POLSKIE GÓRNICTWO NAFTOWE I GAZOWNICTWO SA Oddział Geologii I Eksploatacji Ul

POLSKIE GÓRNICTWO NAFTOWE I GAZOWNICTWO SA Oddział Geologii i Eksploatacji ul. M. Kasprzaka 25A, 01 - 224 Warszawa

KARTA INFORMACYJNA PRZEDSIĘWZIĘCIA polegającego na poszukiwaniu i rozpoznawaniu złóż ropy naftowej i gazu ziemnego w obrębie obszaru koncesji Nr 18/99/p PYZDRY

tekst jednolity

LUTY 2014

SPIS TREŚCI 1. Podstawa prawna wystąpienia o wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach ...... 6 2. Rodzaj, skala i usytuowanie przedsięwzięcia ...... 7 3. Powierzchnia zajmowanej nieruchomości, a także obiektu budowlanego oraz dotychczasowy sposób ich wykorzystania i pokrycie nieruchomości szatą roślinną ...... 12 3.1. Powierzchnia zajmowanej nieruchomości ...... 12 3.2. Pokrycie nieruchomości szatą roślinną ...... 16 4. Rodzaje stosowanej technologii ...... 17 4.1. Prace geofizyczne ...... 17 4.1.1 Technologia prac geofizycznych ...... 17 4.1.1.1 Technologia prac sejsmicznych ...... 17 4.1.1.2 Technologia badań grawimetrycznych ...... 19 4.1.1.3 Technologia badań magnetotellurycznych ...... 19 4.1.2 Organizacja prac geofizycznych...... 20 4.2 Prace wiertnicze ...... 23 4.2.1 Technologia prac wiertniczych i udostępniających złoże ...... 23 4.2.1.1 Wiercenie otworu ...... 23 4.2.1.2 Udostępnienie złoża ...... 25 4.2.1.3 Testy produkcyjne...... 28 4.2.1.4 Próbna eksploatacja ...... 28 4.2.2 Organizacja prac wiertniczych ...... 30 4.2.2.1 Faza przygotowania prac wiertniczych ...... 31 4.2.2.2 . Faza realizacji prac wiertniczych ...... 32 4.2.2.3 Faza likwidacji prac wiertniczych ...... 33 4.3. Ryzyko wystąpienia awarii ...... 34 4.3.1 Potencjalne sytuacje awaryjne mogące powstać podczas wykonywania prac geofizycznych ...... 34 4.3.2 Potencjalne sytuacje awaryjne mogące powstać podczas wykonywania prac wiertniczych ...... 35 4.3.3 Przeciwdziałanie sytuacjom awaryjnym...... 36 5. Ewentualne warianty przedsięwzięcia ...... 36 5.1 Podstawy wyboru wariantu ...... 36 5.1.1 Aspekt metodologii poszukiwań ...... 36 5.1.2 Aspekt technologiczny ...... 37 5.1.3 . Aspekt prawny...... 37 5.2 Najkorzystniejszy (optymalny) wariant realizacji przedsięwzięcia ...... 37 5.3 Opcja tzw. „zerowa” ...... 39 5.4 Opis przewidywanych skutków dla środowiska w przypadku nie podejmowania przedsięwzięcia ...... 39 5.5 Czas trwania, częstotliwość i odwracalność oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko. Powiązanie z innymi przedsięwzięciami, w tym kumulowanie się oddziaływań przedsięwzięć znajdujących się na obszarze, na który będzie oddziaływać przedsięwzięcie ...... 39 6. Przewidywane ilości wykorzystywanej wody, surowców, materiałów, paliw oraz energii ...... 40 6.1 Prace geofizyczne ...... 40 6.2 Prace wiertnicze ...... 40 7. Rozwiązania chroniące środowisko ...... 41 7.1 Opis potencjalnych oddziaływań prac geologicznych na środowisko ...... 42 7.1.1 Opis potencjalnych oddziaływań prac geologicznych na wybrane elementy środowiska ...... 42 7.1.1.1 Opis potencjalnych oddziaływań prac geofizycznych na wybrane elementy środowiska . 42 7.1.1.2 Opis potencjalnych oddziaływań prac wiertniczych na wybrane elementy środowiska .. 45 7.1.2 Opis potencjalnych, znaczących oddziaływań prac geologicznych na środowisko ...... 50

7.1.2.1 Oddziaływanie prac geologicznych na ludzi, rośliny, zwierzęta, grzyby i siedliska przyrodnicze, wodę i powietrze ...... 50 7.1.2.2 Oddziaływanie na powierzchnię ziemi z uwzględnieniem ruchów masowych ziemi, klimat i krajobraz ...... 51 7.1.2.3 Oddziaływanie na obiekty objęte ochroną konserwatorską i krajobraz kulturowy ...... 51 7.1.2.4 Oddziaływania wynikające z istnienia przedsięwzięcia ...... 51 7.1.2.5 Oddziaływania wynikające z wykorzystywania zasobów środowiska ...... 53 7.1.2.6 Oddziaływania wynikające z emisji do środowiska ...... 53 7.2 Działania mające chronić środowisko przed negatywnymi skutkami oddziaływania prac geologicznych 53 7.2.1 Działania mające chronić środowisko w czasie realizacji prac geofizycznych w poszczególnych fazach realizacji ...... 54 7.2.1.1 Faza przygotowania prac geofizycznych ...... 54 7.2.1.2 Faza realizacji prac geofizycznych ...... 56 7.2.1.3 Faza likwidacji prac geofizycznych ...... 59 7.2.2 Działania mające chronić środowisko w czasie realizacji prac wiertniczych w poszczególnych fazach realizacji ...... 59 7.2.2.1 Faza przygotowania prac wiertniczych ...... 59 7.2.2.2 Faza realizacji prac wiertniczych ...... 61 7.2.2.3 Faza likwidacji prac wiertniczych ...... 63 7.3 Działania mające na celu zapobieganie lub ograniczenie negatywnych oddziaływań na chronione elementy środowiska przyrodniczego, w tym na obszary Natura 2000...... 64 7.4 Propozycje monitoringu oddziaływania planowanych prac geologicznych ...... 67 8. Rodzaje i przewidywane ilości wprowadzanych do środowiska substancji lub energii przy zastosowaniu rozwiązań chroniących środowisko ...... 69 8.1 Powstawanie i odprowadzanie ścieków ...... 69 8.1.1 Ścieki wytwarzane w trakcie realizacji prac geofizycznych ...... 69 8.1.2 Ścieki wytwarzane w trakcie realizacji prac wiertniczych ...... 70 8.2 Wytwarzanie i zagospodarowanie odpadów ...... 70 8.2.1 Odpady wytwarzane w czasie wykonywania prac geofizycznych ...... 70 8.2.2 Odpady wytworzone w czasie wykonywania prac wiertniczych ...... 71 8.2.2.1 Odpady wytworzone w fazie przygotowania i likwidacji prac wiertniczych ...... 71 8.2.2.2 Odpady wytwarzane w fazie realizacji prac wiertniczych ...... 72 9. Możliwe transgraniczne oddziaływanie przedsięwzięcia na środowisko ...... 75 10. Informacja o obszarach podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, znajdujących się w zasięgu znaczącego oddziaływania przedsięwzięcia na obszarze koncesji PYZDRY ...... 75 10.1 Obszary NATURA 2000 znajdujące się w obszarze koncesji PYZDRY ...... 75 10.2 Inne formy ochrony przyrody podlegające ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 627) znajdujące się w obszarze koncesji PYZDRY ...... 89 10.3. Obszary NATURA 2000 znajdujące się w bezpośrednim sąsiedztwie granic obszaru koncesji PYZDRY . 97 10.4 Inne formy ochrony przyrody podlegające ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody (t. j. Dz. U. z 2013r. poz. 627) zlokalizowane w sąsiedztwie obszaru koncesji PYZDRY ...... 136 11. Wybrane zagadnienia dotyczące uwarunkowań określonych w art. 63 Ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowiska (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 1235 z późn. zm.)...... 158 11.1. Użytkowanie gruntów w poszczególnych gminach, w obrębie których położony jest obszar koncesji PYZDRY ...... 158 11.2. Gęstość zaludnienia ...... 159 11.3. Obszary leśne w poszczególnych gminach zlokalizowanych w obszarze koncesji Pyzdry ...... 159

11.4. Obszary objęte ochroną, w tym strefy ochronne ujęć wód i obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych, obszary przylegające do jezior, ochrona brzegu morskiego ...... 166 11.4.1 Położenie obszaru koncesji w dorzeczach, regionach wodnych ...... 166 11.4.2 Główne Zbiorniki Wód Podziemnych ...... 171 11.4.3 Hydrologia gmin położonych w obrębie obszaru koncesyjnego Pyzdry ...... 172 11.5 Uzdrowiska i obszary ochrony uzdrowiskowej ...... 195 11.6 Obszary o krajobrazie mającym znaczenie historyczne, kulturowe lub archeologiczne ...... 195 11.7 Stan środowiska w poszczególnych gminach znajdujących się w obszarze koncesji Pyzdry ...... 214 12. Charakterystyka możliwych konfliktów społecznych związanych z realizacją projektowanego przedsięwzięcia ...... 245 13. Literatura ...... 248

SPIS TABEL 1 Współrzędne topograficzne naroży zgeometryzowanego obszaru koncesji Nr 18/99/p PYZDRY 8 2 Wykaz gmin znajdujących się w obszarze koncesji Nr 18/99/p PYZDRY 8 3 Średnie zużycie paliw w czasie wykonywania otworu wiertniczego 40 4 Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku 48 5 Wielkości strefy zagrożenia dla obiektów ze względu na drgania sejsmiczne przy strzelaniu w otworach wiertniczych do celów geofizycznych w [m] 57 6 Lista kontrolna potencjalnych oddziaływań prac geologicznych w odniesieniu do celów ochrony, form ochrony przyrody z jednoczesnym wskazaniem możliwości ograniczenia tych wpływów 65 7 Syntetyczne zestawienie rodzaju i charakteru zidentyfikowanych oddziaływań rodzajów prac geologicznych w poszczególnych fazach realizacji inwestycji 66 8 Rodzaje odpadów powstających w fazie przygotowania i likwidacji prac wiertniczych 71 9 Rodzaje i szacunkowe ilości odpadów wydobywczych powstających podczas wiercenia otworu wiertniczego 73 10 Potencjalne rodzaje, szacunkowa ilość oraz sposób zagospodarowania odpadów niebezpiecznych i innych niż niebezpieczna powstających w fazie realizacji prac wiertniczych 73 11 Pomniki przyrody zlokalizowane w gminach w obszarze koncesji Pyzdry 92 12 Pomniki przyrody zlokalizowane w sąsiedztwie granic obszaru koncesyjnego Pyzdry 142 13 Użytkowanie gruntów w gminach, w obrębie obszaru koncesji 18/99/p Pyzdry 158 14 Gęstość zaludnienia w poszczególnych gminach w obszarze koncesji PYZDRY 159 15 Charakterystyka jednolitych części wód rzecznych, w obrębie, których zlokalizowany jest obszar koncesji nr 18/99/p Pyzdry wg „Planu Gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry” 167 16 Charakterystyka jednolitych części wód podziemnych, w obrębie, których zlokalizowany jest obszar koncesji JCWPd wg „Planu Gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry” 168 17 Główne zbiorniki wód podziemnych znajdujące się w obrębie obszaru koncesyjnego nr 18/99/p Pyzdry oraz w jego sąsiedztwie 171 18 Wykaz udokumentowanych zasobów wód podziemnych na terenie gminy Chocz 191 19 Stacje uzdatniania wody w gminie Czermin 192 20 Sieć wodociągowa w gminie Nowe Miasto n/Wartą. 195 21 Wykaz stanowisk archeologicznych wpisanych do rejestru zabytków z terenu gminy Żerków 199 22 Wykaz udokumentowanych stanowisk archeologicznych w gminie Rzgów 201 23 Dziedzictwo archeologiczne gminy Lądek z podziałem na fakty osadnicze 203 24 Stan jakości powietrza w roku 2002 w gm. Jarocin 216 25 Odczyn gleb terenów rolnych powiatu jarocińskiego 216 26 Średnia zawartość metali ciężkich w glebach gminy Jarocin. 216

27 Zasobność gleb w poszczególne przyswajalne składniki pokarmowe 217 28 Wyniki monitoring wód podziemnych na terenie gminy Żerków. 219 29 Odczyn gleb na terenie gminy Żerków 220

SPIS RYCIN

1 Lokalizacja obszaru koncesji Nr 18/99/p PYZDRY na tle mapy obszarów koncesji w Polsce (fragment mapy za MŚ na dz. 2012.07.01) 9 2 Mapa schematyczna granic obszaru koncesji Nr 18/99/p PYZDRY w układzie administracyjnym 9 3 Mapa schematyczna lokalizacji prac geologicznych wykonanych w rejonie obszaru koncesji PYZDRY 10 4 Schemat badania SMP 22 5 Przykładowy schemat zagospodarowania wiertni dla otworu wiertniczego 32 6 Mapa poglądowa – Lokalizacja jednolitych części wód podziemnych w obszarze koncesji Pyzdry obowiązujących do 2014 r. 169 7 Mapa poglądowa – Lokalizacja jednolitych części wód podziemnych w obszarze koncesji Pyzdry obowiązujących w 2015 r. 170

SPIS ZAŁĄCZNIKÓW 1. Decyzja Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 07.07.1999r. w sprawie udzielenia koncesji Nr 18/99/p PYZDRY oraz decyzje zmieniające koncesję 2. Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach wydana przez Burmistrza Gminy Zagórów znak: BŚ-7625/1/08 z dnia 09.05.2008r. 3. Mapa sytuacyjno – wysokościowa w skali 1:100 000 z naniesionym obszarem koncesji Nr 18/99/p PYZDRY oraz obszarami Natura 2000. 4. Prezentacja i schemat przebiegu prac geofizycznych i wiertniczych. 5. Ocena potencjalnych oddziaływań prac poszukiwawczych i rozpoznawczych złóż ropy naftowej i gazu ziemnego na powietrze atmosferyczne w rejonie koncesji nr 18/99/p Pyzdry. 6. Przykładowe pomiary hałasu emitowanego przez urządzenie wiertnicze. 7. Przykładowe zdjęcie zbiornika ewaporacyjnego. 8. Ochrona przyrody w obszarze koncesji. 9. Pismo Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Poznaniu znak: WSI-II.403.3.2013.EB z dnia 23.01.2013r. 10. Ochrona przyrody w strefie 20 km od granic koncesji. 11. Lokalizacja obszaru koncesyjnego PYZDRY względem obszarów leśnych. 12. Hydrografia, ujęcia wody, GZWP w obszarze koncesji. 13. Mapa obszarów wód w skali 1: 250 000 – wody podziemne, dorzecza, regiony wodne. 14. Mapa obszarów wód w skali 1: 250 000 – wody powierzchniowe. 15. Mapa obszarów GZWP w skali 1: 250 000 16. Karty charakterystyki JCWPd 63, 64, 73, 77, 78. 17. Karty charakterystyki JCWPd 61, 62, 71, 81. 18. Mapa obiektów dziedzictwa kultury – koncesja PYZDRY.

1. Podstawa prawna wystąpienia o wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach

Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo SA w Warszawie (PGNiG SA) zgodnie z przepisami Ustawy prawo geologiczne i górnicze z dnia 9 czerwca 2011 r. (Dz. U. 11.163.981 ze zm.) zamierza wystąpić do Ministra Środowiska z wnioskiem o przedłużenie terminu ważności koncesji Nr 18/99/p PYZDRY oraz zmianę zakresu prac poszukiwawczo – rozpoznawczych ustanowionego w koncesji. Koncesja PYZDRY została udzielona przez Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa decyzją z dnia 07.07.1999r. zmienioną decyzjami znak: DGe/MS/487-4912/2005 z dnia 7 lipca 2005, znak: DGiKGe-4770-9/1537/08/MS z dnia 4 lipca 2008 r. oraz znak: DGiKGe-4770-10/1808/08/MS z dnia 22 lipca 2008 r. i jest ważna do 07 lipca 2014 r. /załącznik nr 1/ W bieżącym okresie koncesyjnym prace poszukiwawcze i rozpoznawcze złóż węglowodorów na przedmiotowym obszarze koncesji są prowadzone przez PGNiG SA na podstawie ww. koncesji oraz decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach znak: BŚ-7625/1/08 wydanej 9 maja 2008 r. przez Burmistrza Gminy Zagórów. /załącznik nr 2/ Zgodnie z Ustawą z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 1235 ze zm.), w związku z proponowanym zakresem zmian warunków koncesji PYZDRY wymagane jest uzyskanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Planowane przedsięwzięcie zgodnie z § 3 pkt 43 lit. c) Rozporządzenia z dnia 9 listopada 2010 r. zmienionego Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 25.06.2013r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie kwalifikacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. z 2013r, poz. 817): „pkt 43) poszukiwanie lub rozpoznawanie złóż kopalin, lit. c) wykonywane metodą otworów wiertniczych o głębokości większej niż 1000 m:  w strefach ochronny ujęć wody,  na obszarach ochronnych zbiorników wód śródlądowych,  na obszarach objętych formami ochrony przyrody, o których mowa w art. 6 ust.1 pkt 1-3 i 5 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, lub w otulinach form ochrony przyrody, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 1 - 3 tej ustawy (…)” jest kwalifikowane do przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko przyrodnicze. Zgodnie z obowiązującym w/w rozporządzeniem prace sejsmiczne planowane do wykonania w obszarze koncesji Ostrów Wlkp. nie są kwalifikowane jako przedsięwzięcie. Z racji tego, że planowane prace sejsmiczne mogą być wykonywane na obszarach objętych formami ochrony przyrody, w tym zwłaszcza na obszarach Natura 2000, wnioskodawca w przedmiotowej Karcie Informacyjnej Przedsięwzięcia zawarł również informacje na temat techniki wykonywania tych prac, jak również przedstawił rozwiązania minimalizujęce ich wpływ na cenne przyrodniczo obszary. Ze względu na specyfikę prac poszukiwawczo-rozpoznawczych – wnioskodawca na obecnym etapie procedury nie może wskazać precyzyjnej lokalizacji miejsc, przyszłych prac geologicznych. W związku z tym informacje zawarte w KIP zostały przedstawione w formie opisowej w odniesieniu do całego obszaru koncesji, w sposób adekwatny do specyfiki przedsięwzięć z branży górnictwa otworowego nafty i gazu, rodzaju zagrożeń towarzyszących typowym pracom geologicznym oraz skali ich oddziaływań na elementy środowiska. Jednocześnie w KIP wnioskodawca wskazuje na zakres uwarunkowań, które deklaruje przestrzegać w skali całego obszaru koncesyjnego, a w szczególności, na obszarach podlegających ochronie prawnej w celu zminimalizowania negatywnych oddziaływań prac geologicznych na środowisko. Planowane przedsięwzięcie polegające na poszukiwaniu i rozpoznawaniu złóż ropy naftowej i gazu ziemnego ma status celu publicznego zgodnie z art. 6 pkt 8 ustawy z dnia 21.08.1997r. o gospodarce nieruchomościami (tj. Dz. U. 10.102.652 z zm.), a jego realizacja ma bezpośredni wpływ na poprawę bezpieczeństwa energetycznego kraju, zgodnie z jednym z głównych celów przyjętej przez Rząd RP w dniu 10 listopada 2009r. „Polityki energetycznej Polski do 2030 roku” (M.P. Nr 2 poz.11).

Zgodnie z art. 74 ust. 1 pkt 1 Ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2013r. poz. 1235 ze zm.) do wniosku o wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach dla przedsięwzięć mogących potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko należy załączyć kartę informacyjną przedsięwzięcia (KIP). Niniejsza KIP została sporządzona zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 5 w/w ustawy z uwzględnieniem, niektórych zagadnień wymienionych w art. 63 ust. 1. Ponieważ w obrębie przedmiotowego obszaru koncesyjnego nie występują tereny zamknięte (art. 75 ust.1 pkt 1 lit. b Ustawy) organem właściwym do wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach dla przedsięwzięcia polegającego na poszukiwaniu i rozpoznawaniu złóż węglowodorów jest Burmistrz Miasta i Gminy Zagórów. Do sporządzenia KIP wykorzystano informacje z zakresu technik i technologii oraz organizacji prac prowadzących do odkrycia i udokumentowania złóż węglowodorów, informacje z opracowań i dokumentów sporządzonych na szczeblu gminy, w tym: strategii rozwoju, programów ochrony środowiska, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, itp. Wykorzystano także informacje zawarte w raportach oddziaływania na środowisko przedsięwzięcia polegającego na poszukiwaniu i rozpoznawaniu złóż węglowodorów wykonanych na zlecenie wnioskodawcy. Inwestorem projektowanych prac geologicznych jest Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo SA z siedzibą w Warszawie, 01-224 Warszawa ul. Marcina Kasprzaka 25A, Oddział Geologii i Eksploatacji w Warszawie, wpisane do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego pod Nr KRS: 0000059492. Spółka działa na podstawie ustawy z dnia 15.09.2000 r. Kodeks spółek handlowych oraz ustawy z dnia 13.07.1990r. o prywatyzacji Przedsiębiorstw Państwowych oraz innych właściwych przepisów. Zgodnie z § 84 Statutu Spółki okres działalności Spółki jest nieoznaczony.

2. Rodzaj, skala i usytuowanie przedsięwzięcia

Skala przedsięwzięcia Realizacja przedsięwzięcia w zakresie robót geologicznych odbywać się będzie etapowo w oparciu o decyzję zmieniającą koncesję Nr 18/99/p PYZDRY, która zostanie wydana przez Ministra Środowiska. Planuje się wystąpić do Ministra Środowiska z wnioskiem o następujące rozszerzenie zakresu rzeczowego ustanowionego w koncesji PYZDRY: a) objęcie pracami poszukiwawczo – rozpoznawczymi utworów: permu i karbonu; b) wykonanie prac geologicznych w zakresie:  zdjęcia sejsmiczne 2D do 300 km łącznej długości profili sejsmicznych,  zdjęcia sejsmiczne 3D do 500 km2 łącznej powierzchni wzbudzania,  15 otworów wiertniczych,  badań geofizycznych: magnetotellurycznych, grawimetrycznych,  próbnej eksploatacji nawierconych złóż węglowodorów w celu przygotowania dokumentacji złoża. Planowane prace geologiczne będą wykonywane w ramach badań i robót geologicznych obejmujących: a) prace geofizyczne:  badania grawimetryczne,  badania magnetotelluryczne,  badania sejsmiczne 2D i/lub 3D wykonywane w szczególności:  przy wykorzystaniu wibratorów, urządzeń typu air gun lub  przy użyciu środków strzałowych, b) prace wiertnicze, w tym prace udostępniające złoże i próbna eksploatacja.

