de Sportwereld nummer í9 maart 2OOO

íWassen is goed, baden is beter, zwemmen t best,

De geschledenis van Amsterdamse zurembaden

Amerikaans sociologencongres Het Nederrands Gentrum voor Autohistorische Documentatie sport verdient een vaste plaats in de Troonrede

Oranjets E.K.rs De Koninkliike ilederlandse Zwembond Bezoek aan Amherst Colhge Sportgeschiedenis van de DVS AÍgdopen iárruaÍi bezocht Íedaclie Thsna VerandeÍingen in cle Duitse Door Peter-Jan Mol lij PêEÍ-Jan iloltijdens een val€n- sportsin&1939. lie h€t ArneÍil€anse Amtrêrst Coflegp 19?3iuli te Jwiirskylii (Fnland): The (tvlassachusseb), waarde'ánllence 5h arnual congÍess oÍthe European Avondlezingen Sport en Maat- grise' van de Amedkaanse spoÍt- @llege oí Spoít Science'. scttappii geschiedenis Allan Guttrnann ziin 29 augustus - 3 sepbmberTe Twin het kadêÍvan de nieuwe Leealoel ln sfiandplaats kent GutFnann toonde Watem, Mudjimba Beaó, Sunshine Anoon van Clé Sport en MaabchaÈ lh gaszih peÍsoonlit€ hbÍoheek Coas (AL6faïè) 12h tiennial Con- plj de Universiteit Ant- uorten aan en rf,e van het College. Beire bevat- íerence oÍ he lntematbnal Society (UlA) vier werpen in het voorjaar ten een biizonder grcte en interes- Íor Comparative Physical Educalion geoÍganiseeÍd. Het avondlezingen sante hoeveetEid spoÍtgeschiede- and Sport. Thema:'Beyond 2000: prograrnna luiÍ als volgt nisboeken. Daaóij is Gutrnann lid Sportand leisure between global and sportand- 13 maaÍt 'Het iuridisch r/an eenviiÍtbntal spoÍhlstoÍisdtetii' local<ures'. scfnp in Maandercn', doorpíoÍ. Dr. J. scfiriÍten wat uitêraad ook een aar- 24 rpveÍnberte Lyon:'Le sportet les Maeschalck diÍle hoq/eelhêid dodÍnentalie oÈ Frangab pendarÍ foccupalirt (1 94C maart 'Deontologie van de sport- 20 la/eÍt Gutunann veÍEbe clat wii'r/el 19/14)'. OQantsatie: Cenlre de Re- arts', doordr. R. DebeÍt iedere Amerikaanse univeÍsiteit oÍ óêÍcfle et dlnno/ation sur le SpoÍt, economie', door 27 maart'Sport en college een píoÍessor oÍ docent in universiteit Lpn. proÍ. Késenne Dr. S. dienst heeÍt met êen specialisatie 15-19 november te Madrid: sth april: 'Sport voor allen? KÍitbche 3 spoftgeschiedenb oÍ h ieder gs/al corEress oÍ he history oÍ sport in teruguK tekens vmr de toekomst, (sociale) sportweterEdEp. En pas- EurQe. Tllema: UndeÍsfandiE spon B.Varueusel dmrpoí Dr. sant gÊÍ GultÍnarn de dag nog een through wÍitten telis (ancient and beginnen om 19.30, De lezingen t\Ítleeblcolleges die grelig aÍtrek von- modem literaturê and poew)'. OÍSa- uur g€volgd duren éen en woden den bij de Vreeínde eend in de bijf. nisatie: European Committee for dooreen open debat \hnaÍ í 8.45áh Spod HistoÍy (CESH). erbroodlesen berlofie. l-letinschÍiiÍ- CongÍeskahnder geH voor de vieÍ avmden bedraagt Congr€sliefrtêtÈers kunnen dit iaaÍ GeilnteÍessesdenhdezecongressen Írancs. Geïnte- 1.000 belgische hun hart weer optElen. Helaas zal er kunrEn @ntact opnemên met PeteÊ resseeden kunnen melden Uj: zi$ wel voor gerêisd moelen woÍden, Jan Mol (tel 02G4215141 oÍ eÍnail: J. Kempenaers, Faorlteit PSW drr. maaÍ op een dàg zal ook Nederhnd pj.malÍ9.dggEl0\,ooÍ meeÍ lÍorma- UIA UniveÍsiteitsplein Í, &2610 Wl- zijn tvoordle meespÍeken op het ge lie. 28 78. Íiih tel. @820 biêíl van de oÍganisatie van spoÍt- historiscfie @ngressen. Een over- ActiviEibn Olymptsciê BêtÍveging ziÍt NOC-NSF als orze Vebn kennen 22-24 maart te Miinchen: 'Sport- koepdorganisa'lie vooÍ de natiÍale biltiot€ken 2000. OveÍ detoelorns geoÍganiseeÍde spoÍt, en vooral ab van sportbibliotheken en sport- voor uit- oÍganisalÈ die zoígdraagt iníonnaliè en documentatiêcêntra. \ran NedêÍhnds besle spor- zendhg Organisatie: &beitersge- ters naaÍ de OtyÍnpische Spêlen. meinnschatt Sportbiblio- Noc+.|SF heeÍt echter mk een iie- bken (AGSB), ondeÍdeêl EE]IYOUD IlI VEETI'OUD ologÈsóe hlc de Otympis€fi e Berile- van d€ Deutsche Veíei- gi€|. \ran deze aJ- Dê ínedqrÍed(eÍs nigung íÍr Sportwissen- EEil KOPIE velschillende teíÍeinen delirg ziin op sdlafr(DVS). adief. Zo oíganlsêíeír zÍ o.a.ÍuÍlf,(s vooR 3i sPlE 26€0meite Banfi,AlbeÍh W Run, een congres .tll MoMvd mbPbh. AFFEon 4orcl de Olymprc Day (Canada):'ConíereÍEe oÍ onder de naam Nalionab OfyÍnpi- tpllorhAÍrs*anSaiety Do besto koDie Yan AmsteÍdam sche Academiê en verzoÍgEn zij di- voodeliger ier stuk' Per doziin' ÍorSpoítH!*oíY. gehele vers educatieÍ materiaal voor de per duizend en Per oglage' &1 0 juni te Helslnki: 'Social u sóodie€d o€Í oryÍnpisÍne. W[ impacts and functons oÍ kemb malcn mel de aclM'teiten lran sport'. Organisatie: the Beweging, NOC-NSF Olympisdte Finnish Society loÍ Re- vraag dan een numrner aan \ran hun seardt h Soítand Ph!^*ul is mogelu( door tê nieuwsbrieÍ. Dit Educalicï1. bêilen naarffi.1834498 of een nniF 1&181rÍÍ È Rhdnhaus€n lie te versfuren naan bei Góuhgen (Duitslard): iosejansen@noc{g.nl FrycoÍEÍesrraÍrêdeeE YOORDEEL III VEELYOUD. de Sporlwereld 2 Het Heiligewegbad uit 1896, inmiddels íWassen is goed, baden opgegaan in winkelcentrum De KalveÉoren, en het Zuiderbad uit 1912 dat thans in oude is beter, zwemmen luister wordt hersteld, zijn lange tild toon- 't aangevende zwembaden in Amsterdam bestt geweest. Vanuit eenzelfde achtergrond opgericht, waren er toch interessante veÍ- Door Marieke de Haan schillen tussen beide baden. Marieke de historica, en als bureaumedewerker Haan, Heiligeweg. Ondanks kitische berichten in de pers bij de Koninklijke Vereniging van werkzaam - een bad voor de hygiënewens van de midden- AÍchivarissen in Nederland onderzocht de klasse - werd het Heiligewegbad op I 0 juli I 896 geschiedenis van beide zwembaden. geopend.

