Objaśnienia Do Mapy Geośrodowiskowej Polski 1 : 50 000

PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY

OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1 : 50 000

Arkusz GOLINA (512)

Warszawa 2005 Autorzy: Jacek Bajorek*, Izabela Bojakowska**, Anna Piaseczna**, Aleksandra Dusza**, Anna Gabryś-Godlewska**, Hanna Tomassi-Morawiec**, Wojciech Woliński* Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny: Bogusław Bąk** Redaktor tekstu: Olimpia Kozłowska**

* - Przedsiębiorstwo Geologiczne SA w Krakowie, al. Kijowska 14, 30-079 Kraków ** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

ISBN

Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2005 Spis treści I. Wstę p - W. Woliński ...... 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza - W. Woliński ...... 5 III. Budowa geologiczna - W. Woliński ...... 7 IV. Złoż a kopalin - J. Bajorek...... 10 1. Węgiel brunatny ...... 10 2. Piaski formierskie...... 10 3. Kruszywo naturalne...... 13 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin - J. Bajorek ...... 14 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin - J. Bajorek ...... 15 VII. Warunki wodne - W. Woliński ...... 16 1. Wody powierzchniowe...... 16 2. Wody podziemne...... 17 VIII. Geochemia środowiska ...... 20 1. Gleby - A.Pasieczna, A. Dusza...... 20 2. Osady wodne - I. Bojakowska...... 22 3. Pierwiastki promieniotwórcze - I. Bojakowska...... 24 IX. Składowanie odpadów - A. Gabryś–Godlewska ...... 26 X. Warunki podłoża budowlanego - A. Bogacz ...... 35 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu - W. Woliński ...... 37 XII. Zabytki kultury - W. Woliński ...... 42 XIII. Podsumowanie - W. Woliński ...... 43 XIV. Literatura ...... 45

I. Wstęp

Arkusz Golina (512) Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) został wykonany w Przedsiębiorstwie Geologicznym SA w Krakowie w 2005 roku. Przy jego opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Golina Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, w skali 1:50 000 (MGGP) wykonanym w roku 1998 r. przez SEGI-AT Sp. z o.o. w Warszawie (Krogulec, Wierchowiec), 1998). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcją opracowania MGP (Instrukcja ...., 2005). Mapa geośrodowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyjnych: występowania kopalin podstawowych i pospolitych, gospodarki złożami, wybranych elementów: górnictwa i przetwórstwa kopalin, wód powierzchniowych i podziemnych, stanu geochemicznego powierzchni ziemi oraz możliwości składowania odpadów, warunków podłoża budowlanego oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Mapa opraco- wywana jest w formie cyfrowej. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc przy realizacji postanowień ustawy o zago- spodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opracowa- niach fizjograficznych. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania mapy wykorzystano materiały archiwalne i publikacje dotyczące: fi- zjografii, danych geologicznych, surowcowych i hydrogeologicznych oraz dostępne informacje i materiały o zabytkach kultury i walorach przyrodniczych regionu. Wspomniane materia- ły pochodzą przede wszystkim z archiwów: Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Kopalni Węgla Brunatnego „Konin” w Kleczewie, Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu (Oddział Zamiejscowy w Koninie), Inspektoratu Ochrony Środowiska w Pozna- niu, Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody i Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Koninie, urzędów powiatowych w Słupcy i Koninie oraz urzędów miast i gmin: Konin. Kazimierz Biskupi, Golina, Rzogów i Stare Miasto, oraz Instytutu Upraw, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach. Korzystano również z informacji Regionalnego Banku Danych Hydrogeologicznych oraz systemu gospodarki i ochrony bogactw mineralnych „MIDAS”

4 Państwowego Instytutu Geologicznego. Zebrane materiały zweryfikowano w terenie w trakcie przeprowadzonej wizji lokalnej. Szczegółowe dane dotyczące złóż kopali zostały zawarte w kartach informacyjnych złóż, sporządzonych dla komputerowej bazy danych o złożach, ściśle powiązanego z Mapą geośrodowiskową Polski.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Obszar arkusza Golina znajduje się między 52010` a 52020` szerokości geograficznej północnej i między 18000` a 18015` długości geograficznej wschodniej. Administracyjnie obszar arkusza należy do województwa wielkopolskiego, a w nim do powiatów konińskiego (z miastem Konin i Golina oraz gminami: Golina, Kazimierz Biskupi, Rzogów, Stare Miasto, Ślesin) i słupeckiego ( z gminami: Słupca, Lądek, Zagorów, Ostrowite). Rzeźba terenu jest urozmaicona licznymi jeziorami i zagłębieniami bezodpływowymi. Wzgórza osiągają wysokość do około 20 m, a ich kulminacje wznoszą się do około 125 m n.p.m. Dolina Warty, wykorzystująca w tym odcinku Pradolinę Warszawsko- Berlińską, ma przebieg równoleżnikowy; rzeka tworzy liczne meandry i starorzecza. W rejonie Konina dolina rzeki ma najmniejszą szerokość (2 km), w rejonie Goliny dolina ulega roz- szerzeniu do kilku kilometrów, zbocza są strome i mają wysokość 10-18 m, przy czym zbocze północne jest znacznie wyższe od południowego. Dolina Warty dzieli obszar arkusza na dwie części: północną stanowiącą wysoczyznę morenową ze wzgórzami moren czołowych z licznymi jeziorami i część południową, gdzie krajobraz jest mniej urozmaicony, nie ma jezior, a dominującym elementem jest dolina Warty i dopływające do niej rzeki o charakterystycznym równoleżnikowym przebiegu. Według podziału fizycznogeograficznego Polski przeprowadzonego przez Kondrackie- go (1998) północna i północno-wschodnia część obszaru arkusza, na powierzchni którego dominuje glina morenowa, należy do Pojezierza Gnieźnieńskiego. Równina Wrzesińska zajmuje fragment zachodniej części opisywanego obszaru, charakteryzuje się małym zróżnico- waniem ukształtowania powierzchni terenu, ale różnorodną pokrywą glebową. Południową część stanowi Dolina Konińska obejmująca równoleżnikowy fragment doliny Warty. W dnie doliny występują łąki, a tylko na wyższych tarasach piaszczystych rosną lasy. Niewielki po- łudniowo-wschodni fragment obszaru arkusza zajmuje Równina Rychwalska stanowiąca wy- soczyznę morenową, miejscami silnie zdenudowaną.

5 ć e t o

N i k s ń i s e l Ś

ł a n J

. a

P K Witkowo o 315.54 N w o

i t d eć z

i e Kleczew Ślesin

a 315.57 g u r t 315.56 S B is ku pia S tru Słupca ga

a n z s e 318.14 M Golina 318.15 Warta a 318.13 ta T ar w Konin o W o p P ie c

Trąbczyn C z 318.17 a

r n

t r Rychwał u P g o 318.16 a w a Tuliszków P r os na

0 5 10 15 20 25 km

1 2 3 Fig. 1 Położenie arkusza Golina na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 – granica podprowincji, 2 – granica mezoregionu, 3 – jeziora Mezoregiony Pojezierza Wielkopolskiego: 315.54 – Pojezierze Gnieźnieńskie, 315.56 – Równina Wrzesińska, 315.57 – Pojezierze Kujawskie Mezoregiony Niziny Południowowielkopolskiej: 318.13 – Dolina Konińska, 318.14 – Kotlina Kolska, 318.15 – Wy- soczyzna Kłodawska, 318.16 – Równina Rychwalska, 318.17 – Wysoczyzna Turecka

Klimat opisywanego rejonu należy do strefy klimatu umiarkowanego. W świetle regio- nalizacji rolniczo-klimatycznej obszar arkusza Golina wchodzi w skład dzielnicy środkowej – VIII (Raport o stanie środowiska...., 2000). Klimat tu występujący charakteryzuje się 30- 50 dniami z mrozem, 100-110 dniami z przymrozkiem, a pokrywa śnieżna utrzymuje się 38- 60 dni w roku. Jest to obszar najniższych opadów w Polsce, nieprzekraczających 550 mm rocznie. Najmniejszą ilość opadów - 451 mm zanotowano w okolicach Kazimierza Biskupie- go. Długość okresu wegetacyjnego przekracza 210 dni, a średnia temperatura roczna wynosi 7,5-8 Cº. Największym miastem w obrębie opisywanego obszaru, oprócz zachodnich dzielnic Konina, jest miasto Golina liczące około 3000 mieszkańców. Miasto jest ośrodkiem usługo- wym regionu rolniczego, a lokalizacja w pobliżu Konina sprzyja rozwojowi drobnego prze-

6 mysłu i aktywnemu funkcjonowaniu gospodarczemu miasta. Najważniejszymi przedsiębior- stwami, oprócz związanych z przemysłem wydobywczym, są: Wytwórnia pasz KABORO w Myśliborzu, Przedsiębiorstwo Ogólnobudowlane STOLBUD w Węglewie, Przedsiębior- stwo Budowlane DOM w Golinie oraz liczne zakłady usługowe położne w sąsiedztwie Koni- na (wschodnia część obszaru arkusza). Na obszarze arkusza położona jest zachodnia część miasta Konina z licznymi osiedlami mieszkaniowymi, między innymi osiedlami: Dmowskie- go, Armii Krajowej, Sikorskiego, Czarków, Chorzeń. W ostatnich kilkunastu latach na zachodnich i północnych peryferiach Konina rozwinął się przemysł wydobywczy węgla brunatnego i powstało wiele zakładów towarzyszących eksploatacji i przeróbce węgla. Jest to obszar silnie zmieniony antropogenicznie wskutek działal- ności górniczej. Innymi większymi miejscowościami na obszarze arkusza Golina są: Cienin Kościelny, Kazimierz Biskupi, Stare Miasto, Kawnice, Posada, Stary Konin. Obszar objęty arkuszem Golina jest w znacznej części zwodociągowany. W ramach ochrony środowiska budowane są małe oczyszczalnie ścieków, przykładem może być oczysz- czalnia ścieków w Golinie. Ze względu na powszechne występowanie gleb wysokich klas bonitacji, zwartych kom- pleksów leśnych oraz lokalizacji w pobliżu Konina, w rejonie przebiegu ważnych tras tranzytowych w tym autostrady A-2 i linii kolejowej Warszawa - Poznań, podstawowymi kierun- kami rozwoju i inwestycji omawianego obszaru, oprócz przemysłu wydobywczego jest prze- twórstwo rolno-spożywcze oraz turystyka i rekreacja.

III. Budowa geologiczna

Obszar arkusza Golina jest usytuowany w obrębie synklinorium mogieleńsko-łódzkiego zbudowanego głównie z osadów kredy, które są przykryte osadami trzeciorzędowymi i czwartorzędowymi. Poza sztucznymi odsłonięciami w wyrobiskach kopalń węgla brunatnego osady przedczwartorzędowe nie odsłaniają się nigdzie na powierzchni terenu. Synklinorium mogieleńsko-łódzkie charakteryzuje się bardzo dużą miąższością (do kilku tysięcy metrów) skał kredy dolnej (piaski i mułki) oraz górnej (wapienie i margle). Najstarsze utwory trzeciorzędowe1 to paleoceńskie zwietrzeliny starszego podłoża. Utwory eocenu tu nie występują. Oligocen dolny reprezentowany jest przez zielone piaski

1 W związku z wprowadzeniem w roku 2002 przez Międzynarodową Unię Nauk Geologicznych zmian w tabeli stratygraficznej, na wydrukach map stosowanych jest nowy podział stratygraficzny. W tekście objaśniającym do arkusza zachowuje się dotychczasowy system, a wprowadzone zmiany (dotyczące podziału utworów trze- ciorzędu) sygnalizowane są w nawiasach.

7 glaukonitowe i mułki z glaukonitem. Wyżej leży kompleks szarobrunatnych mułowców piaszczystych z przeławiceniami piasków glaukonitowych i cienkimi przerostami węgla brunatnego. Osady oligocenu górnego są wykształcone w postaci szarozielonych piasków kwarcowych z glaukonitem i przeławiceniami mułków piaszczystych.

Fig. 2. Położenie arkusza Golina na tle szkicu geologicznego regionu wg E. Rühlego (1986) Czwartorzęd; holocen: 1 – mady, iły oraz torfy, 2 – piaski eoliczne; plejstocen: 3 - piaski i żwiry akumulacji rzecznej, 4 – piaski i mułki akumulacji jeziornej i zastoiskowej, 5 – paski i żwiry akumulacji rzecznolodowcowej, 6 – piaski i żwiry ozów i kemów, 7 – gliny zwałowe, miejscami z głazami, żwirem i piaskiem: 8 – jeziora

Utwory miocenu są wykształcone jako drobnoziarniste piaski pylaste z muskowitem. W profilu dolnej części miocenu środkowego występują utwory formacji adamowskiej, wy- kształcone w postaci szarych i brunatnych piasków drobnoziarnistych z przewarstwieniami piasków gruboziarnistych. Wyższą część miocenu środkowego, miocen górny a także prawdopodobnie najniższą część pliocenu reprezentują utwory formacji poznańskiej, wykształcone w postaci iłów pstrych z przewarstwieniami mułków i piasków drobnoziarnistych (Badura

8 i in., 2001). W jej spągu występuje I środkowopolski pokład węgla brunatnego, który dla tego rejonu ma podstawowe znaczenie złożowe (Piwocki, 1992). Miąższość osadów paleogenu i neogenu łącznie dochodzi do 100 metrów. Osady czwartorzędowe występują na całym obszarze arkusza Golina, a ich miąższość jest zmienna i uzależniona od morfologii powierzchni podłoża czwartorzędu. W strefach wy- niesień miąższość ta wynosi od około 5 m (w rejonie Konina) do kilkudziesięciu metrów w pogrzebanych dolinach. Największą miąższość osadów czwartorzędowych stwierdzono w dolinie Warty. Charakterystyczną cechą osadów glacjalnych jest znaczna ilość osadów piaszczystych o zróżnicowanych frakcjach (fig. 2). Stwierdzone zostały kompleksy osadów glacjalnych i wodnolodowcowych związanych ze zlodowaceniami środkowopolskimi (Warty) i północnopolskimi (Wisły). Nie zachowały się natomiast osady zlodowaceń południowopolskich i starszego piętra zlodowaceń środko- wopolskich. Osady zlodowacenia Warty występują na powierzchni terenu w północnej części arkusza Golina i w południowych krawędziach doliny Warty. Lądolód zlodowaceń Wisły objął teren całego arkusza. Pozostałością są dwa cienkie pokłady glin lodowcowych, klastyczne osady moren czołowych i osady akumulacji szczeli- nowej. Zasięg lądolodu w fazie leszczyńskiej wyznaczają pagórki morenowe na linii Konin – Grabina. Dolinę marginalną stanowiła dolina dzisiejszej Warty. Po ustąpieniu lądolodu nastą- piło przekształcenie rynien lodowcowych w obniżenia dolinne i wypełnienie ich osadami. W tym czasie powstał taras nadzalewowy Warty oraz większość pokryw eolicznych i wydm. Oprócz piasków typowych równin sandrowych występują również wzgórza morenowe, zbudowane z piasków i żwirów z niewielkim udziałem gliny zwałowej. Glina morenowa czę- sto przykryta jest niewielkiej miąższości warstwą piasków; rzadziej występują piaski prze- wiane i piaski wydmowe (Ciuk, Mańkowska, 1981). W czasie zlodowaceń północnopolskich na obszarze arkusza trwały procesy erozyjno- akumulacyjne, które doprowadziły do powstania tarasów nadzalewowych rzek. W holocenie rozwój roślinności ograniczył denudację na wysoczyźnie, a w dnach dolin rzecznych akumulowane były piaski rzeczne tarasów zalewowych o niewielkich miąższo- ściach. Pisaki humusowe wypełniają niewielkie dolinki w północnej części obszaru arkusza. Torfy na obszarze arkusza Golina występują w południowej i środkowej części (dolina War- ty), a ich miąższość jest niewielka, rzadko przekracza 2 m.

