5° 3 donderdag 14 januari 2016 nederlandsdagblad jaargang 72 nr. 19.125 www.nd.nl [email protected] 0342 411 711

vakantie & vrije tijd Hogehakkenkerk 7 Auto op mierenzuur 17 Vrij en vrolijk

Gerard Beverdam nd.nl/politiek beeld anp / Bart Maat redactie nd nd.nl/buitenland Scholieren door lawine omgekomen

▶ Grenoble Bij een lawine die een groep scholieren in de Franse Alpen heeft bedolven, zijn ten minste drie doden gevallen. Het dodental kan oplopen tot acht, vrezen Franse media.

De krant Le Dauphiné Libéré meldde dat twee scholieren van 14 en 16 jaar oud, en een skiër uit Oekraïne zijn omgekomen. De medische toestand van twee anderen die uit de sneeuw zijn gehaald, noemde de krant ‘wan- hopig’. Onder hen is de leraar. Ze zou- den al een hartstilstand hebben ge- had toen ze werden gevonden. Nog een scholier ligt ernstig gewond in een ziekenhuis. Eén leerling is onge- deerd teruggevonden. Naar vijf scho- lieren wordt nog gezocht door red- dingswerkers en speurhonden. De gendarmerie heeft ook een heli- kopter met een speciale warmteca- mera naar de plek gestuurd. Er wordt ook gezocht naar eventuele andere slachtoffers die niets met de school- reis te maken hadden, zoals de Oekraïner. PvdA-Kamerlid Khadija Arib bedankt de collega’s die op haar hebben gestemd, maar ook ‘de anderen’. ‘Ik ben De klas werd woensdagmiddag bij Kamervoorzitter voor iedereen.’ het skiën bedolven onder een lawine tijdens hun schoolvakantie in de Al- pen. De groep bestond uit scholieren van het Lycée Saint-Exupéry uit Lyon die werden vergezeld door een leraar. Kamer kiest voor Arib ▶▶ vervolg op pagina 3

…PvdA-Kamerlid Khadija Arib is de ruimte voor politieke manipulatie. uiteindelijk op 83 stemmen uit, en te coalitiepartijen VVD en PvdA elk Willeke nieuwe voorzitter van de Tweede Dinsdagmiddag fulmineerde PVV- bleef Elias steken op 51. op hun eigen kandidaat stemmen. nd.nl/cartoons Kamer. leider Geert Wilders volop tegen de Vermoedelijk had CDA-kandidaat In de laatste ronde onthield de PVV kandidatuur van Arib, maar door met Van Toorenburg in zo’n tweestrijd zich vermoedelijk van stemming. De …De PVV protesteert, maar gaf haar zijn fractie op de eigen kandidaat méér steun vergaard, maar in de eer- winst van Arib biedt Geert Wilders in tegelijk een duwtje richting de Martin Bosma te blijven stemmen gaf ste stemronde kreeg ze te weinig het laatste jaar voor de Tweede Ka- winst. hij de PvdA-politica woensdag in elk steun. SP-woordvoerder Ronald van merverkiezingen de gelegenheid nog geval een duwtje richting de voorzit- Raak liet zich tijdens het debat posi- vaker de confrontatie te zoeken. De ▶Den Haag tersstoel. tief uit over de kandidatuur van Van uitslag was nog niet volledig uitge- Ze had een sterke presentatie met Want: bij veel andere partijen was er Toorenburg; hij liet doorschemeren sproken, of hij stuurde al een tweet humor, en alle opmerkingen over weinig bereidheid om het voorzitter- het tijd te vinden voor een kandidaat de wereld in: ‘Wat een nepparle- haar dubbele nationaliteit negeerde schap opnieuw aan de VVD te gun- van búiten het huidige Presidium ment! De beste kandidaat wordt het ze soeverein: PvdA’er Khadija Arib is nen. Elias kreeg in de eerste drie ron- (bestuur) van de Tweede Kamer. niet en we eindigen met een Marok- woensdagavond tot voorzitter van de des niet of nauwelijks stemmen van Maar in elk geval D66 en Christen- kaanse Kamervoorzitter.’ Toen een Tweede Kamer gekozen. buiten de eigen VVD, maar wel vol- Unie maakten er binnen hun fractie geëmotioneerde Khadija Arib in de Maar het archaïsche stemsysteem doende om de voorzittersverkiezing een vrije kwestie van. Hoe het ook voorzittersstoel had plaatsgenomen, trok de meeste aandacht. Dat bepaalt in een tweestrijd tussen Elias en Arib precies is gegaan – de stemmingen begon ze in elk geval positief: ‘Ik dat na maximaal drie stemrondes te doen eindigen. zijn geheim – duidelijk is wel dat Van dank de collega’s die op mij hebben nog maar twee kandidaten overblij- Arib daarentegen haalde in de derde Toorenburg in elk geval niet de héle gestemd, maar ook de anderen. Ik ven, ook al waren er in de derde ron- ronde al zestig stemmen, en met Eli- oppositie achter zich wist te krijgen. ben Kamervoorzitter voor iedereen.’ de nog vier kandidaten. En dat biedt as als enige tegenkandidaat kwam ze Dan kom je tekort, als de relatief gro- ▶▶ zie ook pagina 3

prijs € 1,75 zaterdag € 3,00

Waar blijft de christelijke roep om hulp? commentaar op 3 2 nederlands dagblad donderdag 14 januari 2016

Aaldert van Soest nd.nl/nederland beeld anp / Martijn Beekman Geen geduld met slechte scholen

…Iedereen met een goed idee mag van staatssecretaris Sander Dekker geen richtingen een school stichten. Als het wetsvoorstel van staatsse- cretaris Sander Dekker doorgaat, …Hij gaat de plannen wel strenger verliezen richtingen als christelijk, toetsen en wil een slechte school rooms-katholiek of islamitisch hun binnen twee jaar kunnen sluiten. formele status in de wetgeving. Elke bijzondere school heeft ▶Den Haag bestaansrecht als er genoeg Als Maurice de Hond een iPadschool leerlingen zijn en de kwaliteit op wil beginnen, moet hij in het huidige orde is. Bepaalde privileges van de stelsel de ruimte daarvoor bevech- huidige richtingen vervallen dan ten. Maar als een openlijke ISIS-sym- ook. Zo mogen kleine scholen nu pathisant een islamitische school wil soms open blijven, omdat ze in een stichten, kan de overheid dat nauwe- bepaalde regio de laatste van die lijks blokkeren. Zulke voorbeelden richting zijn. Scholen die gebruik zijn staatssecretaris Sander Dekker maken van die regeling, mogen dat (Onderwijs) een doorn in het oog. de komende tien jaar blijven doen, ‘We geven de vrijheid van onderwijs schrijft Dekker in zijn voorstel. Hij op een archaïsche manier vorm’, wijst er bovendien op dat hij vindt hij. Afgelopen zomer kondigde binnenkort met andere voorstellen hij al aan de regels voor het stichten komt, die de pijn deels gaan van scholen drastisch te willen ver- ondervangen. Zo wil hij de anderen. Woensdagavond publiceer- stichtings- en opheffingsnormen de Dekker een concept-wetsvoorstel. aanpassen. Het is nog niet duidelijk Via een internetconsultatie kan ie- hoe hoog die worden. Voor kleine dereen erop reageren, voordat het openbare schooltjes blijft wel een definitief wordt. uitzonderingsbepaling bestaan. De Uit het voorstel ‘Meer ruimte voor Grondwet verplicht de overheid na- nieuwe scholen’ blijkt dat Dekker ie- melijk te voorzien in voldoende dereen met een goed idee de moge- openbaar onderwijs. lijkheid wil geven een bijzondere Vanaf vandaag kunnen betrokke- school te stichten. Een religieuze nen reageren op het concept- richting is daarvoor niet langer een wetsvoorstel via de website vereiste. Tegelijk scherpt hij de kwali- internetconsultatie.nl/meerruim teitseisen voor nieuwe scholen aan. tevoornieuwescholen. Zo gaat de inspectie vooraf een oor- deel vellen over onder meer de leer- Staatssecretaris Sander Dekker wil het richtingenbegrip afschaffen in het onderwijs. lingenzorg, invulling van de onder- wijstijd, de inhoud van het onderwijs, met een onvoldragen plan. Er zijn Maar in extreme gevallen wil ik kun- kant doen we zo veel mogelijk om te Damocles boven hun hoofd hing. Zij personeelsbeleid, veiligheid op school voorbeelden waarbij we aan ons wa- nen ingrijpen. Amsterdam had on- beoordelen of de plannen goed zijn. krijgen meer lucht.’ en de meerjarenbegroting. ‘Een kind ter voelen dat het niet goed zal gaan, langs te maken met een school in op- Maar dat systeem is nooit waterdicht. gaat maar één keer naar school’, legt maar die scholen mogen toch begin- richting, waarvan een bestuurslid Als we na één of twee jaar al zien dat Kent u initiatieven die zitten te de staatssecretaris uit. ‘Daarmee ga je nen. Ik vind dat de overheid dan openlijk sympathiseerde met ISIS. de kwaliteit onder de maat is, moet je wachten op deze wetswijziging? niet experimenteren.’ meer mogelijkheden moet hebben Het is de vraag of zo’n school in staat niet langer doormodderen.’ ‘Ja, die voorbeelden zijn er. In Am- om in te grijpen.’ is kinderen te vormen volgens de sterdam-Noord staat een populaire Als je de lijst met kwaliteitseisen be- principes van onze rechtsstaat.’ Tegelijk wilt u nieuwe scholen langer vrije basisschool, die het goed doet. kijkt, wordt het niet makkelijk een Een nieuwe school moet voortaan de tijd geven het benodigde aantal Er is veel animo om een middelbare nieuwe school te stichten. ook vooraf beschrijven hoe het bur- Als een school van start gaat, wilt u leerlingen te halen. Waar een basis- school op te richten volgens dezelfde ‘We stellen inderdaad een trits vra- gerschapsonderwijs vorm krijgt. de mogelijkheid krijgen die binnen school nu vijf jaar de tijd kreeg, is principes. Ouders kunnen de belang- gen aan een school in oprichting. Waarom staat dat zo expliciet in uw twee jaar toch weer te sluiten. Is die dat straks acht jaar. stelling daarvoor aantonen, maar Maar het gaat niet om onzinnige din- voorstel? bevoegdheid nodig als vooraf al een ‘Dat klopt. Als de kwaliteit onder de volgens de huidige regels is er geen gen. Een school die niet goed heeft ‘We willen dat kinderen de principes kwaliteitstoets plaatsvindt? maat is, heb ik heel weinig geduld. plek voor zo’n school. Vrije scholen nagedacht over het aantal lesuren of van de democratische rechtsstaat ‘Ik wil ruimte geven aan alle goede Maar de goede initiatieven wil ik ge- vallen meestal onder de antroposofi- over de financiën over meerdere ja- meekrijgen. Voor confessionele scho- initiatieven, maar dan moet je ook noeg tijd geven. In de afgelopen jaren sche richting. Als er elders in Amster- ren, heeft zijn huiswerk niet goed ge- len is er voldoende ruimte dat vanuit een aantal middelen hebben om in te zijn er goede scholen gestart bij wie dam al een school is van die richting, daan. Scholen beginnen nu te vaak hun eigen identiteit in te vullen. grijpen als het misgaat. Aan de voor- stichtingsnorm als een zwaard van blokkeert dat zo’n nieuw initiatief.’ <

redactie nd nd.nl/nederland ‘Rutte moet radarbeelden MH17 opeisen’

▶Hilversum Achttien families van nabestaanden dat de beelden niet noodzakelijk zijn worden hoe ze aan de beelden geko- woordelijkheid hoort in deze fase dat van MH17-slachtoffers verzoeken geweest voor het OVV-onderzoek. men zijn. ik terughoudend ben.’ Van der Steur en premier Rutte ervoor te zorgen dat Oekraïne beweert dat de civiele radar De nabestaanden van de MH17- Maat in gesprek Rusland en Oekraïne radarbeelden uitstond en dat daarom geen beelden slachtoffers schrijven verder te hopen anonieme e-mails Minister Ard van der Steur van de ramp beschikbaar stellen. kunnen worden versterkt. Dat de ra- dat premier Rutte zich aan zijn belof- De Stichting Vliegramp MH17 is in (Veiligheid en Justitie) heeft dar in oorlogssituatie niet aan zou te houdt de onderste steen boven te het bezit gekomen van drie e-mails binnenkort een gesprek met De nabestaanden zijn teleurgesteld staan, vinden de briefschrijvers ‘wei- halen. ‘Dat vinden wij ook zeer be- met stilstaande radarbeelden van de patholoog-anatoom George Maat. over het Eindrapport van de Onder- nig geloofwaardig’. langrijk omdat wij de waarheid wil- vliegramp. In de mails staan ook Rus- Het gesprek is op ‘korte termijn’ zoeksraad voor Veiligheid (OVV), Rusland stelt dat de radargegevens len weten; wie heeft er op het vlieg- sische en Oekraïense teksten. De en vindt plaats op initiatief van schrijven zij in een brief, omdat een niet zijn opgeslagen omdat de crash tuig geschoten en om welke reden? stichting weet niet zeker of het mate- Van der Steur, meldt het ministe- aantal landen niet heeft meegewerkt. niet op Russisch grondgebied plaats- Dit is ook belangrijk voor vervolging riaal echt is. De mails zijn anoniem rie. Wanneer het onderhoud is en Rusland en Oekraïne zijn volgens hen vond, maar ook daarbij hebben de na- en berechting van de daders. Iets verstuurd. De informatie wordt voor- waar Van der Steur en Maat over verplicht om de ruwe, primaire beel- bestaanden hun vragen. ‘Dit is waar wij vanzelfsprekend heel veel gelegd aan het Openbaar Ministerie gaan spreken, wil de zegsman van den te verschaffen vanwege een ver- vreemd. Het opslaan gebeurt immers belang aan hechten.’ om te bepalen of de mails meerwaar- het ministerie niet zeggen. Van der drag van de Internationale Burger- automatisch, continu, op het moment De premier begrijpt de frustratie van de hebben voor het strafrechtelijke Steur noemde het eerder ‘buiten- luchtvaartorganisatie (ICAO). ‘Wij dat de gegevens ontstaan. Met andere de nabestaanden over de tijd die het onderzoek. gewoon ongepast en smakeloos’ denken dat deze radarbeelden uiterst woorden: radargegevens worden al- onderzoek kost, zei hij woensdag in Op 17 juli 2014 werd het toestel van dat Maat een lezing met foto’s had belangrijk zijn voor het onderzoek en tijd opgeslagen.’ een reactie. ‘We blijven het uiterste Malaysia Airlines boven Oekraïne gehouden over zijn onderzoek de waarheidsvinding’, aldus de nabe- De VS zeggen wel over radarbeelden doen om ervoor te zorgen dat de neergeschoten door een Buk-raket. naar de slachtoffers van vlucht staanden. Het kabinet heeft eerder in te beschikken, maar die zijn ook niet schuldigen hun straf niet ontlopen. Alle inzittenden kwamen om, onder MH17. antwoord op Kamervragen gezegd vrijgegeven, omdat niet bekend mag Het is lastig, maar bij mijn verant- wie 196 Nederlanders. < 3 nederlands dagblad donderdag 14 januari 2016

redactie nd nd.nl/buitenland beeld afp / Jeff Pachoud

Open jacht op christenen

Waar blijft de christelijke roep om hulp, om de moord op hun geloofsgenoten te stoppen – zo vroeg zich onlangs de bekende Amerikaanse nieuwswebsite Huffington Post af. Want dat de wereldwijde vervol- ging van christenen in zeker tien landen extreme vormen heeft aangenomen, was toen al wel bekend. Nu blijkt uit het jaarlijkse overzicht van Open Doors dat in 2015 ruim zevenduizend christenen om hun geloof zijn vermoord en ruim 2400 kerken zijn vernield of beschadigd. Het is een razendsnelle stijging, die voor een belangrijk deel is toe te schrijven aan het razende geweld van Boko Haram in Nigeria en ISIS in Syrië en Irak. Maar daarmee is het beeld niet compleet. Christenen worden in ruim honderd landen achteruitgezet, vervolgd en gedood. Miljoenen christenen kregen de afgelopen jaren te maken met een belangrijke toe- name van godsdienstvervolging, meldden internatio- nale organisaties afgelopen jaar keer op keer. In het Midden-Oosten, waar de kerk haar oorsprong heeft, dreigt ze in veel landen na tweeduizend jaar christelijk getuigenis tot zwijgen te worden gebracht. De Britse Scholieren van het Lycée Saint-Exupéry in Lyon steken kaarsjes aan, na het bericht dat er een groep medeleerlingen premier David Cameron stelde dat christenen er woensdagmiddag bij het wintersportdorp Les Deux Alpes door een lawine bedolven is. ‘systematisch worden gediscrimineerd, uitgebuit en uit hun huizen verdreven’. School in rouw gedompeld Die beschrijving doet er toe. Want het beeld is niet compleet als niet eerst deze systematische verdrukking ▶▶ vervolg van pagina 1 In het gebied was dan ook een lawi- Sinds begin dit jaar zijn al zeven ski- in beeld komt, waarmee stap voor stap het leven uit De slachtoffers, die deel uitmaakten newaarschuwing van kracht, zei de ers om het leven gekomen in de Fran- de kerk wordt geperst. In Irak bijvoorbeeld, zijn van een groep van negentien leerlin- commissaris van politie Bertrand se Alpen. Onder hen waren skiërs uit gen, zouden ervaren skiërs zijn ge- Host tegen verslaggevers. Litouwen, Spanje en Tsjechië. christenen door het geweld van ISIS verjaagd. Maar ook weest. Ze hebben bij Les Deux Alpes De lawine deed zich voor op 2800 me- President François Hollande heeft zijn in andere delen van het land is er voor hen geen op een piste geskied die niet voor het ter hoogte, vierhonderd meter boven medeleven aan de nabestaanden van toekomst. Ze kunnen nauwelijks banen krijgen, of publiek geopend was, omdat er nog te de skiënde leerlingen. De politie is op de slachtoffers betuigd. De minister goed onderwijs volgen, er is geen salaris om een gezin weinig sneeuw gevallen was. zoek naar ooggetuigen om de precie- van Onderwijs, Najat Vallaud-Belka- van te ondersteunen. Meer nog dan het geweld van In de afgelopen dagen is er echter veel ze toedracht van het drama te achter- cem, bezocht woensdagavond de ISIS heeft dit hen verdreven. Sluipend, jaar na jaar. sneeuw gevallen in de Franse Alpen. halen. school in Lyon. < Dit vraagt om toegewijde aandacht, gebed en steun van christenen elders in de wereld. Maar ook verant- woordelijke regeringen en instellingen dienen deze vervolging te herkennen en tegen te gaan. Want Piet H. de Jong nd.nl/politiek beeld anp / Robin van Lonkhuijsen wanneer een dergelijke uitgeknepen kerk met geweld te maken krijgt, hebben haar leden geen middelen meer om bij elkaar te schuilen, om als gemeenschap te Voorzitter met vlieguren overleven. Er is nog een ontwikkeling merkbaar. De vervolging neemt het sterkst toe in werelddelen waar de kerk ook …De Tweede Kamer kiest met Engels zit ergens ‘tussen Frans Tim- Khadija Arib een ‘lastpak’ als mermans en Louis van Gaal in’. het snelst groeit, als Afrika en Azië. Die groeiende kerk voorzitter. In de discussie tussen kandidaat Arib heeft daar te maken met een radicaliserende tegen- en de Kamer ging veel aandacht naar stand, van radicale moslims, hindoes, boeddhisten en …Arib heeft als ondervoorzitter veel de positie van minderheden. Ze ver- – in China – communistische overheden. Christenen ervaring. Als Kamerlid is ze een zekerde de kritische fracties dat ze vormen namelijk een bedreiging voor de leugen oudgediende, sinds 1998 is ze staat voor een ‘sterke Kamer en dat waarop het extremisme maar ook de communistische Kamerlid. een gelijk speelveld’ van het grootste dictatuur is gegrondvest. belang is. Ze hamerde er op dat klei- In de meeste gevallen worden ze ook beschouwd als ▶Den Haag ne fracties niet beknot mogen wor- vertegenwoordigers van de westerse democratie en Khadija Arib wil als Kamervoorzitter den in hun instrumenten. vooral een ‘lastpak’ zijn. Die eigen- Ze ging ook in op het aanzien en het mensenrechten – die ook een bedreiging vormen voor schap kan haar van pas komen bij de gezag van de Kamer. ‘Dat zijn wij alle radicalisme en dictatuur. uitoefening van het ‘prachtige ambt’ 150’, zei Arib daarover. ‘Kamerleden Dat leidt tot de terechte vraag: waar is de christelijke van Kamervoorzitter. Ze troefde in de kunnen elkaar op hun gedrag aan- roep om gerechtigheid en bescherming voor deze laatste ronde VVD’er Ton Elias af. spreken.’ Eerder liet ze in de media opgejaagde geloofsgenoten? Want ze worden opge- Arib zei in haar beantwoording, tij- Khadija Arib op haar nieuwe plek. weten als Kamervoorzitter in te grij- jaagd omdat ze bij ons horen. dens het openbare sollicitatiegesprek pen als Geert Wilders de Tweede Ka- met de Kamerleden, dat haar lastig legd op de Grondwet. Haar kinderen mer een ‘nepparlement’ zou noemen. Jan van Benthem zijn betekent dat ze het kabinet ach- en kleinkinderen zijn in Nederland In haar antwoord woensdag nuan- ter de vodden wil zitten om de Ka- geboren. ‘Ik houd van dit land en voel ceerde ze dat door te zeggen dat ze merleden goed te informeren. ‘Dat is me Nederlands, dat heeft niets met iets van die terminologie zou zeggen mijn ambitie.’ paspoorten te maken’, verzuchtte ze. om het daarbij dan te laten. ‘Ik zou Arib is op 10 oktober 1960 geboren nooit tornen aan het grote goed van in Hedami, vlak bij Casablanca in Ma- Louis van Gaal de vrijheid van meningsuiting.’ rokko. Ze werd door meerdere frac- Woensdag liet ze deze vragen bewust Ze maakte een kwinkslag over eer- ties bevraagd op haar dubbele natio- liggen, een antwoord op die sugges- dere kwalificaties zoals ‘even dim- naliteit. Vooral de PVV heeft die altijd tieve vragen vond ze niet nodig. Wel men’ van SP’er Jan Marijnissen en gebruikt om twijfel te zaaien over de reageerde ze op vragen over haar ta- ‘knettergek’ van Geert Wilders. In loyaliteit van Arib. Het PvdA-Kamer- lenkennis. De VVD wilde dat weten beide gevallen leidde het tot een ‘Ik denk dat er in Israël minder lid is daar onlangs uitvoerig op inge- omdat de Kamervoorzitter veel re- boek, memoreerde ze. gaan in het tv-programma Buitenhof. presentatieve taken heeft te vervul- Arib heeft ervaring. Als eerste onder- politieQUOTE loopt dan tegenwoordig in Ze gaf aan dat ze al zeventien jaar lid len. Arib gaf aan vloeiend Frans te voorzitter heeft ze sinds 2012, toen “ ” is van het Nederlandse parlement en spreken en haar beheersing van het ze ook al kandidaat was, veel ‘vlieg- Parijs.’ telkens de eed van trouw heeft afge- uren’ gemaakt. < ▶▶ zie pagina 4: Vakantieland Turkije is groter dan de incidenten 4 nederlands dagblad donderdag 14 januari 2016

mini-interview Maurice Hoogendoorn nd.nl/wetenschap beeld wikipedia Hans-Lukas Zuurman nd.nl/nederland beeld nd Econoom Nijkamp wil excuses en eerherstel Vakantieland Turkije Econoom Peter Nijkamp (69) is paar mensen hebben laster over vrijgepleit van onderzoeksfrau- mij verspreid en dat heeft het Col- de, maar eist van de Vrije lege van Bestuur laten gebeuren. …Aan publiek woensdag geen Universiteit nog wel excuses en En nu wassen ze hun handen in gebrek tijdens de eerste dag van de royaal eerherstel. Hij verwijt het onschuld. Een pilatushouding, dat Vakantiebeurs 2016 in de Utrechtse College van Bestuur ‘een is het. Ken je het boek Moeder ik Jaarbeurs. pilatushouding’. klaag u aan!, van Herman Hegger? Die schreef in de jaren vijftig al …Beursbezoekers reageren nuchter ▶Amsterdam over de misstanden in de Rooms- op de vraag of recente aanslagen op Katholieke Kerk. Zo heb ik me ook toeristenoorden hun vakantieland- ■ De commissie Wetenschap- gevoeld. Ik beschouw de VU toch keuze beïnvloedt. Wel worden veel pelijke Integriteit heeft alle als mijn alma mater, mijn voe- vragen gesteld: ‘Is het safe in Turkey klachten over u ongegrond ver- dende moeder, ook al ben ik in now?’ klaard. Bent u blij? Opgelucht? Rotterdam begonnen.’ ‘Ik ben vals beschuldigd; dan weet ▶Utrecht je dat dit er uiteindelijk uit moet ■ Weet u zelf eigenlijk wie de ‘IJsje, ijsje, ijsje’, roept een meisje en- komen. Toch heb ik me wel druk klagers zijn? thousiast, terwijl ze aan haar moe- gemaakt over de vraag hoe dit ‘Ja, maar ik kan het niet bewijzen. ders hand trekt. Een grote roze-gele heeft kunnen gebeuren. Dit was Ik ga er ook niets over zeggen. Het bus met ambachtelijk Italiaans ijs allemaal niet nodig. Gelukkig is aan de VU om hiermee goed om heeft een onweerstaanbare aantrek- toont dit rapport aan dat het Ne- te gaan. Bovendien heb ik ook niet kingskracht. Maar mama heeft an- derlandse systeem solide is. Ik ben zozeer voor mezelf gestreden; ik dere interesses en loopt doelbewust opgelucht voor mezelf, maar ook ben al oud. Maar mijn jongere col- verder. Het is al vroeg druk tijdens de voor de wetenschap.’ lega’s die ook waren beschuldigd, eerste dag van de 46e editie van de hebben nog een hele toekomst Vakantiebeurs. Scholieren, mensen ■ Wat vindt u van de manier voor zich. Dit is een kwestie van van middelbare leeftijd, senioren, waarop de Vrije Universiteit uw rechtvaardigheid en ethiek.’ mannen in deftige pakken: het pu- zaak heeft behandeld? bliek is gemêleerd. ‘Ik neem het College van Bestuur ■ Bent u nog actief? Wie zijn ogen even sluit, hoort het twee dingen kwalijk. Ten eerste ‘Ik ben actiever dan ooit, doordat geroezemoes van de menigte als ba- dat een anonieme klacht serieus is ik geen bestuurlijke taken meer sistoon, soms vrolijk onderbroken genomen. Dat is niet normaal in heb. Heerlijk! De wetenschap, het door muzikanten, die spelen bij de het Nederlandse bestuursrecht. overdragen van kennis, is mijn le- talloze eetgelegenheden die de beurs Het is belangrijk om te weten wie ven. Kort voor Kerst ben ik nog in biedt. Afhankelijk van in welke van de klager is; bij een anonieme Sao Paulo geweest, voor de pro- de acht grote hallen je je bevindt, klacht is de kans groot dat die motie van een jongedame die ik trakteren etensgeuren uit allerlei we- vanuit minder zuivere motieven heb opgeleid. Die gaat wat voor- relddelen de neus van de bezoeker. is ingediend. De VU was de enige stellen hoor. Ze heeft al een aan- Aan interactie is volop gedacht: er is universiteit in Nederland waar je bieding gekregen van de Verenig- een klimwand en er is zelfs een heu- een anonieme klacht kon indie- de Naties. Daar doe je het voor. In se selfie-tocht uitgezet. De plaatjes nen. Dat verandert nu, maar dat is de database van 40.000 economen kunnen via sociale media worden ge- te laat. wereldwijd, sta ik wat productie deeld om kans te maken op ‘de reis Daarnaast had de VU mij en mijn betreft op de tweede plaats, en van je leven’. collega’s moeten beschermen. Ie- qua impact op de elfde plek. Die mand is onschuldig zolang zijn ranglijst is gemaakt mede op basis marshmallows schuld niet is bewezen. Tot dat van de laatste paar jaren. Ik heb In een van de hallen is het donker, moment moet je je werknemer dus bepaald niet stilgezeten.’ het is de ‘Camping by night’. Bezoe- beschermen. De klager heeft zijn kers worden langs kampvuurtjes be- dat met een kleine joystick.’ Brenda Parijs gaan, er zijn genoeg veilig- klacht echter op internet gezet en geleid. Er kunnen zelfs marshmal- Flipsen (20) uit Rotterdam heeft het heidsmaatregelen genomen.’ vervolgens werd ik blootgesteld lows worden opgewarmd. zojuist voor het eerst geprobeerd: Op een terras genieten Els Hermsen aan de publieke opinie.’ Brancheorganisatie Bovag biedt in ‘Het is even wennen, maar leuk om (64) en Sjon Oostdam (71) uit Wes- een hoek van het terrein een mini- te doen. Ik had wel steeds de neiging tervoort van een drankje. Ze zijn reis- ■En nu? cursus achteruitrijden met de cara- om het stuur vast te pakken!’ maatjes, ontmoeten elkaar elk week- Ik wil excuses en royaal eerher- van aan. ‘Dat is voor veel mensen las- end en gaan graag samen op stel, anders begin ik een proce- tig’, weet medewerker Pieter van Parijs vakantie, vertellen ze. ‘We hebben dure. De VU heeft geblunderd en Keulen. ‘Maar wij demonstreren een Toerisme-student Thomas van der allebei onze partner verloren’, ver- bestuurlijk onvermogen tentoon- systeem waarmee je dit kan doen Ploeg (19) uit Schagen checkt de mail duidelijkt Oostdam. Het tweetal is op gespreid. Stel dat een leerling zónder het stuur aan te raken.’ De op zijn mobiel bij het kampvuur even zoek naar ‘een riviercruise voor min- wordt gepest en dat tegen de oplossing is het ‘trailer-assist-sys- verderop. ‘Er is heel veel te zien’, ver- der-validen’, mede voor een zwager schoolleiding zegt, dan is het toch teem’, afgekeken van de parkeerhulp telt hij over zijn eerste indruk van de van Hermsen. ‘Maar we hebben ‘m ongelooflijk als de leiding vervol- en ingebouwd in een Volkswagen. beurs. Of de recente aanslag op een niet kunnen vinden’, meldt Hermsen gens geen actie onderneemt? Een Peter Nijkamp Het werkt met behulp van sensoren hotel in Istanbul invloed heeft op de enigszins teleurgesteld. ‘En nu gaan en wordt bediend vanuit de auto. keuze voor het vakantieland, betwij- we naar huis’, grapt Oostdam. Dan ‘Wil je links of rechtsom, dan doe je felt hij. ‘Ik zou nu ook gewoon naar serieus: ‘We kijken voor onszelf nog

anp nd.nl/nederland Eduard Sloot nd.nl/economie Plasterk moet weigering Aantal bedrijfsbidstonden groeit niet meer tapstatistieken heroverwegen ▶Utrecht

▶Den Haag Het aantal bedrijven en (overheids) De groei van het aantal bidstonden is Minister Ronald Plasterk (Binnen- Plasterk weigerde in 2014 openbaar ten dat de minister uitvoering zal ge- organisaties met een geregistreerde in de afgelopen jaren geleidelijk afge- landse Zaken en Koninkrijksrelaties) te maken hoe vaak per jaar de dienst ven aan de uitspraak van de Raad van gebedsgroep is na jaren van groei nomen. Tot een paar jaar geleden moet beter onderbouwen waarom communicatie aftapt, omdat het zou State en een nadere onderbouwing tot stilstand gekomen. groeide het aantal gebedsgroepen hij de tapstatistieken van geheime gaan om staatsgeheime informatie. zal geven. Reporter Radio concludeert met circa twintig per jaar. dienst AIVD niet wil verstrekken. Die zou, al dan niet in combinatie met dat de minister tot openbaarmaking Dat blijkt uit cijfers die Maarten Mogelijk is onder christelijke werk- andere openbaar gemaakte informa- moet overgaan. Pijnacker Hordijk, die het aantal bid- nemers geen behoefte aan nog meer Dat heeft de Raad van State woensdag tie, inzicht kunnen geven in het werk ‘De minister houdt ongemotiveerd stonden in Nederland sinds 1996 re- gebedsgroepen, zei Pijnacker Hordijk geoordeeld. van de AIVD. De Raad van State vindt gegevens geheim, die in de ogen van gistreert, woensdagavond heeft ge- een jaar geleden. Werknemers die De minister moet opnieuw een be- dat de minister beter moet motiveren zowel de Commissie van Toezicht be- publiceerd. 1 januari 2016 waren er een gebedsgroep willen, zijn er al sluit nemen over het originele ver- waarom hij dit vindt. De rechtbank in treffende de Inlichtingen- en Veilig- 198 gebedsgroepen, net zo veel als mee bezig. Tegelijk is dat jammer, zoek om de tapgegevens. Een journa- Den Haag gaf de minister in 2014 ge- heidsdiensten (CTIVD), als in landen een jaar eerder. Het aantal netwerken stelde hij. ‘De meeste christenen heb- list van Reporter Radio wilde inzicht in lijk in een daarop door Reporter Radio als Duitsland, België en Groot-Brit- van christenprofessionals bleef ook ben niet het idee dat het belangrijk is het aantal taps van 2002 tot 2008 en aangespannen rechtszaak. Een tannië absoluut geen gevaar vormen gelijk. 1 januari waren er ruim 120, en dat het helpt. De geestelijke we- van 2010 tot 2012. woordvoerder van Plasterk laat we- voor de nationale veiligheid.’ < verspreid over 40 beroepsgroepen. reld is ook op je werk.’ < 5 nederlands dagblad donderdag 14 januari 2016

anp Naturalis onderzoekt is groter dan de incidenten dode potvissen ▶Leiden Het Walvisteam van museum en onderzoeksinstituut Naturalis ‘Mensen wennen eraan, maar Israël onderzoekt vandaag op Texel de vijf is veilig’, meent Ron Bar-El. ‘We heb- dode potvissen die daar zijn ben er vijftien jaar gewerkt in de ho- gestrand. De onderzoekers meten de tellerie. Negentig procent van het dieren op en nemen monsters van land is veilig, je kunt er genieten en weefsel, organen, parasieten en veel zien. Tel Aviv is geweldig. Je wormen. Het Dutch Wildlife Health moet alleen niet naar de Gazastrook Center van de Universiteit Utrecht gaan. Ik denk dat er in Israël minder doet het verdere onderzoek naar de politie loopt dan tegenwoordig in Pa- doodsoorzaak. Naturalis komt altijd rijs.’ in actie als er op de Nederlandse Een eind verderop vermaken bezoe- kust een walvis aanspoelt. kers zich achter een fotocamera. ▶▶ zie ook pagina 24 Achter hen is een groene wand opge- steld. Het beeld van de bezoekers kan daardoor worden ‘uitgeknipt’ en in een exotische droomreisfoto worden geplaatst. Twee dames genieten anp zichtbaar als ze in het nieuwe beeld ineens op een kameel in de woestijn Arts tegen ‘meldplicht’ zitten. Bij de stand van Lourdes-travel, die kindermishandeling reizen naar Jordanië organiseert, ver- telt Simon Makhlouf dat hij veel be- ▶Den Haag zorgde vragen krijgt over de veilig- Artsen zien het niet zitten om heid in het land. ‘Het beeld dat stichting Veilig Thuis een seintje te mensen op televisie zien is niet com- geven als ze hulp gaan regelen bij pleet’, zegt hij. ‘Media spelen een vuil kindermishandelingen. Staatssecre- spel door alleen maar bombarde- taris Martin van Rijn (Volksgezond- menten vanuit het Midden-Oosten te heid) had dat plan dinsdag aange- laten zien. Zij zijn de eerste vijand kondigd. De artsenorganisaties zijn voor mij.’ bang dat ouders helemaal niet meer Bij de balie van Tunisair staart Su- naar de dokter gaan met hun kind. zanne Eijkelhof voor zich uit. ‘Ik heb De verklaring is ondertekend door nog maar twee mensen gehad met onder meer de organisaties voor vragen. Veel mensen durven niet artsen (KNMG), huisartsen (LHV en naar Tunesië. Ik begrijp de angst wel, NHG), kindergeneeskundigen (NVK), maar aanslagen kunnen overal en psychiaters (NVvP). < plaatsvinden. Er wordt van alles aan gedaan om ze te voorkomen.’ Bij een stand voor de Turkse stad Er- zurum in het noordoosten van Tur- kije, klinkt dezelfde klacht als vanuit anp Jordanië: ‘Turkije is zo groot, natuur- lijk zijn er incidenten, maar de media Nieuwszender laten niet het hele beeld zien. Aansla- naar bestemmingen in Portugal en Engeland hebben ze andere proble- kans op aanslagen, daar heeft hij gen als in Instanbul kunnen ook in al-Jazeera stopt in VS Kroatië.’ Hermsen: ‘Griekenland en men: daar heb je een zwemvest geen boodschap aan. ‘Het zegt mij Amerika of in Nederland gebeuren’, Turkije zoeken we op dit moment nodig in verband met de overstro- niks. Op het Journaal hoorde ik dat zegt Sinan Beyazbulut. ‘Aanslagen ▶New York niet op. Ik heb niets tegen vluchtelin- mingen’, lacht hij. mensen juist naar Portugal en Spanje zijn verdrietig, ik kijk niet meer naar De nieuwszender al-Jazeera America gen, maar ik wil niet naar die plek- gaan, maar terroristen kunnen ook het nieuws en hoop dat het snel be- houdt er eind april na ruim 2,5 jaar ken.’ fietsrondje op het idee komen naar Barcelona te ter wordt.’ mee op, hebben bronnen in het Leo Molenaar (62) uit Nieuwerkerk Bij de stand ‘Fietsen in Wallonië’ gaan’, merkt hij schouderophalend Woordvoerder Melanie Ferranti van bedrijf in New York laten weten. De aan den IJssel struint met zijn vrouw stapt de 44-jarige Manuel Wiechers op. De vraag is nog niet gesteld, maar de Vakantiebeurs erkent dat er vra- Amerikaanse dochter van al-Jazeera Ria ontspannen over de beurs. Ze uit Doetinchem hijgend van de fiets- Ron Bar-El van reisorganisator Isra- gen onder het publiek leven over de Media Network uit Qatar heeft een zoeken informatie over Noord-Enge- simulator. Hij heeft een virtueel el4U begint er al snel over: ‘We krij- veiligheid van sommige vakantielan- moeizaam bestaan geleid. De land. ‘Mijn zoon woont daar, we wil- rondje in de Ardennen gedaan. ‘Ik gen vragen over onrust. Maar wij den. ‘Ik snap dat mensen veilig willen eigenaars in Qatar zouden mede len tips voor een rondrit’, vertelt Leo fiets zelf graag’, vertelt hij. ‘Dit viel proberen het te relativeren. Aansla- zijn. Het ministerie van Buitenlandse wegens de dalende olieprijzen Molenaar. Ze reisden afgelopen jaren mee, een klein beklimminkje van zes gen kunnen overal plaatshebben.’ Zaken heeft nu een app en telefoon- hebben besloten hun Amerikaanse al naar diverse bestemmingen in Eu- procent.’ Zijn vakantiebestemmingen Zijn vrouw Britta vult aan: ‘Mensen nummer gelanceerd zodat je 24 uur avontuur te stoppen. Al-Jazeera ropa. Bang voor aanslagen zijn ze liggen doorgaans in landen als Duits- ontdekken dat zoiets niet alleen in per dag kunt zien wat er nu wel en America werd in augustus 2013 niet: ‘Je moet geen angsthaas wor- land, Frankrijk en Luxemburg, vertelt Israël, maar ook in steden als Istan- niet veilig is.’ De Vakantiebeurs duurt gelanceerd als een serieuze en den’, vindt Molenaar. ‘En in Noord- hij. De keuze laten afhangen van de bul, Parijs en Brussel kan gebeuren.’ nog tot en met zondag 17 januari. < onafhankelijke nieuwszender. <

John Wanders / vk nd.nl/nederland Aanbod van kwaliteitswoningen stagneert

▶Amsterdam Nu kopers weer actief zijn op de ren, meldt de Nederlandse Vereniging deze trend lijkt zich volgens de ge- beetje een kip-ei-situatie.’ Zij ver- Dat de kopers op de huizenmarkt in huizenmarkt, is er een merkbaar van Makelaars (NVM). Maar de bran- sproken makelaars te verdiepen. Vol- wacht dat de schaarste van tijdelijke 2014-2015 in beweging zijn geko- tekort aan het ontstaan van chevereniging kan pas vandaag de gens Funda, de populaire website van aard is en dat er in maart en april veel men, hangt onder meer samen met kwalitatief goede huizen. cijfers over het laatste kwartaal van de NVM, zijn er in de afgelopen dertig nieuwe, goede woningen op de markt het gestegen consumentenvertrou- 2015 openbaren. dagen ruim 14.000 woningen op de gaan komen. wen, de ongekend lage hypotheek- Makelaars verspreid over het land ‘De afname van aanbod is ontstaan markt verschenen. Hoeveel daarvan rente, de minimale opbrengst van melden een gebrek aan aanwas van doordat de verkoopsnelheid van in de categorie ‘gewilde woningen’ visjes spaartegoeden en het groeiende sen- goede, gewilde woningen. Ze staan te nieuw aangeboden woningen in 2015 vallen, is op grond van die gegevens Sinds het afscheid van de crisisjaren is timent dat wie te lang wacht, het ri- springen om makkelijk verkoopbare is toegenomen’, zegt NVM-woord- niet vast te stellen. er een inhaalslag gaande op de hui- sico loopt de boot te missen. woningen, maar het nieuwe aanbod voerder Roeland Kimman. ‘Denk aan ‘Ik ken genoeg mensen die hun huis zenmarkt. ‘In een normale markt wa- ‘Het water is ons nog niet zodanig tot stokt. een winkelschap met tien flessen willen verkopen, maar die willen dan ren die kopers twee, drie jaar geleden de lippen gestegen dat wij flyer-acties Dat blijkt uit een rondgang van de cola. Als ik acht van die tien flessen wel de zekerheid dat ze een goed huis al voorzien, nu staan ze met z’n allen overwegen’, zegt Gaby Ras, makelaar Volkskrant onder makelaars in ver- koop, is dat schap bijna leeg en niet kunnen terugkopen’, zegt Liesbeth in de rij voor de betere woningen’, in Den Haag. ‘Maar het goede aanbod schillende regio’s van het land. Het meteen weer aangevuld.’ Ament, makelaar in ’t Gooi. ‘Die ze- zegt Mark Pieter Bakker, makelaar in blijft duidelijk achter bij de vraag. Als aanbod van nieuwe huizen is inder- De dalende trend van nieuw aanbod kerheid hebben ze nu niet, want het Groningen. ‘Alle visjes zijn naar de- het echt helemaal stilvalt, dan heb- daad beperker dan in voorgaande ja- is al enige kwartalen gaande, maar goede aanbod is er niet. Het is een zelfde plek gezwommen.’ ben we met z’n allen een probleem.’ < 6 nederlands dagblad donderdag 14 januari 2016

Hendriëlle de Groot nd.nl/nederland beeld ap / Jan Haas Toegankelijke gebouwen als norm