Prace geologiczne będą wykonywane zgodnie z odpowiednimi przepisami Ustawy prawo geologiczne i górnicze z dnia 9 czerwca 2011 r. (Dz. U 11.163.981 ze zm.) oraz przepisami wykonawczymi do tej ustawy, a w szczególności Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z 28.06.2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny

7 pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczania przeciwpożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi (Dz. U. 02.109.961 ze zm.).

Usytuowanie przedsięwzięcia Ze względu na specyfikę prac poszukiwawczo-rozpoznawczych (brak możliwości wskazania dokładnej lokalizacji poszczególnych prac) na obecnym etapie procedury, wskazaną lokalizacją prac geologicznych, jest obszar koncesji PYZDRY /Tabele nr 1 i 2/ o powierzchni 903,60 km2 w obrębie województwa wielkopolskiego. Lokalizacja obszaru koncesji PYZDRY została przedstawiona na:  mapie sytuacyjno - wysokościowej w skali 1:100 000 /załącznik nr 3/,  rycinie nr 1 Lokalizacja obszaru Koncesji PYZDRY na tle mapy obszarów koncesji w Polsce (fragment),  rycinie nr 2 Mapa schematyczna granic obszaru koncesji PYZDRY na tle schematycznej mapy układu administracyjnego kraju (fragment),  rycinie nr 3 Mapa schematyczna lokalizacji prac geologicznych wykonanych w rejonie obszaru koncesji PYZDRY

Tabela nr 1 Współrzędne topograficzne naroży zgeometryzowanego obszaru koncesji PYZDRY w układzie 1992 Nr naroża X Y 1 488133.21 397506.68 2 469046.56 397111.99

3 463439.59 404047.70 4 460125.14 408355.86 5 459747.36 431245.53 6 487544.58 431628.47

Tabela nr 2 Wykaz gmin znajdujących się w obszarze koncesji PYZDRY

Gmina Województwo Powiat Nazwa Status

Jarocin miejsko-wiejska jarociński Żerków miejsko-wiejska kaliski Blizanów wiejska Grodziec wiejska koniński Rzgów wiejska Lądek wiejska Słupca wiejska słupecki Strzałkowo wiejska wielkopolskie Zagórów miejsko-wiejska Kołaczkowo wiejska Miłosław miejsko-wiejska wrzesiński Pyzdry miejsko-wiejska Września miejsko-wiejska Chocz wiejska pleszewski Czermin wiejska Gizałki wiejska średzki Nowe Miasto n/Wartą wiejska

Rycina nr 1 Lokalizacja obszaru koncesji PYZDRY na tle mapy obszarów koncesji w Polsce (fragment Mapy Koncesji na dz. 2012.11.01 źródło: Ministerstwo Środowiska)

Rycina nr 2 Mapa schematyczna granic obszaru koncesji PYZDRY w układzie administracyjnym

Rycina nr 3 Mapa schematyczna lokalizacji prac geologicznych wykonanych w rejonie obszaru koncesji PYZDRY

Prace poszukiwawczo – rozpoznawcze za złożami węglowodorów na przedmiotowym obszarze Koncesji PYZDRY prowadzono już od II połowy poprzedniego wieku. W tym czasie wykonano szereg prac geologicznych w tym między innymi zdjęcia sejsmiczne 2D i 3D oraz ponad 50 otworów wiertniczych (Rycina nr 3). W ramach obecnie posiadanej koncesji (2008 – 2014) wykonano ok. 475 km2 zdjęcia sejsmicznego 3D oraz 3 otwory wiertnicze. Jednocześnie należy podkreślić, że ze względu na specyfikę prac poszukiwania i rozpoznawania złóż węglowodorów szczegółowa lokalizacja prac geologicznych w obrębie obszaru koncesji jest wypadkową wyników prac poszukiwawczo – rozpoznawczych za złożami węglowodorów zrealizowanych we wcześniejszym okresie koncesyjnym oraz wyników bieżącej analizy danych geologicznych otrzymywanych na różnych etapach prowadzenia tych prac, a także symulacji ekonomicznej obejmującej koszty aktualnie prowadzonych prac i ewentualnej eksploatacji złóż gazu ziemnego i/lub ropy naftowej. Dopiero, gdy ta analiza daje wynik pozytywny, przystępuje się do projektowania prac geologicznych w danej lokalizacji. Taka metodyka prowadzenia prac poszukiwawczo – rozpoznawczych oznacza, że na etapie postępowania o wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach nie jest możliwe wskazanie szczegółowej lokalizacji planowanych prac geologicznych. Jest też możliwe, że na danym etapie prac, przy braku pozytywnych wyników świadczących o występowaniu perspektywicznych struktur geologicznych, odstępuje się od dalszych prac w badanym rejonie. W związku z tym w celu zapewnienia odpowiedniego z punktu widzenia ochrony środowiska działania w zakresie wykonywania prac geologicznych (geofizycznych, wiertniczych) na obszarze koncesji, a w szczególności na obszarach podlegających ochronie prawnej, wnioskodawca deklaruje następujące zasady postępowania w zależności od rodzaju prac:

Prace geofizyczne Na terenach podlegających ochronie zgodnie z ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 627 ze zm.) oraz w okresach ochronnych gatunków dziko występujących zwierząt wymagających ustanowienia stref ochrony ostoi, miejsc rozrodu lub regularnego przebywania, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt, realizacja prac geofizycznych w ramach opracowanego projektu realizacji tych prac będzie prowadzona pod nadzorem eksperta – przyrodnika. W ramach prac geofizycznych zadaniem przyrodnika prowadzącego nadzór przyrodniczy będzie: 1. opracowanie w fazie prac studyjnych, analizy lokalizacji przebiegu linii profili geofizycznych (operacyjnych) w obrębie całego zdjęcia sejsmicznego, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów podlegających ochronie zgodnie z ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 627); 2. na etapie przed rozpoczęciem prac sejsmicznych bezpośrednie rozpoznanie i skontrolowanie terenu (wizja terenowa) przewidzianego pod prace sejsmiczne pod względem występowania chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów. W przypadku stwierdzenia występowania na terenie przeznaczonym pod prace sejsmiczne gatunków chronionych, jeżeli będzie to możliwe, Inwestor/Wykonawca prac dokona zgodnie ze wskazówkami osoby prowadzącej nadzór przyrodniczy skorygowania przebiegu linii profili geofizycznych (operacyjnych) lub uzyska zezwolenie w trybie art. 56 ustawy o ochronie przyrody (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 627); 3. prowadzenie nadzoru przyrodniczego bezpośrednio podczas realizacji prac sejsmicznych, w celu bieżącej korekty przebiegu geofizycznych linii operacyjnych, zwłaszcza w miejscach, gdzie wcześniej stwierdzono występowanie chronionych gatunków i siedlisk. Zadaniem przyrodnika będzie bezzwłocznie reagowanie w przypadku stwierdzenia obserwowanego lub wysoce prawdopodobnego negatywnego wpływu prac na gatunki i siedliska podlegające ochronie; 4. sporządzenie sprawozdań z przeprowadzonego nadzoru przyrodniczego. W przypadku wystąpienia gatunków roślin i zwierząt objętych ochroną gatunkową na trasie przebiegu operacyjnych linii profili geofizycznych, jeżeli będzie to możliwe, profil zostanie przesunięty. Geofony wraz z przewodem zostaną ułożone poza siedliskiem występowania gatunku. Ponadto w bezpośredniej bliskości wyznaczonych stref ochronnych będzie ograniczany hałas i nadmierna aktywność grupy geofizycznej. Podczas prowadzenia prac geofizycznych nie przewiduje się wycinki drzew i krzewów. Ze względu na krótkotrwały czas i specyfikę wykonywania pomiarów geofizycznych w danym punkcie pomiarowym Inwestor przewiduje wykonywanie prac w okres całego roku. Przedmiotowe prace będą wykonywane tylko w porze dziennej.

Prace wiertnicze W fazie przygotowania prac wiertniczych - w celu ochrony bioróżnorodności obszaru prac i zapobieganiu niekorzystnym zmianom środowiska przyrodniczego wybór szczegółowej lokalizacji obszaru prac wiertniczych na obszarach podlegających ochronie, zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody, dla otworów wiertniczych o głębokości większej niż 1000 m i dróg dojazdowych, zostanie przeprowadzony pod nadzorem eksperta przyrodnika. W ramach prac wiertniczych zadaniem przyrodnika prowadzącego nadzór przyrodniczy będzie: 1. opracowanie w fazie prac studyjnych, analizy lokalizacji prac wiertniczych (wiertni i dróg dojazdowych) ze szczególnym uwzględnieniem obszarów podlegających ochronie zgodnie z ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 627); 2. na etapie przed rozpoczęciem prac wiertniczych bezpośrednie rozpoznanie i skontrolowanie terenu (wizja terenowa) pod względem występowania chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów. W przypadku stwierdzenia występowania na terenie przeznaczonym pod prace wiertnicze gatunków chronionych, jeżeli będzie to możliwe z punktu widzenia geologicznego (lokalizacja perspektywicznej struktury), Inwestor dokona zgodnie ze wskazówkami osoby prowadzącej nadzór przyrodniczy

skorygowania lokalizacji wiertni lub uzyska zezwolenie w trybie art. 56 ustawy o ochronie przyrody (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 627); 3. prowadzenie nadzoru przyrodniczego w fazie prac przygotowawczych t.j. na etapie przygotowania placu pod wiertnię i budowy infrastruktury wiertni. Zadaniem przyrodnika będzie bezzwłoczne reagowanie w przypadku stwierdzenia obserwowanego lub wysoce prawdopodobnego negatywnego wpływu prac na gatunki i siedliska podlegające ochronie; 4. sporządzenie sprawozdań z przeprowadzonego nadzoru przyrodniczego. Przed przystąpieniem do prac przygotowawczych, teren przeznaczony pod lokalizację wiertni zostanie skontrolowany przez osobę prowadzącą nadzór przyrodniczy pod względem występowania chronionych gatunków roślin, zwierząt lub grzybów. W przypadku stwierdzenia na terenie planowanej budowy wiertni występowania:  zwierząt objętych ochroną gatunkową na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 12.10.2011r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. 11.237.1419),  roślin objętych ochroną gatunkową na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 05.01.2012r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. 12.0.81),  grzybów wymienionych w podstawie Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 09.07.2004r. w sprawie dziko występujących grzybów objętych ochroną (Dz. U. 04.168.1765) przestrzegane będą przepisy dotyczące ochrony gatunkowej. W przypadku braku rozwiązań alternatywnych jakim jest zmiana lokalizacji otworu poszukiwawczo- rozpoznawczego (wybór nowego miejsca byłby niekorzystny z punktu widzenia położenia najbardziej perspektywicznej struktury geologicznej i mógłby spowodować negatywny wynik wiercenia), Inwestor wystąpi do odpowiednich organów ochrony przyrody o wydanie stosownego zezwolenia na odstępstwa od zakazów obowiązujących w odniesieniu do gatunków chronionych w trybie art. 56 ustawy o ochronie przyrody (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 627 ze zm.). Faza realizacji i likwidacji prac wiertniczych - będzie prowadzona w ramach zatwierdzonego Planu ruchu zakładu górniczego, w którym są również uwzględnione aspekty ochrony środowiska i będzie podlegała nadzorowi Okręgowego Urzędu Górniczego w Poznaniu, zgodnie z przepisami Prawa geologicznego i górniczego. Ponadto w fazie likwidacji prac wiertniczych przeprowadza się rekultywację terenu, zgodnie z obowiązującymi przepisami. Określone uwarunkowania odnoszące się do usytuowania przedsięwzięcia, które Organ właściwy do wydania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach musi wziąć pod uwagę w świetle art. 63 Ustawy, zostały przedstawione w rozdz. 11 niniejszej KIP, w odniesieniu do poszczególnych gmin w obrębie, których położony jest obszar koncesji PYZDRY.

3. Powierzchnia zajmowanej nieruchomości, a także obiektu budowlanego oraz dotychczasowy sposób ich wykorzystania i pokrycie nieruchomości szatą roślinną 3.1. Powierzchnia zajmowanej nieruchomości

Planowane przedsięwzięcie jest usytuowane w granicach przestrzeni niestanowiącej części składowej nieruchomości gruntowej na obszarze koncesji PYZDRY o powierzchni 903,60 km2. Należy podkreślić, że prawo do wejścia na daną nieruchomość (teren, akwen) jest przedmiotem uzgodnienia i umowy wykonawcy prac geologicznych z podmiotem dysponującym tytułem prawnym do danej nieruchomości. Poniżej przedstawiono szacowaną wielkość zajmowanego terenu na realizację, poszczególnych jednostkowych prac geologicznych realizowanych w obszarze koncesji: 1. Zdjęcie sejsmiczne 2D jest wykonywane wzdłuż linii profili sejsmicznych. Przebieg linii operacyjnych jest projektowany przy wykorzystaniu w szczególności istniejącej sieci dróg lokalnych, polnych, przecinek leśnych oraz duktów przeciwpożarowych Na obszarze koncesji PYZDRY zakłada się do realizacji ok. 300 km łącznej długości profili zdjęcia sejsmicznego 2D.

2. Zdjęcie sejsmiczne 3D - przebieg linii operacyjnych jest projektowany przy wykorzystaniu w szczególności istniejącej sieci dróg lokalnych, polnych, przecinek leśnych oraz duktów przeciwpożarowych. Na obszarze koncesji PYZDRY zakłada się do realizacji ok. 500 km2 łącznej powierzchni wzbudzania. Zastosowanie air gun, jako źródła wzbudzania, zarówno w badaniach sejsmicznych 2D jak i 3D, przewidywane jest tylko na obszarach, na których znajdują się duże jeziora. Ta metoda wzbudzania polega na generacji fali sejsmicznej w wyniku gwałtownej dekompresji sprężonego powietrza. Źródło to jest wykorzystywane w pomiarach sejsmicznych pod powierzchnią wody. 3. W metodzie badań grawimetrycznych punkty pomiarowe są rozmieszczane w odstępach na wzór regularnej siatki (prostokątnej, kołowej, promieniowej) lub linii zorientowanych pod kątem prostym do celu badań. Interwały między stacjami wynosić powinny od kilku metrów do kilkuset kilometrów, w zależności od zalegania celu badań. Pomiary są projektowane na całym obszarze badań przy średnim zagęszczeniu wynoszącym 8 stanowisk na 1 km2. Przedmiotowa metoda badań jest całkowicie bezinwazyjna z punktu widzenia ochrony środowiska. 4. W metodzie badań magnetotellurycznych pomiary pola elektromagnetycznego są wykonywane w wersji sondowań punktowych - rozproszonych wzdłuż zaprojektowanych linii sondowań magnetotellurycznych. 5. Realizacja otworu wiertniczego zajmuje powierzchnię ok. 1-3 ha oraz powierzchnię drogi dojazdowej o szerokości ok. 3-3,5 m i długości zależnej od usytuowania wiertni w stosunku do istniejącej w terenie sieci drogowej. Zajęcie terenu pod wykonanie prac wiertniczych w określonych przypadkach odbywa się na podstawie decyzji o wyłączeniu gruntów z produkcji rolnej lub leśnej w oparciu o przepisy ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych z dnia 03.02.1995r. (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 1205). Na obszarze koncesji PYZDRY zakłada się do realizacji 15 otworów wiertniczych o głębokościach większych niż 1000 m.

Charakterystyka utworów geologicznych planowanych do rozpoznania: PALEOZOIK

Karbon Według dotychczasowych badań najstarszymi utworami stwierdzonymi w rejonie projektowanych prac są utwory karbonu, które reprezentują waryscyjskie piętro strukturalne. Piętro to jest najsłabiej rozpoznane, ponieważ informacje są bardzo fragmentaryczne i pochodzą z nielicznych, stosunkowo odległych od siebie głębokich otworów wiertniczych. Głębokość zalegania poziomu jest znaczna i zapada w kierunku niecki poznańskiej. Przykładowo w rejonie Komorza strop karbonu nawiercono w głębokości 4305 m (Komorze-1; 95 mb), natomiast w rejonie Miłosławia 4240 m (Miłosław-2; 90 m). Poziom reprezentowany jest przez piaskowce szarogłazowe, ciemnoszaro-wiśniowe, średnio- i gruboziarniste, twarde i zbite, z przerostami i wkładkami iłowców mułowcowych. Utwory karbonu charakteryzują się bardzo słabymi właściwościami zbiornikowymi i dotychczas w rejonie koncesji Pyzdry, nie uzyskano z nich istotnych objawów węglowodorów. Powyżej karbonu zalega permo-mezozoiczne piętro strukturalne, reprezentowane przez utworu permu, triasu, jury a na wschód od odwiertu Grundy IG-1 pojawiają się utwory kredy.

Perm Czerwony spągowiec Charakterystyka lifo-facjalna omawianego rejonu determinowana była rozwojem tektonicznym, w tym postorogenicznym wulkanizmem dolnego czerwonego spągowca (autunu), którego efektem jest lokalnie występująca seria skał eruptywnych. Serię tę nawiercono w odwiercie Grundy-2 w głębokości 4973-5000m. Powyżej, w interwale 4830-4973m, stwierdzono autuńską serię osadową reprezentowaną przez piaskowce, iłowcami, mułowce, zlepieńce. Ponad serią autuńską zalegają utwory górnego czerwonego spągowca - saksonu, wykształcone jako różnoziarniste czerwone i czerwono-brunatne piaskowce powstałe przeważnie w środowisku eolicznym. Omawiany obszar położony jest w strefie tzw. Ergu Wschodniego a eoliczne piaskowce saksonu są głównym poziomem, jeżeli chodzi możliwość występowania złóż gazu ziemnego.

Miąższość serii osadowej górnego czerwonego spągowca zawiera się w granicach 500 – 600 m (Komorze-2; 574mb, Lubinia-2A; 595m; nieprzewiercone) i wzrasta w kierunku NE. Średnia porowatość stropowej partii tych utworów waha się w granicach 2 – 20 %, a średnia przepuszczalność od 0,1 do 100 mD. W rejonie koncesji Pyzdry, w stropie czerwonego spągowca, w roku 2011, odkryto złoże gazu ziemnego LISEWO (otwór Lisewo-1K), którego zasoby geologiczne udokumentowano na 1 415 mln m3. Wydajność odwiertu oszacowano na Vabs=327 m3/min. Medium nasycającym jest gaz wysokometanowy o średniej zawartości węglowodorów 77,212 % obj. zaliczony do grupy Lw. Powierzchnia złoża została określona na 2,06 km2, ciśnienie złożowe na 40,5 MPa. W roku 2012 odkryto złoże gazu ziemnego Komorze (Komorze-3K), które jest aktualnie dokumentowane. Wydajność odwiertu oszacowano na 25-35 m3/min. Medium nasycającym jest gaz ziemny o zawartości metanu około 72% obj. Ciśnienie złożowe określono na 40,9 MPa. W bliskim sąsiedztwie koncesji Pyzdry, na południowy - zachód od niej, eksploatowane jest jedno z największych złóż gazu ziemnego na monoklinie przedsudeckiej tj. złoże Radlin, które odkryto w roku 1982. Odkryte złoża gazu ziemnego podścielone są solankami. Według dotychczasowych badań w górnym czerwonym spągowcu wydzielono 3 zasadnicze kompleksy sedymentologiczne: 1. Kompleks płytkomorski W najwyższej części profilu występuje seria utworów barwy szarej o jednorodnym wykształceniu litologicznym i poziomej laminacji. Przeważają piaskowce eoliczne bardzo drobnoziarniste i drobnoziarniste. Wysoki stopień cementacji siarczanowej i węglanowej powoduje, że piaskowce te są skałą o niskich właściwościach zbiornikowych. 2. Kompleks eoliczny redeponowany W profilu pionowym kompleks cechuje się jednorodnym wykształceniem litologicznym złożonym z piaskowców bardzo drobnoziarnistych i drobnoziarnistych barwy brunatno – czerwonej. Ze względu na zróżnicowany stopień cementacji oraz zmienną porowatość piaskowce są fragmentami dobrą skałą zbiornikową. 3. Kompleks eoliczny W profilu pionowym brunatno – czerwony kompleks cechuje się niewielkim zróżnicowaniem wykształcenia litologicznego. Wśród eolicznych piaskowców bardzo drobnoziarnistych i drobnoziarnistych znajdują się nieliczne przewarstwienia piaskowców o podobnej granulacji ale związanych ze środowiskiem międzywydmowym. Podrzędnie występują piaskowce średnioziarniste oraz laminy pyłowca. Głównym typem facjalnym są osady wydmowe. Cechą charakterystyczną jest wysokokątowe, przekątne warstwowanie dochodzące do 25 – 300. Zróżnicowany stopień cementacji i dobra porowatość powoduje, że piaskowce eoliczne są dobrą skałą zbiornikową. Petrografia i diageneza utworów czerwonego spągowca Ziarna frakcji średniego piasku występują w postaci lamin. Wysortowanie materiału ziarnowego jest zróżnicowane od umiarkowanego do dobrego. Często obserwujemy wysortowanie bimodalne. Wysortowaniem bimodalnym najczęściej charakteryzują się piaskowce facji podstawy wydmy oraz pokrywy piaskowej. Piaskowce eoliczne w facji rdzenia wydmy posiadają dobre lub bimodalne wysortowanie. Piaskowce eoliczne redeponowane są masywne i na ogół słabo wysortowane. Wśród piaskowców przeważają arenity subarkozowe oraz sporadycznie arenity kwarcowe. Głównym składnikiem materiału detrytycznego piaskowców są ziarna kwarcu monokrystalicznego oraz w mniejszych ilościach kwarcu polikrystalicznego. Obok ziarn kwarcu głównym składnikiem są skalenie potasowe (mikroklin, ortoklaz, sanidyn) i plagioklazy oraz okruchy lityczne reprezentowane przede wszystkim przez fragmenty skał wulkanicznych oraz sporadycznie skał osadowych. Minerałami akcesorycznymi szkieletu ziarnowego są łyszczyki oraz minerały ciężkie (cyrkon, turamalin, glaukonit). Ziarna frakcji bardzo drobnego i drobnego piasku są zwykle półobtoczone i obtoczone zaś ziarna frakcji średniego piasku dobrze i bardzo dobrze obtoczone. W obrazie mikroskopowym kontakty międzyziarnowe mają przeważnie charakter kontaktów punktowych, prostych oraz sporadycznie wklęsło – wypukłych. W piaskowcach przeważają ziarna ustalone oraz nieustalone. Kompakcja jest głównym procesem zmniejszającym porowatość badanych piaskowców.

