PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1 : 50 000 Arkusz GOLINA (512) Warszawa 2005 Autorzy: Jacek Bajorek*, Izabela Bojakowska**, Anna Piaseczna**, Aleksandra Dusza**, Anna Gabryś-Godlewska**, Hanna Tomassi-Morawiec**, Wojciech Woliński* Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny: Bogusław Bąk** Redaktor tekstu: Olimpia Kozłowska** * - Przedsiębiorstwo Geologiczne SA w Krakowie, al. Kijowska 14, 30-079 Kraków ** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2005 Spis treści I. Wstęp - W. Woliń ski .......................................................................................................... 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza - W. Woliński ............................................. 5 III. Budowa geologiczna - W. Woliń ski................................................................................... 7 IV. Złoża kopalin - J. Bajorek............................................................................................... 10 1. Węgiel brunatny ........................................................................................................... 10 2. Piaski formierskie......................................................................................................... 10 3. Kruszywo naturalne...................................................................................................... 13 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin - J. Bajorek .............................................................. 14 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin - J. Bajorek ......................................... 15 VII. Warunki wodne - W. Woliń ski......................................................................................... 16 1. Wody powierzchniowe................................................................................................. 16 2. Wody podziemne.......................................................................................................... 17 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 20 1. Gleby - A.Pasieczna, A. Dusza..................................................................................... 20 2. Osady wodne - I. Bojakowska...................................................................................... 22 3. Pierwiastki promieniotwórcze - I. Bojakowska............................................................ 24 IX. Składowanie odpadów - A. Gabryś–Godlewska ............................................................. 26 X. Warunki podłoża budowlanego - A. Bogacz ................................................................... 35 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu - W. Woliń ski................................................................. 37 XII. Zabytki kultury - W. Woliń ski ......................................................................................... 42 XIII. Podsumowanie - W. Woliń ski.......................................................................................... 43 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 45 I. Wstęp Arkusz Golina (512) Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) został wykonany w Przedsiębiorstwie Geologicznym SA w Krakowie w 2005 roku. Przy jego opra- cowaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Golina Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, w skali 1:50 000 (MGGP) wykonanym w roku 1998 r. przez SEGI-AT Sp. z o.o. w Warszawie (Krogulec, Wierchowiec), 1998). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcją opracowania MGP (Instrukcja ...., 2005). Mapa geośrodowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach infor- macyjnych: występowania kopalin podstawowych i pospolitych, gospodarki złożami, wybra- nych elementów: górnictwa i przetwórstwa kopalin, wód powierzchniowych i podziemnych, stanu geochemicznego powierzchni ziemi oraz możliwości składowania odpadów, warunków podłoża budowlanego oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Mapa opraco- wywana jest w formie cyfrowej. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc przy realizacji postanowień ustawy o zago- spodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opracowa- niach fizjograficznych. Przedstawione na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania mapy wykorzystano materiały archiwalne i publikacje dotyczące: fi- zjografii, danych geologicznych, surowcowych i hydrogeologicznych oraz dostępne informa- cje i materiały o zabytkach kultury i walorach przyrodniczych regionu. Wspomniane materia- ły pochodzą przede wszystkim z archiwów: Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Kopalni Węgla Brunatnego „Konin” w Kleczewie, Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu (Oddział Zamiejscowy w Koninie), Inspektoratu Ochrony Środowiska w Pozna- niu, Wojewódzkiego Konserwatora Przyrody i Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Koninie, urzędów powiatowych w Słupcy i Koninie oraz urzędów miast i gmin: Konin. Kazimierz Biskupi, Golina, Rzogów i Stare Miasto, oraz Instytutu Upraw, Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach. Korzystano również z informacji Regionalnego Banku Danych Hydrogeologicznych oraz systemu gospodarki i ochrony bogactw mineralnych „MIDAS” 4 Państwowego Instytutu Geologicznego. Zebrane materiały zweryfikowano w terenie w trak- cie przeprowadzonej wizji lokalnej. Szczegółowe dane dotyczące złóż kopali zostały zawarte w kartach informacyjnych złóż, sporządzonych dla komputerowej bazy danych o złożach, ściśle powiązanego z Mapą geośrodowiskową Polski. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Golina znajduje się między 52010` a 52020` szerokości geograficznej północnej i między 18000` a 18015` długości geograficznej wschodniej. Administracyjnie ob- szar arkusza należy do województwa wielkopolskiego, a w nim do powiatów konińskiego (z miastem Konin i Golina oraz gminami: Golina, Kazimierz Biskupi, Rzogów, Stare Miasto, Ślesin) i słupeckiego ( z gminami: Słupca, Lądek, Zagorów, Ostrowite). Rzeźba terenu jest urozmaicona licznymi jeziorami i zagłębieniami bezodpływowymi. Wzgórza osiągają wysokość do około 20 m, a ich kulminacje wznoszą się do około 125 m n.p.m. Dolina Warty, wykorzystująca w tym odcinku Pradolinę Warszawsko- Berlińską, ma przebieg równoleżnikowy; rzeka tworzy liczne meandry i starorzecza. W rejo- nie Konina dolina rzeki ma najmniejszą szerokość (2 km), w rejonie Goliny dolina ulega roz- szerzeniu do kilku kilometrów, zbocza są strome i mają wysokość 10-18 m, przy czym zbocze północne jest znacznie wyższe od południowego. Dolina Warty dzieli obszar arkusza na dwie części: północną stanowiącą wysoczyznę morenową ze wzgórzami moren czołowych z licznymi jeziorami i część południową, gdzie krajobraz jest mniej urozmaicony, nie ma jezior, a dominującym elementem jest dolina Warty i dopływające do niej rzeki o charakterystycznym równoleżnikowym przebiegu. Według podziału fizycznogeograficznego Polski przeprowadzonego przez Kondrackie- go (1998) północna i północno-wschodnia część obszaru arkusza, na powierzchni którego dominuje glina morenowa, należy do Pojezierza Gnieźnieńskiego. Równina Wrzesińska zaj- muje fragment zachodniej części opisywanego obszaru, charakteryzuje się małym zróżnico- waniem ukształtowania powierzchni terenu, ale różnorodną pokrywą glebową. Południową część stanowi Dolina Konińska obejmująca równoleżnikowy fragment doliny Warty. W dnie doliny występują łąki, a tylko na wyższych tarasach piaszczystych rosną lasy. Niewielki po- łudniowo-wschodni fragment obszaru arkusza zajmuje Równina Rychwalska stanowiąca wy- soczyznę morenową, miejscami silnie zdenudowaną. 5 ć e t o N i k s ń i s e l Ś ł a n J . a P K Witkowo o 315.54 N w o i t d eć z k i e Kleczew Ślesin a 315.57 g u r t 315.56 S B is ku pia S tru Słupca ga a n z s e 318.14 M Golina 318.15 Warta a 318.13 ta T ar w Konin o W o p P ie c Trąbczyn C z 318.17 a r n a S t r Rychwał u P g o 318.16 a w a Tuliszków P r os na 0 5 10 15 20 25 km 1 2 3 Fig. 1 Położenie arkusza Golina na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 – granica podprowincji, 2 – granica mezoregionu, 3 – jeziora Mezoregiony Pojezierza Wielkopolskiego: 315.54 – Pojezierze Gnieźnieńskie, 315.56 – Równina Wrzesińska, 315.57 – Pojezierze Kujawskie Mezoregiony Niziny Południowowielkopolskiej: 318.13 – Dolina Konińska, 318.14 – Kotlina Kolska, 318.15 – Wy- soczyzna Kłodawska, 318.16 – Równina Rychwalska, 318.17 – Wysoczyzna Turecka Klimat opisywanego rejonu należy do strefy klimatu umiarkowanego. W świetle regio- nalizacji rolniczo-klimatycznej obszar arkusza Golina wchodzi w skład dzielnicy środkowej – VIII (Raport o stanie środowiska...., 2000). Klimat tu występujący charakteryzuje się 30- 50 dniami z mrozem, 100-110 dniami z przymrozkiem, a pokrywa śnieżna utrzymuje się 38- 60 dni w roku. Jest to obszar najniższych