…De Tweede Kamer debatteert vandaag over de ratificatie van het ratificatie VN-verdrag inzake de rechten voor In het regeerakkoord ‘Bruggen mensen met een beperking. slaan’ staat dat Nederland het verdrag van de VN voor de rechten …Nederland zit in de achterhoede: van mensen met een beperking zal 127 landen zijn al bezig met het ratificeren, onder voorwaarde dat uitvoeren van de afspraken. de verplichtingen geleidelijk Waarom laat Nederland zo lang op worden doorgevoerd. Het zich wachten? VN-verdrag heeft als gevolg dat er in de Wet gelijke behandeling op ▶Den Haag grond van handicap en chronische Willemijn Dekker (32) bezocht afge- ziekte (WGBH/CZ) een artikel wordt lopen zaterdag met haar hulphond opgenomen waarin in staat dat Lobbes het Jamie Oliver-restaurant in alle goederen en diensten de Rotterdamse Markthal. Ze is vanaf bruikbaar moeten zijn voor haar geboorte slechtziend en haar mensen met een beperking. hond neemt ze overal mee naartoe. ‘Hij stelt mij in staat om zelfstandig te zijn. Het is voor mij een noodzake- Kamer schreef hij dinsdag dat er al- lijk hulpmiddel.’ Maar eenmaal bin- leen aanpassingen moeten komen nen, was de viervoeter niet welkom. ‘op basis van daadwerkelijk door ‘Er ontstond een welles-nietesdiscus- mensen ervaren problemen’. Hij sie’, vertelt Dekker. ‘Het beleid van gaat hiervoor concrete afspraken Jamie Oliver is dat hulphonden niet maken, op landelijk niveau en met toegestaan zijn. Uiteindelijk mocht ik gemeenten. Het is onder meer een op het terras zitten, maar daar had ik ingrijpende en kostbare aangelegen- geen trek in. Toen heb ik rechtsom- heid om oude gebouwen aan te pas- keert gemaakt.’ Ze besloot haar ver- sen, aldus Van Rijn. haal op Facebook te plaatsen. ‘Ik wil- Linda Voortman vindt dat dat toch de graag aandacht voor het probleem Nederland loopt internationaal achter met het toegankelijk maken van gebouwen voor mensen met een beperking. moet gebeuren. ‘Het is een principe- vragen, in het licht van de ratificatie kwestie. Natuurlijk vergt het inspan- van het VN-verdrag.’ VN-verdrag inzake de rechten van om zich in te zetten voor een inclu- ten en veranderingen in wet- en re- ningen. Maar het is wel nodig, als je Het verhaal van Dekker is geen uit- mensen met een beperking. Neder- sieve samenleving, waaraan iedereen gelgeving mee. wilt dat mensen echt mee kunnen zondering. Mensen met een hulp- land ondertekende het verdrag in volwaardig kan deelnemen. Ratificatie is wat Van Dijk betreft een doen.’ hond die geweigerd worden in res- 2007, maar heeft het nog niet omge- stap in de goede richting, maar niet Dat geldt zeker voor het democratisch taurants en winkels. Bioscopen, zet in wet- en regelgeving. Goedkeu- uitzondering voldoende. Hij heeft een amende- proces. Ze noemt als voorbeeld de Ka- sportfaciliteiten en cafés die niet ring houdt in dat goederen en dien- Inmiddels hebben 127 landen het ment ingediend, dat ook is onderte- merdebatten, die niet live te volgen goed bereikbaar zijn met een rol- sten worden aangepast als de verdrag aangenomen en zijn bezig kend door de ChristenUnie en Groen- zijn voor mensen die gehoorproble- stoel: de toegankelijkheid van voor- gebruiker met beperking erom met het realiseren van de afspraken. Links. ‘Nu wordt er gekozen voor de men hebben. Daar moet verandering zieningen laat vaak te wensen over. vraagt. Dat betekent bijvoorbeeld dat Nederland bevindt zich in de achter- weg van zelfregulering. Maar mijn in komen. Bovendien is 25 procent Zo speelde begin dit jaar een discus- gebouwen rolstoeltoegankelijk zijn, hoede. Hoe komt dat? voorstel behelst dat we wettelijk van de stemlokalen rolstoeltoeganke- sie over het TivoliVredenburg. ‘Een maar ook dat websites worden aan- Volgens PvdA-Kamerlid Otwin van vastleggen dat toegankelijkheid de lijk. ‘We moeten toewerken naar hon- heel nieuw gebouw, dat niet op alle gepast aan mensen met een visuele Dijk heeft dat vooral te maken met norm is, in plaats van de uitzonde- derd procent’, meent Voortman. plekken rolstoeltoegankelijk is. Een beperking. de financiële en juridische conse- ring’, zegt Van Dijk. Ze vindt dat Nederland een voorbeeld gemiste kans’, vindt GroenLinks-Ka- In 2006 legden de Verenigde Naties quenties. ‘Als je Nederland toeganke- Zijn partijgenoot staatssecretaris moet nemen aan andere landen. ‘Een merlid Linda Voortman. ‘Nederland is de rechten van mensen met een han- lijk wilt maken, betekent dat nogal Martin van Rijn (Volksgezondheid) paar jaar geleden was ik in Bulgarije, een heel welvarend land, maar op dit dicap vast in een verdrag, het CRPD. wat’, zegt Van Dijk. ‘Het openbaar vindt het amendement van PvdA, een van de armste landen van Europa. punt zijn de ambities laag.’ Met het ondertekenen erkenden de vervoer, horecagelegenheden en het ChristenUnie en GroenLinks sympa- Maar de gebouwen waren wel toe- Vandaag debatteert de Tweede Ka- landen de mensenrechten van men- onderwijs moeten worden aange- thiek, maar ziet veel praktische be- gankelijk. Als het daar zo goed gere- mer over de goedkeuring van het sen met een beperking en beloofden past.’ Die aanpassingen brengen kos- zwaren. In een brief aan de Tweede geld is, moet dat hier ook kunnen.’ <

Eduard Sloot nd.nl/politiek beeld anp / Bart Maat ‘We hadden veel van Bram verwacht, niet dit’

…De partij Voor Nederland (VNL), tes? Hij vertrok vorig jaar, omdat hij verandert er niet zo veel, want Bram opgericht door ex-PVV’ers, zet zich niet kon vinden in de keus voor zat niet in de Kamer. Ik zal vaker in lijsttrekker Bram Moszkowicz binnen Moszkowicz. de media zijn met ons verhaal.’ een jaar alweer aan de kant. ‘Louis nam destijds afscheid vanwege incompatibilité des humeurs (onver- Hebt u al andere kandidaten voor …Bestuurslid en Tweede Kamerlid enigbaarheid van karakters, red.). het lijsttrekkerschap in gedachten? Joram van Klaveren denkt niet dat Wij nemen afscheid van Bram van- ‘Nee, dat is nu nog niet aan de orde. het zijn partij schaadt. wege een gebrek aan toewijding. Dat Vandaag zijn we bezig met het ver- is een andere reden.’ trek van Bram. Tijdens de ledenver- ▶Den Haag gadering in februari zullen we de Komt Bontes nu weer op de lijst van knoop doorhakken.’ Hoe kijkt u aan tegen het besluit om VNL voor de Tweede Kamerverkiezin- afscheid te nemen van Moszkowicz? gen? Hij stelde zich woensdag expli- Wat doet het vertrek van Moszkowicz ‘Het is uiteraard een teleurstelling ciet beschikbaar. met het aanzien van VNL? Dit is geen dat hij heeft moeten vertrekken. Dat ‘De deur voor Louis heeft altijd open goede start. is niet de intentie als je begint. Maar gestaan. Hij heeft destijds afscheid ‘Als ik kijk naar onze mailbox en tele- wij misten bij Bram echt de toewij- genomen als lid van VNL. Maar als hij foontjes die wij krijgen, zijn de reac- ding: het je eigen maken van dossiers weer lid wordt en het bestuur besluit ties over het algemeen positief. Men- en het uitdragen van het verhaal van Joram van Klaveren Bram Moszkowicz samen verder te gaan, is dat een mo- sen zeggen: we begrijpen deze VNL in de breedste zin. Hij is een gelijkheid. We gaan daar eerst eens beslissing, ook wij vonden dat we slimme vent, dus hij moet dat kun- geven dat er geen vertrouwen meer ledig zou committeren. Hij is een rustig over praten.’ hem te weinig zagen, en als hij in nen. Maar als je toewijding en priori- in hem was.’ vriendelijke en charmante man en ik beeld was, dan was dat twijfelend. Ik teit niet bij de partij, de leden en de wens hem het beste toe, maar we zit- U neemt voorlopig de taken van denk niet dat dit de partij schaadt, er politiek liggen, kun je niet verder.’ Is het achteraf niet een inschat- ten hier om politiek te bedrijven en Moszkowicz over. Hebt u zelf ambitie zijn zelfs een aantal nieuwe leden tingsfout geweest om Moszkowicz het land beter te maken. Als dat niet om lijsttrekker te worden? bijgekomen. Het is wel vervelend Moszkowicz zegt dat hij zelf is opge- aan te trekken? gebeurt, kun je niet verder.’ ‘Daarvoor is het te vroeg. Daarover voor Bram. Maar we hebben iemand stapt. ‘Wij hadden een hoop van hem ver- beslissen we tijdens de algemene le- nodig die het verhaal vol overgave ‘Dat is niet waar. Wij hebben aange- wacht, maar niet dat hij zich niet vol- Is dit niet het gelijk van Louis Bon- denvergadering in februari. Feitelijk kan vertellen.’ < 7 nederlands dagblad donderdag 14 januari 2016

Gerald Bruins nd.nl/geloof Eis drie jaar cel tegen ex-dominee voor ontucht

▶Rotterdam Tegen de voormalige dominee Peter dam. Zij wilde daarover praten met verdienen, gaf tijdens de zitting toe de hij dat een celstraf ertoe zal leiden voorbaat vrijgesproken. Dat gold ook K. is woensdag drie jaar celstraf haar dominee. Die gesprekken liepen dat hij het meisje geregeld seksueel dat zijn gehandicapte zoon naar een voor de aanklacht dat hij een usb- geëist, waarvan een halfjaar uit op seksueel misbruik. betast heeft. Hij ontkende echter dat instelling moet. stick met kinderporno zou bezitten. voorwaardelijk, wegens ontucht K. is twee jaar geleden uit zijn ambt ze gemeenschap of orale seks hebben Als bewijs voerde de officier van justi- In zijn slotwoord zei K. dat hij spijt met een minderjarig gemeentelid. ontheven vanwege overtreding van gehad. Als oorzaak noemde K. dat hij tie een aantal telefoongesprekken op, heeft van zijn daden. Hij acht alleen het zevende gebod. Hij zou namelijk destijds labiel was door sterfgevallen tussen de dominee en het slachtoffer, zichzelf schuldig, en niet zijn slacht- De ex-predikant (46) van de Hersteld bij een andere vrouw in de gemeente in de familie, een huwelijkscrisis en waaruit zou blijken dat er geslachts- offer. De ex-predikant is in therapie Hervormde Kerk van Oud-Beijerland een kind hebben verwekt. de geboorte van zijn jongste kind. gemeenschap is geweest. Volgens K.’s gegaan. Twee jaar geleden had hij in misbruikte het meisje in de periode Voor de officier van justitie woog bij De misbruikzaak heeft grote gevolgen advocaat heeft de vrouw die telefoon- een kerkdienst het gevoel dat God tot 2009 tot 2012. Toen het begon, was de strafeis zwaar dat K. zijn machts- gehad voor hem en zijn gezin. Hij gesprekken met opzet gevoerd en op- hem sprak. ‘Ik weet dat Jezus Christus zij vijftien jaar. Zij kwam geregeld in positie misbruikte. De dominee stond raakte zijn baan kwijt en moest ver- genomen om de verdachte erin te la- voor al mijn zonden geleden heeft. het gezin van haar dominee als oppas op een voetstuk, zeker in de ogen van huizen. De ruiten van zijn auto en die ten lopen. De advocaat voerde enkele Hoe de uitspraak ook zal zijn, dit geeft van de kinderen, onder wie een ern- het slachtoffer. ‘Zij was daarnaast ook van zijn vrouw werden ingegooid. verklaringen aan waaruit zou blijken innerlijke rust’, zei hij tegen de recht- stig gehandicapte zoon. nog eens een kwetsbaar meisje. U was ‘Wij zijn uit de kerk weggepest en dat het slachtoffer zaken opblaast. bank. Zijn slacht offer reageerde hevig De jonge vrouw, nu 21 jaar, was in het haar vertrouwenspersoon. U maakte leefden volledig geïsoleerd’, aldus K., Van de beschuldiging dat hij bloot- geëmotioneerd op die verklaring en verleden al seksueel misbruikt door misbruik van uw overwicht.’ die zijn toenmalige gemeente verwijt foto’s van zichzelf en zijn slachtoffer verliet boos snikkend de rechtszaal. haar stiefopa, werd duidelijk tijdens De ex-dominee, die nu als binnen- dat ze eenzijdig de kant van het meis- heeft gemaakt en digitaal verstuurd, De rechter doet op 27 januari uit- de zitting bij de rechtbank in Rotter- huisarchitect zijn brood probeert te je gekozen heeft. Verder waarschuw- werd K. wegens gebrek aan bewijs bij spraak. <

mini-interview redactie nd nd.nl/geloof beeld nd Auke van Eijsden nd.nl/geloof beeld Youth for Christ Youth for Christ helpt christelijke docenten De christelijke jongerenorgani- satie Youth for Christ biedt voor docenten de workshop ‘Christen voor de klas’. Projectleider Jan van den Berg legt uit waarom deze workshop belangrijk is.

▶ Driebergen

■ Waarom organiseren jullie workshops voor docenten? ‘De workshop ‘Christen voor de klas’ is onderdeel van een reeks workshops die we jaarlijks lokaal voor jeugdleiders organiseren. Dit jaar is daar voor het eerst een Jan van den Berg workshop speciaal voor leraren bijgekomen. Docenten die ik dagopeningen kunnen docenten spreek, geven vaak aan dat ze het een signaal afgeven door niet al- moeilijk vinden om op hun werk leen voor te lezen uit een stan- invulling te geven aan hun geloof daardboekje, maar uitgebreider in relatie tot leerlingen en colle- stil te staan bij het Bijbelgedeelte ga’s. Dat geldt voor docenten bij of een persoonlijke ervaring te de- zowel niet-religieuze als christe- len.’ lijke scholen. Met deze workshop willen wij hun vragen beantwoor- ■ Niet elke docent is mentor of den en ze handvatten meegeven. verzorgt dagopeningen. Hoe Daarnaast kunnen leraren tips ge- kunnen zij invulling geven aan ven aan elkaar en ervaringen uit- hun geloof? wisselen.’ ‘Docenten die niet in zulke situa- Trouwen in een schoen, het kan in Taiwan ties kunnen spreken over hun ge- ■ Tegen welke moeilijkheden loof, kunnen vooral hun daden Deze kapel in de vorm van een hooggehakte schoen staat in de Taiwanese stad Budai. Hij is speciaal gebouwd voor lopen docenten aan op hun laten spreken en daarbij uitleggen huwelijksceremonies en er worden geen kerkdiensten in gehouden. De schoen verwijst naar een typisch Taiwanees werk? waarom ze bepaalde keuzes ma- gebruik op bruiloften, waarbij de bruid met haar hoge hakken een tegel kapot trapt. Dat symboliseert de overgang ‘Voor een leraar godsdienst is het ken. Ook geloofwaardigheid en naar het getrouwde leven en het achter zich laten van eventuele tegenspoed. In de jaren vijftig konden veel vrouwen vaak makkelijk om op bepaalde betrouwbaarheid zijn erg belang- dat ritueel niet uitvoeren, vanwege een ziekte die toen heerste in de streek rond Budai. De ziekte, die ‘koud vuur’ momenten eigen geloofservarin- rijk. Docenten zijn voor leerlingen werd genoemd, tastte het weefsel in de voeten aan waardoor de voet gedeeltelijk of geheel moest worden gen te delen met een klas, maar een spiegel van God. Als zij onbe- geamputeerd. In beide gevallen werd het dragen van hoge hakken onmogelijk. De bijzondere kapel is dus niet alleen een natuurkundeleraar kan het trouwbaar zijn en vervolgens ver- bedoeld om vrouwen en toeristen te trekken, maar ook als verwijzing naar hen die onder deze ziekte hebben geleden. erg lastig vinden om het geloof ter tellen over Gods trouw, kan dat Het gebouw wordt op 8 februari geopend, tijdens het begin van het Chinese nieuwjaar. Een officiële naam is er nog sprake te brengen. ongeloofwaardig overkomen.’ niet, daarvoor heeft de gemeente een prijsvraag uitgezet. < Ook voor mentoren is dat vaak in- gewikkeld. Zo rijst dikwijls de ■ Hoe kunnen leraren aan hun vraag of je met leerlingen kan en collega’s blijk geven van hun mag bidden. Je wilt als christen geloof? iets doorgeven van je geloof, maar ‘Bijvoorbeeld in de manier waar- Maurice Hoogendoorn nd.nl/geloof een docent is geen evangelist. Dat op je over leerlingen praat. In le- is voor veel docenten een moei- rarenkamers wil nog wel eens ge- lijke afweging.’ roddeld worden over leerlingen. Het is beter om op een positief- ‘Draag keppeltje uit solidariteit’ ■ Welke handvatten kunt u kritische manier met collega’s te docenten in zulke situaties praten over scholieren, dan ze be- ▶ Marseille meegeven? lachelijk te maken. Franse christenen roepen hun tholieke Universiteit in Leuven, doen den met keppeltje een eenvoudig ‘Niet in alle gevallen is het moge- Daarnaast zijn er ook christelijke geloofsgenoten op zaterdag uit hun oproep in een artikel in het chris- doelwit zijn. Maandag viel een 15-ja- lijk om zonder aanleiding te ver- docenten die lesgeven op scholen solidariteit met Joodse landgenoten telijke blad La Vie. rige jongen in Marseille op straat een tellen over je christen-zijn. In dat waar niet-christelijke collega’s een keppeltje te dragen. Het signaal van de Franse christenen Joodse leraar aan. De jongen zei later geval is het belangrijk om in je rondlopen. Ook die leraren heb- is opmerkelijk, want een dag eerder in naam van ISIS te hebben gehan- daden te laten zien welke rol het ben veel aan handvatten over hoe Xavier Accart, chef van het maand- vroeg een rabbijn in Marseille zijn ge- deld. In november werd ook al een geloof in je leven speelt. Bijvoor- ze tegen andere docenten kunnen blad Prier, Jean-Baptiste Nadler, pries- loofsgenoten voorlopig juist geen Joodse leraar neergestoken, door drie beeld door leerlingen een tweede getuigen van hun geloof. Die pro- ter in Tours, en Régis Burnet, decaan keppeltje meer te dragen in het open- mannen die eveneens verklaarden kans te geven als ze iets hebben beren we ze tijdens de workshops aan de theologiefaculteit van de Ka- baar. Zvi Ammar vreest dat Franse Jo- ISIS-aanhangers te zijn. < gedaan wat niet kan. En ook bij de te geven.’ 8 nederlands dagblad donderdag 14 januari 2016

Marc Peeperkorn / vk nd.nl/buitenland beeld ap / Wiktor Dabkowski Hilbrand Rozema nd.nl/buitenland beeld ap / Uwe Zucchi Europa begint Wee het land waaruit strafprocedure …Mobiel bellen is er een risico. Je kunt alleen gebeld wórden. Minder tegen Polen gsm-gebruikers dan in Eritrea vind je nergens ter wereld.

▶Brussel …Een land houdt zijn volk gevan- De Europese Commissie opent een gen. Wie kan vluchten, vlucht. Hoe onderzoek of de nieuwe conserva- kwam het zover? tieve Poolse regering de rechtsstaat bedreigt. ▶Asmara Het is de eerste stap in een strafproce- Een man uit Afrika loopt door Ede. dure die uiteindelijk tot sancties voor Hij oogt gespannen. Hij komt uit Eri- Warschau kan leiden. Europees com- trea. ‘Ik vluchtte met mijn broer, hij missaris Frans Timmermans (Rechts- verdween in de Sinaï. Ik heb nooit staat, Grondrechten) hoopt dat ‘in meer iets van hem gehoord.’ Dat is een dialoog’ met de Poolse regering, weken geleden. De man liet niets strafmaatregelen voorkomen kunnen meer van zich horen. Het tekent de worden. verwarring, angst en geslotenheid in Timmermans benadrukt dat het be- deze Afrikaanse bevolkingsgroep. sluit van de Commissie unaniem was Grote kans dat ook deze Eritreeër genomen, inclusief de Poolse en Hon- twee procent van zijn geld afdraagt gaarse commissarissen. Het is de eer- Frans Timmermans aan het regime in Asmara. Het sterk- ste keer dat de Commissie de straf- ste wapen van deze dictatuur is psy- procedure activeert tegen een lidstaat roep met politieke vriendjes te vullen. chologisch: angst zaaien. De lange dat de rechtsstaat zou knevelen. Tim- De regering heeft de oude raden ont- arm reikt tot in Nederlandse huiska- mermans benadrukt dat het onder- bonden. In een vertrouwelijke brief mers. zoek ‘objectief’ en ‘diepgaand’ zal zijn aan de Poolse minister van Justitie De bange man in Ede is niet de enige. en dat het nog te vroeg is over sanc- Ziobro, wijst Timmermans op het be- Zo streek in 2012 het nationale voet- ties te praten. ‘We willen er samen lang van pluriforme media. Hij vraagt balelftal van zijn land via Uganda en uitkomen. Maar de rechtsstaat moet om een ontmoeting met Ziobro om Roemenië neer in Gorinchem. Drie worden gewaarborgd.’ ‘oplossingen te vinden’. spelers haalden inmiddels de top- De commissaris zei dat de Warschau Warschau antwoordde met venijnige klasse. Andere ex-internationals spe- graag met hem het gesprek zal aan- brieven. Ziobro vroeg de commissaris len in de 3e en 2e klasse. In oktober gaan. De eerste reactie woensdag- op te houden met zijn linkse gedram 2015 ging de docufilm Eritrea Stars in middag van Warschau was minder en betichtte hem van een gebrek aan première over dit elftal. Al drie keer enthousiast. De minister van Buiten- kennis over de situatie in Polen. Vol- eerder vluchtten er complete elftal- landse Zaken Waszczykowski liet we- gens Ziobro heeft de vorige regering len uit Eritrea. Zij zijn nu in Australië, ten de woorden van Timmermans het Hof vol handlangers gezet en is Texas en Botswana. In oktober 2012 ‘verwarrend’ te vinden en toonde zich daarom een correctie noodzakelijk. ontsnapten twee piloten naar Saudi- vooralsnog niet bereid de gewraakte De ingreep bij de publieke radio en tv Arabië – met het regeringsvliegtuig. wijzigingen van het Constitutioneel was eveneens nodig om een eind te En een minister van Informatie ver- Hof en van de mediawet aan te pas- maken aan de ingeslopen partijdig- koos Duitsland boven Asmara. sen onder druk van Brussel. heid van het omroepbestel. Timmermans hoopt dat het Commis- geen Singapore Een Eritrese vluchtelinge met kind bij aankomst op de luchthaven van Kassel kritiek sieonderzoek medio maart is afge- Israël trok door de Rode Zee en in Duitsland. Ze is vorig jaar gevlucht via Sudan naar Europa. De Commissie hekelt het feit dat de rond. Concludeert ze dat de Poolse zwierf veertig jaar door de woestijn, nieuwe Poolse regering recente uit- rechtsstaat inderdaad in gevaar is, Eritrea trekt weg van de Rode Zee en Al snel drong een andere vergelijking Zee afsluit: het ligt in de weg, als een spraken van het Constitutioneel Hof dan wordt Warschau geacht de om- zwerft al een kwarteeuw door de zich op: die met de DDR, en zelfs met stop op een grote kruik. Die precaire naast zich heeft neergelegd. De rege- streden wetten aan te passen of terug ‘woestijn’. In 1991 leek Eritrea juist Noord-Korea. Zeven jaar later al ligging verklaart mede de permanen- ring drukte de benoeming van drie te trekken. Als Polen dat weigert, kan de wind mee te hebben. Groot was stonden grote broer Ethiopië en Eri- te staat van hoogste paraatheid rechters door, zegde de voorzitter en de Commissie uiteindelijk sancties de opluchting over het einde van trea opnieuw tegenover elkaar, in waarin Afewerki het volk dwingt. vicevoorzitter van het Hof ontslag aan voorstellen, zoals het opschorten van dertig jaar broederstrijd met Ethio- een absurde loopgravenoorlog die in De tweede oorlog met Ethiopië en beperkte de mogelijkheid van het het stemrecht van Polen in de EU. pië. Een klein, jong land, een nieuwe niets verschilde van 1914-1918. (1998-2000) stijfde hem in de over- Hof om wetten te toetsen aan de Hongarije liet eerder weten een der- natie met een loyale, hardwerkende Er ontstond een angstcultuur, ver- tuiging dat zijn land er echt alleen grondwet. Volgens Timmermans is gelijk voorstel te zullen vetoën. bevolking, een oorlog gewonnen, het persoonlijkt in de figuur van Afewer- voor staat. respect voor het Hof ‘een essentiële Volgende week bespreekt het Euro- natuurschoon overweldigend – en ki, die paranoïde overkomt. Helemaal vereiste’ in een rechtsstaat. pees Parlement de Poolse rechtsstaat. ook nog eens strategisch gelegen, aan onzinnig is de dreiging voor het land christenen Ook heeft de Commissie kritiek op de De Poolse premier zal de volle laag de Rode Zee. Wat kon er misgaan? niet, kijk maar op de kaart. De ‘vloek De lijdensweg van veel vluchtelingen nieuwe Poolse mediawet die het mo- krijgen. Veel parlementariërs kunnen Zou het, onder de vaste hand van Isa- van de geografie’ zorgt ervoor dat leidt door Sudan en Libië naar Italië. gelijk zou maken de toezichts- en ma- niet wachten tot de Commissie en de yas Afewerki, een Afrikaans Singa- Eritrea, klein als het is, elke toegang Na Syriërs zijn Eritreërs (34.000) de nagementraden voor de publieke om- lidstaten ingrijpen. < pore worden? van ‘Big Brother’ Ethiopië tot de Rode tweede grootste groep migranten die

overdwars Gerhard Wilts nd.nl/buitenland beeld ap anp VN: 244 miljoen Inentingsoperatie om kinderlevens in CAR te redden migranten in 2015 Kinderen in de door geweld geteisterde dige situatie in CAR is het gevaar voor epidemie- Centraal-Afrikaanse Republiek zijn extra en erg groot. Met als gevolg dat er doden vallen ▶New York kwetsbaar. Ze kunnen sterven aan kinder- door ziekten die met een vaccin te voorkomen De wereld telde vorig jaar 244 ziekten die gemakkelijk te bestrijden zijn. zijn’, liet Pauline Lechevalier van AzG weten. miljoen migranten. In vergelijking De vaccinatiegraad in de voormalige Franse ko- met 2000 is dat een stijging van 41 ▶Bangui lonie is enorm achteruitgegaan, sinds in 2013 procent. Dat hebben de Verenigde De uitslag van de moeizaam verlopen presi- een burgeroorlog uitbrak door een opstand van Naties woensdag bekendgemaakt. dentsverkiezingen, eind december vorig jaar, islamitische Séléka-rebellen, gevolgd door een De VN telden vorig jaar 20 miljoen staat nog niet vast. Zeker is wel dat de nieuwe tegenreactie van christelijke Balaka-milities. vluchtelingen die vanwege een president van de Centraal-Afrikaanse Republiek, De crisis zorgde ervoor dat in de periode 2012 conflict elders hun heil zochten. De die eind deze maand in een tweede ronde geko- Dakloze kinderen in een kamp in Bangui, de tot 2014 het aantal tegen mazelen ingeënte kin- meesten kwamen uit Syrië, Afghani- zen moet worden, een zware taak wacht. Rebel- hoofdstad van de Centraal-Afrikaanse Republiek. deren dramatisch slonk: van 64 naar 25 procent. stan en Somalië. lengroepen van christenen en moslims bevech- Eind 2013 was slechts 13 procent van alle eenja- Europa telt momenteel 76 miljoen ten elkaar op leven en dood. Veel burgers zijn kinderen het slachtoffer. Omdat de medische rigen volledig gevaccineerd, meldt AzG. mensen die elders zijn geboren. Van hun leven niet zeker, want grote delen van de zorg in grote delen van het land tekortschiet, Het vaccinatieprogramma is vorig jaar gestart in die groep wonen er 12 miljoen in CAR zijn wetteloos en zonder krachtig bestuur. kondigde Artsen zonder Grenzen woensdag een het noorden van CAR en voortgezet in het zuid- Duitsland en 9 miljoen in Groot- De economie is ingestort en ook de gezond- ambitieuze vaccinatiecampagne aan. Het is de westen. De campagne wordt nu ‘uitgerold’ naar Brittannië. De VS tellen 47 miljoen heidszorg kampt met grote problemen. grootste die de hulporganisatie ooit heeft uitge- de rest van het land. Als eind dit jaar de actie inwoners die van elders komen. In deze permanente crisissituatie zijn vooral voerd in de geplaagde republiek. ‘Gezien de hui- wordt afgerond, zijn 220.000 kinderen ingeënt. Rusland herbergt 12 miljoen. < 9 nederlands dagblad donderdag 14 januari 2016

anp Nieuwe arrestaties de voetballers vluchten na aanslag Istanbul ▶Istanbul Turkije heeft vier nieuwe arrestaties gedaan in verband met de bloedige aanslag dinsdag in Istanbul waar- hoe, waar, wat door tien Duitsers de dood vonden, Eritrea ligt in de Hoorn van Afrika, maakte premier Davutoglu woens- het deel van Oost-Afrika dat dag bekend. Eerder waren al drie uitloopt in een punt naar het Russen opgepakt. Welke nationali- Arabisch Schiereiland. Het ligt aan teit de vier hebben, is niet bekend. de Rode Zee en grenst aan Sudan, Davutoglu meldde ook dat de Ethiopië en Djibouti. De geografie terrorist, die zich tussen de toeristen zorgt voor dramatische landschap- opblies, als Syrische migrant het pen: in het noorden het Ethiopisch land was binnengekomen. De Turkse Hoogland, naar het oosten premier zei dat de aanslag niet woestijn, in het midden een 1800 gericht was op Duitse toeristen. < tot 3000 meter hoog plateau. De hoofdstad Asmara ligt op 2400 meter. De kust is 2234 kilometer lang. Er zijn 6,4 miljoen Eritreeërs, van wie 4,1 miljoen in het land. De ap meesten leven van het geld dat familie in het buitenland over- Beramers staatsgreep maakt. Elke maand vluchten er tweeduizend. Zo’n 216.000 Niger bekennen verblijven in Sudan en Ethiopië. De UNHCR gaat uit van 357.406 ▶Niamey vluchtelingen. Vier gearresteerde Nigerese Vier stromingen zijn toegestaan: legerofficieren hebben bekend dat de soennitische islam, Eritrees- zij een staatsgreep hadden beraamd. orthodox, rooms-katholiek en Onder hen is het brein van de evangelisch-luthers. De orthodoxe samenzwering, zo liet minister van patriarch Antonius heeft al acht Defensie Mahamadou Karidjo jaar huisarrest vanwege kritiek op woensdag weten. De Nigerese de overheid. autoriteiten pakten in december Het aantal Joden daalde van vijf vorig jaar twaalf militairen en elf tot waarschijnlijk één. burgers op. Volgens de autoriteiten Waarom vluchten de burgers? Niet broedden ze op een staatsgreep. De voor honger en oorlog, maar voor arrestanten moeten volgens Karidjo marteling en dwangarbeid. voor een militair tribunaal verschij- Duizenden zitten onder slechte nen. < omstandigheden vast, deels in zeecontainers. Sinds de laatste oorlog in 2000 is er een dienst- plicht direct na de middelbare school, officieel 18 maanden maar ap vaak opgerekt tot een half leven. EU zet zinnen op gas uit Middellandse Zee

Italië per boot bereikte. Van hen is 90 De vergelijking met de DDR is achter- Afewerki heeft met zijn beleid nu een openluchtgevangenis van prach- ▶ Nicosia procent christen. Anderen proberen haald: te zacht, te verhullend. De ma- zelfs Noord-Korea ingehaald. Ner- tige landschappen. Het voedt de dic- Europa kan voortaan een deel van Israël te halen. Hun route loopt door gere Isayas Afewerki met zijn Niloti- gens ter wereld is de censuur zo tatuur met spierkracht, geld en zijn aardgas betrekken vanuit de de Sinaï, waar bedoeïenenbendes Eri- sche gezicht lijkt uiterlijk en qua sterk, stelt het Comité ter Bescher- bloed. Ook daarin lijkt het op Noord- oostelijke Middellandse Zee en is treeërs ontvoeren en martelen. Vaak karakter op Rwanda’s president ming van Journalisten; zelfs Noord- Korea. daardoor minder afhankelijk van dwingen ze hun gevangenen tijdens Kagame, ook Niloot (‘de stammen Korea zou het minder slecht doen. Tegelijk is er een groot, potentieel bijvoorbeeld Rusland. Dat verwacht het martelen naar huis te bellen om van de Nijl’). Kagames land, Rwanda, Ook heeft Eritrea de ‘eer’ van het al- hoopgevend verschil. Eritrea heeft eurocommissaris Maros Sefcovic. de komst van losgeld te bespoedigen. is eveneens een klein land in Oost- lerlaagste aantal gsm-gebruikers ter een enorme diaspora van emigran- De schattingen van de omvang van De verschrikkingen in de Sinaï en el- Afrika, het hees zich ook al in de ja- wereld: 5,6 procent van de bevol- ten, die alles willen doen voor een de gasvelden die in de oostelijke ders op de routes weerhouden met ren negentig weer in de benen, en king. Eritrese Lente aan de Rode Zee. Een Middellandse Zee zijn gevonden name de jeugd niet het telkens op- dat eveneens na bloedvergieten en De strategische ligging maakte het van de weinige journalisten die er ‘beloven heel wat’. Sefcovic ziet nieuw te proberen. Dat zegt alles broederstrijd. Verschil is dat Kagame land vaak tot begeerde buit. Dertig wist te filmen, Koen de Regt van ‘duidelijke’ mogelijkheden voor over het bewind in Asmara. Op straat het buitenland niet mijdt als de pest. jaar strijd en op je hoede zijn zorg- RTL4, omschreef het in november als export. Een van de velden, het in de Eritrese hoofdstad is nog maar Rwanda staat nu te boek als het den ervoor dat de oorlogsmodus niet ‘een prettig, eng, zelfverzekerd en Zohrveld bij Egypte, bevat 3,2 tot 4 weinig jeugd te zien. Zwitserland van Afrika. meer afschudbaar is. Het volk leeft in bang land’. < biljoen kubieke meter gas. <

Thomas Erdbrink / vk nd.nl/buitenland Iran laat mariniers VS verrassend snel gaan

▶ Teheran Er is weinig goed nieuws uit het Een soortgelijk incident, in 2007, leid- zigheid van de VS in de Perzische Golf, zegt de Iraanse journalist Nader Kari- minister van Buitenlandse Zaken, Midden-Oosten, maar de spoedige de tot ernstige spanningen toen de waar ze bases hebben in Bahrein en mi Joni. Maar de nucleaire deal, geslo- John Kerry, en zijn Iraanse collega vrijlating van tien Amerikaanse Garde een groep van vijftien Britse Qatar. Tijdens de Iran-Irak-oorlog ten in juli, is er de belangrijkste reden Mohammad Javad Zarif ertoe geleid mariniers door Iran is daar een mariniers in twee rubberbootjes ar- voerden Iran en de VS een zeeslag van voor dat dat niet is gebeurd, zegt hij. dat beide mannen elkaar kunnen bel- uitzondering op. resteerde nadat ze volgens Iran hun een dag: een Iraans schip werd tot In de komende dagen moet de deal len in tijden van nood. Op woensdag wateren waren binnengevaren. De zinken gebracht en een Amerikaanse worden bekrachtigd, wat zal beteke- werden de mariniers dan ook snel Een internationale crisis in een van de arrestatie duurde dertien dagen. Uit- helikopter werd neergeschoten. nen dat de eerste sancties tegen Iran vrijgelaten, zonder pak of tapijt, maar meest gespannen gebieden is voorko- eindelijk werden de Britten voor een zullen worden opgeheven. Het land wel nadat excuses waren gemaakt men, dankzij de verbeterde relaties batterij draaiende camera’s vrijgela- uit de hand lopen kan bevroren buitenlandse tegoeden voor de illegale grensoverschrijding. tussen de Verenigde Staten en Iran. ten, gestoken in nieuwe Iraanse pak- De arrestatie van de Amerikanen na- terugverwachten en zal weer worden ‘Dit is Irans nieuwe politiek, voor nu’, Twee Amerikaanse schepen waren ken en met tapijtjes onder hun arm. bij het Farsi-eiland, een stipje midden aangesloten op het systeem van in- zegt Hamidreza Taraghi, een hardli- Iraanse wateren binnengevaren. De Irans boodschap: we dulden geen en- in de Perzische Golf, werd door som- ternationaal betalingsverkeer. ‘Niets ner. ‘Onze ministers praten met el- schepen werden vrijwel direct om- kele grensoverschrijding. mige Iraanse media vrijwel direct be- moet de deal in gevaar brengen’, zegt kaar als het nodig is, en in dit geval singeld door de marine van de Revo- Deze arrestatie had zich net zo kun- schreven als een onderschepte spio- Karimi Joni. boden de Amerikanen ook hun excu- lutionaire Garde, de militaire arm van nen ontwikkelen. Teheran spreekt nageactie van de VS. ‘Het had Daarnaast hebben de twee jaar lange ses aan. Dan is er voor ons geen reden Irans hardliners. zich al decennia uit tegen de aanwe- makkelijk uit de hand kunnen lopen’, gesprekken tussen de Amerikaanse om hen vast te houden.’ < 10 nieuws kort donderdag 14 januari 2016 nederlands dagblad

Bemoeienis Rusland zint Transport gevangenen Zelfmoordaanslag op Telefónica trekt beurs Servië niet Guantánamo voorbereid moskee Kameroen voor Spaans voetbal Rusland moet zich niet bemoeien Het Amerikaanse leger is bezig met Twee vrouwelijke zelfmoordterroris- Telecomreus Telefónica heeft zich met de de toenadering van zijn bond- voorbereidingen om tien gevangenen ten hebben woensdag in het noorden voor een bedrag van 2,4 miljard euro genoot Servië tot de Europese Unie. op de marinebasis Guantánamo Bay van Kameroen een aanslag op een verzekerd van de uitzendrechten van Dat heeft de Servische vicepremier over te brengen naar landen in het moskee gepleegd. Zeker tien mensen het Spaanse voetbal in de komende Zorana Mihajlovic woensdag gezegd Midden-Oosten. Volgens het Ameri- kwamen om, een tiental anderen drie seizoenen. Ook zal het Spaanse in reactie op waarschuwingen van kaanse Fox News gebeurt dat donder- raakte gewond, zei de gouverneur. concern wedstrijden uit de Champi- haar Russische ambtgenoot. De Rus- dag. De zender meldt dat op basis Het stadje waar de aanslag werd ge- ons League en de Europa League uit- sische vicepremier Dmitri Rogozin van uitspraken van twee legerfuncti- pleegd, Kolofata, ligt vlak bij de grens zenden. Telefónica mag de komende bracht afgelopen week een bezoek onarissen. < met Nigeria. Gouverneur Midjiyawa drie jaar de wedstrijden uit de Prime- aan Servië en waarschuwde dat ‘het zei dat de daders waarschijnlijk uit ra Division uitzenden in Spanje. < hier een nieuw Keulen wordt’ als Ser- Nigeria kwamen en enkele dagen ge- vië zijn buitenlandbeleid voortaan leden de grens overstaken. < afstemt op dat van de EU. < Duitsland blij met ‘oom Dagobert’ Schaüble Egyptische schrijver Extreemrechts Duits berecht om zedenbederf Duitsland zwemt in het geld. Al- viertal aangeklaagd thans: het land houdt over vorig jaar De Egyptische schrijver Ahmed Naji nog meer miljarden over dan in 2014. Belagers noodopvang Drie Duitse mannen en een vrouw verdwijnt mogelijk toch achter de Volgens Bild heeft de minister van Fi- Woerden voor de rechter zijn woensdag aangeklaagd voor het tralies voor het schenden van de nanciën Wolfgang Schäuble (CDU) op lidmaatschap van een extreemrecht- beeld ap openbare zeden. De rechter sprak de balans over 2015 een overschot Achttien Utrechtse mannen die in se terreurgroep en het beramen van hem begin januari vrij, maar de van niet minder dan ruim twaalf mil- oktober vorig jaar een noodopvang een bomaanslag op een leegstaand rechtszaak moet over, liet Naji’s ad- jard. Dat bedrag was bijna twee keer voor vluchtelingen in Woerden be- asielzoekerscentrum. De Oldschool Doden bij aanslag vocaat weten. Een literair tijdschrift zo hoog als waarop was gerekend. stormden, moeten op 27 en 28 janu- Society, zoals het viertal de door hen Pakistaans consulaat plaatste in augustus 2014 een hoofd- Het overgehouden geld van vorig jaar ari voor de rechter verschijnen. Het opgerichte groep doopte, probeerde stuk van Naji’s beeldroman The Use of zal voor een belangrijk deel naar de OM verdenkt de mannen in de leef- via sociale media nieuwe leden te Door een zelfmoordaanslag bij het Life vol onverholen erotiek. < opvang van de migranten gaan. < tijd van negentien tot dertig jaar van werven en hun gedachtegoed te ver- Pakistaanse consulaat in de Afghaan- openlijk geweld en dreigen met ge- spreiden, stelt het OM. < se stad Jalalabad zijn meerdere men- weld, zei een woordvoerster woens- sen om het leven gekomen. Een dag. De verdachten moeten in groep- woordvoerder van de gouverneur in Verzekeraar Aegon zet jes van drie voor de rechtbank de provincie Nangarhar sprak van mes in kosten verschijnen. Voor de zaak is ander- Drie woningen gebruikt minstens twee doden en twee ge- ‘Groei mkb essentieel halve dag uitgetrokken. < voor aanslagen Parijs wonden. Volgens een ziekenhuisarts voor nieuwe banen’ Aegon wil de komende jaren zijn zijn vier politiemensen en een burger winstgevendheid vergroten, onder De Belgische autoriteiten hebben drie gedood. Drie schoolkinderen hebben Meer en snellere groei van het mid- meer door verder te snijden in de woningen gevonden die zijn gebruikt verwondingen opgelopen. < den- en kleinbedrijf (mkb) kan een kosten. Aegon mikt vanaf 2018 op om de aanslagen in Parijs van no- grote bijdrage leveren aan het herstel een besparing van 200 miljoen euro vember voor te bereiden. Naast de van werkgelegenheid. Dat zei pre- per jaar. Die moet onder meer wor- appartementen in Schaarbeek en mier Mark Rutte bij de lancering van den gerealiseerd in Nederland, waar Charleroi is ook een huis in het dorp Amerikaan opgepakt die het ondernemersplatform NLGroeit. de kosten met vijftig miljoen euro Auvelais door de terroristen gebruikt, politie selfie stuurde Groeien staat volgens Rutte op het omlaag moeten. Die bezuiniging zei de Belgische aanklager in een ver- prioriteitenlijstje van Nederlandse moet onder andere worden gevon- klaring. Een van de verdachten, Mo- De gezochte Amerikaan, die opzien ondernemers nog op de derde plaats, den op het gebied van IT, ondersteu- hammed B., bezocht alle drie de hui- baarde door de politie een selfie te na winst maken en zorgen voor con- nende functies en in de commerciële zen, aldus de aanklager. < sturen omdat hij niet tevreden was tinuïteit in de onderneming. < kosten. Concrete details over banen- beeld anp over de foto op een opsporingsbe- verlies gaf de verzekeraar niet. < richt, is opgepakt. De 45-jarige Do- nald ‘Chip’ Pugh is dinsdagochtend Pegida mag in Apeldoorn (lokale tijd) na een tip in Florida ge- Medvedev: economisch demonstratie houden arresteerd. Pugh werd onder meer voorbereiden op ergste gezocht omdat hij dronken achter het Anti-islambeweging Pegida mag zon- stuur had gezeten. Ook werd hij ver- Rusland moet zich voorbereiden op Atlete Kiplagat wil dag demonstreren in de gemeente dacht van brandstichting en vanda- het ergste economische scenario, misgelopen prijzengeld Apeldoorn, dat zei een woordvoerder lisme. Hij was niet komen opdagen maar momenteel is de situatie nog van de gemeente woensdag. Ook te- bij de rechtszaak tegen hem. < onder controle. Dat heeft de Russi- Marathonkampioene Edna Kiplagat genbeweging Anti-Fascistische Actie sche premier Medvedev gezegd. Vol- wil dat 1 miljoen euro prijzengeld (AFA) uit Friesland krijgt een plek om gens hem is de hoge rente in Rusland alsnog aan haar wordt uitgekeerd, spandoeken op te hangen. Pegida beeld ap een van de belangrijkste oorzaken omdat ze in de lucratieve World Ma- loopt een route rond het Beekpark Rebellen Syrië verbinden van de economische afzwakking. Ook rathon Majors is verslagen door atle- aan de rand van de binnenstad. AFA voorwaarde aan overleg heeft Rusland veel last van de sterk tes die later werden geschorst voor krijgt een vaste plek op het Stations- Vogelgriep breidt zich gedaalde olieprijzen. Als de olieprij- dopinggebruik. De Keniaanse liep plein. De gemeente wil ervoor zorgen uit in Frankrijk Een groot aantal Syrische rebellen- zen verder gaan dalen, zal de over- twee keer een jackpot mis van dat de demonstratie rustig verloopt. groepen weigert aan te schuiven voor heid dieper moeten snijden in de uit- 500.000 dollar. De winnaressen wer- ‘De routes van beide actiegroepen De vogelgriep in Frankrijk heeft zich vredesoverleg met de regering van gaven, aldus Medvedev. < den later betrapt. < kruisen elkaar niet en er zijn extra weer uitgebreid. Het Franse ministe- president Bashar Assad zo lang niet agenten te vinden in het centrum, rie voor Landbouw maakte bekend aan een reeks humanitaire voorwaar- omdat we grote mensenmassa’s ver- dat in het departement Haute-Garon- den van de Verenigde Naties is vol- wachten’, aldus een woordvoerder. < ne een geval was ontdekt. Dat depar- daan. Onder hen zijn het Vrije Syri- Laatste Icesavemiljoenen tement behoorde niet tot de zes waar sche Leger, het invloedrijke Leger van terug naar Nederland eerder vogelgriep was ontdekt en de Islam en 32 andere milities. De waar sinds november speciale res- groepen legden hun eis woensdag op Ook de laatste Nederlandse spaarders Nigeriaan slikte 142 tricties gelden. < tafel. De VN manen de strijdende die nog wachten op terugbetaling bolletjes partijen om 25 januari bijeen te ko- van tegoeden die geblokkeerd waren men voor vredesonderhandelingen. < sinds het faillissement van de IJs- Een drugssmokkelaar is tegen de landse spaarbank Icesave in 2008, lamp gelopen op de grens van Neder- krijgen hun geld terug. Het gaat om land en Duitsland. De Duitse douane de laatste vijftien procent van een to- beeld vermoedde dat hij bolletjes had ge- Rode Kruis: stop Omstreden uitbreiding tale vordering van 25 miljoen euro. < slikt en bracht hem naar een zieken- belegeringen in Syrië Addis Abeba van de baan huis. Uit de scan bleek dat hij maar Stalman en Vroemen liefst 142 bolletjes in zijn lichaam Het Internationale Rode Kruis wil dat De omstreden plannen voor de sa- verliezen eretitels had. Daarin zat 1,3 kilo cocaïne en alle belegeringen van steden en dor- mensmelting van Addis Abeba met 250 gram heroïne, met een waarde pen in Syrië worden beëindigd zodat omliggende plaatsen zijn van tafel. De Atletiekunie heeft naar aanleiding van bijna een ton. De twintigjarige de bevolking kan worden geholpen. De Ethiopische regering legt zich van de recente dopingperikelen be- man zat in een internationale bus De hulporganisatie zei dat woensdag, neer bij de afwijzing door het bestuur sloten om het erelidmaatschap van van Amsterdam naar München. Die nadat in drie plaatsen door vrijgelei- van de deelstaat Oromia, liet minister de atleten Ria Stalman en Simon werd gecontroleerd aan de grens bij des de burgers konden worden ge- van Communicatie Getachew Reda Vroemen in te trekken. Het bestuur Babberich. Het verhaal van de man holpen met voedsel, medicijnen en woensdag weten. Maar deelnemers maakte woensdag bekend dat leden was oncontroleerbaar en hij gedroeg dekens. De situatie in de plaatsen aan de bloedige protesten tegen wat die doping hebben gebruikt of er zich nerveus. Daarom moest hij mee Madaya, Kfarya en Foua is schrijnend, zij voor hoofdstedelijke expansie- voor zijn veroordeeld niet in aanmer- naar een ziekenhuis in Kleef. Daar zagen de mensen die de goederen af- drang versleten moeten vrezen voor king komen voor het zogenoemde kwam de aap uit de mouw. < leverden. < vervolging, zei Reda. < beeld anp Lidmaatschap van Verdienste. < 11 nederlands dagblad donderdag 14 januari 2016

achtergrond Janny Groen / vk nd.nl/nederland beeld ap In het kalifaat valt sprookje tegen Het leven in het kalifaat van ISIS is zwaar en traumatiserend, blijkt uit een AIVD-rapport. Ontsnappen kan bijna niet.