9 IV. Złoża kopalin

Na terenie objętym arkuszem Golina udokumentowanych jest 13 złóż kopalin (Przenio- sło, 2004), w tym jedno złoże węgla brunatnego i jedno złoże piasków formierskich które należą do kopalin podstawowych oraz 11 złóż kruszywa naturalnego zaliczanego do kopalin pospolitych (tabela 1).

1. Węgiel brunatny Złoże węgla brunatnego „Rumin” (Majewski, 1966) udokumentowano w 1966 roku w formie uproszczonej. Jest to złoże małe o zasobach 58 tysięcy ton, składające się z trzech pól o łącznej powierzchni 1,9 ha. Warstwa złożowa ma średnią miąższość 2,61 m i występuje pod nadkładem piasków, gliny zwałowej i iłów o średniej grubości 3,16 m. Wartość opałowa występującego tu węgla wynosi średnio 7 417 kJ/kg, a średnia popielność 33,4 %. Zwiercia- dło wód podziemnych występuje na głębokości od 2,0 do 10,0 m, średnio 5,5 m.

2. Piaski formierskie Złoże piasków formierskich „Rumin” (Turowski, 1965) udokumentowane zostało w kategorii B+C1. Kopaliną są piaski trzeciorzędowe zaliczane do miocenu górnego położone na tarasie zalewowym pradoliny Warty. Złoże ma formę soczewki o długości około 3 km w kierunku równoleżnikowym, szerokości do 800 m i powierzchni 166,5 ha. Miąższość złoża jest zmienna, wynosi od 5,0 do 13,4 m. Nadkład stanowią: gleba, piaski wydmowe, piaski i żwiry fluwioglacjalne i gliny zwałowe, jego grubość wynosi od 0,2 do 8,3 m. Zwierciadło wód podziemnych występuje na głębokości od 1,0 do 5,8 m. Piaski średnio- i drobnoziarniste stanowią 95 % złoża, średnia zawartość drobnych py- łów i lepiszcza w piaskach surowych wynosi od 3 do 8 %, po płukaniu jest mniejsza od 2 %, temperatura spiekania jest wyższa od 1350° C. Zawartość węglanów i alkalii nie przekracza 0,5 %. Ponad 50 % piasków ma przepuszczalność 180 jednostek. Skład granulometryczny piasków przedstawia się następująco: frakcja 0,6 – 0,49 mm 1-8 % frakcja 0,49 – 0,2 mm 69 –72 % frakcja 0,2 – 0,12 mm 25 – 20 % frakcja poniżej 0,12 mm 5 –6 %

10 Tabela 1

Złoża kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja

Zasoby Stan geologiczne Kategoria Wydobycie Zastosowanie Klasyfikacja Przyczyny Numer zagospodarowa- Wiek kompleksu bilansowe rozpoznania (tys. t,) kopaliny złoża konfliktowości złoża Rodzaj nia złoża Nazwa złoża litologiczno- su- (tys. t, ) na kopaliny rowcowego Klasy Klasy Złoża mapie wg stanu na 31.12.2003 r. (Przeniosło, 2004) 1 - 4 A - C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 * 1 Zaborze p Q 110 C1 Z - Sb, Sd 4 A

3 Przyjma p Q 7421 C1 N - Sb, Sd 4 A * 4 Władzimirów p Q 54 C1 Z - Sb, Sd 4 A

5 Władzimirów I p Q 28 C1 G 0 Sb, Sd 4 A * 6 Głodowo p Q 100 C1 N - Sb, Sd 4 A 11 11 7 Rosocha p Q 353 C2 N - Sb, Sd 4 A * 8 Golina P Q 684 C1 N - Sb, Sd 4 A 9 Rumin pki Q 14 154 B+C1 N - Sh 2 A

10 Rumin Wb M 58 C1 N - E 2 B U

11 Przyjma II p Q 308 C1 N - Sb, Sd 4 A

12 Przyjma I p Q 311 C1 G 162 Sb, Sd 4 A

13 Sokółki pż Q 26 C1 G 3 Sd, Sb 4 A

14 Myślibórz p Q 233 C1 N - Sb, Sd 4 A

Pątnów I Wb M ZWB

Pątnów II Wb M ZWB Pątnów III Wb M ZWB Konin – odkryw- Wb M ZWB ka Kazimierz Płd.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Gosławice Wb M ZWB Przyjma g(gc) Q ZWB

Rubryka 3 - Wb – węgiel brunatny, pki – piaski kwarcowe o innym zastosowaniu (formierskie), p – piaski, pż – piaski i żwiry, g(gc) – gliny ceramiki budowlanej Rubryka 4 - Q – czwartorzęd, M – miocen * Rubryka 6 - kategoria rozpoznania zasobów udokumentowanych: kopalin stałych – B, C1; złoże zarejestrowane (kategoria przypisana umownie) – C1 Rubryka 7 - G – zagospodarowane, N – niezagospodarowane, Z – zaniechane, ZWB – złoże wykreślone z bilansu (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej zamieszczonej w materiałach archiwalnych) Rubryka 9 - E – energetyczne, Sd – drogowe, Sb – budowlane, Sh - hutnicze Rubryka 10 - złoża: 2 – rzadkie w skali całego kraju lub złoża skoncentrowane w określonym regionie, 4 - powszechne; licznie występujące, łatwo dostępne Rubryka 11 - złoża: A – małokonfliktowe, B – konfliktowe Rubryka 12 - U – ogólna uciążliwość dla środowiska 12 12

Piaski są przydatne na formy dla średnich odlewów z żelaza i stali (50 %) i na formy dla ciężkich odlewów. Część piasków może być wykorzystana do produkcji węglika krzemu dla materiałów ściernych.

3. Kruszywo naturalne Na obszarze arkusza Golina udokumentowane jest 11 złóż kruszywa naturalnego: „Za- borze” (Bojanowska, Fołtykiewicz, 1987), „Przyjma” (Sobkowiak, Chlebowski, 1987, Kozu- la, 2004), „Przyjma I” (Siepielska, 2001), „Przyjma II” (Kozula, 2003), „Władzimirów” (Woźnicka, Herkt, 1981), „Władzimirów I” (Lichwierowicz, 1999), „Głodowo” (Jochemczak, 1987), „Rosocha” (Kinas, Fołtnowicz 1989), „Sokółki” (Siepielska, 2002), „Myślibórz” (Ziółkowski, 2003) i „Golina” (Gawroński, 1983). Złoże „Rosocha” udokumentowane zostało w kategorii C2, pozostałe złoża kruszywa udokumentowane zostały w kategorii C1 lub w formie karty rejestracyjnej (złoża: „Zaborze”, „Władzimirów”, „Głodowo” i „Golina”). Przeważają złoża małe, o powierzchni do 2 ha lub nieznacznie większe. Do większych złóż należy „Golina” (11,9 ha) i złoże „Przyjma” o powierzchni 38 ha, na którego obszarze udokumentowano mniejsze złoża „Przyjma I” i „Przyjma II”. Dla aktualizacji zasobów złoża „Przyjma” po wydzieleniu mniejszych złóż wykonano „Dodatek nr 1...” (Kozula, 2004). Większość złóż kruszywa naturalnego udokumentowanych na omawianym obszarze ba- zuje na osadach piaszczysto-żwirowych moren czołowych i częściowo (złoża „Przyjma” i „Rosocha”) na piaskach wśród glin zwałowych stadiału głównego zlodowaceń północnopol- skich. Tylko złoża „Myślibórz” i „Golina” udokumentowane zostały na osadach wodnolodowcowych należących do stadiału mazowiecko-podlaskiego zlodowaceń środkowopolskich. Miąższość kopalny jest zróżnicowana, średnia miąższość złóż wynosi od 2,0 m (złoże „Sokółki”) do 13,2 m dla złoża „Przyjma I”. Kruszywo występuje przeważnie bezpośrednio pod glebą lub cienką warstwą piasków pylastych. Tylko w złożu „Przyjma” w nadkładzie występują piaski gliniaste, o grubości nadkładu do 5 m, a średnia jego grubość wynosi 1,35 m. Podstawowe parametry złóż podaje tabela 2. Przeważa kruszywo drobne – piasek. Średni punkt piaskowy dla złóż wynosi od 85,7 % (złoże „Rosocha”) do 99,3 % („Władzimirów I”). Tylko w złożu „Sokółki” występują piaski z niewielką ilością żwiru o średnim punkcie piaskowym 73,95 %. Średnia zawartość pyłów mineralnych w pojedynczych próbkach waha się od 0,3 do 16,6 %, dla złóż średnie wartości wynoszą od 1,65 % („Myślibórz”) do 6,6 % („Przyjma”). Kruszywo jest wykorzystywane w budownictwie oraz do budowy i renowacji dróg. Złoża: „Zaborze”, „Władzimirów” i „Myślibórz” są częściowo zawodnione, pozostałe to złoża suche.

13 Tabela 2 Podstawowe parametry geologiczno-górnicze i jakościowe złóż kruszywa naturalnego Po- Grubość Miąższość Nr wierzch- nadkładu złoża Punkt Zawartość złoża Zawodnienie Nazwa złoża nia od – do od –do piaskowy Pyłów na Złoża złoża średnia Średnia [%] [%] mapie [m2] [m] [m] 0,2 – 0,2 6,0 –11,6 93,8 – 98,5 2,2 – 9,8 częściowo 1 Zaborze 8 000 0,2 9,4 95,9 6,2 zawodnione 0,2 – 5,0 2,0 – 16,7 80,7 – 92,7 3,8 – 10,2 3 Przyjma 380 835 Suche 1,35 9,9 88,6 6,6 0,2 – 1,2 8,8 – 14,9 65,0 – 98,8 1,8 – 3,0 Częściowo 4 Władzimirów 13 725 0,4 10,1 80,5 2,4 zawodnione 0,0 – 0,2 1,5 – 6,6 98,0 – 99,6 1,8 – 3,2 5 Władzimirów I 12 124 Suche 0,1 4,4 99,3 2,3 0,0 – 0,4 2,3 – 5,7 87,4 –100,0 0,5 – 16,6 6 Głodowo 12 800 Suche 0,22 4,5 93,5 5,2 0,2 – 1,9 2,3 – 8,2 66,3 – 98,5 3,0 – 4,8 7 Rosocha 40 700 Suche 0,4 4,7 85,7 3,9 0,2 – 0,2 2,0 – 5,0 74,3 – 98,9 0,3 – 4,5 8 Golina 119 000 Suche 0,2 3,4 92,9 1,9 0,5 – 0,5 6,5 – 13,5 90,6 – 96,6 4,1 – 5,3 11 Przyjma II 16 940 Suche 0,5 10,13 92,43 4,51 0,5 – 0,5 10,0 – 16,5 89,1 – 93,9 4,9 – 7,9 12 Przyjma I 22 125 Suche 0,5 13,2 91,64 5,77 0,5 – 0,5 2,0 – 2,0 72,1 – 75,2 4,6 – 5,6 13 Sokółki 9 048 Suche 0,5 2,0 73,95 5,35 0,3 – 0,6 6,2 – 6,6 92,7 – 98,3 0,7 – 2,1 częściowo 14 Myślibórz 19 619 0,45 6,37 94,4 1,65 zawodnione

Z punktu widzenia ochrony złóż, do klasy 2 złóż rzadkich w skali całego kraju zaliczono złoże węgla brunatnego oraz złoże piasków formierskich, natomiast złoża kruszywa naturalnego zaliczono do złóż klasy 4, powszechnych, licznie występujących, łatwo dostęp- nych. Ze względu na ochronę środowiska złoże węgla brunatnego „Rumin” zaliczono do złóż konfliktowych ze względu na ogólną uciążliwość dla środowiska, złoża piasków i żwirów zaklasyfikowano do małokonfliktowych klasy A.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Na obszarze objętym arkuszem Golina udostępnione i eksploatowane są trzy złoża kruszywa naturalnego: „Przyjma I”, „Władzimirów I” i „Sokółki”. Eksploatacja tych złóż prowadzona jest przez prywatnych użytkowników na podstawie koncesji ważnych dla złoża „Przyjma I” do końca 2011 r., dla złoża „Sokółki” do końca 2012 r. i dla złoża „Włodzimi- rów I” do końca 2005 r. Złoża te mają ustanowione obszary i tereny górnicze. Eksploatacja prowadzona jest systemem odkrywkowym, jednym poziomem w suchym złożu. Roczne wy-

14 dobycie kruszywa ze złoża „Przyjma I” w 2003 r. wynosiło 162 tysiące ton, z pozostałych złóż było mniejsze, tylko kilka tysięcy ton. Z powodu wyczerpania zasobów bilansowych węgla brunatnego, zaniechana została eksploatacja złóż: „Pątnów II” i „Pątnów III”, a zasoby tych złóż zostały wykreślone z „Bi- lansu zasobów...”. Natomiast wyrobiska poeksploatacyjne zostały zrekultywowane lub są w trakcie rekultywacji, w związku z czym nie zlikwidowano jeszcze zaznaczonego na mapie obszaru i terenu górniczego. Ze względu na mniejsze zapotrzebowanie, zaniechana została także eksploatacja złóż kruszywa naturalnego „Zaborze” i „Władzimirów”. W latach pięć- dziesiątych, ze względu na wyczerpanie zasobów i niską jakość kopaliny, zaniechano eksploatacji glin dla ceramiki budowlanej na jedynym udokumentowanym złożu „Przyjma”.

VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin

Na obszarze objętym arkuszem Golina były prowadzone prace geologiczno-poszu- kiwawcze złóż węgla brunatnego, kruszywa naturalnego i surowców ilastych ceramiki budowlanej. Na podstawie „Mapy złóż węgli brunatnych...” (Piwocki, Ciuk, 1990), wyznaczono obszar perspektywiczny ich występowania „Barczygłów” w rejonie miejscowości Kowalewek i w nim obszar prognostyczny. Wyznaczony obszar prognostyczny ma powierzchnię około 75 ha, a średnia miąższość występującego w nim węgla brunatnego wynosi 6,6 m. Zasoby węgla w kategorii D1 oceniane są na 5 000 tys. ton. Węgiel brunatny występuje pod nadkła- dem piasków, glin zwałowych i iłów o średniej grubości 31,4 m. Węgiel brunatny z tego obszaru prognostycznego charakteryzuje się średnią wartością opałową 6 310 kJ/kg i popielnością 38,9 % (tabela 3). Tabela 3 Wykaz obszarów prognostycznych Wiek Grubość Numer Po- Średnia Zasoby Rodzaj kompleksu kompleksu Zastoso- obszaru wierzch- Parametry grubość w katego- kopa- litologiczno- litologiczno- wanie na nia jakościowe nadkładu rii D liny surowcowe- surowcowego 1 kopaliny mapie ha [m] [tys. t] go [m] 1 2 3 4 5 6 7 8 9 wartość opałowa: I 76 Wb Tr śr. 6310 kJ/kg, 31,4 6,6 5 000 E popielność: 38,9 %

Rubryka 3: Wb – węgiel brunatny Rubryka 4: Tr - trzeciorzęd Rubryka 9: E – kopaliny energetyczne

15 Na podstawie analizy Mapy geologicznej Polski (Mańkowska, 1974) i materiałów archiwalnych dotyczących udokumentowania złóż „Przyjma” (Sobkowiak, 1987) i „Golina” (Gawroński, 1983) oraz wizji w terenie, wyznaczono 3 obszary perspektywiczne dla kruszywa naturalnego. W sąsiedztwie udokumentowanego złoża piasków „Przyjma” wyznaczono obszar perspektywiczny występowania kruszywa wśród osadów moreny czołowej fazy głównej zlodo- waceń północnopolskich. W sąsiedztwie złoża „Golina” oraz na zachód od Goliny w miej- scowości Kolebki wyznaczono obszary perspektywiczne w piaskach wodnolodowcowych. Na podstawie wyników pac poszukiwawczych surowców ilastych (Przybył, 1971) wyznaczono w rejonach miejscowości Spławie i Zastruże dwa obszary o negatywnych wynikach poszukiwań surowców ilastych ceramiki budowlanej. Na tych obszarach nawiercono gliny zwałowe, które ze względu na dużą zawartość piasku i marglu ziarnistego nie są przydatne do produkcji ceramiki budowlanej. Wyznaczono 4 obszary o negatywnych wynikach poszukiwań kruszywa naturalnego w rejonach miejscowości: Głodowo-Brzeźniak, Cząstków-Tokarki, Kolonia Spławie i Myśli- bórz. W czasie poszukiwań kruszywa naturalnego w rejonach tych stwierdzono sondami wy- stępowanie w przewadze piasków gliniastych i pylastych i tylko niewielkie gniazda utworów piaszczysto-żwirowych o miąższości najczęściej poniżej 1 m (Bojanowska, 1982). Torfy występujące w dolinie Warty i Jeziora Głodowskiego przeważnie mają miąższość poniżej 1 m, często zawierają przewarstwienia mułków oraz piasków pylastych i nie spełniają podstawowego kryterium bilansowości (Ostrzyżek, Dembek, 1996).

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe Omawiany obszar arkusza Golina leży w dorzeczu rzeki Odry. Główną zlewnią na tym terenie jest zlewnia drugiego rzędu rzeki Warta. Rzeka ta przepływa przez arkusz ze wschodu na zachód, tworząc wraz z dopływani główną sieć hydrograficzną. Jest to rzeka silnie mean- drująca o niewielkim spadku z dużą ilością starorzeczy. Drugą co do wielkości rzeką jest Powa, lewobrzeżny dopływ Warty uchodzący do niej sztucznym korytem na południowym wschodzie w okolicy miejscowości Rumin. Na badanym obszarze szeroko prowadzona melioracja obszarów podmokłych doprowa- dziła do pogłębienia i skanalizowana rzek oraz drobnych cieków okresowych.

16 W obrębie arkusza Golina występują jeziora pochodzenia lodowcowego. Największe z nich to jezioro Gosławskie o powierzchni 438 ha i głębokości zaledwie 3,5 m. Występują tu także mniejsze zbiorniki wodne, związane z rynnami glacjalnymi oraz z obniżeniami w obrę- bie moreny dennej. Północna część badanego obszaru jest odwadniana na skutek odkrywkowej eksploatacji węgła brunatnego. W wyrobiskach poeksploatacyjnych powstały sztuczne zbiorniki wodne. Teren ten częściowo jest odwadniany systemem drenażu wód: studnie wiercone, rowy, które ujmują wody z odkrywek i poziomów eksploatacyjnych. Całość ujętych wód jest odprowa- dzana do osadników skąd kanałami i rowami są zrzucane do odbiorników powierzchniowych. W przyszłości po zakończeniu eksploatacji powstanie kilka dużych zbiorników wodnych. Na południowym wschodzie arkusza Golina na rzece Powie zlokalizowany jest projek- towany zbiornik retencyjny „Stare Miasto”. Obecnie projekt ten jest w fazie realizacji. Badania jakości wód płynących w ramach monitoringu regionalnego i krajowego były przeprowadzane na rzece Warta w miejscowości Sławsk oraz na rzece Powa w miejscowości Rumin (Pułyk, Tybiszewska, 2003). W oparciu o przeprowadzone badania jakość wód we- dług nowej klasyfikacji obowiązującej od 1 stycznia 2005 r. (Rozp. Min. Środ. Dz. U. Nr 32, poz. 284) wody rzeki Warty odpowiadają IV klasie czystości wody. Decydującym o klasie czystości wód wskaźnikiem jest zawartość bakterie grupy coli typu kałowego (Aqua., 2005). Wody rzeki Powy według tej klasyfikacji odpowiadają V klasie czystości. Wskaźnikiem de- cydującym o klasie czystości wody tej rzeki są także bakteria grupy coli typu kałowego. Za- nieczyszczenia rzek pochodzą głównie ze spływów powierzchniowych z użytków rolnych oraz dopływów oczyszczonych ścieków socjalno-bytowych (Pułyk, Tybiszewska, 2004). Badaniami określającymi jakość wód w ramach monitoringu regionalnego było objęte jezioro Gosławskie. Wody jeziora odpowiadają III klasie czystości, a decydującym wskaźni- kiem o klasie jest zawartości chlorofilu typu „a” oraz właściwości fizyko-chemiczne. Główne źródła zanieczyszczenia wód jeziora to ścieki socjalno-bytowe, spływy powierzchniowe z gruntów rolnych oraz zrzuty ścieków technologicznych elektrowni „Pątnów” oraz „Konin”.

2. Wody podziemne Zgodnie z regionalnym podziałem zwykłych wód podziemnych Polski północny obszar arkusza Golina należy do regionu wielkopolskiego, zaliczonego do subregionu gnieźnieńsko- kujawskiego (mogileńskiego) i Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej oraz na południu arkusza do regionu Łódzkiego (Paczyński, 1995).

17 Piętra użytkowe wód podziemnych występują w utworach czwartorzędowych, neogeń- skich oraz górnokredowych. Największe znaczenie na badanym terenie ma piętro górnokre- dowe. Poziom wód czwartorzędowych występuje w obrębie dwóch poziomów: wód gruntowych oraz międzyglinowego. Czwartorzędowy poziom wód gruntowych występuje w utworach piaszczysto – żwiro- wych dolin rzecznych i rynien subglacjalnych. Utwory wodonośne to głównie piaski od drobno- do gruboziarnistych. Zwierciadło wody tego poziomu wód gruntowych ma charakter swobodny i występuje na głębokości od 0,5 m do 10 m. Poziom zasilany jest poprzez wody opadowe jak i przez drenaż cieków i jezior oraz innych poziomów wodonośnych. Poziom międzyglinowy występuje w utworach fluwioglacjalne w postaci kompleksów piaszczysto-żwirowych. Utwory wodonośne są rozdzielone glinami morenowymi zlodowacenia Warty i Odry. Zwierciadło ma charakter napięty i występuje na głębokości do 9 m. Zasila- nie tego poziomu odbywa się na drodze infiltracji wód opadowych oraz przesączania poprzez warstwy nadległe. Wody piętra czwartorzędowego odpowiadają IIa i IIb klasie jakości wód podziemnych. Tylko lokalnie tylko zanotowano podwyższone zawartości żelaza i chlorów. Piętro neogeńskie to drugi wodonośny poziom użytkowy na badanym terenie reprezentowany przez utwory mioceńskie. Są to głównie piaski drobnoziarniste i średnie o miąższości od 10 do 60 m. Poziom ten występuje najczęściej na głębokości 30 –40 m p.p.t. Zwierciadło wody ma charakter subartezyjski. Poziom mioceński zasilany jest przez przesączenia wód z poziomu czwartorzędowego, oraz lokalnie przez przepływ w oknach hydrogeologicznych. Wody poziomu neogeńskiego zostały zaliczone do IIa i IIb klasy jakości wód podziemnych. Górnokredowy poziom wodonośny to utwory wykształcone jako wapienie, margle. Są to utwory mocno spękane. Zwierciadło wody jest napięte i stabilizuje się od +70 do +100 m n.p.m. Wody poziomu górnokredowego mają połączenie hydrauliczne z nadległymi wodami. Zasilanie poziomu górnokredowego następuje na drodze przesączenia wód z warstw nadległych oraz przez infiltrację opadów. Wody górnokredowe zaliczono do IIa i IIb klasy jakości wód ze względu na podwyższone zawartości manganu, lokalnie żelaza. Wodonośne poziomy użytkowe w utworach wieku czwartorzędowego, neogeńskiego oraz górnokredowego zostały silnie zmienione wskutek eksploatacji górniczej Kopalni Węgla Brunatnego „Konin”. Skutkiem tego jest obniżenie zwierciadła wód do około +20 m n.p.m. Powstały lej depresyjny ma największy zasięg w północnej części arkusza w utworach neo- geńskich i górnokredowych, natomiast w utworach czwartorzędowych zasięg jego jest znacznie mniejszy.

Fig. 3. Położenie arkusza Golina na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Pol- sce wymagających szczególnej ochrony, w skali 1:500 000 wg A. S. Kleczkowskiego (1990) 1 – Obszar Wysokiej Ochrony (OWO), 2 – Obszar Najwyższej Ochrony (ONO), 3 – granica GZWP w ośrodku porowym, 4 – granica GZWP w ośrodku szczelinowym i szczelinowo-porowym, 5 – jeziora Nazwa i numer GZWP, wiek utworów wodonośnych: 143 – Subzbiornik Inowrocław – Gniezno, trzeciorzęd (Tr); 144 – Dolina Kopalna Wielkopolska, czwartorzęd dolin kopalnych (QK); 150 – Pradolina Warszawa - Berlin (Koło - Odra), czwartorzęd pradolin (QP); 151 – Zbiornik Turek - Konin - Koło, kreda górna (K2); 311 – Zbiornik Rzeki Pro- sna, czwartorzęd dolin i dolin kopalnych (QDK)

Na omawianym obszarze wyznaczono dwa główne zbiorniki wód podziemnych (Klecz- kowski, 1990) czwartorzędowy (150) GZWP Pradoliny Warszawy-Berlina (Koło Odra) o szacunkowych zasobach dyspozycyjnych 456 tys. m3/d oraz górnokredowy GZWP (151) Zbiornik Turek-Konin-Koło o szacunkowych zasobach dyspozycyjnych 240 tys. m3/d (Fig. 3). Zbiorniki te nie posiadają szczegółowej dokumentacji hydrogeologicznej. W ich obrębie znajdują się obszary wymagające wysokiej ochrony (OWO). Na wschodzie znajduje się obszar najwyższej ochrony (ONO) dla GZWP. Wydajność ujęć na arkuszu Golina jest zróżnicowana i wynosi od 3,0 m3/h przy depresji 2,8 do 465 m3/h.

19 Największą wydajność ujęć komunalnych, 113 m3/h przy depresji 11,3 m, ma ujęcie komunalne w Sławsku, a najmniejszą wydajność ma ujęcie komunalne w Koninie 59 m3/h. Ujęcie komunalne w Koninie wchodzi w skład systemu otworów korzystających głównie z poziomu kredowego oraz czwartorzędowo-kredowego zaopatrujących w wodę miasto Ko- nin. Wokół tych ujęć została wyznaczona strefa ochrony pośredniej. Na obszarze badanego arkusza zaznaczono trzy ujęcie przemysłowe; o wydajności 465 m3/h eksploatowane przez Elektrownie „Pątnów”, eksploatowane przez Zakłady Gorzel- nicze w Nieświstowie o wydajności 50 m3/h i depresji 3,3 m oraz ujęcie dla mleczarni w Wie- ruszewie o wydajności 50 m3/h.