Podstawowymi składnikami spoiwa piaskowców wydmowych, międzywydmowych i redeponowanych są ilasto – żelaziste obwódki wokółziarnowe, matriks ilasto – żelaziste, cementy węglanowe i siarczanowe, minerały ilaste oraz cementy kwarcowe. Wśród składników spoiwa omawianych piaskowców należy wyróżnić – minerały tworzące otoczki wokółziarnowe, matriks ilasto – żelaziste, tlenki żelaza, minerały ilaste (chloryt i illit), węglanowe (dolomit), siarczanowe (anhydryt i baryt) oraz cement kwarcowy porowy i regeneracyjny. Ilość całej masy cementującej jest zróżnicowana i miejscami w znacznym stopniu wypełnia przestrzeń międzyziarnową. Wyjątkiem jest piaskowiec facji płytkomorskiej, gdzie stwierdzono silną cementację węglanową (dolomit) oraz siarczanową (anhydryt, baryt). W analizowanych próbach z piaskowców eolicznych diageneza miała zróżnicowany przebieg. Zarówno procesy kompakcji jak i cementacji zredukowały pierwotnie dobre właściwości zbiornikowe. Dla wczesnych etapów diagenezy charakterystyczne jest tworzenie się obwódek na powierzchniach ziaren detrytycznych związanych z mechaniczną infiltracją wskutek przesiąkania roztworów zailonych w środowisku lądowym. Towarzyszą im związki żelaza dające osadom czerwonawe zabarwienie. Również autigeniczne minerały siarczanowe występujące w stropie profilu są prawdopodobnie związane z wczesnym etapem diagenezy. Następny etap to krystalizacja chlorytu, który tworzy obwódki wokółziarnowe w formie blaszek ułożonych stycznie bądź prostopadle do powierzchni ziaren. Z krystalizacją chlorytu związana jest krystalizacja illitu, który przybiera początkowo formy blaszek a w późniejszym etapie diagenezy w formie włókien. Miejscami illit włóknisty tworzy bardziej złożone formy warkoczy i mostków łączących ziarna detrytyczne, często zabudowuje całkowicie przestrzeń międzyziarnową. Illit włóknisty obserwowany jest powszechnie we wszystkich próbkach (płytkach cienkich).

Cechsztyn Stałe pogłębianie się polskiego basenu czerwonego spągowca spowodowało rozległą transgresję morza w górnym permie oraz cykliczną sedymentację ewaporatów. Powyżej czerwonego spągowca zalegają ewaporaty cechsztynu, które stanowią naturalne uszczelnienie dla migracji węglowodorów i w rejonie koncesji Pyzdry wykształcone są w prawie pełnym profilu. Stwierdzono cyklotemy: PZ1, PZ2, PZ3, PZ4. Miąższość cechsztynu jest znaczna od około 600 m w części zachodniej (Lubinia-1; 606,5mb) do 650m w części wschodniej (Grundy-2; 647,5mb). Litologicznie cyklotem rozpoczyna seria iłów lub iłowców (np. łupek miedzionośny; PZ1, szary ił solny PZ3, czerwony ił solny; PZ4), nad którą zalega poziom węglanowo-dolomityczny (PZ1; wapień cechsztyński; PZ1, dolomit główny PZ2) a następnie poziomy anhydrytowe rozdzielone miąższymi pokładami soli (sól najstarsza, PZ1, sól starsza; PZ2, sól młodsza; PZ3, sól najmłodsza; PZ4). Ze względów poszukiwawczych istotny jest poziom dolomitu głównego w obrębie cyklotemu PZ2. Stwierdzona miąższość dolomitu wynosi około 7 – 10 mb, jedynie w obrębie lokalnych podniesień może dochodzić do około 35 mb (Grundy-2; 31m). Litologicznie poziom wykształcony jest jako dolomity ze znacznym udziałem anhydrytów, domieszką substancji ilastej oraz domieszką soli (Komorze – 3K; 12,5 mb). Badaniami sejsmicznymi stwierdzono obiekty strukturalne powstałe w wyniku halokinezy, w których nie można wykluczyć występowania węglowodorów i ich objawów. Przykładowo, w odwiercie Lubinia – 2A, podczas przewiercania dolomitu głównego, stwierdzona w profilowaniu gazowym zawartość metanu dochodziła do 2 %. Mała powierzchnia obiektów wyinterpretowanych w poziomie dolomitu głównego oraz dotychczasowe wyniki prac nie rokują pomyślnie dla prac poszukiwawczych i w rejonie koncesji Pyzdry horyzont stanowi drugorzędny poziom poszukiwawczy.

MEZOZOIK Omawiany obszar położony jest w strefie peryferyjnej bruzdy środkowopolskiej, w której począwszy od triasu, ekstensja i uskokowanie podłoża cechsztynu, spowodowały powstanie w obrębie permsko-mezozoicznego piętra strukturalnego, regionalnych stref tektonicznych i cechsztyńskich poduszek solnych. Pod koniec triasu środkowego nastąpiła zmiana typu sedymentacji, spowodowana ruchami wypiętrzającymi fazy starokimeryjskiej. Na podstawie badań sejsmicznych wykartowano systemy rowów i półrowów generalnie o kierunku NW-SE. Rowy te przecinają górny cechsztyn kontynuują się przez trias i wygasają w jurze dolnej. W części północnej omawianego rejonu, zaznacza się dyslokacja stanowiąca przedłużenie półrowu/rowu

Miłosławia. Natomiast w rejonie miejscowości Tomice pojawia się półrów/rów Brudzewek-Gołuchów, kontynuujący się w kierunku południowym. Na zachód od omawianego rejonu w mezozoiku przebiega wraz z towarzyszącymi mu wewnętrznymi i zewnętrznymi dyslokacjami, rów główny strefy dyslokacyjnej Poznań-Kalisz.

Trias

Na utworami permu zalegają osady pstrego piaskowca. Miąższość dolnego i środkowego pstrego piaskowca jest znaczna i wynosi około 590-640 m (Lisewo-1K; 631,5m, Komorze-2; 598,5 m). Zalegające powyżej zgodnie utwory ilasto-węglanowe i anhydrytowe retu osiągają miąższość od 120-145 m. Nad pstrym piaskowcem zalegają osady wapienia muszlowego, reprezentowane w stropie przez wapienie szaro-beżowe z wkładkami iłowców ciemnoszarych. Miąższość wapienia muszlowego zawiera się w przedziale 240-290 m (Lisewo-1K; 272,5 m). Na osadach wapienia muszlowego zalegają utwory kajpru, którego miąższość w Lisewie-1K wynosi 585 m. W dolnej serii gipsowej, stwierdzono poziom soli kamiennej (Komorze-2; 46 m, Grundy Górne IG-1; 96,5m). Powyżej kajpru zalegają osady retyku, które reprezentowane są przez iłowce pstre z wkładkami piaskowców. Miąższość serii dochodzi do 480 m (Lisewo-1K; 478 m).

Jura Nad utworami retyku zalegają osady jury dolnej, środkowej i górnej o łącznej miąższości około 940 m. Jurę dolną reprezentują iłowce i mułowce z przewarstwieniami piasków i żwirów. Miąższość jury dolnej wynosi od 320 m w części zachodniej omawianego rejonu do 360 m (Grundy-2) w części wschodniej. Jura środkowa o miąższości 100-150 m, reprezentowana jest przez serię piaskowców drobnoziarnistych z iłowcami i mułowcami piaszczystymi (Lisewo-1K; 127 m ). Miejscami stwierdzono serie piaskowców z łyszczykami i konkrecjami ilasto-syderytycznymi oraz szczątkami fauny i flory. Jurę górną reprezentują osady węglanowe i margliste. Miąższość węglanowych i marglistych osadów malmu jest znaczna; 460-530 m.

Kreda W rejonie koncesji Pyzdry utwory kredy pojawiają się pod powierzchnią podkenozoiczną na wschód od odwiertu Grundy IG-1. Miąższość ich szybko wzrasta i w odwiercie Grundy-2 przewiercono aż 250 m kredy. Poziom litologicznie reprezentowany jest przez piaskowce, iłowce i mułowce oraz serie wapieni i margli szarych.

KENOZOIK Na utworach jury zalegają niezgodnie osady kenozoiku. Trzeciorzęd reprezentowany jest przez piaski oligocenu, formację burowęglową i pstre iły poznańskie. Powyżej stwierdzono serię osadów fluwioglacjalnych zaliczaną do czwartorzędu. Łączna miąższość kenozoiku kształtuje się w granicach 70-140 m (Lisewo-1K; 100,5 m).

Maksymalna głębokość planowanych odwiertów poszukiwawczych – 5300 m.

3.2. Pokrycie nieruchomości szatą roślinną

Na obszarze koncesji PYZDRY występują w głównej mierze grunty orne oraz obszary leśne. Tak jak wskazano już wyżej ze względu na specyfikę i charakter przedsięwzięcia na obecnym etapie nie jest znana szczegółowa lokalizacja przyszłych prac geologicznych, a tym samym nie jest możliwe przedstawienie informacji na temat pokrycia szatą roślinną konkretnych terenów, na których planowane prace geologiczne będą faktycznie prowadzone. Niemniej jednak, w rozdz. 11.1. została przedstawiona szczegółowa informacja o strukturze użytkowania gruntów na obszarach poszczególnych gmin w obrębie, których położony jest obszar koncesji PYZDRY. Należy podkreślić, że wszystkie prace wykonywane w ramach realizacji przedsięwzięcia są prowadzone w taki sposób, aby w możliwie najszerszym zakresie zachować istniejące ekosystemy przyrodnicze.

4. Rodzaje stosowanej technologii

Na obszarze koncesji PYZDRY będą realizowane prace geologiczne obejmujące poszukiwanie i rozpoznawanie złóż ropy naftowej i gazu ziemnego w zakresie robót geologicznych, obejmujących:  prace geofizyczne:  badania grawimetryczne,  badania magnetotelluryczne,  badania sejsmiczne 2D i/lub 3D wykonywane w szczególności:  przy wykorzystaniu wibratorów, urządzeń typu air gun lub  przy użyciu środków strzałowych ,  prace wiertnicze obejmujące wiercenie otworów prace udostępniające złoże i próbną eksploatację w ramach, której może zostać wybudowana infrastruktura techniczna niezbędna do zagospodarowania wydobywanej kopaliny ze złoża. Prezentacja i schematyczny przebieg prac geologiczno - poszukiwawczych został przedstawiony w załączniku nr 4. Projektowane prace geologiczne będą wykonywane głównie przez firmy specjalizujące się w wykonywaniu tego rodzaju prac, które stosują najnowsze technologie i rozwiązania organizacyjne opierające się na systemach zarządzania: jakością środowiskiem i bhp, potwierdzone realizacją licznych kontraktów w kraju i zagranicą.

4.1. Prace geofizyczne 4.1.1 Technologia prac geofizycznych 4.1.1.1 Technologia prac sejsmicznych

Badania sejsmiczne polegają na wzbudzaniu i rejestracji fali sejsmicznej odbitej od horyzontów oddzielających ośrodki o różnej twardości akustycznej stanowiących granice warstw geologicznych. Wywołane niewielkie drgania gruntu przy użyciu metody vibroseisów, detonacją ładunków wybuchowych o niewielkiej masie generują falę sejsmiczną rozchodzą się z prędkością zależną od napotkanych struktur, która po odbiciu się od kolejnych warstw podłoża, wraca na powierzchnię ziemi gdzie jest rejestrowana przez rozłożone specjalne czujniki – geofony, które są połączone kablami z bardzo czułą aparaturą telemetryczną zainstalowaną na specjalistycznym samochodzie terenowym. Geometria rozstawu pomiarowego wiąże się z zakładaną głębokością prospekcji. Po wykonaniu pomiaru cały układ pomiarowy jest przesuwany wzdłuż linii profilu o odcinek zależny od tzw. „krotności profilowania”. W oparciu o analizę zmian prędkości oraz kąta odchylenia fal sejsmicznych możliwe jest uzyskanie obrazu struktur geologicznych i wskazanie miejsc, w których mogą znajdować się skały zbiornikowe ropy naftowej i gazu ziemnego. Badania sejsmiczne prowadzone wzdłuż wyznaczonych linii, tzw. profili sejsmicznych, pozwalają na otrzymanie, danych wzdłuż dwóch osi – długości i głębokości. Jest to dwuwymiarowe modelowanie sejsmiczne tzw. zdjęcie sejsmiczne 2D. Rozwinięciem sejsmiki 2D jest metoda trójwymiarowego modelowania sejsmicznego tzw. zdjęcie sejsmiczne 3D. Zasada badania w tej metodzie jest taka sama jak w sejsmice 2D, z tą tylko różnicą, że na określonej powierzchni układ linii profili sejsmicznych i linii odbioru przecina się tworząc gęstą siatkę pomiarową. Zyskuje się wówczas dodatkowy wymiar – szerokość, a uzyskany obraz ośrodka geologicznego ma charakter przestrzenny - trójwymiarowy. Ze względu na sposób generowania fali sejsmicznej w badaniach sejsmicznych wykorzystywane są następujące techniki (metody) wzbudzania fali sejsmicznej: a) Metoda vibroseis – polega na wywołaniu fali sejsmicznej drganiami gruntu wzbudzonymi przez grupę 4 sprzężonych ze sobą wibratorów (tj. samojezdnych urządzeń do wzbudzania drgań typu BRIDWAGEN) ustawionych wzdłuż profilu. Generowane przez wibratory drgania o częstotliwościach od 6 do 120 Hz przenoszone są do gruntu przez wibrującą płytę w czasie 6-24 sekund (1 sweep). Na każdym punkcie pomiarowym może być wzbudzanych średnio od kilku do 10 sweepów. Cykl pomiarowy na jednym punkcie trwa do 5 minut. Drgania są odczuwalne przez człowieka w promieniu ok. 40-50 metrów od punktu wzbudzania łącznie przez okres ok. 1 minuty. Zajmowany obszar przez różnego rodzaju sprzęt obejmuje około 100 m2.

17 b) Metoda przy użyciu materiałów wybuchowych – polega na zastąpieniu wibratorów, sekwencyjnym odpaleniem ładunków wybuchowych na danym punkcie pomiarowym o bazie 10 – 30 m, na którym jest zgrupowanych od 3 – 5 otworów strzałowych. W otworze strzałowym o głębokości 2–6 m, maksymalnie do 20m ppt instaluje się ładunek wybuchowy o niewielkiej masie, max do 500 g. Odpalenie ładunków wybuchowych następuje w tym samym czasie na danym punkcie pomiarowym. Przy prawidłowo założonym ładunku wybuchowym skutki wybuchu nie są widoczne na powierzchni terenu. Badanie w terenie trwa kilka minut. c) Metoda przy użyciu urządzeń typu AIR-GUN Jedną z metod badaniach sejsmiki refleksyjnej i refrakcyjnej prowadzonej na obszarach wodnych (rzeki, jeziora, morza, itp.)., w której źródłem wzbudzania fali sejsmicznej jest rozprężające się pod ciśnieniem powietrze tzw. air gun. Air-gun’y są to metalowe urządzenia podwieszone i ciągnięte przez jednostkę pływającą (motorówka). Składają się z jednej lub więcej komór wypełnionych sprężonym powietrzem, które są zanurzone pod powierzchnią wody. Aby ta metoda miała skuteczne zastosowanie głębokość zanurzenia air-gun’ów powinna wynosić od 2 do 4 m, natomiast ich usytuowanie od dna akwenu powinno osiągać minimum ok. 2 m. Rozprężenie nagromadzonego w komorach powietrza inicjuje powstanie „bańki” powietrznej, co w efekcie daje oczekiwany impuls w postaci fali akustycznej, która rozprzestrzenia się w wodzie i dalej przenika do ośrodka skalnego (analogicznie jak w tradycyjnych metodach sejsmicznych). Rejestracja sygnału sejsmicznego odbywa się za pomocą rozłożonych na powierzchni lustra wody hydrogeofonów oraz geofonów umieszczonych na liniach pomiarowych na lądzie. Generacja fali sejsmicznej następuje w wyniku gwałtownej dekompresji sprężonego powietrza. Źródło to jest wykorzystywane w pomiarach sejsmicznych pod powierzchnią wody. Działko powietrzne składa się z jednej lub więcej komór wypełnionych sprężonym powietrzem, które są zanurzone pod powierzchnią wody. Podczas wzbudzania następuje rozprężenie zgromadzonego w komorach powietrza. Powoduje to powstanie „bańki” powietrznej, co w efekcie daje oczekiwany impulsu w postaci fali akustycznej, która rozprzestrzenia się w wodzie i dalej w ośrodku skalnym. Metoda wzbudzania air-gun’ami jest nieinwazyjna w środowisku przyrodniczym. Jej stosowanie powoduje powstanie niedużej fali na powierzchni akwenu oraz jest źródłem nieznacznej emisji hałasu podczas rozprężenia powietrza i pracy poruszającej się po akwenie motorówki. Jednocześnie praca silnika motorówki powoduje płoszenie ryb, co chroni je przed ewentualnymi negatywnymi skutkami wykonywanych wzbudzeń sejsmicznych. Prace sejsmiczne przy zastosowaniu metody wzbudzania fali sejsmicznej przy użyciu urządzeń typu air - gun są również nadzorowane przez eksperta – przyrodnika.

Na obszarze koncesji PYZDRY do wzbudzania fali sejsmicznej będzie używana metoda „vibroseis”, oraz metoda przy użyciu urządzeń typu air-gun lub metody przy użyciu materiałów wybuchowych. Ponadto na obszarze koncesji wnioskodawca planuje wykonać badania strefy małych prędkości (SMP), które wykonuje się wzdłuż profilu sejsmicznego. Strefą małych prędkości (SMP) w sejsmice określa się niskoprędkościową przypowierzchniową strefę, w której występują obszary nieskonsolidowanego gruntu lub zwietrzałych utworów skalnych. Śledzenie tej strefy służy obliczaniu tzw. „poprawek statycznych”, istotnych z punktu widzenia przetwarzania, danych sejsmicznych. Badania takie polegają na generowaniu fali sejsmicznej w pobliżu otworu wiertniczego (o głębokości zwykle od 40 do 60 m), do którego zapuszcza się sondę hydrofonową do rejestracji fali sejsmicznej. Źródło drgań ma charakter udarowy i stanowi go najczęściej spadający kafar. Otwory do pomiaru SMP wiercone są w określonych odstępach, wzdłuż profilu sejsmicznego do głębokości kilkudziesięciu metrów. Wiercenie takich otworów, odbywa się przy pomocy samojezdnych wiertnic. Powierzchnia zajęta przy wierceniu pojedynczego otworu wynosi przeciętnie około 40 m2. Są to otwory wiercone bez użycia płuczki lub przy użyciu płuczki wodnej lub iłowej. Przeciętne zużycie wody dla otworu wykonywanego dla badań SMP, o głębokości 40-60 m wynosi od 1,5 m3 do 4,5 m3 (w zależności od miąższości strefy). Woda do sporządzenia płuczki jest dowożona na miejsce wiercenia cysterną samochodową.

Do realizacji prac sejsmicznych stosuje się najczęściej następujący sprzęt:  aparatura sejsmiczna telemetryczna - I/O SYSTEM TWO, I/O SYSTEM FOUR lub równorzędna,  aparatura sejsmiczna do pomiaru SMP,  wibratory 4 szt. + 1, o sile docisku 20 ton,  geofony – SM-24 w wiązkach po 12 szt.,  hydrofony w przypadku przeszkód wodnych,  geofony błotne,  skrzynki telemetryczne wraz z zasilaczami,  kable telemetryczne, w tym przystosowane do przekładania przez rzeki i jeziora. Otwory dla potrzeb prac sejsmicznych (strzałowe, do badania SMP) są wykonywane najczęściej następującymi rodzajami wiertnic:  wiertnice mechaniczne – URB 2 A2; URB 2,5 A,  wiertnica lekka mechaniczna – Badger Bush Master WH - 015,  wiertarki ręczne spalinowe – BT- 360 STIHL,  sprężarka (hydraulic LP9-20P) – Atlas Copco.

4.1.1.2 Technologia badań grawimetrycznych Badania grawimetryczne stosowane są przy poszukiwaniach złóż surowców oraz jako rozpoznawcze lub uzupełniające dla prac sejsmicznych przy poszukiwaniach złóż ropy naftowej i gazu ziemnego. Zastosowanie metody grawimetrycznej do poszukiwań ropy i gazu sprowadza się do lokalizacji i rozpoznania struktur geologicznych, w których mogą znajdować się pułapki dla węglowodorów oraz badania głębokich struktur pokrywy osadowej i skonsolidowanego podłoża, śledzenia granic gęstościowo-litologicznych i elementów tektoniki. Dane uzyskane z pomiarów grawimetrem wykorzystać można we wczesnym etapie tworzenia modelu głębokościowego w przetwarzaniu danych sejsmicznych. Zastosowanie zintegrowanych metod interpretacji i analizy danych geofizycznych daje bardziej szczegółowe i dokładne informacje na temat budowy geologicznej obszaru badań. Metoda grawimetryczna wykorzystuje zmienność pola grawitacyjnego Ziemi, wywoływaną zmianami gęstości w jej wnętrzu. Skutkuje to powstawaniem anomalii siły ciężkości i umożliwia detekcję obszarów nagromadzenia skał o gęstościach odmiennych od skał otaczających. Do prowadzenia badań wykorzystuje się przenośne urządzenia pomiarowe tzw. grawimetry mierzące względne wartości siły ciężkości w punkcie pomiarowym np. urządzenie typu SCINTREX CG-3, La Coste & Romberg lub równorzędne. Punkty pomiarowe są rozmieszczane w odstępach na wzór regularnej siatki (prostokątnej, kołowej, promieniowej) lub linii zorientowanych pod kątem prostym do celu badań. Interwały między stacjami wynosić powinny od kilku metrów do kilkuset kilometrów, w zależności od zalegania celu badań. Ich lokalizacja jest ustalana w ramach projektu badań przez służby geodezyjne. Przyrządy pomiarowe ustawia się na poboczu drogi, a czas wykonania pomiarów grawimetrycznych wynosi około 5-15 minut. Pomiary są wykonywane na całym obszarze badań przy średnim zagęszczeniu wynoszącym 8 stanowisk na 1 km2. Wynikiem pomiarów są mapy rozkładu anomalii siły ciężkości na obszarze badań, odzwierciedlające zróżnicowanie gęstości ośrodka skalnego. Zgromadzone w ten sposób dane poddawane są przetwarzaniu, podczas którego aplikuje się szereg poprawek celem zredukowania pomiarów do jednego poziomu odniesienia, a następnie dokonuje się interpretacji wyników.