Een elitair bad? De eerstê zwembaden Het Heiligewegbad was gevestigd op een dure In 1846 keeg Amsterdam haaÍ eeÍste zwembad: toplocatie in het hartje van de stad. De centrale twee bassins in de haven aan de Westerdoksdijk. De ligging was essentieel voor de goede bereikbaar- stap naar een overdekt bad zou nog velejaren heid en de gevangeniskelders boden een perfect inspanning vergen. Daartoe gaf de Koloniale fundament voor de zware badconstructie. De Tentoonstelling van 1883 een belangrijke impuls. exploitatiekosten waren hoog, vooral door de Veel buitenlandse bezoekers veóaasden zich erover stookkosten van water en gebouw. Hierdoor kostte dat Amsterdam niet beschikte over een overdekte een toegangskaartje vijfentwintig cent. Dit weer- zweminrichting. hield de welgestelde bezoekers er niet van in de In 1888 richtten vooraanstaande leden van de beginjaren in steeds grotere getale te komen. Amsterdamsche Zwemclub de'N.V. Maatschappij Het Heiligewegbad was voozien van êen groot tot exploitatie van de bad- en overdekte zwem- zwembassin voor zwemmers en tientallen bad- inrichtingen' op. Het publiek was echter niet bereid celletjes voor mensen die een bad wilden nemen. geld te steken in deze ultramodeme ondememing. De kuipbaden waÍen geplaatst op het tweede perron Zodoende zocht de Maatschappij financiële steun dat rondom het bassin was gebouwd. Op de begane bij de gemeente, maar die beschouwde dit aspect grond was ruimte voor de speciale baden, zoals van het sociaal-hygiënische terrein als een paÍicu- Russische Baden @amp- en Stoornbad) of Ttrrkse liere aangelegenheid. Baden (hete lucht- en zweetbad). De meeste mên- In 1 894 presenteerde de Maatschappij opnieuw sen gingen er heen om een bad te nemen, niet om te bouwplannen. Zij bood aandelen aan voor de koop zwemmen. Elke bezoeker ontving twee handdoe- van het voormalige gevangenistenein aan de ken. Bovendien verhuurde het Heiligewegbad zwemkleding. Dames en heren zwommen gescheiden van elkaar en hadden elk eigen openingstijden. HetZuiderbad De behoefte aan hygiëne en lichaamsbeweging nam toe. Daarom besloot de arts professor Otto Lanz tot de oprichting van een tweede overdekte zweminrichting in gebouw 'Velox' aan rand van het Museumplein. Op 23 maart 1912 werd hetZuider- bad geopend. Tirssen het Heiligewegbad en het Zuiderbad zijn duidelijk parallellen te trekken. Beide Het Heiligewegbad rond 1900. (Gemeentearchief Amstedam) de Sportwereld 3 besturen kozen voor een centraal gelegen terrein Zwemclub en De Dolfijn maakten van beide baden voorzien van verzwaarde fundamenten om het gebruik. Het chique Heiligewegbad was meer zwembad te dragen- Gebouw 'Velox' methaar gericht op persoonlijke hygiëne, terwijl het Zuider- grote hal die gebruikt was als rijwielschool, leende bad populair was bij de sportieve zwemmer. De zich uitstekend voor de vestiging van een zwembad. baden beschouwden elkaar niet als concurent. Het Beide inrichtingen maakten gebruik van de mo- Zuiderbad bereikte een geheel nieuwe groep dernste technische middelen. Brochures vermeld- zwemmers, namelijk de bewoners uit de nieuwe den diverse installaties om het water te filteren en wijken in Amsterdam-Zuid. De bezoekers aan het te verversen en de introductie van elektrisch licht Heiligewegbad kwamen overwegend uit de oude waardoor 's avonds zwemmen mogelijk werd. Het stad. Zuiderbad pompte water op uit een 85 meter diepe bron. Rol van de gemeente Naast deze particuliere, overdekte zwembaden, Deverschillen beheerde de gemeente drie open zwembaden in de Het grote verschil tussen beide inrichtingen was de stad. De gemeentepolitiek op het gebied van wijze van exploitatie. Het Zuideóad vulde de hygiêne en zwembaden werd van l9l9 tot 1939 inkomsten aal met de verhuur van bedrijfsruimten bepaald door de sociaal-democratische S.R. De aan een spoftschool, een kapper, een manicure en Miranda, wethouder rffSBZ (Was-, Schoonmaak-, een lunchroom. Het Heiligewegbad was geheel Bad- en Zweminrichtingen). In 1931 verscheen afhankelijk van de verkoop van toegangskaartjes. onder zijn voorzitterschap het ïfSBZ-rapport: Als de kaaÍjes te duur werden, zoals bij de steen- 'RappoÍ der commissie benoemd door Burgemees- kolenschaarste in de winter van 1917, was men ter en Wethouders van Amsterdam tot het uitwer- genoodzaakt het bad te sluiten. De zweÍlmers ken van een algemeen plan ter voorziening van stapten in datjaar massaal over naar het Zuiderbad. Amsterdam met zwembaden'. Ondanks de aanhoudende kolenschaarste en de De commissie achtte zwembaden in het algemeen hoge toegangsprijzen, bleven de bezoekenaantallen en overdekte baden in het bijzonder van groot contant. In de jarcn wintig onwing het Heiligeweg- belang voor de sociaal-culturele infrastruc$ur van bad circa 200.000 zwemmen perjaar, het Zuider- de stad. De overdekte baden waren het hele jaar bad circa 350.000. geopend. Bovendien was de kwaliteit van het De zwemsport mocht zich in een toenemende zwemwater beter te garanderen dan het gracht- of populariteit verheugen bij de midden- en hogere havenwater van de open baden. De commissie klasse. Zwemclubs zoals de Amsterdamschg erkende hun belang voor de gezondheid en veilig- heid van de Amsterdamse bevolking. De overdeke baden leverden een bij- dnge aan de lichamelijke opvoeding. Zj organiseer- den sinds 1921 het school- zwemmen en speelden daarmee in het watenijke Amsterdam een grote rol in de veiligheid. Zj zorgden voor ontspanning en voor de ontwikkeling van de zwemspoÍt. De commissie bepleine ook een betere benutting van de bestaande baden. Zij stelde voor de kleedhokjes uitslui- tend te gebruiken voor het omkleden en de kleding te bewaren in kluisjes. Daar- voor gebruikte een bezoe- ker gedurende het gehele ) Het Zuiderbad in I 9 I 6. GercenturchíeÍ Amsterdam, Íoto Frits Gevekc. de Sportwereld 4 Het Nederlands Gentrum voor Autohistorische Documentatie Door Fons Alkemade

Eind 1998 is het Nederlands CeniÍum voor 'website' van het NCAD op Intemet Autohistorischê Documentatle (NCAD) (www.lentacle.nUncad) zal over enige tijd de officieel geopend en het draait lnmiddels catalogus te raadplegen zijn en kunnen bijvoorbeeld volop. Ook op het gebled van de (Neder- reproducties van foto's uit de collectie besteld landsê) autospoÍt hoopt het NCAD een worden. belangriike vraagbaak en inÍormatiebron te Naast 'hisorische' documenten heeft het NCAD worden. abonnementen op ftlassieke-)autobladen; deze kunnen in de leeszaal gratis worden ingezien. Het Het NCAD, gevestigd te Arnhem, is de nationale Amhemse Centrum tracht ook een representatieve verzamelplaats van alle mogelijke documenten die verzameling op te bouwen van clubbladen. met de geschiedenis van de auto te maken hebben: Het NCAD heeft al een investeringssubsidie boeken, tijdschriften, folders, foto's, archiefstukken onwangen van de Stichting Steunfonds, verbonden etc. Dit materiaal is onder meer afkomstig van aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen particulieren die hun jarenlang opgebouwde collec- (IIAN). Voor de jaarlijkse exploitatie verwacht het tie een goede bestemming willen geven en van NCAD-bestuur zo'n f 80.000,- nodig te hebben. Dit instellingen die geen tijd, ruimte of geld meer bedrag wordt opgebracht door donateurs en spon- hebben om hun bibliotheek te onderhouden. Daar- sors en door de levering van fotoreproducties aan naast wil het NCAD een bewaarplaats zijn voor paÍiculieren en de pers. archieven van bedrijven op autogebied. In het bestuur van de Stichting NCAD zijn inmid- Door zijn collectie open te stellen en op andere dels diverse organisaties op autogebied vertegen- manieren probeeÍt het NCAD de interesse te woordigd: de }ITS-Autotechniek (onderdeel van de wekken voor de Nederlandse en buitenlandse HAN), de RAI, de KNAC, de firma Olyslager autogeschiedenis. Het NCAD zal openstaan voor Orgaaisation, de Stichting Historie der Techniek, alle mogelijke geihteresseerden: hobbyisten, uitgeverij Kluwer en de firma Bosal. verzamelaars, (auto)historici, studenten, journalis- Het NCAD kan op afspraak bezocht worden op ten etc. maandag en woensdag: tel. 026-36200M. Op 18 De collectie, die sterk aan het groeien is, wordt maaÍt as. houdt het NCAD open dag. ontsloten door een professionele bibliothecaris, met steun van wijwilligers en autohistorici. Via de