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby Kryteria klasyfikacji gleb Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano wartości dopuszczalne stężeń określone w Załączniku do Rozporządzenia Ministra środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165 z dnia 4 października 2002 r., poz. 1359). Wartości dopuszczalne pierwiastków dla poszczególnych grup zanie- czyszczeń oraz zakresy i ich przeciętne zawartości w glebach z terenu arkusza 512-Golina zamieszczono w tabeli 4. W celu porównania tabelę uzupełniono danymi zawartości przecięt- nych (median) pierwiastków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju). Materiał i metody badań laboratoryjnych Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995). Próbki gleb pobierano za pomocą sondy ręcznej z wierzchniej warstwy (0,0-0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. po- kojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania była nie całkowita zawartość metali, lecz ta ich część, której źródłem są zanieczyszczenia antropogeniczne, a więc słabo związana i łatwo ługo- walna. Gleby mineralizowano zatem w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90oC, w ciągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomocą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin-Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metodą absorpcyjnej

20 spektrometrii atomowej techniką zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry) z użyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geolo- gicznego w Warszawie. Kontrolę jakości gwarantowały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referen- cyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IAEA/Soil 7). Tabela 4 Zawartość metali w glebach (w mg/kg) Zakresy Wartość prze- Wartość przeciętnych Wartości dopuszczalne stężeń w glebie zawartości w ciętnych (me- (median) w glebach lub ziemi (Rozporządzenie Ministra glebach na dian) w gle- obszarów niezabudo- Środowiska z dnia 9 września 2002 r.) arkuszu 512- bach na arku- wanych Polski 4) Golina szu 512-Golina Metale N=14 N=14 N=6522 Frakcja ziarnowa Frakcja ziarnowa Grupa B 2) Grupa C 3) <2 mm <1 mm Grupa A 1) Mineralizacja – woda Mineralizacja Królewska HCl (1:4) Głębokość (m p.p.t.) Głębokość (m p.p.t.) 0,0-0,3 0-2 0,0-0,2 As Arsen 20 20 60 <5-<5 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 11-69 24,5 27 Cr Chrom 50 150 500 2-8 4 4 Zn Cynk 100 300 1000 2-49 20 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5-0,5 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1-3 1,5 2 Cu Miedź 30 150 600 2-12 4 4 Ni Nikiel 35 100 300 2-9 3,5 3 Pb Ołów 50 100 600 5-18 10 12 Hg Rtęć 0,5 2 30 <0,05-<0,05 <0,05 <0,05 Ilość badanych próbek gleb z arkusza 512-Golina 1) grupa A w poszczególnych grupach zanieczyszczeń a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obsza- As Arsen 14 ru poddanego ochronie na podstawie przepisów usta- Ba Bar 14 wy Prawo wodne, Cr Chrom 14 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów o ochronie przyrody; jeżeli utrzymanie aktualnego po- Zn Cynk 14 ziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza zagro- Cd Kadm 14 żenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla obsza- Co Kobalt 14 rów tych stężenia zachowują standardy wynikające ze Cu Miedź 14 stanu faktycznego, Ni Nikiel 14 2) grupa B - grunty zaliczone do użytków rolnych Pb Ołów 14 z wyłączeniem gruntów pod stawami i gruntów pod Hg Rtęć 14 rowami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione, Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru nieużytki, a także grunty zabudowane i zurbanizowa- arkusza 512-Golina do poszczególnych grup zanie- ne z wyłączeniem terenów przemysłowych, użytków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, czyszczeń (ilość próbek) 3) grupa C - tereny przemysłowe, użytki kopalne, tereny komunikacyjne, 4) 14 Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000 N – ilość próbek

21 Prezentacja wyników Zastosowana gęstość opróbowania (1 próbka na około 25 km2) nie jest dostateczna do wykreślenia izoliniowej mapy zawartości pierwiastków zgodnie z zasadami przyjętymi w kartografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km czyli jedna próbka - jedna informacja na 1 cm2 mapy dla całego arkusza). Wyniki badań geochemicznych zostały więc przedstawione na mapie punktowej. Lokalizację miejsc opróbowania (wraz z numeracją zgodną z bazą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyjętym dla gleb zaklasyfikowanych do grupy A (zgodnie z Rozporządzeniem z dnia 9 września 2002 r.). Zanieczyszczenie gleb metalami Wyniki badań geochemicznych gleb odniesiono zarówno do wartości stężeń dopusz- czalnych metali określonych w Rozporządzeniu z dnia 9 września 2002 r., jak i do wartości przeciętnych określonych dla gleb obszarów niezabudowanych całego kraju (tabela 4). Przeciętne zawartości większości badanych pierwiastków w glebach arkusza są zbliżone do wartości przeciętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Wartości wyższe zanotowano jedynie dla niklu. Pod względem zawartości metali wszystkie spośród badanych próbek spełniają warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie), co pozwala na ich wielo- funkcyjne użytkowanie. Z uwagi na zbyt niską gęstość opróbowania dane prezentowane na mapie nie umożli- wiają oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalają tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Osady wodne Kryteria oceny osadów Jakość osadów dennych, w aspekcie ich zanieczyszczenia metalami ciężkimi oceniono na podstawie kryteriów zawartych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują, że urobek jest zanieczyszczony (Dz. U. Nr 55 poz. 498 z 14. 05.2002 r.). Dla oceny jakości osadów wodnych ze względów ekotoksykologicznych zastosowano wartoś ci PEL (ang. Probable Effects Levels) – określające zawartość pierwiastka, powyżej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 5 zamieszczono dopuszczalne za- wartości pierwiastków w osadach wydobywanych podczas regulacji rzek, kanałów portowych i melioracyjnych, obowiązujące w Polsce oraz wartości tła geochemicznego dla osadów wodnych Polski i wartoś ci PEL.

22 Materiał i metody badań laboratoryjnych W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS, zawierającej wyniki badań geochemicznych osadów wodnych Polski wykonywanych na zlecenie Głównego In- spektora Ochrony Środowiska. Próbki osadów są pobierane ze strefy brzegowej koryt rzecznych, spod powierzchni wody, z przeciwnej strony do nurtu, w miejscach, gdzie tworzący się osad charakteryzuje się większą zawartością frakcji mułkowo-ilastej, zaś próbki osadów jeziornych z głęboczków jezior. W badaniach analitycznych wykorzystano frakcję ziarnowa drobniejsza niż 0,2 mm. Zawartości arsenu, chromu, ołowiu, miedzi, niklu i cynku oznaczono metodą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES), z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wodą królewską, oznaczenia kadmu wykonano metodą spektrometrii mas z jonizacją w plazmie indukcyjnie sprzężonej (ICP-MS), także z roztworów uzyskanych po roztworzeniu próbek osadów wodą królewską, a oznaczenia zawartości rtęci wykonano z próbki stałej metodą spektrometrii absorpcyjnej przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytu- tu Geologicznego w Warszawie. Prezentacja wyników Lokalizację miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójkąta obwiedzionego odmiennymi kolorami dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych lub niezanieczyszczonych i o przekroczonych wartościach PEL. Przy klasyfikacji stosowano zasadę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawartość, co najmniej jednego pierwiastka przewyższała dolną granicę wartości dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku zakwalifiko- wania osadu do zanieczyszczonego każdy punkt opisano na mapie symbolami pierwiastków decydujących o zanieczyszczeniu. Zanieczyszczenie osadów Na arkuszu badane są co trzy lata osady Powy pobrane w Starym Mieście oraz zostały zbadane osady dwóch jezior Głodowskiego i Gosławskiego. Osady Powy charakteryzują się bardzo niskim zawartościami potencjalnie szkodliwych składników. W osadach jeziora Gło- dowskiego zaobserwowano zawartości chromu, cynku, kadmu, ołowiu i rtęci znacząco pod- wyższone w stosunku do ich wartości tła geochemicznego, ale są to zawartości niższe od war- toś ci PEL tych pierwiastków. Stwierdzono zanieczyszczanie osadów jeziora Gosławskiego. Stężenie miedzi w osadach tego jeziora jest bardzo wysokie, przekraczające według rozpo- rządzenia MŚ z dnia 16 kwietnia 2002 r. dopuszczalną zawartość tego pierwiastka w osadach. Zawartość miedzi prawie trzykrotnie przekracza wartość PEL, powyżej której obserwuje się

23 szkodliwe oddziaływanie na organizmy wodne. W osadach stwierdzono również podwyższo- ną zawartość cynku, niklu i rtęci. Dane prezentowane na mapie umożliwiają jedynie oceny zanieczyszczenia osadów w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. Powinny być jednak sygnałem dla odpowiednich urzędów i władz wskazującym na konieczność podjęcia badań szczegółowych i wskazania źródeł zanieczyszczeń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawartości do- puszczalnych zaobserwowano tylko dla jednego pierwiastka. Tabela 5 Zawartość pierwiastków w osadach rzecznych i jeziornych (mg/kg) Powa Rozporządzenie ** Tło geoche- Głodowskie Gosławskie Pierwiastek * PEL Stare Miasto MŚ miczne (1997 r.) (2002 r.) (2003 r.) Arsen (As) 30 17 <5 5 <5 <5 Chrom (Cr) 200 90 6 10 9 3 Cynk (Zn) 1000 315 73 144 181 24 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 2 <0,5 <0,5 Miedź (Cu) 150 197 7 13 578 3 Nikiel (Ni) 75 42 6 10 28 2 Ołów (Pb) 200 91 11 69 17 <5 Rtęć (Hg) 1 0,49 <0,05 0,16 0,164 0,018 Rubryka 2: * Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują, że urobek jest zanieczyszczony Rubryka 3: **zawartość pierwiastka, powyżej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne wg D. D. MacDonald, 1994. 3. Pierwiastki promieniotwórcze Materiał i metody badań Do określenia dawki promieniowania gamma i stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki badań gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłuż profili o przebiegu N-S, prze- cinających Polskę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwyższonej promieniotwórczości pomiary zagęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysokości 1,5 metra nad powierzchnią terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizykę” Brno (Czechy). Prezentacja wyników Z uwagi na to, że gęstość opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (Fig. 4) dla dwóch krawędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest możliwy, gdyż te dwie krawędzie są zbieżne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych.

24 Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi (na osi rz osi (na promieniotwórczymi pierwiastkami gleb Zanieczyszczenia 4. Fig. 512W PROFIL ZACHODNI 512E PROFIL WSCHODNI metrowej arkusza) arkusza) metrowej Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma

5798924 5803759 5797718 5802510 5793352 m m 5787950 5792355 5790812 5786656 5787706 5785726

0 5 10 15 20 25 30 35 0 10 20 30 40 50 nGy/h nGy/h 25

Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5798924 5803759 5797718 5802510 5793352 m m 5787950 ę

dnych - opis siatki kilo- siatki opis - dnych 5792355 5786656 5790812 5787706 5785726

0 0.2 0.4 0.6 0.8 1 1.2 1.4 1.6 0 0.5 1 1.5 2 2.5 3

kBq/m2 kBq/m2

Wykresy słupkowe sporządzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wykorzystywano informacje zawarte w profilach na arkuszu sąsiadującym wzdłuż zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane są wyniki dawki promieniowania gamma obejmujące sumę promieniowania pochodzącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez). Wyniki Wartości dawki promieniowania gamma wzdłuż profilu zachodniego wahają się w przedziale od około 15 do około 35 nGy/h. Przeciętnie wartość ta wynosi około 27 nGy/h i jest niższa od średniej dla obszaru Polski wynoszącej 34,2 nGy/h. Wzdłuż profilu wschodniego wartości dawek promieniowania gamma mieszczą się w zakresie od około 20 do około 47 nGy/h, przy przeciętnej wartości wynoszącej około 32 nGy/h. Powierzchnię obszaru arkusza Golina budują utwory o generalnie niskich wartościach promieniowania gamma. Są to głównie plejstoceńskie utwory wodnolodowcowe (piaski i żwiry), gliny zwałowe oraz piaski i żwiry moren czołowych. W dolinach rzek występują osady rzeczne wieku plejstoceńskiego (piaski i żwiry) i holoceńskiego (piaski) oraz torfy i namuły. Niewielkie powierzchnie na badanym obszarze zajmują utwory kemów (iły, mułki i piaski) oraz hałdy. W profilu zachodnim nieco wyższe wartości promieniowania gamma (> 25 nGy/h) są związane z glinami zwałowymi i utworami wodnolodowcowymi w porówna- niu z osadami rzecznymi. Wzdłuż profilu wschodniego zarejestrowane dawki promieniowania są mało zróżnicowane (w większości wynoszą od około 30 do około 40 nGy/h) mimo dużej różnorodności utworów występujących wzdłuż tego profilu. Stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłuż obu profili są bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłuż obu profili wahają się od około 0,1 do około 2,5 kBq/m2.

IX. Składowanie odpadów

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów Przy określaniu obszarów predysponowanych do lokalizowania składowisk uwzględ- niono zasady i wskazania zawarte w „Ustawie o odpadach” oraz w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknięcia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów. W nielicznych przypadkach przyjęto zmodyfikowane rozwiązania w stosunku do wyżej wymienionych aktów prawnych, co wynika ze skali oraz charakteru

opracowania kartograficznego i nie stoi w sprzeczności z możliwością późniejszych weryfi- kacji i uszczegółowień na etapie projektowania składowisk. Na mapie, w nawiązaniu do powyższych kryteriów, wyznaczono: 1) tereny wyłączone całkowicie z możliwości lokalizacji wszystkich typów składowisk ze względu na wymagania ochrony: hydrosfery, przyrody, infrastruktury oraz warunki inży- niersko-geologiczne; 2) tereny preferowane do lokalizowania w ich obrębie składowisk odpadów, ze względu na istnienie naturalnej, gruntowej warstwy izolacyjnej, są one traktowane jako potencjalne obszary lokalizowania składowisk (POLS); 3) tereny nieposiadające naturalnej warstwy izolacyjnej, na których możliwa jest jednak lokalizacja składowisk odpadów pod warunkiem wykonania sztucznej bariery izolacyjnej dla dna i skarp obiektu. Wymagania dotyczące naturalnych cech izolacyjnych podłoża a także ścian bocznych potencjalnych składowisk są uzależnione od typu składowanych odpadów (tabela 6). Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyróżnienie w obrębie POLS: − warunków izolacyjności podłoża zgodnych z wymaganiami przyjętymi w tabeli 6; − zmiennych właściwości izolacyjnych podłoża (warstwa izolacyjna znajduje się pod przykryciem osadami piaszczystymi o miąższości do 2,5 m; miąższość lub jednorod- ność warstwy izolacyjnej jest zmienna). Tabela 6 Kryteria izolacyjnych właściwości gruntów

Wymagania dotyczące naturalnej bariery geologicznej Rodzaj składowanych odpadów Miąższość Współczynnik filtracji k Rodzaj gruntów [m] [m/s] N – odpady niebezpieczne ≥ 5 ≤ 1 x 10-9 Iły, iłołupki K – odpady inne niż niebezpieczne i obojętne 1 – 5 ≤ 1 x 10-9 O – odpady obojętne ≥ 1 ≤ 1 x 10-7 Gliny

Omawiane wyżej wydzielenia przestrzenne zostały przedstawione na Planszy B Mapy geośrodowiskowej Polski. Jednocześnie na dołączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej, wskazano lokalizację wybranych wierceń, których profile geologiczne (tabela 7) wykorzystano przy wyznaczaniu obszarów POLS. Profile te przedstawiają budowę geologiczną do głębokości 5 m poniżej stropu pierwszej warstwy wodonośnej położonej pod utworami izolującymi. Wybrane z zamieszczonych w tabeli 7 otwory (których profile wnoszą