4.1.1.3 Technologia badań magnetotellurycznych Metoda magnetotelluryczna wykorzystuje pomiary naturalnego, zmiennego pola elektromagnetycznego na powierzchni Ziemi, w celu wyznaczenia rozkładu oporności elektrycznej w ośrodku skalnym. Metoda ta przydatna jest na obszarach o skomplikowanej budowie geologicznej i rekomendowana jest jako uzupełniająca

19 dla regionalnej sejsmiki, umożliwiając śledzenie warstw, których rozpoznanie metodami sejsmicznymi jest niewystarczające; stosuje się również w:  rozpoznaniu struktur i tektoniki badanego obszaru,  badaniach dla poszukiwań ropy i gazu,  monitoringu podziemnych magazynów (naturalnych i sztucznych). Badania magnetotelluryczne wykonywać można zarówno w wersji klasycznej (z wykorzystaniem pola naturalnego), jak i w wersji z kontrolowanym (sztucznym) źródłem wzbudzania. Pomiary wykonane będą aparaturą serii MT produkcji amerykańskiej firmy EMI lub równorzędną. Klasyczna metoda magnetotelluryczna/audio-magnetotelluryczna (MT/AMT) wykorzystuje zmienne pole elektromagnetyczne, którego źródłem są oscylacje jonosfery i wyładowania atmosferyczne. Podstawą metody jest założenie płaskiej fali elektromagnetycznej, padającej prostopadle do powierzchni ziemi. Metoda audio-magnetotelluryczna związana jest z kontrolowanym źródłem CSAMT (Controlled Source Audio- Frequency Magnetotelluric) i wykorzystuje sztuczne pole elektro-magnetyczne, wzbudzane w ośrodku geologicznym galwanicznie lub indukcyjnie. Źródłem pola EM jest dipol prądowy oddalony od punktu pomiarowego ok. 3-6 km. Oprócz aparatury, czasowo na stanowisku pomiarowym znajdują się jeszcze 2 – 4 samochody do transportu sprzętu i ludzi. Podstawowy układ pomiarowy metodą magnetotelluryczną - CSAMT składa się z aparatury pomiarowej wolnostojącej, zestawu kabli i elektrod niepolaryzujących służących do rejestracji składowych elektrycznych pola elektromagnetycznego, czujnika magnetycznego służącego do pomiaru składowej magnetycznej Hy i kabla ekranowego transmitującego sygnał pomiarowy z czujnika do aparatury pomiarowej. Układ prądowy, będący źródłem fali elektromagnetycznej zbudowany jest z dipola o długości 600-1200m. Są to dwie grupy elektrod stalowych połączonych kablem do zlokalizowanego w środku tego układu transmitera prądu TXU-30. Transmiter zasilany jest generatorem prądotwórczym o mocy ok. 30 kW. Akwizycja danych magnetotellurycznych polega na rejestrowaniu szeregu składowych pola elektromagnetycznego punktowo, wzdłuż wyznaczonych profili przez służby geodezyjne w ramach projektu badań, a następnie ich przetwarzaniu i interpretacji. Modelowanie 1D/2D i 3D oraz inwersja dają rozkład oporności w domenie głębokości, który jest wykorzystywany do interpretacji geologicznej.

4.1.2 Organizacja prac geofizycznych W oparciu o projekt robót geologicznych prace geofizyczne wykonywane są przez wybraną w drodze przetargu specjalistyczną firmę dysponującą odpowiednim sprzętem, doświadczeniem i wykwalifikowaną załogą, stosującą procedury gwarantujące właściwy przebieg i postęp prac, a także bezpieczeństwo i ochronę środowiska. W przypadku prac geofizycznych można wydzielić trzy fazy procesu inwestycyjnego:  fazę przygotowania prac/badań,  fazę realizacji prac,  fazę likwidacji.

4.1.2.1. Faza przygotowania prac geofizycznych Faza przygotowania prac geofizycznych jest procesem trwającym kilka tygodni, obejmującym w szczególności następujące działania: 1. Opracowanie przez eksperta – przyrodnika opinii w sprawie lokalizacji bazy sprzętu geofizycznego (w ramach potrzeby), analizy lokalizacji przebiegu linii profili geofizycznych (operacyjnych), w odniesieniu do obszarów podlegających ochronie zgodnie z ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 627). 2. Zorganizowanie bazy samochodowo – sprzętowej dla około 30 pojazdów (w ramach potrzeby, w zależności od zapotrzebowania na pojazdy niezbędne do wykonania prac geofizycznych w terenie). Wnioskodawca podaje szacunkową ilość pojazdów, ale ich ilość zależna jest od powierzchni wykonywanego

zdjęcia sejsmicznego oraz czasu w jakim ma być ono wykonane. Zwykle również zależy od możliwości organizacyjnych i sprzętowych wykonawcy prac geofizycznych. Do utworzenia bazy wykorzystuje się lokalną infrastrukturę techniczną. Z reguły są to wolne powierzchnie biurowe, magazynowe oraz place na terenach zakładów przemysłowych, umożliwiające codzienną bieżącą obsługę pojazdów i sprzętu pomiarowego oraz bezpieczne ich przechowanie. 3. Powiadomienie lokalnej społeczności o terminie, miejscu i rodzaju wykonywanych prac oraz zawarcie umów z podmiotami dysponującymi tytułem prawnym do danej nieruchomości gruntowej o uzyskanie pozwolenia wejścia i przeprowadzenia prac na danej nieruchomości gruntowej. 4. Oznakowanie terenu prac tablicami ostrzegawczymi i informacyjnymi. 5. Wytyczenie w terenie linii profili geofizycznych (operacyjnych) przez zespół geodetów. Profile geodezyjne, punkty wzbudzania, pozycje odbiorników, drogi dojazdowe itp. wyznaczane są w terenie metodami geodezyjnymi, zgodnie z projektem robót geologicznych i uwarunkowaniami określonymi w decyzji środowiskowej z uwzględnieniem: walorów środowiska przyrodniczego, stopnia zurbanizowania terenu i infrastruktury, w tym systemów melioracyjnych, linii energetycznych, urządzeń podziemnych, linii kolejowych, ujęć wody itp. 6. Rozkład aparatury – geofizycznej wzdłuż wyznaczonych linii geofizycznych. Rozłożenie aparatury dokonuje się ręcznie. Kable telemetryczne łączące odbiorniki z aparaturą rejestrującą układa się na powierzchni ziemi. Rozłożenie aparatury trwa od kilku do kilkudziesięciu minut. 7. Wykonanie otworów do pomiaru SMP. Otwory wierci się lekkimi samojezdnymi wiertnicami, wzdłuż profilu sejsmicznego w określonych odstępach, do głębokości kilkudziesięciu metrów. W ciągu jednego dnia pracy wykonuje się 1 - 2 otworów. 8. Wykonanie otworów strzałowych. Otwory wierci się ręcznymi lub lekkimi samojezdnymi wiertnicami do głębokości 2 – 6 m, maksymalnie do 20 m. Czas odwiercenia grupy otworów zajmuje kilkadziesiąt minut. 9. Zorganizowanie i zabezpieczenie ruchomego składu materiałów wybuchowych (RSMW). Jest nim specjalnie do tego celu przystosowany samochód posiadający odizolowane od siebie komory na poszczególne ładunki strzałowe. Skład materiałów wybuchowych jest usytuowany z dala od jakichkolwiek zabudowań i jest nadzorowany przez całą dobę. 10. Przed rozpoczęciem prac wiertniczych dla potrzeb badań sejsmicznych dokonuje się pomiarów zwierciadła wody w studniach gospodarczych znajdujących się w promieniu ok. 250 m od miejsca ich wykonywania. Ponadto wykonanie ww. działań w ramach fazy przygotowania prac geofizycznych odbywa się zgodnie z następującymi zasadami:  Zastosowanie metody przy użyciu materiałów wybuchowych lub wykonywanie robót geologicznych na głębokości większej niż 100 m, wymaga uzyskania decyzji Dyrektora Okręgowego Urzędu Górniczego zatwierdzającej Planu Ruchu Zakładu Górniczego zgodnie z obowiązującymi przepisami ustawy prawo geologiczne i górnicze z dnia 9 czerwca 2011 r. (Dz. U. 11.163.981) wraz aktami wykonawczymi. Decyzja zatwierdzająca Plan Ruchu określa szczegółowe warunki wykonania tych prac.  Wiercenie otworów dla potrzeb badań sejsmicznych prowadzi się zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z 28.06.2002r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi (Dz. U. 02.109.961. z zm.) w zakresie robót geologicznych wykonywanych techniką wiertniczą oraz zgodnie z zasadami wynikającymi z wiedzy geologicznej i wiertniczej.  Wiercenie otworów dla potrzeb badań sejsmicznych będzie prowadzone pod nadzorem służb hydrogeologicznych wykonawcy prac.  W obszarach objętych ochroną prawną, w stosunku do przedmiotów ochrony, dla których je utworzono, przebieg linii profili geofizycznych, a w przypadku prac sejsmicznych rodzaj zastosowanej metody wzbudzania fali sejsmicznej będzie nadzorowany przez eksperta – przyrodnika, w oparciu o uwarunkowania określone w wnioskowanej decyzji środowiskowej.

4.1.2.2 Faza realizacji prac geofizycznych Faza realizacji prac geofizycznych na danym punkcie pomiarowym w zależności od rodzaju zastosowanej metody badań geofizycznych trwa od kilku minut do kilkunastu godzin i obejmuje: 1. Wykonanie szeregu wzbudzeń fali sejsmicznej oraz pomiarów geofizycznych wzdłuż wytyczonych profili geofizycznych (linii operacyjnych), zgodnie z przyjętym projektem robót geologicznych. 2. Wykonanie badania SMP wzdłuż linii profili sejsmicznych. Schemat wykonania badań SMP przedstawiono na rycinie nr 4. Ponadto prace sejsmiczne w fazie realizacji są prowadzone:  Zgodnie z decyzją zatwierdzającą Plan Ruchu Zakładu Górniczego w przypadku stosowania metody z użyciem materiałów wybuchowych lub wykonywania robót geologicznych na głębokości większej niż 100 m.  W zakresie postępowania z materiałami wybuchowymi w trakcie wykonywania prac sejsmicznych zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 kwietnia 2003r. w sprawie przechowywania i używania środków strzałowych i sprzętu strzałowego w zakładach górniczych (Dz. U. 03.72.655).  Pod nadzorem osoby eksperta – przyrodnika w obszarach objętych ochroną prawną, zgodnie z ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 627) oraz uwarunkowaniami określonymi w wnioskowanej decyzji środowiskowej.

Rycina nr 4 Schemat badania SMP

4.1.2.3 Faza likwidacji prac geofizycznych Faza likwidacji obejmuje następujące działania: 1. Ręczne zebranie aparatury pomiarowej i zwinięcie kabli telemetrycznych. Działania trwają kilkanaście minut i nie pozostawiają żadnych śladów w środowisku.

2. Likwidację otworów strzałowych i do badania SMP. Likwidację wykonuje się wykorzystując urobek wiertniczy, a także przez iłowanie lub wykonanie korków iłowo-cementowych w taki sposób, aby nie nastąpiło połączenie hydrauliczne poszczególnych poziomów wodonośnych. 3. Ponowne dokonanie pomiaru zwierciadła wody w studniach gospodarczych znajdujących się w promieniu ok. 250 m od miejsca wykonywania otworów dla potrzeb badań sejsmicznych. 4. Naprawa ewentualnych szkód powstałych w czasie wykonywania prac geofizycznych. Szkody naprawia się niezwłocznie po ich stwierdzeniu, a teren zostaje przywrócony do stanu poprzedzającego wykonanie prac. Ewentualne szkody w uprawach rolnych są rekompensowane w ramach porozumień z podmiotem dysponującym tytułem prawnym do nieruchomości gruntowej. Ponadto prace sejsmiczne w fazie likwidacji są prowadzone: 1. Zgodnie z decyzją zatwierdzającą Plan Ruchu Zakładu Górniczego w przypadku stosowania metody z użyciem materiałów wybuchowych lub wykonywania robót geologicznych na głębokości większej niż 100 m. 2. Pod nadzorem służb hydrogeologicznych wykonawcy. 3. Pod nadzorem eksperta – przyrodnika w obszarach objętych ochroną prawną, zgodnie z ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 627) oraz uwarunkowaniami określonymi w wnioskowanej decyzji środowiskowej. 4. Likwidacja otworów wiertniczych wykonanych na potrzeby badań sejsmicznych jest prowadzona zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z 28.06.2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi (Dz. U. 02.109.961. z zm.) w zakresie robót geologicznych wykonywanych techniką wiertniczą oraz zasadami wynikającymi z wiedzy geologicznej.

4.2 Prace wiertnicze

Realizacja prac wiertniczych jest uzależniona od wyników prac geofizycznych, pozwalających na zlokalizowanie potencjalnego miejsca nagromadzenia węglowodorów, a także od wstępnej analizy ekonomicznej szacującej opłacalność eksploatacyjną odkrytego, bądź wstęnie rozpoznanego złoża węglowodorów. Prace wiertnicze obejmują proces wiercenia otworu, rurowania i cementowania rur okładzinowych. W zależności od potrzeby prowadzi się również zabiegi specjalne polegające na perforacji strefy złożowej, odciążeniu złoża z ciśnienia hydrostatycznego, uaktywnieniu złoża np. przez tłokowanie, szczelinowanie, kwasowanie. Po udostępnieniu złoża przeprowadza się próbną eksploatację w celu określenia wydajności odwiertu oraz spadku wydajności w czasie, czyli parametrów niezbędnych do obliczenia zasobów złoża. Prace wiertnicze prowadzone są zgodnie z Planem Ruchu Zakładu Górniczego zatwierdzonego, decyzją Dyrektora Okręgowego Urzędu Górniczego w oparciu o przepisy Ustawy prawo geologiczne i górnicze z dnia 9 czerwca 2011 r. (Dz. U. 11.163.981 ze zm.) oraz przepisy wykonawcze do tej ustawy, a w szczególności Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 28.06.2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczania przeciwpożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi (Dz. U. 02.109.961 z zm.).

4.2.1 Technologia prac wiertniczych i udostępniających złoże 4.2.1.1 Wiercenie otworu

Otwór jest wiercony techniką obrotową. Skały są przewiercane za pomocą świdra wiertniczego zapuszczanego do otworu na przewodzie wiertniczym, który jest wprawiany w ruch obrotowy za pomocą stołu wiertniczego. Do przewodu wiertniczego pompami płuczkowymi przez system rurociągów jest zatłaczana płuczka wiertnicza, która wypływa dyszami świdra na dno otworu oczyszczając go ze zwiercin. Płuczka powraca na powierzchnię w przestrzeni między przewodem wiertniczym, a ścianami otworu. Na powierzchni w systemie koryt i odpowiednich urządzeń następuje oczyszczanie płuczki z okruchów skalnych i kierowanie jej do ponownego obiegu.

Płuczka wiertnicza jest mieszaniną wody i tzw. materiałów płuczkowych. Płuczkę wiertniczą charakteryzują różne parametry, do których zalicza się: ciężar właściwy, lepkość, filtrację, wytrzymałość strukturalną, wartość pH, zasolenie, stabilność i zapiaszczenie. Właściwy dobór parametrów płuczki wiertniczej, umożliwia wykonanie szeregu ważnych funkcji w procesie wiercenia. Do najważniejszych z nich należą:  oczyszczanie dna otworu i wynoszenie zwiercin;  utrzymanie zwiercin w stanie zawieszonym w czasie przerw w krążeniu płuczki;  wywieranie na ściany otworu przeciwciśnienia uniemożliwiającego przepływ płynów złożowych;  iłowanie ścian otworu polegające na tworzeniu na ściankach otworu cienkiej nieprzepuszczalnej warstwy osadu, która zapobiega migracji komponentów płuczki do strefy przyodwiertowej, osypywaniu się ścian otworu lub tworzenie się kawern;  chłodzenie świdra i smarowanie przewodu wiertniczego;  zmniejszenie ciężaru przewodu wiertniczego i rur okładzinowych oraz zapobieganie ich korozji. W zależności od rodzaju przewiercanych formacji geologicznych stosowane są różne rodzaje płuczek. Jednocześnie w miarę zwiększania głębokości otworu konieczne jest modyfikowanie składu płuczki tak, aby charakteryzowała ją odpowiednia do aktualnych warunków panujących w odwiercie - gęstość, lepkość, stabilność i filtracja. Za dobór rodzaju, ilości i kontrolę nad właściwymi parametrami płuczek odpowiada serwis płuczkowy. Inwestor nie przewiduje stosowania płuczki sporządzonej na bazie oleju dieslowskiego. Kontynuacja wiercenia na coraz większych głębokościach wymaga ciągłego zwiększania długości przewodu wiertniczego przez dokręcanie nowych odcinków przewodu wiertniczego. Okresowo, w celu zachowania stateczności otworu lub z innych względów geologicznych lub technicznych, wiercenie przerywa się i wykonuje tzw. rurowanie - to jest zapuszcza się do otworu rury okładzinowe, których zadaniem jest:  ochrona ścian otworu;  izolacja przewiercanych warstw wodonośnych;  izolacja horyzontów o niskim lub wysokim ciśnieniu złożowym;  izolacja horyzontów powodujących tzw. „sypanie” (obsypywanie materiału skalnego ze ścian otworu). Zapuszczone do otworu rury okładzinowe poddaje się zacementowaniu. Operacja ta polega na wypełnieniu przestrzeni pomiędzy rurami, a ścianą otworu roztworem cementu wiertniczego, który wprowadza się do tej przestrzeni przez zatłoczenie go do rur i wytłoczenie poza rury za pomocą płuczki wiertniczej i wysokociśnieniowych pomp. W celu zapobieżenia mieszaniu się zaczynu cementowego z płuczką, używany jest tzw. korek cementacyjny, który izoluje zaczyn od płuczki. W przypadku cementowania długich odcinków rur wykonuje się cementowanie dwu - lub wielostopniowe polegające na etapowym wypełnianiu cementem przestrzeni poza rurami. Do zatłoczenia zaczynu cementowego do otworu służą agregaty cementacyjne, to jest przewoźne pompy wysokociśnieniowe wyposażone w zbiorniki na zaczyn. Zapuszczone do odwiertu kolumny rur okładzinowych, zacementowane na całej długości - pozwalają na oddzielenie pokładów produktywnych od przewiercanych warstw wodonośnych i nadległych warstw płonnych oraz uniemożliwiają kontakt wód podziemnych z różnych poziomów wodonośnych. Stanowią o zabezpieczeniu warstw wodonośnych przed ich łączeniem, przedostaniem się do nich węglowodorów i cieczy używanych w zabiegach specjalnych udostępniających złoże. Szczelność izolacji będzie sprawdzana przez wykonanie próby szczelności kolumny rur i próby chłonności w bucie rur kolumny izolującej. Brak wypływu cieczy lub wzrostu ciśnienia w przestrzeni międzyrurowej w czasie próby będzie potwierdzeniem szczelności zastosowanej izolacji. Po wykonaniu rurowania wiercenie jest kontynuowane świdrem o mniejszej średnicy w sposób identyczny jak opisano wyżej. Okresowo w zależności od długości niezarurowanego odcinka otworu oraz rodzaju przewiercanych warstw wykonuje się następne rurowania i cementowania aż do końcowej głębokości otworu, to jest do momentu dowiercenia się do złoża lub zakończenia procesu wiercenia. Operacja wiercenia, zapuszczania rur okładzinowych do otworu oraz okresowego dodawania kawałków przewodu wiertniczego wymaga użycia wielokrążkowych urządzeń dźwigowych (tzw. wyciągu) oraz konstrukcji, na których można zawiesić wielokrążek, tj. masztu lub wieży wiertniczej. Zarówno wyciąg jak i maszt są przystosowane do przenoszenia obciążeń wielu setek ton.

Wylot otworu wiertniczego w czasie wiercenia jest wyposażony w zestaw urządzeń sterowanych hydraulicznie (prewenterów), zamykających wylot otworu wiertniczego w przypadku, gdy płyn znajdujący się w otworze nie równoważy ciśnienia medium złożowego, co grozi smowypływem (erupcją). W zależności od projektu prac wiertniczych stosuje się różnego rodzaju sprzęt i urządzenia wiertnicze np.:  urządzenia wiertnicze o napędzie spalinowym np.: IRI-750; F-200; H-1000; SKYTOP TR-800  urządzenia wiertnicze o napędzie elektrycznym np.: IDM-2000; F-200 E, UM-4E; MASS 6000DE; NATONAL 110UE; IRI 1200; Bentec, DRILLMEC 2000HP,  urządzenia wiertnicze przewoźne np. P-80; IRI-750;  3-4 generatory z silnikiem np.: CAT 3512 lub CAT D-398;  silniki np.: Caterpillar 3406 BTA;  2-3 pompy płuczkowe np. IDECO/IRI typT-1300 lub T-500; National 10-P-130; 9P100;  wyciąg wiertniczy np.: IDECOIRI ED 1200; NATINAL110E; IDECO H-1000; UPETROM F-200 lub TF-15; IRI- 2042/160;  stół obrotowy, głowica płuczkowa, wielokrążek, system oczyszczania płuczki.

