædziesi¹tych ubieg³ego wieku. Najwa¿niejsz¹ inicjatyw¹ by³o utworzenie w 1999 roku Systemu Analiz Samorz¹dowych (SAS), który przygotowa³ mierniki dla 5 sektorów us³ug publicznych [Monitorowanie us³ug publicznych w miastach... 2003]: oœwiaty, ochrony zdrowia, drogownictwa, kultury i opieki spo³ecznej. Wczeœniej dziêki funduszom amerykañskim (USAID) opracowano i przetestowano mierniki w 17 mia- stach. Nastêpnie Zwi¹zek Miast Polskich opracowa³, przetestowa³ z 50 miastami i wdro- ¿y³ Elektroniczny Pakiet Analityczny pozwalaj¹cy gromadziæ dane przekazywane przez miasta i udostêpniaæ opracowane mierniki w Internecie. Mierniki tego systemu s¹ do chwili obecnej gromadzone przez kilkadziesi¹t miast polskich. Istotn¹ inicjatyw¹ w tej dziedzinie by³o przygotowanie mierników iloœciowych us³ug w trakcie realizacji Programu rozwoju instytucjonalnego koordynowanego przez MSWiA w ramach programu Banku Œwiatowego [Potkañski, Nowak 2002]. Najwa¿niejszym do- robkiem tego programu by³o przygotowanie wskaŸników opisowych pozwalaj¹cych oce- niæ jakoœæ zarz¹dzania w 9 wyró¿nionych obszarach podzielonych na podstawie 20 kry- teriów w jednostkach samorz¹dowych oraz zaproponowanie konkretnych metod doskonalenia zarz¹dzania pozwalaj¹cych osi¹gn¹æ stan modelowy organizacji, która wdro¿y³a najlepsze aktualne metody zarz¹dzania, monitoruje ich stosowanie i wprowa- dzi³a system ci¹g³ego uczenia siê organizacyjnego. W wyniku tego programu zapropono- wano tak¿e mierniki oceniaj¹ce efektywnoœæ, skutecznoœæ i dostêpnoœæ 10 us³ug nale¿¹- cych do grupy us³ug administracyjnych, technicznych i spo³ecznych [Wañkowicz 2004]. Pojawiaj¹ siê obecnie tak¿e inicjatywy oddolne samorz¹dów miejskich powo³uj¹ce gru- py benchmarkingowe [Topolska-Ciuruœ 2005], które stawiaj¹ sobie za cel porównywanie poszczególnych aktywnoœci jednostek administracji przez zastosowanie mierników pozwa- laj¹cych iloœciowo okreœliæ osi¹gane rezultaty. Samorz¹dy bior¹ce udzia³ w takich zespo- ³ach analizuj¹ rozwi¹zania organizacyjne przynosz¹ce najlepsze wyniki i próbuj¹ z nich ko- rzystaæ. Przyk³adem takiej grupy benchmarkingowej jest zespó³ wpierw 6, a póŸniej 11 miast na prawach powiatu, który rozpocz¹³ w 2004 roku dzia³ania z inicjatywy samorz¹- du miasta Gliwice. Przedstawiciele tych miast zdecydowali siê mierzyæ a póŸniej porówny- waæ swoj¹ dzia³alnoœæ dotycz¹c¹ organizacji urzêdu w nastêpuj¹cych dziedzinach: – skargi dotycz¹ce pracy urzêdu (np. liczba skarg, œredni czas reakcji na skargê), – wybrane koszty administracyjne (materia³y biurowe, us³ugi telekomunikacyjne), – podnoszenie kwalifikacji przez pracowników (np. œrodki wydatkowane na szkolenia, liczba szkoleñ wewnêtrznych i zewnêtrznych), – analiza procesu postêpowania administracyjnego,

Acta Sci. Pol. WskaŸniki osi¹gniêæ w praktyce zarz¹dzania lokalnej administracji publicznej 85