▶Amsterdam taken verrichten. Ze kunnen zich be- Nederlandse uitreizigers Ten minste zeventig Nederlandse zighouden met propaganda en rekru- 13 november 2015 kinderen wonen in het door de ter- tering, leraar worden of agent bij de Totaal Man Vrouw Teruggekeerd Overleden Aanslagen in Parijs roristische organisatie ISIS uitgeroe- Hisba, de religieuze politie. Neder- pen kalifaat, van wie ongeveer een- landse mannen kiezen vrijwel alle- Cumulatieve aantallen Augustus 2014 Januari 2015 derde is geboren in Syrië of Irak. Het maal voor het slagveld, ze dromen Bombardementen Propagandafilmpje leven voor die kinderen is zwaar en van een glorieuze martelaarsdood. door coalitie van IS over executie 250 traumatiserend. Ze staan dagelijks Volgens de dienst is ‘niet ongewoon’ door een kind bloot aan bombardementen, moeten dat strijders, ook de Nederlandse, bij publieke executies en lijfstraffen bij- het innemen van nieuw grondgebied Augustus 2014 wonen en, vanaf hun negende, deel- deelnemen aan executies, martelin- Eerste onthoofding 200 nemen aan ideologische en militaire gen en verkrachtingen. westerlingen door IS trainingskampen. Ook voor meerder- Vrouwen strijden in principe niet, jarige Syriëgangers die zich ‘willens maar krijgen wel een vuurwapen- en wetens’ bij een terroristische training om zich te kunnen verdedi- 150 IS groepering aansluiten, valt het leven gen, en soms ook toestemming ge- in het kalifaat vaak tegen, omdat de wapend de straat op te gaan. ISIS-idylle niet strookt met de werke- Sommigen dragen bomgordels, die ze 29 juni 2014 100 lijkheid. Wie spijt krijgt, kan geen tot ontploffing kunnen brengen als Uitroepen kant meer op. Want het is, stelt de ze worden aangevallen. Recente Islamitische Staat/ inlichtingendienst AIVD in het dins- voorbeelden van vrouwen die door kalifaat dagavond gepubliceerde rapport Le- ISIS zijn ingezet bij zelfmoordaansla- 50 ven bij ISIS, de mythe ontrafeld, vrij- gen kent de AIVD niet. wel onmogelijk door ISIS Van ISIS mogen sommige vrouwen gecontroleerd gebied te verlaten. wel buitenshuis werken, als lerares In het rapport worden de ontberin- of arts. Ook kunnen ze actief worden 0 gen beschreven: groeiend onderling in de al-Khansaa-brigade, die vrou- Juli Januari Juli Januari Juli Januari Juli December wantrouwen, slechte huisvesting, ge- wen controleert op ‘onislamitisch ge- 2012 2013 2013 2014 2014 2015 2015 2015 brekkige elektriciteitsvoorziening en drag’. Constateren ze overtredingen 130116 © de Volkskrant - rb. Bron: Algemene Inlinchtingen- en Veiligheidsdienst erbarmelijke gezondheidzorg. Dat van de rigide ISIS-regels dan mogen laatste geldt vooral voor vrouwen die ook westerse vrouwen lijfstraffen alleen door vrouwelijke artsen mo- uitdelen. Maar de voornaamste taak gen worden geholpen, waaraan een van vrouwen is: nieuwe jihadi’s ba- groot gebrek aan is. Bevallingen zijn ren. Zo veel en zo snel mogelijk. Hoe- ‘levensgevaarlijk’. Het kalifaat, zegt veel Nederlandse kinderen precies in de AIVD, vertoont steeds meer totali- het kalifaat zijn geboren, weet de taire trekken. AIVD niet. Ruim twintig, is de schat- De dienst baseert zijn schets van het ting, maar vermoedelijk meer. De dagelijks leven bij ISIS op inlichtin- Nederlandse baby’s hebben geen gen die zijn ingewonnen sinds het identiteitspapieren, staan nergens kalifaat in juni 2014 werd uitgeroe- ingeschreven. pen. De schets staat haaks op het Vanaf een jaar of 6 gaan de kinderen beeld dat jihadgangers zelf versprei- naar school. Ze krijgen Engels, Ara- den via sociale media. Zij sturen opti- bisch, wiskunde en worden gedrenkt mistische berichten naar het thuis- in de ISIS-ideologie. Als ze 9 jaar zijn, front. Iedereen heeft een eigen huis, moeten de meisjes volledig gesluierd melden ze aan ‘broeders’ en ‘zusters’ over straat. Jongens gaan naar trai- die zijn achtergebleven en die ze wil- ningskampen voor kinderen. Ze leren len verleiden ook de sprong naar het omgaan met steek – en vuurwapens, kalifaat te wagen. oefenen executies en onthoofdingen Ze sturen whatsappjes met foto’s van op poppen en teddyberen, worden de heerlijkste gerechten. Vertellen ingezet in propaganda-filmpjes. dat het vuilnis elke dag wordt opge- Of de Nederlandse Syriëgangers die haald. Dat ze toegang hebben tot uit- taken in volle overtuiging uitvoeren, stekende medische zorg, geleverd is voor de thuisblijvers moeilijk te door westerse artsen die zich uit achterhalen. Onvrede komt niet naar ideologische overtuiging bij ISIS heb- buiten. Door tegenvallers op het slag- Een ISIS-militant spreekt een groep mensen toe in de provincie Raqqa in het noordoosten van Syrië. ben aangesloten. veld heeft ISIS de veiligheidsmaatre- Die verhalen hebben niets met de gelen opgevoerd. Alle contacten met werkelijkheid te maken, maar de het thuisfront worden gecontroleerd. propaganda werkt. En daardoor blijft Mogelijke deserteurs worden ver- de aantrekkingskracht van het kali- hoord en gemarteld en moeten voor mannen, vrouwen en kinderen bij ISIS faat bestaan. Het AIVD-inkijkje is be- een shariarechtbank verschijnen. ‘De doeld om tegenwicht te bieden aan laatste maanden is er nauwelijks nog Dit zijn hun taken: Nederlandse moslimjongeren die van contact tussen de Syriëgangers en plan zijn zich bij ISIS aan te sluiten. hun familie in Nederland’, zegt Habib Vanuit Nederland vertrekken er nog Elkaddouri van het Samenwerkings- altijd gemiddeld vijf per maand. verband Marokkaanse Nederlanders (SMN). Hij organiseert sinds vorig gescheiden jaar lotgenotenbijeenkomsten. SMN Wat staat hun daar volgens de AIVD is begonnen met vijf families, inmid- te wachten? Bij aankomst in ISIS-ge- dels zijn dat er vijftien. bied worden mannen, vrouwen en Volgens Elkaddouri worden de sim- eventuele kinderen van elkaar ge- kaarten van Syriëgangers door ISIS scheiden. Voordat ze definitief wor- ingenomen om te voorkomen dat ze den toegelaten, worden ze uitgebreid worden getraceerd en uitgeschakeld ondervraagd om te controleren of ze door drones. Het draadloze netwerk • trouw zweren aan • veel kinderen krijgen • getuige van bombardementen en geen spionnen zijn. Hun paspoorten is afgesloten. Alleen in speciale inter- Abu Bakr al-Baghdadi • rekruteren van nieuwe gruwelijkheden worden afgenomen. Mannen moeten netcafés mag contact worden gelegd. (leider van ISIS) vrouwen • regulier onderwijs en jihadlessen trouw zweren aan ‘kalief’ Abu Bakr Eigenlijk hebben de ouders geen en- • militaire training • wapentraining maar beperkt • meisjes vanaf 9 jaar gesluierd al-Baghdadi, krijgen militaire en fy- kel idee hoe het hun kroost vergaat. • actieve rol of ondersteunend gebruik over straat siek zware training en moeten ISIS- ‘Wie doorvraagt, stuit op een blok- • deelname aan gruwelijkheden • uitvoeren van (lijf)straffen • jongens vanaf 9 jaar in trainings- bevelen klakkeloos opvolgen. kade. Maar hoe moeizaam ook, ze kampen Nieuwkomers mogen hun eigen rol koesteren het contact. Het is een kiezen: strijden of ondersteunende strohalm, een teken van leven.’ < 130116 © de Volkskrant. Bron: Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst 12 opinie debat analyse donderdag 14 januari 2016 nederlands dagblad

Jan van Benthem • buitenlandcommentator nd.nl/opinie beeld ap

Nienke Westerbeek • directeur van Compassion nd.nl/columns Ik ben voor meer Hoopvolle diagnose gebruik van Twitter …Een goede behandeling van een ziekte begint met een goede diagnose. Precies daarom biedt 3 argumenten zowel de State of the Union door president Obama als de Republi- 1 Ik ben altijd snel op de hoogte van ‘breaking keinse reactie erop hoop voor de news’, omdat ik veel journalisten volg. De politiek in Washington. journalist in mij vindt dat nog steeds heel boeiend. Zelfs Michelle Obama was aan het mailen geslagen, voor de zevende en 2 Als je een goeie schrijver, journalist of opiniema- laatste keer dat haar echtgenoot als ker bent, ben je niet meer afhankelijk van president van de Verenigde Staten tijdschrift, krant of tv om je te profileren. Als je het Congres en het volk zou bijpraten goed bent, kun je je eigen podium creëren. Dat over ‘The State of the Union’. ‘Hij zal geldt ook voor organisaties of groepen. iedere minuut die hij nog heeft als president gebruiken’, schreef ze in 3 Sinds kort volg ik wat vrouwen met een Arabi- haar mail, ‘om dit land een betere sche achtergrond en soms gaan we even in plek te maken voor de komende discussie. We begrijpen elkaar slecht, maar dat is generatie en die daarna.’ mijn grootste winst: je kunt met Twitter een Dat is een toekomstvisie en precies beetje in het hoofd van een ander kijken. die gaf president Obama dan ook in zijn toespraak – het Amerikaanse evenbeeld van onze jaarlijkse Ook ergens voor? Mail uw standpunt met troonrede. Maar minstens zo 3 argumenten naar [email protected] belangrijk als de analyse en de plannen van de president, is de reactie van zijn politieke tegenstan- ders, de Republikeinen. Die hebben systematisch geprobeerd Obama zo veel mogelijk dwars te zitten. ingezonden Jelle Cnossen, Hengelo De ‘Party of No’, de partij van nee, noemt Charles Groenhuijsen ze in zijn boek Oh oh Amerika. De Republi- Napoleon keinse afgevaardigden en senatoren hebben veel maatregelen geblok- Naar aanleiding van het artikel vazallen, tegenover Rusland, Pruisen, keerd, vertraagd of de uitvoering omtrent de dreigende taal van Groot-Brittannië en enkele versplin- ervan voortdurend dwarsgezeten Juncker over het referendum over het terde Duitse staten. De gevolgen van door soms tientallen stemmingen om associatieverdrag met Oekraïne, is 1812 zijn bekend. De dominante de al aangenomen wet alsnog het leerzaam om de volgende positie, die Rusland zich had onderuit te schoffelen. uitspraak te citeren: ‘We moeten een verworven, betekende dat het iedere Europees rechtsstelsel hebben, een verandering in de politieke status quo zwartmaken De Republikeinen zeggen dat ze hebben bijgedragen aan de uitholling van het Europees Hof van Beroep, een in Europa kon verhinderen als die Maar dé ziekte van de Amerikaanse publieke vertrouwen in het Amerikaanse leiderschap. gemeenschappelijke munt, dezelfde niet zijn instemming had. Als politiek is de vrijwel absolute maten en gewichten, dezelfde tegenwicht diende de politieke polarisatie en het zwartmaken van luidruchtig het grote Democratische wetten. Ik moet alle volkeren van eenwording van de Duitse staten de tegenstander als ‘onvaderlandslie- Onder Obama is gevaar van de daken. Europa tot een volk maken en Parijs onder leiding van Pruisen, maar wel vend’ of zelfs ronduit als een Op die manier kan een land niet tot de hoofdstad van de wereld. De met instemming van Rusland. De gevaarlijke en verraderlijke bedrie- de werkloosheid geregeerd worden. Dat was een van Europese samenleving moet nieuw Russische kozakken kwamen zelfs tot ger, die het land verzwakt en in de dingen die Obama in zijn laatste leven worden ingeblazen. Er moet in Amsterdam om de Fransen uit gevaar brengt. gedaald. State of the Union benadrukte. een hogere macht zijn, die alle andere Nederland te verdrijven. De ontwik- Dat verzwakt het land juist. Uit ‘De democratie vergt een basale band machten overheerst, met voldoende kelingen in Europa sindsdien maken recente peilingen, die de BBC van vertrouwen tussen haar burgers. gezag om hen te kunnen dwingen in duidelijk dat het spanningsveld uit woensdag citeerde, blijkt dat Het enorme begrotingstekort van 9,8 Het werkt niet als we denken dat de harmonie met elkaar te leven – en 1812 nooit is verdwenen. De ongeveer twee derde van de procent – bijna Griekse cijfers – is nu mensen die het niet met ons eens Frankrijk is in de beste positie om die pogingen om de idealen van de Amerikanen denkt dat het met het 2,5 procent. Daarmee zou Amerika zijn allemaal worden gedreven door rol te vervullen.’ Aldus Napoleon Franse revolutie als leidende land de verkeerde kant op gaat. Niet zelfs aan de strenge Europese kwaadaardigheid. De democratie Bonaparte tot zijn minister Joseph beginselen in Europa te hanteren meer dan 27 procent denkt dat het begrotingseisen voldoen. In plaats komt krakend tot stilstand zonder de Fouche in 1805. (Geciteerd uit het zullen steeds weer stuiten op andere wel goed gaat met de VS. Dat laatste van hem te waarderen, ziet ongeveer bereidheid tot een compromis.’ Het boek: 1812, Napoleons fatale veldtocht waarden, die meer rekening houden is qua statistieken wel degelijk het zestig procent van de Republikeinen was een goede analyse. Maar van een naar Moskou van Adam Zamoyski). De met de Europese cultuurgeschiedenis geval. Onder Obama is de werkloos- Obama als een groter gevaar dan vertrekkend president. (tegen)spelers op het Europese toneel en het christelijke gedachtegoed dat heid gedaald van ongeveer tien Vladimir Putin en schreeuwen Daarom is de officiële Republikeinse waren in die tijd: Frankrijk en zijn daarmee is verweven. < procent naar een kleine vijf procent. kandidaten als Donald Trump reactie, verwoord door gouverneur

Reageren? ingezonden Bert Tijselink, Leimuiden beeld anp / Koen van Weel Brieven: maximaal 200 woorden. Artikelen: Gaat D66 ook Wilhelmus afschaffen? maximaal 700 woorden.

Soms lees je iets in een krant Maar ik hoop vooral dat christenen Mail uw reactie met waarover je je kunt opwinden en en niet-christenen in alle partijen in naam, adres en verbazen. En denken: is er dan geen het parlement zich hiertegen telefoonnummer naar enkel inlevingsgevoel met en respect wederom zullen verzetten, net als in voor de grote groep christenen in 2010 en 2012, toen Tweede Kamerlid [email protected] of Nederland die leven bij de Bron, bij Pechtold geen meerderheid kreeg Nederlands Dagblad, de gratie Gods. toen hij ditzelfde voorstel deed. Toen Zaterdag las ik dat Stientje van zag een (seculiere) meerderheid er postbus 111, Veldhoven, D66-Kamerlid, een niets in omdat ‘Nederland er niet 3770 AC Barneveld. wetsvoorstel heeft ingediend om de beter van wordt’. Meer informatie: frase ‘bij de gratie Gods’ te schrappen Gaat D66 binnenkort óók pleiten bij het ondertekenen van nieuwe voor afschaffing van het Wilhelmus? nd.nl/contact wetten. D66 vindt dat dat in strijd is D66 vindt zich seculier, maar zegt met de scheiding tussen kerk en geen hekel aan religie te hebben. staat. Maar dat is geheel niet in het Waar komt dan het antichristelijk geding. imago van D66 vandaan? Tegen Ik hoop dat christenen die op D66 welke individuele rechten uit de stemmen tegen het ingediende Grondwet gaat de frase ‘bij de gratie wetsvoorstel in het geweer komen. Gods’ eigenlijk in, volgens D66? < 13 opinie debat analyse nederlands dagblad donderdag 14 januari 2016

column André Zwartbol nd.nl/columns

Amerikaanse ziekte Diefstal

Ze stonden het vorige week in het Journaal te vertellen alsof het een natuurverschijnsel was. Twee verkopers van de schoenenketen Manfield hadden het over de teloorgang van hun winkel. Ze vertelden over de concurrentie van internet. En dat mensen bij hen in de winkel schoenen komen passen en ze vervolgens via internet bij een ander bestellen. Het was niet anders, zeiden de verkopers. ‘Dat is de markt.’ Ze namen het niemand kwalijk. Maar dat is toch echt onzin. Er zit een onvoorstelbare egoïstische mentaliteit achter; van veel voor weinig, en voor een dubbeltje op de eerste rang.

Maar het is ook nog wat anders: het is diefstal. Misbruik van service. Je maakt er dankbaar gebruik van, je neemt het mee naar huis, het helpt je bij je keus als je op internet winkelt, maar je betaalt er geen cent voor. Nee, dit is geen diefstal die in de wet staat. Je zult er niet voor vervolgd worden. Met een beetje goede wil lees je het in de Bijbel: behandel anderen zoals jij ook behandeld wilt worden.

Stel, je werkt zelf in een winkel en je helpt een klant: je be- antwoordt zijn vragen, je zoekt wat op in de computer, je schenkt een kopje koffie, je laat verschillende modellen zien, je laat passen, je laat een proefrit maken. Je levert meerwaar- de die bij een webshop niet te vinden is. En dan komt daar een klant die wel die extra’s wil, maar niet het product, want dat koopt hij ergens anders. Dat is dus diefstal. En ik hoor dit net iets te vaak om te denken dat het een uitzondering is. Dat moet maar eens afgelopen zijn. Als je dan via internet wilt winkelen, dan zorg je maar dat je daar je service krijgt. Of niet, maar daar is de prijs dan ook naar. Als je naar de winkel gaat, en je laat je uitgebreid voorlichten, dan is het niet meer dan normaal dat je ook daar het product koopt. Of, vooruit dan, in een andere winkel in de buurt. Maar je bestelt het dan niet via internet omdat het daar het voordeligst is. Dat kun je echt niet maken.

Nikki Haley van South Carolina, zo zwaargewicht binnen de Republikei- opvallend onderdeel aan: de kerken advertentie belangrijk. Want in plaats van nen. Dit kan ook genezend werken lopen in een ongekend hoog tempo Obama hierop aan te vallen, ver- voor de Republikeinse partij zelf. Niet leeg. Juist de harde, veroordelende Kom n r christelijk vakantiepark De Be eld sterkte ze zijn boodschap met een de grootste schreeuwer brengt de politieke boodschappen spelen prachtig verwoorde erkenning van beste oplossing, stelt Haley – duide- daarin een belangrijke rol, zeggen schuld. ‘Wij Republikeinen, moeten lijk doelend op Donald Trump. ‘Vaak met name ‘millennials’, de jongvol- 9 - 16 juli Gezinsweek met 4e Musketier die waarheid aanvaarden. is het beste wat we kunnen doen, ons wassenen die nog wel zeggen te 16 - 23 juli Gezinsweek met Compassion BOEK NU We moeten erkennen dat wij hebben eigen stemgeluid te dempen. geloven maar de kerk de rug 23 - 30 juli Gezinsweek met de EO www.betteld.nl bijgedragen aan de uitholling van het Wanneer dat geluid zachter is, kun je toekeren. 30 juli - 8 aug Gezinsweek met Eddie Bakker publieke vertrouwen in het Ameri- echt horen wat de ander zegt. En dat Door naar hen te luisteren, stopt 7 - 12 aug Gezinsweek met Christian Tan kaanse leiderschap. We moeten kan een wereld van verschil maken.’ hopelijk dit weghollen uit de kerk – 20 - 25 aug Gezinsweek met IP & Praise Party accepteren dat wij een rol hebben en uit een door christelijke overtui- 26 - 28 aug Graceland Festival gespeeld in hoe en waarom onze dit is nodig ging gedragen Amerikaanse politiek. 29 aug - 4 sept Israëlmidweek en -weekend regering is ontwricht. En daarna Dit heeft Amerika nodig. Want En hopelijk zegt over tientallen jaren moeten we dat repareren.’ Niets van Obama heeft in een ding absoluut daardoor een toekomstige Ameri- Elke schoolvakantie vol programma wat president Obama in zijn gelijk: de Amerikanen leven in een kaanse president nog steeds ‘God met MEGAKIDS, tienerprogramma, toespraak zei, is belangrijker dan tijdperk van enorme verandering. zegene jullie allemaal en God zegene sport, muziek en veel meer. Zelhem deze erkenning door Nikki Haley, een Groenhuijsen wijst daarvan een zeer de Verenigde Staten van Amerika’.

ingezonden Margriet Terlouw, Leusden ingezonden Cor Verkade, Gouda

Mijn verbazing over Bonhoeffer Veeg goden niet bij elkaar

‘De naam is bekend, maar wat niet mocht verlaten. Hij kwam terug, op zich nam en zijn leerlingen vraagt In zijn column van 11 januari vraagt bijna elk mens wil met zijn/haar schrééf de man eigenlijk?’ Zo begint was actief lid van de Bekennende om hetzelfde te doen. In Amerika zag Bernhard Reitsma zich af of je godsdienst het hogere zoeken en Gerard Dekker over Bonhoeffer (ND 8 Kirche en zou uiteindelijk door het Bonhoeffer niet alleen het lijden van toegewijd christen kunt zijn en dienen, maar is dat daarom dezelfde januari). Omdat ik in de kerstvakan- nazi-regime worden vermoord. Een de onderdrukte zwarten, maar ook zeggen dat moslims en christenen God? Steeds vaker hoor je mensen tie de biografie van Bonhoeffer las, lot dat hem bespaard was gebleven hoe de zwarte kerken daarmee dezelfde God aanbidden. zeggen dat ze in zichzelf geloven en geschreven door Eric Mataxas, waren als hij veilig en wel in Amerika was omgingen: ‘Niemand kent mijn Mijn antwoord op zijn vraag: een daarmee dienen ze de ‘goddelijke mijn leesoren gespitst. Want ik was gaan werken. problemen, niemand, behalve Jezus.’ christen dient ‘de God van Israël’, ‘de vonk’ in zichzelf (elk mens is naar/in tijdens het lezen van die biografie Mijn bewondering voor Bonhoeffer is Het antwoord van Mataxas op de God van Abraham, Izak en Jacob’ en het beeld van God geschapen), maar van de ene in de andere verbazing gegroeid door Mataxas’ boek. Toen ik vraag van Gerard Dekker is te lezen als een moslim met joden en daarmee is die godsdienst niet op gevallen. Zo las ik dat Bonhoeffer in zelf in de jaren tachtig theologie op bladzijde 121 van diens boek: christenen deze ‘God van Israël’ wil één lijn te zetten met joden en 1931 een tijd in New York woonde studeerde in Groningen las ik wel ‘Bonhoeffers ervaringen met de dienen en aanbidden dan is dat heel christenen. Juist ex-moslims en dat zijn geloof daar door het eens ‘iets’ van hem, maar tijdens het Afro-Amerikaanse gemeenschappen mooi. Maar als zijn geloof ‘Gods volk’ getuigen met grote regelmaat dat ze bijwonen van zwarte diensten lezen van deze biografie voelde het onderstreepte het idee dat zijn vernietigd wil zien, is er toch echt een andere God leren kennen na hun helemaal is veranderd. En dat hij in alsof ik aan zijn voeten zat. ‘Wie was denken zich ontwikkelde: de enige sprake van een andere God. bekering tot het christendom. 1939, vlak voor het uitbreken van de hij en waarom nam hij de beslissin- echte vroomheid en energie die hij in Niet iedere godsdienst is gericht op Het is belangrijk om te beproeven of Tweede Wereldoorlog naar Amerika gen die hij nam?’, zijn vragen die de Amerikaanse kerken had be- de God van Israël. Reitsma’s sugges- de geesten uit God zijn en juist bij terugging, maar het daar maar twee voor mij beantwoord zijn. Bonhoef- speurd waren blijkbaar te vinden in tie dat er maar één God is en dat antichristelijke machten wordt het maanden uithield omdat hij geloofde fer geloofde in Jezus Christus als de die kerken waar in het heden en daarom moslims dezelfde God dan gevaarlijk om ze op één hoop dat hij de lijdende kerk in Duitsland levende Heer die vrijwillig het kruis verleden sprake was van lijden.’ < dienen, lijkt mij wankel. Inderdaad, met ‘de God van Israël’ te vegen. < 14 nederlands dagblad donderdag 14 januari 2016

familieberichten tarief € 1,21 per mm, per kolom (incl. 21% btw); via site € 1,09 per mm, per kolom (incl. 21% btw); over telefonisch opgegeven advertenties kunt u niet reclameren

Gisteren is geweest De Heer laat immers voortdurend zijn ogen over de aarde rondgaan Morgen komt nog en biedt iedereen hulp die hem met heel zijn hart is toegedaan. Hoe lieflijk is uw woning, 2 Kronieken 16 vers 9a Vandaag zorgt God HERE van de hemelse machten. Van verlangen smacht mijn ziel De Heer heeft bij zich genomen mijn lieve man, onze zorgzame vader en opa naar de voorhoven van de HERE. 1926 - 14 januari - 2016 Mijn hart en lijf roepen om de levende God. Vandaag wordt onze moeder en oma Willem Marinus Mak Psalm 84: 2 en 3 negentig jaar! 26 mei 1935 - 11 januari 2016 Verdrietig om de grote leegte die zij achterlaat, maar Ali van Houwelingen - Werner hij heeft zijn bestemming bereikt. dankbaar voor de mooie jaren die wij samen hebben gehad, delen wij u mee dat na een afnemende Wij vieren dit feest aanstaande zaterdag gezondheid voor ons onverwacht is overleden mijn in familiekring Ali Mak - van der Graaf lieve vrouw, onze zorgzame mama en oma Marjo en Hans Grietje Ploegman-Klement Kinderen: Rob en Truus, Astrid en Irene Bart en Esther, Joas Kleinkinderen: Ronald, Martijn en Rianne, Johan en Raïssa, Janoah 54 jaar Mirjam en Leendert geboren te Ambt Hardenberg op 1 september 1940 Reinier, Mirjam en Matthijs Mattijs, Friso Achterkleinkinderen: Chris, Jorian, Anniek, overleden te Hardenberg op 11 januari 2016 Tomas, Elise Janneke in herinnering Ommen: Henk Ploegman Dick en Corien Hilversum: Martin en Annie Churchillsingel 541 Richard, Justin, Lennart, Joël 3137 XC Vlaardingen Dalfsen: Theo Petra en Kees Demi, Asselina Esther en Jesse Herman en Titia Ommen: Mirjam en Erwin Mark, Inge, Hanna Maarten Wilma Zwolle: Inge en Gert En de vrede Gods, die alle verstand te boven gaat, Isa, Jonne, Fedde zal uw harten en uw gedachten behoeden Pim en Lena in Christus Jezus. Marloes en Huibert-Jan, Den Burg: Judith en Gijs Filippenzen 4:7 Emma, Martijn, Iwan, Liza Sam In deze zekerheid en vrede is onze moeder, oma, oude Judith en Wolter Sibculo: René en Corina oma en tante door haar Hemelse Vader thuisgehaald. Eline ♥, Lieke, Hidde Margreet en Eric Hardenberg: Mark Christina Adriana Cornelia Hans en Dita (Stien) Mariana, Anna Lisa, Samuël Korenbloemstraat 16, 7731 VW Ommen van der Griendt-van Overbeeke De samenkomst, waarvoor wij u uitnodigen, zal sinds 28 maart 1992 weduwe van St Helenabaai 221 worden gehouden op zaterdag 16 januari om 2904 AE Capelle aan den IJssel Floris van der Griendt 10.30 uur in de Gereformeerde Kerk Het Baken, Trompstraat 2 te Ommen. Terneuzen, Dordrecht Mijn man is thuis. Aansluitend zal de begrafenis plaatsvinden op de 29 september 1923 11 januari 2016 Er is gelegenheid tot condoleren op zaterdag 16 januari van algemene begraafplaats Laarmanshoek te Ommen. Dordrecht: Henk en Anneke 9.30 uur tot 10.15 uur in “De Voorhof, Bermweg 332 te Capelle Er is gelegenheid om afscheid van haar te nemen en van der Griendt-Feenstra aan den IJssel. Aansluitend zal de dankdienst gehouden worden. Michaël & Natascha, Sanne, Joris ons te condoleren voor aanvang van de samenkomst. Florian De begrafenis zal plaatsvinden op de begraafplaats “Oud- Judith & Oscar Kralingen”, Laan van Oud Kralingen 1 te Rotterdam-Prinsenland, David & Eva Maria, Jonathan omstreeks 12.00 uur. Victor & Gerdine Liever geen bezoek aan huis. Leeuwarden: Hanneke en André Onze lieve oudste zus Fonteijn-van der Griendt  Grietje Ploegman-Klement Den Haag: Kees en Dineke  van der Griendt-van Tilborg Wat kan ons schaden, wat van U scheiden, is thuisgekomen. Marianne & Jan, Pieter, Lieke Liefde die ons hebt liefgehad?  Nelleke & Tomas, Niets is ten kwade, wat wij ook lijden, Anny en Egbert Smit-Klement Nathan, Marit, Vera Gij houdt ons bij de hand gevat. Klazien en Jan Piet de Ruiter-Klement Elsbeth & Tjitze, Stef, Jolie Eeuwigheidsleven zal Hij ons geven, Andreas & Charlotte als wij herboren Hem toebehoren, Betty en Luuk Sandink-Klement Drongelen: Annemarie en Jan die ons is voorgegaan. Halleluja! Hetty en Kees Van Veen-Klement Uit lied 477  Molenaar-van der Griendt We denken vol liefde aan Joshua Het valt ons zwaar om alweer afscheid te moeten Egbert Klement en Annemarie de Groot Christiaan nemen van een geliefd gezinslid nu is overleden die niet meer bij ons zijn. Lelystad: Bart en Sharien onze broer en zwager van der Griendt-Bareño Levi Willem Marinus Mak Noha Wim Jesher tweelingbroer van Bert, † 2011 Wat God doet dat is welgedaan, Alphen a/d Rijn: Leja en Herman van Gog-van der Griendt Krimpen aan den IJssel Ineke Mak-Lever Zijn wil is wijs en heilig. Dordrecht: Jackie en Henk Heerde Dick Mak Terschuur Riek Verkade-Mak Tot ons verdriet moesten wij afscheid nemen van van Noort-van der Griendt onze lieve, meelevende schoonzus en tante Lennard & Miranda, Jessy, Jonita Rotterdam Joke Mak-van Spronsen Mandy Jane & Ashwin, Sliedrecht Chiel Mak GRIETJE PLOEGMAN-KLEMENT Jermain, Elisa Jay Bennekom Mar Mak Rijswijk Andries Mak Sjoerd & Marlies, Sarah Jane, Noa Zij verlangde, na maanden van revalidatie, naar huis, Anna Louise, Risja Betty Mak-van den Berg Maarssen Jur Mak maar de HERE haalde haar THUIS. De dankdienst voor haar leven wordt gehouden op Nely Mak-Bossema Wij bidden om troost en kracht voor Henk, de zaterdag 16 januari om 11.00 uur in de Open Hof, Papendrecht Karel Mak kinderen en kleinkinderen en voor onszelf. Herschelstraat 27, Dordrecht. Joke Mak-Verkade Voorafgaande aan deze dienst is gelegenheid tot Mariënberg: Jantien Ploegman-aan het Rot condoleren van 10.00 tot 10.45 uur. Na de dienst Capelle aan den IJssel Jan Mak lopen wij naar de Algemene Begraafplaats aan de Trudie Mak-Krabbendam (Klaas Ploegman in herinnering) Zuidendijk 270, Dordrecht, waar de begrafenis om Zaamslag Greet de Kunder-Mak Daarlerveen: Corrie Dubbink-Ploegman circa 12.45 uur plaats vindt. Rens de Kunder (Dieks Dubbink in herinnering) Na afloop lopen wij terug naar de Open Hof, waar Wij denken aan onze schoonzus Ali en de kinderen die Almelo: Bé en Betty Ploegman-Lijzenga gelegenheid is om elkaar te ontmoeten. hun man en vader, niet alleen in deze ziekteperiode Hoogezand: Albert en Loes Ploegman-van Houdt Correspondentieadres: maar ook in vorige, liefdevol en trouw hebben Veenendaal: Jan en Janny Ploegman-van Houdt Frederikstraat 16, 3314 JM Dordrecht bemoedigd, verzorgd en ondersteund. Neven en nichten 15 nederlands dagblad donderdag 14 januari 2016

Petra Noordhuis nd.nl/nederland beeld nd en anp / Roos Koole Ernstig zieke denkt anders over waardigheid

…Ernstig zieke mensen veranderen maximaal vier jaar. Zij hield regelma- vaak in hun ideeën over wat een tig een diepte-interview met hen. waardig leven is. Tot haar verrassing veranderen bij veel mensen de ideeën over wat zij …‘Het heeft mij verrast hoe als onwaardig zien. ‘Mensen zijn be- veerkrachtig mensen zijn, hoe ze zorgd hun waardigheid te verliezen, toch weer levensperspectief vinden.’ vooral bij dementie, maar de meer- derheid van de mensen weet zijn of haar gevoel van waardigheid te her- vinden. Veel mensen hechten veel waarde aan hun werk of aan mee- draaien in de maatschappij. Als dat niet meer kan, ontdekken ze hoe waardevol ze zijn voor mensen in hun omgeving: dat ze advies kunnen geven en steun.’ Dementeren hebben na verloop van tijd minder ziektebesef en daardoor minder last van een gevoel van ver- lies van waardigheid. ‘De beginfase is het moeilijkst.’ Toch is er een groep mensen bij wie het gevoel van waardigheid in de Isis van Gennip loop van hun ziekte afneemt. ‘Er moet meer onderzoek komen naar ▶Amsterdam deze groep’, vindt Van Gennip. Mensen die een ernstige ziekte heb- Een waardige dood en waardigheid Een waardige dood en waardigheid in de zorg zijn belangrijke onderwerpen geworden in de samenleving. ben, zijn vaak bang hun waardigheid in de zorg zijn belangrijke onderwer- te verliezen, door het verlies van pen geworden in de samenleving, trole over het leven, het gevoel ie- kan lastig zijn om hulp te vragen in Ze heeft een model ontwikkeld om functies en capaciteiten en afhanke- onder andere vanwege het euthana- mand tot last te zijn en het zich ge- je sociale omgeving. Dit kan een ex- de waardigheid rond het levenseinde lijkheid van zorg. Voor hen is er goed siedebat. Om mensen die afhankelijk stigmatiseerd voelen als patiënt. Een tra bedreiging voor je waardigheid verder te kunnen onderzoeken. Ook nieuws: ‘Veel mensen kunnen din- zijn geworden van anderen zorg te ondersteunende sociale omgeving, zijn. Als je bijvoorbeeld hulp bij het kan dit model gebruikt worden om gen die zij aanvankelijk als onwaar- bieden die hun gevoel van waardig- zoals de aanwezigheid van een part- wassen nodig hebt, is het misschien voor artsen, verpleegkundigen en an- dig beschouwden, uiteindelijk wel heid overeind houdt, is het belangrijk ner en thuis kunnen wonen, kunnen makkelijker om dat aan een profes- dere zorgverleners inzichtelijk te accepteren. Ook in iemands laatste te weten welke aspecten van zorg en juist helpen de waardigheid te bewa- sionele zorgverlener te vragen.’ maken welke factoren mogelijk een maanden kan het leven nieuwe bete- welke ervaringen van belang zijn ren of te hervinden. Het viel haar op dat de mensen bij rol spelen voor iemands gevoel van kenis krijgen’, zegt psycholoog Isis voor een gevoel van waardigheid. Niet iedereen heeft zo’n ondersteu- wie het gevoel van waardigheid blij- waardigheid. van Gennip. Daarnaar is volgens Van Gennip nog nende sociale omgeving, daarom is vend wordt aangetast vaak alleen Haar onderzoek heeft zich voorna- Zij onderzocht hoe mensen met een maar weinig onderzoek gedaan. ‘Er het volgens Van Gennip belangrijk wonen, waardoor zij geen steun heb- melijk gericht op blanke Nederlan- chronische of terminale ziekte die was nog vrijwel niets bekend over de om thuiswonende patiënten duide- ben van een partner. ‘Het gaat ook ders. ‘Ik zou in de toekomst graag nog thuis wonen, hun persoonlijke beleving van persoonlijke waardig- lijk te maken hoe zij professionele vaak om mensen die veel pijn heb- waardige zorg rond het levenseinde waardigheid beleven. Vrijdag promo- heid bij patiënten met een chroni- zorg aan huis kunnen regelen, zoals ben, wat het contact met anderen van mensen met een niet-Nederland- veert ze bij VUmc. sche of terminale ziekte die nog thuis thuiszorg, verpleging, verzorging, ook moeilijk maakt omdat de pijn zo se culturele achtergrond willen on- Zij interviewde 34 mensen met een wonen.’ maar ook psychologische en psychia- overheersend is. En het heeft met ka- derzoeken. We weten dat ideeën ernstige ziekte: kankerpatiënten, trische zorg en geestelijke verzor- rakter te maken: je hebt mensen die over waardigheid en de dood sterk mensen met dementie en mensen omgeving ging. ‘Zeker nu het een politieke de gevolgen van hun ziekte niet kun- cultureel bepaald zijn. Om te zorgen met chronische ziekten zoals hiv en Uit haar onderzoek blijkt dat bij ieder doelstelling is om zieken en ouderen nen of willen accepteren. Iemand zei dat we ook mensen met een niet-Ne- de ziekte van Crohn. Het ging om mens andere thema’s het gevoel van langer thuis te laten wonen.’ tegen mij: ik wil niet dat ik mijn derlandse achtergrond goede zorg mensen die thuis wonen en daar zorg waardigheid beïnvloeden. Ze noemt Ze vindt ook dat zieken niet gedwon- grenzen ga verschuiven en dat ik uit- kunnen bieden, is het belangrijk om ontvingen. Van die 34 mensen volgde als negatieve factoren onder andere gen moeten worden om altijd eerst eindelijk ga accepteren wat ik nu on- hun ideeën over waardigheid verder zij negentien mensen langere tijd, het verlies van autonomie en con- hulp te vragen aan de familie. ‘Het waardig vind.’ te onderzoeken.’ <