bezoek een kleedhokje, niet alleen om zich om te zoekersaantallen aan overdekte baden waren kleden, maar ook om de kleding in te bewaren. daardoor explosief gestegen. Daarom stelde de Daamaast bepleitte de commissie het gemengd commissie voor maar liefst vijfoverdekte baden op zwemmen om efficiênter gebruik te maken van de te richten, inclusief instructiebassins voor het zwembaden. In dejaren twintig hadden de parti- schoolzwemmen. culiere overdekte baden het gescheiden zwemmen De commissie moedigde de zwembaden wel aan, van dames en heren al opgeheven. maar de taak van de gemeentÊ beperkte zich slechts tot het reguleren van zwembaden. Zoals gebruike- Meeranembaden nodig lijk liet de gemeente het nemen van initiatieven In het rappoÍ werd geconcludeerd dat het aantal over aan particulieren. Pas in 1955 werd het eerste zwembaden te gering was ten opzichte vaÍl de overdekte gemeentèbad in Amsterdam geopend, het bevolkingsomvang. In 1928 werd Amsterdam Marnixbad. Daama nam de gemeent€ haar verant- venijkt met de overdekte zwembaden van de woordelijkheid door de particuliere zwembaden Amsterdamse Maatschappij van Jonge Mannen over !e nemen. (AMVJ) en het Sportfondsenbad Oost. De be-

de Sportwereld 5 Amerikaans sociologencongres Door Ruud Stokvis Vanuit de gedachte dat sociologie en ge- schiedenis onheÍÍoêpêlijk tot elkaar veroor- SpoÉ op de highschools deeld zijn, waag ik het erop een verslag van Op wijdag stonden allerlei kwesties met betrekking een sociologencongres voor "De Sportwe- tot sport op de highschools centraal. Het belang van reld" te schrijven. Het betÍoÍ eên congres dit onderuerp is voor Europeanen niet meteen te van de North American Socieiy ÍoÍthe bevatten. Maar iedere highschool heeft naast het Sociology oÍ Sport {NASSS), gehouden van normale lesprogramma nog een uitgebreid sport- 3 tot 6 november Í999 in Cleveland, Ohio, programm4 waaraan leerlingen op basis van USA. vrijwilligheid kunnen deelnemen. Niet iedere leerling kan eraan deelnemen, er wordt zorgvuldig Gezien de ca. 200 deelnemers en 145 papen is de geselecteerd om zo steÍk mogelijke teams te vor- sportsociologie in de VS een bloeiend specialisme. men. De coaches van de verschillende teams Dat kan ook gezegd worden op basis van de inhoud worden voor hun werk betaald en dienen een van veel papers. Vóór het congres twijfelde ik coachdiploma te bezitten. Teams, in een groot daaraan. Een paar weken eerder had ik de nestor aantal sporten, doen mee aan op het niveau van de van de Amerikaanse sporthistorici, Allen afzonderlijke staten georganiseeÍde competities. De Guthnann, gesproken. Die zei dat hij niets van het wedstrijden worden door ouders, medeleerlingen, congÍes moest hebben, omdat er de keren dat hij er oud-leerlingen en buurtgenoten bezocht. Regionale wel aan had deelgenomen voomamelijk gezeverd dagbladen, dat zijn wijwel alle dagbladen in de VS, werd over deconstructie van teksten en voorstellin- besteden er veel aandacht aan, soms pagina's vol en gen om aan te tonen dat allerlei groepen op sport- ook worden wel wedstijden op de regionale gebied werden achtergesteld en/of geëxploiteerd. televisie uitgezonden. De gang van zaken bij de Hij prefereerde de congressen van de sporthistorici, high school sport had exfa actualiteit omdat bij de die in de VS ook een bloeiend bestaan kennen. moordpartij in de Columbine High School in april Er werd tijdens het congres wel flink gedecon- ditjaar onder meer een footballspeler was doodge- sfiueerd en - vooÍ zover ik kon beoordelen tever- schoten en haat tegen de footballcultuur op school geefs - naar poshnodemistische benaderingen van een rol in de motieven van dejonge moordenaals de sport gemcht. Maar daamaast warên er tal van zou kunnen spelen. In de meeste zittingen over de papers waarin concrete, belangrijke en interessante highschoolsport werd over dit onderwerp helaas maatschappelijke venchijnselen op basis van niets gezegd. Voor een deel gingen ze over de grondige empirische studie helder beschreven en ervaringen van jongens en meisjes met de high- verklaard werden. school sport, over de invloed van de sport op hun seksuele gedrag en over voor de hand liggende Misbruik lndiaanse namen 'gendef'-kwesties die bij sport op de middelbare De papers waren ingedeeld op basis van de ge- school kunnen optreden, b.v. het wontelen door dachte dat in Cleveland een aantal issues speelden meisjes. De meest interessante zittingen over dit die van algemene betekenis waren. Daaromheen onderwerp hadden betrekking op de financiering vond de presentatie plaats van andere papers die van de schoolsport in een tijdperk van bezuinigin- geen betrekking op die issues hadden. Het centrale gen door de lokale overheden. Dit was voor Cleve- issue op de tweede dag was het gebruik (rnisbruik) land en voor een groot aantal andere steden in de van indiaanse namen (b.v. het honkbalteam de VS relevant" omdat voor een deel van de arme '€leveland Indians") en mascoties door commer- zwartejeugdjuist door de sport de school nog enige ciêle sponorganisaties. Hierdoor zou geen recht persoonlijke relevantie behield. Het weerhield hen gedaan worden aan de vele problemen die de ervan al opjonge leeftijd de straat op te gaan en in "native americans" tegenwoordig hehben. 7e de criminele sfeer te geraken. werden in een verkeerd daglicht geplaatst en haat misdrijven tegen indianen konden erdoor gestimu- Stadionbouw leerd worden. Bij de presentaties waren veÍtegen- Deze laatste kwestie hield veóand met het derde woordigers van indianen en actiegroepen aanwezig. issue dat voor mij het congres echt interessant De zittingen over dit issue heb ik langs mij heen maakte, dat was de explosie in de constructie van laten gaan. nieuwe stadions in de Amerikaanse steden. Ook in