27 istotne informacje dotyczące wykształcenia warstwy izolacyjnej) zlokalizowano również na MGP - plansza B. Tło dla przedstawianych na Planszy B informacji stanowi stopień zagrożenia głównego użytkowego poziomu wodonośnego, przeniesiony z arkusza Golina Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000 (Nowak, 2002). Stopień zagrożenia wód podziemnych wyznaczono w pięciostopniowej skali (bardzo wysoki, wysoki, średni, niski, bardzo niski) i jest on funkcją nie tylko wartości parametrów filtracyjnych warstwy izolującej (odporności poziomu wodo- nośnego na zanieczyszczenia), ale także czynników zewnętrznych, takich jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszczeń czy obszarów prawnie chronionych. Stopień ten jest para- metrem zmiennym i syntetyzującym różne naturalne i antropogeniczne uwarunkowania. Dla- tego też obszarów o różnym stopniu zagrożenia nie należy wprost porównywać z wyznaczo- nymi na Planszy B terenami pod składowiska odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyj- ności (POLS) mogą współwystępować z obszarami o różnym zagrożeniu jakości wód podziemnych. Na terenach nie objętych bezwzględnym zakazem lokalizowania składowisk wskazano także odpowiednimi symbolami wyrobiska po eksploatacji kopalin, które z racji na pozosta- wienie niezagospodarowanych nisz i zagłębień w morfologii terenu mogą być rozpatrywane jako potencjalne miejsca składowania odpadów pod warunkiem wykorzystania naturalnej bądź stworzenia sztucznej bariery izolacyjnej. Przestrzenny zasięg tych wyrobisk może ulegać zmianom, stąd zaznaczano je na Planszy B wyłącznie w formie punktowych znaków graficz- nych, zróżnicowanych ze względu na charakter kopalin. Obszary o bezwzględnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów Na arkuszu Golina bezwzględnemu wyłączeniu z lokalizowania składowisk wszystkich typów odpadów podlegają: − obszary zwartej i gęstej zabudowy w obrębie miast: Konin i Golina oraz miejscowo- ści gminnych: Kazimierz Biskupi i Stare Miasto, − powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoceńskich w obrębie doliny Warty i jej dopływów, − tereny bezpośredniego bądź potencjalnego zagrożenia powodzią w dolinie Warty, − rezerwaty przyrody: Leśny Bieniszew, Pustelnik, Mielno i Sokółki, − obszar specjalnej ochrony ptaków – Dolina Środkowej Warty oraz obszary specjalnej ochrony siedlisk – Ostoja Nadwarciańska i Puszcza Bieniaszewska objęte progra- mem Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000,

28 − tereny położone w sąsiedztwie jeziora Gosławskiego i Głodowskiego oraz zbiorni- ków wód śródlądowych, terenów bagiennych i podmokłych, w tym łąk na gruntach pochodzenia organicznego, − tereny położone w strefie ochrony pośredniej ujęcia wód podziemnych dla miasta Konina, − zwarte obszary leśne o powierzchni powyżej 100 ha, występujące głównie w części północno-wschodniej i południowo-wschodniej, − tereny o nachyleniach powyż ej 10° (w północno-wschodniej części arkusza), − obszar lotniska Aeroklubu Konińskiego położonego w pobliżu miejscowości Kazi- mierz Biskupi, − hałda poeksploatacyjna złoża Pątnów III położona na północny-zachód od miejsco- wości Kazimierz Biskupi ze względu na duże nachylenie zboczy, możliwość proce- sów osiadania, podmokłości na powierzchni oraz częściową rekultywację w kierunku leśnym. Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniających wymagania dla składo- wania odpadów obojętnych Wymienione tereny bezwzględnych wyłączeń pokrywają głównie centralne, północno- wschodnie i południowe obszary arkusza. Poza tymi rejonami lokalizacja składowisk odpa- dów jest dopuszczalna. Preferowane do tego celu są jednak obszary posiadające naturalną warstwę izolacyjną (zgodną z wymaganiami dotyczącymi naturalnej bariery geologicznej - tabela 6). W obrębie omawianego arkusza rolę takiej warstwy spełniają wyłącznie słabo przepuszczalne gliny zwałowe. Na północ od doliny Warty na powierzchni terenu odsłaniają się gliny zwałowe zlodowacenia Wisły. Nie tworzą one ciągłego poziomu, a jedynie występują w postaci rozległych płatów w rejonie Konina, na zachód od Goliny i w północnej części arkusza od Tokarek po Kazimierz Biskupi. Są to zazwyczaj gliny piaszczyste, niekiedy silnie wapniste (Nowacki, 2003). Gliny te w wielu przypadkach, zwłaszcza w zachodniej części arkusza leżą bezpośred- nio na starszych glinach zwałowych zlodowaceń środkowopolskich, tworząc pakiety utworów słabo przepuszczalnych o miąższości 15 - 30 m. W części wschodniej, w pobliżu Konina, miąższość omawianych glin jest znacznie mniejsza i nie przekracza 10 m. Niekiedy pomiędzy poziomami glin z różnych zlodowaceń występują wkładki piaszczystych osadów wodnolodowcowych o niewielkich miąższościach (1-3 m) powodujące obniżenie właściwości izola-

29 cyjnych omawianych utworów. Z sytuacją taką mamy do czynienia w pobliżu Bochlewa Dru- giego (otw. 2), Daninowa (otw. 3), Spławia (otw. 8) oraz Bielaw (otw. 9). Na południe od doliny Warty na powierzchni terenu odsłaniają się gliny zwałowe zlodowacenia Warty, tworząc płaską morenę denną. Są to gliny piaszczyste. W głębszych par- tiach charakteryzują się wysoką wapnistością (10-12 %), która znacznie maleje przy powierzchni. Miąższość tych glin jest dość zmienna w granicach 10 – 15 m. Na południe od miejscowości Osieczna i w sąsiedztwie Starego Miasta gliny te przykryte są młodszymi pia- skami i mułkami wodnolodowcowymi i zwietrzelinowymi, o miąższości do 2,5 m, stąd na terenach tych wyznaczono obszary o zmiennych właściwościach izolacyjnych. Na wskazanych obszarach główny użytkowy poziom wodonośny stanowią wody o charakterze szczelinowym występujące w skałach kredowych. Głębokość do tego poziomu mieści się w przedziale od kilkunastu do kilkudziesięciu metrów. W centralnej i południowej części arkusza wynosi zazwyczaj 20-40 m, a w części północnej przekracza 40 m. Poziom ten, w obszarach preferowanych do lokalizacji składowisk odpadów, jest dobrze izolowany od powierzchni. W obrębie wyznaczonych obszarów POLS, w miejscowościach Cienin Kościelny i Wygon istnieją ujęcia wód podziemnych o wydajności powyżej 25 m3/h. Wokół tych ujęć wyznaczono strefy ochrony bezpośredniej, które w tej skali opracowania nie są możliwe do odwzorowania. Jednak lokalizacja składowisk odpadów, w bliskim sąsiedztwie tych miejsc, ze względu na ochronę wód podziemnych nie jest wskazana. Na terenie poszczególnych POLS wydzielono rejony wyspecyfikowanych uwarunko- wań (RWU) wyróżnione na podstawie ograniczeń lokalizowania składowisk wynikających z istnienia obszarów podlegających ochronie ze względu na: b – zabudowę mieszkaniową, obiekty przemysłowe i użyteczności publicznej, p – walory przyrody i dziedzictwa kulturowego, w – wody podziemne, z – złoża kopalin. Ograniczenia te nie mają ultymatywnego charakteru bezwzględnych zakazów, lecz powinny być rozpatrywane w sposób zindywidualizowany w ocenie oddziaływania na środowi- sko potencjalnego składowiska, a w dalszej procedurze w ustaleniach z odpowiednimi służ- bami: nadzoru budowlanego, gospodarki wodnej, ochrony przyrody, konserwatorem zabyt- ków oraz administracją geologiczną. Obszarowe ograniczenia lokalizacji składowisk w strefie 1 km od zwartej lub gęstej zabudowy wyznaczono w sąsiedztwie Konina, Goliny, Starego Miasta i Kazimierza Biskupiego.

30 Dodatkowo wskazano obszar o warunkowej możliwości lokalizacji składowisk, oznaczony literą „b”, w promieniu 8 km od lotniska Aeroklubu Konińskiego oraz w pasie o szerokości 500 m od osi autostrady A2. Do rejonów o warunkowych możliwościach lokalizacji składo- wisk włączono również tereny leżące w granicach Powidzko- Bieniaszewskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. W południowej części arkusza wyznaczono tereny ograniczeń związanych z ochroną wód podziemnych, położone w strefie wysokiej ochrony tych wód, należących do czwartorzędowego GZWP nr 150 – Pradolina Warszawa-Berlin (Koło-Odra) i kredowego GZWP nr 151 – Zbiornik Turek – Konin –Koło. Na chwilę obecną oba te zbiorniki nie mają jeszcze wykonanej dokumentacji hydrogeologicznej. Należy się jednak liczyć z faktem, że po ich wykonaniu zasięg i zakres ochrony zbiorników może ulec zmianie. Dodatkowo, w przypadku szukania miejsca pod składowisko, należy brać również pod uwagę odległość od występującej w obrębie wyróżnionych RWU zabudowy na terenach wiej- skich oraz punktowych, chronionych obiektów środowiska przyrodniczo – kulturowego. Na terenie omawianego arkusza są to liczne zabytki, obiekty sakralne, stanowiska archeologiczne i punktowe obiekty ochrony przyrody wyszczególnione na planszy A mapy. Problem lokalizacji składowisk odpadów komunalnych Na całym omawianym obszarze nie występują na powierzchni terenu utwory ilaste o bardzo niskim współczynniku filtracji, które pozwoliłyby na lokalizację składowisk odpa- dów innych niż obojętne, bez konieczności stosowania dodatkowych zabezpieczeń w postaci sztucznie układanych barier gruntowych lub izolacji syntetycznych. Miejsca pod tego typu składowiska można szukać w południowo-wschodniej części arkusza gdzie w dwóch otwo- rach dokumentacyjnych na głębokości 7 – 9 metrów nawiercono iły plioceńskie o dobrych właściwościach izolacyjnych. Na terenach tych po usunięciu nadkładu można będzie lokali- zować także składowiska odpadów innych niż obojętne. Także w północno-zachodniej części arkusza, gdzie gliny zwałowe mają największe na tym terenie miąższości dochodzące do prawie 45 m (otwór 5 – tabela 7) można szukać obszaru pod lokalizację składowisk odpadów komunalnych. Na dobre właściwości izolacyjne występujących tam glin wskazuje pośrednio duża różnica pomiędzy głębokością do nawierconego i ustalonego zwierciadła wód podziemnych (tabela 7) występujących pod tymi glinami. Być może wyniki szczegółowego rozpoznania geologiczno-inżynierskiego i hydrogeologicznego pozwolą na lokalizację na tych terenach, bez konieczności układania dodatkowej izolacji, także składowisk odpadów innych niż obojętne i niebezpieczne (w tym komunalnych). Na pozostałym obszarze lokalizacja takich składowisk będzie wymagała zastosowania izolacji syntetycznych lub sztucznie stworzonych barier gruntowych.

31 Dobrym miejscem do lokalizowania składowisk odpadów są tereny, na których istnieje bądź istniała intensywna działalność górnicza. Rejony takie w postaci hałd występują w północnej części arkusza i związane są z zaniechaną już eksploatacją złóż węgla brunatnego – Pątnów III i Konin odkrywka Kazimierz Południe. Są to duże obszary terenów przeobra- żonych i niewykorzystywanych. Brak jest tu większych zagrożeń geotechnicznych a dodatkowo na miejscu w dużych ilościach dostępne są iły poznańskie, wydobyte przy zdej- mowaniu nadkładu – bardzo dobry materiał izolacyjno-sorbcyjny (Kasiński, 2005). Stąd na hałdzie odkrywki Kazimierz Południe zaprojektowano już składowisko odpadów komunalnych dla gminy Kazimierz Biskupi. Ocena najkorzystniejszych warunków geologiczno-hydrogeologicznych dla lokalizowania składowisk Za najkorzystniejsze do lokalizacji składowisk odpadów należy uznać tereny położone w zachodniej części arkusza, w pasie: Nowa Wieś – Stara Wieś – Cienin Kościelny – Spławie – Barbarka, ze względu na istniejące tam największe miąższości glin zwałowych (20-40 m) i dużą głębokość do zwierciadła wody. Występujący tu pakiet utworów słabo przepuszczalnych powinien mieć dobre właściwości izolacyjne na co wskazuje pośrednio duża różnica pomiędzy nawierconym i ustalonym zwierciadłem wód podziemnych. Za ewentualnym wy- borem miejsca pod składowisko właśnie w tych rejonach przemawia również to, że brak jest tu ograniczeń geośrodowiskowych. Jednak lokalizacja tu składowisk odpadów innych niż obojętne będzie prawdopodobnie wymagała zastosowania zabezpieczeń uzupełniających. Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych W ramach warstwy tematycznej „Składowanie odpadów” na planszy B Mapy przedstawiono również lokalizację znajdujących się w obrębie arkusza niezrekultywowanych wyrobisk po eksploatacji kopalin, które rozpatrywane mogą być jako miejsca składowania odpa- dów po przeprowadzeniu badań geologiczno - inżynierskich i hydrogeologicznych oraz wykonaniu odpowiednich systemów zabezpieczeń. W obrębie arkusza występują jedynie cztery wyrobiska po eksploatacji piasków i żwirów w pobliżu miejscowości: Przyjma, Włodzimirów i Sokółki. Leżą one na obszarach pozbawionych naturalnej izolacji stąd ewentualne wykorzystanie tych miejsc pod składowiska odpadów będzie wiązało się z wykonaniem zabezpieczeń dna i skarp wyrobisk przy użyciu izolacji syntetycznych lub stworzeniu dodatkowych barier gruntowych. Wszystkie wskazane odkrywki posiadają szereg ograniczeń geośrodowiskowych ze względu na: ochronę przyrody, bliskie sąsiedztwo zwartej zabudowy miejskiej a także z uwagi na ich położenie na obszarze złóż.