Rectificatie Achter tranen van verdriet Haar plotselinge en tragische overlijden bracht een schuilt de glimlach van herinnering grote schok teweeg in onze hogeschool.  Er is geleden, er is gestreden en er is gebeden, maar :LM]LMQLQWHQVYHUGULHWLJGDWZLM]RYURHJ Marja Teekens onze God heeft in Zijn ondoorgrondelijke wijsheid DIVFKHLGPRHWHQQHPHQYDQ Onderzoeker Biobased Economy en onze lieve en altijd vriendelijke kleindochter  docent Hippische bedrijfskunde Marlies de Zeeuw Marja Teekens Marja was voor ons een levenslustige, talentvolle,  lieve en volop in het leven staande collega. Zo zal verder lijden bespaard en haar opgenomen in Zijn heerlijkheid. PHLMDQXDUL Marja in onze herinnering voortleven. Wij zullen  +XL]HQ    =DQGKXL]HQ haar en haar professionele bijdrage missen en zijn blij Heer, Ontferm u over haar ouders: Ad en Ieneke,  dat we Marja in ons midden hebben gehad. Heer, Ontferm U over haar broers: Huib en Wouter, Heer, Ontferm U over ons allen. Lieve mem van Renske en Ynse Wij wensen familie en vrienden veel sterkte toe bij   het verwerken van dit enorme verlies. Amersfoort /LHYHGRFKWHUHQ]XVYDQ Namens directie en medewerkers 11 januari 2016  0DUJUHHWK%JHO van hogeschool CAH Vilentum, De diepbedroefde grootouders  5ROI&\QWKLDHQ-RUDQ7HHNHQV Rieke de Vlieger en Wil Bekkering IJme en Mattie Woensdregt-Volkerink  -RULQH7HHNHQV College van Bestuur Aeres Groep,  0DDLNH7HHNHQVHQ-DQV2WWHPD Bastiaan Pellikaan en Joep Houterman  Team Praktijkgericht Onderzoek, :LMQHPHQDIVFKHLGYDQ0DUMDRS]DWHUGDJ Corné Kocks MDQXDULRPXXULQ+RWHO5HVWDXUDQW Team Hippische bedrijfskunde, 'H=HHJVHU'XLQHQ6FKLSERUJHUZHJ Ruth van der Beek 7/=HHJVH Overlijdens berichten uit  andere bladen: 2PXXU]XOOHQZHKDDUEHJUDYHQRS EHJUDDISODDWV'H'XLQHQWH(HOGH Reformatorisch dagblad:  6 jan: Dirk Cornelis Donker te Maarsbergen (71); &RUUHVSRQGHQWLHDGUHV Albertus van Eckeveld te Woudenberg (57); =RQQHKRUVW$-(HOGH 7 jan: Hendrika Pieternella Scheele-Boonstoppel  te Moerkapelle (90); Cornelis Wilhelmus Bulten Het afscheid en de begrafenis staan open voor te Aagtekerke (76); Geesje Keizer te Epe (88); Jan iedereen die Marja goed heeft gekend en graag Goedhart te Hardinxveld-Giessendam (84). afscheid van Marja wil nemen. 16 nederlands dagblad donderdag 14 januari 2016

Jarl van der Ploeg / vk nd.nl/economie Unilever aan kop met aanpak ondervoeding

▶Amsterdam Van ’s werelds grootste voedselbe- aan obesitas en nog eens 800 miljoen op vooruitgegaan, maar volgens Kau- ten. Bij FrieslandCampina ontbreekt voegen. Andere criteria die meewe- drijven zet het Nederlandse mensen aan structurele ondervoe- er kan het nog heel veel beter. Ook zulke zelfregulering. Een woordvoer- gen in de eindscore zijn de hoeveel- Unilever zich het meest in voor de ding. De onderzochte ondernemingen Unilever zelf zegt te blijven werken der laat weten dat het concern op alle heid productinformatie op de verpak- bestrijding van ondervoeding en zijn bij uitstek partijen die dat tegen aan verbeteringen. markten waarop het actief is, voldoet kingen, maar ook de grootte van die obesitas. kunnen gaan en eigenlijk ook moeten aan lokale wetgeving en dat er de af- verpakkingen. ‘Van een bedrijf als gaan, zegt Inge Kauer, directeur van tekenfilmfiguurtjes gelopen jaren bovendien ‘forse stap- Mars kunnen we niet verwachten dat Niet dat de competitie nu zo stevig is: het indexproject. ‘Toch komt de ech- Het tweede Nederlandse bedrijf op de pen’ zijn gezet. ze het recept van hun Marsreep aan- van de 22 onderzochte multinatio- te, o zo noodzakelijke ommezwaai lijst, FrieslandCampina, scoort welis- Om tot een score te komen hebben de passen, maar zij kunnen punten sco- nals halen slechts twee een magere veel te langzaam op gang. Ten opzich- waar hoger dan drie jaar geleden onderzoekers gegevens verzameld in ren door bijvoorbeeld kleinere por- voldoende. Naast Unilever (6,4 op een te van 2013, toen de vorige ATNI uit- (1,2), maar de 2,8 van dit jaar is nog zeven categorieën. Veruit de belang- ties aan te bieden, en daar bovendien schaal van 10) scoort alleen het Zwit- kwam, zijn de belangrijkste bedrijven altijd zwaar onvoldoende. Vooral op rijkste categorie draait om de kwali- duidelijker op te zetten wat er precies serse Nestlé (5,9) bovenmaats. nauwelijks iets opgeschoten – slechts een gebied als marketing laat Fries- teit van de producten zelf. Bedrijven in zit’, zegt Kauer. Dat blijkt uit de vandaag gepubliceer- drie tienden gemiddeld. Je moet deze landCampina steken vallen. Zo werkt die daar het beste scoren, zijn degene Van de meest invloedrijke voedselgi- de Toegang tot Voedselindex (naar lijst dan ook vooral zien als een op- lijstaanvoerder Unilever bijvoorbeeld die de hoeveelheid zout, suiker en vet ganten scoren vooral de onlangs ge- het Engels afgekort als ATNI), een ini- roep: het moet echt beter. En snel.’ nooit samen met modellen die een la- in hun producten de afgelopen jaren fuseerde Kraft (0,8) en Heinz (0,3) tiatief van onder andere de Bill & Unilever stond bij de editie van 2013 ger BMI hebben dan 18 en gebruikt het meest naar beneden brachten, of abominabel slecht. Zij publiceren Melinda Gates Foundation. Wereld- nog op de tweede plaats, met een ge- het ook geen tekenfilmfiguurtjes op juist actief proberen meer groenten, nauwelijks concrete doelstellingen wijd lijden ruim 600 miljoen mensen middelde van 6,1. Het bedrijf is er dus de verpakkingen van kinderproduc- fruit, vezels en volkorengranen toe te om gezondere producten te maken. <

beurs anp nd.nl/economie Aegon uitblinker op Beursplein 5 ▶Amsterdam De Amsterdamse beurs is woensdag met winst MidKap 0,5 procent steeg tot 661,17 punten. De gesloten. Aegon voerde het hoogste woord op Beurs- graadmeters in Parijs en Londen stegen 0,5 procent, plein 5, onder meer omdat de verzekeraar een hoger Frankfurt zakte 0,3 procent. dividend gaat uitkeren. De overige Europese beurzen Aegon kwam met een grote hoeveelheid overwegend eindigden de handelsdag overwegend in de plus. financiële informatie naar buiten. Daaruit bleek Het positieve sentiment op de beursvloeren kwam in bijvoorbeeld dat het bedrijf de komende jaren zijn de middaghandel overigens wat onder druk te staan, winst wil opvoeren en dat aandeelhouders een hoger door de bekendmaking van toegenomen Amerikaanse dividend en een flinke inkoop van aandelen tegemoet olievoorraden. Dat bericht zette de olieprijzen weer kunnen zien. Beleggers zetten het aandeel daarop 9,7 wat onder druk. De AEX in Amsterdam sloot uiteinde- procent hoger. Branchegenoot Delta Lloyd liftte mee lijk 0,4 procent hoger op 418,05 punten, terwijl de en noteerde een plus van 4,4 procent. 17 nederlands dagblad donderdag 14 januari 2016

Bard van de Weijer nd.nl/economie beeld Marcel van den Bergh Mierenzuur kan auto aandrijven

…Heeft de elektrische auto of de auto op waterstof de toekomst?

…Techniekstudenten uit Eindhoven zien in mierenzuur als energiebron een aantrekkelijk alternatief.

▶Eindhoven Welke gaan winnen, auto’s met een accu of die op waterstof? Het is een vraag die autofabrikanten hoofdbre- kens bezorgt. Misschien gaat ook dit keer een derde er met het been van- door. Dat hopen studenten van de TU Eindhoven, die een auto hebben ont- wikkeld die rijdt op mierenzuur. Mierenzuur? Dat is een – zoals de naam al doet vermoeden – zeer zuur goedje dat niet verkregen wordt door deze nijvere diertjes boven een em- mer uit te wringen. Mierenzuur ont- staat door waterstof te binden aan CO2. Het is een vloeistof die gewoon getankt kan worden, net als benzine. In de auto wordt het weer omgezet in CO2 en waterstof. Het waterstof wordt gebruikt om elektriciteit mee op te wekken voor de motoren, de CO2 verdwijnt in de lucht waar het eerder aan onttrokken is. Voilà, een elektrische auto op mie- renzuur. De ‘Porsche’ van de Eindho- vense studenten is weliswaar een schaalmodel van een meter groot, maar hij toont aan dat het idee werkt: auto’s kunnen rijden op mie- renzuur. De vraag is alleen: waarom? veiligheid Het brouwen van mierenzuur lijkt een nodeloos ingewikkelde tussen- Eindhovense studenten werken aan hun schaalmodel van een Porsche op mierenzuur. stap, want er zijn al auto’s op de markt (van onder meer Toyota, Hon- da en Hyundai) waarbij de waterstof Bovendien is de energiedichtheid re- niet betrokken bij het project, ziet mierenzuur op een flinke hindernis: volledig op de ontwikkeling van de onder hoge druk in een tank zit op- latief groot. Hierdoor komt een mie- toepassingen voor mierenzuur in de omzetting naar waterstof verliep auto te storten. Met succes: in enkele geslagen. Waarom dan mierenzuur? renzuurauto op een tank van hon- voertuigen. Al vindt hij dat er nog te traag. Katalysatoren die het proces maanden tijd ontwierpen de Eindho- ‘Omdat mierenzuur veel praktischer derd liter ongeveer vijfhonderd naar problemen met corrosie geke- moeten versnellen, waren bovendien vense studenten dit schaalmodel, is als energiedrager’, zegt Pieter Ot- kilometer ver. Dat is beter dan accu- ken moet worden. ‘Het is onzeker of kostbaar. Alles veranderde na een wonnen ze twee prijzen met het idee tink, student technische bedrijfskun- auto’s en ongeveer even ver als voer- onderdelen als bijvoorbeeld de kata- vinding door de Eindhovense fysisch en hebben ze inmiddels een fabri- de. Ottink is tevens gelegenheids-pr- tuigen op waterstof. Het totaalge- lysator duurzaam bestand zijn tegen chemicus Georgy Filonenko, die afge- kant zo ver gekregen een heuse bus medewerker van de groep van 26 wicht van de installatie inclusief het zuur’, zegt De Jong. Een ander na- lopen zomer een verbeterde kataly- om te bouwen naar mierenzuur. studenten die sinds september in een volle tank zal vergelijkbaar zijn met deel is dat mierenzuur maar 4,5 mas- sator presenteerde. Hiermee verloopt Volgend jaar gaan ze ook een ‘echte’ rommelige ruimte op de TU-campus dat van waterstofauto’s die nu op de saprocent waterstof bevat, terwijl dat het proces tien keer sneller, waar- mierenzuurauto bouwen. Autofabri- werkt aan de mierenzuurauto. Ga markt zijn, zegt Ottink. Accu-auto’s bij bijvoorbeeld methanol 12,5 pro- door een praktische toepassing van kanten zullen wel staan te rammelen maar na, zegt hij: mierenzuur is niet zijn vaak veel zwaarder, vanwege het cent is. Met methanol kan dus het- de zure ‘brandstof’ in zicht kwam. aan de poorten van de universiteit? brandbaar, niet explosief en het is grote accupakket. Mierenzuur biedt zelfde trucje worden uitgehaald, ter- ‘Nog niet’, zegt Aerts. Vermoedelijk vloeibaar bij kamertemperatuur, dus alle voordelen van waterstof, wijl de ‘brandstoftank’ een stuk prijzen omdat ze net miljarden geïnvesteerd waardoor het niet onder extreem zonder de nadelen, zeggen de Eind- kleiner kan zijn dan bij mierenzuur. Student industrieel ontwerpen Max hebben in accutechnologie en water- hoge druk in tanks vervoerd hoeft te hovense studenten. Nadeel: methanol is brandbaar, er- Aerts zag zo veel brood in een toe- stof. ‘Ik denk dat ze eerst willen zien worden. Als energiedrager is het Wiebren de Jong, universitair docent kent De Jong. passing dat hij zijn studie tijdelijk of het werkt.’ daarmee veiliger dan waterstof. proces en energie aan de TU Delft en Tot voor kort stuitte het gebruik van heeft stopgezet om zich in het team Bij dezen. <

anp nd.nl/economie anp anp nd.nl/economie Export van China Neckermann.com begint neemt toch toe Waarde zuivelexport pakt met eigen winkelketen ▶Peking fors lager uit dan in 2014 De export van China is in december ▶Naarden met 2,3 procent gegroeid ten opzich- ▶Den Haag Webwinkel Neckermann.com begint De keten begint met dertien winkels. te van een jaar eerder. Dat meldde De waarde van de Nederlandse vorig jaar stevig onder druk. een eigen winkelketen. Daarvoor de Chinese overheid woensdag. zuivelexport is vorig jaar met 10 In de voorlopige cijfers van de NZO is zijn in Nederland acht filialen van investeerder Daarmee was sprake van enig procent afgenomen ten opzichte geen rekening gehouden met de uit- Kijkshop overgenomen en in België Het is de bedoeling dat er over twee herstel na de krimp van bijna 4 van een jaar eerder, tot naar voer van kindervoeding, waarin voor vijf zaken van DepotPlus, maakte jaar tientallen zaken zijn met de procent in november. De toename schatting 6,6 miljard euro. een belangrijk deel zuivelingrediën- de retailer woensdag bekend. naam van het vroegere postorderbe- van december was onverwacht. ten zijn verwerkt. De exportwaarde drijf op de gevel. Een en ander wordt Economen rekenden in doorsnee Dat maakte de Nederlandse Zuivel van kindervoeding nam vorig jaar Neckermann.com denkt de stap naar mogelijk gemaakt door de Ameri- opnieuw op een min van 4 procent. Organisatie (NZO) woensdag bekend. met 5 procent toe tot bijna 2 miljard de winkelstraat te kunnen zetten kaanse investeerder Readen. De afgelopen weken ontstond veel De terugval kwam vooral door lagere euro. door van de winkels ook afhaal- en Klanten kunnen in de winkels terecht onrust over de Chinese economie. opbrengstprijzen op de internationa- Belangrijkste afnemers van Neder- servicepunten te maken. Directeur voor een groot deel van het bekende De forse verliezen op de aandelen- le markt. Onder invloed van de Russi- landse zuivelproducten in Europa Bas Pieper hoopt klanten die online Neckermann-assortiment, plus het beurzen in het land voedden daarbij sche boycot, de verminderde vraag waren Duitsland, België en Frankrijk. iets hebben gekocht, te verleiden bij aanbod van webshop D5 Avenue. Kle- de vrees dat de economie er naar melkpoeder vanuit China en de Daarbuiten was Hongkong, samen het afhalen van een pakje meteen nog ding en meubels blijven volgens Pie- zwakker voor zou staan dan wereldwijde toename van de melk- met China, de belangrijkste afzet- even verder te shoppen. per alleen online beschikbaar. < gedacht. < productie stonden de zuivelprijzen markt. < 18 nederlands dagblad donderdag 14 januari 2016

anp René Fransen nd.nl/wetenschap beeld Stefan Zimmerman René Fransen nd.nl/wetenschap Noord-Korea: meer Liesbreukoperatie met Vezelarm nucleaire wapens muskietennet goedkoper ▶ Pyongyang dieet funest Het nucleaire wapenarsenaal van Noord-Korea moet worden uitge- ▶Solna voor darm- breid. Zowel de omvang als de Een liesbreuk is tegenwoordig te verhelpen met een simpele operatie. kwaliteit ervan moet worden Maar voor zo’n 200 miljoen patiënten is zo’n operatie onbetaalbaar. Zij bacteriën vergroot. De Noord-Koreaanse leider blijven rondlopen met de liesbreuk, wat per jaar veertigduizend mensen Kim Jong-un heeft daar woensdag het leven kost. ▶Stanford op aangedrongen. Zijn oproep volgt Een liesbreuk is een opening in de buikwand, waar vetweefsel maar ook Mensen die in geïndustrialiseerde op de ondergrondse kernproef die een stuk darm doorheen kan zakken. Het is zichtbaar als een bobbel in landen wonen hebben minder het land vorige week uitvoerde. De de lies. Wanneer een stuk darm klem komt te zitten in de breuk kan het bacteriën in hun darmen dan test met een bom die een aardbe- tot fatale complicaties leiden. De behandeling is een operatie, waarbij mensen in gemeenschappen van ving veroorzaakte, leidde wereld- een verstevigend matje aan de binnenkant van de buikwand het gat landbouwers of jager-verzame- wijd tot veel commotie. dicht. Alleen, zo’n matje is relatief duur, pakweg honderd euro. laars. De oorzaak lijkt te liggen in Wetenschappers twijfelen er Zweedse onderzoekers hebben daarom in Uganda geëxperimenteerd het gebrek aan vezels in de evenwel aan of het echt om een met een goedkopere oplossing: een stuk gesteriliseerd muskietennet. moderne voeding. En de oplossing proef met een waterstofbom ging. Driehonderd liesbreukpatiënten uit Uganda kregen een operatie waarbij kan liggen in minder handen Volgens het staatspersbureau KCNA een gewoon matje of een stuk muskietennet werd gebruikt. wassen. wil Kim Jong-un in de toekomst In het medische tijdschrift New England Journal dat woensdag verscheen Bij een liesbreukoperatie wordt ‘krachtiger waterstofbommen laten melden de artsen dat het muskietennet even goed werkte als het veel een verstevigend matje aan de Voedingsvezels zijn lange, complexe exploderen’. Met de nucleaire duurdere medische matje. Hiermee komt een levensreddende operatie binnenkant van de buikwand moleculen die niet door spijsverte- wapens zegt hij een vuist te willen voor veel mensen dichterbij. aangebracht. ringsenzymen worden afgebroken. maken tegen de ‘door de VS geleide Maar in onze darmen huizen talloze imperialisten’. < soorten nuttige bacteriën die juist heel goed gedijen op deze vezels. Al- leen, het westerse dieet bevat amper een tiende van de hoeveelheid voe- dingsvezels die onze voorouders bin- advertenties nenkregen. Een gebrek aan vezels is daarom een mogelijke verklaring voor het feit dat we ook veel minder soorten darmbacteriën hebben dan nd.nl/vakantieservice leden van stammen in Afrika of Azië die nog leven als traditionele land- bouwers of jager-verzamelaars. Amerikaanse onderzoekers beschrij- De specialist op het gebied van reizen met als ven in Nature hoe ons dieet de diver- doel verdieping in Gods Woord in relatie tot Israël siteit van de darmbacteriën beïn- vloedt. Zij gebruikten speciale muizen Vakantie? die steriel ter wereld komen. Hun Christelijke groepsreizen ook voor uw gemeente darmen werden vervolgens ‘geënt’ met menselijke darmbacteriën. Daar- Wat doen we Hoelang leeft er al een verlangen in uw hart om naar Is- na werden de muizen in twee groe- pen verdeeld: een met een vezelrijk raël te gaan? Het land van melk en honing met eigen met de krant? dieet en een die vezelarm voedsel ogen aanschouwen en ervaren. Alleen of met een groeps- kreeg. reis. Samen met de mensen van uw eigen gemeente. ▶ Bezorgen op een ander (vakantie)adres Het aantal soorten in de darmen van de tweede groep nam snel af. Toen de ▶ Bezorging stoppen, bonnen voor gratis krant Israël Idoed Reizen organiseert christelijke reizen naar dieren na zeven weken meer vezels © Op te halen bij elk verkooppunt in Nederland waar nd verkrijgbaar is. kregen was er enig herstel, maar een Kijk voor verkoopadressen op nd.nl/losseverkoop. Israël het hartland, de navel van de wereld. Reizen die u verdieping geven in en door het Woord van God. Die u ver- derde van de soorten bleef weg. Ver- rassend was wat er gebeurde toen ▶ Bezorging stoppen, wel toegang tot de digitale krant binden met het land en het volk van Israël. muizen van beide groepen nageslacht ▶ Bezorging stoppen kregen: op een dieet met weinig ve- Een reis in saamhorigheid en verbinding. Gebaseerd op Deze mogelijkheden gelden alleen voor een periode van minimaal 1 week. zels bleek iedere generatie weer een Bezorging in het buitenland is op eigen risico en kost in Europa € 3,30 en en geïnspireerd door het Woord van God. Om zo inzicht te aantal darmbacteriesoorten kwijt te buiten Europa € 3,50 extra per dag. krijgen in het leven van onze aartsvaders: Abraham, Izaäk raken. Bij de vierde generatie was nog en Jakob. We reizen samen door de Bijbelse plaatsen in maar een kwart van de soorten over. Darmbacteriën erven we in eerste in- Uw gegevens: het beloofde land. stantie van onze moeders, tijdens de voorletter(s)/naam: geboorte en via borstvoeding. Daar- Wij bieden u verschillende reisprogramma’s naast is het mogelijk bacteriën uit de straat: huisnr.: omgeving op te nemen. Volgens de aan in Israël: onderzoekers lopen we het gevaar postcode: plaats: om steeds minder soorten bacteriën • Israël vanuit het hart (10 dagen) in onze darmen te krijgen. Verschil- telefoon (vast): telefoon (mobiel): • Israël Ontdekkingsreis (12 dagen) lende ziekten en ook overgewicht zijn mogelijk deels toe te schrijven aan e-mail: • Israël Bemoedigingsreis (9 dagen) een gebrek aan goede bacteriën in de

• Israël Natuurreis (11 dagen) darmen. • Profetische reis Israël (11 dagen) Ik/wij gaan op vakantie van t/m: Een transplantatie met donorbacteri- • Israël Verdiepingsreis (11 dagen) en is een drastische mogelijkheid tot • Israël in Woord en beweging (10 dagen) correctie, schrijven de onderzoekers. Uw keuze: • Israël rondom het Meer van Galilea (11 dagen) Minder handen wassen zou volgens hen ook een optie zijn. < □ Bezorgen op een ander (vakantie) adres • Verbindingsreis (11 of 15 dagen) • Loofhuttenfeest & mars (15 / 12 of 9 dagen) voorletter(s)/naam:

Evt. nummer/kamer/plaats: Wij nodigen u uit om mee te gaan naar Israël. anp straat: huisnr.: Shalom lehitraot! Xtc-fabriek opgerold postcode: plaats: ▶Waalwijk Wilt u meer weten over ons aanbod Israël reizen? Maak ge- land: De politie heeft in Waalwijk een heel vrijblijvend een afspraak. Neem contact met ons op of xtc-fabriek ontmanteld. De fabriek vraag meer informatie aan. Wij bespreken graag de moge- was goed voor een dagproductie van □ Bezorging stoppen, bonnen voor gratis krant lijkheden met u. 100 kilo van de synthetische drug. □ Bezorging stoppen, wel toegang tot de digitale krant Twee mensen die met hun kinderen boven het pand wonen, gelden als □ Bezorging stoppen verdachte. Ze zijn gehoord, maar vooralsnog niet aangehouden. Het onderzoek loopt nog en levert ▶ Deze bon minstens twee weken voor uw vakantie opsturen naar: mogelijk meer verdachten op. < Nederlands Dagblad Vakantieservice, Postbus 111, 3770 AC Barneveld 19 nederlands dagblad donderdag 14 januari 2016

WEER NEDERLAND EUROPA 1025 Ben Lankamp VANOCHTEND zonnig

opklaringen 4 H Natte bewolkt 1015 L sneeuw buien L HELSINKI Vandaag passeert er een klein 6 onweer OSLO 1000 1000 lagedrukgebied, maar de precieze koers is nog steeds MOSKOU regen niet geheel zeker. De kern van DUBLIN 1005 het laag schuift vermoedelijk 4 over het midden of noorden van sneeuwregen L het land. Vanochtend trekt een BERLIJN BIJBEHOREND
GEBIED
MET
ðINKE
sneeuwbuien LONDEN1000 WARSCHAU neerslag van west naar oost over. 10100 1005 In de kustprovincies valt er regen, VANMIDDAG PARIJS maar verder landinwaarts gaat sneeuw de neerslag in natte sneeuw over. 1010 De wind is zuidwestelijk en matig mist 0 tot krachtig, kracht 3 tot 6. In het 4 begin van de middag wordt het een tijdje vrijwel droog, maar 4 wind in Bft bewolking houdt de overhand. 1015 STANBOEL MADRID DUBROVNIK I De temperatuur bereikt dan 3 warmtefront ROME graden in Groningen tot 6 graden LISSABON in Zeeland. Vanaf de avond 5 koufront TREKKEN
ER
ïKSE
BUIEN
VANAF
DE
Noordzee het land in. Daarbij 1020 ATHENE is kans op hagel, natte sneeuw H hogedrukgebied en onweer. De wind draait naar CANARISCHE EILANDEN het noordwesten en neemt sterk 4 TUNIS lagedrukgebied toe, naar vrij krachtig boven land L en aan zee stormachtig, kracht 5 tot 8. Komende nacht blijven -1000- isobar <-15° -15°/ -10° -10°/ -5° -5°/ 0° 0°/ 5° 5°/ 10° 10°/ 15° 15°/ 20° 20°/ 25° 25°/ 30° 30°/ 35° >35° er buien mogelijk, vooral in de kustprovincies. In het binnenland doven ze vrijwel uit. Het koelt NEDERLANDVANDAAGMORGEN EUROPA VANDAAGMORGEN WERELD VANDAAG MORGEN ZON af naar 4 graden aan zee tot stadweer°Cweer°C stad weer °C weer °C stad weer °C weer °C VANDAAG MORGEN dicht bij het vriespunt in het Amsterdam regen 5 neerslag 5 Athene zonnig 16 bewolkt 18 Antalya regenbui 17 zonnig 18 08:41 uur 08:41 uur oosten en noordoosten. Morgen Apeldoorn regen 5 neerslag 4 Barcelona bewolkt 18 onweer 15 Bangkok zonnig 33 bewolkt 33 16:54 uur 16:56 uur MAAN overdag komen de buien weer Arnhem regen 5 neerslag 4 Berlijn sneeuw 0 sneeuw -1 Buenos Aires zonnig 36 onweer 34 VANDAAG MORGEN verder landinwaarts en daar is Breda regen 5 nat. 4 Boedapest zonnig 3 sneeuw 1 Casablanca zonnig 23 zonnig 19 Den Bosch nat. 4 neerslag 5 Bordeaux regen 11 onweer 8 Curaçao zonnig 31 bewolkt 29 10:49 uur 11:17 uur ook grote kans op natte sneeuw. Den Haag regen 6 neerslag 6 Brussel regen 6 regen 5 Delhi bewolkt 21 zonnig 21 22:46 uur --:-- uur De middagtemperatuur ligt rond Den Helder hagel 5 nat. 4 Dublin zonnig 5 zonnig 5 Johannesburg onweer 28 onweer 26 MAANSTANDEN 4 graden. De wind waait uit het Eindhoven regen 5 neerslag 5 Frankfurt neerslag 4 regen 3 Lima bewolkt 26 bewolkt 26 Eerste kwartier 17 jan noordwesten en is matig, aan zee Emmen regen 4 nat. 3 Heraklion zonnig 18 zonnig 17 Los Angeles bewolkt 17 bewolkt 16 Volle maan 24 jan Enschede nat. 4 nat. 4 Innsbruck zonnig 2 sneeuw- 1 Melbourne neerslag 18 bewolkt 19 krachtig of eerst nog hard, kracht Laatste kwartier 01 feb Groningen nat. 3 nat. 3 Kopenhagen sneeuw 0 bewolkt -1 Mexico City zonnig 17 zonnig 20 Nieuwe maan 08 feb 4 tot 7. Leeuwarden regen 5 nat. 3 Las Palmas bewolkt 25 bewolkt 24 Nairobi bewolkt 27 onweer 26 Lelystad regen 5 neerslag 4 Lissabon bewolkt 16 zonnig 14 New Orleans onweer 19 onweer 19 Maastricht regen 4 nat. 4 Londen regenbui 6 zonnig 6 New York bewolkt 5 regenbui 8 Middelburg regen 6 regenbui 6 Madrid regenbui 13 regenbui 9 Paramaribo bewolkt 31 bewolkt 33 Nijmegen regen 5 neerslag 5 Milaan bewolkt 6 zonnig 7 Peking zonnig 3 zonnig 3 HOOGWATER Rotterdam regen 6 nat. 5 Moskou sneeuw -4 heiig -14 Seoul bewolkt -2 bewolkt 2 Delfzijl 02:36 uur 15:00 uur Terschelling regen 6 nat. 3 Nice regen 12 bewolkt 11 Singapore onweer A onweer 31 Dordrecht 06:59 uur 19:25 uur Utrecht regen 5 nat. 4 Oslo bewolkt -13 bewolkt -16 Sydney onweer 39 regenbui 22 Harlingen 00:20 uur 12:45 uur Venlo regen 5 neerslag 4 Parijs neerslag 8 bewolkt 6 Tel Aviv regenbui 20 zonnig 19 IJmuiden 06:27 uur 18:42 uur EXTREMEN Vlissingen regen 6 regenbui 6 Rome regen 10 regenbui 12 Tokio zonnig 9 bewolkt 8 Rotterdam 06:38 uur 18:55 uur Warmst: 13,4 °C in 1975 Winterswijk regen 4 neerslag 4 Sofia zonnig 4 regenbui 6 Toronto sneeuw -1 regen 4 Stavenisse 06:31 uur 19:06 uur Koudst: -15,2 °C in 1987 Zierikzee regen 6 neerslag 6 Stockholm bewolkt -12 bewolkt -12 Tunis zonnig 20 regenbui 19 Vlissingen 04:36 uur 16:59 uur Natst: 20,1 mm in 1981 Zwolle regen 4 neerslag 4 Warschau bewolkt -4 sneeuw -4 Vancouver neerslag 7 neerslag 7 Yerseke 06:25 uur 18:56 uur

VORIG JAAR DONDERDAG VRIJDAG ZATERDAG ZONDAG MAANDAG DINSDAG WATERHOOGTE (CM) VANDAAG MORGEN Maximum 10,2 °C Arnhem 832 17 Minimum 6,4 °C Keulen 480 77 Aantal mm 1,90 mm Konstanz 304 2 Lobith 985 43 Zwolle 63 6 2° 5° 2° 4° -1° 3° -3° 1° -3° 3° -3° 2° 50% W 3 50% NW 4 30% Z 2 10% NO 2 20% ZW 3 30% ZW 3

colofon

Uitgave van Nederlands Dagblad B.V. combinatieabonnementen: informeren over de andere diensten en bank Dick Schinkelshoek (Gulliver), Hermesweg 20, 3771 ND Barneveld, Zaterdag papier en door de week digitaal: producten van titels en werkmaatschappijen IBAN NL21INGB0659441144 Reina Wiskerke (Zeven), tel. 0342 411 711, Postbus 111, 3770 AC per maand € 20,50, per kwartaal € 59,90, van Nedag. Als u die informatie niet wenst, BIC-code INGBNL2A Marieke Westerterp-van Vuren (internet) Barneveld, www.nd.nl per jaar € 230,oo. kunt u dat schriftelijk melden of een formulier Identificatienummer: NL44ZZZ090569430000 cultuur, media & wetenschap Nederlands Dagblad B.V. maakt Vrijdag, zaterdag papier en door de week aanvragen bij onze afdeling abonneeservice. Rien van den Berg, Maurice Hoogendoorn, deel uit van Nedag Uitgevers B.V. digitaal: per maand € 22,50, per kwartaal bezorging Marc Janssens, Hilbrand Rozema, Roel Sikkema Directie: Rinder Sekeris en Sjirk Kuijper € 66,50, per jaar € 255,35. advertenties Informatie over bezorging tijdens kantooruren: wereld Jan van Benthem, Uitgever: Rinder Sekeris studentenabonnementen: tel. 0342 411711, ma. t/m vr. 8.30-17.00 uur; 0342 411711. Op zaterdag van 8.30 tot 10.30 Tilly Dodds-Reijnen, Ruurd Ubels, Papier: per maand € 16,95, per kwartaal fax 0342 411612; e-mail: [email protected] uur. Mailen kan ook: [email protected] of ga naar Herman Veenhof, Gerhard Wilts € 48,45, per jaar € 184,50. familieberichten € 1,21 (incl. 21% btw) onze site nd.nl/bezorging. Of SMS 222 naar 1008 politiek & economie Gerard Beverdam, Zaterdag papier, door de week digitaal: per mm, per kolom; e-mail: (55 cent per bericht) wanneer u vandaag geen Piet de Jong, Sjoerd Mouissie, Eduard Sloot per maand € 10,25, per kwartaal € 29,95, [email protected]. Via site € 1,09 krant hebt ontvangen. kerk & religie Gerald Bruins, per jaar € 115,00. (incl. 21% btw) per mm, per kolom. Wanneer u voor het eerst gebruik maakt van Daniël Gillissen, Gerard ter Horst, algemene voorwaarden: rubrieksadvertenties zie nd.nl/adverteren deze service, vermeld dan uw e-mailadres, Wim Houtman, Eline Kuijper, redactieadressen Prijzen zijn inclusief btw en gelden bij sluitingstermijn rubrieksadvertenties één postcode en huisnummer. Machteld Meerkerk-Brouwer, algemeen Postbus 111, 3770 AC Barneveld, automatische incasso. Per acceptgiro € 2,50 dag voor plaatsing vóór 12.00 uur; zakelijke Dick Schinkelshoek, Chiel Smaling (stagiair) tel. 0342 411711, fax 0342 411611; toeslag per betalingsperiode. Abonnementen advertenties reserveren vóór 09.00 uur, nd in aangepaste leesvorm binnenland & samenleving e-mail: [email protected] kunnen op elk gewenst moment ingaan. aanleveren vóór 11.00 uur; familieberichten Het ND is in aangepaste leesvorm verkrijgbaar Willem Bouwman, Marinde van der Breggen, politieke redactie: Postbus 20018, Opzeggen van een abonnement kan zowel vóór 13.00 uur; geboorte- en bij Stichting Aangepast Lezen, Den Haag, Auke van Eijsden (stagiair), 2500 EA Den Haag, tel. 070 3183180; telefonisch, schriftelijk als per e-mail. Daarbij overlijdensadvertenties vóór 16.00 uur. tel. 070 3381500. Sophia Geuze-Verboom, Hans Hopman, fax 070 3453101, e-mail: [email protected] willen wij graag weten wat de reden van Advertenties voor maandageditie: zakelijke [email protected] Hilbert Meijer, Petra Noordhuis, opzegging is. De opzegging moet een maand advertenties vrijdags tot 12.00 uur; Aaldert van Soest, Hans-Lukas Zuurman abonnementen voor de nieuwe betaalperiode binnen zijn bij rubrieksadvertenties vrijdags tot 12.00 uur; redactie opinie & debat Peter Bergwerff, tel. 0342 411711, fax 0342 411613 de afdeling abonneeservice. Het moment van familieberichten e-mail of fax zaterdags tot hoofdredactie Wim Houtman, Frans Tijssen, André Zwartbol e-mail: [email protected] opzeggen is de dag waarop de opzegging bij 17.00 uur. Sjirk Kuijper (hoofdredacteur), bureauredacteuren Harm Bosma, abonnementsprijzen: de afdeling abonneeservice binnen is. Tijdige Daniël Gillissen (adjunct-hoofdredacteur), Jenneke van Garderen-Hoogland, per maand € 33,90 opzegging van een abonnement voorkomt een auteursrechten Frans Tijssen (secretaris) Roeland van Mourik, Harco Ploegman, per kwartaal € 96,90 stilzwijgende voortzetting. Alle auteursrechten en databankrechten ten eindredactie Hugo de Bruijne, Jan-Willem Veenhof per jaar € 369,00 Van abonnees legt Nedag Uitgevers B.V. aanzien van de inhoud van deze uitgave Cees Dorland, Reiny de Fijter, vormgeving Egbert Bonte, In de abonnementsprijs voor de papieren gegevens vast voor de uitvoering van de worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze Jenneke van Garderen-Hoogland, Lieneke Eefting, Bert Hagenaars, versie is 1,25% toeslag opgenomen voor abonnementsovereenkomst. Deze gegevens rechten berusten bij Nederlands Dagblad B.V., Hilbert Meijer (dagkrant), Debora Post, Wilco Pot, Hendrik Jan Vermeer, toegang tot alle digitale producten. kunnen gebruikt worden om abonnees te c.q. de desbetreffende auteur. Annemarie Eversdijk-Cornelisse (Leven), Christel Versteeg-van de Pol 20 nederlands dagblad donderdag 14 januari 2016

puzzel recept redactie nd nd.nl/koken beeld uit besproken boek CRYPTOGRAM OPLOSSING ZWEEDSE PUZZEL VAN GISTEREN 1 2 Birchermuesli met appel, bessen en kaneel 3 4 -s-b-b-h- barometer 5 -run-drie Zelf birchermuesli met appel, bessen en kaneel maken, kan bas-zee-m met onderstaand recept. Het komt uit het kookboek De Detox Kitchen Bible van Lily Simpson en Rob Hobson. Een 6 7 -b-kelim- kanonslag uitgebreide recensie van dit kookboek stond woensdag in de bijlage Leven. 8 9 10 -norit-ga ido-tanga -ets-fair 11 12 benodigdheden (voor 2 personen): 13 • 140 g havermout • 3 handappels • handje geschaafd kokos • 20 g blauwe bessen 14 • 20 g hele geblancheerde (ontvelde) amandelen • 1 el naturel sojayoghurt © Sanders Puzzelboeken 160114 • snufje kaneelpoeder • geraspte schil van 1 limoen Horizontaal: bereiding 3. Voormalige autocoureur die ook als filmacteur naam maakte (7); 6. Dit verse en smaakvolle ontbijt nodig want havervlokken uit de win- smaakt heerlijk met een kopje peper- kel zijn meestal door een stoompro- Als partner meer dan rustig (6); 8. Die reis veroorzaakt honger (4); 11. muntthee. Het verzadigt net zozeer ces al zacht gemaakt. Het gevolg van 9 (5); 13. Reeds voor een bijbelse figuur was het bitter als havermoutpap, maar is lichter. De 1. Was twee appels en doe ze in de (5); 14. Daarvan wordt een geschikt ding zo zacht (6). dag beginnen met een haverontbijt sapmachine. Giet het sap in een grote zoals muesli of havermoutpap heeft kom. Rasp de andere appel met schil Verticaal: grote voordelen, omdat haver een en al, tot je bij het klokhuis komt. 1. Toneelfragment (4); 2. Het wordt donker als je zo werkt (5); 4. Pro- type oplosbare vezel bevat, bètaglu- Voeg de geraspte appel toe aan het beer hierin een japon te ontdekken! (4); 5. Edelsteen om een dag- caan, waarvan is aangetoond dat sap in de kom. mars overhoop te gooien (7); 7. Maken een kerel van je! (6); 9. Steunt deze LDL-cholesterol (‘slechte’ cho- 2. Voeg nu de havermout, het ge- op het Engelse woord voor 11 (4); 10. Meisje in de verte (3); 12. Ook ▶▶ n.a.v.: De Detox Kitchen lesterol) helpt verlagen. In het verle- schaafde kokos, de blauwe bessen, de Bible, Lily Simpson en Rob den werden havervlokken voor hele amandelen, de yoghurt, de ka- dubbel gaat het erin als koek (4). Hobson. Uitg. Scriptum, muesli een nacht geweekt zodat ze neel en de limoenrasp toe. Meng al- Schiedam 2015. 416 blz. € 34,95 een zachte, romige structuur kregen, les. Dek de kom af met plasticfolie en maar dat is tegenwoordig niet meer zet hem 15 minuten in de koelkast. <