Dla wszystkich typów wymienionych wyżej urządzeń wiertniczych technologia i kolejność podstawowych procesów prowadzonych w trakcie wiercenia jest podobna. Są to wiercenia obrotowe z użyciem płuczki wiertniczej. Parametry techniczne urządzeń wiertniczych pozwalają na odwiercenie otworów o głębokości od 1000 do ponad 5000 m. Przebieg prac wiertniczych jest taki sam, niezależnie od dowiercanej formacji geologicznej (celu geologicznego). Różnice występują przy udostępnianiu złoża, tj. sposobie prowadzenia zabiegów specjalnych w otworze.

4.2.1.2 Udostępnienie złoża Po dowierceniu się do poziomu złożowego, należy wykonać tzw. „udostępnienie złoża” w celu określenia jego zasobów. Jeżeli złoże jest osłonięte rurami okładzinowymi to wykonuje się perforację rur okładzinowych za pomocą odpowiednio rozmieszczonych wewnątrz rur małogabarytowych kumulacyjnych ładunków wybuchowych (perforatora). Celem perforacji jest osiągnięcie maksymalnej produktywności otworu przez ustanowienie dobrego połączenia pomiędzy otworem wiertniczym, a formacją złożową. Zabieg perforacji rur za pomocą kumulacyjnych ładunków wybuchowych prowadzony jest zgodnie i w zakresie przewidzianym w projekcie robót geologicznych lub w projekcie geologiczno-technicznym, zgodnie z instrukcją opracowaną przez wykonawcę badań (§ 183.1. Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 28.06.2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi (Dz. U. 02.109.961 ze zm.). Zasady przechowywania i używania materiałów wybuchowych stosowanych do tych zabiegów reguluje Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 kwietnia 2003 r. w sprawie przechowywania i używania środków strzałowych i sprzętu strzałowego w zakładach górniczych (Dz. U. 03.72.655). Po przeprowadzonej perforacji, w przypadku braku przypływu, obniża się ciśnienie w otworze przez usunięcie części płuczki i obniżenie ciśnienia hydrostatycznego wywieranego na złoże za pomocą tłoka z zaworem zwrotnym (tłokowanie) lub wymianę płuczki o niższym ciężarze właściwym. Jeżeli horyzont produktywny (złoże) nie jest zarurowany, to nie występuje potrzeba wykonania perforacji, natomiast pozostałe czynności są takie same jak w przypadku horyzontu zarurowanego. Niekiedy opisane czynności (obniżenie ciśnienia, wymiana płynu w otworze) nie powodują dopływu medium złożowego do otworu i uruchomienia wydobycia. Powodem jest na ogół powstanie wokół otworu strefy o obniżonej przepuszczalności, najczęściej w wyniku oddziaływania płuczki wiertniczej, lub w wyniku stwierdzonych różnic w parametrach współczynników przepuszczalności, charakteryzujących poszczególne formacje geologiczne. Parametry te są określane po nawierceniu struktur złożowych, stąd na obecnym etapie poza ogólną charakterystyką zabiegów stymulacyjnych (specjalnych) nie można wskazać sposobu i zakresu ich wykonania.

Zabiegi stymulacyjne (specjalne), do których należą m.in. szczelinowanie, czy kwasowanie są zabiegami powszechnie stosowanymi w górnictwie nafty i gazu, zarówno przy udostępnianiu struktur złożowych, prowadzonym w ramach prac poszukiwawczo-rozpoznawczych, jak i w trakcie eksploatacji złóż ropy naftowej i gazu ziemnego w celu zwiększenia wydajności odwiertu eksploatacyjnego. Zabieg hydraulicznego szczelinowania (tradycyjny): opis technologii zabiegu szczelinowania z uwzględnieniem przewidywanych urządzeń:  czysta woda zgromadzona w zbiornikach (np. stalowych, naziemnych, na podwoziu jezdnym, dowożona cysterną itp.) będzie przepompowywana do blendera, do którego dodawane będą dodatki w postaci substancji i preparatów chemicznych stosowanych w technologii przez firmę wyłonioną w drodze przetargu,  w blenderze następuje wymieszanie wody z dodanymi chemikaliami oraz z podsadzką,  tak sporządzona mieszanina podawana będzie przez blender poprzez manifold do pomp, a dalej za pomocą pomp wtłaczana do otworu wiertniczego. Cały proces sporządzania płynu zabiegowego odbywał się będzie w układzie zamkniętym. Substancje chemiczne zastosowane do zabiegu podawane będą na bieżąco (tzn. w systemie on the fly), nie przewiduje się powstawania niewykorzystanej cieczy zabiegowej (tj. mieszanina wody wraz z dodatkami chemicznymi) po zakończeniu zabiegu szczelinowania. W otworach wierconych w ramach przedmiotowej koncesji nie będą stosowane zabiegi tzw. szczelinowania wielkoskalowego. Zabieg kwasowania: kwas dostarczany jest na wiertnię w przystosowanych do tego specjalnych cysternach lub zamkniętych pojemnikach z tworzywa sztucznego. Na wiertni w zamkniętych zbiornikach stalowych przygotowywana jest ciecz kwasująca, będąca mieszaniną wody, kwasu, inhibitorów korozji i środków powierzchniowo - czynnych. Tak przygotowana mieszanina jest wtłaczana do odwiertu. Po przereagowaniu wtłoczonej mieszaniny ze skałami strefy przyodwiertowej ciecz poreakcyjna usuwana jest z odwiertu i magazynowana w zbiornikach stalowych i przekazywana do utylizacji. Ciecz poreakcyjna jest to mieszanina roztworu chlorku wapnia i nieprzereagowanej części kwasu użytego podczas zabiegu. Najczęściej stosowanymi kwasami to: kwas solny, kwas mrówkowy, kwas octowy, a w przypadku kwasowania skał krzemionkowych kwas fluorowodorowy.

Substancje, mieszaniny i preparaty chemiczne niezbędne do przeprowadzenia zabiegów specjalnych m.in. zabiegu kwasowania, zabiegu szczelinowania przygotowywane są poza terenem wiertni i gotowe dowożone są na miejsce w szczelnych zbiornikach, opakowaniach producenta. Transport na teren wiertni w/w substancji leży po stronie Wykonawcy zabiegu (specjalistyczne serwisy górnictwa otworowego), z którym Inwestor podpisze umowę na jego wykonanie. Na terenie wiertni następuje mieszanie w/w substancji z wodą, za której dostarczenie na teren wiertni odpowiedzialny jest Inwestor. Wnioskodawca nie wyklucza jednak możliwości gromadzenia substancji i preparatów chemicznych używanych do zabiegów specjalnych na terenie wiertni. Do tego celu jest wykorzystywana tzw. część brudna wiertni, na której podłoże zabezpieczone jest filią PEHD lub geomembraną, odizolowane od pozostałej części placu systemem drenarskim, za pomocą którego woda opadowa z tego terenu zostanie odprowadzona do szczelnego zbiornika ewaporacyjnego i wykorzystywana do sporządzania płuczki lub przekazywana uprawnionym odbiorcom do właściwego zagospodarowania. W takim przypadku substancje te będą przechowywane w oryginalnych opakowaniach producenta i będą zabezpieczone przed wpływem warunków atmosferycznych. Sposób dostarczenia substancji na teren wiertni: transport samochodowy, cysterny, w oryginalnych opakowaniach/pojemnikach producenta. Przechowywanie substancji na terenie wiertni: tylko na terenie tzw. strefy brudnej opisanej powyżej, w oryginalnych opakowaniach producenta i będą zabezpieczone przed wpływem warunków atmosferycznych. Przygotowywanie substancji poza terenem wiertni: miejsce i sposób przygotowania mieszanin i preparatów chemicznych do poszczególnych zabiegów specjalnych leży po stronie Wykonawcy zabiegu, na podstawnie zawartej umowy.

Dawkowanie do otworu, ilość, skala procesów: skład substancji chemicznych do zabiegów specjalnych oraz dawkowanie ustalane jest indywidualnie dla każdego otworu w zależności od właściwości i struktury złoża i zależy od rodzaju zastosowanego rodzaju zabiegu intensyfikacyjnego. Zasięg działania w skale: przyjęcie technologii zabiegów stymulacyjnych wynika z różnych charakterystyk skał zbiornikowych, w tym głównie z różnic we współczynnikach przepuszczalności charakteryzujących poszczególne formacje geologiczne oraz stanu strefy przyodwiertowej. Parametry te są określane po nawierceniu struktur złożowych, stąd na obecnym etapie nie można wskazać sposobu i zakresu wykonania zabiegów specjalnych. Jednakże na podstawie doświadczeń Inwestora można stwierdzić, że zabieg szczelinowania na głębokości około 3000 m oddziałuje w strefie około 100 m wokół odwiertu, natomiast zasięg działania zabiegu kwasowania obejmuje strefę około 2 m od osi otworu wiertniczego. Jednocześnie należy podkreślić, że zabiegi specjalne wykonywane są zgodnie z przepisami Ustawy Prawo geologiczne i górnicze oraz aktami wykonawczymi do tej ustawy, a w szczególności Rozporządzeniem Ministra Gospodarki w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczania przeciwpożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi (Dz. U. z 2002 r. Nr 109 poz. 961 z zm.). Zgodnie z § 89 ww. Rozporządzenia „(…) zabiegi specjalne wykonywane w otworach wiertniczych prowadzi się na podstawie projektu technicznego, zatwierdzonego przez kierownika ruchu zakładu górniczego, zgodnie z projektem prac geologicznych (…)”. Rozwiązania chroniące środowisko: a) urządzenie wiertnicze i obiekty zaplecza socjalno - technicznego typu: warsztat mechaniki, magazyn techniczny, serwis płuczkowy (obiekty kontenerowe) będą usytuowane w tzw. strefie brudnej, na której podłoże zabezpieczone będzie filią PEHD lub geomembraną, odizolowane od pozostałej części placu systemem drenarskim, za pomocą którego woda opadowa z tego terenu zostanie odprowadzona do szczelnego zbiornika ewaporacyjnego; b) materiały płuczkowe będą magazynowane w fabrycznych opakowaniach (wymóg konieczny ze względu na zasady bhp) na uszczelnionym i utwardzonym płytami betonowymi (drogowymi) podłożu, co powinno zabezpieczyć środowisko gruntowo – wodne przed zanieczyszczeniem; ponadto będą one magazynowane w miejscach osłoniętych przed wpływami atmosferycznymi; c) obiekty z materiałami niebezpiecznymi: zbiorniki paliwa, magazyny olejów i smarów, będą usytuowane na podłożu utwardzonym płytami betonowymi (drogowymi) dodatkowo z wyspoinowanymi cementem szczelinami oraz zabezpieczonym folią PEHD. Ponadto zbiorniki paliwowe będą otoczone wałem ziemnym i posadowione na tacach ociekowych; d) na placu wiertni zostanie wydzielona tzw. strefa brudna, najbardziej narażona na zanieczyszczenia substancjami ropopochodnymi, odseparowana od pozostałej części placu systemem drenarskim; woda systemem drenarskim zostanie odprowadzona do szczelnego zbiornika ewaporacyjnego i wykorzystywana do sporządzania płuczki lub przekazywana uprawnionemu odbiorcy do utylizacji; e) w przypadku wystąpienia zanieczyszczenia placu wiertni produktami ropopochodnymi do usuwania zanieczyszczeń stosowane będą materiały sorpcyjne (np. diatomit), f) w celu ograniczenia emisji gazów i pyłów do powietrza podejmowane będą następujące działania do napędu silników spalinowych, agregatów prądotwórczych będzie używane paliwo o najwyższych parametrach jakościowych, g) do sporządzania płuczek wiertniczych będą używane materiały posiadające atesty, zaś przy samym ich stosowaniu zostaną zachowane wymagane procedury zapewniające bezpieczne dla ludzi i środowiska ich wykorzystanie. Dla zapewnienia właściwej ochrony przed wpływami atmosferycznymi wszystkie materiały będą przechowywane w specjalnie do tego przygotowanych pomieszczeniach – magazynach lub w odpowiednio zabezpieczonych miejscach. h) w celu zmniejszenia ilości odpadów wydobywczych płuczka wiertnicza będzie przepuszczana przez systemy oczyszczania płuczki zlokalizowane w bezpośredniej bliskości otworu wiertniczego i stanowiące element ciągu technologicznego, w których będzie oczyszczana z okruchów skalnych oraz innych składników (w zależności od parametrów technicznych otworu). Najczęściej stosowanymi urządzeniami w systemie oczyszczania płuczki są: koryta płuczkowe, sita wibracyjne, wirówka, odmulacz, odpiaszczacz.

Wytrącone z płuczki okruchy skalne oraz inne osady będą magazynowane w specjalnych stalowych zbiornikach jako odpady wydobywcze. Postępowanie z tymi odpadami odbywać się będzie zgodnie z programem gospodarowania odpadami wydobywczymi zatwierdzonym decyzją przez Marszałka Województwa Wielkopolskiego zgodnie z Ustawą z dnia 10 lipca 2008r. o odpadach wydobywczych (t.j. Dz. U. z 2008 r. Nr 138, poz. 865 ze zm.). i) do sporządzania cieczy szczelinujących używane będą substancje chemiczne, których stosowanie będzie zgodne z ustawą z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (Dz. U. z 2011r. Nr 63, poz. 322) oraz z Rozporządzeniem REACH (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów. Stosowane substancje chemiczne posiadać będą Karty charakterystyki MSDS (ang. Material Safety Data Sheet), tj. dokumenty zawierające dane o istotnych fizykochemicznych właściwościach substancji chemicznej lub produktu, informujące o potencjalnych zagrożeniach związanych z daną substancją, w tym także szczegóły dotyczące procedur bezpieczeństwa i sposobów postępowania w przypadku połknięcia lub kontaktu produktu ze skórą. Przygotowywanie kart charakterystyki jest prawnym obowiązkiem nałożonym na sprzedawców i producentów substancji chemicznych w większości krajów na świecie; j) w celu bezpiecznego zagospodarowania cieczy pozabiegowej ze szczelinowania hydraulicznego preferowanym sposobem będzie postępowanie zgodne z decyzją zatwierdzającą program gospodarowania odpadami wydobywczymi, wydaną przez właściwy terytorialnie Urząd Marszałkowski; k) zabezpieczeniem przed łączeniem poziomów wodonośnych przewiercanych w procesie wiercenia będzie rurowanie otworu wiertniczego kolumnami rur okładzinowych oraz cementowanie przestrzeni pozarurowej. Szczelność izolacji będzie sprawdzana poprzez wykonanie próby szczelności kolumny rur i próby chłonności w bucie rur kolumny izolującej; brak wypływu cieczy lub wzrostu ciśnienia w przestrzeni międzyrurowej w czasie próby będzie potwierdzeniem szczelności zastosowanej izolacji, l) ciecz zabiegowa będzie dawkowana do otworu w sposób w pełni zautomatyzowany, przy zachowaniu pełnej hermetyczności, co zabezpiecza przed przypadkowym dostaniem się cieczy szczelinującej do środowiska wodno-gruntowego.

4.2.1.3 Testy produkcyjne Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 28.06.2002r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi (Dz. U. 02.109.961 ze zm.) test produkcyjny wykonywany jest tylko w przypadku pozytywnego wyniku wiercenia t.j. stwierdzenia przypływu kopaliny: gazu ziemnego, bądź ropy naftowej. Prace prowadzi się zgodnie ze szczegółowym programem zatwierdzonym przez Kierownika Ruchu Zakładu Górniczego, określającego czas jego trwania. Podczas testu produkcyjnego prowadzone są pomiary parametrów złożowych, celem określenia wydajności oraz parametrów ewentualnej eksploatacji. Na podstawie wyników przedmiotowych pomiarów sporządzany jest program próbnej eksploatacji złoża. Etap ten stanowi fazę rozpoznania wstępnego. W trakcie testowania odwiertów gaz spalany jest na tzw. świeczce. W przypadku stwierdzenia przydatności odwiertu do późniejszej eksploatacji następuje jego zagłowiczenie i zabezpieczenie. Testowanie otworu może trwać zgodnie z przepisami Prawa budowlanego do 120 dni, w praktyce trwa od 14 do 21 dni.

4.2.1.4 Próbna eksploatacja W celu rozpoznania szczegółowego badanego złoża, na wybranych odwiertach, w dalszym ciągu w oparciu o koncesję poszukiwawczo-rozpoznawczą, wykonuje się próbną eksploatację w celu określenia wydajności odwiertu oraz spadku wydajności w czasie, tj. parametrów niezbędnych do obliczenia zasobów złoża. Informacje zebrane na tym etapie prac poszukiwawczo - rozpoznawczych wykorzystywane są do sporządzenia

28 dokumentacji złożowej oraz do projektowania wierceń eksploatacyjnych, których realizacja będzie możliwa dopiero po uzyskaniu kolejnej koncesji, tzw. koncesji eksploatacyjnej, której pozyskanie wymaga nowego postępowania w sprawie decyzji środowiskowej. Czas trwania próbnej eksploatacji prowadzonej w ramach koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie złóż może trwać od kilku miesięcy do 2 lat zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz zabezpieczenia ppoż. w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi (Dz.U.02.109.961 ze zm.). Instalacja do próbnej eksploatacji wykonywana jest zazwyczaj w sposób zapewniający możliwość jej przyszłej rozbudowy. Cechuje się zatem modułową budową i elastycznością pracy, co umożliwi przeniesienie jej w przyszłości (jeżeli zaistnieje taka potrzeba) w całości lub poszczególnych jej elementów na inny obiekt. Modułowa budowa umożliwia również łatwą rozbudowę o dodatkowy ciąg technologiczny jeżeli w wyniku wzrostu wydajności złoża zaistnieje konieczność zwiększenia przepustowości ciągu technologicznego. Podstawowe znaczenie przy doborze urządzeń pracujących na terenie wiertni podczas etapu próbnej eksploatacji ma rodzaj kopaliny jaka będzie wydobywana ze złoża. Ponadto przy opracowywaniu technologii pod uwagę bierze się następujące parametry:  przepustowość instalacji,  ciśnienie wejściowe na instalację technologiczną,  przewidywany skład kopaliny. Zastosowana instalacja technologiczna powinna zapewniać oczyszczenie kopaliny do parametrów wymaganych przez odbiorcę. Pierwszym elementem typowego ciągu technologicznego jest instalacja separacji wstępnej. Płyn złożowy z poszczególnych odwiertów eksploatacyjnych, skierowany na układ separacji wstępnej przepływając wewnątrz separatora rozdziela się na dwie fazy: ciekłą i gazową. W fazie ciekłej następuje rozdział na wodę złożową i ropę naftową, która gromadzi się w osobnej przestrzeni separatora. Gaz oddzielony w separatorze kierowany jest na instalację sprężania. Poszczególne składniki rozdzielone w procesie separacji (gaz, ropa naftowa i woda złożowa) podlegają opomiarowaniu. Wydzielona w procesie separacji ropa naftowa przed skierowaniem jej na zbiornik magazynowy może zostać poddana stabilizacji, natomiast woda złożowa zostanie zmagazynowana w zbiorniku. Gaz ziemny po przejściu przez instalację separacji wstępnej kierowany jest na instalację sprężania w celu podniesienia ciśnienia do wymaganej wartości. Po przejściu przez instalację sprężania jest on kierowany do instalacji separacji niskotemperaturowej, której celem jest usunięcie cięższych składników węglowodorowych i wody. Proces wymrażania przebiega pod ciśnieniem wynikającym z ciśnienia tłoczenia na instalacji sprężania. Aby zapobiec tworzeniu się hydratów, do gazu dodawany jest np. glikol. Wydzielona w separatorze niskotemperaturowym ciecz jest rozdzielona na węglowodory i zawodniony glikol, które zostają skierowane do dalszej obróbki. Glikol podlega regeneracji w oddzielnej instalacji, natomiast mieszanina ciekłych węglowodorów zostanie skierowana na układ wymienników ciepła (w celu podgrzania jej strumieniem gazu wejściowego). Po podgrzaniu i redukcji ciśnienia kondensat węglowodorowy z separatora niskotemperaturowego kierowany jest na instalację frakcjonowania. Wynikiem procesu frakcjonowania są: gaz płynny propan-butan (LPG) oraz kondensat C5+. Lekkie składniki gazowe wydzielone w procesie frakcjonowania zostaną zawrócone do strumienia gazu lub wykorzystane na obiekcie jako gaz paliwowy. Wydobyty w trakcie próbnej eksploatacji gaz będzie wykorzystany przez Inwestora wg zaistniałych potrzeb (np. może być również wykorzystywany komercyjnie). Próbna eksploatacja prowadzona będzie w oparciu o § 211 Rozporządzenia Ministra Gospodarki w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz zabezpieczenia ppoż. w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi (Dz.U.02.109.961 ze zm.) i na podstawie zatwierdzonego przez Kierownika Ruchu Zakładu Górniczego szczegółowego programu próbnej eksploatacji. Sposób zagospodarowania kopaliny na etapie próbnej eksploatacji jest regulowany § 213 w/w rozporządzenia. Nadzór nad prowadzonymi w tym zakresie pracami w obrębie przedmiotowej koncesji prowadził będzie Okręgowy Urząd Górniczy w Poznaniu.