– koszty administracyjne w pe³nym zakresie, – skutecznoœæ realizacji wybranych procesów, takich jak: egzekwowanie nale¿noœci z ty- tu³u podatków i op³at lokalnych, projekty o dofinansowanie przedsiêwziêæ inwestycyj- nych ze œrodków unijnych, inicjatywa uchwa³odawcza, zamówienia publiczne. Przedstawiana inicjatywa przynios³a bardzo pozytywne rezultaty w postaci konkret- nych inicjatyw innowacyjnych w administracji miast bior¹cych udzia³ w pracach zespo³u. Uczestnicy potwierdzali korzyœci wynikaj¹ce z mierzenia swojej dzia³alnoœci i porówny- wania stosowanych praktyk. Wspó³dzia³anie samorz¹dów i ich kierownictw spowodowa- ³o szybkie wdro¿enie usprawnieñ obni¿aj¹cych koszty dzia³ania samorz¹dów lub popra- wienie jakoœci dzia³añ struktur administracyjnych.

PODSUMOWANIE

Wspó³czeœnie w rozwiniêtych pañstwach demokratycznych utrzymuje siê znacz¹ca rola administracji publicznej, zw³aszcza lokalnej administracji samorz¹dowej, w zapew- nianiu spo³eczeñstwom dostêpu do wielu istotnych us³ug publicznych, takich jak: oœwia- ta, pomoc spo³eczna, gospodarka komunalna, transport publiczny. Poziom tych us³ug wp³ywa zasadniczo na odczuwan¹ przez lokalne spo³ecznoœci jakoœæ ¿ycia. Oczekiwania spo³eczne co do poziomu tych us³ug rosn¹ przy jednoczesnym braku zgody na podwy¿- szanie podatków i ograniczaniu œrodków finansowych przeznaczanych na te us³ugi. Sa- morz¹dy lokalne s¹ zmuszone poszukiwaæ efektywniejszych sposobów dostarczania us³ug publicznych przez wprowadzanie zmian organizacyjnych. Istotnym elementem w poszukiwaniu doskonalszych rozwi¹zañ w tej dziedzinie jest wprowadzanie mierzenia dzia³alnoœci i porównywania wyników miêdzy poszczególnymi samorz¹dami. Samorz¹dy lokalne aktywnie poszukuj¹ce usprawnieñ swojej dzia³alnoœci mierz¹ ponoszone nak³ady, uzyskiwane wyniki, opinie odbiorców us³ug. Takie podstawowe informacje pozwalaj¹ obliczaæ efektywnoœæ ekonomiczn¹, skutecznoœæ w osi¹ganiu celów oraz obiektywn¹ i subiektywn¹ jakoœæ ¿ycia na terenie, za który jest odpowiedzialny samorz¹d.

PIŒMIENNICTWO

Administracja publiczna, 2003. Red. J. Hausner. Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa. Askim J., 2004. Benchmarking in Local Government Service Delivery: Window-Dressing or a Po- tent Driver for Improvement? Referat wyg³oszony na konferencji: Nasjonale Fagkonferanse i Statsvitenskap w Tromsø. Believe it when you see it. Best Value and improvement in a world of CPA. 2002. Red. Ch. Nay- lor, M. James. Improvement and Development Agency Londyn. Brownlow L., Merriam Ch.E., Gulick L., 1992. Report of the President’s Committee on Admini- strative Management (1937), [W:] Classics of Public Administration. Red. J.M. Shafritz, A.C. Hyde. Brooks/Cole Publishing Company Pacific Grove California. Flynn N., 1990. Public sector management. Harvester Wheatsheaf Londyn. Gooden S.T., McCreary S.M., 2001. That Old-Time Religion: Efficiency, Benchmarking and Pro- ductivity. Public Administration Review, January/February 2001. Vol 61. No 1, 116–120.