SUDOKU feuilletons

David en Mirjam MEDIUM 107. Vastberaden stond David op. speld niet uit die worstige vingers te Mirjam moest de gouden speld grissen en hard weg te rennen. 6 3 terugkrijgen, hoe dan ook. ‘David ben Jakob, wat moet ik toch Levi lachte neerbuigend. ‘Weet je wel met jou? Nou, goed dan, luister. Ik 5 8 1 4 hoeveel die speld heeft gekost?’ geef je de kans om deze speld én je ‘Dat kan me niets schelen. Het verblijf bij mij terug te verdienen. Je 8 7 5 verhaal erachter is onbetaalbaar.’ moet daarvoor twee dingen doen.’ Levi ging langzaam op een stoel Levi boog zich voorover. ‘Moet je 4 6 7 1 zitten en maakte de speld los van zijn horen: je hebt misschien wel OPLOSSING SUDOKU cape. Hij legde hem in zijn handpalm handen op zijn koortsig verhitte gehoord van die vreemde rabbi die 2 1 5 en bekeek hem van alle kanten. Het wangen. Hij smeekte: ‘Alstublieft, hier rondtrekt en grote groepen LIGHT VAN GISTEREN goud schitterde oogverblindend. door mij is mijn nichtje de speld mensen om zich heen verzamelt.’ 1 9 3 2 4 3 8 5 9 7 1 6 ‘Heb je ooit zo’n mooi sieraad kwijt geraakt. Ze heeft hem aan een Om Levi’s mond verscheen weer die 5 8 6 3 7 1 2 9 4 gezien?’ soldaat gegeven in ruil voor mijn verlegen trek. ‘Ik … Ach David, je 7 1 9 2 4 6 8 5 3 ‘Het is veel meer dan een sieraad. Het vrijlating. Dit is mijn kans om het moest eens weten wat ik allemaal op 5 2 9 7 2 1 6 3 5 4 8 is de herinnering van mijn nichtje goed te maken.’ mijn kerfstok heb. Dat ik hier in 6 5 8 9 2 4 3 7 1 8 4 7 1 3 4 7 8 5 6 2 9 aan haar overleden moeder!’ Levi bleef lange tijd stil. In gedachten weelde leef, komt niet doordat ik me 4 9 7 5 3 8 1 6 2 Levi lachte: ‘Nou nou, als je zo heftig verzonken speelde hij met de speld altijd zo netjes heb gedragen.’ 3 6 2 9 3 6 5 4 1 2 9 8 7 gereageerd had toen het misging in zijn hand en liet zijn dikke vingers David had geen idee wat Levi wilde 8 2 1 6 9 7 4 3 5 tijdens jullie overval, was je nooit van punt naar punt naar punt gaan. voorstellen, maar hij leek opeens gevangengenomen!’ David legde zijn David moest zich bedwingen om de veel menselijker. Schrijf alle cijfers 1 t/m 9 in alle verticale wordt vervolgd kolommen, alle horizontale rijen én in alle vierkantjes van 3 x 3 vakjes. moordblog HEAVY 7. ‘Meneer, reageert ze?’ De stem haar nog redden. Ze zouden haar klonk ver weg. Hij stak zijn hand uit zuurstof geven, bloed, defibrilleren, 9 3 4 en zette zijn mobiel op speaker. haar terughalen. ‘Nee, nog niet,’ antwoordde hij Hij hoorde de voordeur verder 2 9 buiten adem. ‘Wanneer komen ze opengaan, het roffelen van voeten op nou?’ de trap. ‘Ik ben hier!’ riep hij, ‘in de 4 7 ‘Nog heel even, meneer. Is de badkamer!’ voordeur open?’ In de deuropening verschenen twee 6 3 4 2 Hij probeerde weer na te denken. ‘Ja, brandweermannen. ‘Nee!’ riep hij ik heb de deur opengelaten. Zeg hen ‘Ja.’ Hij bleef maar drukken, bijna wanhopig,‘ik vroeg om een ambu- OPLOSSING SUDOKU dat we boven zijn.’ wanhopig, maar er gebeurde niets. lance, niet om de brandweer!’ HEAVY VAN GISTEREN Hij bleef ondertussen op haar Jackson … zijn moeder. Ze bleven staan terwijl achter hen 4 1 9 5 5 9 2 1 7 8 3 4 6 borstbeen drukken, haar lichaam Dit had hij niet gewild. Ondanks al een verpleger binnenstorm de en 6 4 7 3 5 9 1 8 2 schokte heen en weer onder zijn hun geruzie, was er iets in hem wat naast Annalee knielde. ‘Meneer, ga 1 3 8 6 2 4 7 5 9 gewicht. Maar er veranderde niets. nog altijd van haar hield. nu maar opzij en laat het aan mij 6 2 3 1 5 7 4 2 9 6 8 8 2 6 9 1 5 4 3 7 Zweet drupte in zijn ogen. ‘Annalee, alsjeblieft!’ riep hij. over,’ zei hij. 7 4 8 4 7 9 8 6 3 2 1 5 ‘Ze reageert niet!’ ‘Wakker worden! Jackson heeft je ‘Alstublieft … ik heb haar gereani- 9 6 3 4 8 7 5 2 1 ‘U zei dat ze in bad zat?’ nodig!’ Maar ze bewoog niet. meerd … ze reageert niet.’ Jay schoof 6 3 7 5 1 2 3 6 8 9 4 ‘Ja, met haar kleren aan,’ bracht hij Hij hoorde de sirene dichterbij achteruit terwijl de man haar 2 8 4 5 9 1 6 7 3 moeizaam uit. ‘Doorweekt.’ komen – een luid, jankend geluid dat onderzocht. ‘U moet haar terughalen. ‘Meneer, gewoon doorgaan.’ voor hun huis stilhield. Ze konden We hebben een zoontje.’

wordt vervolgd 21 nederlands dagblad donderdag 14 januari 2016 en verder kerknieuws redactie nd • beeld nd ■ protestantse kerk overleden ■ kinderen uit Wit-Rusland weer thuis Putten | 12 januari | ds. Hendrik De kinderen uit Wit-Rusland die sinds begin no- Adriaan van Slooten (geboren vember vorig jaar op bezoek waren in de ge- 23 september 1919). Hervormd meente Slochteren zijn weer thuis. Vorige week predikant te Haaften (1945), dinsdag werden ze herenigd met hun ouders in Wierden (1948), Onstwedde hun woonplaats Azdamichy. (1954), Voorthuizen (1960), De Wit-Russische kinderen werden begeleid door Nijkerk (1965) en Putten (1974). een aantal leden van de werkgroep Stichting Emeritaat: 1981. Hulp Tsjernobyl Kinderen Siddeburen e.o. Het was voor de zesde keer sinds 2000 dat de stich- ■ hersteld hervormde kerk ting kinderen heeft uitgenodigd voor een project Beroepen te Sirjansland: A. Kos te in Nederland. Giessendam, Neder-Hardinxveld De ontvangst in hun thuisland vond plaats voor en Sliedrecht. hun school. Daar werden ze welkom geheten door ‘opa Vorst’ en zijn ‘kleindochter Sneeuw- vlokje’. Voor alle kinderen en hun begeleiders was er een welkomstgeschenk. De kinderen worden in Azdamichy herenigd met hun ouders, na een bezoek aan Nederland. De kinderen hebben een fantastische tijd gehad in Nederland. Hun schoolwerk ging gewoon door, maar er was ook veel ruimte voor ontspanning in anp de vorm van sport en uitjes, broodjes bakken bij de warme bakker, bezoek aan een indoorspeel- Wakker Dier: nog tuin, brandweer en kleindierenshow. Op school kregen ze Bijbelles en was er iedere week een steeds plofkip bij Lidl creamiddag. Zaterdag zijn de Nederlandse begeleiders weer ▶Amsterdam thuisgekomen met een groep kinderen die de ko- Wakker Dier is boos op supermarkt- mende weken in de omgeving van Delfzijl ver- keten Lidl. Die had beloofd geen blijven. Tijdens het bezoek in Wit-Rusland vier- plofkip meer te verkopen, maar doet den de begeleiders vorige week donderdag sa- dat feitelijk nog steeds, zegt de men met hun gastgezinnen het kerstfeest, en dierenwelzijnsorganisatie. Wakker werd een kerkdienst bezocht. Voor hen was het Dier beschuldigt Lidl van ‘kunstgre- erg leuk om dit een keer mee te mogen maken pen’. De keten zou namelijk alleen onder winterse omstandigheden met sneeuw en nog vlees van hennetjes verkopen. temperaturen van maar liefst -20 graden. Die groeien minder hard dan ▶▶ tips? Mail naar [email protected] De Wit-Russische kinderen werden verwelkomd door ‘opa Vorst’ en ‘kleindochter Sneeuwvlokje’. haantjes. Officieel gelden ze net niet als plofkip. ‘Zo los je het probleem niet op’, aldus Wakker Dier. <

Zr. Ms. | Zijner Majesteits familie en krijgsmacht Riekelt Pasterkamp • beeld Defensie Tank keert terug in het leger

Brigadegeneraal Martin Wijnen ren, waarom dan niet voor ons?’ Bij (49) neemt vrijdag op de Johannes de oosterburen is nu nog de Le- Postkazerne in Havelte na twee opard 2A6 actief, maar straks de jaar afscheid als commandant van hypermoderne Leopard 2A7. 43 Gemechaniseerde Brigade. Een Samenwerken met andere landen ceremonie met muziek, inspecties is de toekomst voor de krijgsmacht. en duizend aangetreden militairen. ‘Iedereen wil het beste materieel, Wijnen draagt het stokje over aan terwijl in veel landen de defensie- zijn ranggenoot Jan Swillens. Op budgetten onder druk staan. Dan zijn beurt neemt Wijnen als plaats- zoek je bang for the buck.’ Op papier vervangend commandant land- is samenwerken makkelijk, in de strijdkrachten de plek in van gene- praktijk soms lastig. Wijnen: ‘Tech- raal Marc van Uhm, die met nisch en procedureel gaat het al- pensioen gaat. lemaal wel: radio’s die elkaar ver- Wijnen gaat de geschiedenis in als staan en stekkers die op elkaar de man die zich hard maakte voor aansluiten. Cultureel zijn er ver- de terugkeer van de gevechtstank. schillen tussen Nederlanders en Het ‘hart’ van de landmacht werd Duitsers. Als een commandant iets in 2011 bij de zoveelste bezuini- besluit volgt een Duitse militair dat ging op Defensie geschrapt. Wijnen op. Bij ons is het de start van de on- deed er alles aan om de kennis van derhandelingen.’ het optreden met en tegen tanks te behouden. Dat resulteerde in een integratie van eenheden, waarbij Nederland gebruikmaakt van Duit- se tanks. Begin februari tekenen minister Jeanine Hennis van Defen- sie en haar Duitse collega Ursula en verder von der Leyen de overeenkomst. ▶ Is koning Willem-Alexander De brigade in Havelte wordt ver- op 21 januari in Utrecht sterkt met een Duits tankbataljon aanwezig bij het slotgedeelte en gaat op haar beurt deel uitma- van de NOS-conferentie ken van de Eerste Duitse Pantserdi- ‘Journalistiek on Demand’. visie. Van het Duitse bataljon is een ▶ Wonen koning Willem- compagnie (honderd man) Neder- Alexander en koningin Máxima lands, met Bergen-Hohne als thuis- op 22 januari in Brussel het basis. ‘Ooit had de landmacht ne- openingsconcert bij ter genhonderd tanks’, zegt Wijnen. gelegenheid van het Neder- ‘Nu nog maar achttien. Peperduur lands voorzitterschap van de Generaal Martin Wijnen gaat de geschiedenis in als de man die zich hard om te onderhouden. En als iets Raad van de Europese Unie. maakte voor de terugkeer van de gevechtstank. goed genoeg is voor Duitse militai- 22 media donderdag 14 januari 2016 nederlands dagblad

npo 2 ▶ eo, 18.10-18.50 uur npo 2 ▶ eo, 17.10-18.10 uur Geloof en een hoop liefde Natuur op 2: Life Bier en Groenlo gaan hand in hand. Reuzen-pijlinktvissen die een school Van oudsher komt het goudgele vissen aanvallen. Op de zeebodem drankje hier vandaan, hoort Hella van Antartica zijn duizenden van der Wijst van Hennie Heinsman zeesterren, zeeëgels en gigantische wanneer ze samen door Groenlo lintwormen. We volgen reuzenspin- lopen. Vandaag is de Slag om Grolle krabben aan de Australische en gaat iedereen verkleed als zuidkust. En de reuzen-octopus als npo 3 ▶ vpro, 21.15-21.50 uur inwoner uit het jaar 1627 de straat moeder. op. En natuurlijk wordt er bier Holland Sport gebrouwen op de manier die destijds Atlete Sifan Hassan vluchtte in 2008 gebruikelijk was, waarna Hella het uit Ethiopië om in Nederland een eindresultaat mag proeven. De bestaan op te bouwen. Ze kreeg een Achterhoek heeft uiteraard zijn paar hardloopschoenen en is nu de eigen streektaal. Jan Willem de Bok npo 2 ▶ ntr, 19.25-19.55 uur De kennis van nu grote favoriet voor goud op de 1500 is benieuwd of inwoners van meter in Rio de Janeiro. Wilfried Lichtenvoorde Bijbelteksten kunnen Cabaretier Hans Sibbel keek ruim twee jaar geleden de dood in de ogen toen blijft een paar dagen dicht in de vertalen in hun eigen dialect. Daarna bij hem een dodelijke auto-immuunziekte werd geconstateerd. Nu maakt hij buurt bij Hassan. Hij ziet haar ontmoet hij Hans Hinkamp die het weer grappen op het toneel omdat hij, mede dankzij een konijn en celmate- trainen, winnen en verliezen. ‘Sifan Achterhoekse dialect graag inzet in riaal van zieke kinderen, is gered. Een reconstructie van deze wonderlijke Hassan is een roofdier dat afwacht zijn werk als dominee. genezing van Hans Sibbel. en toeslaat op het goede moment.’

NPO 1 NPO 2 NPO 3 tv vooraf 09.15 Nederland in beweging! 09.30 NOS 07.30 NOS Journaal met gebarentolk. 07.35 11.16 Leuke verhaaltjes van Winnie de Poeh. Hilbrand Rozema nd.nl/media beeld ntr Journaal. 09.40 MAX Geheugentrainer. 10.00 NOS Journaal. 07.40 NOS Journaal. 07.45 11.20 Pingu. 11.25 Masha's sprookjes. 11.30 NOS Journaal. 10.15 NOS Journaal. 10.30 NOS Journaal. 08.00 NOS Journaal met Pippi animatie. 11.55 Dr. Hond. 12.10 Shaun NOS Journaal. 10.35 Hallo Nederland. 11.00 gebarentolk. 08.15 NOS Journaal. 08.30 NOS het schaap. 12.20 Lassie Animated. 12.45 Strandbeesten van Jansen NOS Journaal. 11.15 Tijd voor MAX. 12.00 Journaal. 08.35 NOS Journaal. 08.45 NOS Het molletje. 12.50 Maya de Bij. 13.05 Olivia. NOS Journaal. 12.15 NOS Journaal. 12.30 NOS Jeugdjournaal met gebarentolk. 09.00 NOS 13.20 KRO Kindertijd. 13.21 Snacks (Seegalit Journaal. 12.40 NOS Journaal. 13.00 NOS Journaal met gebarentolk. 09.15 Speeches. en Jasmijn). 13.27 Het perfecte cadeau. 13.39 De strandbeesten van Theo slag te gaan en het kind in henzelf Journaal. 13.10 NOS Sportjournaal. 13.20 NOS 10.10 24 uur met... 11.00 Rail Away. 11.30 De Er was eens... Leonardo da Vinci. 13.42 Engin Jansen (1948) bewegen gracieus wakker te houden. Ook in Ame- Journaal. 13.30 NOS Sportjournaal. 13.35 NOS Wereld Draait Door. 12.30 BinnensteBuiten. leert fietsen. 13.45 Doc McStuffins. 13.55 over het strand. Wie ze eenmaal rika wil de culturele elite wel we- Journaal. 13.48 NOS Sportjournaal. 14.00 12.57 Politieke partijen. 13.00 NOS Journaal. Minnie's strikkenwinkel. 14.00 Sesamstraat. gezien heeft, herkent ze uit ten van de zelfbewegende zeil– en NOS Journaal. 14.15 NOS Journaal. 14.30 13.10 NOS Sportjournaal. 13.21 Socutera. 14.15 Sarah en Eend. 14.20 Klumpies. 14.30 duizenden. Van pvc-buizen buissculpturen, is vanavond te NOS Journaal. 14.40 NOS Journaal. 15.00 13.22 3Onderzoekt. 13.50 Tussen kunst en Sesamstraat: 10 voor... 14.40 Mike de ridder. ontwerpt hij ‘nieuwe diersoor- zien in een documentairefilm NOS Journaal. 15.15 NOS Journaal. 15.30 NOS kitsch. 14.40 2Doc: De Tegenprestatie. 15.30 14.50 Sofia het prinsesje. 15.10 Babar en de ten’. over de bescheiden Theo Jansen. Journaal. 15.40 Jinek. 16.40 Hallo Neder- Jan rijdt rond. 16.00 NOS Journaal. 16.10 NOS belevenissen van Badou. 15.25 Jungle Book. Steken zijn dieren de Atlantische land. 17.00 NOS Journaal. 17.10 Tijd voor MAX. 100 jaar droge voeten. 17.00 NOS Journaal. 15.40 Twisted Whiskers. 15.50 Beste vrien- In een grote fabriekshal, de grond Oceaan over? 17.55 Politieke Partijen: PvdD ...... 17.10 Natuur op 2: Life ...... den quiz. 16.10 SpangaS. 16.30 Peperbollen. bedekt met zand, bouwt Theo Jan- Jansen lijkt op de schrijver Arthur 17.00 De dodelijkste 60 specials. 17.30 Street sen buisje voor buisje aan zijn Japin en is de elfde, en jongste, uit 18.00 NOS Journaal. 18.10 Geloof en een hoop Liefde. Magic. 17.45 Jill ...... wonderlijke creaties, zo is van- een groot, harmonieus gezin. ‘Ik 18.15 EénVandaag. 18.50 BinnensteBuiten. avond te zien in Het uur van de was een moederskindje.’ Hij 18.45 NOS Sportjournaal. 19.25 De Kennis van Nu. 18.00 Beste vrienden quiz. wolf. Hij tekent, ontwerpt, boort, houdt er een meegaande aard aan 19.00 De Wereld Draait Door. 19.55 David Attenboroughs 18.23 Het Klokhuis. knoopt en repareert, net zolang over, vindt hij, en kan moeilijk 20.00 NOS Journaal. Rariteitenkabinet. 18.45 NOS-Jeugdjournaal. tot de dieren doen wat hij wil: lo- zijn grenzen aangeven. Hij droomt 20.30 Tessa. 20.25 De slimste mens. 18.55 SpangaS. pen. Zelfstandig, gedreven door de van vliegen en piloot worden, wat 21.25 Het mooiste meisje van de 21.10 Recht van Spreken. 19.25 Brugklas. wind, en geholpen door een pneu- niet doorgaat. Hij laat zijn droom klas. 22.00 Nieuwsuur. 19.55 Jan rijdt rond. matisch systeem van petflessen. niet los en steekt, na een ingeni- 22.20 Over mijn Lijk. 22.55 Het Uur van de Wolf: De jon- 20.30 Bureau Sport. Het skeletmateriaal, de bekende eursstudie aan een technische 23.00 Jinek. gensdroom – Theo Jansen. 21.15 Holland Sport. gele plastic pvc-buisjes, is niet universiteit, de grens over tussen 23.55 NOS Journaal 23.55 2Doc: The Manor 21.50 Rot op naar je eigen land. heel poëtisch. Maar hoe mooi techniek en kunst. Op prachtig ar- 22.30 3DOC: Lijfspreuk. wordt het, als die droomdieren chiefbeeld kiest hij het luchtruim 00.15 Jinek. 01.10 EénVandaag. 01.12 Nachtzoen. 01.20 Nieuwsuur. 23.30 Toren C met hun kammen en rugvinnen met vleugels van echte veren. van golvende zeilen reageren op Vanaf 1990 is het alleen nog 00.05 De Wereld Draait Door. de zeebries. Dan bewegen ze rit- stranddieren wat de klok slaat. ▹▹ kijk voor het complete programmaoverzicht op www.nos.nl misch en zijwaarts, hun poten op- Tijdelijk verruilt hij, om de aftrap of op Teletekst pagina 200 ...... ▹▹ tillend, over het strand. Het lijkt van een tournee op te luisteren, op de zijwaartse beweging van het Nederlandse strand voor een krabben. Bedoeling is, houdt Amerikaanse glamourwereld van schepper Jansen vol, dat ze op een vernissages, galerieën, kunstbor- VRT BBC 1 dag zonder hem kunnen. ‘Maar rels en jezelf verkopen aan wel- 13.25 Het Weer. 13.30 Iedereen Beroemd. 13.15 Bargain Hunt. 14.00 BBC News at One; daar heb ik wel een miljoen jaar willende kunstliefhebbers en in- 13.50 Thuis. 14.15 Kopenhagen Airport. Weather. 14.30 BBC Regional News and voor nodig.’ Het is technisch ver- vesteerders. 14.45 Villa Politica. 16.15 Clips. 16.25 The Weather. 14.45 Father Brown. 15.30 For nuft en schoonheid, onontwar- Hij slaat zich erdoorheen, maar Player. 17.05 Paul Hollywood's Bread. 17.35 What It's Worth. 16.15 Escape to the Country. baar verstrengeld. Vraag niet naar lijkt meer op zijn gemak bij de Buren ...... 16.45 James Martin: Home Comforts. 17.30 het nut, vraag niet hoe het kan, Hollandse duinen. Het levert hem 18.00 Het Journaal. 18.10 Het Weer. Antiques Road Trip ...... maar geniet ervan. wel een monumentaal foto- 18.15 Dagelijkse kost. 18.30 Blokken. 18.15 Pointless. 19.00 BBC News at Six; Bijzondere kunst van Nederlandse kunstboek op. En dat is niet het 19.00 Het Journaal. 19.40 Iedereen Weather. 19.30 BBC Regional News and Rariteitenkabinet Bij sommige bodem, een spel met de wind en enige happy end; zijn vrouw wil Beroemd. 20.05 Het Weer. 20.10 Thuis. Weather. 20.00 The One Show. 20.30 dieren zijn de sekserollen omge- de vloedlijn, op veel Youtube- hem weer terug, nadat hij een 20.35 De allesweter. 21.25 Loslopend EastEnders. 20.57 BBC News and Regio- draaid. npo 2, 19.55 uur filmpjes te zien en tot over de tijdje in zijn atelier bij de dieren wild & gevogelte. 21.55 Van Gils & nal News. 21.00 Dickensian. 21.30 Room grenzen bekend. De beesten reis- leefde. gasten. 22.45 Het Journaal. 23.00 Cros- 101. 22.00 Death in Paradise. 23.00 BBC den al eens naar Japan, waar hij ▶▶ Het uur van de wolf: Theo sing Lines. 23.44 Keno. 23.45 Het Weer. News at Ten. 23.30 BBC Regional News NGC de Japanse kindertjes aanmoedigt, Jansen – Jongensdroom, NTR, NPO 23.50 Dagelijkse kost ...... and Weather. 23.45 Question Time ...... 06.00 Ice Road Rescue. 06.50 Cesar to the zelf iets te vinden om mee aan de 2, 22.55-23.55 uur 00.05 Iedereen Beroemd. 00.45 This Week. Rescue. 07.35 The Incredible Dr. Pol. 08.25 Cesar Millan's Leader of the Pack. 09.10 The ARD BBC 2 Dog Whisperer. 10.00 Locked Up Abroad. 13.00 ARD-Mittagsmagazin. 14.00 Tages- 07.15 Rip Off Britain: Holidays. 08.00 11.00 The Incredible Dr. Pol. 12.00 Alaska schau. 14.10 Rote Rosen. 15.00 Tagesschau. Wanted Down Under. 08.45 Close Calls: On State Troopers. 13.00 Ultimate Airport Dubai. 15.10 Sturm der Liebe. 16.00 Tagesschau. Camera. 09.15 Sign Zone: Great British Menu. 14.00 Nazi Underworld. 15.00 Apocalypse. 16.10 Verrückt nach Meer. 17.00 Tagesschau. 09.45 Sign Zone: Caught Red Handed. 10.15 16.00 The Border. 17.00 Air Crash Investiga- 17.15 Brisant ...... Victoria Derbyshire. 12.00 BBC News. 13.00 tion ...... 18.00 Gefragt – Gejagt. 18.50 In aller Daily Politics. 14.00 Live Snooker: The Mas- 18.00 Cesar Millan's Leader of the Pack. Freundschaft – Die jungen Ärzte. 19.45 ters ...... 19.00 The Incredible Dr. Pol. 20.00 Wissen vor acht – Natur. 19.50 Wetter 19.00 Eggheads. 19.30 Great British Strippers: Cars for Cash. 21.00 Highway vor acht. 19.55 Börse vor acht. 20.00 Railway Journeys. 20.00 Live Snooker: Thru Hell. 22.00 Car S.O.S. 23.00 Dirty Tagesschau. 20.15 Die Stadt und die The Masters. 21.00 World's Sneakiest Rotten Survival ...... Macht. 21.00 Die Stadt und die Macht. Animals. 22.00 Stargazing Live. 23.00 00.00 Highway Thru Hell. 01.00 Primal 21.45 Monitor. 22.15 Tagesthemen. The Clare Balding Show. 23.30 News- Survivor. 02.00 Drugs Inc.02.50 Seconds 22.45 Nuhr im Ersten. 23.30 Die Wiwaldi night ...... from Disaster. 03.40 Air Crash Investigation. Show ...... 00.10 Weather. 00.15 Snooker: The Masters. 04.30 Primal Survivor. 05.15 Car S.O.S. 00.00 Nachtmagazin. 01.05 Royal Wives at War. 23 media nederlands dagblad donderdag 14 januari 2016

npo 2 ▶ max, 21.10-22.00 uur Recht van spreken V/R/\L In februari 2016 verschijnt de film Knielen op een bed violen, gebaseerd Harmke van Berkum nd.nl/media beeld Facebook op Siebelinks bestseller. Jan Siebe- link is een van de productiefste schrijvers van Nederland. In de npo radio 4 ▶ max, 20.02-22.30 veertig jaar na zijn debuut schreef uur Lekker kort pittig kapsel hij maar liefst 39 romans. Hoe verklaart Siebelink het succes van Avondconcert het boek? En is hij zelf ooit echt Het drietal van het Amatis Wat trekt de aandacht op sociale bruikers smullen van dit soort be- losgekomen van het geloof? Het Pianotrio laat geen misverstand media? Vandaag: Huisvrouwen- richten, want het is duidelijk dat succes van zijn boeken streelt zijn over hun ambitie bestaan: ze metkortpittigkapsel. mensen die zo’n post plaatsen nog ijdelheid, maar maakt zijn leven ook willen niets minder dan de niet veel van Facebook hebben be- ‘zinvol’, vertelt hij in het programma. internationale top bereiken. De De Facebookpagina ‘Huisvrouwen grepen. Ook komen regelmatig sel- ‘Ik bied mensen blijkbaar troost.’ In jury van Dutch Classical Talent ziet met kortpittig kapsel’ heeft gisteren fies voorbij van vrouwen, wederom het programma zijn fragmenten van het Amatis Pianotrio als een grote zijn populaire T-shirts met de tekst met een kort, pittig kapsel, die niet de film te zien met Barry Atsma en belofte voor de toekomst. De ‘lekker kort pittig.’ in de uitverkoop goed weten hoe dat eigenlijk moet, Noortje Herlaar in de hoofdrollen. musici worden geprezen vanwege gedaan. Bij het bericht waarin de een selfie maken. Ze kijken omlaag Siebelink prijst de manier waarop hun ‘gloedvolle, expressieve korting wordt aangekondigd, staat de camera in zodat je hun neushaar- Atsma zich heeft ingeleefd in de rol vertolkingen’ van het grote een foto van twee mensen die het T- tjes kunt tellen of kijken net langs in van Siebelinks vader. triorepertoire. shirt dragen met daaroverheen de pig en zo herkenbaar dat ik erom plaats van in de camera. bekende rood-blauwe kortingssticker moet grinniken. Een paar voorbeel- De vrouwen die op de foto’s staan, van de Albert Heijn. De T-shirts zijn den. zijn niet onherkenbaar gemaakt. Dat ontworpen om het éénjarige bestaan is de eigen schuld van deze vrouwen, van de Facebookpagina te vieren, die Een Facebookbericht van Mieke, aan staat op de Facebookpagina. ‘Op deze RTL 4 SBS 6 inmiddels ruim elfduizend likes haar profielfoto te zien een vrouw pagina worden uitsluitend van inter- 09.00 RTL Nieuws. 09.05 Dr. Phil. 10.00 07.05 MasterChef USA. 07.55 Tommy Tele- heeft. Die hoeveelheid is niet zo ver- van tussen de vijftig en de zestig jaar net afkomstige foto’s gebruikt die Koffietijd. 11.00 Goede Tijden, Slechte Tijden. shopping. 12.25 AstroTV. 13.25 Tommy Tele- wonderlijk, als je het mij vraagt. Ook oud met een kekke rode bril en in- openbaar zijn gepubliceerd [...]. Dit is 11.35 The Bold and the Beautiful. 12.10 The shopping. 14.00 Little House on the Prairie. in mijn tijdlijn komen regelmatig derdaad, een kort, pittig kapsel. In een rechtstreeks gevolg van de priva- Bold and the Beautiful. 12.40 Teleshop 4: 15.00 Dr. Quinn, Medicine Woman. 16.00 De posts over de huisvrouwen voorbij, haar bericht deelt ze wat ze die dag cyinstellingen die de plaatser van de Dit is mijn toekomst. 13.00 RTL Travel. 14.00 grote verbouwing. 17.00 Huizenjacht ...... doordat zeven van mijn Facebook- gedaan heeft. Niet een paar hoogte- desbetreffende foto tijdens het plaat- Parenthood. 15.00 Obese. 16.00 RTL Nieuws. 18.00 Hart van Nederland – Vroeg. vrienden de pagina geliked hebben. punten, maar gewoon – bam – het sen heeft gehanteerd.’ Voor iedereen 16.05 Ik Zorg Voor Jou. 17.05 Dr. Phil...... 18.15 Shownieuws – Vroege editie. Meestal gaat het om Facebookposts, hele programma. Slecht geslapen, die de privacyinstellingen op Face- 18.00 RTL Nieuws. 18.15 Editie NL. 18.35 18.30 MasterChef USA. 19.30 Utopia. soms om delen uit Whatsappberich- een douche genomen, koffie gedron- book nog op ‘openbaar’ heeft staan: RTL Boulevard. 19.30 RTL Nieuws. 19.50 20.00 Trauma Centrum. 20.30 NCIS: Los ten of berichtjes aan bedrijven. Soms ken, uit eten geweest – ook de prij- laat ‘huisvrouwen met kortpittig Winnen Doe Je Bij ... 19.55 RTL Weer. Angeles. 21.25 NCIS: New Orleans. 22.30 zijn de berichten flauw en worden ze zen worden genoemd – enzovoort. kapsel’ een stok achter de deur zijn 20.00 Goede Tijden, Slechte Tijden. Hart van Nederland – Late editie. 22.50 door de vele negatieve reacties bijna Het hele verhaal zonder duidelijke om dat gauw te veranderen. 20.30 Première: Smoorverliefd. 22.25 Shownieuws – Late editie. 23.25 Piets vernederend, maar vaak zijn ze grap- interpunctie. Jongere Facebookge- ▶▶ www.facebook.com/kortpittig RTL Late Night. 23.45 RTL Nieuws ...... weerbericht. 23.30 Utopia ...... 00.00 RTL Weer. 00.05 RTL Boulevard. 00.55 00.00 Huizenjacht. 01.00 RelaxTV. 05.00 RTL Late Night. Loop: Hart van Nederland. ophef in de regio RTL 5 RTL 7 Harco Ploegman nd.nl/nederland beeld omroep brabant redactie nd 09.50 Teleshop 5: Dit is mijn kracht. 10.05 10.30 Parks and Recreation. 11.00 Everybody Teleshop 5: Tommy Teleshopping. 13.00 Loves Raymond. 11.30 Everybody Loves ■ dode varkens als protest kind achterna. Ze wist haar kind Maxim Hartman naar Teleshop 5: Dit is mijn toekomst. 14.00 Tele- Raymond. 12.00 The King of Queens. 12.30 tegen komst azc in heesch op tijd uit het water te halen. shop 5: Kortingsbrigade.nl. 14.15 Teleshop 5: The King of Queens. 13.00 Whitney. 13.30 Uit protest tegen de komst van Voordat de brandweer ter plekke Studio Sport Eredivisie Tommy Teleshopping. 16.00 Teleshop 5: Kor- Whitney. 14.00 Parks and Recreation. 14.30 een azc in Heesch is woensdag was, hadden omstanders de tingsbrigade.nl. 16.30 Wie is de chef? 17.00 Parks and Recreation. 15.00 Flodder. 15.30 een varken aan een boom gehan- vrouw en haar kind al aan de kant ▶Hilversum TopChef: De 12 provincies ...... Flodder. 16.00 Everybody Loves Raymond. gen op de plek waar het azc zou geholpen. Ze zijn naar het zieken- De NOS heeft de Eredivisie-uitzen- 18.00 112 ooggetuige. 18.30 De vijftien 16.30 Everybody Loves Raymond. 17.00 The moeten komen. Dat meldt Om- huis gebracht. ding van vrijdag op de schop vetste video's van vandaag. 19.00 Wie King of Queens. 17.30 The King of Queens ..... roep Brabant. Ook ligt er een var- genomen. Wedstrijdanalyses op die is de Sjaak? 19.30 Gordon Ramsay's 18.00 RTL GP: Dakar 2016. 19.00 Lek- ken op een transformatorhuisje, ■ wijkagent helpt kleuter avond worden voortaan verzorgd Kitchen Nightmares. 20.30 Kevin Hart: ker Snugger. 19.30 Stop! Politie. 20.30 omgeven door spandoeken tegen Een vijfjarig meisje uit Wognum door Jeroen Elshoff en voetballer Laugh at My Pain. 22.15 DL Hughley: Hanna. 22.40 RTL GP: Dakar 2016. 23.40 de komst van het azc. Een buurt- was in de afgelopen maanden ge- Daniël de Ridder. Een opmerkelijk Reset. 23.30 Extreme Roadtrip. 23.40 De Buitengewoon Bizar ...... bewoner die liever anoniem blijft, tuige van twee misdaden. Omdat nieuw gezicht is verder presentator vijftien vetste video's van vandaag ..... 00.35 Buitengewoon Bizar. 01.25 Teleshop 7: is erg geschrokken van de actie. ze zo geschrokken was van de ge- Maxim Hartman, die voetballers 00.10 Wie is de Sjaak? Nachtlounge – Flirts. De ooggetuige zag drie politiewa- beurtenissen, kwam de wijkagent gaat interviewen. Een ander nieuw gens bij het transformatorhuis langs in de hoop haar gerust te onderdeel is de NOS Playercam: een staan. ‘Ik ben erheen gelopen en stellen, bericht RTV Noord-Hol- videodagboek van een speler uit de heb gevraagd of ze wat extra toe- land. Het meisje was afgelopen Eredivisie. Komende vrijdag trapt zicht wilden houden. Toen zag ik zomer getuige van een geweldda- Nick van der Velde van Willem II af. daar ineens die varkens hangen. dige scooteroverval in haar straat. Henry Schut blijft de presentator Reformatorische Omroep Ik kon mijn ogen niet geloven.’ Een halfjaar later zat het meisje van Studio Sport Eredivisie op 09.25 Dagopening. 12.00 RO non-stop. Wie er achter de actie zit, is onbe- samen met haar moeder in een vrijdag. Het vaste tijdstip van 22.30 14.00 Aan Tafel met Peter Sneep ...... kend. snackbar toen er een dronken en uur blijft ook ongewijzigd, maar het 18.00 RO non-stop. 19.00 RO non-stop agressieve man binnenkwam en programma verhuist wel van NPO 2 instrumentale muziek. 20.00 Primeur. ■ baby in wandelwagen rolt stoelen door de zaak begon te naar NPO 1. < 22.00 Rondom het orgel met Marco in kanaal Noordlaren smijten. Tijdens het bezoekje Cornielje en Herman Stomphorst. 22.15 Een baby in een wandelwagen is heeft de agent alle vragen van het Dagsluiting ...... vanmorgen het kanaal ingerold meisje beantwoord. ‘Hij vertelde The Hunt Hoe gaan jagers en prooien 00.00 RO non-stop. aan de Meester Koolweg in haar dat tegen de boeven is ge- om met de omstandigheden op de Noordlaren, zo meldt RTV Dren- zegd dat ze geen stoute dingen redactie nd Noordpool? Canvas, 21.05 uur the. Het gebeurde vermoedelijk meer mogen doen’, aldus de moe- tijdens een moment van onoplet- der. Volgens de moeder heeft het Laroes: hoofdredacteur tendheid van de moeder. Die zag gesprek met de wijkagent enorm Family7 Groot Nieuws Radio het wel gebeuren en sprong het geholpen. moet wél op Twitter 09.00 Wijs. 09.30 Transparant. 10.00 PUUR! 06.00 De ochtend van Groot Nieuws Radio. Tv. 10.18 PUUR! Tv. 10.38 PUUR! Tv. 11.00 I24 07.00 De nieuwe morgen. 09.00 Blessings. ▶Hilversum News. 11.13 Geboren om te groeien. 11.21 10.00 Muziek aan het werk. 12.00 Sandwich. Een dag nadat Marcel Gelauff, Geboren om te groeien. 11.30 Jeni zoekt het 14.00 Backstage. 16.00 De dag van vandaag hoofdredacteur van NOS Nieuws, buitengewone. 12.00 Another life. 12.30 18.00 Muziekavond. 19.00 Wens. 20.00 bekendmaakte dat hij stopt met George for real. 13.00 Angels On Wheels. Muziekavond ...... Twitter, stelt zijn voorganger Hans 14.30 Wijs. 15.00 Transparant. 15.30 PUUR! 00.00 De nacht van Groot Nieuws Radio. Laroes dat hoofd- en eindredacteu- Tv. 15.47 PUUR! Tv. 16.08 PUUR! Tv. 16.30 ren er verstandig aan doen wél op Completing Kaden. 17.00 Children's Heroes. Twitter aanwezig te zijn. Dat blijkt 17.07 Children's Heroes. 17.16 Children's uit een publicatie van De Nieuwe Heroes. 17.29 G-time TV ...... Canvas Reporter. En ze moeten ‘niet alleen 18.11 Paper dream. 19.00 Wijs. 19.30 09.00 Winterbeelden. 12.30 Rolkrant ...... zenden maar ook luisteren en Bijbelse karakters. 20.00 Black Beauty. 19.07 Baby Makers: The Fertility Clinic. werkelijk open antwoorden’, aldus 20.30 Uitgelicht! 21.00 De film van je 20.00 Het Journaal. 20.05 Terzake. Laroes. Hij beschouwt zichzelf als leven. 21.25 De film van je leven. 22.00 20.30 De Afspraak. 21.05 The Hunt. ‘redelijk fanatiek als het gaat om Another life. 22.30 Gospel Truth. 23.00 21.55 De Ideale Wereld. 22.40 Winter- transparantie’. ‘Ik hield van blogs Uitgelicht! 23.30 Nehemia ...... uur. 22.50 Borgen. 23.51 Canvaslus. over alles wat we deden en niet 00.00 Wijs. 00.30 Bijbelse karakters. 01.00 De spandoeken tegen de komst van asielzoekers bij het deden, over de werkwijze achter de Black Beauty. transformatorhuisje in Heesch. tv-studio’s.’ < 24 achterop donderdag 14 januari 2016

stilgezet nd jong kort& klein Prediker 8:10 tweets van de dag donderdag 14 januari 2016 Roeland van Mourik • beeld anp / Remko de Waal Leenard Kanselaar jongerenwerker: Eerste teken Waarom starten we het verhaal vd 574 mensheid vanuit Genesis 3 (zonde)? Er Ik heb ook gezien hoe zondaars is een beter verhaal. We zijn Gods naar het graf werden gedragen. creatie. Gemaakt naar Zijn beeld. Op de heilige plaats werden ze Dode potvissen op strand van Texel in het graf gelegd en ze Ciska Stark directeur PThU: verlieten onder eerbetoon het Zo doe je dat: ‘Dames en heren, het leven. Maar de rechtvaardigen koppelen lukt niet. Die laten we dus werden vergeten in de stad. achter’ NSlogica #treinleven Ook dat is enkel leegte. Karin de Geest politicoloog: En denk dan eens aan de be- Voorts ben ik van mening dat #Narnia grafenis van Christus. Het was boeken in de #Bijbel moeten worden de bedoeling Hem op de vuil- opgenomen. nisbelt te verbranden, zodat er niets van Hem overbleef. Hij Taede A. Smedes journalist: moest zo snel mogelijk verge- Zo’n plakbandapparaat is echt ten worden. Hij, de enige echte levensgevaarlijk. #au #snee Rechtvaardige. #tweevingers Maar God in de hemel doorbrak de leegte en zinloosheid van Veel mensen gingen op het strand van Texel kijken bij de vijf aangespoelde potvissen. Jos Almekinders drummer: het leven onder de zon. En als Ik denk dat ‘Lekkerkerker’ een van de eerste teken daarvan kreeg Op het strand van Texel zijn dinsdag vijf potvissen aangespoeld. Woensdag gekste NL’se woorden is. Christus een eervolle, liefde- bleek dat alle beesten dood zijn gegaan. Toen ze aanspoelden leefden drie volle begrafenis. Nee, de stoet van de vijf waarschijnlijk nog. was niet lang en toespraken waren er niet, maar de tranen Na het aanspoelen van de vijf potvissen is want potvissen vergaan heel snel. limerick waren echt. Vergeten werd Hij geprobeerd de beesten te redden. Maar dat Potvissen zwemmen vaak in een groep. Ze Roel van Beveren niet. Zeker niet door God, die is niet gelukt. De beesten waren al heel erg zwemmen achter een leider aan. De leider Hem terugriep uit de dood en verzwakt. En door het slechte weer was het van de groep is waarschijnlijk doof gewor- Bram Moszkowicz Hem wereldwijde roem gaf. moeilijk om de potvissen weer terug in zee den en daardoor verzwakt geraakt. Hij weet te krijgen. Als potvissen twaalf uur op een dan niet meer precies waar hij heen zwemt. Een strafpleiter uit vroeger tijden strand liggen, zijn ze niet meer te redden. De rest volgt hem zonder zelf na te denken. wist dat hij VNL wilde leiden Daarom is er een waarschuwingssysteem als Zo kwamen ze bij Texel terecht. begon goedgemutst er een potvis aanspoelt. Dan wordt gelijk Een potvis is heel groot, hij kan wel maar heeft het verprutst geprobeerd de potvis te redden. achttien meter lang worden. Het is dus een en kan weer voor zijn recht gaan ■ndmorgen Er wordt onderzoek gedaan naar de indrukwekkend gezicht om de vijf potvissen strijden. Op de achterpagina het recept van doodsoorzaak. Dat moet snel gebeuren, op het strand van Texel te zien liggen. Wilma van Dijk: Dutch pancake. ‘Dit kan weleens de hit van 2016 worden!’ wat vind jij? bijdragen? [email protected] schrijft ze enthousiast over een variant Het lijkt me wel wat om bij de vijf gestrande potvissen te gaan kijken. met bosbessen. <

ik & mijn huis tips Net goed tarief € 15,15 voor de eerste drie regels en voor elke volgende regel € 5,61 (incl. 21% btw); tekst wordt achter elkaar doorgezet; maximaal drie woorden vetgedrukt; opgave via www.nd.nl/adverteren. Onze dochter van twee jaar is op gerechtelijke 2132 HN Hoofddorp (de “Ven- onroerend goed en ■ het grote bed van papa en mama publicaties nootschap”), heeft de reke- wonen TOPPRIJS voor oud goud. aan het springen. Dat gaat even- ning en verantwoording T.k.gevr: (oude) gouden sie- tjes goed, tot ze misspringt en neergelegd bij het handels- raden, gouden tientjes, Kru- met een harde bonk op de grond ■ in liquidatie ■ te koop register van de kamer van gerranden e.a.gouden en naast het bed belandt. Het blijft De vereffenaar van Blue Self TE KOOP: DUBBELCHALET, koophandel en fabrieken te zilv. munten, baartjes zilver even stil ... we verwachten een Storage Holding B.V. in liqui- kunststof, geisoleerd,CV, 9m. Amsterdam evenals ten kan- en goud, muntverzam. etc. enorme uithaal, maar we horen datie, een besloten ven- x6,5m, onderhoudsarm op tore van de Vennootschap, Kevelam Garderen 0577- haar een paar tellen alleen maar nootschap met beperkte royale kavel. Info: 0321- alwaar de stukken voor een 461955 lid NVMH zwaar en heftig door haar neus aansprakelijkheid in liqui- 313236 ieder tot twee maanden na ademen. Dan staat ze op en zegt datie, gevestigd te ‘s-Gra- het publiceren van deze ad- ze opgelucht: ‘Zo, dat ging nog venhage en kantoor hou- vertentie ter inzage zullen net goed!’ dende te Planetenweg 41, liggen.

advertentie Opening donderdag 21 januari 19.30 uur De adembenemende kunst van Drago Pečenica

Vanaf donderdag 21 januari kunt u in Barneveld kunst bekijken van de De opening vindt plaats in het bedrijfsrestaurant van het Nijkerkse kunstenaar Drago Pečenica. Die avond om half acht wordt de Nederlands Dagblad aan de expositie geopend. U bent van harte uitgenodigd voor die opening en Hermesweg 20 in Barneveld voor een bezoek aan de expositie, ook in de maanden erna. (bedrijventerrein Harselaar). Aanvang 19.30 uur.