32 Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyróżnio- nych typów odpadów należy traktować jako podstawę późniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawiązaniu do nich projektowania odpowiednich badań geologicznych i hydrogeologicznych. Dane i oceny zaprezentowane na planszy B zawierają elementy wiedzy o środowisku niezbędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym. Natu- ralne warunki izolacyjności podłoża są przesłanką nie tylko dla składowania odpadów lecz także powinny być uwzględniane przy lokalizowaniu innych obiektów zaliczanych do kategorii szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi lub mogących pogorszyć stan śro- dowiska. Informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych mogą być użyteczne przy wskazaniu optymalnych kierunków zagospodarowania tere- nów zdegradowanych. Plansza B prezentuje więc zarówno wybrane aspekty odporności śro- dowiska jak i zapis istotnych wskaźników zanieczyszczeń, do których dostosowane powinny być szczegółowe rozwiązania w zakresie zarządzania przestrzenią. Tabela 7 Zestawienie wybranych profili otworów wiertniczych (materiały archiwalne)

Głębokość do zwierciadła wody Nr otw. Miąższość podziemnej występującego pod Profil geologiczny Archi- na mapie warstwy warstwą izolacyjną wum i nr dokumen- izolacyjnej [m p.p.t.] otworu tacyjnej strop B [m] zwierciadło zwierciadło warstwy litologia warstwy nawiercone ustalone [m.ppt] 1 2 3 4 5 6 7 0,0 Gleba 0,5 Glina zwałowa 35,5 51,0 21,0 BH 1 36,0 Piasek średnioziarnisty Q 5120127 45,0 Muły Ng 51,0 Piasek drobnoziarnisty 0,0 Gleba 0,5 Glina piaszczysta 1,5 2,0 Piasek BH 2* 4,6 Glina zwałowa 5,0 9,6 3,8 5120060 9,6 Piasek drobnoziarnisty Q 10,7 Piasek ze żwirem 11,7 Glina zwałowa 0,0 Gleba 0,5 Glina piaszczysta 4,5 3,5 Glina BH 3* 5,0 Żwir piaszczysty Q 30,0 30,0 5120002 7,5 Glina zwałowa 14,5 22,0 Rumosz Ng 23,5 Piasek drobnoziarnisty

33 1 2 3 4 5 6 7 0,0 Gleba 0,5 Piasek drobnoziarnisty/Glina CAG PIG 3,0 Glina zwałowa Q 33,0 60,0 30,4 4 3926/284 36,0 Muły/Piasek 40,0 Ił Ng 41,5 Margle Cr 0,0 Gleba BH 1,2 Margle ilaste 43,8 45,0 7,0 5* 5120110 2,0 Glina zwałowa Q 45,0 Piasek drobnoziarnisty Ng 0,0 Nasyp BH 0,5 Margle Q 6 5120124 2,0 Glina zwałowa 22,0 24,0 4,7 24,0 Piasek drobnoziarnisty Ng 0,0 Gleba BH 7 0,5 Glina Q 22,0 22,5 3,5 5120019 22,5 Piasek drobnoziarnisty Ng 0,0 Gleba 0,4 Glina piaszczysta 1,7 2,1 1,0 CAG PIG 8* 2,1 Piasek/Glina Q 3926/199 3,5 Glina zwałowa 18,9 22,4 4,8 22,4 Piasek drobnoziarnisty Ng 0,0 Gleba 0,3 Piasek drobnoziarnisty 1,8 Glina 1,2 CAG PIG 3,0 Piasek ze żwirem Q 8,2 4,0 9* 3926/146 3,7 Glina 4,5 8,2 Żwir drobnoziarnisty 9,6 Muły 10,8 Glina zwałowa 0,0 Gleba 0,5 Glina piaszczysta BH 5,8 Glina zwałowa 6,5 14,0 8,2 10 5120214 7,0 Piasek średnioziarnisty Q 8,5 Glina zwałowa 14,0 Piasek średnioziarnisty Ng 0,0 Otoczaki BH 0,8 Glina 19,2 20,0 b.d. 11 5120165 10,0 Glina zwałowa Q 20,0 Piasek drobnoziarnisty Ng 0,0 Gleba 0,5 Glina CAG PIG 4,0 Glina zwałowa Q 13,5 22,0 9,5 12 4026/196 14,0 Węgiel brunatny 21,0 Ił Ng 22,0 Piasek pylasty 0,0 Gleba BH 0,3 Glina 16,7 18,0 5,2 13 5120216 4,8 Glina zwałowa Q 17,0 Wapienie Cr 0,0 Gleba 0,5 Glina piaszczysta 4,5 Glina 9,0 29,0 6,5 BH 9,5 Piasek Q 14 5120183 14,0 Piasek drobnoziarnisty 16,5 Glina zwałowa 20,0 Rumosz skalny Cr 21,0 Margle

Rubryka 1: BH – Bank HYDRO CAG PIG – Centralne Archiwum Geologiczne Państwowego Instytutu Geologicznego Rubryka 2: * - otwór wiertniczy zlokalizowany również na MGP – Plansza B, Rubryka 4: Q – czwartorzęd, Ng – neogen, Cr – kreda, Rubryka 7: b.d. – brak danych,

34 X. Warunki podłoża budowlanego

Do opracowania warunków podłoża budowlanego na obszarze arkusza Golina wykorzystano mapę w skali 1:50 000 (arkusz Golina) stanowiącą mapę podstawową do Mapy geologicznej Polski w skali 1:200 000 (Mańkowska, 1974) wraz z objaśnieniami (Ciuk, Mań- kowska, 1981), oraz mapy topograficzne w skali 1: 50 000 i 1: 25 000. Ocenę warunków pod- łoża budowlanego przedstawiono na obszarze arkusza Golina z pominięciem: parku krajobrazowego, rezerwatów, terenów leśnych, gleb chronionych klas I-IVa, łąk na glebach pochodzenia organicznego, obszarów udokumentowanych złóż i terenów miejskich o zwartej zabu- dowie oraz dawnego wyrobiska węgla brunatnego, w którym utworzono zbiornik wodny. Na obszarze omawianego arkusza podłoże budowlane stanowią wyłącznie utwory czwartorzędowe. Podłoże o warunkach korzystnych dla budownictwa stanowią osady plejsto- ceńskie: lodowcowe, czołowomorenowe i rzeczne (wyższe tarasy) piaski ze żwirami na obszarach, gdzie zwierciadło wody gruntowej znajduje się głębiej niż 2 m p.p.t., gliny zwałowe oraz osady zastoiskowe. Wśród utworów niespoistych przeważają utwory czołolodowcowe zlodowaceń północ- nopolskich. Są to zagęszczone i średniozagęszczone drobno- i różnoziarniste piaski i piaski ze żwirami z glinami zwałowymi i głazami w stropie. Te niewysokie wzniesienia moreny czo- łowej zajmują większe powierzchnie w północnej i centralno-zachodniej części obszaru arkusza. W rejonie Kazimierza Biskupiego towarzyszą im duże wały kemów, zbudowane z twardoplastycznych mułków i średniozagęszczonych, drobnoziarnistych piasków. W północno- wschodniej części arkusza na południe od Starego Konina wznosi się kilka niewysokich, piaszczysto-żwirowych pagórków morenowych zlodowaceń środkowopolskich. Większość wzgórz morenowych z uwagi na nachylenie zboczy mniejsze niż 12% zakwalifikowano do terenów o korzystnych warunkach budowlanych. Wzgórza o stromych zboczach występują głównie na terenach zalesionych. Na terenach bezleśnych większe nachylenia terenu stwierdzono tylko na wzgórzach położonych na północ od Goliny. Podłoże nadające się pod zabudowę stanowią także zagęszczone i średnio zagęszczone wodnolodowcowe utwory piaszczysto-żwirowe zlodowaceń północno- i środkowopolskich. Budują one wysokie tarasy rzeczne oraz tworzą płaty wśród glin zwałowych. Dominują osady zlodowaceń północnopolskich, w których zdecydowanie przeważa materiał piaszczysty. Za- gęszczone piaski ze żwirami zlodowaceń środkowopolskich budują wyższe tarasy Warty, występują na niewielkich obszarach pomiędzy Goliną, a Spławiem oraz na terenach leżących na południowy wschód od Warty. Charakteryzują się większą ilością żwirów, miejscami są to

35 kilkumetrowe pokłady żwiru (dolina Warty). Część wyższych tarasów Warty ze względu na duże nachylenie terenu została zaliczona do obszarów, gdzie występują niekorzystne warunki budowlane. Jako tereny nadające się pod zabudowę należy też uznać wyższe partie plejstoceńskich nadzalewowych tarasów Warty, zbudowanych z średnio zagęszczonych, drobno- i średnio- ziarnistych piasków rzecznych, gdzie zwierciadło wód gruntowych zalega poniżej 2 m p.p.t. Obszary te występują w dolinie Warty między miejscowościami Radolina i Sławskie Holen- dry, stanowiąc wyraźnie zaznaczające się wyspy wśród niżej położonych, zawodnionych osa- dów. W południowej części arkusza pomiędzy miejscowościami Osiecza II i Kowalewek w postaci kilku niewielkich płatów na glinach zwałowych występują zagęszczone, różnoziar- niste, piaski lodowcowe ze znaczną domieszką żwiru, z okresu zlodowaceń północnopolskich. Największe rozprzestrzenienie wśród osadów o korzystnych warunkach budowlanych mają gliny zwałowe. Dominują zapiaszczone gliny zlodowaceń północnopolskich (głównie poziomu górnego) w stanie od zwartych do twardoplastycznych. Gliny te są przeważnie nie- skonsolidowane, tylko gliny poziomu dolnego (poziom górny został wyerodowany) można ocenić jako małoskonsolidowane. Do małoskonsolidowanych zaliczono także zwarte gliny zwałowe zlodowaceń środkowopolskich, które na obszarach objętych waloryzacją występują w postaci niewielkich, pojedynczych płatów, jedynie w południowo-wschodniej części arkusza i w rejonie Adamowa. Podłoże budowlane nadające się pod zabudowę stanowią także utwory zastoiskowe zlo- dowaceń środkowopolskich wykształcone w postaci średniozagęszczonych, drobnoziarnistych piasków i zwartych, ilastych pyłów (Ciuk, Mańkowska, 1981), występujące w trzech niewielkich płatach na zachód i południowy zachód od Starego Miasta. Tereny o warunkach niekorzystnych dla budownictwa to rejony, gdzie występują grunty słabonośne (organiczne, spoiste miękkoplastyczne) i niespoiste luźne oraz wszystkie rejony, gdzie zwierciadło wód gruntowych występuje płycej niż 2 m p.p.t. Do obszarów o warunkach niekorzystnych zaliczono tereny zalewowych tarasów rzecznych (głównie szeroka dolina Warty) oraz obszary, gdzie w dnach rynien lodowych, starorzeczach, obniżeniach powierzchni dolinnych i w zamkniętych zagłębieniach powierzchni (głównie w centralnej i południowej części arkusza) występują torfy, gytie i iłowo-mułkowe, plastyczne namuły z dużą ilością humusu. Terenami gdzie istnieją warunki utrudniające budownictwo są także niewielkie obszary (w centralnej części arkusza), gdzie w wodnolodowcowych, osadach piaszczysto-żwirowych,

36 wody gruntowe występują płycej niż 2 m p.p.t., piaski eoliczne (w południowo-wschodniej części arkusza), północne i zachodnie, strome brzegi jeziora Gosławskiego, silnie nachylone tarasy Warty pomiędzy Sławskiem i Ruminem i sporadycznie występujące strome odcinki stoków wzgórz morenowych (w centralnej części arkusza). Duże powierzchnie (około 19 km2) w północno-wschodniej części arkusza to tereny wyeksploatowanych i zrekultywowanych wyrobisk węgla brunatnego. Pomimo tego, że wyrobiska te zostały zasypane, a powierzchnia wyrównana do rzędnej terenu, znajdujące się tu grunty nie są jeszcze wystarczająco zagęszczone i całkowicie ustabilizowane, dlatego też zaliczono je do podłoża o warunkach utrudniających budownictwo. Budownictwo na tych terenach wymaga przeprowadzenia szczegółowych badań w konkretnych miejscach gdzie projek- tuje się posadowienie budowli, a także wykonania zabiegów polepszających właściwości pod- łoża budowlanego.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Na obszarze arkusza Golina występują chronione gleby (klasy bonitacyjnej IIIa-IVa) oraz łąki na glebach pochodzenia organicznego. Obszar gleb chronionych w zwartej przestrzeni występuje w zachodniej i północnej części arkusza oraz w odizolowanych płatach na południu arkusza w pasie na południowym brzegu doliny Warty i w rejonie miejscowości Posada na wschodzie. Zajmują one około 30 % powierzchni arkusza. Są to głównie gleby bielicowe. Łąki na glebach pochodzenia organicznego występują w niewielkich obszarach na obrzeżach zalewowej doliny Warty na południu arkusza w rejonie miejscowości: Dąbrowica, Barłogi i Stare Miasto, w centralnej części arkusza w rejonie Goliny oraz na północy w obniżeniach terenu w pobliżu miejscowości: Stara Olszyna i Janów. Lasy, głównie sosnowe z niewielkim udziałem dębu, olszy, jesionu, modrzewia i świerku, zajmują około 25 % omawianego arkusza. Występują głównie w jego północno- wschodniej i południowej części. Największy kompleks leśny znajduje się w rejonie Kazimie- rza Biskupiego i Jeziora Gosławskiego – tak zwana „Puszcza Bieniszewska”. Mniejsze kompleksy lasów występują na południe od Sławska (południowa część arkusza) oraz na północ- nym zachodzie w okolicach Grabiny. Cechą charakterystyczną lasów jest ich struktura rodza- jowa. Wśród gatunków drzew dominuje sosna, zdecydowanie mniejszy udział mają: dąb, jesion, klon, brzoza i olcha występująca na terenach zabagnionych. Buk, świerk i jodła wystę- pują sporadycznie. Wśród typów siedliskowych przeważa grąd ubogi, bór mieszany, rzadko grąd bogaty.