Administratio Locorum 6(3) 2007 86 J.F. Nowak

John P., 2001. Local Governance in Wester Europe. SAGE Publications Londyn. Kerley R., 1994. Managing in Local Government. The MACMILLAN PRESS LTD Londyn. Kouzmin A., Loffler E., Klages H., Korac-Kakabadse N., 1999. Benchamaring and performance measurement in public sectors. Towards learning for agency effectiveness. The International Journal of Public Sector Management. Vol. 12. No. 2, 121–144. Lane J., 1993. The public sector. Concepts, models and approaches. SAGE Londyn. Lawton A., Rose A., 1992. Organisation & Management in the Public Sector. Pitman Londyn. Measure of Success. A Setting and monitoring local performance targets. 1999. Audit Commis- sion London. Monitorowanie us³ug publicznych w miastach. 2003. Red. M. Posern-Zieliñska. Tom II. Zwi¹zek Miast Polskich Poznañ. Mullins L.J., 1996. Management and Organizational Behavior. Pitman Publishing Londyn. Nutley S., Osborne S.P., 1994. The Public Sector Management Handbook. Harlow: Longman Londyn. Osborne D., Gaebler T., 1992. Rz¹dziæ inaczej. Jak duch przedsiêbiorczoœci przenika i przekszta³- ca administracjê publiczn¹. Media Rodzina Poznañ. Potkañski T., Nowak J., 2002. Metoda rozwoju instytucjonalnego jednostek administracji publicz- nej, przygotowana i wdro¿ona w ramach projektu MSWiA „Budowanie potencja³u instytucjo- nalnegoadministracji lokalnej i regionalnej”. Samorz¹d Terytorialny 1–2, 5–17. Standardy us³ug publicznych. Miara oczekiwañ obywateli i narzêdzie pomiaru efektywnoœci dzia- ³añ administracji. 2002. Red. B. Turowski, S. Wysoki. Umbrella Warszawa. Stoner J.A.F., Freeman R.E., Gilbert D.R., 1999. Kierowanie. Polskie Wydawnictwo Ekonomicz- ne Warszawa. Targets in the Public Sector. 2003. Audit Commission London. Topolska-Ciuruœ K., 2005. Benchmarking w administracji samorz¹dowej. Referat wyg³oszony na konferencji „Miêdzynarodowa Szko³a Jakoœci” zorganizowanej przez Umbrella – Stowarzysze- nie Konsultantów. Krynica 16–17 maja 2005. Wañkowicz W., 2004. WskaŸniki realizacji us³ug. Opracowane w ramach „Programu Rozwoju In- stytucjonalnego”. Ma³opolska Szko³a Administracji Publicznej Akademii Ekonomicznej w Krakowie.

PERFORMANCE INDICATORS IN MANAGEMENT PRACTICES OF LOCAL PUBLIC ADMINISTRATION

Abstract. The paper present the subject of using the different kinds of indicators which allow to describe quantitatively and to compare local governments performance in the area of public service delivery. Introduction of service standards, activate benchmarking practices and organizational learning process connected with using performance indicators is discussed. Polish examples of using performance indicators by local public administration are presented. Key words: public administration, performance indicators, performance management, standards in public administration, benchmarking in public administration, learning organization

Zaakceptowano do druku – Accepted for print: 11.05.2007

Acta Sci. Pol. Modelowanie czynszu najmu lokali u¿ytkowych gminy... 87

SPIS TREŒCI CONTENTS

Anna Cellmer Infrastruktura spo³eczna jako czynnik kreatywnoœci i konkurencyjnoœci w rozwoju miasta w aspekcie dzia³alnoœci w³adz lokalnych – na przyk³adzie miasta Olsztyna, stolicy regionu Warmii i Mazur w pó³nocno-wschodniej Polsce ...... 5 Social infrastructure as the factor of the creativity and the competitiveness in the development of the city in the aspect of the local government activity – on the example of the city Olsztyn, the capital of the north-east region of Poland – Warmia and Mazury

Ma³gorzata Renigier-Bi³ozor, Zbigniew Sujkowski Analiza polityki czynszowej w gminnych zasobach mieszkaniowych w Polsce ...... 17 The analysis of the rent-policy in communal housing-resources in Poland

Waldemar W. Budner Czynnniki lokalizacji inwestycji a mo¿liwoœci rozwoju ekonomicznego gmin w Polsce...... 43 Factors of investments locations and possibilities of economic development of communes in Poland

Eliza Kalbarczyk, Robert Kalbarczyk Recreational space valorisation in Western Pomerania district ...... 59 Waloryzacja wiejskiej przestrzeni rekreacyjnej województwa zachodniopomorskiego

Jacek F. Nowak WskaŸniki osi¹gniêæ w praktyce zarz¹dzania lokalnej administracji publicznej ...... 75 Performance indicators in management practices of local public administration

Administratio Locorum 6(2) 2007 88 A. Muczyñski, M. Ko³ek

Acta Sci. Pol.