de Sportwereld 6 Cleveland waren twep nieuwe stadions gebouwd. Verschillende interessante papers en lezingen waren lngezonden brief gewijd aan de analyse van de besluiworming die Door Ruud Stol0is aan de bouw van deze stadions ten grondslag lag. Ook de paper van de winnaar van dejonge socio- logenwedstrijd handelde over dit onderwerp. Hêt In het algemeen zult u van mij niets dar lof veme- bleek dat een coalitie van een sportclubeigenaar men over de verdiensten van Anthony Th. Bijkerk met de voomaamste stadsbestuurdeÍs, het plaatse- voor de sportgeschiedenis. Maar in het kerst- lijk zakenleven en de belangrijkste kranten en nummer van De Sportwereld van december 1999 televisiestations, vaak tegen de wil van de meerder- maakt hij wel wat veel overdreven bombarie met heid van de plaatselijke bevolking in, kans zag het zijn ontdekking uit 1960 van de prestaties van de tot stand komen van deze stadions door te drukken. Laga-roeiers Brandt en Klein. Ik wil het hebben Het verband met de vorige issue bestond eruit dat over die ontdekking. Natuurlijk heeft hij gelijk op om deze stadions te financieren op gemeentelijke het punt van de vemisseling van de levenslopen gelden voor onderwijs en sociale voorzieningen van beide roeiers. bezuinigd werd. De gemeente exploiteeÍt de sta- In voor de hand liggende bronnen van voor 1960, dions niet zelf, maar schenkt ze meestal aan de zoals het Nationaal Sport Gedenkboek van 1927 (p. eigenaars van belangrijke professionele sportclubs 226) en het Gedenkboek der studenten roeisport en en verdient er verder direct niets mee- De achter- van den Nederl. studenten roeisport 1883-1932 uit grond van deze gulheid is dat in Amerika de meesle 1932 (p. 190) wordt hun prestatie vermeld. Het grootstedelijke centra emstig te leiden hebben punt is dat in die werken gezngd wordt dat het om onder het wegtrekken van de bedrijvigheid en van het wereldkampioenschap ging en niet om de de koopkrachtige delen van de bevolking. Door de Olympische Spelen. Als er van een ontdekking bouw van stadions - en ook thea[ers en andere sprake is, dan is het deze dat dit vermeende wereld- uitgaansgelegenheden - hopen bestuurders en kampioenschap in feite een Olympisch Kampioen- zakenlieden (projectontwikkelaars) de stedelijke schap was. Maar is dit wel een ontdekking? In alle centn weer tot bloei te brengen. De geschiedenis serieuze literatuur over de Olympische Spelen staat van de aanleg van stadions in Nederland kreeg door beschreven dat de Olympische Spelen van 1900 in de discussies over dit onderwerp voor mij veel Parijs volledig in het water vielen. Zelf heb ik er meer relevantie. Allen Guttrnann's The Olympics vn 1992 (pp.22- 24) voor opgeslagen. Vermoedelijk waren alleen enkele organisatoren ervan op de hoogte dat in het zomerse Parijs, dat in het teken stond van een wereldtentoonstelling, ook Olympische Spelen plaats vonden. Publiek was er vrijwel niet en de meeste deelnemers waren er niet van op de hoogte dat ze aan Olympische Spelen deelnatnen.Z.e dachten dat het om wij $ote internationale wed- strijden in hun eigen tak van sport ging, zonder dat Oproep ze zich van een veóand met wedstrijden in andere In een eerdere nieuwsbriefheeft op deze plaars een takken van spoÍ bewust waren. Het IOC heeft oproep gestaan van stichtingslid Bap van Breenen, volgens mij Brandt en Klein wel van meet af aan die op zoek was naar Nederlandse kampioenen in als Olympische winnaars beschouwd en als zodanig tal van sponen. Inmiddels heeft hij er al weer vele geregistreerd. Dat blijkt bijvooóeeld uit het over- gevonden, maaÍ ontbÍeken er nog altijd een aan- zicht van medaillewinnaars in The Olympic Games tal. Daarom voor de laatste keer een dringend ver- van Lord Killanin en John Rodda uit 1976. De zoek aan een ieder die Van Breenen kan helpen roeiers zelf, Nederlandse sportbestuurders en aan namen van Nederlandse kampioenen vanaf het joumalisten zagen het eerder als een wereldkampi- ontstaan van de moderne sport, en wel in de vol- oenschap. Jan Cotaar rekende bijvoorbeeld nog in gende sporten: worstelen, gewichtheffen, motor- zijn Gouden Boek van 1962 hun prestatie niet als cross, rugby, handboogschieten, kruisboogschieten, Olympisch. Bijkerk's bijdrage bestaat eruit dat hij short track, kunstrijden en skeeleren. Stuur uw deze in Nederland, maar niet bU het IOC, bestaande eventuele informatie svp op naar: B. van Breenen, onduidelijkheid heeft opgehelderd. Om dat een Archipel 22-65 8224 GP Lelystad. ontdekking te noemen lijkt mij overdreven.

de Sportwereld 7 Sport verdient een vaste plaats in de Troonrede Door Jan Riipstra

Jan Riipstra, lid WÍ!.Íractie Tweede Kamer van uitingen van hedendaagse kunst en aan een der Staten-Gêneraal, doêt onderzoêk naar de zinvolle wijetijdsbesteding, waaronder de sport' . Op rol van het NedeÍlandse paÍlement in de zich is het opme*elijk dat ernu pas over sport werd ontwikkeling van het spoÍtbeleid (181& gesproken want er waren voldoende aanleidingen in heden). Hii bekiikt hieÈ'rj onder meer de rol de loop derjaren geweest om sport in de Troonrede van sport in de troonredes door de iaren op te nemen. Bijvoorbeeld: de discussie over het wel heen. Ditartikeltje is een stelkverkorte of niet houden en subsidiëren van de Olympische weergave van een onderdeel uit het onder- Spelen in Amsterdam (1928), de ontwikkelingen rond zoek de Olympische Spelen in BerÏjn (193ó) en die van Melboume (1956). aMiine Heeren...t Aldus de aanhefvan vele Troonredes in de vorige Nadnrkkelijker in beeld maar helaas van koÍe duur eeuw. Niet verwonderlijk omdat de vertegenwoordi- In 1963 werd de sport nadrukkelijker in beeld ge- gen in de Staten-Genemal allemaal mannen waren. brachl 'Zj (de regering, JR) zal zowel voortwerken Nadat de vrouwen in l9l7 het kiesrecht hadden aan de vemieuwing van ons onderwijsbestel, als de gekregen en er daadwerkelijk vrouwen in het Parle- nodige zorg besteden aan de vorming buiten school- ment ziting namen werd de aanhef: 'I-eden der veóand. Daamaast acht zij - ook voor de volwasse- Staten€eneraal". nen - een doelbewuste bevordering harerzijds van de Troonredes worden vaak gezien als saaie verplichte spo4 evenals val alle andere vormen van actieve numrners waar kraak nog smaak aan ziC Zakotert wijetijdsbesteding, een taak van groot gewicht". bondig als de Troonredes tot 1940 waren zo lang- Nadat in 1965 over "ontspanning van jeugdigen en (dradig) werden zij na de Tweede Wereldoorlog. volwassenen" werd gesproken, sprak de vorstin in Meestal waren het ellenlange opsommingen van wat 1966: 'De Regering wil in het komende jaar een de ministen van plan waren. Het was in die tijd begin maken met de subsidiëring van verbeteringen blijkbaar een bittere noodzaak om zich te profileren van het wegverkeer en het openbaar vewoer in en en dus moest het eigendepartement in de Troonrede nóij de steden, alsmede van de bouw vím spoÍ- vermeld worden- hallen'. In de Troonredes van de vorige eeuw lag het acrent Het woord "ontspanning" dook weer op in De Troon- met name op het buitenlands beleid, de koloniën en rede van 1967 en in 1968 werd bekend gemaakt dat het leger. Mondjesmaat kwam het onderwijs er in de mogelijkheden voor recreatie- en jeugdbeleid voor en volksgezondheid werd ter spmke gebracht als vem:imd werden. De troonÍede van 17 september er epidemieën waÍen uitgebroken. Hier bleef het dan 1974 maakte melding van het feit dat de rijkbegro- echter vaak bij. Onderwerpen die met welzijn te ting voor het eerst in het perspectief van beleids- maken hadden kwamen niet vooq laat staan onder- afspraken voor een vierjarige periode werd geplaatst. werpen die met sport te maken hadden of men moet Het kóinet Den Uyl stelde voorts: " De principiële de opmerkingen over de achteruitgang van de weer- uitgangspunten van het kóinet komen tot uitdmkking baarheid van dejeugd interpÍet€ren als zijnde een in een sterke verhoging van de uitgaven voor welzijn aansporing dat er meer aan lichaamsoefening gedaan en onderwijs, onorikkelngshulp en sociale voorzie- moest worden. ningen...". In haar rede in 1978 sprak koningin Juliana de Voor de eerste keer Spor.t volgende wens uit: 'De regering hoopt op een goed Het heeft tot 1959 geduurd voordat het woord sport in overleg met de Staten-Generaal over de ontwerp- de Troonrede daadwe*elilk uitgesproken werd. Kaderwet specifiek welzijn, waarin het steven naar Koningin Juliana sprak: "Iilaakzaamheid is geboden decentalisatie gestalte kijgt''. opdat de toeneming van de materiële welvaart de in Tot zover enige wapenfeiten uit de regeerperiode van de hedendaagse maatschappij dreigende verzake- koningin Juliana, waarbii opvalt dat m een oplevrng lijking niet venterke. Veeleer behoort zij dienstbaar te in de jaren zestig, sport onder de grote noemer van het zijn aan de geestelijke verheffing van ons volk. In dit welzijnsbeleid wordt geschaard en in de Troonrede veóand warc o.a- te denken aan maatsclmppelijk niet meer voorkomq een gegeven dat nogjaren voort werk, aan kennisneming van ons oude cultuurbezit en zou duren. de Sportwereld 8 Langgêwacht de Trooruede van 199 komt sport niet voor terwijl er In 1980 rad koningin Beatix aan. Het duurde tot genoeg aanleiding voor is. Daarom voeg ik zplfmaar 1994 voordat er weer over spoÍt in de Troonrede een stukje tekst toe: 'Leden van de Staten-Generaal, gesproken werd, maar vanafdat monBnt staat sport het Nederlandse sportbeleid weÍpt haar vruchten af. nadrukkelijk op de politieke agenda" De volgende Maar wij lunnen en mogen niet op onze lauweren passages tonen dat ook aan: gaan rusten, Het kabinet is voomemens om mede 1994: 'In de onnvild