W trakcie przygotowania, realizacji i zakończenia próbnej eksploatacji, Inwestor zapewnia prowadzenie prac w sposób bezpieczny dla środowiska oraz ludzi. Ponadto Inwestor deklaruje, że zagospodarowanie kopaliny w ramach próbnej eksploatacji będzie realizowane w oparciu o następujące uwarunkowania:  głośne prace budowlane przy wykonaniu instalacji i rurociągu będą prowadzone w porze dziennej (między 6.00-22.00),  sprzęt wykorzystywany podczas prac budowlanych będzie w pełni sprawny oraz będzie spełniał wymogi dopuszczające go do użytku,  na etapie projektowania instalacji zostaną uwzględnione rygory bezpiecznej pracy poprzez ustalenie obliczeniowych parametrów (ciśnienia i temperatury) aparatury na poziomie zapewniającym jak najwyższy poziom bezpieczeństwa oraz zostaną zmniejszone do minimum połączenia kołnierzowe i zaślepienia spustów i odpowietrzeń,  urządzenia techniczne i technologiczne służące do separacji i obróbki płynu złożowego zostaną zaprojektowane jako układy technologiczne spełniające wymogi pełnej hermetyczności,  materiały konstrukcyjne poszczególnych elementów instalacji będą uwzględniać ewentualną korozyjną naturę płynów złożowych i środowiska, a także gwarantujące szczelność,  zostaną przeprowadzone próby szczelności wykonywanych rurociągów i instalacji przed oddaniem ich do eksploatacji,  instalacja zostanie wykonana w sposób redukujący emisje niezorganizowaną np. poprzez zastosowanie nowoczesnych zabezpieczeń i uszczelnień,  niezbędne moduły instalacji zostaną wyposażone w aparaturę kontrolno-pomiarową i regulacyjną, która służyć będzie do monitorowania i automatycznego włączania systemów zabezpieczających z systemem blokad powodujących zatrzymanie instalacji w przypadku osiągnięcia niebezpiecznych parametrów pracy,  układy sprężania gazu zostaną umieszczone w kontenerach dźwiękochłonnych,  zbiorniki magazynowe węglowodorów płynnych i wody złożowej zostaną wykonane i zabezpieczone zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami.  obiekty i instalacje zostaną wyposażone w uziemienia ochronne oraz instalację ochrony odgromowej,  obiekty zostaną wyposażone w systemy detekcji gazu i pożaru zgodnie z obowiązującymi przepisami,  ewentualne materiały niebezpieczne będą przechowywane w miejscach do tego wyznaczonych i odpowiednio zabezpieczonych,  odpady zgodnie z posiadaną decyzją i odpady komunalne będą magazynowane w wyznaczonym miejscu oraz przekazywane okresowo właściwym podmiotom do ich dalszego zagospodarowania na podstawie zawartej umowy,  ścieki socjalno-bytowe będą odprowadzane do zbiorników bezodpływowych i wywożone na oczyszczalnię ścieków na podstawie zawartej umowy. Na obecnym etapie postępowania trudno ocenić, czy w ramach wiercenia otworów w obrębie przedmiotowej koncesji, w przypadku uzyskania przypływu kopaliny będzie prowadzona próbna eksploatacja. Stąd w KIP Inwestor zakłada, że taka możliwość brana jest pod uwagę.

4.2.2 Organizacja prac wiertniczych Lokalizacja prac wiertniczych uzależniona jest od wyników prac geofizycznych, pozwalających na zlokalizowanie potencjalnej struktury złoża węglowodorów oraz od wstępnej analizy ekonomicznej szacującej opłacalność eksploatacyjną ewentualnie odkrytego złoża węglowodorów. W przypadku prac wiertniczych wydziela się trzy fazy procesu inwestycyjnego:  fazę przygotowania prac/badań,  fazę realizacji prac,  fazę likwidacji.

4.2.2.1 Faza przygotowania prac wiertniczych W fazie przygotowania prac wiertniczych prowadzony jest cały szereg prac związanych z uzyskaniem odpowiednich decyzji administracyjnych, w tym pozwoleń: określających szczegółowo warunki prowadzenia prac, ewentualnego poboru wody (zakupu), gospodarki odpadowej, zawarcia stosownych umów i porozumień np. z właścicielami gruntów. W ramach tego etapu następuje także przygotowanie terenu pod przyszłą wiertnię. Faza ta jest procesem trwającym nawet kilkanaście miesięcy, przy czym same prace terenowe i montażowe trwają od 4 do 6 tygodni. Faza przygotowania prac wiertniczych obejmuje następujące działania: 1. W fazie przygotowania prac wiertniczych - wybór szczegółowej lokalizacji obszaru prac wiertniczych na obszarach podlegających ochronie zgodnie z przepisami Ustawy o ochronie przyrody, dla otworów wiertniczych (o pow. ok. 1-3 ha) o głębokości większej niż 1000 m i dróg dojazdowych (o szerokości ok. 3 – 3,5 m), zostanie przeprowadzony pod nadzorem eksperta przyrodnika. 2. Powiadomienie miejscowej społeczności o planowanych pracach, ich lokalizacji oraz o sposobach rekompensowania uciążliwości wynikających z prowadzenia prac wiertniczych w wybranej lokalizacji. 3. Zawarcie umowy o udostępnieniu gruntu pod przyszłe prace wiertnicze z podmiotem dysponującym tytułem prawnym do nieruchomości gruntowej (teren przyszłej wiertni wraz z drogą dojazdową), a także w określonych przypadkach uzyskanie decyzji o wyłączeniu gruntów z produkcji rolnej lub leśnej, zgodnie z ustawą o ochronie gruntów rolnych i leśnych z dnia 03.02.1995 r. (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 1205). 4. Przeprowadzenie stosownych uzgodnień i zawarcie umów na korzystanie z infrastruktury technicznej (np. linii energetycznych, sieci wodociągowo-kanalizacyjnej, dróg) z dysponentami infrastruktury, w tym z lokalnymi władzami samorządowymi. 5. Przeprowadzenie uzgodnień z właściwymi organami w zakresie planowanej gospodarki odpadowej, a w szczególności uzyskanie decyzji zatwierdzającej program gospodarowania odpadami wydobywczymi zgodnie z ustawą z dnia 10 lipca 2008 r. o odpadach wydobywczych (t.j. Dz. U. 08.138.865 z zm.) oraz zgodnie z ustawą z dnia 14 grudnia 2012r. o odpadach (Dz. U. 13.0.21 ze zm.). Zawarcie umów na zagospodarowanie odpadów. 6. Uzyskanie decyzji Dyrektora Okręgowego Urzędu Górniczego w Poznaniu zatwierdzającej Plan Ruchu Zakładu Górniczego, który szczegółowo określa sposób i warunki prowadzenia prac wiertniczych. 7. Wykonanie badań środowiska gruntowo - wodnego terenu przyszłej wiertni przed rozpoczęciem i po zakończeniu prac wiertniczych w celu określenia oceny ewentualnego zanieczyszczenia środowiska powstałego w wyniku prowadzenia prac wiertniczych. Badania są zlecane specjalistycznej firmie (akredytowanemu laboratorium), których zakres obejmuje najczęściej: a) wizję lokalną, ewidencję elementów środowiska, pobór prób gleby i wody, b) analizę gleby: skład granulometryczny, składniki pokarmowe, próchnica, odczyn, metale ciężkie: Pb, Zn, Cu, Cd, Cr, oleje mineralne, c) analizę podglebia: odczyn, metale ciężkie: Pb, Zn, Cu, Cd, Cr, oleje mineralne, d) analizę wód powierzchniowych: odczyn, przewodność, chlorki, siarczany, fosforany, azotany, amoniak, ChZT, ekstrakt eterowy, indeks fenolowy, Ca, Mg, Pb, Cr, Cu, Cd, Zn, WWA, BTEX. 8. Przygotowanie terenu pod lokalizację prac wiertniczych polegające na: a) przeprowadzeniu niezbędnej wycinki drzew i krzewów (o ile będzie wymagana) zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami prawa; b) wykonaniu prac niwelacyjnych; c) zdjęciu wierzchniej warstwy gleby z placu przeznaczonego pod zabudowę wiertni i odłożeniu jej w formie wału okalającego teren wiertni, która po zakończeniu prac zostanie wykorzystana do przeprowadzenia rekultywacji terenu; d) zabezpieczenie placu wiertni poprzez zastosowanie materiałów ogólnie dostępnych na rynku np. nawierzchni o konstrukcji bitumicznej lub konstrukcji z kruszywa łamanego, płyt drogowych lub innych zabezpieczonych geomembraną, w miejscach narażonych na zanieczyszczenia substancjami ropopochodnymi. Zakłada się wydzielenie tzw. strefy brudnej bezpośrednio pod urządzeniem,

odseparowanej od pozostałej części placu. Woda z tej ze strefy poprzez system np. rurek drenarskich zostanie odprowadzona do zbiornika ewaporacyjnego i wykorzystywana do sporządzania płuczki lub przekazywana uprawnionym odbiorcom do właściwego zagospodarowania; e) budowie drogi dojazdowej wyłożonej np. płytami drogowymi lub tłuczniem. 9. Montaż urządzenia wiertniczego oraz przygotowanie infrastruktury techniczno- socjalnej. Przykładowy schemat zagospodarowania obszaru wierceń dla wykonania otworu wiertniczego został przedstawiony na Rycinie nr 5.

Rycina nr 5 Przykładowy schemat zagospodarowania obszaru wierceń dla otworu wiertniczego.

4.2.2.2 . Faza realizacji prac wiertniczych Prace wiertnicze wykonuje się zgodnie z Planem Ruchu, zatwierdzonym w drodze decyzji przez Dyrektora Okręgowego Urzędu Górniczego. Plan Ruchu określa szczegółowy zakres i warunki prowadzenia prac wiertniczych zgodnie z przepisami obowiązującej ustawy Prawo geologiczne i górnicze z dnia 9 czerwca 2011 r. (Dz. U. 11.163.981 ze zm.) wraz z przepisami wykonawczymi do tej ustawy. Cykl technologiczny prac wiertniczych prowadzony jest w systemie ciągłym, tj. przez całą dobę. Prace obejmują proces wiercenia, rurowania i cementowania rur okładzinowych. W przypadku nawiercenia złoża węglowodorów wykonuje się prace udostępniające złoże (zabiegi stymulacyjne) oraz przeprowadza się próbną eksploatację złoża. Wszystkie te zabiegi wykonuje się zgodniez Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z 28.06.2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi (Dz. U. 02.109.961. z zm.). Nadzór i kontrolę nad przestrzeganiem przepisów i założeń ruchowych, sprawuje właściwy terytorialnie Okręgowy Urząd Górniczy. Faza realizacji prac wiertniczych obejmuje następujące działania:

1. Wykonywanie prac wiertniczych zgodnie z Planem Ruchu, który określa szczegółowo zakres i warunki realizacji procesu wiercenia, rurowania i cementowania rur okładzinowych. 2. W przypadku nawiercenia złoża węglowodorów w zależności od potrzeby wykonuje się prace udostępniające złoże w oparciu o wykonanie zabiegów stymulacyjnych (specjalnych) polegających na: perforacji strefy złożowej, odciążeniu złoża z ciśnienia hydrostatycznego, uaktywnieniu złoża np. przez kwasowanie, tłokowanie, szczelinowanie, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. 11.163.981 ze zm.) oraz przepisami wykonawczymi do tej ustawy, a w szczególności Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 28.06.2002r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczania przeciwpożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi (Dz. U. 02.109.961 ze zm.). 3. Po wykonaniu prac udostępniających złoże i przeprowadzeniu testów produkcyjnych potwierdzających pozytywne parametry złoża, przeprowadza się tzw. próbną eksploatację złoża w celu opracowania dokumentacji określającej zasoby złoża.

4.2.2.3 Faza likwidacji prac wiertniczych Zakres prac prowadzonych w fazie likwidacji jest uwarunkowany decyzją o ewentualnym, dalszym wykorzystaniu otworu: 1. W przypadku przydatności odwiertu do późniejszej eksploatacji następuje jego zagłowiczenie i zabezpieczenie. Wokół otworu powstanie tzw. strefa przyodwiertowa, o powierzchni maksymalnie do kilkuset m2 (najczęściej kilkadziesiąt m2). Zagospodarowanie tej strefy odbywa się w ramach odrębnej koncesji na wydobywanie kopalin ze złóż. Uzyskanie takiej koncesji (a tym samym możliwość rozpoczęcia i prowadzenia prac eksploatacyjnych w danej lokalizacji) jest przedmiotem oddzielnego postępowania koncesyjnego przed Ministrem Środowiska i uzyskaniem decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. 2. W przypadku negatywnego wyniku prób złożowych otwór zostanie zlikwidowany przez wykonanie korków cementowych celem oddzielenia horyzontów wodonośnych, oraz horyzontów perspektywicznych w węglowodory. Zlikwidowany otwór będzie trwale oznaczony w terenie, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 28.06.2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczania przeciwpożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi (Dz. U. 02.109.961 ze zm.) § 99 – 105. 3. Po wykonaniu prac zabezpieczających lub likwidacyjnych otworu wiertniczego, następuje demontaż urządzenia wiertniczego i elementów zagospodarowania terenu wiertni. Czas trwania prac demontażowych wynosi ok. 3 - 4 tygodnie. 4. Po likwidacji urządzenia wiertniczego ponownie wykonuje się badania środowiska wodno – gruntowego w celu oceny ewentualnego zanieczyszczenia środowiska. Otrzymane wyniki wykorzystane są przy opracowaniu projektu prac rekultywacyjnych. 5. Ostatnim elementem realizacji prac wiertniczych jest wykonanie prac rekultywacyjnych danego obszaru, zgodnie z decyzją właściwego terytorialnie Starosty Powiatowego zatwierdzającą projekt prac rekultywacyjno – ziemnych określającą ich kierunek, termin i zakres, zgodnie z zapisami ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych z dnia 3 lutego 1995r. (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 1205). Natomiast w przypadku zanieczyszczenia produktami ropopochodnymi lub wyrządzenia szkody w środowisku podejmowane są działania zgodnie z ustawą z dnia 13.04.2007r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (t.j. Dz. U. z 2014r. poz. 210).

Podczas wszystkich faz wykonywania prac wiertniczych szacuje się następujące natężenie ruchu:  podczas prac montażowych i w czasie demontażu urządzenia wiertniczego nie więcej niż maksymalnie do 20 pojazdów na dobę,  w czasie wiercenia otworu maksymalnie do 3 samochodów na dobę.

4.3. Ryzyko wystąpienia awarii

Zgodnie z art. 248 ust. 2a pkt. 3 Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 1232 ze zm.) i z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 10 października 2013 r. w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej (Dz. U. z 2014r. poz. 1479), ze względu na ilości magazynowanych i znajdujących się w instalacji substancji niebezpiecznych, przedmiotowe przedsięwzięcie polegające na poszukiwaniu i rozpoznawaniu złóż ropy naftowej i gazu ziemnego nie kwalifikuje się do zakładu o dużym ryzyku (ZDR), ani też do zakładu o zwiększonym ryzyku (ZZR). Realizacja prac geologicznych zgodnie z zatwierdzonymi projektami badań geofizycznych, czy wiertniczych, przestrzeganie zasad postępowania z materiałami wybuchowymi, czy środkami chemicznymi stosowanymi do zabiegów stymulacyjnych, a także dotrzymywanie wymaganych stref bezpieczeństwa, określanych stosownymi przepisami w tym m.in.:  Rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 kwietnia 2003 r. w sprawie przechowywania i używania środków strzałowych i sprzętu strzałowego w zakładach górniczych (Dz. U. 03. 72.655),  Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi (Dz. U. 02.109.961 ze zm.),  Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 29 stycznia 2013 r. w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych (Dz. U. z 2013r. poz. 230),  Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2011 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących projektów robót geologicznych, w tym robót, których wykonywanie wymaga uzyskania koncesji (Dz. U. 11.288.1696), gwarantuje, że prowadzenie prac geologicznych będzie wykonywane w sposób bezpieczny dla ludzi i środowiska przyrodniczego oraz będzie zabezpieczać przed ewentualnymi skutkami sytuacji awaryjnych. Sytuacje awaryjne są incydentami, które nie powinny mieć miejsca podczas prawidłowej eksploatacji inwestycji. Prawdopodobieństwo takiego zdarzenia w normalnych warunkach eksploatacyjnych jest znikomo małe z uwagi na wysoki współczynnik bezpieczeństwa instalowanych urządzeń technologicznych, nadzór nad pracą zainstalowanych urządzeń oraz stały monitoring procesu wiercenia przez osoby dozoru ruchu. Awarie są jednak zdarzeniami losowymi, mogą je powodować czynniki zewnętrzne niezależne od sprawności i niezawodności systemu. W związku z tym trudno je przewidzieć, określić ich skalę, zasięg oraz zagrożenia, które będą ich następstwem. Skutki środowiskowe będące wynikiem awarii zależeć będą m.in. od takich czynników jak: czas trwania awaryjnego zrzutu do środowiska, szybkość oraz trafność doboru działań służących likwidacji awarii i jej skutków. Ponadto PGNiG SA w ramach prowadzonych prac od momentu przygotowania terenu wiertni, aż do zakończenia prac i likwidacji terenu, gwarantuje że stosowane operacje, wdrożone procedury kontroli i monitorowania procesów, prowadzone audyty Wykonawców od etapu jego wyłonienia aż do odbioru prac, dzięki funkcjonującym wymaganiom HSE (Health, Safety, Environment) dla robót geologicznych są prowadzone w sposób bezpieczny dla środowiska.

4.3.1 Potencjalne sytuacje awaryjne mogące powstać podczas wykonywania prac geofizycznych Najistotniejszymi zagrożeniami mogącymi zaistnieć w trakcie realizacji prac sejsmicznych jest zagrożenie wybuchem, które związane jest z używaniem środków strzałowych stosowanych w jednej z metod wzbudzania fali sejsmicznej. Niebezpieczeństwo występuje na wszystkich etapach posługiwania się materiałem wybuchowym, poczynając od transportu, składowania, kończąc na jego stosowaniu. Detonacja materiału wybuchowego (dynamitu) nastąpić może w wyniku zainicjowania zapalnikiem lub innym materiałem o podobnych własnościach. Detonacji dużej ilości dynamitu towarzyszy emisja zanieczyszczeń do

34 powietrza oraz na skutek powstania ogromnej energii, deformacja terenu. Zasady posługiwania się środkami strzałowymi regulowane są przepisami ustawy Prawo geologiczne i górnicze, a przede wszystkim Rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 kwietnia 2003 r. w sprawie przechowywania i używania środków strzałowych i sprzętu strzałowego w zakładach górniczych (Dz. U. 03. 72.655). Planowane prace magnetotelluryczne i grawimetryczne oddziaływać będą na wszystkie elementy środowiska w stopniu niewielkim, w sposób krótkotrwały i przejściowy.

4.3.2 Potencjalne sytuacje awaryjne mogące powstać podczas wykonywania prac wiertniczych Najistotniejszymi zagrożeniami mogącymi zaistnieć w trakcie realizacji prac wiertniczych są zagrożenia typu erupcyjnego, siarkowodorowego, wybuchowego, pożarowego lub wywołane awariami technicznymi.

Zagrożenie erupcyjne oznacza możliwość wystąpienia zagrożenia wywołanego erupcją wiertniczą rozumianą, jako przypływ medium złożowego do otworu wiertniczego spowodowany naruszeniem równowagi między ciśnieniem złożowym a ciśnieniem dennym. Zagrożenie to występuje szczególnie w czasie prowadzenia wierceń poszukiwawczych za ropą naftową i gazem ziemnym, podczas przewiercania poziomów o wysokich gradientach ciśnień złożowych. Zagrożenie to występuje również podczas dowiercania i udostępniania poziomów zbiornikowych o anomalnie niskich ciśnieniach złożowych. Dzięki wprowadzeniu nowoczesnych urządzeń wiertniczych, aparatury kontrolno - pomiarowej, wysokociśnieniowych głowic przeciwerupcyjnych i eksploatacyjnych zagrożenie to, w aspekcie technicznym, jest w coraz większym stopniu monitorowane.

Zagrożenie siarkowodorowe występuje w przypadku, gdy siarkowodór towarzyszy w warunkach naturalnych wydobywanym węglowodorom. W zakładach górniczych wydobywających ropę naftową lub gaz ziemny oraz zakładach prowadzących roboty geologiczne mające na celu poszukiwanie lub rozpoznawanie złóż tych kopalin zaliczeniu do jednej z czterech kategorii zagrożenia siarkowodorowego podlegają otwory lub odwierty w rejonach o znanej wydajności i koncentracji siarkowodoru.

Zagrożenie wybuchowe związane jest z wybuchowymi własnościami mieszaniny gazowo-powietrznej, która może powstać przy uszkodzeniu lub rozhermetyzowaniu głowicy zabezpieczającej odwiert.

Zagrożenie pożarowe związane jest z:  palnymi własnościami węglowodorów,  lokalizacją wiertni w obszarach leśnych,  rodzajem materiałów, z których wykonane są elementy zagospodarowania wiertni,  rodzajem materiałów przechowywanych na terenie wiertni,  rodzajem i stanem instalacji elektrycznej, odgromowej, uziemiającej,  postępowaniem pracowników oraz przestrzeganiem porządku i czystości na terenie wiertni.

Awarie techniczne mogą wystąpić podczas wykonywania prac wiertniczych, udostępniających złoże oraz próbnej eksploatacji. W wyniku awarii technicznych może dojść do:  wycieku płuczki,  wycieku paliwa ze zbiorników znajdujących się na terenie wiertni,  przedostania się do środowiska płynnych substancji uciążliwych np. komponentów płuczek, wysokozmineralizowanych wód złożowych, cieczy stosowanych w zabiegach stymulacyjnych (np. kwasowania, szczelinowania), ścieków socjalnych itp.  erupcji płynu złożowego.

Skutki zagrożeń i awarii Najgroźniejsze skutki dla środowiska w przypadku ekstremalnym może spowodować erupcja płynu złożowego, której efektem będzie skażenie środowiska gruntowo-wodnego. Niekontrolowana ucieczka lub

35 wybuch gazów może powodować przedostanie się do atmosfery znacznych ilości węglowodorów gazowych – metanu i etanu, czy siarkowodoru towarzyszącego kopalinie, (jeśli naturalnie występuje w złożu). W celu przeciwdziałania tym zagrożeniom otwory wiertnicze są zabezpieczone głowicą przeciwerupcyjną. Jednocześnie są wyznaczone strefy zagrożenia, w których jest zabronione sytuowanie i używanie sprzętu, urządzeń i instalacji stwarzających potencjalne niebezpieczeństwo wywołania pożaru lub wybuchu.

4.3.3 Przeciwdziałanie sytuacjom awaryjnym Projektanci prac geologicznych stosują nowoczesne rozwiązania techniczne i technologiczne ze szczególnym naciskiem na zapewnienie bezpieczeństwa ludziom i środowisku przyrodniczemu, do czego są także zobowiązani przepisami Prawa Geologicznego i Górniczego.

