de Sportwereld nummer í9 maart 2OOO íWassen is goed, baden is beter, zwemmen t best, De geschledenis van Amsterdamse zurembaden Amerikaans sociologencongres Het Nederrands Gentrum voor Autohistorische Documentatie sport verdient een vaste plaats in de Troonrede Oranjets E.K.rs De Koninkliike ilederlandse Zwembond Bezoek aan Amherst Colhge Sportgeschiedenis van de DVS AÍgdopen iárruaÍi bezocht Íedaclie Thsna VerandeÍingen in cle Duitse Door Peter-Jan Mol lij PêEÍ-Jan iloltijdens een val€n- sportsin&1939. lie h€t ArneÍil€anse Amtrêrst Coflegp 19?3iuli te Jwiirskylii (Fnland): The (tvlassachusseb), waarde'ánllence 5h arnual congÍess oÍthe European Avondlezingen Sport en Maat- grise' van de Amedkaanse spoÍt- @llege oí Spoít Science'. scttappii geschiedenis Allan Guttrnann ziin 29 augustus - 3 sepbmberTe Twin het kadêÍvan de nieuwe Leealoel ln sfiandplaats kent GutFnann toonde Watem, Mudjimba Beaó, Sunshine Anoon van Clé Sport en MaabchaÈ lh gaszih peÍsoonlit€ hbÍoheek Coas (AL6faïè) 12h tiennial Con- plj de Universiteit Ant- uorten aan en rf,e van het College. Beire bevat- íerence oÍ he lntematbnal Society (UlA) vier werpen in het voorjaar ten een biizonder grcte en interes- Íor Comparative Physical Educalion geoÍganiseeÍd. Het avondlezingen sante hoeveetEid spoÍtgeschiede- and Sport. Thema:'Beyond 2000: prograrnna luiÍ als volgt nisboeken. Daaóij is Gutrnann lid Sportand leisure between global and sportand- 13 maaÍt 'Het iuridisch r/an eenviiÍtbntal spoÍhlstoÍisdtetii' local&ltures'. scfnp in Maandercn', doorpíoÍ. Dr. J. scfiriÍten wat uitêraad ook een aar- 24 rpveÍnberte Lyon:'Le sportet les Maeschalck diÍle hoq/eelhêid dodÍnentalie oÈ Frangab pendarÍ foccupalirt (1 94C maart 'Deontologie van de sport- 20 la/eÍt Gutunann veÍEbe clat wii'r/el 19/14)'. OQantsatie: Cenlre de Re- arts', doordr. R. DebeÍt iedere Amerikaanse univeÍsiteit oÍ óêÍcfle et dlnno/ation sur le SpoÍt, economie', door 27 maart'Sport en college een píoÍessor oÍ docent in universiteit Lpn. proÍ. Késenne Dr. S. dienst heeÍt met êen specialisatie 15-19 november te Madrid: sth april: 'Sport voor allen? KÍitbche 3 spoftgeschiedenb oÍ h ieder gs/al corEress oÍ he history oÍ sport in teruguK tekens vmr de toekomst, (sociale) sportweterEdEp. En pas- EurQe. Tllema: UndeÍsfandiE spon B.Varueusel dmrpoí Dr. sant gÊÍ GultÍnarn de dag nog een through wÍitten telis (ancient and beginnen om 19.30, De lezingen t\Ítleeblcolleges die grelig aÍtrek von- modem literaturê and poew)'. OÍSa- uur g€volgd duren éen en woden den bij de Vreeínde eend in de bijf. nisatie: European Committee for dooreen open debat \hnaÍ í 8.45áh Spod HistoÍy (CESH). erbroodlesen berlofie. l-letinschÍiiÍ- CongÍeskahnder geH voor de vieÍ avmden bedraagt Congr€sliefrtêtÈers kunnen dit iaaÍ GeilnteÍessesdenhdezecongressen Írancs. Geïnte- 1.000 belgische hun hart weer optElen. Helaas zal er kunrEn @ntact opnemên met PeteÊ resseeden kunnen melden Uj: zi$ wel voor gerêisd moelen woÍden, Jan Mol (tel 02G4215141 oÍ eÍnail: J. Kempenaers, Faorlteit PSW drr. maaÍ op een dàg zal ook Nederhnd pj.malÍ9.dggEl0\,ooÍ meeÍ lÍorma- UIA UniveÍsiteitsplein Í, &2610 Wl- zijn tvoordle meespÍeken op het ge lie. 28 78. Íiih tel. @820 biêíl van de