de Sportwereld 9 De geschiedenis van het E.K.-voetbal Deel 4: Oranjets E.K.-s Door Bas van den Beld Komende zomeÍ neemt het Nederlands elttal voor de zesde keer deel aan de Euro. pese Kampioenschappen voetbal. Eenmaal í980 wist Oranje de titel te grilpen, in 1988. Twee Opnieuw plaatste Nederland zich als vice-wereld- maal bereiRe Nederland de halve Íinales, kampioen voor de eindronde van het E.K. in ltaliê. De andere keren strandde Nederland in een Ondanks het feit dat Nederland in de voonondes eerder stadium, Vooruitkijkend op Euro Zwitserland, Polen, Usland en de DDR opzij had 2000 komendê zomer, in deel 4 van ?e gezet begon Nederland niet als favoriet aan deze historie van de Europese Kamploenschap eindronde. In tegenstelling tot 1976 was het groot- -gouden- pen'een terugblik op eeÍdeÍe deelnames ste deel van de generatie inmiddels geen van het Nederlands elftal aan de eind- intemational meer. Spelen als Hovenkamp, Kist en rondes. de gebroeden Van de Kerkhofmoesten samen met de 'oudjes'Krol en Haan de kar trekken. Ook bij 1976 dit E.K. rommelde het in het Nederlandse kamp. Als vice-wereldkampioen van 1974 plaatste Neder- Voor het kwalificatieduel tegen Polen (1-1) zette land zich voor de eindronde van de Europese zich aftegen de opstelling die door Kampioenschappen 1976 na twee overwinningen bondscoach op het bord was gezet. op Belgie (5-0 in Rotterdam en 1-2 in Brussel). Zwartkruis genoot geen respet meer bij zijn Eerder in het toernooi had Nederland al Finland, spelen. Dit onder andere door zijn wanige beleid. Polen en Italie opzij geschoven. De eindronde van Zo kondigde hij aan het E.K. te zien als een leerpro- de E.K. werd toen nog gespeeld volgens het knock- ces (!) terwijl hij vlak voor de eindronde de zweep out systeem met slechts 4 ploegen: naast Nederland over de ploeg legde. Tsjechoslowakije, gasdand Joegoslavie en wereld- De onrust eiste zijn tol. Op de eindronde in Italië kampioen West-Duitsland. presteerde Oranje ronduit zwak. Nederland won De eindronde mondde uit in een grote mislukking, door een strafschop van nog wel in een Al voor de eindronde romrnelde het in het Neder- half leeg stadion in Napels van Griekenland, maar landse kamp. Bondscoach bood daarna was het voorbij voor Nederland. In de nauwelijks een week voor het begin van de eind- debuutwedstrijd van Lothar Matóáus stond Neder- ronde zijn ontslag aan. De bedoeling was dat land na 66 minuten spelen op een onoverbrugbare Knobel na het E.K. zou opstappen en dat dat ook 3-0 achterstand. Goals van Rep (strafschop) en Van pas na het E.K. bekend zou worden gemaakt. Het de Kerkhof maakten de nederlaag kleiner, maar niet nieuws lekte eerder uit en het Oranjekamp stond op minder pijnlijk. Doordat Nederland tegen Tsjecho- zijn kop. De grote tragedie speelde zich echter afóp slowakije niet verder kwam dan een 1-1 gelijkspel het veld, in de halve finale tegen Tsjechoslowakije. kon het naar huis. Na negentig minuten waren beide ploegen in evenwicht na opvallend genoeg twee doelpunten í988 van de Tsjech Ondrus, waarvan een in eigen doel: Na acht jaar afuezigheid plaaate Oranje zich voor

I - I . In de 1 02" minuut van de wedstrijd werd het eeÍst weer voor een eindronde van een groot Oranje uitgeschakeld. Na een overtreding op Cruijff toemooi. Opnieuw waren er echter problemen in scoorde de Tsjech Nehoda 2-1. Van Hanegem het Nederlandse kamp. Nederland had zich moeite- protesteerde bij de scheidsrechter en kreeg geel. loos geplaatst voor de eindronde door Griekenland, Toen Van Hanegem niet dichter bij de scheidsrech- Hongarije, Polen en Cyprus opzij te schuiven. ter (de Engelsman Thomas) wilde komen kreeg 'de Niemand had verwacht datjuist dat laatste land Kromme' rood. De ploegen speelden op dat mo- Nederland nog de kop had kunnen kosten. In de ment al met 10 tegen 10 nadat eerder Neeskens en beslissende wedstrijd tegen Cyprus stond Neder- Pollak het veld hadden moeten ruimen. Nederland land al na een minuut op vooÍsprong door een kwam de tegenslag in de verlenging niet meer te doelpunt van Bosman, Niks leek mis te kunnen boven. Velesy scoorde 3-1 en Nederland was gaan tot een toeschouwer een wurwerkbom op het veroordeeld tot het spelen van een troostfinale veld gooide. Doelman Charitou moest geblesseerd tegen gasdand Joegoslavie. Met een "tweede" team van het veld en Cyprus weigerde verder te spelen. won Oranje daar wel: 3-2 na verlenging. Na een lange ondeóreking werd de wedstrijd