Drago Peþenica is geboren op 10 oktober 1962 zijn jeugdland, ontbreken niet, maar het oer- De expositie is daarna elke in het Bosnische dorpje Rogatica. Hij vluchtte Hollandse polderlandschap heeft zijn hart. En werkdag tussen 9.00 en 16.00 in de oorlog in het voormalige Joegoslavië, dan met name de knotwilgen. ‘Knotwilgen uur bij het Nederlands Dagblad 
JAAR
OUD
MET
ECHTGENOTE
3TEü
EN
DOCH- lijken op mij. Mijn leven is ook gesnoeid, maar te zien. er komen toch weer nieuwe takken aan.’ tertje Teodora naar Nederland. In ons land De expositie loopt tot en met ontwikkelde hij zich tot een gerenommeerd 18 maart 2016. zelfstandig kunstenaar, met pentekenen als specialiteit. Zijn werk hoort bij de Europese De toegang is gratis en top van de realistische schilderkunst. Drago ontwikkelde, voor zover bekend als enige u ontvangt een lekker Henk Helmantel is een groot bewonderaar kopje koffie of thee. kunstenaar, een geheel eigen techniek, scra- van zijn werk. „Ik vind het heel apart dat Drago perboard, waarbij hij laagjes wegschraapt om Peþenica uitsluitend met de pen tekent. Dat kom diepte in de afbeelding aan te brengen. ‘Op je niet veel tegen. Een pentekenaar mag zich niet zwart of wit karton kras ik met een soort ope- vergissen en moet heel goed weten wat hij doet. ratiemes de lijnen uit. In beide gevallen maak Peþenica lijkt mij een echte tekenaar met veel oog ik gebruik van een sterke schildersloep, zodat voor detail en een goed ruimtelijk inzicht.” DETAILS
ONGELOOðIJK
MINUSCUUL
KUNNEN
WORDEN
weergegeven.’ Landschappen van de Balkan, foto Teodora Peþenica dragopecenica.com nd.nl/kunst nederlands dagblad donderdag nd vakantie 14 januari 2016 & vrije tijd

>> 15

Vrij en vrolijk Dansen van geluk, dat doen sommige vakantiegangers soms letterlijk, die paar weken in het jaar dat ze tot rust komen en er (meestal) vrij en vrolijk op uit trekken. Echternach in Luxemburg >> 4 & 5 kent voor zulke uitbundigen een >> 4 echte dansprocessie. Hoewel, het is meer stemmige binnenpret. Je eigen grenzen verleggen doe je al gauw als je Nederland verlaat. Je schuift aan voor de lunch in een Noord-Iers landhuis >> 12 & 13, je vindt amethist in Noord-Jutland >> 20 & 21 of je laat je overrompelen door de decors in de antieke stad Petra >> 9. Je schuift aan in het woonkeukentje van Mario Batisti en zijn vrouw in de bergen van Trentino >> 18 & 19 of je gaat met een teambike >> 20 zwetend op weg in een Duitse appelstad >> 10 & 11. Je zoekt elanden of zelfs bruine beren in Midden-Zweden >> 16 & 17, vaart met een narrowboat over smalle kanalen in Engeland >> 15 of geeft blijk van diepgang in Slovenië >> 6 & 7. Maar je kunt natuurlijk ook uit in Nederland. Tips van uit in Nederland de VVV’s in deze bijlage helpen je dan op weg. tips van vvv’s >> 10 VAKANTIE- ALLE SINGLE YOUNG PARKEN LEEFTIJDEN REIZEN REIZEN

VRAAG NU ONZE NIEUWE BROCHURE AAN! BETER-UIT HEEFT EEN COMPLEET NIEUW REISAANBOD!

SAMEN GELOVEN, SAMEN BELEVEN, JUIST OOK OP VAKANTIE! KIJK SNEL OP ONZE WEBSITE EN BOEK EEN ONVERGETELIJKE ZOMERVAKANTIE.

FAMILIEREIZEN | BIJBELSE REIZEN | VLIEGREIZEN | BUSREIZEN | VAARREIZEN | AUTOREIZEN ACTIEVE REIZEN | TREINREIZEN | VERRE REIZEN | ZONVAKANTIES | CLUBREIZEN

KIJK VOOR AL ONZE REIZEN OP BETER-UIT.NL

BETER-UIT. VAKANTIES MET OVERTUIGING 088 - 3100 500 | WWW.BETER-UIT.NL 3

14 januari 2016 ndvakantie & vrije tijd

Friesland uit in Groningen Nederland tips van een toeristische locatie die in het oog springt vvv’s Groningen: De provincie heeft een groot aantal bezienswaardige, histo- rische kerken. Daaronder ook de Mar- tinikerk in de stad Groningen, met de Martinitoren, ofwel ’d Olle Grieze. Na 500 jaar nog steeds bepalend voor de skyline van Groningen. De toren is 97 meter hoog en kan met en zonder begeleiding worden beklommen. http://toerisme.groningen.nl/

andere, soms verborgen, parels Bourtange: Historisch vestingsstadje dat nooit is ingenomen en dus een prima verdedigingswerk is gebleken. Het is volledig teruggebracht in zijn oorspronkelijk staat. Kerken en kloosters: Voorbeelden zijn klooster Ter Apel en klooster Adu- ard, beide musea en de laatste met ziekenzaal. De oudste kerken in Gro- uit in ningen zijn in de twaalfde en der- Nederland tiende eeuw gebouwd. In de kerken zijn vaak oude orgels te vinden, som- tips van mige muur- en plafondschilderingen een toeristische locatie die in het oog springt vvv’s zijn bewaard gebleven. De kerkhoven Friese Waddeneilanden: Vlieland – ruig, puur, afwisse- bieden een schat aan historische in- lend. Met de mogelijkheid de ‘Sahara van het Noorden’ formatie. te bezoeken: het westpunt van het eiland, te bereiken met de Vliehors Expres. En Ameland – met de demon- stratie van de Paardenreddingboot. www.vvvameland.nl uit in Drenthe www.vvvvlieland.nl Nederland tips van andere, soms verborgen, parels vvv’s Joure: Ambachten als klokmakers, scheepswerven, goudsmederijen en meubelmakers hebben Joure groot gemaakt. De bedrijven die er nog zijn, hebben allesbe- halve een stoffig imago. www.ambachtenvanjoure.nl

Leeuwarden: De Oldehove zou ooit hét 120 meter hoge statussymbool van de Friese hoofdstad worden, maar is inmiddels een indrukwekkende scheve en kromme 40 meter hoge toren in het centrum van de stad. Al tijdens de bouw, die begon in 1529, zakte de toren naar één kant. Het verhaal wil dat de Duitse bouwmeester Jacob van Aaken drie jaar na het begin van de bouw overleed een toeristische locatie die in het oog springt van verdriet. Assen: Drents Museum, met van 28 februari tot en met 4 sep- www.vvvleeuwarden.nl tember de grote internationale archeologische tentoonstelling Maya’s – Heersers van het Regenwoud. Lemmer: Het ir.D.F. Woudagemaal in Lemmer is het groot- ste stoomgemaal ter wereld dat nog werkt. Nog steeds zorgt het monumentale gemaal bij hoge waterstanden andere, soms verborgen, parels voor droge voeten in Friesland. Het bezoekerscentrum is Odoorn: Terras Restaurant Poolshoogte aan de voet van de via een loopbrug verbonden met het gemaal en vormt uitkijktoren in de boswachterij van Odoorn in een wandel- een spectaculaire belevenis voor jong en oud. Prachtige en fietsgebied. Op zomeravonden soms opgeluisterd met een techniek uit het stoomtijdperk. openluchtconcert. www.friesemerengaasterland.nl www.vvv.nl/provincies/drenthe

advertenties

,ĞƚŚĞůĞ ũĂĂƌĚŽŽƌ ǁĞƌŬǀĂŬĂŶƟĞƐ

ŝĂĐŽŶĂůĞǁĞƌŬǀĂŬĂŶƟĞƐ ŝĂĐŽŶĂůĞƐƚĞƵŶ

ĞĞŶŵŝĚǁĞĞŬĚĞŚĂŶĚĞŶƵŝƚĚĞŵŽƵǁĞŶǀŽŽƌ ǀŽŽƌĚŝƚƵŶŝĞŬĞƉƌŽũĞĐƚŝƐǀĂŶŚĂƌƚĞǁĞůŬŽŵ͘ ĚĂŬͲĞŶƚŚƵŝƐůŽnjĞŵĞĚĞŵĞŶƐĞŶĚŝĞĞǀĞŶ tĞnjŝũŶǀŽŽƌĞĞŶŐƌŽŽƚŐĞĚĞĞůƚĞ ŽƉĂĚĞŵŬŽŵĞŶŝŶĚĞĐŚƚĞƌŚŽĞŬ ĂĬ ĂŶŬĞůŝũŬǀĂŶŐŝŌĞŶĞŶĐŽůůĞĐƚĞƐ͘ 'ĞŐĂƌĂŶĚĞĞƌĚŽŶǀĞƌŐĞƚĞůŝũŬ͕ 'ĞŐĂƌĂŶĚĞĞƌĚnjŝŶǀŽůďĞƐƚĞĞĚĂĂŶŽŶnjĞ ǁĂĂƌĚĞǀŽů͕ǀĞƌƌŝũŬĞŶĚĞŶǀĞƌƌĂƐƐĞŶĚ͙͙ ĚŝĂĐŽŶĂůĞĚŽĞůƐƚĞůůŝŶŐ͙͘͘ ͙͘ďŽĞŬŶƵǀŝĂĚĞŵĂŝůŽĨďĞů ͙͘ǁŽƌĚŶƵĚŽŶĂƚĞƵƌ

^ƟĐŚƟŶŐ,ĞƚWĂƐƐŝŽŶ  dĞů͘ϬϯϭϰϯϴϮϰϲϮ dŽƌĞŶĂůůĞĞϲ  ŝŶĨŽΛŚĞƚƉĂƐƐŝŽŶ͘Ŷů ϲϵϵϵ,ƵŵŵĞůŽ dƌŝŽĚŽƐĂŶŬ͗E>ϭϭdZ/KϬϳϴ͘ϭϯ͘ϮϮ͘ϲϭϴ ǁǁǁ͘ŚĞƚƉĂƐƐŝŽŶ͘Ŷů 4 ndvakantie & vrije tijd 14 januari 2016

Een sprong in geloof op pinksterdinsdag in een Luxemburgs stadje.

Hilbrand Rozema • beeld nd Meedansen in de processie

Soms lijkt het leven wel een processie! Drie stappen vooruit, twee achteruit. Alleen geldt dat niet voor de processie van Echternach. Dan is het één stap zijwaarts-links, één stap zijwaarts- rechts.

Zo rustig en saai als het propere, burgerlijke stadje Echternach meestal is – er is niet eens een boekwinkel! – zo bijzonder is de sfeer op pinksterdinsdag. Op derde pinksterdag komen tienduizend deelnemers af op de Springproces- sie. In rijen van vijf, met witte zakdoeken tus- sen de dansers in, vormen ze dan een lange stoet, onderbroken door blaaskapellen. Hoor hun plechtig-vrolijke polka-stampmelodietje één keer en je krijgt het niet meer uit je hoofd. Maar dat vind je dan niet erg. Het eerste mis- verstand is nu van de baan: níét drie stappen vooruit en twee achteruit. Nee, je maakt een zíjwaarts-voorwaartse beweging, die lijkt op hoe je bij schaatsen je gewicht overbrengt van het ene op het andere been. En achteruit? Dat is niet helemaal uit de lu cht gegrepen. Soms is er een opstopping in de nauwe straatjes en dan is het pas op de plaats, of een paar stappen ach- teruit.

Hier ervaren mensen dat het geloof te maken heeft met hun hele leven.

Voor Herminio Ventura (47) spreekt deelname vanzelf. Natúúrlijk zal de Portugese verkoper, type kleerkast, meedansen in de processie van Echternach. Precies zoals hij elk jaar doet. Niet dat hij gelovig is, laat staan rooms-katho- liek. ‘Ik geloof alleen wat ik zie, maar deze traditie hoort gewoon bij ons en onze stad.’ Hijzelf ook, al komt hij dan uit Portugal. Luxemburg telt op 510.000 inwoners 80.000 Portugezen. ‘Ik heb mijn dochters, 25 en 27, van jongs af gezegd: jullie móéten meedan- Letzebuergs op een huis in de oude binnenstad van de hoofdstad Luxemburg. sen. Als wij het de kinderen niet leren, wie houdt de traditie dan in stand?’ Dit wonder- lijke kerkelijke gebruik staat bepaald niet op uitsterven, integendeel. Via internet raakt de dansprocessie alleen maar bekender. Voor wie zich op de valreep passend wil kleden – ren dat hun geloof te maken heeft met hun drie keer Werelderfgoed zwarte of blauwe (spijker)broek met daarbo- hele leven, het hele lichaam, je hele wezen.’ ven iets helderwits – heeft Herminio nog wel Een stemmige voorpret rimpelt nu door de roe- De processie is niet Luxemburgs enige Werelderfgoed; een wit overhemd te koop, voor een schappe- zemoezende menigte. Eerst spreekt Luxem- vergeet de kazematten van de hoofdstad niet (prach- lijke 28 euro. Deze blouse valt nogal ruim, XL. burgs nieuwe aartsbisschop Jean-Claude Hol- tig uitzicht, mooie stille stadstuin aan de voet van de Wel zo prettig. Immers: dansen in het open- lerich de mensen toe in zijn gemoedelijke rots) en in Clervaux de expositie The Family of Man van baar terwijl er duizenden toekijken, doe je Letzebuergs, daarbij omringd door een woud Edward J. Steigen. Na tien jaar restaureren presenteert niet elke dag als van-huis-uit-calvinist. In een van in wit-en-goudbrokaat geklede, gepunt- de abdij van Clervaux Steigens levenswerk weer in stijl, zijportaal van de kerk is een zakdoek te koop mutste prelaten en enkele Russisch-ortho- een internationaal fotodocument in zwart-wit, rond met opdruk. Het logo van Unesco staat erop. doxen in het zwart. Er is ook een Bulgaarse de grote thema’s, geboorte en dood, liefde, jeugd en De optocht naar de crypte van Willibrord is pope. Bisschop Frans Wiertz uit Roermond is er ouderdom, voedsel en eten, religie, geluk en samen- sinds november 2010 ‘immaterieel Werel- en de Utrechtse hulpbisschop Herman Woorts. zijn. Neem er de tijd voor. Veel kinderen zullen deze derfgoed’. De zon beschijnt feestelijk de menigte. Brand- foto’s ook waarderen. Bij Steigen draait het om relaties weerlieden met glimmende helmen dragen een en menselijke waardigheid. In ditzelfde gebouw is een Willibrordbeeld mee. Het wemelt van de foto- oorlogsmuseum te vinden rond de Slag om de Arden- voorpret grafen, telelenzen in de aanslag – dit is echt nen, en miniatuurversies van alle 47 kastelen en De volgende morgen is het zover. Pelgrims in een dag om bijzondere plaatjes te schieten. burchten. Of zijn het er al 48? Dat kan, want de bouw- de Eiffel, bijvoorbeeld uit het Duitse Prüm, zijn val in Urspelt (‘Ishpelt’, zeggen ze hier) is zojuist luis- dan al dagen onderweg. De grens met Duits- terrijk hersteld dankzij de diepe zakken van meneer land doet er kerkelijk niet veel toe, Willibrord binnenpret Freddy Lodomez, een regionale bouwmagnaat. Cha- (en Bonifatius) waren grondleggers van de kerk Aan de rand van het kerkplein, onder het span- teau Urspelt is nu een prettig hotel, in trek bij Chine- in heel het noordwesten van Europa. Een doek Einzelpilger, staan deelnemers die niet bij zen, die verzot zijn op ‘echte kastelen’. woordvoerder van het bisdom: ‘In de kerk gaat een dorpsgilde of Willibrordvereniging horen. het vaak om theologie, om het hoofd. Dit feest Zij vormen zelf groepen. Een paar wildvreemde trekt de mensen aan omdat ze dan weer erva- Duitse huisvrouwen maken duidelijk dat ze va- 5

14 januari 2016 ndvakantie & vrije tijd luxemburg

Luxemburg van Echternach

waar komt die dans vandaan? Regionale kranten meldden in 2015 10.275 ‘pilger’, honderden deelnemers meer dan in 2014. De meesten uit Luxemburg, Duitsland, België en Nederland. In welke traditie staan zij? Een mengsel van heidense gebrui- ken met christelijke dogma’s? Al direct na de dood van de Anglo-keltische zendeling Wil- librord uit Northumbria (in 739) zou er gedanst zijn tot bij zijn graf, onder het abdijkoor. De oudste schriftelijke verwijzing komt uit 1008. De stijl van dan- sen kan wijzen op Ierse of Kel- tische herkomst. Zou Willibrord het gebruik zélf meegenomen hebben? Dat zou het mooiste zijn. Te bewijzen is het niet, maar het kan wel. In Oot- marsum streken in de achtste eeuw iro-keltische monniken neer en, toeval of niet, Oot- marssumers dansen met Pasen nu nóg hand in hand dwars door de huizen: voordeur in, achterdeur uit.

Anderen zeggen dat de dans een gebed om genezing is van ziekten als Sint Vitusdans (schimmel in het graan zorgde voor gif in het brood), chorea of epilepsie. In de achttiende eeuw schaamde de kerk zich voor volksgebruiken. Later om- helsde de kerk de processie weer, als het maar niet te dol werd. Tot diep in de negen- tiende eeuw was het in grote delen van Europa geen vetpot. Armoede, plagen en honger dreven de mensen heel vaak tot gebedsdagen en processies om zo Gods hulp af te smeken. Zonder de witte zakdoeken gaat het niet tijdens de processie van Echternach. De parochianen van Waxweiler deden een speciale gelofte, en zij tillen daarom nu nog elk jaar hun benen extra hoog op bij het dansen. ker met dit bijltje hebben gehakt. Een van hen Een legende verhaalt van de zegt: ‘Het mooiste vind ik als we aan het eind vioolspelende schelm Veith die, zo de kerk in dansen, en de crypte in. Boven al op het schavot, het gapende ons zit dan een priester die ons zegent.’ volk zo opzwepend voorspeelt Wir sind bereit. Es ist so weit! Het is een sprong dat het hem al dansend ver- in geloof. Een uurtje zal de ommegang duren, geet, waardoor hij ontsnapt. al met al. De slag zit er meteen in. Voor me Een afbeelding van Veith is te loopt een Duitse jongen met het syndroom van zien naast het Rathaus. Down. Telkens als de muzikanten inzetten met drie doffe dreunen op de trom, kijkt hij stra- lend achterom. Voor hem is dit een hoogtepunt in het jaar. Het blijkt voor leken goed te doen, zonder flaters meedansen en onderweg ook nog genieten. Dit is een wel heel vrolijke ma- nier om met je geloof pardoes de straat op te gaan, het uit te dragen, te vieren. De intocht in de kerk is bijzonder. Vervreemdend is dan weer dat velen papiergeld en munten in de crypte gooien. Al zou Willibrord daar wellicht niet van opkijken, je weet niet wat toen zoal de gewoonte was. Maar over het algemeen over- heerst een mengeling van ernst, voorpret en service / informatie binnenpret. Goede combinatie, want het evan- ▶ facebook: VisitLuxembourg gelie van de Opstanding is zelf ’s werelds groot- De kazematten van Luxemburg behoren tot de grootste van Europa, ▶ twitter: luxembourginfo ste Binnenpret. ◆ maar zijn nauwelijks gebruikt in tijden van oorlog. ▶ internet: visitluxembourg.com 6 ndvakantie & vrije tijd 14 januari 2016

Wereldberoemde grotten, mijngangen Overijssel uit in en mooie stadjes. Nederland tips van Herman Veenhof • beeld nd en wikipedia een toeristische locatie die in het oog springt Enschede: Roombeek Cultuurpark – een bundeling van culturele vvv’s instellingen en musea in een wijk die een toonbeeld is van architec- tuur en wederopstanding, bijna zestien jaar na de vuurwerkramp. http://www.uitinenschede.nl/kunstcultuur/roombeek-cultuurpark/ andere, soms verborgen, parels Ondergronds Slo Den Ham: Een brinkdorp met de rust van een eeuwenoud landschap Enschede: De ‘mooiste’ synagoge van West-Europa. In Zuidwest-Slovenië liggen druipsteen- http://synagogeenschede.nl grotten met fantasieprikkelende Deventer: Hanzestad in monumentale figuren. En je kunt er afdalen in sfeer. mijnschachten, een stelsel van www.deventer.info 700 kilometer, honderden meters onder Wijhe: Kasteel het Nijenhuis, met prachtige de grond. beeldentuin, tussen de dorpen Heino en Wijhe. Geen pad met treden en een hek langs de kant Ambt Delden: Historisch Landgoed Twickel, en geen verlichting. De Križna Jama, in het 4100 hectare parkbos, glooiende akkers, zuidwesten van Slovenië, is een heel lange grot weilanden, heidevelden en meer dan 150 die ongerept wordt gelaten. boerderijen. Zelfs de groepen toeristen zijn beperkt, de Holten: Nationaal Park de Sallandse Heu- langste wandeling duurt zeven uur, langs stap- velrug, waar je je soms in het buitenland stenen en via wel twintig kleine meertjes. waant, met uitgestrekte heidegebieden en Maar ook een uur is al onvergetelijk. Vooraf een indrukwekkend reliëf met on-Neder- landse vergezichten. http://www.sallandnatuurlijkgastvrij.nl/nl/salland/ nationaal-park-de-sallandse-heuvelrug Prachtige klanken van viool en piano, weerkaatst door witte muren.

gaat de mijnlamp mee, via een draad met de accu aan de broeksriem verbonden. Een gids loopt voorop, de donkere tunnel in. Iedereen zoekt zijn weg over keien en kiezels, met een rubberbootje varen we langs enkele meren met kristalhelder, blauwig water en schaars ver- De Berkel: Een riviertje dat ontspringt in Billerbeck (Duitsland) en in Neder- licht. Het lijkt op de zwemgelegenheid van een land via Lochem en Almen uitmondt in de IJssel bij Zutphen. duur hotel. www.vvvlochem.nl De Križna grot is bijzonder. Het gaat hier niet om de hangende en staande stalagdingessen, maar om sporen van mens en dier. Bij de in- gangen krasten hier al heel vroeg in de geschie- denis bezoekers hun naam, en verderop liggen de botten van de uitgestorven grottenbeer, een nog kilometers doorkringelen. Op eigen houtje Flevoland uit in flink beest van 1500 kilo dat hier kwam over- mag hier niemand in. Nederland winteren: hier is het altijd acht graden Celsius. Noordelijk van de grot liggen twee kleine, maar tips van Als de beer niet genoeg had gegeten, stierf het heel bijzondere en mooie stadjes: Cerkno en dier in de grot. Idrija; beide plaatsen heten naar schattige ri- vvv’s viertjes, die opeens tot enorme waterkolken kunnen worden. Het eerste plaatsje ligt in een kwikmijnen gebied waar heuvels echte bergen worden. Dat Toch is er genoeg aan natuurkunstwerken te betekent wandelen in de zomer en skiën in de zien. winter. Hotel Cerkno ligt in het centrum en Structuren als Het Piratenschip, Het Kerkorgel heeft een complex van houten appartementen, en de Poort van Venetië prikkelen de fantasie. hoog in de heuvels, waar je zo de piste op kunt. En de kleine tour eindigt bij een splitsing die Directeur Vasilij Sedej is nog piepjong, maar Kalvarija heet en twee wegen open laat, die heeft zijn zaken goed voor elkaar. ‘Het gekke is

een toeristische locatie die in het oog springt Schokland: Het voormalige eiland, Unesco Werelderfgoed, staat symbool voor het ontstaan van Flevoland, de strijd tegen het water en de inpolde- ring. andere, soms verborgen, parels Marknesse: Het Waterloopbos is het oudste bos van de provincie en bevat, verborgen in het groen, de schaalmodellen van zo’n dertig grote waterwerken uit de hele we- reld: de Deltawerken, de havens van ste- den als Rotterdam, Lagos, en Bangkok. Het Waterloopkundig Laboratorium deed hier jarenlang onderzoek naar de invloed van water op stuwen en dammen. www.vvvflevoland.nl

Idrija 7

14 januari 2016 ndvakantie & vrije tijd slovenië

Cerkno Ljubljana Idrija venië is spannend

gehouden; nu tref je er een gemeentehuis, mu- seum en muziekschool. De klanken van piano Cerkno, Idrija en en viool klinken prachtig op het binnenplein, weerkaatst door okergele motieven op witte de Križnagrot muren.

maskers In een park staat de ‘kamšt’ uit 1790, een reus- achtig waterrad van veertien meter doorsnee. Het ding doet het nog, als je op de schoepen gaat staan met drie mensen, zakken die naar beneden waardoor het megawiel gaat draaien; Draga doet het voor en ook hoe je er wel snel van af moet springen. Het water voor de mij- Het beschreven gebied ligt tussen de nen kwam langs het Rakakanaal en via een sys- Sloveense hoofdstad Ljubljana en de teem van houten sluizen, de klavže. Nu is dat Kroatische stad Rijeka. Het is ‘groene een mooi pad van 3,5 kilometer waarover het karst’ (begroeide kalksteengrond) en hele stadje flaneert of jogt. middengebergte. Zowel in de zomer Nog spannender is alweer een bezoek aan on- als in de winter kun je hier goed wan- dergronds Slovenië. In de Antonijev Rov, de delen; in Cerkno is veel gericht op ski- Anthoniusmijn, kun je een helm en hesje krij- en met kinderrijke gezinnen. Week- gen en nogmaals een lamp voor je voet; de passen zijn er al voor 65 euro en de oude Psalm 17 komt in gedachten. De ingang is busjes naar de piste zijn gratis. Een gewelfd en erboven staat de kreet Srecˇno ge- niet goedkoop, maar verbluffend schilderd; dat betekent zoveel als in Duitsland goed en in historische context gevat en Limburg vroeger ‘Glück Auf!’. De mijn is een hotel is Kendov Dvorec (de twee geschiedenisles, met wassen beelden die het woorden staan voor de familie en delven vanaf de middeleeuwen, met een ha- ‘paleishof’), in het dorpje Spodnja mertje, tot aan de vorige eeuw (met zware bo- Idrija. ren en toevoer van verse lucht in de integraal- helm) illustreren. Niet verzwegen wordt dat hier behalve stoflongen ook vergiftiging een rol speelde in het korte leven van de kompels. Hun gemiddelde leeftijd steeg van nog geen dertig naar maar net in de vijftig. Toch gingen de ge- Het Franja partizanenhospitaal ligt in een kloof bij Cerkno. neraties gewillig in en uit; het hele leven was rondom de kwikmijn gecentreerd. In het stadsmuseum is iets speciaals ingericht. Elk jaar tijdens carnaval is hier een optocht van de Cerkljanski Laufjari. Dat laatste woord komt dat voor 1991 hier veel Nederlanders kwamen. kenmerkt niet alleen Cerkno (waar de meest van ‘lopen’. Het gaat om enkele tientallen men- Dat weet ik van mijn oudere streekgenoten. rooms-katholieke politicus van Slovenië van- sen die zich verkleden als poppen om de winter Maar de oorlog op de Balkan heeft ze wegge- daan komt, Janez Podobnik), maar ook Idrija. en het ongeluk te verjagen met een soort pro- jaagd. Terwijl die oorlog hier nooit is geweest. Bij Idrija werd in 1508 cinnabererts gevonden, cessie waarbij wordt gesprongen en gerend. Wij willen ze heel erg graag terug.’ en vooral kwik. Tot eind jaren veertig werd dat Het is een heel karwei, want de maskers zijn Cerkno is vriendelijk. In het dorpje Zakojca, gevaarlijke, maar vroeger onmisbare goedje van hout en de pakken zijn gemaakt van riet, even buiten de stad, staat het museum gewor- hier gedolven. In totaal groeven arbeiders in verse mos of tienduizenden bladeren. den geboortehuis van France Bevk (18901970), vijf eeuwen hier 700 kilometer aan mijn- De verklede mensen zijn archetypen van die naam maakte als de Sloveense W.G. van der schachten, tot een diepte van 392 meter. dorpsfiguren: het Madeliefje, Oud Wijf, Oude Hulst. Hij schreef in 1938 Kaplan Martin Ceder- Daaruit kwam een zevende van wat er ooit in Man (die loopt voorop en mag als enige spre- mac, een roman over een rooms-katholieke de wereld aan kwik werd geproduceerd: 147 ken), De Dronkenlap en ga zo maar door. De priester die zich verzette tegen de Italiaanse ton ofwel drie miljoen flesjes. De hele stad ge- grote boeman is Pust, maar die wordt op het bezetting van het westen van Slovenië, tot tuigt er nog van: in het schitterend mooi geres- eind veroordeeld en terechtgesteld; gelukkig Hotel Cerkno heeft een grote 1944. Die traditie van eigenheid en religiositeit taureerde Gewerkeneggpaleis werd kantoor niet echt. ◆ dependance boven op de berg.

service / informatie ▶ mijnslovenië.nl ▶ slovlife.nl ▶ slovenija.nl ▶ krizna-jama.si ▶ idrija-turizem.si ▶ turizem-cerkno.si ▶ muzejidrija-cerkno.si ▶ hotel-cerkno.si ▶ skicerkno.com ▶ kendov-dvorec.com Laufarpoppen in het museum van Cerkno huldigen een lange traditie. Cerkno 8 ndvakantie & vrije tijd 14 januari 2016

vakantie binnenland ■ groningen ■ ■ drenthe ■ ■ Opende, Gr./Fr. prachtig Gezellige, mooie 6 pers. va- DIEVER: 2/8 p. RECR.BUNG. Vak. Park in het bos (zwem- VALTHE t.h. luxe VAK.WO- kantiebungalow op rustig bad aanwezig)bied u dit jaar NING. Toplocatie. incl. fiet- ■ waddeneilanden fiets-/wandelgebied 2-4 p. bij bos/hei, 3 slk, wifi, 030- VAK.HUISJE 06-16721706 klein park vlakbij het Lau- 2673382 www.huisjehuren weer veel mogelijkheden. sen/linnen. tel. 0591- 514100 Luxe chalet op Camping www.paterhofje.nl wersmeer in Friesland! Boot indrenthe.nl Voor gezinnen, ouderen, en www.kostervakantie.nl Duinland, Midsland, Ter- naar Schiermonnikoog vlak- groepen. Groepsaccom. ■ ■ schelling. Geschikt voor 5 bij. www.lauwersmeer Bung.,Chalets, Stacaravans, Comfortabele vakantiewo- Sfeervolle bungalow in de ■ overijssel personen. 1500 meter van bungalow.nl 06-53902008 Blokhut. Kampeerplaatsen. Bij OOTMARSUM (Twente) T.h. ning “Lutje Stee” in Schild- natuur, nat.park Drents zee. Rustige omgeving. www.christelijkevakantie Bekijk de website en win luxe 2/4 pers. CHALETS op wolde, 1-4 pers., alles ge- Friese Wold www.huisjedfw. www.christelijkevakantie site.nl/advertentie/17301 een vak. www.wolfskuylen. klein landgoed. Unieke plek. site.nl/advertentie/22447 lijkvloers. 0598-423902 nl ■ nl Tel. 0524 581575. bosr. omg. (350 ha) wande- www.lutjestee.nl. ■ ■ OUDEMIRDUM Welkom op ■ len/ fietsen/ rust. GEEN FAMILIEHUIS Drenthe. Kom Recr.woning in prachtig na- onze camping! www.kam Luxe groepsaccommodatie, CAMPING Tel. 0541- 294407/ ■ friesland uit je winterslaap en trek er tuurgebied, bos, eiland, peerboerderijgroen.nl Geen 8 gastenkamers met eigen 06-21882498 www. Aan TJEUKEMEER t.h. APPAR- op uit in de voorjaarsvakan- wad en meer. 0519-349300 aankomst en vertrek op zon- badkamer in Diever. Info springendalsebeek.nl. TEMENT/VAKANTIEWONING tie! 3 Nachten € 60,- pp. www.lauwersoog.org dag. Tevens hebben wij een Laura Strating-Janssens 06- ■ 4/5 pers. www.meertjeuke minimaal 18 pers. www. ■ groepsaccom. Fam. Groen, 44750872, www.burgersen OMMEN omg. Lemelerberg, meer.nl Tel. 0514-542132 morenehoeve.nl. Tel 06- AMELAND, BUREN zie www. 0514-571726. buitenlui.com t.h. vak.bung. in bos; na- b.g.g. 541020. 10169227. ringog54.op-ameland.nl Tel. ■ ■ tuur, rust en privacy; 078- ■ ■ 050-3011434 GROEPSACC. 20 pers. BOA- www.helvetiadiever.nl DIE- 6511392, www.vakantie Oudemirdum luxe 2 p. Ap- GASSELTE Vrijst. BUNGALOWS ■ ZUM, www.nijwybranda.nl VER 6-pers.bungalow, ge- huisinommen.nl partement www.huize Tel. 033-2452834 www.bun AMELAND-TERSCHELLING- 0515-521344 zellig en comfortabel met ■ goedereede.nl of info galowparkravijnzicht.com Chalets/stacars. Huur niet Zwitsers accent. Rustig gele- www.boerderijapparte 0514571385. ■ 06-54347050. duur www.vdsluisvakanties. BAKKEVEEN-Fr/Dr-Wouden gen in bosrand van Drents menten.nl 2/4 en 8 pers. ■ ■ nl 0512516096. Stacars- huur niet duur! kijk Friese Wold, 900 m van nabij OMMEN midw. v.a. Kindvr. minicamp. bij HEE- Bij de Drentse Aa, knus huis- ■ op www.vdsluisvakanties.nl dorp. Alle seizoenen (cv en € 80, week v.a. € 120,- Mooi GERMEER met haventje. je: 050-4029152. Site: boom HOLLUM AMELAND. Te huur 0512-516096. sfeerhaard) 0521-592552. fietsgebied. 0546-671703. Zwemstr. op 1 km afst. bij kleverzeegse.nl ruime 6 pers. STACARAVAN. Gaasterlands bos. Verh. 6 p. ■ ■ ■ ■ Inl. 033-4751388/ 06- car. motorb. zeilboten en Tjeukemeer, vrij gelegen Noordlaren, mooi vrijst.vak. Te huur 6 persoons chalet/ Bungalow 6 pers. Norg bos- 51510076. ungersma@ kano’s. www.wetter comfortabel vakantiehuis huis met terras, 2 slk, € 395 stacaravan op Camping De rijke omgeving voorzien van zonnet.nl spetter.nl 0514-591297. voor groot gezin, vissen, p/w jvanweringh@hotmail. Vechtvallei te Diffelen (om- alle gemakken, gratis wifi ■ varen, surfen, fietsen. Zie com of 050-4095282 geving Hardenberg), tel. 06 ■ www.recreatiewoning- Ameland/Terschelling th www.oldeouwer.info ■ 43 18 21 03 www.christe In Haskerdijken (tussen Hee- drenthe.webklik.nl Tel: bung’s, chalets en stacars. Te huur VAK.WONING 10- lijkevakantiesite.nl/ renveen en Akkrum) te huur ■ 0525662767 www.christe www.dehaanvakantie.nl pers. STACARAVAN 6-p. en advertentie/31172 6-p. zomerhuisje, gelegen FAMILIEWEEKEND organise- lijkevakantiesite.nl/ 0518-401206. CHALET 4-p en 7-p., op kl. aan open vaarwater, incl. ren? -Tig jaar getrouwd? advertentie/16850 ■ gebruik roeiboot. Unieke Comfort. groepsverblijf, veel chr. camping ‘De Beukenhof’ T.H. Gezellige stacar. Info vislocatie! Voor informatie privacy www.deboerkeri-j. TIENDEVEEN DR., Kampeer- 050-4031898 www.strand zie www.hellinghuis.nl nl omg APPELSCHA 0516- ders zijn welkom. Tel. 0528- 331246 www.camping loper-ameland.nl ■ 513915. debeukenhof.com GAASTERLAND 8p. 4 slk. ge- zellig, schoon, comfort www.luxehuis.nl 0633101122. advertenties Ontdek wat De Klimberg allemaal te bieden heeft ✓ Christelijke signatuur ✓ Schone camping ✓ Ruime plaatsen ✓ Ideale gezinscamping Boek nu uw favoriete plaats!

✓ Gelegen in het prachtige Vechtdal ✓ Recreatieteam in alle schoolvakanties ✓ Activiteiten voor alle leeftijdsgroepen ✓ Schoon en verwarmd sanitair ✓ Verhuur caravans en chalets www.deklimberg.nl 0523 - 261955, Hardenberg 9

14 januari 2016 ndvakantie & vrije tijd jordanië

Ooit liepen in de antieke Jordaanse stad Petra de wijzen, en Paulus, misschien. Amman

Marc Janssens • beeld nd Fabelachtige antieke stad Petra

De prachtige stad Petra in Jordanië is mender. Dat de wanden van de kloof deels het niet alleen door de Arabische en Grieks- zicht ontnemen op het gebouw dat dienst deed Romeinse cultuur gestempeld, maar ook als graftombe, maakt het plaatje des te meer door het christendom. bijzonder. Eenmaal op het plein voor het Schat- huis, blijkt dat Petra naast de mysterieuze stad Komt Petra, de fabelachtige stad in het zuiden ook toeristentrekpleister is. Door het internati- van Jordanië in de Bijbel voor? Gids George onale terrorisme blijven veel toeristen weg en Swiss is overtuigd van wel, zegt hij als we door was de Siq behoorlijk verlaten. Maar hier zijn de Siq lopen, de twaalfhonderd meter lange ze dan: de souvenirverkopers. Omdat slechts kloof die naar de ‘verborgen stad’ leidt. Oké, de één nomadenstam het recht op verkoop heeft, naam Petra wordt zelf niet genoemd, maar er- is er toch contact met de oude, lokale bevol- naar verwezen wordt er wel. Petra was immers king. Het geeft een dubbel gevoel: aan de ene de hoofdstad van het rijk van de Nabateeërs, de kant is het mooi geld uit te geven dat ten goede Arabieren die ten oosten van Israël woonden. komt aan de mensen die niet meer in de oude ‘De wijzen die Jezus bij zijn geboorte wilden stad mogen wonen en nu toch een bron van eren, kwamen uit het Oosten en brachten mir- inkomsten hebben. Aan de andere kant lopen re en wierook mee. Petra ligt ten oosten van kleine kinderen hele dagen te leuren en wordt hen zo het recht op onderwijs en daarmee een betere toekomst onthouden. Petra wordt wel de ‘verborgen stad’ genoemd, Het uitzicht verschijnt omdat ze in de achtste eeuw na Christus verla- ten werd en enkel bij bedoeïenen nog bekend abrupt en is daardoor was, totdat ze in 1812 door de Zwitser Jean Louis Burkhardt werd ontdekt. In 1829 begon- nog adembenemender. nen de eerste opgravingen en die gaan nog steeds door. Wie er doorheen loopt, ondergaat de grootsheid van de stad: de koningsgraven, het theater, de tempels en de zuilengang. Wie Bethlehem en de Nabateeërs vormden het cen- goed ter been is, moet een aantal uur uittrek- trum van de handel in wierook en specerijen. ken voor de wandeltocht vanuit het centrum Het kan dus maar zo dat ze uit Petra afkomstig naar boven. Daar wacht een nieuw adembene- zijn. Als de wijzen uit Perzië moesten komen, mend uitzicht op het gebouw dat het ‘Klooster’ waren ze veel langer onderweg geweest.’ wordt genoemd en qua uitstraling kan wedij- Het is niet de enige verwijzing in de Bijbel naar veren met het Schathuis. Wat het oorspronke- Petra, meent Swiss, die christen is. ‘Paulus is er lijk is geweest, is niet duidelijk, omdat er geen waarschijnlijk ook geweest. Hij vertelt in een nissen voor graven zijn gevonden. De naam van zijn brieven dat hij na zijn bekering naar ‘Klooster’ is gegeven omdat Byzantijnse mon- Arabië ging en daar drie jaar verbleef. Omdat niken er hebben gewoond en het gebouw als Petra de hoofdstad van Arabië was, is de kans kerk hebben gebruikt. groot dat Paulus die heeft bezocht.’ Zijn deze twee verwijzingen naar Petra nog met vraagtekens omgeven, dat is niet zo met mooie mozaïeken de derde die Swiss in petto heeft. ‘De koning Het is niet de enige plek waar blijkt dat Petra van de Nabateeërs en van Petra, koning Aretas, ook door het christendom beïnvloed is. Uit een wordt door Paulus in zijn brieven genoemd.’ En inscriptie in het ‘Graf met de Urn’, een van de dat blijkt waar. In zijn tweede brief aan Korin- koningsgraven, valt af te leiden dat het graf in tiërs spreekt de apostel over ‘de stadhouder 447 als kerk in gebruik werd genomen. En van- van koning Aretas’, die Damascus liet bewaken af 1990 is een Byzantijnse kerk met mooie mo- om Paulus gevangen te nemen. zaïeken opgegraven. Deze is niet zoals veel an- dere gebouwen in de rotsen uitgehouwen, maar bevindt zich bovenop een heuvel. souvenirverkopers Vanaf de jaren negentig van de vorige eeuw Petra is niet zomaar een stad, wil Swiss maar heeft het toerisme in Petra een enorme vlucht zeggen, en dat blijkt als we verder de Siq door- genomen. Was er in 1993 slechts één hotel, dat lopen. De kloof staat erom bekend dat ze ein- aantal is tot 66 opgelopen. Die hebben nu te digt met het prachtige uitzicht op het ‘Schat- kampen met tegenvallende inkomsten omdat huis van de Farao’. En hoewel ik er op veel toeristen wegblijven. Wie wel komt, kan voorbereid ben, verschijnt dat uitzicht toch ta- zich in een betrekkelijk rustig Petra laten on- Aan het einde van de 1200 meter lange Siq is het er toch nog plotseling: melijk abrupt en is daardoor nog adembene- derdompelen. ◆ het magnifieke Schathuis van de Farao.

Bedoeïnen trekken elke morgen Petra binnen Mozaïek van de Byzantijnse kerk uit 450 na Christus, waarvan de fundamenten pas in 1990 bij om daar hun handwerken, souvenirs en drank opgravingen zijn ontdekt. service / informatie aan de toeristen te verkopen. visitjordan.com 10 ndvakantie & vrije tijd 14 januari 2016

Smaaktoerisme in de Duitse ‘Betuwe’, Gelderland uit in grenzend aan Limburg. Nederland tips van Hans Hopman • beeld nd een toeristische locatie die in het oog springt Arnhem: Het Nederlands Openlucht- vvv’s museum, waar je het leven in Nederland door de jaren heen ontdekt. Met molenaar, smid, touwslager, boerin, originele boer- derijen, molens en typische Zaanse huisjes. www.openluchtmuseum.nl Zweten in appel andere, soms verborgen, parels Winterswijk: De Steengroeve is een tot de verbeelding sprekende locatie die echter De overdekte teambike, waarmee de nog lang niet door iedereen ontdekt is. toerist langs de vierhonderdduizend www.vvvwinterswijk.nl vruchtbomen van het Duitse Tönisvorst Doornenburg: Fort Pannerden. Sperfort uit kan rijden, ziet er grappig uit. Maar van fietstechniek hebben de Duitsers geen kaas gegeten.