oÍganisatie van spoÍt- historiscfie @ngressen. Een over- ActiviEibn Olymptsciê BêtÍveging ziÍt NOC-NSF als orze Vebn kennen 22-24 maart te Miinchen: 'Sport- koepdorganisa'lie vooÍ de natiÍale biltiot€ken 2000. OveÍ detoelorns geoÍganiseeÍde spoÍt, en vooral ab van sportbibliotheken en sport- voor uit- oÍganisalÈ die zoígdraagt iníonnaliè en documentatiêcêntra. \ran NedêÍhnds besle spor- zendhg Organisatie: &beitersge- ters naaÍ de OtyÍnpische Spêlen. meinnschatt Sportbiblio- Noc+.|SF heeÍt echter mk een iie- bken (AGSB), ondeÍdeêl EE]IYOUD IlI VEETI'OUD ologÈsóe hlc de Otympis€fi e Berile- van d€ Deutsche Veíei- gi€|. \ran deze aJ- Dê ínedqrÍed(eÍs nigung íÍr Sportwissen- EEil KOPIE velschillende teíÍeinen delirg ziin op sdlafr(DVS). adief. Zo oíganlsêíeír zÍ o.a.ÍuÍlf,(s vooR 3i sPlE 26€0meite Banfi,AlbeÍh W Run, een congres .tll MoMvd mbPbh. AFFEon 4orcl de Olymprc Day (Canada):'ConíereÍEe oÍ onder de naam Nalionab OfyÍnpi- tpllorhAÍrs*anSaiety Do besto koDie Yan AmsteÍdam sche Academiê en verzoÍgEn zij di- voodeliger ier stuk' Per doziin' ÍorSpoítH!*oíY. gehele vers educatieÍ materiaal voor de per duizend en Per oglage' &1 0 juni te Helslnki: 'Social u sóodie€d o€Í oryÍnpisÍne. W[ impacts and functons oÍ kemb malcn mel de aclM'teiten lran sport'. Organisatie: the Beweging, NOC-NSF Olympisdte Finnish Society loÍ Re- vraag dan een numrner aan \ran hun seardt h Soítand Ph!^*ul is mogelu( door tê nieuwsbrieÍ. Dit Educalicï1. bêilen naarffi.1834498 of een nniF 1&181rÍÍ È Rhdnhaus€n lie te versfuren naan bei Góuhgen (Duitslard): iosejansen@noc{g.nl FrycoÍEÍesrraÍrêdeeE YOORDEEL III VEELYOUD. de Sporlwereld 2 Het Heiligewegbad uit 1896, inmiddels íWassen is goed, baden opgegaan in winkelcentrum De KalveÉoren, en het Zuiderbad uit 1912 dat thans in oude is beter, zwemmen luister wordt hersteld, zijn lange tild toon- 't aangevende zwembaden in Amsterdam bestt geweest. Vanuit eenzelfde achtergrond opgericht, waren er toch interessante veÍ- Door Marieke de Haan schillen tussen beide baden. Marieke de historica, en als bureaumedewerker Haan, Heiligeweg. Ondanks kitische berichten in de pers bij de Koninklijke Vereniging van werkzaam - een bad voor de hygiënewens van de midden- AÍchivarissen in Nederland onderzocht de klasse - werd het Heiligewegbad op I 0 juli I 896 geschiedenis van beide zwembaden. geopend. Een elitair bad? De eerstê zwembaden Het Heiligewegbad was gevestigd op een dure In 1846 keeg Amsterdam haaÍ eeÍste zwembad: toplocatie in het hartje van de stad. De centrale twee bassins in de haven aan de Westerdoksdijk. De ligging was essentieel voor de goede bereikbaar- stap naar een overdekt bad zou nog velejaren heid en de gevangeniskelders boden een perfect inspanning vergen. Daartoe gaf de Koloniale fundament voor de zware badconstructie. De Tentoonstelling van 1883 een belangrijke impuls. exploitatiekosten waren hoog, vooral door de Veel buitenlandse bezoekers veóaasden zich erover stookkosten van water en gebouw. Hierdoor kostte dat Amsterdam niet beschikte over een overdekte een toegangskaartje vijfentwintig cent. Dit weer- zweminrichting. hield de welgestelde bezoekers er niet van in de In 1888 richtten vooraanstaande leden van de