37 Południowo-zachodnia część arkusza objęta jest Nadwarciańskim Parkiem Krajobrazo- wym, utworzonym w 1995 roku decyzją Wojewody Konińskiego. Park ten powołany został w celu ochrony środowiska przyrodniczego, swoistych cech krajobrazu (łąki i starorzecza), zachowania ze względów naukowych i dydaktycznych miejsc lęgowych ptactwa wodnego, błotnego i lądowego oraz ochrony ptaków przelotnych, a także zabezpieczenia wartości histo- rycznych i kulturowych regionu. Awifauna lęgowa doliny Warty liczy 153 gatunki. Spośród kilkudziesięciu występujących tu gatunków ssaków na uwagę zasługuje: łoś, bóbr i wydra. Występuje tu także ogromne bogactwo roślin prawnie chronionych (57 gatunków), z których na szczególną uwagę zasługują: widłaki, sasanki, pomocnik baldaszkowy, mącznica, storczy- ki, lilie wodne i rosiczki (Milewska, 1994 i Raport o stanie środowiska, 2000). Pyzderski Obszar Chronionego Krajobrazu obejmuje od północnego wschodu wspo- mniany wyżej park krajobrazowy. Utworzony został decyzją Wojewody Konińskiego w 1986 roku. Jest to fragment płaskiej równiny, urozmaiconej wałami wydm oraz rozległymi, płytki- mi i podmokłymi obniżeniami.. Jest to teren charakteryzujący się dużym stopniem naturalno- ści szaty roślinnej. Obniżenia terenu wykorzystywane są jako łąki lub torfowiska niskie, natomiast wyniosłości porośnięte są niewielkimi sosnowymi kompleksami leśnymi. Ta mozaika środowiskowa jest doskonałym miejscem lęgowym i żerowiskiem dla wielu chronionych ga- tunków ptaków wodno-błotnych (Łakomiec i inni, 1998). Zupełnie inny charakter przyrodniczo-krajobrazowy posiada północna i centralna część arkusza objęta Powidzko-Bieniszewskim Obszarem Chronionego Krajobrazu. Cechuje go ogromne bogactwo charakterystycznych form morfologicznych: rynny polodowcowe, wzgó- rza moreny czołowej, płaskie i faliste powierzchnie moreny dennej i liczne jeziora. Obszar Powidzko-Bieniszewski łączy Pojezierze Gnieźnieńskie poprzez Puszczę Bieniszewską z doliną Warty. Puszcza Bieniszewska to resztki dużego kompleksu leśnego przylegającego do Jeziora Gosławskiego. Wśród zalesionych pagórków kemowych licznie występują małe jeziora. Duża zmienność obszarów o różnym poziomie wód gruntowych decyduje o urozma- iconym krajobrazie puszczy i znacznym zróżnicowaniu siedliskowym. W obszarze Puszczy Bieniszewskiej powstały rezerwaty leśne: „Bieniszew” i „Sokółki” ze względu na walory florystyczne, „Pustelnik” usytuowany na wzgórzu, wśród leśnych polan i jezior z klasztorem oo. Kamedułów w celu zachowania fragmentu naturalnych lasów liścia- stych łęgowych oraz grądowych, „Mielno” stworzony w celu ochrony terenów lęgowych ptactwa wodnego i błotnego. W południowej części omawianego arkusza, projektowane jest utworzenie rezerwatu przyrody „Kozia Góra” ze względu na zróżnicowany krajobraz, na który składają się tereny

38 leśne porastające suche siedliska (wydmy), obszary podmokłe oraz siedliska jeziorek śródle- śnych i śródłąkowych. Ponadto w obszarze tym występują różne liczne gatunki roślin i zwierząt prawnie chronionych. Tabela 8 Wykaz rezerwatów i pomników przyrody Nr Gmina obiektu Forma Rok Rodzaj obiektu Miejscowość na ochrony zatwierdzenia (powierzchnia w ha) Powiat mapie 1 2 3 4 5 6 Kazimierz L – „Mielno” 1 R Bieniszew Biskupi 1957 (93,64) Konin Kazimierz L – „Bieniszew” 2 R Bieniszew Biskupi 1996 (144,4) Konin Kazimierz L – „Pustelnik” 3 R Bieniszew Biskupi 1997 (100,25) Konin Kazimierz L – „Sokółki” 4 R Włodzimirów Biskupi 1996 (249) Konin Stare Miasto K – „Kozia Góra” 5 R Kozia Góra * Konin (250) Kazimierz Kazimierz 6 P Biskupi 1993 Pn – G (granitoid) Biskupi Konin Bieniszew Kazimierz 7 P przy rez. Biskupi 1977 Pż – dąb szypułkowy „Mielno” Konin Kazimierz Bieniaszew 8 P Biskupi 1956 Pż – dąb szypułkowy Leśnictwo Konin Kazimierz 9 P Głodowo Biskupi 1957 Pż – 7 dębów szypułkowych Konin Golina Golina Pż – 3 lipy drobnolistne, modrzew 10 P 1978 i 1979 Park Konin europejski, wierzba biała płacząca Golina Pż – aleja drzew pomnikowych Radolina 11 P 1979 (100 grabów na długości 100 m Park Konin i 40 wiązów na długości 60 m) Radolina Golina 12 P 1979 Pż – jesion wyniosły i klon srebrzysty Park Konin Konin 13 P Konin 1993 Pż – dąb szypułkowy Konin Rzgów 14 P Osiecza 1993 Pż – dąb szypułkowy Konin Kozia Góra Stare Miasto Pż – kilkanaście jałowców pospolitych 15 P 1983 i lasek wiejski Konin w tym 1 z dwoma odnogami Rzgów 16 P Zastruże 1999 Pż – bluszcz kwitnący Konin

Rubryka 2 - R – rezerwat, P – pomnik przyrody; Rubryka 6 - rodzaj rezerwatu: L – leśny, K – krajobrazowy; - rodzaj pomnika przyrody: Pż – żywej, Pn – nieożywionej; - rodzaj obiektu: G – głaz narzutowy;

39 Na arkuszu Golina ochroną objęto kilkanaście pomników przyrody żywej (tabela 8). Najczęściej są to dęby szypułkowe, lipy, modrzew europejski, wierzba biała, jesion wyniosły, klon srebrzysty, jałowiec i bluszcz kwitnący. Pomnikiem przyrody nieożywionej ustanowiono głaz granitowy znajdujący się w Ka- zimierzu Biskupim. W miejscowości Radolina przy parku zachowały się grabowe i wiązowe aleje drzew pomnikowych. Ochroną objęto parki dworskie, z interesującym składem gatun- kowym drzew w: Golinie, Kownicach, Radolinie i Ruminie oraz park pałacowy w Posadzie i miejski nad Wartą w starej części Konina Według krajowej sieci ekologicznej ECONET – Polska (Liro, 1998), obszar Puszczy Bieniszewskiej i Dolina Warty, znajduje się w biocentrum obszaru węzłowego o znaczeniu międzynarodowym (19M) Doliny Środkowej Warty (fig. 5). Pod względem fizycznogeogra- ficznym obszar ten, jest terenem den dolinnych, równin peryglacjalnych, pagórków morenowych i tarasów zalewowych. Głównymi typami siedlisk są: słone łąki, torfowiska niskie, ols, łęg olszowo-jesionowy, acidofilna dąbrowa, grąd środkowoeuropejski, subkontynentalny bór sosnowy i mieszany oraz murawy ksenotermiczne. W południowej części arkusza, obejmując Dolinę Warty, wyznaczony został na podstawie Dyrektywy Rady Europy (nr 79/409/EWG) obszar specjalnej ochrony (OSO) dla ochrony dzikich ptaków (tabela 9). Wchodzi on w skład Europejskiej Sieci Ekologicznej – Natura 2000, pod nazwą „Dolina Środkowej Warty” (kod PLB300002), której celem jest ochrona cennych pod względem przyrodniczym i zagrożonych składników różnorodności biologicz- nej. Jest to obszar zalewowy rzeki, łąk i pastwisk, lokalnie porośniętych łęgami i wikliną nad- rzeczną. Stanowi on ważną ostoję ptaków wodno-błotnych, zwłaszcza w okresie lęgowym. Występują tu co najmniej 42 gatunki ptaków znajdujących się na liście Załącznika I Dyrek- tywy i 18 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi. Według propozycji pozarządowej listy ptasich ostoi, granice tego obszaru Doliny Środ- kowej Warty należy zmienić, powiększając jej obszar. Również w południowej części arkusza, w Dolinie Warty, w nieco większym ku połu- dniowi obszarze aż do autostrady, na podstawie Dyrektywy Rady Europy (nr 92/43/EWG), wyznaczony został specjalny obszar (SOO) dla ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, tak zwanej „Siedliskowej” (tabela 10). W Europejskiej Sieci Ekologicznej – Natura 2000, obszar ten nazwano „Ostoją Nadwarciańską” (kod PLH300009). Obszar ten, rozciągający się w kierunku zachodnim (poza granice omawianego arkusza), obejmuje co najmniej 24 rodzaje siedlisk wymienionych w Załączniku I do Dyrektywy Siedliskowej. Są one wyjątkowo zróżnicowane ( od bagiennych i torfowiskowych do suchych, wydmowych),

40 a część z nich, jak na przykład priorytetowe, śródlądowe łąki haliofilne, cechują się bardzo dobrym stanem zachowania. Łąki te, z bogatymi populacjami ginących gatunków słonorośli oraz zagrożonego w Polsce storczyka błotnego, są osobliwością w skali europejskiej.

Fig. 5. Położenie arkusza Golina na tle systemów ECONET – Polska (Liro, 1998) System ECONET 1 – granica obszaru węzłowego o znaczeniu międzynarodowym, jego numer i nazwa: 12M – Obszar Powidzko- Goplański, 19M – Obszar Doliny Środkowej Warty; 2 – biocentra w obszarze węzłowym o znaczeniu międzynaro- dowym; 3 - strefa buforowa w obszarze węzłowym o znaczeniu międzynarodowym; 4 – korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym, jego numer i nazwa: 28k – Mesznej, 37k – Prosny; 5 - jeziora

Należy podkreślić, że krajobraz Doliny Środkowej Watry jest jednym z najlepiej za- chowanych naturalnych i półnaturalnych krajobrazów typowej rzeki nizinnej. Także w północno-wschodnie części arkusza, na obszarze Puszczy Bieniszewskiej, na podstawie Dyrektywy Rady Europy (nr 92/43/EWG), wyznaczony został drugi specjalny obszar (SOO) dla ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (tabela 9). W Europejskiej Sieci Ekologicznej – Natura 2000, obszar ten nazwano „Puszcza Bieniszew- ska” (kod PLH300011).

41 Obszar ten to zwarty kompleks lasów położony na zachodnim krańcu aglomeracji miejsko-przemysłowej Konina. Niemal cały omawiany obszar pokrywają dobrze zachowane lasy grądowe oraz łęgi, a w niewielkim stopniu acidofilne i świetliste dąbrowy. Tabela 9 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000

Nazwa Położenie centralnego Położenie administracyjne obszaru obszaru punktu obszaru w obrębie arkusza Kod i symbol Lp. (ha) Typ obszaru oznacze- Długość Szerokość Kod obszaru Obszaru Województwo Powiat Gmina nia geograficzna geograficzna NUTS na mapie Powierzchnia 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Puszcza Bieni- Kazimierz 1 B PLH300011 E 18 11 16 N 52 16 51 952,5 PL0F4 wielkopolskie Konin szewska Biskupi S m. Konin Golina Ostoja m. Golina Nadwar- 26 PLOF4 Konin Stare Mia- 2 K PLH300009 E 17 57 46 N 52 11 10 wielkopolskie ciańska 971,2 PLOF2 Słupca sto S Rzgów Lądek Zagorów m. Konin Dolina Golina Środko- Stare Mia- 60 PLOF4 Konin 3 J PLB300002 wej War- E 18 57 59 N 52 14 40 wielkopolskie sto 133,9 PLOF2 Słupca ty Rzgów P Lądek Zagorów

Rubryka 2: B – wydzielenie specjalnego obszaru ochrony, bez żadnych połączeń z innymi obszarami Natura 2000 J – obszar specjalnej ochrony, częściowo przecinający się z specjalnym obszarem ochrony K – specjalny obszar ochrony, częściowo przecinający się z obszarem specjalnej ochrony Rubryka 4: P – obszar specjalnej ochrony ptaków S – specjalnej obszar ochrony siedlisk

Znajdują się tu też trzy eutroficzne zbiorniki wodne, nad brzegami których rozwijają się rozległe połacie szuwarów i mechowisk. Stwierdzono tu występowanie ośmiu rodzajów siedlisk zawartych w Załączniku I Dyrektywy Siedliskowej. Występują tu również liczne gatunki chronione na mocy polskiego prawa.

XII. Zabytki kultury

Na obszarze arkusza Golina dokonano kilka cennych odkryć archeologicznych (Jaska- nis, 1998). Należą do nich: relikt późnośredniowiecznego dworu obronnego „Góra Mszalna” w Kazimierzu Biskupim, stożkowaty gródek z XIV wieku „Starostwo” w Barłogach oraz

42 skupisko osad w Myśliborzu i w Kawnicach. Zachowało się też wiele cennych zabytków, z których najwartościowsze wpisane zostały do rejestru zabytków (Milewska, 1994). Miasto Golina prawa miejskie uzyskało w 1330 roku. Początkowo było to miasto pry- watne, jako siedziba rodu Golińskich. W 1793 roku zostało ono zajęte przez Prusy, w latach 1807-1815 znalazło się w granicach Księstwa Warszawskiego, potem w Królestwie Polskim. Ochroną konserwatorską objęty został układ urbanistyczny starej części miasta, w której na szczególną uwagę zasługuje drewniany kościół z 1765 roku z murowaną kaplicą oraz pozo- stałości klasycystycznego dworu i oficyny z 2 połowy XVIII wieku wraz z parkiem krajobra- zowym, w którym rosną drzewa uznane za pomniki przyrody. Kazimierz Biskupi to znana wieś turystyczna istniejąca już w X–XI wieku. Znajduje się tu romański kościół z XI wieku, przebudowany w początku XVI wieku i powiększony w 1859 roku z rokokowym wystrojem wnętrza. Zabytkiem jest także zespół klasztorny pobernardyń- ski z późnogotyckim kościołem z 1518 roku, przebudowany w XVIII, XIX i XX wieku i klasztor w kształcie podkowy z wirydarzem, w którym znajduje się misyjne muzeum z bogatymi zbiorami z Azji i Afryki. Na cmentarzu wznosi się drewniana kaplica z 1640 roku. W rynku znajduje się zabytkowy kamień granitowy. W lasach Bieniszewskich na wzgórzu, wznosi się „Klasztor Bieniszew” jako pustelnia leśna Kamedułów (wcześniej Benedyktynów) z późnobarokowym kościołem zbudowanym w 1747-81 roku. Kościół ten zniszczony w czasie wojny przez Niemców, odbudowany, posiada polichromie i stalle z połowy XVIII wieku. Stare Miasto, obecnie wieś gminna, jest miejscem pierwotnej lokacji Konina, spalonego w 1331 roku, przez Krzyżaków. Z dawnego miasta pozostał czworoboczny plac rynkowy. Znajduje się tu XIII wieczny kościół, do którego dobudowano w XX wieku od strony zachodniej część w stylu neoromańskim. Zabytkowy kościół gotycki z początku XVI wieku znajduje się w Myśliborzu, a w Sławsku kościół pod wezwaniem św. Wawrzyńca zbudowany w 1614 roku. Bardzo cenne objęte ochroną konserwatorską są zespoły parkowo-dworskie w Golinie, Kawnicach, Radolinie i Rumini oraz zespół parkowo-pałacowy w Posadzie. Zespoły te często posiadają liczne zabytkowe zabudowania gospodarcze. Ochroną konserwatorską objęty jest również park miejski nad Wartą w starej części Konina.