de Sportwereld 70 alsnog hervat en won Nederland met 8-0. De UEFA de halve finale tegen Denemarken werkte Neder- verklaarde de wedstrijd vervolgens als verloren land twe€ keer een achterstand weg om met 2-2 de voor Nederland, wat Griekenland in een goede verlenging in te gaan. Daarin werd niet meer uitgangspositie bracht voor kwalificatie. Na een gescoord. Strafschoppen moesten de beslissing hoger beroep mocht de wedstrijd echter in een leeg brengen. De serie ging gelijk op tot Van Basten aan stadion worden oyergespeeld waama Nederland de beurt was. Ook vanaf de penaltystip wist de spits zich door een 4-0 overwinning alsnog plaatste. Ook niet te scoÍen. De Deense keeper Schmeichel stopte in de vooóereiding was er onÍust in het Neder- de snafschop en de gedoodverfde kampioen was landse karnp. Bondscoach Michels gaf de voorkeur uitgeschakeld. aan spits Bosman boven Van Basten. De Mlan- spits werd door Cruijff geadviseerd niet naaÍ het í996 E.K. te gaan. Hij ging toch. Het vervolg is bekend. De kwalificatie voor het E.K. in Engeland was er In de eerste wedstrijd tegen de Sovjetunie begon een met hobbels. Nederland had een extra kwali- Van Basten nog op de bank. Maar na die 0-1 ficatieduel tegen Ierland nodig om de eindronde te nederlaag begon het E.K. voor Van Basten pas echt. bereiken. In Liverpool speelde een bijna voltallig Met drie doelpunten zette hij Engeland opzij, Ajax-leam een fenomenale wedsuijd. Nederland waarna Oranje won van Ierland (1-0 Kieft) en plaatste zich door een 2-0 overwinning en werd klopte door een laat doelpunt van Van Basten in de meteen gebombardeerd tot favoriet. Op de eind- halve finale gastland West-Duitsland. In de finale ronde wist Nederland deze rol geenszins war te zette Van Basten een kroon op zijn werk door een maken. Dit had voomamelijk te rnaken met inteÍne magnifieke goal. Nederland versloeg de Sovjetunie stubbelingen. Al voor het toemooi moest Neder- nu wèl (2-0) en haalde voor het eerst in haaÍ land een tegenslag incasseren doordat verdediger geschiedenis een titel binnen. geblesseerd moest afhaken. De grote problemen kwamen echt€r pas in Engeland. Binnen {992 het Oranje-kamp hadden zich twee groepen onder- De Europese Kampioen van 1988 reisde getergd af scheiden, zo werd gesuggereerd in ieder geval. De naar Zweden voor de eindronde van de Europese jongere donkere spelers (als groep 'de Kabel' Kampioenschappen 1992. TWee jaar eerder strand- genoemd) zouden zich afscheiden van de oudere de de jacht op de wereldtitel in Milaan al in de groep. Dit resulteerde in tweedeling binnen de tweede ronde tegen lVesrDuitsland. Oranje was groep. In de eerste wedstrijd tegen Schotland was gebrand op revanche. Voor het eerst in de geschie- aanvoerder geschorst. Daardoor denis leek Nederland zonder problemen af te reizen speelde Edgar Davids in het centmm van de verde- naar een eindronde. Slechts enkele kleine proble- diging. Nederland kwam niet tot scoren en de men, zoals een blessure van debutant Kreek die wedstrijd eindigde in 0-0. Voor het duel tegen daardoor de eindronde moest missen ten gunste van Zwitserland moest Edgar Davids het veld ruimen Rob Witschge, staken de kop op. Nederland ver- voor Blind. Nederland won de wedstrijd, door scheen optimaal voorbereid aal de start van het treffers van Jordi Cruijff en Dennis Bergkamp, E.K. maar na de wedstrijd barstte de bom. In de pers Nederland ging moeizaam van start. F,en kleine verklaarde Davids dat bondscoach Hiddink zijn overwinning op Schodand en een gelijkspel tegen "hoofd uit andere spelers hun reet''moest halen. de voormalige Sovjetunie, inmiddels GOS ge- Hiddink was onverbiddelijk en sourde Davids naar naamd, maakten niet echt indruk. De poulewed- huis. Nederland kwam de klap niet te boven. Tegen strijd tegen wereldkampioen Duitsland wel. Neder- Engeland werd Oranje weggespeeld. Bij een 4-0 land overrompelde de Duitsers met goed voetbal en achtentand wist Nederland zich uitgeschakeld. Een neffen van Bergkamp, Rijkaard en een vrije trap late treffer van Kluivert hield Nederland echter in van Rob Witschge. Nederland stelde een duidelijke leven. Nederland kon naar de kwaÍtfinales. ln die kandidatuur voor een nieuwe Europese titel. De kwartfinale tegen Fnnkijk leek Nederland op de halve finale tegen Denemarken zou een forrnaliteit weg terug. Na 120 minuten voetbal was er ondanks worden, in de finale zou opnieuw Duitsland wach- goed Nederlands spel echter geen beslissing geval- ten. len waardoor er shafschoppen moesten worden Zover kwam het echter niet Waar Van Basten in genomen. Ironisch genoeg was het een van de leden 1988 de show stal en de gÍote held was werd hij nu van de 'Kabel', Seedorf, die faalde vanaf elf meter de grote schlemiel. De inmiddels grote ster Van waardoor Nederland werd uitgeschakeld. Maar het Basten speelde een erg goed toernooi, nraar was tot was voomamelijk de rweespalt die Nederland aan de halve finale niet aan scoren toegekomen. In uischakelde, niet een sn"afschop. de Sportwereld 77 De Sportwereld toetst in ieder nunner het histoisch Het Histortsch besef van.,, besef van een spottbond. Tevens wotdt aandacht besteed aan de huidige situatie van de bond. In het vijfde deel van deze reeks: Door Nico van Horn De Koninklijke Nederlandse Zwembond

Wanneer is de Koninklijke Nederlandse Zwembond Heeft de Zwembond een archieJ? Ia, dat is gedepo- ontstaan? ln 1888 in Amsterdam. Daarvoor waren neerd in het Rijksarchief Utrecht. Op het kantoor er al plaatselijke initiatieven met zwemclubs. De van de Zwembond zelf in Nieuwegein houden ze oudste zwemclub is de Koninklijke Amsterdamsche het lopend archief bij. Meestal worden de spullen Zwemclub uit 1870. De oudste zweminrichting, in daar drie jaar bewaard en daama gaan ze naar het open water, was ook in Amsterdam, al in 1846. De Rijksarchief toe. Nationale Kampioenschappen dateren van 1893, maar pas in 1927 werden voor de eerste keer alle Doet de Bond aan geschiedschrijving? Zaker. Het nummers tegelijkertijd in laatste grote gedenkboek ver- één plaats uitgeschreven. scheen in 1988 bij het eeuwfeest. Daarvóór orgariseerden Gespreksparlner: Jos van Kuijeren 'Zwernmen een eeuwig feesd' individuele zwemclubs Functie: leraar en journalist geschreven door een aantal nationale kampioenschappen Datum:9 februari 2000 auteurs. Ik heb daar ook aan in één of merdere num- meegewerkt. De Bond stuurt vaak mers. Mede onder invloed mensen naar me door als ze van de Olympische Spelen van Amsterdam is men vragen hebben over de geschiedenis van het zwem- ook overgegaan tot de oprichting van sportfondsen- men. Ik heb een grote collectie krantenberichten en baden. Het belangrijkste argument van de overheid boeken thuis. I om dat te doen was de volksgezondheid.