Jednocześnie w celu przeciwdziałania i zapobiegania możliwością powstania zagrożeń stosuje się między innymi następujące pośrednie i bezpośrednie metody działania: a) metody pośrednie:  szkolenia prowadzone w specjalnym ośrodku Spółki w Krakowie, wyodrębnionym przy stacji ratowniczej górnictwa naftowego,  wykonywanie prac geologicznych zgodnie z systemami zarządzania jakością, środowiskowego i bhp oraz wytycznymi HSE,  wydawanie instrukcji i zarządzeń zakładowych w zakresie bezpieczeństwa i zasad prowadzenia robót geologicznych,  utrzymywanie na terenie zakładu górniczego porządku i czystości, zwłaszcza w zakresie przechowywania materiałów płuczkowych, łatwopalnych i wybuchowych. b) metody bezpośrednie:  prace geologiczne, kierowane, nadzorowane i dozorowane są przez osoby posiadające odpowiednie i wymagane prawem geologicznym i górniczym kwalifikacje,  organizacyjne wydzielenie służb przeciwpożarowych i ratownictwa górniczego,  używanie środków ochrony osobistej podczas wykonywania prac niebezpiecznych,  wyznaczenie punktów i dróg ewakuacji z terenu zagrożenia,  zapewnienie systemu łączności z jednostkami Straży Pożarnej, Pogotowia Ratunkowego i Policji,  dostęp do środków neutralizujących skażenie terenu, postępowanie zgodne z zasadami Dokumentu Bezpieczeństwa, wymaganego przepisami Prawa geologicznego i górniczego (tzn. zidentyfikowanie zagrożeń i ocena ryzyka z nim związanego oraz stosowanie środków profilaktycznych).

5. Ewentualne warianty przedsięwzięcia 5.1 Podstawy wyboru wariantu

Analiza zróżnicowania wariantów: (a) proponowanego przez Spółkę, (b) alternatywnego racjonalnego, oraz (c) najkorzystniejszego dla środowiska w przypadku przedsięwzięcia polegającego na poszukiwaniu i rozpoznawaniu złóż ropy naftowej i gazu ziemnego jest istotnie utrudniona. Trudność zróżnicowania względem siebie wymienionych wyżej wariantów wynika z trzech aspektów: (a) metodologii poszukiwań, (b) technologicznego, oraz (c) prawnego.

5.1.1 Aspekt metodologii poszukiwań Specyfika prowadzenia planowanych prac poszukiwawczych polega na tym, że zanim Spółka podejmie jakiekolwiek decyzje odnośnie realizacji nowych prac poszukiwawczych, z którymi wiążą się prace terenowe (geofizyczne i wiertnicze), wcześniej wykonuje zakrojone na szeroką skalę prace studialne polegające na reprocessingu i reinterpretacji archiwalnych materiałów geofizycznych. Prace studialne, mają doprowadzić do wytypowania najbardziej perspektywicznych rejonów do ewentualnego przeprowadzenia nowych badań

36 terenowych w celu uszczegółowienia informacji geologicznej. W przypadku oznaczenia obiektów mogących stanowić perspektywiczne struktury ze względu na występowanie złóż węglowodorów następuje faza ekonomicznej oceny opłacalności przedsięwzięcia (projektu poszukiwawczego). Przeprowadza się symulację ekonomiczną inwestycji, jeżeli jej wynik będzie pozytywny przystępuje się do planowania i projektowania kolejnych prac geologicznych, rozpoznawczych i poszukiwawczych. Tym samym lokalizacja i zakres poszczególnych prac poszukiwawczych są zdeterminowane występowaniem struktur geologicznych. Z tego powodu badania geofizyczne przeprowadza się w obrębie danego obszaru często wielokrotnie, zawężając kolejnymi badaniami wstępnie wytypowany obszar do najbardziej perspektywicznego. Wyznaczone w projekcie badań linie profilowania geofizycznego nie mogą być w zasadniczy sposób zmienione, choć są możliwe minimalne korekty, np. ze względów środowiskowych. W przypadku realizacji prac wiertniczych ich lokalizacja jest wypadkową analizy wyników prac geofizycznych oraz rzeczywistych możliwości lokalizacji w terenie uzależnionej od wielu czynników prawnych i środowiskowych. Nie są to jednak takie zmiany, na których można zbudować inny wariant realizacji przedsięwzięcia. Ponadto otrzymanie wyniku negatywnego na którymś z etapów prac powoduje zaniechanie dalszych działań.

5.1.2 Aspekt technologiczny Prowadzenie prac poszukiwawczych jest oparte na pracach geofizycznych i wiertniczych dostarczających danych do wszechstronnej analizy geologicznej. Przy poszukiwaniu złóż węglowodorów stosuje się najnowszą światową technologię opartą na specjalistycznej wiedzy technicznej wykonywania poszczególnych prac oraz efektach prac badawczo-rozwojowych ukierunkowanych na wzrost efektywności poszukiwawczej z jednej strony i minimalizowanie oddziaływań na środowisko z drugiej strony. Dla stosowanych technologii w poszukiwaniu złóż węglowodorów w zasadzie nie ma rozwiązań konkurencyjnych, na których można byłoby określić wariant alternatywny. W przypadku prac sejsmicznych można wyróżnić następujące metody wzbudzania fali sejsmicznej: vibroseis oraz przy użyciu materiałów wybuchowych. Należy jednak podkreślić, że zgodnie z dzisiaj stosowaną metodyką badań sejsmicznych wybór, jednej z metod wzbudzania fali sejsmicznej jest uzależniony od warunków geologicznych i środowiskowych, zatem nie są to alternatywne warianty prowadzenia badań sejsmicznych.

5.1.3 . Aspekt prawny Poszukiwanie złóż węglowodorów jest przedsięwzięciem podlegającym licznym i rygorystycznym regulacjom, co do prawa prowadzenia prac i zakresu poszukiwań (określone w warunkach koncesji) oraz sposobu wykonywania prac geologicznych, (określonego przede wszystkim w ustawie Prawo geologiczne i górnicze i w przepisach wykonawczych do tej ustawy, a w szczególności w przepisach Rozrządzenia Ministra Gospodarki w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczania przeciwpożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi (Dz. U. 02.109.961 z zm.). W związku z powyższym, wskazane istotne ograniczenia prawne dotyczące warunków prowadzenia prac poszukiwania i rozpoznawania złóż węglowodorów nie pozwalają na różnicowanie poszczególnych wariantów realizacji przedmiotowego przedsięwzięcia w odniesieniu do stosowanej technologii lub środowiska.

5.2 Najkorzystniejszy (optymalny) wariant realizacji przedsięwzięcia

Mając na uwadze powyższe należy wskazać, że w praktyce nie ma możliwości wyznaczenia różnych wariantów oraz dokonania porównania między wariantami: proponowanym przez Wnioskodawcę, a alternatywnym racjonalnym i najkorzystniejszym dla środowiska. W związku z tym w przypadku przedsięwzięcia polegającego na poszukiwaniu i rozpoznawaniu złóż węglowodorów wybór wariantu realizacji przedsięwzięcia jest równoznaczny z wyborem najkorzystniejszego wariantu ze względu na użycie, najlepszej dostępnej technologii, która jest efektem wieloletnich (i ciągle prowadzonych) prac badawczo - rozwojowych

37 ukierunkowanych na wzrost efektywności poszukiwawczej z jednej strony i minimalizowanie oddziaływań na środowisko z drugiej strony. W obrębie najkorzystniejszego wariantu prac, określonego w/w sposób można wyróżnić następujące etapy działania: 1. W I etapie wykonuje się zakrojone na szeroką skalę prace studialne, analityczne polegające na przeprowadzeniu reprocessingu i reinterpretacji archiwalnych materiałów geofizycznych w celu wytypowania najbardziej perspektywicznych rejonów, w których mogą występować potencjalne struktury i poziomy złożowe węglowodorów. 2. W II etapie po określeniu potencjalnych rejonów perspektywicznych przeprowadza się ocenę ekonomicznej opłacalności przedsięwzięcia (projektu geologicznego). W ocenie uwzględnia się koszty wykonania prac poszukiwawczych (badania geofizyczne, wykonanie prac wiertniczych i udostępniających złoże) oraz możliwy efekt ekonomiczny eksploatacji złoża. Gdy wynik oceny jest pozytywny przystępuje się do planowania i projektowania prac geologicznych. 3. W III etapie opracowuje się projekt prac geofizycznych dla wybranych wcześniej perspektywicznych rejonów obszaru koncesji. Gwarancją dla wykonania zaplanowanych prac geofizycznych w najkorzystniejszym wariancie dla środowiska, jest stosowanie najnowocześniejszej technologii oraz wdrożenie rozwiązań organizacyjno - technicznych, których celem jest wykonanie prac w sposób jak najmniej ingerujący w środowisko naturalne, w tym na terenach podlegających ochronie zgodnie z ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 627), realizacja prac geofizycznych w ramach opracowanego projektu realizacji tych prac będzie prowadzona pod nadzorem eksperta – przyrodnika. 4. W IV etapie dokonuje się wszechstronnej analizy otrzymanych wyników prac geofizycznych i na ich podstawie wyznacza się obszary do wykonania prac wiertniczych, lub uszczegóławiających prac geofizycznych. Gwarancją realizacji tego etapu w wariancie najkorzystniejszym dla środowiska jest na obszarach chronionych wybór lokalizacji otworu wiertniczego przeprowadzony pod nadzorem eksperta przyrodnika. 5. Podczas III i IV etapu prac dokonuje się uzgodnień i zawiera się umowy o udostępnieniu gruntu pod wykonanie prac geologicznych z podmiotami dysponującymi tytułami prawnymi do nieruchomości gruntowych, a w określonych przypadkach także w oparciu o decyzję o wyłączeniu gruntów z produkcji rolnej lub leśnej – Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z dnia 03.02.1995 r. (t.j. Dz. U. y 2013r. poy. 1205). Ten sposób postępowania wpływa na ograniczenie powstania ewentualnych konfliktów społecznych oraz uniknięcie dodatkowych, niemałych kosztów związanych z wykonaniem wierceń kierunkowych lub zmian w przebiegu linii profili geofizycznych. Ponadto prace wiertnicze oraz prace sejsmiczne przy zastosowaniu metody z użyciem materiałów wybuchowych lub wykonywania robót geologicznych na głębokości większej niż 100 m są prowadzone na podstawie Planu Ruchu Zakładu Górniczego zgodnie z przepisami ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. 11.163.981 ze zm.) i wydanymi do niej aktami wykonawczymi. Plan ruchu zakładu górniczego przez określenie szczegółowych przedsięwzięć niezbędnych do zapewnienia: bezpieczeństwa powszechnego, bezpieczeństwa pożarowego, bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników zakładu górniczego, prawidłowej i racjonalnej gospodarki złożem, ochrony środowiska wraz z obiektami budowlanymi, zapobiegania szkodom i ich naprawiania, gwarantuje użycie, najlepszej dostępnej technologii oraz minimalne oddziaływanie na środowisko.

Proces poszukiwania i rozpoznawania złóż ropy naftowej i gazu ziemnego jest procesem ciągłym, rozwijającym się w miarę pozyskiwania nowych informacji geologicznych. Tym samym nie można wykluczyć zarówno konieczności korekty planowanych obecnie prac lub projektowania nowych, jak i zaniechania już prowadzonych zaawansowanych prac, z powodu otrzymania negatywnych wyników na jakimkolwiek etapie ich realizacji. Stąd trudność we wskazaniu na obecnym etapie prac geologicznych dokładnej ich lokalizacji. Jednocześnie w przypadku pojawienia się nowych metod i rozwiązań technologicznych, które będą lepiej chroniły środowisko zostaną one w miarę możliwości zastosowane w danym okresie koncesyjnym.

5.3 Opcja tzw. „zerowa”

W procesie poszukiwania i rozpoznawania złóż węglowodorów wariantem alternatywnym dla wariantu optymalnego może być tylko wariant polegający na niepodejmowaniu przedsięwzięcia tzw. opcja „zerowa”. Analizowanie tego wariantu dla przedsięwzięcia będącego celem publicznym, o tak specyficznym charakterze oznaczałoby rozważanie celowości prowadzenia prac poszukiwawczych za złożami węglowodorów, co w dobie światowego kryzysu energetycznego wydaje się trudne do uzasadnienia i niezgodne z jednym z głównych celów przyjętej przez Rząd RP w dniu 10 listopada 2009 r. „Polityki energetycznej Polski do 2030 roku” (M.P. Nr 2 poz. 11).

5.4 Opis przewidywanych skutków dla środowiska w przypadku nie podejmowania przedsięwzięcia

W przypadku niepodejmowania realizacji prac poszukiwawczo-rozpoznawczych w obrębie koncesji PYZDRY nie będą mieć miejsca oddziaływania towarzyszące tego rodzaju pracom. Na terenach przewidzianych do przeprowadzenia badań geofizycznych oraz wykonania otworów poszukiwawczych i rozpoznawczych, w okresie prowadzenie prac geologicznych nie ulegnie zmianie poziom emisji hałasu oraz substancji zanieczyszczających do powietrza, nie powstaną odpady, które trzeba będzie poddać unieszkodliwieniu. Nienaruszona zostanie także powierzchnia ziemi oraz szata roślinna w miejscach, w których miałyby być prowadzone prace wiertnicze. Nie będą także miały miejsca, kolizje z obszarami podlegającymi ochronie prawnej, w tym z obszarami Natura 2000. Nie wystąpią zarówno kolizje przestrzenne (formalne) z tymi obszarami, ani też kolizje z konkretnymi celami ochronnymi (gatunkami, siedliskami), dla ochrony, których obszary te utworzono. Niepodjęcie działań w zakresie poszukiwania i rozpoznawania złóż węglowodorów nie spowoduje zakłóceń w rejonach prowadzonych prac, które mogą być przyczyną pewnego rodzaju dyskomfortu (ograniczonego do czasu prowadzenia poszukiwań) dla mieszkańców żyjących w najbliższym sąsiedztwie. Ograniczona zostanie natomiast również szansa na odkrycie nowych złóż, co przełożyć się może na zwiększenie bezpieczeństwa energetycznego kraju dzięki większemu niż dotychczas wydobyciu gazu ziemnego i/lub ropy naftowej z krajowych złóż. Opisywane przedsięwzięcie polegające na poszukiwaniu i rozpoznawaniu złóż ropy naftowej i gazu ziemnego zgodnie z art. 6 pkt. 8 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. 10.102.651 ze zm.) należy do inwestycji celu publicznego, ponieważ uwzględnia interes publiczny związany ze zwiększeniem dostępu do surowców energetycznych, co jest istotne z punktu widzenia krajowego bilansu paliw. Jednocześnie jest jednym z głównych celów przyjętej przez Rząd RP w dniu 10 listopada 2009 r. „Polityki energetycznej Polski do 2030 roku” (M.P. Nr 2 poz. 11), służących zapewnieniu bezpieczeństwa energetycznego kraju.

Niepodejmowanie realizacji przedmiotowego przedsięwzięcia, a więc odstąpienie od realizacji prac poszukiwawczo-rozpoznawczych za złożami węglowodorów w obrębie koncesji PYZDRY, może mieć pośrednio negatywny wpływ na środowisko, tak w ujęciu globalnym jak i lokalnym, ponieważ ograniczy dostęp do najbardziej ekologicznego nośnika energii spośród paliw kopalnych jakim jest gaz ziemny. Brak możliwości udokumentowania spodziewanych złóż węglowodorów, pozbawi nasz kraj możliwości zdywersyfikowania w najbliższej przyszłości źródeł dostaw surowców energetycznych. Prace poszukiwawcze za węglowodorami są działalnością czasową, która wprawdzie przejściowo może spowodować pewne zmiany, niektórych parametrów środowiskowych, ale stan ten jest krótkotrwały i w pełni odwracalny.

5.5 Czas trwania, częstotliwość i odwracalność oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko. Powiązanie z innymi przedsięwzięciami, w tym kumulowanie się oddziaływań przedsięwzięć znajdujących się na obszarze, na który będzie oddziaływać przedsięwzięcie

Prace związane z poszukiwaniem i rozpoznawaniem złóż węglowodorów są realizowane tylko w ramach zakresu rzeczowego i harmonogramu ustanowionego w decyzji koncesyjnej wydawanej przez Ministra Środowiska. Realizacja tych prac w terenie trwa najczęściej od kilku do kilkunastu miesięcy z tą różnicą, że prace wiertnicze

39 są realizowane w tym samym miejscu, a prace geofizyczne na określonej przestrzeni np. sesja pomiarowa parametrów sejsmicznych w danym punkcie pomiarowym trwa do 5 minut. Na danym obszarze nie wystąpi efekt kumulowania się przedsięwzięć tego samego rodzaju. Kumulacja oddziaływań z innymi istniejącymi przedsięwzięciami w przypadku prac geofizycznych w zasadzie nie powinna występować z uwagi na krótki czas badań w danym punkcie pomiarowym i emisją hałasu porównywalną z prowadzeniem prac w gospodarce rolnej i leśnej. W przypadku prac wiertniczych również nie powinna wystąpić kumulacja oddziaływania z innymi przedsięwzięciami. Miejsce prowadzenia prac wiertniczych jest z reguły oddalone od lokalizacji innych przedsięwzięć mogących oddziaływać na środowisko, ze względu na wymagania Ustawy Prawo geologiczne i górnicze oraz aktów wykonawczych do niego. Tak jak wskazano wyżej, realizacja prac geologicznych w terenie trwa do kilkunastu miesięcy. Z uwagi na sposób prowadzenia prac, prace geofizyczne nie powodują trwałej, negatywnej ingerencji w środowisko naturalne (patrz prezentacja prac geofizycznych, załącznik nr 4 do niniejszej KIP). Skutki realizacji prac geofizycznych są w pełni odwracalne. Podobnie można w zasadzie powiedzieć o skutkach wykonania prac wiertniczych, ponieważ po ich przeprowadzeniu, obszar wierceń jest poddawany rekultywacji w celu odtworzenia dotychczas istniejących ekosystemów przyrodniczych (patrz prezentacja prac wiertniczych, załącznik nr 4 do niniejszej KIP). Jeżeli zostanie odkryte złoże to ewentualna możliwość jego przyszłej eksploatacji jest przedmiotem oddzielnego postępowania w sprawie udzielenia koncesji na wydobywanie kopalin ze złóż. W związku z postępowaniem o wydanie takiej koncesji właściwy organ przeprowadza odrębną ocenę oddziaływania na środowisko planowanego przedsięwzięcia, która kończy się wydaniem decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsięwzięcia polegającego na wydobywaniu i zagospodarowaniu złóż węglowodorów.

6. Przewidywane ilości wykorzystywanej wody, surowców, materiałów, paliw oraz energii

Wykonywanie prac geologicznych w terenie powoduje zużycie pewnych ilości wody, paliw i energii. Podane ilości mogą mieć jedynie charakter szacunkowy, ponieważ zależą od warunków terenowych i geologicznych, a w konsekwencji przyjętej technologii.

6.1 Prace geofizyczne

Realizacja prac geofizycznych w głównej mierze odbywa się przy wykorzystaniu energii wytwarzanej przez silniki wysokoprężne, w które wyposażony jest specjalistyczny sprzęt geofizyczny. Przewiduje się następujące zużycie:  wody – około 10 m3/dobę,  oleju napędowego – około 600 l/dobę,  etyliny – około 260 l/dobę. Jednocześnie należy zaznaczyć, że zgodnie z art. 124 pkt. 10 ustawy z dnia 18 lipca 2001r., Prawo wodne, pobór i odprowadzenie wód w związku z wykonywaniem odwiertów lub otworów strzałowych wykonywanych przy użyciu płuczki wodnej na cele sejsmiczne nie wymaga pozwolenia wodnoprawnego.

6.2 Prace wiertnicze

Realizacja prac wiertniczych związana jest ze zużyciem pewnych ilości wody, paliw i energii oraz różnych substancji chemicznych. Na etapie wiercenia otworu wiertniczego przyjmuje się następujące szacunkowe średnie zużycie:  wody – 30 m3/dobę  paliw i energii wg Tabeli nr 3

Szacunkowe średnie zużycie wody w ilości 30 m3/dobę nie obejmuje wody przeznaczonej do zabiegów specjalnych. W przypadku zastosowania zabiegów specjalnych dodatkowo przewiduje się zużycie około 500 m3 wody na wykonanie zabiegów w jednym otworze wiertniczym.

Tabela nr 3 Średnie zużycie paliw w czasie wykonywania otworu wiertniczego Rodzaj nośnika energii Urządzenie wiertnicze o napędzie w czasie wykonywania otworu wiertniczego spalinowym elektrycznym olej napędowy 4600 kg/dobę 690 kg/dobę olej silnikowy 40 l/dobę 7 l/dobę olej przekładniowy 20 l/dobę 20 l/dobę olej hydrauliczny 15 l/dobę 12 l/dobę smary 2 kg/dobę 1 kg/dobę szacunkowe zapotrzebowanie na energię elektryczną 1,2 MW/h 7,2 MW/h

Stosowana podczas wierceń technologia zakłada kontrolowane i racjonalne zużycie wody. Do sporządzania płuczki wiertniczej jest prowadzona bardzo oszczędna gospodarka wodą, której pobór jest opomiarowany. Typ płuczki dla danego wiercenia dobiera się w zależności od warunków geologiczno-technicznych, a parametry określonej płuczki muszą odpowiadać wymaganiom technologii danego wiercenia. Za dobór płuczek odpowiada serwis płuczkowy. Najczęściej stosowanymi składnikami do sporządzenia płuczki wiertniczej (poza fazą płynną stanowiącą od 60–80 %) są:  naturalne minerały takie jak dolomit, baryt, materiały ilaste (płuczki bentonitowe),  organiczne polimery naturalne modyfikowane chemicznie, którymi są środki skrobiowe i celulozowe oraz biopolimery,  organiczne polimery syntetyczne, najczęściej pochodne akrylonitrylu lub kwasu akrylowego,  związki chemiczne pochodzenia roślinnego, mineralnego lub syntetycznego np. lignosulfoniany, fosforany, środki powierzchniowo-czynne (SPCz), środki odpieniające i smarne, biocydy,  nieorganiczne środki chemiczne, np. sole, zasady. W danym procesie wiercenia najczęściej dorabia się określone porcje płuczki, które dodaje się do obiegu płuczki, stosownie do postępu wiercenia i warunków techniczno – geologicznych występujących w otworze, a w określonych przypadkach przeprowadza się również wymianę płuczki wiertniczej. Parametry płuczki wiertniczej (w tym ilość i skład) dla danego otworu wiertniczego są określone w projekcie prac geologicznych i Planie Ruchu Zakładu Górniczego. Stosowana praktyka wierceń z zamkniętym obiegiem płuczki wiertniczej powoduje, że w trakcie wiercenia otworu (w danym interwale) wymagana jest tylko regulacja zawartości fazy stałej w płuczce. Redukuje to znacznie ilości zużywanej w trakcie wiercenia wody i składników płuczki. Całkowita ilość płuczki zużytej podczas wiercenia otworu zależy od średnicy i długości otworu. Dla typowej konstrukcji otworu wiertniczego przyjmuje się, że zużywane będzie około 180 do 250 litrów płuczki na metr bieżący wierconego otworu. Płuczka wiertnicza wykorzystana na danym otworze wiertniczym, w zależności od trwałości i własności fizykochemicznych może być także użyta na innych otworach wiertniczych przy zbieżności budowy geologicznej i harmonogramu prac. Możliwość ponownego wykorzystania płuczki wiertniczej wynika z dotychczasowej praktyki i jest przede wszystkim związana z wysokimi kosztami jej sporządzenia. Z tego powodu, każda potencjalna możliwość wykorzystania płuczki, przy innych wierceniach jest rozważana, w szczególności, jeżeli w danym rejonie wierci się jednocześnie kilka otworów. Płuczkę wiertniczą przewozi się specjalistycznym sprzętem typu beczkowozy, zbiorniki.