beginjaren in steeds grotere getale te komen. Amsterdamsche Zwemclub de'N.V. Maatschappij Het Heiligewegbad was voozien van êen groot tot exploitatie van de bad- en overdekte zwem- zwembassin voor zwemmers en tientallen bad- inrichtingen' op. Het publiek was echter niet bereid celletjes voor mensen die een bad wilden nemen. geld te steken in deze ultramodeme ondememing. De kuipbaden waÍen geplaatst op het tweede perron Zodoende zocht de Maatschappij financiële steun dat rondom het bassin was gebouwd. Op de begane bij de gemeente, maar die beschouwde dit aspect grond was ruimte voor de speciale baden, zoals van het sociaal-hygiënische terrein als een paÍicu- Russische Baden @amp- en Stoornbad) of Ttrrkse liere aangelegenheid. Baden (hete lucht- en zweetbad). De meeste mên- In 1 894 presenteerde de Maatschappij opnieuw sen gingen er heen om een bad te nemen, niet om te bouwplannen. Zij bood aandelen aan voor de koop zwemmen. Elke bezoeker ontving twee handdoe- van het voormalige gevangenistenein aan de ken. Bovendien verhuurde het Heiligewegbad zwemkleding. Dames en heren zwommen gescheiden van elkaar en hadden elk eigen openingstijden. HetZuiderbad De behoefte aan hygiëne en lichaamsbeweging nam toe. Daarom besloot de arts professor Otto Lanz tot de oprichting van een tweede overdekte zweminrichting in gebouw 'Velox' aan rand van het Museumplein. Op 23 maart 1912 werd hetZuider- bad geopend. Tirssen het Heiligewegbad en het Zuiderbad zijn duidelijk parallellen te trekken. Beide Het Heiligewegbad rond 1900. (Gemeentearchief Amstedam) de Sportwereld 3 besturen kozen voor een centraal gelegen terrein Zwemclub en De Dolfijn maakten van beide baden voorzien van verzwaarde fundamenten om het gebruik. Het chique Heiligewegbad was meer zwembad te dragen- Gebouw 'Velox' methaar gericht op persoonlijke hygiëne, terwijl het Zuider- grote hal die gebruikt was als rijwielschool, leende bad populair was bij de sportieve zwemmer. De zich uitstekend voor de vestiging van een zwembad. baden beschouwden elkaar niet als concurent. Het Beide inrichtingen maakten gebruik van de mo- Zuiderbad bereikte een geheel nieuwe groep dernste technische middelen. Brochures vermeld- zwemmers, namelijk de bewoners uit de nieuwe den diverse installaties om het water te filteren en wijken in Amsterdam-Zuid. De bezoekers aan het te verversen en de introductie van elektrisch licht Heiligewegbad kwamen overwegend uit de oude waardoor 's avonds zwemmen mogelijk werd. Het stad. Zuiderbad pompte water op uit een 85 meter diepe bron. Rol van de gemeente Naast deze particuliere, overdekte zwembaden, Deverschillen beheerde de gemeente drie open zwembaden in de Het grote verschil tussen beide inrichtingen was de stad. De gemeentepolitiek op het gebied van wijze van exploitatie. Het Zuideóad vulde de hygiêne en zwembaden werd van l9l9 tot 1939 inkomsten aal met de verhuur van bedrijfsruimten bepaald door de sociaal-democratische S.R. De aan een spoftschool, een kapper, een manicure en Miranda, wethouder rffSBZ (Was-, Schoonmaak-, een lunchroom. Het Heiligewegbad was geheel Bad- en Zweminrichtingen). In 1931 verscheen afhankelijk van de verkoop van toegangskaartjes. onder zijn voorzitterschap