‘Appelstad’ Tönisvorst in het aan Limburg gren- zende Duitse Nederrijngebied heeft zich de af- gelopen vijftig jaar ontwikkeld tot een soort Betuwe. Met inmiddels 150 hectare aan fruit- bomen. Vierhonderdduizend stuks zijn het er,

Het bilzenkruidbier bracht vroeger de

mannen zelfs tot Groot formaat appels bij de ingang van een boerderij moeten kopers lokken. de negentiende eeuw, met bijzondere ver- moordlust. halen, tijdens beide wereldoorlogen van groot strategisch belang om de opmars van de vijand te vertragen. waarvan 320.000 appeldragend. Met als be- www.fortpannerden.eu roemdste ras de koningsappel, waarvan zowel Doetinchem: Stadsmuseum in het monu- de schil als het vruchtvlees rood is. Dat levert mentale, voormalige postkantoor, over de dus rode appelcompote, rode appelsap en zelfs levendige geschiedenis van de stad aan de rode appellikeur op. Behalve in Tönisvorst is Oude IJssel. deze appel alleen te vinden aan de Bodensee. www.vvvdoetinchem.nl geworstel Vooral in het voorjaar is de omgeving van deze stad, hemelsbreed ruim twintig kilometer ten oosten van Venlo, een ware bloemenzee. Met de fiets kun je er gemakkelijk doorheen rijden. Utrecht uit in In het centrum van de stad zijn ook teambikes Nederland te huur, een soort fietsauto. Het wordt team- tips van sport. Want hoe snel je ook trapt, vooruit ko- een toeristische locatie die in het oog springt men is er voor je gevoel nauwelijks bij. Jaloers Kasteel ‘Niersdonk’ is privébezit dus Soest: Het Nationaal Militair Museum, over de geschiedenis van de krijgs- vvv’s kijk ik de echte fietsen na die passeren. Intus- ontoegankelijk. Dat geldt voor meer macht, met indrukwekkende tanks en vliegtuigen en persoonlijke verhalen. sen worstelen de drie passagiers zich voort buitenplaatsen in de Duitse regio Nederrijn. langs werkers op het veld – het is midden maart – die nog met nieuwe aanplant bezig andere, soms verborgen, parels zijn. Ondanks het koele voorjaar, komen snel Doorn: Chalet Helenaheuvel in de Kaapse de eerste zweetdruppels. kopen. Verse producten van het boerenland Bossen. Seizoensgebonden gerechten eten Dat vraagt om een appeltje voor de dorst. worden ook in Duitsland steeds meer gewaar- met een prachtig uitzicht en wandelen in de Reuzenformaat appels bij de ingang van boer- deerd. De boer van bijvoorbeeld ‘St. Tönischer omgeving. derijen – het lijkt wel moderne kunst – mar- Obsthof’ heeft alle soorten fruitbeleg, likeu- Vechten: Een van de grootste en mooiste keren dat je hier alles op appelgebied kunt ren, appelwijnen en siropen royaal uitgestald. forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Hier wordt het unieke verhaal verteld over de verdediging van Nederland met beulp van het water. advertenties Bunnik: Museum Oud Amelisweerd, geves- tigd in een voormalige achttiende-eeuwse buitenplaats, behorend tot de top 100 Rijks- monumenten in Nederland, met als bekend- ste bewoner Koning Lodewijk Napoleon. sĂŬĂŶƟĞŵĞƚŚĞůƉĞŶĚĞŚĂŶĚĞŶ Kunstcollecties, waaronder veel werken van Armando, en 250 jaar oud papieren Chinees ĞŶƚƵŵĂŶƚĞůnjŽƌŐĞƌǀŽŽƌƵǁŚƵůƉďĞŚŽĞǀĞŶĚĞŵĂŶŽĨǀƌŽƵǁ͍KĨďĞŶƚƵũƵŝƐƚĚĞŐĞŶĞ behang. ĚŝĞĚĂŐĞůŝũŬƐǁĂƚĞdžƚƌĂŚƵůƉŶŽĚŝŐŚĞĞŌ͍ĂŶƐĐŚŝĞƚĞŶǀĂŬĂŶƟĞƐĞƌŐĞŵĂŬŬĞůŝũŬďŝũŝŶ͘͘͘ ͘͘͘ƚĞŶnjŝũƵnjŝĐŚĂĂŶŵĞůĚƚĂůƐŐĂƐƚ;ĞŶͿǀĂŶĚĞKĂƐĞ͘KŶnjĞǀƌŝũǁŝůůŝŐĞƌƐŚĞůƉĞŶƵŐƌĂĂŐŽĨ ŶĞŵĞŶĚĞnjŽƌŐĞĞŶǁĞĞŬǀĂŶƵŽǀĞƌ͘ĂƚĚŽĞŶǁĞĂůŵĞĞƌĚĂŶϱϬũĂĂƌʹĞŶǀĂŶŚĂƌƚĞ͘ KŶnjĞďƵŶŐĂůŽǁƐŽƉǀĂŬĂŶƟĞƉĂƌŬ͞ǀĂŶ,ĂƌƚĞ͟ŝŶĐŚƚĞŶ;ƌͿďŝĞĚĞŶŶĂƚƵƵƌůŝũŬŽŽŬ ƌƵŝŵƚĞǀŽŽƌƵǁƌŽůƐƚŽĞůŽĨƌŽůůĂƚŽƌ͘

tĞŚĞƚĞŶƵŐƌĂĂŐǁĞůŬŽŵŝŶĚĞǁĞŬĞŶǀĂŶ͗ ǀƌŝũĚĂŐϭϵĂƵŐʹϮϲĂƵŐĞŶ ǀƌŝũĚĂŐϮϲĂƵŐʹϮƐĞƉƚ ĞŬŽƐƚĞŶǀŽŽƌŽŶnjĞŐĞŚĞĞůǀĞƌnjŽƌŐĚĞǀĂŬĂŶƟĞǁĞĞŬďĞĚƌĂŐĞŶΦϮϱϬ͕ͲƉĞƌŐĂƐƚ͘ Haarzuilens: Kasteel de Haar, het grootste en meest luxueuze kasteel van Nederland, gebouwd tussen 1892 en 1912, op de ruïnes van zijn voorganger, sŽŽƌŵĞĞƌŝŶĨŽƌŵĂƟĞĞŶͬŽĨŝŶƐĐŚƌŝũīŽƌŵƵůŝĞƌĞŶŬƵŶƚƵĐŽŶƚĂĐƚŽƉŶĞŵĞŶŵĞƚ͗ op landgoed De Haar. Dǁ͘͘^ůƵŵƉ www.bezoek-utrecht.nl, http://www.vvv.nl/provincies/utrecht ^ƚĂĚƐĞŝůĂŶĚϭϰ ϴϮϰϯ,d>ĞůLJƐƚĂĚ dĞů͗ϬϲͲϭϮϮϬϭϱϯϭ /E͗E>ϱϬZKϬϯϲϲϴϬϱϴϭϵƚ͘Ŷ͘ǀ͘ĞKĂƐĞEŝũŬĞƌŬ 11

14 januari 2016 ndvakantie & vrije tijd duitsland

Berlijn

Tönisvorst stad Tönisvorst

het niet alleen om voedsel zelf, maar ook om de manier van produceren. Vandaar dat de boer ook workshops geeft in het snoeien van appelbomen.

Achterhoek Toch laten veel Nederlanders het Nederrijnge- bied aan zich voorbij gaan. Deze streek is voor- namelijk plat, en platte regio’s zien Hollanders al genoeg in eigen land. Tönisvorst en omge- ving hebben iets weg van de Achterhoek, met hier en daar een kasteeltje. Er wordt hier he- laas veel waarde gehecht aan privacy, want service / informatie veel van deze mooie huizen zijn niet publiek. ▶ www.smaakopdekaart.nl, Zoals het witgepleisterde kasteel ‘Niersdonk’. ▶ www.toenisvorst.de En even later een herenhuis in de Engelse Tu- ▶ www.gutes-vom-niederrhein.de dorstijl, dat een ridderzaal zou bevatten. We koersen met de auto 17 kilometer naar het noorden. Midden in het plaatsje Kerken-Sten- Met een teambike fietsen betekent snel den heeft de 43-jarige boer Andreas Straet- snel achter, want aan zijn zelf gebrouwen ‘Rot- trappen en weinig vooruit komen. mans een kaasmakerij. Je merkt dat de melk- bier’, ‘Landbräu’ of ‘Klosterbräu’ mag genipt veehouderij vrij dicht bij de grens ligt, want worden. zijn melkrobot is van Nederlandse makelij. Gelukkig dat hij als stevige bodem voor de Wel achttien verschillende soorten kaas maakt maag allerlei soorten worst presenteert, waar- hij, met van alles erin. Van pepers, uien-bies- onder zelfs groenkleurige schijfjes. Anders zou look en olijven en tomaten, tot brandnetels, het gerstenat minder goed landen. knoflook-paprika en mosterd- en komijnza- den. De tocht voert verder noordoostwaarts naar de slingerende Lippe buitenranden van de stad Wesel. Daar heeft de In alles merk je dat je hier op de grens van stad markante Walter Hüsges (64) binnenshuis een en platteland zit, met dito culinaire producten. walmende bierbrouwerij, pal naast de woon- Zo is Ullrich Langhoff een ware ambassadeur kamer. Met enige zelfspot noemt hij zijn brou- van de traditionele keuken, eten dat zwaar op werij de grootste van Wesel. Niet vreemd, de maag ligt. De uitbater van restaurant Lippe- want hij is de enige … schlößchen serveert tegen de avond een menu Het overdadig van Christuskruisen voorziene van zuurkool met aardappelpuree en gebakken interieur is sterk gedateerd, zeg maar: kring- bloed- en braadworst. Hij vertelt ook bekend te loopstijl. Maar zijn smeuïge verhalen zijn mee- zijn met ‘hete bliksem’, een stamppot van ap- slepend. Zoals het verhaal over het bilzen- pelen en uien. De oosterburen noemen dit kruidbier, dat vroeger de mannen zelfs tot grappig genoeg Himmel und Erde. Van appels kun je alles maken, zoals appelschips. Rechts de koningsappel, moordlust bracht. Verder maakt hij er geen geheim van erg van waarvan zelfs het vruchtvlees rood is. Je kunt bij hem een workshop bierbrouwen erwtensoep te houden gevuld met varkenspoot volgen. Plechtig neemt hij een boek ter hand. en -oren. Sommige vegetariërs in het eetgezel- ‘Dit is mijn catechismus.’ Sommige bezoekers schap wenden hun gezicht af naar het raam. In verkrampen. Wordt dit een orthodox-roomse dit geval hebben ze nog geluk ook, want het donderpreek? Maar dat valt mee, want het is restaurant kijkt prachtig uit over de slingeren- Ook ‘apfelchips’, die qua smaak sterk doen droogd fruit te voorkomen, maar is kennelijk de ‘Katechismus der Brauerei-Praxis’ van ene de Lippe. Om meer ruimte voor de rivier te denken aan de vroegere gedroogde appeltjes. ook ongezond. Karl Lense. De witbebaarde Hüsges leerde er maken, wordt er aan natuurontwikkeling Ze zijn mesdun gesneden. ‘Zonder suiker en De boer doet mee aan het Smaak op de Kaart- veel uit. Het boek heeft inderdaad de opzet gedaan. Met als resultaat een Deltagebied met zwavel’, staat er ter aanbeveling bij. Zwavel project, dat het zuidoosten van Nederland en van een catechismus, met 1291 vragen! Vraag veel water waarin de ondergaande zon prach- dient altijd om het donker worden van ge- de Neder-Rijn met elkaar verbindt. Daarbij gaat 1 luidt: Was ist bier? Daar komen de gasten tig reflecteert. ◆

PUZZEL EN WIN EEN VAKANTIE! STREEP DE VERBORGEN WOORDEN WEG EN VIND DE SLAGZIN DIE OVERBLIJFT “

Vul de oplossing in op www.kleinebelties.nl/puzzel

Vakantiepark Hardenberg Spelen Kamperen Bungalows Eekie Spel Plaza Vecht Chalet Recra Joep Zwemmen Activiteiten Tent Eethuys SUPERLEUK DIE Insturen voor 1 februari 2016, kijk voor de actievoorwaarden op de website. GROTE GLIJBAAN IN HET OVERDEKTE ZWEMBAD! ‹:;(*(9(=(5:‹*/(3,;:‹2(47,9,5‹)<5.(36>:‹-(4030,/<0A,5 RHEEZERWEG 79 HARDENBERG TEL. 0523-26 13 03 WWW.KLEINEBELTIES.NL 12 ndvakantie & vrije tijd 14 januari 2016

Landhuizen en tuinen van Britse aristocaten in Noord-Ierland.

Peter Bergwerff • beeld nd Met The Lord en Lady

Regeren doen de aristocraten op Noord- Ierse landgoederen allang niet meer. Ze ontvangen nu graag betalende bezoekers in hun mysterieuze optrekjes.

His Lordship draagt een knalrode broek. Van keurig corduroy. Ook zijn verdere outfit is ca- sual: vage instappers, open boordje, trui. Maar zijn colbert is van Harris-tweed, want je blijft Lord. ‘The Lord’ zelfs, zoals zijn visitekaartje vermeldt. Ook Her Ladyship doet met haar informele kle- dinguitrusting geen moeite de onberispelijke voornaamheid van de bewoners van de mate- loos populaire tv-serie Downton Abbey te eve- naren. Alleen hun landhuis zelf, Ballywalter Park in Newtownards, lijkt sterk op dat van de aristocratische graaf en gravin van Grantham uit de serie. En onwillekeurig meet je het daar- aan af. Downton Abbey bepaalt immers voor miljoenen televisiekijkers het beeld van de Britse landhuizenromantiek: een bestaan van niets doen en dineren, een bibliotheek met Een pop in het uitbouwtje boven zee waar de open haardvuur, een goed glas whisky en uiter- adellijke fecaliën naar beneden plachten te aard een rijke hoeveelheid beleefd buigende en storten. knippende bedienden. Uiterlijk lijken vrijwel alle Engelse landhuizen een beetje op Downton Abbey. Ook die in Noord-Ierland, want ooit regeerden ook daar (protestantse) Engelse landeigenaren. In de zestiende en zeventiende eeuw werd het land namelijk door de Britten gekoloniseerd. Met name in Ulster onteigenden de Engelsen het land van rooms-katholieke Ierse boeren. Het werd in handen gesteld van Britse protestantse aristocraten. Deze zogenoemde Ulster volks- planting legde de kiem voor de Noord-Ierse Uiterlijk lijken vrijwel alle Engelse landhuizen op Downtown Abbey. Ook het Noord-Ierse Ballywalter Park. ‘Troebelen’ in het laatste kwart van de vorige eeuw: de bloedige strijd tussen rivaliserende rooms-katholieke en protestantse strijdgroe- pen – met name IRA en UDA/UFF –, die honder- lei details. Zoals de overal aanwezig boeken- niet, of omdat het huis is overgegaan in handen den mensen het leven kostte. kasten. Ze staan vol werken en werkjes die van een stichting, of omdat ze slechts enkele Maar sinds het Goede Vrijdagakkoord van 1998 naar zijn zeggen ‘niemand ooit meer uit de kast weken per jaar tijdens vakanties in een afgeslo- is die strijd goeddeels voorbij. In mei 2015 trekt’. En dat kun je je voorstellen als je opwin- ten vleugel van hun buiten verblijven en verder drukte voor het eerst in de geschiedenis een lid dende titels tegenkomt als ‘De geurige tuin’ en in Engeland wonen. Daardoor krijgen de hui- van het Britse koningshuis, prins Charles, de ‘De sneeuwgans’ of de verzamelde werken van zen soms een wat erg zakelijke uitstraling die hand van de rooms-katholieke IRA-leider Gerry Molière in het Frans. nogal contrasteert met de historische ambian- Adams. En nu ligt ook dit noordoostelijke deel Maar het oogt natuurlijk wel authentiek en dat ce: zoals het bordje ‘Please no backpacks to be van Ierland uitzonderlijk mooi, liefelijk en ook is de bedoeling. Zoals ook de koperen zout- en worn in the house’ (s.v.p. geen rugzakken in wel een beetje mysterieus te wezen aan de pepervaatjes op de tafel waar de bezoeker – het huis) naast een eeuwenoud schilderij van overkant van het al even betoverende Schot- desgewenst – een lunch geserveerd krijgt. Te- een telg uit het bewonersgeslacht van Castle- land. De landhuizen – en niet te vergeten hun gen betaling van een dikke duit weliswaar – ward in Strangford. Of nog erger: ‘Géén selfies- De landingsplaats van William III. tuinen: eigenlijk is Ierland één grote tuin – spe- een nachtje Ballywalter kost al gauw zo’n 250 ticks!’ Waarschijnlijk omdat het gezwaai met len daarin een belangrijke rol. Niet voor niets die ijdelheidsstaven weleens kostbare vazen organiseren de toeristenbureaus van de Ierse het leven zou kunnen kosten. Overvolle par- Republiek en het Britse landdeel Noord-Ier- keerplaatsen net buiten de omheining van de land, die tegenwoordig intensief samenwerken, ‘Ze heeft een tattoo op tuin dragen ook niet echt bij aan het bevredi- speciale tours langs de huizen en kastelen. gen van Downton Abbey-achtige behoeften van haar linker onderbeen’, potentiële bezoekers. De autoberging bij Mount Stewart in Newtownards puilt in de weeken- joviaal welkom fluistert de tuinman. den uit van mobiel blik en er zijn zelfs ver- Het ontvangen van (betalende) bezoekers is keersregelaars nodig om de vehikels in goede voor de aristocratische bezitters van die huizen banen te leiden. Maar de rondleiders maken bepaald geen luxe. Regeren doen ze namelijk wel weer veel goed: enthousiast vertellen ze niet meer vandaag. Sterker nog, ze moeten – harde Britse ponden –, maar dat heb je ook over verleden en heden van hun huis en – niet voor zover ze hun huizen al niet hebben afge- wat. Met een beetje geluk eten de Lord en zijn te vergeten – de tuinen eromheen. Als het even stoten naar een of andere beheersinstelling – (Deense) vrouw zelf een hapje mee, elk gezeten kan figureren ook de bewoners in hun verha- proberen het hoofd financieel boven water te aan een uiteinde van de tafel. En je kunt er ge- len. Soms wel heel ver op afstand. De erfgena- houden. Zo ook Lord Dunleath die zijn bezoe- woon stiekem je mail checken, want wifi is er me van Mount Stewart, Lady Londonderry, is kers samen met zijn vrouw op het bordes van ook, door het hele huis. Om zijn ‘bedrijf’, dat een jong nichtje van de laatste bewoner. Een Ballywalter Park joviaal verwelkomt. Ballywal- ooit onderdak bood aan onder meer Hillary paar weken per jaar verblijft ze in een afgeslo- ter is al 170 jaar in het bezit van de familie, die Clinton en bisschop Desmond Tutu, te promo- ten vleugel. De tuinman die naast me staat als overigens zelf niet van adellijke herkomst is. ten, maakt de Lord kwistig gebruik van een de rondleider haar naam laat vallen, voegt er De voorouders van Lord Dunleath waren Britse Twitteraccount. fluisterend aan toe: ‘En ze heeft een tattoo op boeren, die opklommen tot de herenstand. haar linker onderbeen …’ Ballywater Park ademt historie en élégance, zo- Menig landhuis is of wordt gebruikt als decor als ze die volgens de boekjes en de beeldvor- géén selfiesticks voor speelfilms of episoden daaruit. Castleward ming moeten ademen. De heer des huizes ver- Het leuke van een bezoek aan Ballywalter is bijvoorbeeld, fraai gelegen overigens aan de telt op zijn rondleiding door de uitbundig niet in de laatste plaats de kennismaking met oever van Strangford Lough, een zeearm van de Géén selfiesticks gemeubileerde kamers geanimeerd over aller- de bewoners. Normaal gesproken zie je die Ierse Zee, bood onderdak aan de makers van 13

14 januari 2016 ndvakantie & vrije tijd noord-ierland

Belfast aan tafel Lordship Londen

Carrickfurgus Castle

Game of Thrones. Episoden uit de serie worden grenzende haventje van Carrickfergus interes- er voor bezoekers nagespeeld. santer. Daar landde namelijk op 14 juni 1690 onze hoogsteigen Koning Willem III, die er een maand later zijn rooms-katholieke schoonva- Kronieken van Narnia der Jacobus II in de slag aan de Boyne de gena- Behalve landhuizen herbergt Noord-Ierland deslag toebracht. En wie zich bij de landings- ook enkele middeleeuwse kastelen, of wat er- plaats omdraait, ontwaart aan de overkant The Op Glenarm Castle worden de gasten ontvangen Dunluce Castle van over is. Die zijn voor een belangrijk deel Swift en een gelijknamige bar, genoemd naar door een heuse butler in streepjesbroek. van Normandische, dus: Franse – herkomst. de schepper van Gullivers reizen, Jonathan Neem Carrickfergus Castle, gelegen op de noor- Swift. Hij schreef zijn wereldberoemde satire delijke oever van Belfast Lough, de zeearm namelijk tijdens zijn predikantschap in Car- waaraan ook de hoofdstad Belfast ligt en waar rickfergus. dagelijks ferry’s en een groeiend aantal cruise- Ook Dunluce Castle, een stuk noordelijker gele- gen, ongeveer waar de Ierse Zee de bocht neemt naar de Atlantische Oceaan, is een van oorsprong Normandische ruïne. Het ligt op een advertentie Edelen stonken vooruitgeschoven basalten klif aan de prach- tige Causeway kustweg en zou C.S. Lewis geïn- in die tijd en aten spireerd hebben bij de beschrijving in zijn Kro- sZDK/ĞŶ>^d͍ nieken van Narnia van het denkbeeldige kasteel KƉnjŽĞŬŶĂĂƌƌƵƐƚ͍ZƵŝŵƚĞ͍ met hun handen. Cair Paravel, waar de vorsten van Narnia woon- den. Dunlace is een ruïne, maar wel een bijzonder fraaie. Mede door de ligging aan de zee, die bij schepen aanmeren. Het kasteel, dat dateert uit een beetje zon al gauw Mediterranée-blauw op- 1177, is van buiten onmiskenbaar imposant, licht. Op Jetzesachtige wandplaten wordt ge- zeker voor wie komt aanvaren of aanvliegen toond hoe de bewoners er ooit leefden: dames over de Ierse Zee. Binnen valt het een beetje met breiwerkjes en minstreels in de salon en tegen en is het eigenlijk weinig meer dan de buikige heren in gesprek in de eetkamer. Ze gemiddelde kasteelruïne. Goed, je krijgt er een aten er in die tijd nog met hun handen, vertelt indruk van de eetzaal, je kunt er door een van een gids. Pas de vanwege haar occupatie met service / informatie de schietgaten naar de zee kijken, maar erg op- kuisheid veelgesmade Queen Victoria introdu- ▶ Wie meer wil weten over windend is het allemaal niet. Ter compensatie ceerde in adellijke kringen mes en vork. In die (een bezoek aan) Noord-Ierland heeft de beheerder er wat Madame Tussaud- tijd gingen de edelen ook wat minder stinken. kan terecht op http://www. tŝũďŝĞĚĞŶĚŝƚŽƉŶŽƐƚĂůŐŝƐĐŚĞ achtige poppen in geplaatst, in middeleeuwse Ze betraden voortaan namelijk wat vaker hun ireland.com/nl-nl/ outfit uiteraard. Er zit er zelfs een op het toilet, bad dan hun voorvaders, die één keer per jaar ▶ Aer Lingus, Easyjet, Ryanair en ůŽĐĂƟĞŝŶůĂŶĚĞůŝũŬĞŽŵŐĞǀŝŶŐ dat wil zeggen: het ruwe gat in een uitbouwtje wel genoeg vonden. Edele wilden waren het, sinds mei 2015 ook KLM vliegen op sZKhtEWK>Z͕ĚŝĐŚƚďŝũnjĞĞ͘ boven zee, waardoor de adellijke fecaliën naar zogezegd. Hun authentieke luchtjes zijn inmid- Belfast. Wie liever zijn auto mee- beneden plachten te storten. dels verdwenen. Niets staat dus een oversteek neemt, kan gebruik maken van een ϬϲͲϮϳϭϵϳϲϳϭͮǀĞůĚnjŝĐŚƚϭϲΛŬůŝŬƐĂĨĞ͘Ŷů Zeker voor Nederlandse bezoekers is het aan- naar Ulster meer in de weg. ◆ van de vele ferry-mogelijkheden. ǁǁǁ͘ĮĞƚƐĞŶǁĂŶĚĞůǁĞď͘ŶůͬƉĂĐŬĂŐĞͬ ǀŝĞǁͬϭϲϵͬEŝĞƚƐͲŵŽĞƚͲǀĞĞůͲŵĂŐ͘Ŷů 14 ndvakantie & vrije tijd 14 januari 2016

■ overijssel ■ ■ ■ ■ ■ zeeland Te huur onze CAMPERS EN Oud-Bergentheim OV, 6/7 MINICAMPING EN B&B Erve NUNSPEET t.h op camp. T.h. luxe BUNGALOWS (2-8p.) Te huur in zeeuws Vlaande- CHALETS voor een geweldige pers. vakantiewoning in ‘n Greun. Ruime plaatsen, VRIJST. BUNGALOWS en staca- op de grens van bos en het ren op rustige boerderij: 4 vakantie. Chalets staan op boerderij. Groot speelveld verw. san., geschikt v. min- ravans. Tevens nog enkele dorp NUNSPEET. Bel voor een persoons stacaravan, vakantiepark De Kleine Bel- met speeltoestellen. www. der validen, prachtig fiets- jaarplaatsen vrij. Tel. 0341- folder: 0341-274727 of kijk € 200,00 per week. Voor info ties Hardenberg. Info www. hetveurhuus.nl tel. 0523- geb. HOGE HEXEL Ov. 0546- 252941 www.grobbenhorst. op www.stolpenheim.nl en boekingen: jostine@ vakantiebaron.nl tel. 231561 www.christelijke 697898 www.ervengreun.nl nl. filternet.nl vakantiesite.nl/ 0512303239 www.christe ■ ■ ■ utrecht ■ advertentie/16550 4 pers. vakantiewoning in lijkevakantiesite.nl/ Rust, Ruimte & Natuur. RIJS- Garderen, 5 p. vakantiehuis THOLEN minicamp. vak.won. Zegveld op een eiland in het advertentie/31266 ■ SEN/HOLTEN: Te huur luxe vr. in privé bos 1,5 ha, tent bij- + stacars. + 0166-692423 Groene Hart.Rust, natuur en ■ vak.won. 2-14 pers. omg. st.RECR.BUNG. met serre. plaatsen mogelijk. Ideaal www.klinkenoord.nl OOTMARSUM 0541-680255/ Gelegen bij “DE HOLTER- voor natuurliefhebbers, pri- privacy. Info. 06-55393632 8 p. stacaravan op Camping ■ 06-30911607; www. BERG”. Tel. 0548-365433 of vacy en 1 km v/h dorp. Tel: www.hortensiaeiland.nl De Oldemeyer in Harden- KAMPERLAND, t.h. 5-pers ervescholten.nl. 06-27134324 www.bunga 0653132214 www.christe of www.christelijkevakan berg. Rustig gelegen tegen BUNGALOW www.casamari lowsholten.nl lijkevakantiesite.nl/ tiesite.nl/advertentie/31252 de bosrand, 4 slk. Centraal ■ anne.com 033 2456767. gelegen in de buurt van Bedde & Bruggien aan de advertentie/30817 ■ ■ zwembad en receptie www. Overijsselse Vecht op de ■ gelderland ■ Te huur VAK.BUNG. Utr. Heu- Kamperen op onze kind- christelijkevakantiesite.nl/ boerderij en landelijke BOE- T.h. 4 pers. mooi houten Vakantiehuisje Nunspeet, 5 velrug. Veel wandel- en vriendelijke MINI-CAMPING 3 advertentie/30990 RENCAMPING. Geniet van ons chalet op camping Brock- pers., op rustig kindvriende- fietsmogelijkheden. 2-4 p. hausen. In het rustige en € 225,- p.w. Bel nu: 030- km v.h. strand bij Scharen- ■ erf, onze gastvrijheid en het lijk park. Van 200-350 p.w. bosrijke Stokkum - Montfer- 2251026. dijke op Schouwen-Duiven- Wierden (Ov) luxe vrijst. va- Vechtdal! “Boerhoes” Dalf- Plus 2 fietsen. Tel 0525- land - Achterhoek. Vanaf land. Wij verhuren ook sei- kantiebungalow voor 2 tot 8 sen 0529-401878 www. 621074 www.christelijke ■ € 290 p.w. Info www. zoenplaatsen. J. v.d. Wekken pers., 4 slk. Rustig park, boerhoes.nl vakantiesite.nl/ Beleef het ‘landleven’ in chaletengelen.nl of tel. tel. 0111-671358 www.mini goede fietsmogelijkheden. ■ advertentie/1193 Renswoude nabij Veenen- 0314-662535. campingdegroeneweide.nl [email protected] HARDENBERG Camp. De Klim- ■ daal. Groepshuis 20 pers. ■ tel. 06-53946720 www. berg - De Kleine Belties - Ol- ■ Te huur luxe STA-CARAVAN Bed & Brood app. En kind- Mooie en sfeervolle VAKAN- christelijkevakantiesite.nl/ demeyer Chalets/Stacars. VELUWE t.h. mooie VAK.WO- met vrij uitzicht. Op park vriendelijke camping www. TIEWONINGEN op voorm. advertentie/16342 Huur niet duur! www. NING, compl. ing. ±4p lan- Heidekamp in Otterlo. www. dekleineweide.nl 033 277 delijk uitzicht, bij bos en 1400. boerderij op Walcheren. Ook ■ vdsluisvakanties.nl otterhut.nl. Tel 0180-518434. zandverstuiving mooie fiets/ minicamping. Tel. Te koop luxe 6p chalet op De 0512516096. ■ wandelroutes, inl. 0318- ■ noord-holland 0118591659. Kijk op www. Kleine Belties Hardenberg. 3 ■ t.h. 6 pers. Vak.won. buiten 462020. De Grote Vos SINT MAAR- munnikenhof.nl. slk, vaatw, wasm, tv/dvd- DIFFELEN Nieuw: Camp. Doetinchem. Rustig, bos, TENSZEE. Tel. 0224-561560/ ■ en audio, fietsen etc. Vraag- Vechtvallei (v/h Rheeser- ■ veel fiets/wandelmogelijkh. 0653264098. 2-8 pers. Kamperen vlakbij bos en prijs: € 37.000,- www.cha- kamp) Stacars Huur niet Relaxte en comfortabele Schommel, zandb. trampo. BUNG’S aan duin. Voorsei- strand. Dat kan op MINICAM- lethardenberg.webklik.nl. duur! www.vdsluisvakanties. 6p-vakantiewoning op 0341-330769 www.vakantie zoen € 250-€ 550 p.w. hfd. PING “DE FRUITGAARD”. www.christelijkevakan nl 0512-516096. mooi bospark in Ermelo. woningslangenburg.nl seizoen € 450-€ 850 p.w. www.defruitgaard.nl tiesite.nl/advertentie/31276 www.VakantieErmelo.nl. ■ ■ Ideaal voor senioren of ge- www.degrotevos.nl BURGH-HAAMSTEDE. 0111- OMMEN Camp.Bergzicht Sta- De Esdoorn VOORTHUIZEN zinnen met jonge kinderen. 651610. cars/ Chalets Huur niet duur t.h. VAKANTIEHUISJES 2-6 ■ zuid-holland ■ kijk op www.vdsluisvakan pers. op klein vak.oord nabij KATWIJK AAN ZEE t.h. ZO- FAMILIEHUIS 24 pers. fami- ties.nl 0512-516096. bos en water, ideale fiets- MERHUISJE 100 m.v.h. lieweekend/week/midweek omgeving. Tel. 0342-473363 strand. 2 á 3 pers. Tel. 071- www.gasthuisklap.nl 06- www.deEsdoorn.nl 4013583. 41570476.

advertenties

KAMPEERPLAATSEN – VERHUUR CHALETS – SAFARITENTEN

Wandelen, fietsen, varen of kamperen HEEFT U OOK RECREATIE- in 2016? AL GEBOEKT? TEAM Kom heerlijk ontspannen op AANWEZIG! onze camping. Terwijl de kids Kom voor inspiratie naar de: spelen bij het recreatieteam NCRV-reismarkt | 23 januari | 10-14 uur | Nijkerk “De Schakel” kunt u genieten van de en ontmoet reisleiders en mogelijke reisgenoten. prachtige Zeeuwse omgeving! Toegang gratis! Dé familiecamping aan de Zeeuwse kust kleine groepen | cultuur, natuur & rust in goede balans CAMPING DUINZICHT Meer info op www.ncrvreizen.nl of bel 088 - 81 00 400 0118 55 13 97 - campingduinzicht.nl

mooie bosrijke omgeving teambuildingt congressencongressen familiedagenf miilieddagen geschiktgegescschikthikt tottot en metmmet90t 90 personenperpersoneersonen “IK BEN EEN in het Vechtdalbedrijvenb OLDEMEYER”

www.oldemeyer.nl of bel 0523-262805

Rheeze - Hardenberg Start de virtuele tour door de groepsaccommodatie “Als het bijna zomervakantie is heb ik weer heelll veel zin in camping De Oldemeyer.ld op onze website De hele dag spelen op de camping en in het zwembad. Dat is het leukste wat er is”. 15

14 januari 2016 ndvakantie & vrije tijd engeland

Uren pruttelen door tunnels van groen en steen, via tientallen sluizen.

Hilbrand Rozema • beeld nd

Stratford- upon-Avon Kanalen per narrowboat Londen

Niet geschikt voor wie panikeert in kleine ruimtes: een weekje Engelse kanalen verkennen op de narrowboat, de inheemse smalbodem van de Britse eilanden. Terug naar de geboortejaren van de Industriële Revolutie, door linten van welig groen – en af en toe een tunnel.

Woonboten, bont beschilderd. Waterwoonwa- gens. Drijvende caravans. De Britten koesteren hun smalle Hobbitbootjes zonder gangboord. Ze gaan terug op de tijd van kolen, staal, turf, paard en trekschuit. Dat waren ze vaak ook: trekschuiten. De kanalen waren het aderstelsel voor handel en transport, met lieflijke bak- steenbruggetjes en honderden kleine sluizen. Die sluizen dienen zich aan in setjes van twee, tien, vijftien of meer zelfs, bij hoogteverschil- len. De sluizen bedienen de opvarenden hele- maal zelf. Na decennia aderverkalking hebben de Britten hun verborgen en vervallen kanalen weer met liefde schoon gedotterd. Eind jaren zeventig werd de narrowboat herontdekt door toeristen. Ook wonen steeds meer pensiona- do’s op het water. op gevoel Wij namen opnieuw de proef op de som, twee jaar na onze vorige tocht in familieverband; opnieuw propvol, gek en knotsgezellig, een tocht met een lange nawerking. Op een kluitje langs stille dorpen en via binnenkantjes langs Er kan maar één boot tegelijk in de sluis, die gemakkelijk te bedienen is. Meestal zelfs zo licht, dat een kind het kan doen. de rafelige, arme achterkanten van grote ste- den. In het haventje van Alvechurch, acht kilo- meter onder Birmingham, vouwen en wurmen

‘Je hoopt dat je niet een lijk uit zo’n stil kanaal vist.’

vijf volwassenen en drie kinderen zichzelf en karren vol boodschappen en bagage in de Barnacle Goose, bijna 22 meter lang en maar 2,17 meter breed. De roerganger moet deze loeierd om het middelpunt laten draaien, op gevoel. Net als de vorige keer, is de logistiek be- gaafde zwager reisplanner en kapitein; hier- Een gietijzeren aquaduct van twee eeuwen oud draagt de boot griezelig Lange boten, smalle bruggetjes en fraaie huisjes langs de kant geven over bestaat geen misverstand. hoog over het autoverkeer naar de overkant. een Hobbitachtige sfeer. De dag begint vroeg. De koffie moet sterk zijn. Niet vergeten: zeilbroeken en regenjassen. Na uren kleumen en in trance raken van almaar het rustig naar een ligplaats zoeken. Afmeren traag door groene tunnels pruttelen, langs mag bijna overal, en er zijn veel drinkwater- Hobbithuisjes, schapen, kolendamp, hippiebo- punten. Bij de sluizen is alle tijd voor een ten, landhuizen en een vos die bedaard op de praatje. Altijd leuk om boaters te spreken die al kant ligt te knipogen, komen uit de kombuis de twintig jaar zo leven. geuren en geluiden van eieren met spek. Kom maar door met dat ontbijt. Ons doel is Stratford-upon-Avon, vijftig sluizen. canal pastor service / informatie Vrijwilligers en boaters helpen elkaar overal. In Shakespeares Stratford leggen we aan mid- ▶ Goedkoop is zo’n week niet. De deuren draaien soepel, het water duwt mee den in het fraaie oude stadje. Hoog tijd voor Wij namen de nachtboot naar – een kind kan het doen. Sommige opvarenden scones, tea, clotted cream, en zelfs een evening Harwich, € 930,- (vijf volwas- lopen kilometers, naar de volgende sluis. Alles prayer, in Shakespeares grafkerk. Ergens onder- senen, drie kinderen, twee au- mag. Mij valt de cruciale taak toe op mijn buik weg tijdens de terugreis is daar ineens, jawel, to’s, twee hutten). De narrow- met blote armen in het water de schroef te ont- de canal pastor. Paarse blouse, wit boordje. Hij boat komt op € 1900,- (acht doen van kluwens touw en afval. Je hoopt dan is lid van een kleine Reformed Church. Hij loopt dagen). Daar komen bood- dat je niet een lijk uit zo’n stil kanaal vist. Lu- hier dag in, dag uit langs de kanalen. ‘Ik zie de schappen bij. Huren voor een guber zijn ook de tunnels, eentje 2 kilometer armoede groeien. Steeds meer Britten kunnen of twee dagen kan ook, maar lang. Er zijn zelfs nog krappere, waarin men hun hypotheek niet meer betalen. Ze hebben dan kom je niet zo ver. Uiter- vroeger op het dak van de boot op de rug ging na een scheiding of ontslag geen geld meer aard zijn routes en beschrij- liggen, om zich voort te duwen met de benen. voor een huis. Een boot kan er nog net af.’ In- vingen te vinden bij de boot- Maar dan: daar is het licht! Het is een soort ge- eens ziet de verborgen wereld van de Engelse Door lugubere, lange tunnels op weg naar verhuurders. boortekanaal. Ook mooi is de avondschemer, kanalen er weer heel anders uit. ◆ Stratford. abcboathire.com 16 ndvakantie & vrije tijd 14 januari 2016

Toerisme op maat in Midden-Zweden.