Etymologie van de sport:

Zwemmen Door Gerbrand Bakker

Zwemmen is een belangrijk werkwoord. Als je te zeggen we gewoon "Daar drijft iets." Drijven (ook water raakt, en niet kunt zwemmen, verdrink je. Dat Germaans) is een sterker werkwoord gebleken dan wisten de oude Germanen ook en daarom verzon- swimmen. (Opvallend is trouwens dat in het En- nen zij een woord voor het blijven drijven in water. gels, Duits en Fries de i gewonnen henft: to swim, Ais een woord een Germaanse oorsprong heeft, kun schwimmen en swimmc.Blijkban is het zwemmen je er donder op zeggen dat het in de ons omrin- in die landen iets wat helemaal vanzelf gaat.) gende landen eveneens voorkom! in vrijwel Bij het wedstrijdzwemmen kent men vier zwem- dezelfde vorm. In Engeland, Duitsland, Friesland slagen: de rugslag, de schoolslag, de borstslag (of en Scandinavië zwemt men. Zwemmen is 'drijven' cnwl) en de vlinderslag. Rugslag en borstslag zijn (op of in het water). In het Middelnederlands waren - afgezien van de manier waarop de zwemmer in er trouwens twee vormen: swimmzn qt swemtnen. het water ligt - gelijk aan elkaar: de armen maaien De tweede is de zogenaamde causatief van de als molenwieken dooÍ het wa0eÍ. Bij de vlinderslag eercte: swemmen dnrkt het doen geschieden van doorklieven beide armen tegelijkertijd het water en swimmen uit. Net als leggen naast liggen, zetten het is een belachelijke aanduiding, want degene die naast zitten of drenken naast drinken. Met andeÍe op die manier ooit een vlinder heeft zien vliegen, woorden: swimmen was'drijven'en swemmen was moet nog geboren worden ofheeft een bril nodig. 'doen drijven'. Allepn de tweede vorm heeft het Schoolslag is de slag waarmee we allemaal begin- jaar 2000 gehaald en dat is ook wel logisch. Als je nen, die we op de lagere school leren, de slag die zwemt, zorg je er immers zélf voor dat je blijft school heeft gemaakt. Na die gedegen basis volgen drijven. En als we willen zeggen "Daar swimt iets," eventueel de drie andere slagen.

de Sportwereld 72 Olympische Spelen ? Ik denk dat we goede kansen hebben. Het opvallende is dat nu juist het mannen- zwemmen zo goed voor de dag komL Woud4 van Jin Rioídan&Nnd KnW(Mdie). TIp htenational den Hoogenband. Dat was vroeger anders. Tiental- Pditcs of Spt in tE nh M,ry, E & FN Wr Lot1tu1 len jaren hebben de vrouwen gedomineerd bij het / Nail Yok l9Ef{ 0419211tr.8, 1999, 253 Hz f 67,95 zwemmen en je kan best zeggen dat daar een Twee z$rane adeten shan met hun vuisl ornlrcog op de emanciperende werking vanuit is gegaan. Ik heb er oÍnslag van het boek The lntemalional Polilics oÍ Sport in geen verklaring voor datjuist de mannen goed zijn, he 20h Century geredigeed door JÍn Riordan en And dat kan over vierjaar best weer omslaan. l(niger. Het is een Íoto gernaaldlijdens de OtyrnpiscfE Sp+ len in 1968 in Í\ilexico City. Tommy Smit'l won goud op de 200 meter hardlopen en John Cados behaalde op deze Huidige toestand? Vroeger was van overheidswege aJshnd de bíonzen n€daille. Zi gebruilden hun sportieve het zwemmen veÍplicht op scholen. Een aantal jaar prestalie om hun protesttegenracismein desportkenbaar geleden is besloten om dat oveÍ te laten aan de b maken. Tegerwoordig ljn avade aíeten niet meer w€g gemeentes. gemeentes is vanwege In sommige tedenken uitdespoÍt. Metnameop hetteneinvan adetêk, bezuinigingen het zwemmen als verplicht school- r/oebal, baskebalenbolGenhebbenmetnarneAÍiloanse vak afgeschaft, maar in mijn gemeente is dat AÍneÍil€nen, zoals avarten in de Verenigde Staten worden bijvooóeeld niet gebeurd. Het is natuurlijk jammer genoernd, bekendh€id veÍworven. Hoe deze rol in de sport dat het niet meer verplicht is. Een probleem echter is ontshan in rdatie tot de gevoeÍde politek wordt uitg+ is ook de houding van sommige groepen nieuwe breid besproken in The lnteÍnational Politics oÍ Sport in he Nederlanders ten opzichte van zwemmen. Op grond 20h Century net als de rd \ran wouwen, homoseksuêlen van godsdienst is het voor hen moeilijk actief aan en ghandícapten in de sport. Daamaast woÍdt ingegaan de van veÍschillende politieke sfomingen zwemmen me te doen, op invloed op de spoÍt, zoals het nazisme ên hdcommunisme. SpoÍt werd De zwemdiploma's worden tegenwoordig uitgege- gebruild oÍn ê supeÍioÍiteit van het politieke s]rsteêÍn aan ven door de Nationale Raad Zwemdiploma's. te tonen. ln het hooÍdstuk over de impact van het commu- Vroeger werden die diploma's uitgegeven door de risrne op de sportwodt bijvooÍbeeld een ovezicht geg+ De is wel een van de Zwembond. Zwembond ven van het aanbi behaalde medailles per land lijdens de grootste sportbonden in Nederland: we zijn de OlympisdE Spelen \an 1 952 lot en met 1 992. Duidelijk is vijfde. Iedereen die wil leren zwemmen bij een club dateÍsprakewasvan een stijd tussen detoenmalig Sov- wordt automatisch lid van de Zwembond. En dan iet-Unie en de VeÍenigde Shten. Deze twee landen haal- hebben we het nog niet eens over schoonspringen, den steevast zon twêederde van de gouden plakken birl. wedstrijdzwemmen, synchroonzwemmen en nen, met de soviêunie rneeshl als grote winnaaÍ. Het toÈ waterpolo. puntvan deze sfiid lag natuuÍlijkin ds jarentachtig, toen de VerenigdêShtenweigeÍden meête doen aan de Spelen in geen gehoor gaÍ Uzelfl k benhalverwege de jaren vijftig gefasci- fi,loskou, teMijl de Sovietunie tijdens de in LosArEele. neerd geraakt door sport, dat kwam door de Olym- Spelen [rlaarsportwerd nietalleen gezien als middd orn de buiterts pische Spelen van Melbourne. Ik ben begonnen met wadrt te imponeren. Ook werd spoÍt gebruik om in een het aanleggen van plakboeken over tal van sporten hnd eerfreitl trldeÍ bevdkingsgroepen te cÍeëren. China en daar is zwemen de belangrijkte van geworden. beslaat uittenminste twaalÍ veÍscfi illende etlisde groepen van Sinds 1971 zit ik in de redactie het Bondsblad, waaÉi! spoít een haÍdg birdmiddel is. Bo\/endien had dic- de "Zwemkoniek" en 1981 doe ik commen- sinds tator Mao uiEero€pen dat rysieke ontwikkeling voor ging taar voor de radio, bij Langs de Lijn. Op die manier op geestdlke fitwild€ling. q(de Sovietunie lcÍrple rÍ€t kom ik op alle belangrijke kampioenschappen. \reel uiteenlopende bevolkingsgroepen. SpoÍt weÍd maaÍ Intemationaal hebben we een vast clubje van alte graag gebÍuildals bindmiddel trcsen deze gÍoepen. AI commentatorsn. De Zwembond vindt het maar al te in 1920 oíganiseerde de Sovielurie de êerste hraal- gemalkelijk dat er iemand is die zich op die manier Aziatiscfie Spelen om onder andere de mensen uit bezighoudt met de zwemsport. Ik maak voor alle lGzacfFlan, OeóekÍslan, de Oekraihe en Rusland mel d