XIII. Podsumowanie

Obszar objęty arkuszem Golina charakteryzuje się znacznym zróżnicowaniem pod względem uprzemysłowienia oraz zagospodarowania przestrzennego. Największym miastem

43 w obrębie arkusza jest, oprócz osiedli zachodniego Konina, miasto Golina liczące około 4,4 tys. osób. Miasto jest ośrodkiem usługowym regionu rolniczego. Przez teren arkusza prze- biegają ważne trasy komunikacyjne: drogowe i kolejowe, na linii Warszawa – Poznań z węzłem autostradowym (autostrada A-2) ze zjazdem w obrębie gminy Golina. W obszarze tym na dużą skalę prowadzona była eksploatacja węgla brunatnego ze złóż: „Pątnów I”, „Pątnów II”, „Pątnów III”, „Konin-odkrywka Kazimierz Południe” i „Gosławi- ce”. Zasoby tych złóż zostały wyczerpane, a wyrobiska poeksploatacyjne zrekultywowano. Udokumentowane pozostało jedynie niewielkie zasobowo złoże węgla brunatnego „Rumin” (58 tys. ton), dotychczas górniczo nieudostępnione. Eksploatacja kruszywa naturalnego drobnego (piasku) jako surowca drogowego i budowlanego, prowadzona na jest na podstawie ważnych koncesji, na trzech złożach: „Przyjma I”, „Władzimirów I” i „Sokółki”. Do podjęcia eksploatacji przygotowywane jest złoże „Przyjma II”. Natomiast perspektywy surowcowe dla rozpoznania nowych zasobów kruszywa drobnego – piasków, istnieją w rejonie Goliny i już udokumentowanego złoża „Przyjma”. Wydaje się, że te perspektywy zasobów kruszywa, mogą stanowić lokalną bazę surowcową dla potrzeb budownictwa ogólnego i drogowego. Użytkowe poziomy wodonośne występują w obrębie: czwartorzędowego, neogeńskiego i górnokredowego piętra wodonośnego. Największe znaczenie dla zaopatrzenia mieszkańców w wodę na badanym terenie ma górnokredowe poziomy wodne, występujące w spękanych osadach marglisto-wapiennych. Na omawianym terenie znajdują się fragmenty zbiorników wód podziemnych: czwartorzędowy Pradoliny Warszawa-Berlin oraz górnokredowy Turek- Konin-Koło. Ochrona tych zbiorników powinna być uwzględniona w planach zagospodarowania przestrzennego gmin. Tereny preferowane do lokalizowania w ich obrębie składowisk odpadów występują głównie w północnej i zachodniej części arkusza, gdzie na powierzchni terenu odsłaniają się słabo przepuszczalne gliny zwałowe, które stanowić mogą podłoże dla bezpośredniego skła- dowania wyłącznie jednak odpadów obojętnych. Najkorzystniejsze warunki dla lokalizacji składowisk, ze względu na największe miąższości utworów słabo przepuszczalnych, dużą głębokość do użytkowego poziomu wodonośnego oraz brak ograniczeń geośrodowiskowych, występują w pobliżu miejscowości: Nowa i Stara Wieś, Cienin Kościelny, Spławie i Barbar- ka. Lokalizacja składowisk odpadów innych niż obojętne, na terenach położonych w obrę- bie arkusza, będzie wymagała zastosowania dodatkowych izolacji syntetycznych lub sztucznie stworzonych barier gruntowych.

44 Na obszarze arkusza Golina podłoże budowlane o warunkach korzystnych dla budownictwa stanowią wodnolodowcowe, lodowcowe, czołowomorenowe i rzeczne (średnie i wyż- sze tarasy) piaski ze żwirami na obszarach, gdzie zwierciadło wody gruntowej znajduje się poniżej 2 m p.p.t., gliny zwałowe oraz osady zastoiskowe. Występują one w północnej i centralno-zachodniej części arkusza. Terenami o warunkach niekorzystnych dla budownictwa są obszary holoceńskich, a częściowo i plejstoceńskich piaszczystych niskich tarasów rzecznych, często z osadami organicznymi występujące głównie w szerokiej tu dolinie Warty. Obszarami utrudniającymi budownictwo są także tereny w północno-zachodniej części arkusza, gdzie znajdują się zrekultywowane wyrobiska poeksploatacyjne węgla brunatnego, po- nieważ grunty tam nie są jeszcze ustabilizowane. Na obszarze arkusza znajdują się 4 florystyczne rezerwaty przyrody. Projektowane jest powołanie krajobrazowego rezerwatu przyrody „Kozia Góra”, po południowej stronie Warty. W południowo-zachodniej części arkusza, po południowej stronie autostrady, znajduje się Nadwarciański Park Krajobrazowy i otaczający go Złotogórski Obszar Chronionego Krajo- brazu. Natomiast w centralnej i północno-zachodniej części arkusza znajduje się Goplańsko- Kujawski Obszar Chronionego Krajobrazu. Obszar Puszczy Bieniszewskiej oraz dolinę Warty z jej rozlewiskami, tak zwanej Ostoi Nadwarciańskiej wynikającej z propozycji rządowej, włączono do chronionych obszarów siedliskowych programu Natura 2000. Do propozycji obszarów z listy rządowej włączono również ptasią ostoję Doliny Środkowej Warty. Ta ostatnia znalazła się na liście organizacji pozarządowych z propozycją zmiany jej granic i powiększenia jej powierzchni. Na obszarze arkusza znajduje się wiele cennych obiektów wpisanych do konserwator- skiego rejestru zabytków, na przykład układ urbanistyczny i zabytki: Goliny, Kazimierza Bi- skupiego, Starego Miasta i Sławska. Ze względu na: powszechnie występujące tu: gleby wysokich klas bonitacyjnych, zwarte kompleksy leśne, przebieg ważnych tranzytowych tras komunikacyjnych, sąsiedztwo aglomeracji konińskiej, oraz atrakcyjność terenu pod względem przyrodniczym, krajobrazo- wym, kulturowym i turystycznym - podstawowym kierunkiem rozwoju i inwestycji oprócz przetwórstwa rolno-spożywczego i drobnego przemysłu powinna być turystyka i rekreacja.

XIV. Literatura

AQUA., 2005 – Stan czystości wód województwa Wielkopolskiego. Strona internetowa WIOS Poznań Delegatura Konin.

45 BADURA J., BRAŃSKI P., CZAPOWSKI G., GĄSIEWICZ A., GRABOWSKI J., KASIŃ- SKI J., KRAJEWSKA K., KRÓL E., PARUCH-KULCZYCKA J., PIWOCKI M., PRZYBYLSKI B., SŁODOWSKA B., 2001 – Analiza paleogeograficzno-facjalna formacji poznańskiej w aspekcie surowcowym. Centr. Arch. Państw. Inst. Geolog., Warszawa. BOJANOWSKA H., 1982 – Projekt prac penetracyjnych za złożami kruszywa naturalnego na terenie rejonu dróg publicznych w Koninie. Przeds. Geol. Wrocław. BOJANOWSKA H., FOŁTYKIEWICZ W., 1987 – Karta rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego „Zaborze” dla potrzeb drogownictwa. Przeds. Geol. we Wrocławiu. CIUK E., MAŃKOWSKA A., 1981 – Objaśnienia do mapy geologicznej Polski, arkusz Ko- nin, skala 1:200 000. Wyd. Geol. , Warszawa. GAWROŃSKI J., 1983 – Karta rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego „Golina” dla potrzeb drogownictwa INSTRUKCJA opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000., 2005 – Pań- stwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. JASKANIS D., 1998 – Katalog stanowisk archeologicznych objętych rejestrem zabytków nieruchomych w Polsce, Zesz. 2, Generalnego Konserwatora Zabytków, Warszawa. JOCHEMCZAK W., 1987 – Karta rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego (piasku) dla lo- kalnych potrzeb budowlanych i drogowych w miejscowości Głodowo. Łódzkie Zakł. Cer. Budowl. Konstantynów Łódzki. KASIŃSKI J.R., 2005 – Elektrownie składują odpady w wyrobiskach węgla brunatnego, In- formator REA, Państw. Inst. Geolog., Warszawa.

KINAS R., FŁTYNOWICZ W., 1989 – Dokumentacja geologiczna w kategorii C2 złoża kruszywa naturalnego „Rosocha”. Przeds. Geo. we Wrocławiu, Oddz. w Poznaniu. KLECZKOWSKI A. S., 1990 – Mapa obszarów głównych zbiorników wód podziemnych w Polsce wymagających szczególnej ochrony 1:500 000. Inst. Hydrogeol. i Geol. Inż. AGH, Kraków. KONDRACKI J., 1998 – Geografia fizyczna Polski. Wyd. PWN. Warszawa. KOZULA R., 2003 – Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego „Przyjma II”

w kategorii C1. Wrocław. KOZULA R., 2004 - Dodatek nr 1 do dokumentacji geologicznej złoża piasków budowlanych

i drogowych „Przyjma” w kategorii C1. Wrocław. KROGULEC E., WIERCHOWIEC J., 1998 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000 arkusz Golina, Centr. Arch Geolog. Państw. Inst. Geolog., Warszawa.

46 LICHWIEROWICZ T., 1999 – Uproszczona dokumentacja geologiczna w kategorii C1 złoża kruszywa naturalnego – piasku „Władzimirów I”. Łódź. LIRO A., 1998 – Koncepcja krajowej sieci ekologicznej ECONET-Polska. Wyd. IUCON- Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Państw. Inst. Geol. Warszawa. ŁAKOMIEC J., SZAFRAŃSKI F., ZIMNIEWICZ K., 1998 – Wielkopolski informator przy- rodniczy. Urząd Wojewódzki w Poznaniu. MACDONALD D., 1994 - Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Co- astal Waters. Vol. 1 - Development and evaluation of sediment quality assessment guidelines. MAJEWSKI J., 1966 – Uproszczona dokumentacja geologiczna złoża węgla brunatnego płyt- ko zalegającego w rejonie Rumina. MAŃKOWSKA A., 1974 – Mapa geologiczna Polski, arkusz Konin, skala 1:200 000, Wyd. Geol., Warszawa. MILEWSKA M., (red.) 1994 – Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski. Wyd. PWN, Warszawa NOWAK I., 2002 – Mapa hydrogeologicznej Polski w skali 1:50 000. Arkusz Golina. Centr. Arch. Geol. Państw. Inst. Geol., Warszawa. NOWACKI K., 2003 – Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz Golina wraz z tekstem objaśniającym, Centr. Arch. Geolog. Państw. Inst. Geolog., Warsza- wa. OSTRZYŻEK M., DEMBEK W., 1996 – Zlokalizowanie i charakterystyka złóż torfowych w Polsce spełniających kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzględnieniem wymogów związanych z ochroną i kształtowaniem środowiska. Inst. Melioracji i Użytków Zielonych, Falenty. PACZYŃSKI B., 1995 – Atlas Hydrogeologiczny Polski 1:500 000, Część II. Zasoby, jakość i ochrona zwykłych wód podziemnych. Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa. PIWOCKI M., CIUK E., 1990 – Mapa złóż węgli brunatnych i perspektyw ich występowania w Polsce. Państw. Inst. Geol., Warszawa. PIWOCKI M., 1992 – Zasięg i korelacja głównych grup trzeciorzędowych pokładów węgla brunatnego na platformowym obszarze Polski, Przegl. Geolog. 40, Warszawa. PRZENIOSŁO S., 2004 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31.XII.2003 r. Państw. Inst. Geol. Warszawa.

47 PRZYBYŁ A., 1971 - Sprawozdanie z badań geologiczno – poszukiwawczych za surowcem ilastym przydatnym do produkcji glinoporytu na terenie powiatu Konin. Poznańskie Przeds. Geol. PUŁYK M., TYBISZEWSKA E., 2003 – Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2002. WIOŚ Poznań. PUŁYK M., TYBISZEWSKA E., 2004 – Raport o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 2003. WIOŚ Poznań. RADZIEJEWSKI J., 1996 – Obszary chronione w Polsce. Inst. Ochr. Środowiska, Warszawa. RAPORT o stanie środowiska w Wielkopolsce w roku 1999., 2000 – Biblioteka Monitoringu Środowiska, Poznań. ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują, że urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw Nr 55 poz. 498 z dnia 14 maja 2002 r. ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi. Dziennik Ustaw Nr 165 z dnia 4 paź- dziernika 2002 r. , poz. 1359. RÜHLE E., red.., 1986 – Mapa geologiczna Polski, skala 1:500 000. Państw. Inst. Geolog., Warszawa.

SIEPIELSKA T., 2001 – Dokumentacja geologiczna uproszczona w kategorii C1 złoża kruszywa naturalnego „Przyjma I” dla potrzeb budownictwa i drogownictwa. Konin. SIEPIELSKA T., 2002 – Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego „Sokółki”

w kategorii C1. Konin. SOBKOWIAK W., CHLEBOWSKI Z., 1987 – Dokumentacja geologiczna złoża piasków

budowlanych i drogowych „Przyjma” w kategorii C1 (z rozpoznaniem jakości surowca w kategorii B). Zakł. Robót Górn. Odwodn. i Rekult. Wrocław. TUROWSKI A., 1965 – Dokumentacja geologiczna złoża pasków kwarcowych „Rumin”. WITKOWSKA, BIERNAT, 1985 – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1:200 000 arkusz Konin, Centr. Arch. Geolog., Państw. Inst. Geolog., Warszawa. WOŹNICKA E., HERKT J., 1981 – Karta rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego „Wła- dzimirów” dla potrzeb budownictwa. Poznańskie Przeds. Prod. Krusz. i Usług Geol.

ZIÓŁKOWSKI W., 2003 – Dokumentacja geologiczna w kategorii C1 złoża kruszywa naturalnego (piasku) „Myślibórz” dla potrzeb budownictwa i drogownictwa. Konin.