André Zwartbol • beeld Frans Tijssen Een pad vol bosbessen, advertenties Midden-Zweden is verre van toeristisch en ongerept, zeker voor wie de slinge- rende pelgrimsroute aflegt. Er gaan ook Op vakantie deuren open die zicht geven op het dagelijks leven – van vroeger en nu. met de hele familie? De middeleeuwse kern van Gävle is een mooie, Met de nieuwe groepsaccommodatie van oude wijk met huisjes in vrolijke tinten. Na- tuurlijk van hout en natuurlijk veel rood – de Bungalowpark Hoge Hexel wordt uw kleur die je overal in Zweden ziet – maar ook familieweekend of uitje met vrienden een geel, grijs en lichtblauw. De rode verf (faluröd) geweldige vakantie! Ruimte en luxe voor heeft een simpele voorgeschiedenis. Het rode groepen van 14 - 20 personen. Of boek een pigment in de verf is een bijproduct uit de ko- permijnen van de Zweedse stad Falun. Geen luxe 8-persoons bungalow. dure grondstof, en daarom vroeger vooral ge- Ga voor meer informatie naar www.bungalowparkhogehexel.nl. ‘Een staf in de hand hoort bij pelgrims.’ Kleurrijke huizen in Gävle, met zijn middeleeuwse kern.

bruikt door de armen. Wie het wat beter had, schilderde zijn huis geel of wit. Het was in de jaren vijftig de bedoeling om van dit middeleeuwse stadsdeel van Gävle een soort Montmartre te maken, de Parijse kunste- naarswijk. Gids Fredrika doet de deur van een huisje open. Haar moeder woont hier. De binnentuin is knus. Altijd leuk om even achter deuren te mo- gen kijken. Verderop lopen we bij nog iemand naar binnen. Mag iedereen dat?, vraag ik haar. ‘Op speciale dagen in mei en december. En hier www.minicampingbreehof.nl – we lopen een winkeltje met patchwork bin- nen – kun je van maandag tot en met zaterdag Vakantie in Zeeland!! terecht.’ Wij bieden u: • rustige minicamping onder de rook van protestsong Middelburg en ook dichtbij strand Er is een beroemde woning in deze wijk. Een • verhuur van stacaravans gewoon huis, met een mooi verhaal, en daarom • kindvriendelijk: boerderijdieren, skelter, is er een museum van gemaakt. We lopen ach- trampoline, recreatieruimte terom. Linnea Andersson, die hier werkt, ver- • voor verdere informatie kijkt u op onze website telt: ‘Dit is het huis geweest van Joe Hill. Hij komt uit Gävle.’ Hill emigreerde rond 1900 naar Amerika en Een kapel waar de wandelaars op het pelgrimspad even halt kunnen houden. Mini-camping “Breehof” sloot zich daar aan bij de Industrial Workers of Fam. De Visser the World. De protestsongs die hij schreef, had- Breeweg 14 den grote invloed. In de verschillende kamers van dit huis ligt alles wat aan Joes strijd voor de nog op de grond. En het is toch al 45 jaar gele- op tien minuten lopen van de Baltische Zee. 4371 SB Koudekerke arbeider herinnert. En natuurlijk klinkt er zijn den dat deze Zweedse houtkunstenaar is over- ‘Zullen we er even naartoe gaan’, zegt Jörgen als 0118-615613 muziek. ‘Joe leerde, toen hij klein was, hier in leden. Behalve zijn gereedschap zijn er mooie we ’s avonds om tien uur aankomen. Achter het de kerk van Gävle muziek maken. Opwekkings- houten voorwerpen te bezichtigen (figuratief huis loopt een snelstromende beek. De gastheer muziek. In zijn songs hoor je dat terug.’ Linnea en abstract). Er is een Nederlands linkje met verzekert ons dat je er echt uit kunt drinken. doet een blije christen na. Ze zwaait met haar deze beeldhouwer: Mattson bouwde de houten Dit is Zweden zoals we het kennen van de fo- armen. ‘Snap je? Dat zit ook in zijn muziek.’ doopvont voor de Zweedse Zeemanskerk in to’s. Noem het gerust ongerept. Rotterdam. Rijd je vanuit Gävle via de E4 naar het noorden zaagsel op de grond van Zweden, dan is de afslag naar Långvind de ijzerindustrie Ook het huis van Johnny Mattson, een kunste- moeite waard. Tien kilometer van de weg ligt Juist omdat dit gebied verre van toeristisch is, naar in de jaren vijftig, is open. Zijn zoon Per de bed en breakfast van Jörgen Bengtson (vier is het prettig dat mensen als Jörgen vertellen doet open. Als je het atelier binnenkomt, is het kamers, twaalf bedden). Midden in het groen wat er te doen is. Bij het ontbijt lepelt hij een alsof Johnny net is weggelopen. Het zaagsel ligt – maar ja, waar heb je dat in Zweden niet – en programma op waarmee je met gemak een

laat je niet afschrikken Het toeristenseizoen is kort in Zweden. Als je het vraagt, doen ze hier alles voor Te kort, vindt Maria van het toerisme- je open.’ kantoor in de stad Gävle, 150 kilometer Ze zegt het sympathiek, al is het natuur- boven Stockholm. lijk niet handig als je bij een terrasje Na midzomerdag, 21 juni, is het zes staat en je eerst de eigenaar moet bellen weken hoogseizoen. ‘Daarvoor en omdat die ook nog een andere baan daarna mag er wel wat meer gebeu- heeft. ‘Wij zijn niet zo goed in marke- ren. Maar laat je niet afschrikken. ting’. Weefgetouw in de linnenweverij in Växbo. 17

14 januari 2016 ndvakantie & vrije tijd zweden

voor mens en beer Gävle Stockholm

Op het pelgrimspad langs de rotsige kust. Grote stenen, bedekt met mossen.

hele vakantieweek kunt vullen. Al vertellend (tussen midzomer en begin augustus) op zater- Rode en blauwe. In de zomer kun je die pluk- loopt hij even later met ons mee. dagavond diensten worden gehouden. In het ken. De Zweden maken er jam van. En beren In de zomer gaat hij elke zondag met zijn gas- Zweeds en met veel muziek. eten ze al net zo graag. Dit gebied, de provincie ten 2,5 uur wandelen in het gebied rond zijn Hälsingland, kent de grootste bruineberenpo- huis. Vroeger was hier ijzerindustrie. Een mini- pulatie van Zweden. Maar ook zij laten zich museum over dit verleden, vlakbij Jörgens huis, pelgrimstocht niet zien. laat de historie in een notendop zien. Het is Jörgens huis ligt op de route van een beroemde klein, in tien minuten heb je het gezien, maar pelgrimstocht (St. Olavs-pad) naar de Nidaros- service / informatie boeiend. ‘ En als je meer wilt weten’ , zegt Jör- kathedraal in het Noorse Trondheim. Ooit was weefgetouwen ▶ De stad Gävle: www.visitgavle.se. In de gen, ‘voor de liefhebbers regel ik een kerkhisto- deze kerk een van ’s werelds belangrijkste pel- Eigenaar Jacob Bruce noemt de plek waar zijn stad vind je onder meer het Elite Grand ricus of een archeoloog.’ Wat je noemt: toeris- grimsoorden; te vergelijken met Jeruzalem, linnenweverij ligt de middle of nowhere. Veel Hotel, vlak bij het station, aan het wa- me op maat. Rome en Santiago de Compostela. De 564 kilo- mensen weten hem desondanks te vinden, 270 ter. Een tiental meters voorbij het museum staat meter lange tocht begint aan de Zweedse oost- kilometer boven Stockholm. Hij bezit de enige ▶ Bed en breakfast van Jörgen Bengtson een kleine kapel waar in het zomerseizoen kust (net onder Sundsvall, al kun je ook vanaf linnenweverij in Zweden, in een gebied waar (diverse arrangementen): andere plekken vertrekken. Met de auto brengt eeuwenlang linnen werd geproduceerd. Het www.langvind.com Jörgen ons ‘s morgens naar het startpunt. Be- dorp heet Växbo. Jaarlijks komen er honderd- ▶ De enige linnenweverij van Zweden halve een lunchpakket, krijgen we een staf in duizend bezoekers. Bruce zet een paar weefge- (en winkel van linnen producten). onze hand gedrukt. ‘Hoort bij pelgrims’, zegt touwen stil en vertelt hoe van vlas linnen Open van 6 juni tot 23 augustus, hij. wordt gemaakt. Een oude techniek; er staan dagelijks om 13 uur een rondleiding. Het is hier fraai: rotsige kust, grote stenen, met machines tussen van bijna honderd jaar oud, www.vaxbolin.se mooie mossen. En niemand te zien. Tussen de maar nog volop in bedrijf en de handel floreert. ▶ Restaurant Växbo Krog ligt aan meer- stenen liggen keutels van een rendier. Het Linnen is een duurzaam product en daarvoor is tje te midden van traditionele Zweedse beest zelf vertoont zich helaas niet. groeiende belangstelling. Naast de hal met gebouwen. Op de menukaart vind je veel De pelgrimsroute is goed bewegwijzerd. Soms weefgetouwen heeft hij een winkel met fraai lokale producten (www.vaxbokrogse). ligt een bordje op de grond, dus blijf goed op de linnen, zoals tafelkleden, theedoeken, jurkjes, ▶ Museum van vakbondsstrijder Joe Hill: kaart kijken. Het uitzicht over de Baltische Zee servetten en sjaals. Een leuk uitje voor een re- www.joehill.se is fraai. Terwijl je over een slingerend pad genachtige middag. En voor wie een weeffout ▶ Voor algemene informatie: Restant ijzerertsindustrie langs het pelgrimspad. loopt, zie je bosbessen zo ver je kunt kijken. niet zo erg vindt, is er een koopjeshoek. ◆ www.visitsweden.com 18 ndvakantie & vrije tijd 14 januari 2016

Water, bergen, mooie natuur – meren voor Nederlanders in Noord-Italië.

Hugo de Bruijne • beeld nd Het knappe gezicht van Trentino

Langs de waterkant van het Ledromeer zijn paalwoningen gereconstrueerd. In het water vind je de originele palen die wijzen op een nederzetting uit de bronstijd.

Nederlandse vakantiegangers zijn ‘Wat kan ik voor je doen om je te kalmeren?’, men. Vanuit de verte klinken koeienbellen als een dag eerder, met rustige slagen door het veranderd. Van kluitjeskampeerders vroeg Stefania. ‘Zingen!’, antwoordde het meis- uitroeptekens bij de stilte. water kanoën. Helemaal aan de andere kant, naar ontdekkingsreizigers. je. En dat deed Stefania, een uur lang. We passeren drie paarden en de ezel Martino daar waar je aan het einde van de dag bij een Het is ook wel een gebied om een lied in te zet- (Stefania kent zijn naam) die op ons pad zijn aperitivo (daar zijn Italianen gek op en ze ma- Terwijl onze kuiten wakker schrikken van de ten, hier in Trentino, in Noord-Italië: machtige gaan liggen, en hogerop nog een schaapskudde, ken ze ook zelf) de laatste zonnestralen op- inspanningen die ze op deze vroege ochtend bergkammen, met in de verte de sneeuw van voordat we het uitzichtpunt bereiken. Beneden vangt, ligt de nagebouwde nederzetting uit de moeten leveren, komen de verhalen los van de Dolomieten, hellingen van fluweel, diepe ons glanst diepblauw het water van het Ledro- bronstijd. Bijna een eeuw geleden zakte het berggids Stefania Oradini. Over die Nederland- dalen waarin dorpjes liggen, uitgestrooid als meer. We zien de camping waar we verblijven, water van het meer enkele meters, nadat er se man in de groep, die plotseling stopte met zaad in de akker, en eindeloos veel wilde bloe- direct aan het meer, en mensen die, net als wij een ondergronds kanaal was gegraven om met klimmen omdat zijn knieën het niet meer aan- konden. Ze stelde voor dat een van de gidsen de man naar beneden zou begeleiden, stapje voor stapje. Dat was geen optie: er moest een Mario, Marco en hun kaasboerderijtje We komen onaangekondigd, duwen de deur van de boerderij open en stappen een prachtig wereldje in. Mario Batisti (85) en zijn kleinzoon Marco (22) zijn druk met het bereiden van kaas. Met ogen die veel hebben gezien Vanuit de verte en hun rust wisten te bewaren, sterke armen die gewend zijn stremsel te scheppen uit melk van 40 graden Celsius en een witte muts op, doet Mario klinken koeienbellen hier het werk dat hij al een leven lang doet. ’s Morgen de koeien melken, dan kaas bereiden van de melk van gisteravond en vanochtend, schoon- als uitroeptekens maken, rusten, klein werk verrichten, nog een keer melken, even bij elkaar zitten op de bovenverdieping en dan slapen. Dag in dag uit. En het is goed. bij de stilte. Marco, getrouwd met een meisje uit het dorp Bezecca vlakbij het Ledro- meer, is hem gevolgd en ze hebben een zoontje van een jaar. Ze wonen hier tot oktober samen met opa en oma. Hij roert in de melk, die in deze tijd helikopter voor hem worden opgetrommeld. geel gekleurd is vanwege de bloemen die de koeien op de bergweides eten. Een idee dat hij snel liet varen toen ze hem ver- Bescheiden, bijna verlegen zegt Marco: ‘Ik doe het werk met liefde, anders telde dat hij dat zelf moest betalen. Uiteindelijk kun je dit niet volhouden.’ Zijn broer en zijn vader zijn vandaag in het dal kwam een team vrijwilligers uit het dal naar aan het werk, zij maaien gras. Zijn moeder runt het huis en het restaurant boven om de man op een brancard, heel voor- bij de boerderij in het dorp. zichtig, naar de parkeerplaats te brengen. Daar Je ziet het hier veel meer, dat hele families meewerken in hetzelfde bedrijf. stapte hij in zijn auto en reed weg, zonder te Op de camping, op boerderijen, in het bergrestaurant waar wandelaars ko- bedanken. men uitrusten. Oude mensen worden hier niet op non-actief gezet, maar Of over dat Engelse meisje dat op het pad langs Mario en Marco Batisti in hun kaasboerderij. houden hun rol en blijven nodig. de steile hellingen last kreeg van hoogtevrees. 19

14 januari 2016 ndvakantie & vrije tijd italië

Trentino

Rome

Eerste Wereldoorlog Veel meer dan de Tweede Wereldoor- log liet de Eerste Wereldoorlog in Trentino zijn sporen na. De frontlinie liep door dit gebied en overal kom je monumenten en verdedigingswerken tegen – naast de reeks kastelen uit vroeger eeuwen. Op een ogenschijn- lijk onmogelijk bereikbare maar stra- tegische plek op een rots hoog boven Levico is een omvangrijke stelling ge- bouwd: Pizz di Levico. In de bergen rond het Ledromeer kun je zomaar een grot passeren die als schuilplaats voor de manschappen diende. Of restanten van een een mi- litair hospitaal op 1500 meter hoogte.

kunst op je bord In Italië is eten leven: bij elkaar zijn, delen, de tijd nemen. In welk restau- rant je ook komt of bij wie je thuis ook wordt uitgenodigd. De koks van kas- teel Pergine spannen de kroon: zij schikken de kleine gerechten op je bord tot een waar kunstwerk met ver- rassende combinaties, zoals een des- sert met verse groenten en fruit: frambozen én doperwtjes. Uiteraard volgens de populaire nul-kilometer- gedachte: voedsel haal je uit je eigen omgeving.

Het meer van Levico aan het einde van de middag.

waterkracht energie op te wekken. Palen in de wekkend in grootte. Het tussen de bergen in- Want Nederlanders zijn veranderd, vertelt bodem van het meer, waarvan het bestaan wel geklemde Ledromeer is daarbij vergeleken de Christina Eberle van het toerismebureau. ‘Vijf- bekend was, werden opeens herkend als res- schoonheidspukkel op het toch al knappe ge- tien jaar geleden namen ze hun stekkie in op tanten van een nederzetting: een archeologi- zicht van Trentino. En op anderhalf uur rijden de camping, vaak met buren die in Nederland sche vondst die tot de belangrijkste van Europa liggen in de regio Valsugana nog twee tamelijk ook hun buren waren, en in de bagageruimten Eten in kasteel Pergine. behoort en nu een laagdrempelig museum en bescheiden meren: dat van Levico, groen op- hun meegenomen aardappels en frikandellen. het etiket Werelderfgoed oplevert. lichtend, met langszij een park waar de inwo- Ze vormden hun eigen clubje en kwamen de Vanaf het uitzichtpunt op de berg zie je in de ners van de stad voor een levendige en gezel- camping niet meer af.’ verte ook het Gardameer liggen, net als de an- lige sfeer zorgen, en het blauwe, grotere meer dere grote meren in Italië bekend en ontzag- van Caldonazzo. Er is vrijwel alleen ongemoto- riseerde watersport op de meren. jonge mensen Maar nu? Ze willen ontdekken wat het land te bieden heeft, met de natuur leven, lokale pro- voor Nederlanders ducten kopen en met handen en voeten in ge- De toeristensector in Trentino denkt dat die sprek gaan met de Italianen. Er is (vooral met drie meren juist voor Nederlandse vakantie- het oog op kinderen) een komisch project be- gangers aantrekkelijk zijn. Water, bergen, dacht: adopteer een koe. De beesten presente- service / informatie mooie natuur, lekker weer en sportieve moge- ren zichzelf met naam en toenaam op fotootjes ▶ Trentino is een bergachtige regio in lijkheden. Zo zijn er veel – tamelijk vlakke – – het lijkt wel een datingbureau – waarna de Noord-Italië en prima te bereiken per fietspaden aangelegd, met inmiddels een totale toerist er voor 60 euro een mag uitkiezen om auto (rond de 1100 km vanaf Utrecht). Er lengte van 420 kilometer. Een ervan loopt te adopteren. Vervolgens krijgt hij voor 50 zijn zowel aan de meren als in het ach- tachtig kilometer lang door het brede dal van euro aan producten van de boerderij mee. terland campings met een verschillend Valsugana. Een vallei met fruitteelt (hier en Die boerderijen worden meer en meer gerund karakter. Wij verbleven op de klein- daar met plastic afgeschermd om de aardbeien door jonge mensen. Ze hebben gestudeerd, schalige camping al Lago aan het Ledro- en kersen te beschermen tegen de hagel) en maar vonden geen werk in de voorbije crisisja- meer en in een hotel aan het meer van mooie stadjes, zoals Borgo Valsugana. En tel- ren en keerden terug naar hun roots. Sommi- Levico. Vliegen kan ook, op Venetië, maar kens weer hef je als kleine fietser in dit grootse gen zijn zelfs aan de slag gegaan als schaapher- vervolgens moet je nog wel ruim twee decor je ogen op naar de bergen rondom (meer der. De mensen leven hier eenvoudig en op het uur rijden om er te komen. dan 2000 meter). Dankzij een paar wolken oog tevreden, al moeten ze hard werken, veel wisselen het beeld en de kleuren voortdurend. belasting betalen en kijken ze met gemengde ▶ valsugana.it/nl De fietspaden rond deze meren voeren ook gevoelens naar hun belasting ontduikende ▶ visittrentino.it/nl langs boerderijen. Agricultuur is, met steun landgenoten in het zuiden. ▶ vallediledro.com/nl van de regionale overheid, in opkomst en Ne- Maar ach, zorgen lossen hier al snel op in het ▶ camping-al-lago.it De ezel Martino op ons pad, samen met wat derlandse vakantiegangers dragen hun deel zicht van de meren: zitten, staren naar het wa- ▶ palafitteledro.it/ paarden. daaraan bij. ter en de bootjes, en een beetje wegdromen. ◆ ▶ castelpergine.it 20 ndvakantie & vrije tijd 14 januari 2016

uit in Noord-Brabant Nederland Lekker uitwaaien op de stranden van Denemarken. tips van Marieke Westerterp • beeld nd een toeristische locatie die in het oog springt vvv’s Bergen op Zoom: Het Markiezenhof, een van de fraaiste stadspaleizen van West-Europa. Gebouwd in de late vijftiende eeuw, door de fameu- ze Mechelse bouwmeesters Anthonie en Rombout Keldermans. Een uit- gestrekt paleis vol zalen, kamers, galerijen, traptorens, binnenplaatsen en tuinen. www.markiezenhof.nl Alle vrijheid in andere, soms verborgen, parels

Waar de Noordzee op de Oostzee botst, springen de golven tegen elkaar.

Al wandelend en fietsend genieten van sen kan prima; het land krijgt steeds meer Benedensas: Het sluizencomplex stammend uit 1824, met een kleinschalig het ruisen van de zee, het blazen van de fietspaden. buurtschap. wind en het spel van het vluchtige Op het strand van Noord-Jutland zijn drie bij- www.vvvbrabantsewal.nl water. Denemarken herbergt vele kilo- zondere fenomenen te ervaren. meters strand met drie bijzondere natuurfenomenen. vuurtoren Noord-Jutland, het noordelijkste gedeelte van De eerste leuke belevenis voor kinderen is de Denemarken, loopt geografisch uit in een punt vuurtoren van Rubjerg Knude aan de westkust. die wordt omgeven door zee en strand. De Van verre zijn de twee gele bulten aan de sky- stranden zijn er heerlijk rustig. Het landschap line te zien met ertussenin de vervallen vuur- is afwisselend. Dan weer zie je gele koolzaad- toren. Zo’n grote zandheuvel vraagt om be- velden, dan weer groene bossen of lichtgroen klimming. Bovenop valt het stil als de blik gewas. Af en toe staat er een huis of is er ineens gericht wordt op het prachtige vergezicht over een dorpje. Noord-Jutland is een toeristisch ge- dit vlakke land en de zee. Met de rust van dat deelte van Denemarken, maar zonder het hut- jemutje-gevoel dat toeristische plekken soms kenmerkt. Er leven maar 5 miljoen Denen op een grondgebied dat net iets groter is dan Ne- Het land is heel geschikt derland. Wat een verademing. De regio is onder Tilburg: Het Textielmuseum, een museum in bedrijf. Met tentoonstellingen de Denen zelf populair. Ze komen graag naar voor een actieve op het gebied van design, kunst en erfgoed. Een kenniscentrum dat het mid- Noord-Jutland om te recreëren. Als je er als Ne- den houdt tussen een gespecialiseerde werkplaats voor het vervaardigen van derlander in de meivakantie naartoe gaat, zijn breisels en geweven stoffen, en een open atelier waarin innovatie centraal de bungalowparken doordeweeks toch rustig, strandvakantie staat . want Denen kennen geen meivakantie. De Breda: Nassaustad met historisch centrum, met de Lutherse kerk, een voor- voorzieningen zijn wel open. In het weekend met kinderen. malige schuilkerk, en de Willem Merkxtuin. De aanleg van deze beeldentuin stromen de huisjes weer vol. in de Bredase binnenstad was een cadeau voor deze zeer geliefde burge- De stranden in Noord-Jutland zijn zo rustig dat meester bij diens afscheid in 1983. je er zelfs met je auto op mag. Doordat de heu- www.vvvbreda.nl velachtige streek is omgeven door zee, is de uitzicht is het snel gedaan als blijkt dat je van temperatuur gematigd. Prima weer om schel- het duin naar beneden kunt glijden, skaten, pen en stenen te zoeken, zandkastelen of wa- rollen en springen. Deze zandverstuiving laat terbouwwerken op te richten. Het is er heerlijk de slepende kracht van zand en wind op in- om te wandelen, in alle vrijheid en een beetje drukwekkende wijze zien. De zandbergen Zeeland uit in verlatenheid. Zo af en toe wandelt er eens ie- klimmen intussen tot okselhoogte bij de Nederland mand voorbij. De bekende watersporten als vuurtorenruïne. Van het huis ernaast resten tips van zeilen en kitesurfen hebben hun stranden, stenen. Deze westkust van Denemarken een toeristische locatie die in het oog springt vvv’s waaronder Klitmuller of ‘Cold Hawai’. Ook fiet- wordt belaagd door het water en wind. In

De kustlijn: in totaal 650 km, met brede zandstranden, soms met slaapstrandhuisjes. www.vvvzeeland.nl andere, soms verborgen, parels Zeeuwse specialiteiten: onder invloed van zilte seizoenen en een gunstig kli- maat. Te vinden bij wijngaarden, in boerderijwinkels, bij fruittelers langs de dijkjes van Zuid-Beveland. En aan het water mosselen en haring. De provincie telt zeven restaurants met Michelinsterren.

De vuurtoren van Rubjerg Knude aan de westkust. 21

14 januari 2016 ndvakantie & vrije tijd denemarken

Skallerup Klit

Kopenhagen Noord-Jutland

het naburige stadje staat ook nog een onder het zand bedolven kerkje. vakantieparken

golven Het tweede bijzondere fenomeen is Grenen, op het noordelijkste puntje, waar de Noordzee op de Oostzee botst. Echt een video-momentje: de golven springen tegen elkaar op. Zodra toeris- ten van de huifkar stappen, trekken ze hun gadgets uit de tassen. Fascinerend om te zien hoe een golf zo ver mogelijk doorbreekt om als laatste teken van leven hoog op te spatten als hij geraakt wordt door een tegenstrevende golf. Indrukwekkend om 320 graden om je heen de zee te zien, met zeeschepen aan de horizon. De wandeling terug over het strand nodigt uit om met de golven of de bunkers te spelen.

In de vakantieparken is ook bij nat weer genoeg te doen. barnsteen Bijzonder is ten slotte het amber of barnsteen Met weer dat lijkt op Nederland kunnen stoppen dieren zich op de oceaanbo- dat je aan de Deense kust kunt vinden. Veel er natte dagen bij zitten in Denemarken. dem? Aanrader voor gezinnen is het toeristen zoeken naar de mooie licht doorschij- De parken zijn erop ingericht. Bij vakan- pretpark Faarup Sommerland. Het heeft nende amberstenen, maar weten niet waar ze tiepark Skallerup Klit hebben de huisjes een zomerse opzet, met een groot wa- moeten kijken. In Saeby aan de oostkust vertelt vloerverwarming en voldoende wind- terspeelpark en een plas om te water- expert Frants Kristensen duidelijk en vriende- schermen om altijd uit de wind te kun- fietsen, maar biedt ook droog vermaak lijk alle wetenswaardigheden over deze ge- nen zitten. Daarnaast kun je er overdekt met diverse achtbanen, een piratenei- brande stenen. Hij weet te stoppen als de aan- sporten: badminton, zwemmen en fit- land, paardritjes en schietbanen. dacht van de kinderen op is en helpt mee om ness. Speciaal gericht op de kinderen Een nadeel van Denemarken is dat, net op het strand daadwerkelijk barnsteen te zijn de kinderboerderij, de binnenspeel- als in andere Scandinavische landen, het vinden. Terug in de museumwinkel zijn de bij- tuin en de vele knutselactiviteiten. Het levensonderhoud wat duurder is. Choco- zondere vondsten als een paarse amethist van sauna-centrum Romulus (met eigen toe- ladepasta van een bekend merk kost 7 een halve meter doorsnee, extra bijzonder. gangsprijs) is weldadig voor volwasse- euro. Laad dus ook een gevuld bood- ‘Als je die toch eens vindt op het strand!’ We nen. In de omgeving is een overdekte schappenkratje in de auto. Daar staat poetsen en polijsten de eigen barnstenen en service / informatie speelhal waar je kunt karten en bowlen. tegenover dat de drie beschreven maken er een ketting van. Een mooi souvenir ▶ http://www.visitdenmark.nl/ Wie niet schuw is om iets te leren tijdens strandfenomenen vrijwel gratis zijn. En uit de natuur. ◆ kindvriendelijk de vakantie kan met het hele gezin in in de pretparken staan openbare barbe- het interactieve museum Oceanarium cues waarop je al je meegebrachte eten zijn hart ophalen aan allerlei speelse ac- kunt braden. tiviteiten over de Noordzee. Waarom Achteraf beklijft de heerlijke herinnering kapseist een schip als de lading los ligt? aan een rustig land met prachtige na- Ben jij sterker dan een krab? Hoe ver- tuur.

Veel toeristen zoeken naar de mooie licht doorschijnende amberstenen. Fietsen in een rustig land met prachtige natuur. 22 ndvakantie & vrije tijd 14 januari 2016

■ zeeland ■ ■ ■ ■ ■ italie “Kamperen in Zeeland” Kom 12-pers. vakantiehuis in Rustige MINICAMPING ge- MILSBEEK 10 p. comf. vak. TSJECHIË, ruime vakantie- Zuid-Italië, Apulië, 4 pers. gezellig KAMPEREN bij ons Burgh-Haamstede. Op loop- schikt voor jonge gezinnen woning in bos- en water- huizen van 2 tot 10 pers. bij appartement, goede basis op de boerderij! Nabij strand afstand van bossen, duinen en senioren. Dichtbij zee en rijke omg. www.micazu.nl Reuzengebergte. Veel activi- voor excursies.www.italie fietsroutes en Domburg of en strand! Prachtige locatie Veersemeer. Voor- en naseiz. snelcode 6798 ‘t Sonnetje teiten in omgeving voor het vakantieappartement.com kom langs in onze boerderij- voor families of vrienden- korting. Minicamping DE 06-44754701. hele gezin het hele jaar of www.christelijkevakan winkel. www.zuivelhoeve groepen. www.cortehanne. KNOTWILG, Liebertsweg 10, ■ door. www.adrien.nl, 0345- tiesite.nl/advertentie/31247 nl www.christelijkevakan- 4354 SH VROUWENPOLDER Tel. 651058. aagtekerke.nl 0118-582247. Bij SLENAKEN in Z-LIMB. VAK. ■ tiesite.nl/advertentie/28891 0118-591576. ■ APPARTEMENTEN 043-4573252 ■ CHALET a.h. water, voor- Voor iedere vakantie naar ■ ■ www.biehetkapelke.nl Chr. vakantiepark Tsjechië naseizoen 2 weken v.a. Zeeland! www.krijger Kamperen bij de boer in Walch. op kindvr. minicamp. ■ bij Reuzengebergte. 6-8 € 292,50. Tel. 0297-281205. vakantiewoningen.nl Tel. Kerkwerve. Waar ouders/ t.h. chalets + kamp.pl. + GULPEN TH VAK.APPARTEMENT pers. huizen. Recr.team, www.luganomeer.com 0113- 270840. ouderen tot rust komen en vak.woning. www.cam VOLL.INGERICHT VOOR 2/4 PERS outdoor, Dagtocht Praag, kinderen zich nooit vervelen! pingdeboshoorn.nl, tel. Ned. Kerkd. Sing-inns enz. ■ 043 4502428 WWW.HEUVEL ■ zwitserland Groepsaccomodatie, verh. 0118-593543. www.unoanimo.net 070- STRAND - ZEE - RUST. Mooie ZICHT.EU “EISCHOLL” (Wallis) t.h. ruim tenten en stacaravans. 3912469 ************* 6 pers. APP. in rustig berg- camping en appartement ■ ■ www.doutepoppe.nl dorp (1200m). Tel. 0575- aan de duinenrand in Vrou- OOSTKAPELLE gezellige fam. MECHELEN Z.LIMB. 2-8 p. ■ scandinavie 553953, email dvhoffen@ wenpolder. www.schorre.nl. ■ minicamp. André en Hannie VAK.WONING t.h. www. NOORWEGEN. Ruime VAKAN- gmail.com. Tel: 06-51147929. VROUWENPOLDER (WALCHE- Dees. Tel. 0118-592550 vakantieinvakwerk.nl Tel. REN): te huur landelijk gele- www.heulzicht.nl. TIEBUNGALOW te huur (7 pers) ■ 043- 4551313. ■ gen VAKANTIEHUIS met 2 slk. in de provincie Møre og Welkom op onze kleine cam- Zwitserland, Aletschgebied, op 1 km. van de stranden. Romsdal. Info: www.alm ping ca. 4km van ZOUTELAN- ■ noord-brabant ■ algemeen te huur in grandioze omge- Zie op: www.zeelandhome. CHAAM (NB) 4-6 persoons klov.nl of bel 0252-519321. DE. T.h. STAPL. STACAR.Tel. Heeft u ook een vakantie- ving 8 persoons chalet. Info nl/708 E-mail: telefries@ praktische, zeer mooi en ■ 0118-561527 of info@ woning, chalet of caravan. www.walliserchalet.nl zeelandnet.nl. Fam.Koster, rustig gelegen vakantiewo- Vak.huis 4/5 pers. in Zuid charlottenburg.nl Plaats deze dan op WWW. 076-5611164 06-42784135 tel. 0118-592179. ning te huur. Ligging tussen CHRISTELIJKEVAKANTIESITE.NL Zweden, www.sirihuset.nl, www.christelijkevakantie ■ ■ weilanden en bos, niet op Veel bezoekers en hoge res- incl kano’s €450 p.wk. site.nl/advertentie/14674 Welkom op onze minicam- een park. Ligt buiten de be- T.h. CHALET(S) in het mooie pons. ■ ping Duinzicht DOMBURG. bouwde kom. Ideaal voor hart van ZEELAND, www. ■ frankrijk TERMEN (Brig,Wallis) vrij- Plaatsen vrij voor tenten en fietsers en wandelaars. Ver- Chr. vakantiepark in Zuid- stellechalets.nl of 0113- staand CHALET rustig gelegen caravans voor 15 juli en na 12 huren langere periode mo- Frankrijk a/d voet v/d Pyre- 563956. vakantie buitenland op zuid-helling, uitzicht op aug. Tevens 6 pers. stacara- gelijk Telnr. 06-51190617. neeën en 1 uur v/d Middell. ■ Rhônedal. 2 aparte woon- vans te huur voor 29 juli en zee. Zwembaden, zwem- GRIJPSKERKE th op mini- eenh. Resp. 4 en 7 pers. na 12 aug. A.Maljaars, 0118- ■ limburg ■ duitsland meer, recr.team, out-door, camp. Kampeerpl. + staca- compl. inger. Ruime tuin. 581494, www.minicam Vakantie in Limburg. Te huur Chr. vakantiepark in Zuid- Ned. Kerkd. Sing-inns www. ravans. Zomerhuisje 50 m. Nog mogelijkh. In juli/aug. pingduinzicht.nl 8 en 12 pers. vakantieboer- Duitsland nabij Tirol. Met unoanimo.net 070-3912469 van zee www.mini Folder op aanvraag. Tel. ■ derijen. Tel. 0485- 532081 of zwembad, recr.team, out- ************* campingmiddenin.nl 0595-413518 email OOSTKAPELLE - zomerhuisje www.raijmakers-knoops.nl door, Ned. Kerkd. Sing-inns ■ [email protected] - 12 minuten lopen later, sta ■ www.unoanimo.net 070- Frankrijk, meer v. Annecy: ■ je met je voeten in het zoute NOORBEEK, Recr. Landgoed, 3912469 ******** Ons gerieflijk chalet voor 5-7 Winter en zomer Te hr. ons water - vrijstaand - grote mooie huisjes voor betaal- ■ personen aan de zuidpunt luxe CHALET in WALLIS cen- kindveilige tuin - max 6 bare prijs. www.terlinger Sauerland, Pension Haus am vh meer. Heel geschikt voor trale ligging, schitterend personen - 038- 3322111 - hoeve.nl T: 0434571806. Einberg, 280 km af van gezinnen (beveiligd strand). uitzicht en veel comfort. www.oostkapellevakantie. Utrecht. Volop genieten van Maar ook historie, wande- Incl. gratis draadloos inter- nl rust en natuur. Logis/ontbijt len, fietsen. Alles heel dicht- net. Inl. 075-6408944. of halfpension, www. bij. Nog enkele weken in www.chaletariette.nl einberg.net hoogseizoen. Maar ook advertenties ■ voor- en naseizoen Zie ■ oostenrijk www.pidara.nl Natuur, rust en ruimte: VAKANTIE IN DE BERGEN. T.h. EMSLAND: Zo dichtbij, zo ■ 6-8 pers APPARTEMENT in anders. www.bummert.nl Te huur: VAKANTIEVILLA met SAALBACH, Oostenrijk 0485 ■ zwembad in ZUID-FRANKRIJK. 532081 of www.iglsberg.nl Zie www.surlacolline.nl Tel. BAD BENTHEIM riante vak. ■ 06-28803081. bung. vv alle comfort aan Ons riante vakantiehuis rand van bosrijk natuurgeb. ■ voor 8 pers. in OOSTENRIJK Boek nu uw Max. 6 pers. 0541-510081, Vakantiehuis Souleillou biedt u rust, ruimte en com- [email protected] Dordogne met zwembad fort. Lees de ervaringen van vakantie naar Familiehuis Nunspeet ■ 8/10 personen. Nog enk. anderen op onze website: de Veluwe! Sport en ontspanning gaan weken vrij in hoogseizoen, www.sjenharieja.nl of bel: Vakantiepark aan het Veluwemeer prima samen in Zschopau, voor- en naseizoen www. 06-30499500. christelijkevakantiesite.nl/ Sachsen, Duitsland. Bezoek ■ Ook koop van eigen advertentie/28049 vakantiewoning Praag, Dresden etc. Winter- HAUS SION Maria Alm, Uw mogelijk sporten, mountainbiken, ■ vakantieadres in de bergen! wandelen en wellness. Kijk Dordogne; t.h. vak.huis Uniek in elk seizoen! www. op www.bosboom-visvliet. Comfort, Sfeer, Vrijheid Max 6 hausion.nl 0516-433647 eu voor meer info. Voordelig prs, Vanaf € 375 p.wk www. en compleet. Particulier va- gites-gilles.com ■ turkije kantiewoning verhuur. ■ Luxe vrijstaande 6-8 p va- 6 pers. vakantiehuis in Dag- kantiewoning met zwembad ■ hongarije lan, Dordogne-Frankrijk 3 (in park gelegen) in Kusa- www.hongarijevakantie slk. Rustig gelegen, kind- dasi, Turkije, nabij Egeïsche huizen.tk T.h. LANDHUIS in vriendelijk, compleet op zee, kinderstoel en -bed Donauvallei bij Boedapest 4000m2 grond, tel 058- aanwezig, tel. 0180-434388 Tel.06-22115125. 2155141 www.christelijke www.christelijkevakantie Nieuw te vakantiesite.nl/ site.nl/advertentie/6633 ■ tsjechie advertentie/16377 T.h. 3 pracht. won. in REU- ■ ■ algemeen ZENGEBERGTE-TSJECHIË. ISRAEL veilig? Ontdek het Bretagne vak.boerderij 11 won. voll. en kindvr. inger. vakantiegevoel vanuit een pers. zeer compl. tel. wifi 6, 8 en 15 pers. veel speelr. appartement bij een Ned. boeken! www.vakantiehuisprado.nl super omg. www.huiseben sprekend gezin, die u helpt haezer.com 06-53401803. ■ land en cultuur te ontdek- 1 maart 2016 ■ Vakantiehuis t.h. bij dorp in ken. zie www.israelanders. Vanaf . Accommodatie voor 20 pers. Beleef de zomer op Chr.Cam- midden Frankrijk. Hele jaar nl door. Vrijstaand, super uit- ping Letni Den! ZUID TSJE- ■ zicht, van alle gemakken CHIË. Voor meer info www. Vakantiehuis t.h. in TRANS- voorzien. www.berg-net.nl campingletniden.nl SYLVANIE. Ned. eigenaars! ■ ■ spanje www.vakantiehuis- roemenie.nl TSJECHIË REUZENGEBERGTE Spanje, Costa Blanca, te vanaf 4 p. tel. 0546673041 huur op magnifieke locatie, ■ www.vakantiehuisbosch.nl Casita met grote buitenkeu- Zoek uw vakantie ook op zomervak. 10% korting. ken en zwembad op het WWW.CHRISTELIJKEVAKAN- terrein van villa met zee- TIESITE.NL Groot aanbod van Vakantiepark Familiehuis Nunspeet zicht. www.droomplek diverse accommodaties, costablanca.nl reisorganisaties, kinderkam- Randmeerweg 14, Nunspeet pen etc. T : 0341-25 08 51 Zondagsrust www.familiehuisnunspeet.nl 23

14 januari 2016 ndvakantie & vrije tijd

uit in Zuid-Holland uit in Noord-Holland Nederland Nederland tips van tips van een toeristische locatie die in het oog springt een toeristische locatie die in het oog springt vvv’s Kinderdijk: Unesco Werelderfgoed, negentien windmolens langs de vvv’s Alkmaar: De kaasmarkt, eeuwenoude traditie in een historische boezems van de Overwaard en Nederwaard, gebouwd in 1738 en 1740 stad, iedere vrijdagochtend van april tot begin september op het om het overtollige water uit de polder naar de boezems te malen. Via Waagplein. sluizen werd het water geloosd in de rivier de Lek. www.vvvalkmaar.nl www.kinderdijk.nl www.kaasmarkt.nl www.alkmaarprachtstad.nl

andere, soms verborgen, parels Dordrecht: Hollands oudste stad, op een eiland, omsloten door brede rivieren. andere, soms verborgen, parels Duizend monumenten, historische binnenstadhavens en veel sfeer. Schoorl: De Westfriese Omringdijk. Ooit beschermde deze dijk www.vvvdordrecht.nl mens en dier tegen het zoute water. Nu slingert dit 126 kilometer Lisse: Bloemendorp, met Keukenhof en museum De zwarte tulp. In de omgeving: lange monument door het Westfriese landschap langs polders, kanovaren tussen de bollenvelden. molens, VOC-steden en stolpboerderijen. Zandvoort aan Zee: Bekende badplaats, met aan de noordkant het Nationaal Park www.westfrieseomringdijk.nl Zuid-Kennemerland en aan de zuidkant de Amsterdamse Waterleidingduinen, met een grote populatie vossen, vogels, herten en andere dieren. Scheveningen: De oude pier is in ere hersteld en heeft iets van de aloude allure te- rug gekregen, aangevuld met vrolijk vermaak. uit in Limburg Den Haag: Meer dan honderd liefdadigheids- of armenhofjes – oases van rust, ver- Nederland stopt achter deuren of poorten. tips van vvv’s een toeristische locatie die in het oog springt

Roermond: Designer Outlet Center. Het biedt mode en lifestyle van ruim 200 internationale designermerken in ruim 150 shops met kortingen van 30-70 procent van de reguliere winkelprijs. www.vvvmiddenlimburg.nl

andere, soms verborgen, parels Maasstadjes: Wandelen van het witte Maasstadje Thorn (achter Leiden: Anatomisch theater in Museum Boerhaave. Al in 1586 gaf het bestuur van de de witte huizen gaat een bijzondere geschiedenis schuil) naar Universiteit Leiden toestemming voor de ontledingen van het menselijk lichaam. het middeleeuwse Maasstadje Wessem. Het was elke keer een waar spektakel. Vijf jaar later werd er een speciaal theater Kessel: Kasteel De Keverberg in de dorpskern, een van de wei- voor gebouwd. nige nog overgebleven mottekastelen in Nederland. Leiden: De Burcht, op een heuvel midden in de historische binnenstad, een oud Well: Brasserie hangend in de sluis in Well. Doet ook dienst als verdedigingswerk op de plek waar de Oude- en Nieuwe Rijn samenkomen. bezoekerscentrum van Nationaal Park De Maasduinen. www.leiden.nl Rotterdam: Het Stoomschip Rotterdam, de grootste oceaanstomer ooit in Neder- land gebouwd, voormalig vlaggenschip van de Holland-Amerika Lijn en cruiseschip. Aan boord is de historie van het schip goed voelbaar. Rotterdam: Museumwoning Huis Sonneveld, een woonhuis in de stijl van het Nieu- we Bouwen, uit begin jaren dertig. De bezoeker ervaart hoe het was om anno 1933 in een hypermodern huis te wonen. Katwijk: Nieuwe zeewering, met natuurlijk ogende dijk-in-duin oplossing. Uniek, want nergens anders kun je pal voor de kust dóór de duinen wandelen, met aan weerszijden de zee en de karakteristieke boulevard. www.ditiskatwijk.nl www.kustwerkkatwijk.nl

advertenties Elke reis heeft z’n verhaal

Vraag de gratis zomerbrochure 2016 aan!

Bijbelse reizen

Altijd met eigen Goed Idee reisbegeleiding Themareizen vanaf 399 Vliegreizen De mooiste Bijbelse reizen en Themareizen

Hoogtepunten van Israël Van Galilea naar de Rode Zee Busreizen  8-daagse rondreis door ‘Het Land van de Bijbel’  12-daagse rondreis ‘Israël van noord tot zuid’ 8 dagen 12 dagen v.a.  Met o.a. Tiberias, Dode Zee, Massada en Jeruzalem v.a.  Dwars door Israël, van Galilea naar de Rode Zee  Klantbeoordeling 9,2  Klantbeoordeling 8,3  Vertrek: 6 mei, 27 mei, 9 september en 28 oktober  Vertrek: 2 mei en 19 september 1055 Zie: www.goedideereizen.nl/33635 1575 Zie: www.goedideereizen.nl/33844

Israël en het Overjordaanse Naar Israël in rustig tempo  15-daagse rondreis door Israël en Jordanië  12-daagse Bijbelse reis zónder te haasten 15 dagen 12 dagen Actieve reizen v.a.  Hoogtepunten aan weerszijden van de Jordaan v.a.  Verblijf in twee hotels: Tiberias en Jeruzalem  Klantbeoordeling 8,1  Klantbeoordeling 8,6  Vertrek: 25 febr., 7 april, 5 mei, 9 juni, 1 sept. en 6 okt.  Vertrek: 11 maart, 1 april, 20 mei en 26 sept. 1595 Zie: www.goedideereizen.nl/29734 1445 Zie: www.goedideereizen.nl/33037

Fietsen en wandelen in Israël Bijbelstudiereis door Israël  13-daagse Bijbelse reis met een actief vleugje  13-daagse rondreis door het Beloofde Land 13 dagen 13 dagen v.a.  Met bijzondere wandeltochten over de ‘Jesus Trail’ v.a.  Een reis door én met de Bijbel in Israël  Inclusief fi etsen, excursies en entreegelden  Met Bijbelstudie-/reisleider ds. D. van Vreeswijk Alleengaandenreizen  Vertrek: 2 mei en 26 september  Vertrek: 23 mei, nu al gegarandeerd vertrek 1695 Zie: www.goedideereizen.nl/60057 1745 Zie: www.goedideereizen.nl/33890

De Zeven Gemeenten van Klein-Azië De Tweede Zendingsreis van Paulus  15-daagse rondreis door het Bijbelse Turkije  12-daagse Bijbelse rondreis door Griekenland 15 dagen 12 dagen v.a.  Volg de sporen van Paulus in Klein-Azië v.a.  Van Thessaloniki tot Athene  Klantbeoordeling 8,1  Klantbeoordeling 8,3  Vertrek: 10 mei, 21 juni, 6 sept. en 11 okt.  Vertrek: 21 mei en 17 september 845 Zie: www.goedideereizen.nl/29879 1095 Zie: www.goedideereizen.nl/33862 Vaarreizen

Moskou, het Derde Rome Sporen van de Vier Concilies  9-daagse themareis door Moskou  10-daagse themareis door West-Turkije 9 dagen 10 dagen v.a.  ‘Een stukje vergeten kerkgeschiedenis’ v.a.  Turkije en de vroegere kerkgeschiedenis  Met prof. dr. W.J. Ouweneel en Gert Kranendonk  Reisleider: prof. dr. A. Baars  Vertrek: 26 september, nu al gegarandeerd vertrek  Vertrek: 5 september 1295 Zie: www.goedideereizen.nl/33887 995 Zie: www.goedideereizen.nl/33888

Themareis Rome Koor- en Orkestreis Parijs  6-daagse themareis Rome  3-daagse concertreis Parijs 6 dagen Rome en de geschiedenis van de christelijke kerk 3 dagen Groot Samengesteld Koor en Orkest v.a.  v.a.   Reisleider: historicus ds. C. Blenk  Zing mee, speel mee of als toeschouwer  Vertrek: 19 september, nu al gegarandeerd vertrek  Met Cees het Jonk en Peter Wildeman 865 Zie: www.goedideereizen.nl/33889 399 Zie: www.goedideereizen.nl/33891

www.goedideereizen.nl/nd X 0172-725000 Dé christelijke reisorganisatie