Het zal wel liggen aan het Íeit dat tennis in Frankrijk, 90351 -21 29- 5, 1 n blz.. í 22,50 doorde gegoeden gespeeld, razend populairwas. De Gingen de dde auteurs in de bundel over het elite- Bondts literatuur- en archiefueMijzingen bevatten tal vêrmaak in vroeger tijden uit van archieven, afueeldin- van aanvullende gegevens. gen en literatuur, deze bundel is gêhêel gericht op poè- Een twêede biidrage is van Maria Stompé over het zie. We kent niet het schuldgevoel bii een aÍwêzige hogeschooldjden in de zestiende en zêventiende eeuw. winten moeten wij niet hetvoorparverdienen dooreerst Zi gaat, als kunshistodca, uit van afueeldingen en be- in weer en wind, worstelend met de elementen, een gint bij het beroemde ruiterstandbeeld van Marcus barÍe schaatstocht tot een goed eind te brengen? Als Aurelius in Fome. Alleen al het houden van een paard vervanging kan deze bundel dienen. oÍ een complete stoeteÍii vereiste hêt nodige kapitaal Op de aÍgelopen nationale poëziedag was ik in de en daarom is het niet te veMonderen dat slechts de Openbare Bibliotheek te Leiden waar de beide au- elite voor dit tijdverdrijl in aanmerking lwam. Het ge- teurs een voordracht hielden naaraanleiding van deze wone volk lovam slechts te pas bij het ondethoud en bundel. De reeks gedichten over schaatsen en i.is ) de Sportwereld 74 viif Mark Jansen vragen woonplaats: Utrccfit opleidlng: Algemene LetteÍen, cultuurgeschiedenis 20e eeuw & culluuÍeducatie (Universiteit Utrecht) ?á11... beroep: InÍormatie ManageÍ bii lnÍostrada

l. Wat was uw eerste contact met sportgeschiedenis? Ik heb tijdens mijn studie een tijdlang nagedacht over de mogelijlàeid om afte studeÍen op een sporthis- torisch onderwerp, met name de re.eptie van de Olympische Spelen in Nederland had toen mijn belangstel- ling. Dat was in 1994, maar het is er toen niet van gekomen. Toen ik in 1996 bij Infostrada ben gaan werken, krceg ik dagelijks te maken Ínet sportgeschiedenis. Ik ben daar onder meer verantwoordelijk voor de biblio- theek en de archieven.

2. Wat is uw eigen bijdrage aan het sporthistortsch onderzoek? Ik heb nog geen actieve bijdrage geleverd, maar heb wel een aantal ideeën die ik nog wil uitwerken. Het gaat dan met name om tijdschriftonderzoek. Verder bouw ik vanuit mijn functie aan de sportbibliotheek van Infostrada en probeer ik op die manicr bewust een belangrijke en hanteeóare sporthistorische collectie bijeen te brengen.

3. Wat zijn de beste sporthistorische boeken die u gelezen hebt? Het ligt voor de hand om het weÍk van Stokvis en Van BottenbuÍg te noemen. Zij behoren tenslotte tot de pionien van het sporovetenschappelijk ondenoek. Daamaast was ik zeer onder de indruk van 'Football against the enemy' van Simon Kuper: hea is niet zozeer een spoÍhistorisch werk, maar Kuper is er goed in geslaagd de rol te tonen die voetbal in een samenleving en in het dagelijks leven van gewone mensen speelt. Verder moet ik ook het 'Football compendium' noemen, uitgegeven door de British Library. Dat is een ge- annoteerde bibliognfie van alle in Engeland uitgegeven boeken over voetbal. Zeer compleet, en heerlijk orn door te bladeren. Een boek waarvan ook een Nederlandse versie zou moelen bestaan.

4. lVat vindt u belangrijke te bestu&rcn thcna\ op sponhistorisch gebied? Er zijn er za veel: rereptie van vroege sport in Nederland, ontstaan en inhoud van de eente spoÍttijdschriften, de toenemende professionalisering en commercialisering van de sport. Eigenlijk ligt bijna het hele spon- historische terrein nog braak.

5. Hoe Ziet u de toelomst voor spongeschiedenis? Positief. Er is een aantal mensen met goede ideeën, nu alleen nog mensen die de uitvoering op zich willen nemen. Ik hoop dat er op universitair niveau meer belangstelling vooÍ sportgeschiedenis en ook meer onder- wijs op dat vlak komt. Daarnaast zou eÍ met name samenwerking tussen verschillende instanties (Nederlands Sportmuseum, Stichting de Sportwereld, en ook Infostrada) en personen op gang moeten komen.

begint bii Jacob van Maêrlant in Í264 en loopt door een uitgelezen peÍiode om een levenspaÍlnêrte vin- via Bredero en Huygens, via Tollens, Potgietêr €n den. Naast onvêrholen bewondering voor het land- TroelstÍa door tot Simon Vestdík, lvo de WÍs en de schap en de omgeving, vinden we in schaatsgedi*ten dichter d€s vaderlands, Gerrit Komdj. Je kan deze ook b€scirijvingen van ongevallen, waarvan hel be- gedichten lez€n als puÍe poêzie, ie kan ze ook ge- kendst€ slachtoÍÍeÍ wel Lidwina van Schiedam was. bruiken als historische bron. ln de g€dichten vlnden Geen enkel land kent zo'n rijke traditie aan schaats- we iníoímatie oveÍ deverschillendetlDes schaaben, gedichten als Nederland. Geen land waar tijdens een over het soort wedstriílen, over tegpnstandêrc ên lot- vortseÍiodê de sociale baíÍières volkomen wegval- genolen. Wanne€r in Nêdêrhnd de sloten dichtvroren len. Daarom moet ied€re poëzielieÍhebber on iedere waren ineens aígelegen dorpen gemakkelijk bereik- schaatrser deze bundel tot zich nemen. Van de Friese baar en kon men op onveÍmoede plekkên komen. Vri,- gedichten in de bundel is een veÍtaling opgenomen. partijen begonnen op het iis en de schaatstiid was (Nico van Hom) de Sportvereld 75 REDACTIONEEL (adveftentie) De SpoÍwereld, nieuwsbrief van stichting de Sportwereld, geeft informatie over activiteiten van HET de Stichting. Daarnaast bevat de COMPLETE SCHAATSBOEK nieuwsbrief artikelên, inter- views, boekbesprekingen en VOOR ander nieuws over de geschiede- JONGENOUD nis en achtergronden van de sport. Stichting de Sportwereld door stelt zich ten doel: het bevorde- Huub Snoep ren en uitvoeren van onderzoek en naar de geschiedenis en achter- Pieter Bult gronden van de sport. Zij tracht dit doel te bereiken door het organiseren van bijeenkomsten Gebonden,248 pagina's met ruim 150 foto's. (lezingen, en Uit de inhoud: studiedagen . werkgroepen), door het vervaaÍ- Jeugd- en schoolschaatsen o digen van publicaties (nieuws- Oefenvormen, lessen en tests o brieven en boeken) en door het Materiaal en kleding o Beleid in de vereniging leggen van contacten tussen . beoefenaren van en geinte- Organisatie van dagen, kampen, tochten, toernooien en wedstrijden resseerden in de geschiedenis en . achtergronden van de sport. Training en blessurepreventie o Activiteiten buiten het seizoen . Publiciteit en sponsoring

HET BESTUUR VAN Kom goed beslagen ten íjs voor slechts / 49,50. STICHTING Verkrijgbaar in de boekhandel. DESPORTWERELD ISBN 90-6076-380-7 bestaat uit: t@ ,& Pieter Breuker, Ds VnrrsEBoRcH Nico van Horn, W Theo Stevens, Postbus 5229 - 2000 CE Haarlem - 023-5325620 Sjoerd van Tiel (voorzitter).

P roj e c t c o ii rdi nat o re n : Wilfred van Buuren, Peter-Jan Mol, Rogier Swagerman.

COLOFON De Spomvereld is een uitgave van Stichting de Sportwereld. Redactie: Wilfrcd van Buuren, Sander Cats (Lay- out), PeteÍ-Jan Mol (eindrcd.), Susan Smit en Sjoerd van ïel. Redactieadres: Stichting de Sportwereld, Post- bus 11781 l00l GT Amsterdam. Telefoon: 020-6928903. Abonnementen: de Sportwereld venchijnt acht keer perjaar. De Nieuwsbriefis alleen beschikbaar voor abonnees en medewerkers van Stichting de Sportwe- reld. Conributie perjaar abonnees en medewerkers f 30,- studenten f25,-instellingen f 40,- U kunt abonnee of medewerker worden dooruw contributie overte maken viabankof giro: ABN-AMRO rekening62.01.45.323 tn.v. Stichting de Sportwereld, Amsrcrdam. Ovemame uit deze uitgave is toegestaan met toestemming van de redactie.

SURF NAAR DE WEBSITE VAN STICHTING DE SPORTWERELD: HTTP://MEMBERS.XOOM.COiiTI/SPORTWERELD