7. Rozwiązania chroniące środowisko

Prace geologiczne prowadzone w celu poszukiwania i rozpoznania złóż węglowodorów związane są z bezpośrednią ingerencją w środowisko przyrodnicze, w związku z tym, jak każda tego typu działalność wywierają one na to środowisko określony wpływ, którego mimo zastosowania szeregu rozwiązań zabezpieczających i ograniczających nie można do końca uniknąć. Stosowanie nowoczesnych rozwiązań z zakresu technologii, techniki i organizacji prac, a także przestrzeganie wymogów prawa ochrony środowiska, prawa geologicznego i górniczego, przepisów ppoż. i BHP pozwala w praktyce na osiąganie

41 wysokiego stopnia zabezpieczenia środowiska, ochrony zdrowia i życia ludzi przed negatywnymi oddziaływaniami prac geofizycznych i wiertniczych, jak również zabiegów stymulacyjnych, czy próbnej eksploatacji. Prace geologiczne prowadzone są głównie na terenach mało zmienionych antropogenicznie, charakteryzujących się często wysokimi walorami środowiskowymi, w tym nie rzadko dużą wrażliwością na potencjalne zmiany. Dlatego istotnym w podejmowaniu decyzji lokalizacyjnych na etapie planowania prac jest dobre rozpoznanie najistotniejszych elementów środowiska, przy jednoczesnym zachowaniu, jak najszerszych możliwości rozpoznania budowy badanego ośrodka geologicznego. W niniejszym rozdziale przedstawiono dwa aspekty dotyczące ochrony środowiska: oddziaływanie i rozwiązania mające chronić środowisko przed negatywnymi skutkami tego oddziaływania. W pierwszym aspekcie zagadnień dotyczących ochrony środowiska, przedstawiono potencjalne oddziaływanie prac geologicznych na środowisko w dwóch ujęciach:  Pierwsze – wywieranie potencjalnego oddziaływania poszczególnych typów prac geologicznych (geofizyka, wiercenia) na wybrane elementy środowiska.  Drugie – jakie potencjalnie znaczące oddziaływanie na środowisko, wywiera bezawaryjna realizacja prac geologicznych (geofizycznych i wiertniczych), prowadzonych zgodnie z techniką górniczą oraz przepisami i instrukcjami szczegółowymi regulującymi sposób prowadzenia tego typu prac przy zachowaniu zasad ochrony środowiska, w tym ochrony obiektów przyrodniczych objętych ochroną prawną oraz w jakim stopniu ingerencja w środowisko przez emisje towarzyszące pracom poszukiwawczym i rozpoznawczym może wpływać na jakość poszczególnych geokomponentów, w tym tych, które decydują o statusie terenów podlegających ochronie. W drugim aspekcie zagadnień dotyczących ochrony środowiska, przedstawiono przyjęte przez wnioskodawcę rozwiązania chroniące środowisko w czasie realizacji danych typów prac geologicznych (geofizyka, wiercenia) w poszczególnych fazach procesu inwestycyjnego: przygotowania, realizacji i likwidacji.

7.1 Opis potencjalnych oddziaływań prac geologicznych na środowisko 7.1.1 Opis potencjalnych oddziaływań prac geologicznych na wybrane elementy środowiska 7.1.1.1 Opis potencjalnych oddziaływań prac geofizycznych na wybrane elementy środowiska

Prace geofizyczne ze względu na krótki okres wykonywania badań w danym punkcie pomiarowym trwającym maksymalnie do kilku godzin, gdzie pojedyncza sesja pomiarowa przy pracach sejsmicznych trwa do 5 minut, nie powodują trwałej, negatywnej ingerencji w środowisko naturalne, a ich skutki są w pełni odwracalne. Jednak przemieszczanie się taboru geofizycznego, wiercenie otworów dla potrzeb badań sejsmicznych, wzbudzanie i odbiór fal sejsmicznych, może w środowisku powodować oddziaływanie na następujące elementy środowiska: 1) Oddziaływanie na powietrze atmosferyczne jest związane z: a) przejazdem samochodów taboru geofizycznego wzdłuż linii profili geofizycznych; b) pracą urządzeń w terenie np. wibratorów, wiertnic do wykonania otworów dla potrzeb badań sejsmicznych; c) rozruchem silników samochodowych na terenie bazy geofizycznej przed każdorazowym wyjazdem taboru geofizycznego w teren. Wielkość emisji do atmosfery towarzysząca tego rodzaju pracom nie odbiega od emisji zanieczyszczeń z urządzeń mechanicznych stosowanych w trakcie prowadzonych z większą intensywnością prac budowlanych, rolnych czy leśnych. 2) Oddziaływanie na powierzchnię ziemi przez: a) wywieranie nacisku płyty wibratora w gruntach luźnych, niespoistych, podmokłych lub po dłuższych opadach deszczu, może powodować powstanie kolein i wgnieceń o głębokości kilku centymetrów; b) wiercenie otworów dla potrzeb badań sejsmicznych (w tym również badań SMP) oraz użycie materiałów wybuchowych może w następstwie powodować niewielkie deformacje terenu;

c) drgania gruntu w konsekwencji, których mogą powstać spękania, naruszenia i osłabienia budowli i konstrukcji budowlanych oraz mogą być wywołane, procesy osuwiskowe w obrębie np. luźno usypanych skarp. d) uziemienie elektrod oraz zakopanie sond magnetycznych w płytkich dołkach w ramach badań magnetotellurycznych, może naruszać wierzchnią warstwę terenu. Powstające w wyniku realizacji prac geofizycznych zmiany i deformacje terenu są niewielkie i dotyczą warstwy przypowierzchniowej. Ponadto skutki tego oddziaływania są porównywalne do oddziaływania sprzętu rolniczego i stosowanego w gospodarce leśnej. Tereny zagrożone osuwiskami są wyłączone z prac sejsmicznych, a w celu ochrony obiektów i konstrukcji budowlanych przed negatywnym oddziaływaniem drgań gruntu zachowuje się odpowiednie strefy ochronne zgodnie z obowiązującymi przepisami. 3) Oddziaływanie na stosunki wodne może być spowodowane wierceniem otworów dla potrzeb badań sejsmicznych i niewłaściwą obsługą maszyn i urządzeń, co może wywołać: a) zanieczyszczenie substancjami ropopochodnymi środowiska gruntowo – wodnego; b) zanik (ucieczkę) wód w pobliskich ujęciach wody; c) powstanie samowypływów; d) połączenie poszczególnych poziomów wodonośnych. e) Tankowanie samochodów osobowych, terenowych i ciężarowych wchodzących w skład grupy geofizycznej, w tym vibroseisów jest prowadzone na ogólnie dostępnych stacjach paliw. W przypadku serwisowania i tankowania vibroseisów na terenie bazy, paliwo dowożone jest w szczelnych kanistrach (w ilości potrzebnej do jednorazowego zatankowania pojazdu), przechowywanych tymczasowo w zamkniętych kontenerach. Ponadto baza taboru geofizycznego wyposażona jest w sorbenty, chłonne czyściwo na wypadek ewentualnych rozlewów. Do prac używane są tylko pojazdy sprawne technicznie. Przed wykonaniem otworów wiertniczych dla potrzeb badań sejsmicznych i po ich likwidacji kontroluje się poziom zwierciadła wody w pobliskich ujęciach wody w promieniu ok. 250 m. Zabezpieczeniem przed łączeniem się poziomów wodonośnych jest przeprowadzenie likwidacji otworów wiertniczych wykonywanych dla potrzeb badań sejsmicznych, zgodnie z zasadami techniki górniczej w sposób odpowiedni do istniejących warunków geologicznych (likwidacja z użyciem urobku wiertniczego, iłu lub cementu). Prace likwidacyjne prowadzi się pod nadzorem hydrogeologa wykonawcy prac sejsmicznych. W przypadku powstania samowypływu lub ucieczki wody powiadamia się Okręgowy Urząd Górniczy. 4) Oddziaływanie na klimat akustyczny w rejonie prac geofizycznych związane jest głównie z przemieszczaniem się pojazdów i urządzeń mechanicznych wzdłuż profili geofizycznych, a także pomiędzy bazą, a profilami. Najwyższy poziom hałasu, przekraczający niekiedy wartości 90 dB, ma miejsce w momencie opuszczania bazy samochodowo-sprzętowej przez grupę geofizyczną, a także w punkcie wzbudzania fali sejsmicznej. Powroty urządzeń i samochodów do bazy po badaniach rozłożone są zwykle w czasie, stąd hałas towarzyszący im jest znacznie mniejszy. W ramach badań magnetotellurycznych, w trakcie cyklu pomiarowego trwającego ok. 1 godziny może występować zagrożenie hałasem spowodowane pracą generatora (ok. 70 dB). Jednakże metodyka pomiarów CSAMT pozwala na lokalizowanie układu prądowego (TXU-30 + generator) w miejscach gdzie ich praca nie będzie uciążliwa dla środowiska naturalnego, tj. ludzi i zwierząt. W celu ograniczenia negatywnego oddziaływania hałasu, realizowanie prac geofizycznych będzie się odbywało wyłącznie w porze dziennej, wzdłuż wyznaczonych profili wzbudzania geofizycznego. Ponadto generowany hałas nie jest zwykle większy od hałasu towarzyszącego przemieszczającym się po drogach lokalnych środkom transportu, a także pracy maszyn i urządzeń wykorzystywanych w gospodarce leśnej i rolnej. 5) Oddziaływanie na szatę roślinną i zwierzęta może być wywołane przemieszczaniem się taboru geofizycznego w obszarach rolnych i leśnych, gdzie mogą zostać uszkodzone uprawy, runo leśne, podszyt leśny, a także może być zakłócony rytm dobowy zwierząt, w tym w okresie rozrodu i lęgowym ptaków. W celu ograniczenia tych negatywnych oddziaływań przebieg linii operacyjnych projektuje się przy możliwie jak największym wykorzystaniu istniejącej w rejonie badań sieci dróg lokalnych, polnych, duktów i przecinek leśnych oraz leśnych pasów przeciwpożarowych. Na terenach podlegających ochronie

zgodnie z ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t. j. Dz. U. z 2013r. poz. 627) oraz Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt, (Dz. U. 2011 nr 237 poz. 1419), realizacja prac geofizycznych w ramach opracowanego projektu realizacji tych prac będzie prowadzona pod nadzorem eksperta – przyrodnika. W miarę możliwości prace będą planowane w takim terminie, aby umożliwić miejscowej ludności zebranie plonów, za powstałe szkody w uprawach w ramach umowy z podmiotem dysponującym tytułem prawnym do danej nieruchomości gruntowej będzie wypłacane odszkodowanie. Wycinka drzew i krzewów w przypadku realizacji prac geofizycznych nie jest przewidywana. W szczególnych przypadkach, jeżeli takie działanie będzie konieczne, to będzie ono przeprowadzone zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami. Przejazd taboru geofizycznego w tym vibroseis w bezpośredniej bliskości pni i koron drzew oraz krzewów będzie się odbywał z zachowaniem szczególnej ostrożności. W przypadku realizacji prac wiertniczych przygotowanie terenu pod inwestycję może wymagać wycinki drzew i krzewów, która odbywa się zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody z dnia 16.04.2004r. (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 627) oraz ustawą o ochronie gruntów rolnych i leśnych z dnia 03.02.1995 r. (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 1205). Lokalizacja prac wiertniczych uwzględnia również ochronę strefową chronionych gatunków ptaków. Jednocześnie po zakończeniu prac wiertniczych zgodnie z obowiązującymi przepisami jest wykonywana rekultywacja. 6) Oddziaływanie na elementy środowiska objęte ochroną na podstawie ustawy o ochronie przyrody, w tym obszary Natura 2000 Zakres oddziaływania na obszary objęte ochroną prawną będzie podobny jak na ww. elementy środowiska. Skuteczną ochronę tych obszarów zapewni: a) wyłączenie z obszaru wzbudzania fali sejsmicznej terenów rezerwatów przyrody; b) prowadzenie prac geofizycznych pod nadzorem przyrodniczym w obrębie obszarów objętych ochroną prawną, w tym w obszarach Natura 2000, ze szczególnym uwzględnieniem oddziaływania tych prac na siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt stanowiących przedmiot ochrony w granicach obszarów Natura 2000. Sama kolizja z obszarami objętymi ochroną prawną nie musi koniecznie wiązać się z utratą ich cennych wartości, czy powodowaniem zakłóceń w funkcjonowaniu ekosystemów, co skutkowałyby nieodwracalnymi zmianami w zagęszczeniu gatunków i siedlisk objętych ochroną, tym bardziej, że intensywność i szkodliwość tego oddziaływania będzie przedmiotem oceny osoby sprawującej nadzór przyrodniczy. 7) Oddziaływanie na zagospodarowanie terenu i społeczeństwo może być spowodowane przemieszczaniem się sprzętu geofizycznego wzdłuż linii profili geofizycznych przebiegających często w pobliżu rozproszonej zabudowy mieszkaniowej, a także pomiędzy bazą grupy geofizycznej, a wyznaczonym terenem badań i może powodować: a) uciążliwość dla mieszkających na tym terenie ludzi; b) wpływać na stan konstrukcji budowlanych i infrastruktury technicznej (gazociągów, wodociągów, kabli energetycznych, linii telekomunikacyjnych, dróg). Zabezpieczeniem przed negatywnym oddziaływaniem realizowanych prac geofizycznych będzie:  Przeprowadzenie uzgodnień i zawarcie umowy wykonawcy prac geologicznych z podmiotem dysponującym tytułem prawnym do danej nieruchomości gruntowej.  W celu ochrony obiektów i konstrukcji budowlanych oraz obiektów objętych ochroną konserwatorską przed negatywnym oddziaływaniem drgań gruntu będzie przestrzeganie odpowiednich stref ochronny zgodnie z obowiązującymi przepisami.  Prowadzenie prac geofizycznych wyłącznie w porze dziennej.  Wprowadzane ograniczenia ruchu taboru geofizycznego w godzinach tzw. szczytów komunikacyjnych, (a przede wszystkim w porach dnia, kiedy dzieci pokonują drogę do szkoły i ze szkoły do domu).

W celu zmniejszenia uciążliwości emisji zapylenia, zwłaszcza przy poruszaniu się pojazdów po drogach gruntowych, żużlowych lub wysypanych tłuczniem liczba przemieszczających się w jednym czasie pojazdów zostanie ograniczona, a także pojazdy będą poruszały się z mniejszą prędkością.

7.1.1.2 Opis potencjalnych oddziaływań prac wiertniczych na wybrane elementy środowiska Realizacja prac wiertniczych jest uzależniona od wyników prac geofizycznych, pozwalających na zlokalizowanie potencjalnego miejsca nagromadzenia węglowodorów. Na etapie wykonywania prac wiertniczych jest możliwe czasowe (4 - 5 miesięcy) pogorszenie równowagi w funkcjonowaniu ekosystemów. Jest to stan stosunkowo krótkotrwały, obejmujący niewielki obszar, o powierzchni około 1-3 ha dla realizacji otworu wiertniczego. Zakres potencjalnego oddziaływania prac wiertniczych na środowisko: 1) Oddziaływanie na powietrze atmosferyczne w ramach wykonywania prac wiertniczych będzie miało miejsce we wszystkich fazach realizacji inwestycji a) pracom związanym z budową i likwidacją wiertni będzie towarzyszyć emisja spalin powstających podczas pracy ciężkiego sprzętu oraz środków transportu; b) w trakcie wykonywania prac niwelacyjnych oraz składowaniu i przemieszczaniu materiałów pylastych może następować chwilowy wzrost zapylenia o niewielkim, lokalnym zasięgu, który może być nasilony zwłaszcza przy prowadzeniu prac w okresach bezdeszczowych, suszy oraz przy silnym wietrze, jednak uciążliwości te występować będą tylko w okresie budowy wiertni; c) pracom wiertniczym w fazie realizacji towarzyszyć będzie emisja pyłów i gazów do powietrza atmosferycznego, której źródłami będzie emisja niezorganizowana i niezorganizowana:  Niezorganizowana emisja komunikacyjna – związaną z ruchem pojazdów. Stopień koncentracji zanieczyszczeń komunikacyjnych będzie zależny od intensywności ruchu samochodowego.  Zorganizowana emisja pochodząca z:  kotłowni technologicznej do ogrzewania pomieszczeń oraz wody,  eksploatacji agregatów prądotwórczych. d) w trakcie testów produkcyjnych i próbnej eksploatacji towarzyszyć będzie emisja pyłów i gazów do powietrza atmosferycznego, której źródłami będzie emisja niezorganizowana i zorganizowana:  Niezorganizowana emisja komunikacyjna – związaną z ruchem pojazdów. Stopień koncentracji zanieczyszczeń komunikacyjnych będzie zależny od intensywności ruchu samochodowego.  Niezorganizowana emisja pochodni (tzw. „świeczka”). Pochodnia jest to instalacja służąca do okresowego odprowadzania gazu o parametrach niehandlowych (tj. gazu ziemnego towarzyszącego ropie naftowej), spalanego u jej wylotu przy swobodnym dostępie powietrza. Na pochodnię jest kierowany nadmiar gazu towarzyszący procesowi opróbowania złoża oraz zabiegom specjalnym zmierzającym do udostępnienia odkrytego złoża ropy naftowej, a także zrzuty występujące w czasie awaryjnego lub planowego wyłączenia poszczególnych elementów instalacji technologicznych. Celem spalania gazu na pochodni jest uniknięcie bezpośredniego wprowadzania do atmosfery składników gazu ziemnego, z których główny składnik – metan, jest gazem w znacznie większym stopniu sprzyjającym powstawaniu efektu cieplarnianego, aniżeli zawarty w spalinach dwutlenek węgla. Spalanie gazu ziemnego na pochodni jest sposobem zapobiegania emisji metanu do powietrza w ok. 98% (ze względu na występujące niekorzystne zjawiska pogodowe i zanikanie płomienia). Emisja z pochodni jest emisją niezorganizowaną, która nie podlega pod obowiązek uzyskania pozwolenia sektorowego ani zgłoszenia instalacji. Spalanie gazu na pochodni jest dopuszczalne zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z 28.06.2002r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi (Dz. U. z 2002 r., Nr 109, poz. 961. z zm.). W pochodni nie ma możliwości precyzyjnego pomiaru ilości i składu spalin stanowiących mieszaninę z powietrzem. Wprowadzanie gazów i pyłów odbywa się zatem bez pośrednictwa przeznaczonych do tego celów środków technicznych, bezpośrednio w powietrzu, w sposób niezorganizowany. Nie jest to

energetyczne, ani inne niż energetyczne spalanie paliwa gazowego. W związku z powyższym, a także zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 2 lipca 2010 r. w sprawie przypadków, w których wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza z instalacji nie wymaga pozwolenia (Dz. U. z 2010r. Nr 130, poz. 881) oraz rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 2 lipca 2010 r. w sprawie rodzajów instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia (Dz. U. z 2010r. Nr 130, poz. 880), pochodni (tzw. „świeczki”) nie można zakwalifikować ani do instalacji wymagających pozwolenia, ani też wymagających zgłoszenia. Spalanie gazu zrzutowego w pochodni ma na celu zapobiegnięcie bezpośredniego wprowadzania do atmosfery składników surowego gazu ziemnego, tj. metanu i wyższych od metanu węglowodorów, a także innych składników gazu ziemnego, jeśli takie występują w gazie, np. siarkowodoru.  Zorganizowana emisja pochodząca z:  kotłowni technologicznej do ogrzewania pomieszczeń oraz wody,  eksploatacji agregatów prądotwórczych. Przeprowadzane analizy emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego wykazują, że są dotrzymane wszystkie dopuszczalne wartości stężeń zanieczyszczeń w powietrzu, które mogą zaistnieć w wyniku wykonywania potencjalnych prac wiertniczych /załącznik nr 5/. 2) Oddziaływanie na powierzchnię ziemi ogranicza się do zajęcia terenu pod obiekty wiertni i budowę dróg dojazdowych, w związku, z czym następuje czasowa zmiana dotychczasowego użytkowania terenu związana z pracami niwelacyjnymi obejmującymi również wycinkę drzew i krzewów, zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami prawa. Przekształcenia obejmują zwykle teren o powierzchni około 1 - 3 ha w przypadku organizacji wiertni oraz pas drogi dojazdowej o szerokości od 3 - 3,5 m i długości uzależnionej od usytuowania wiertni w stosunku do najbliższej drogi publicznej. Operacje technologiczne prowadzone w trakcie wiercenia otworu oraz udostępniania złoża, do których należą: a) magazynowanie paliw; b) magazynowanie materiałów służących do sporządzania płuczki wiertniczej oraz do przeprowadzania zabiegów cementowania; c) sporządzanie płuczki; d) odprowadzanie odpadów i ścieków wiertniczych (zużytej płuczki i zwiercin) do zbiorników; e) oczyszczanie płuczki; f) odbiór płynów złożowych i gromadzenie ich w przewoźnych zbiornikach (na etapie testów produkcyjnych i próbnej eksploatacji); mogą być źródłem incydentalnych niewielkich skażeń terenu wiertni, zwłaszcza produktami ropopochodnymi, płuczkami ,czy innymi cieczami, spowodowanym niezbyt dokładnie wykonanym uszczelnieniem podłoża lub mechanicznym uszkodzeniem izolacji, (np. pęknięcie płyt betonowych, brak dostatecznej skuteczności danego zabezpieczenia). Zabezpieczeniem przed tego typu zagrożeniami jest:  Właściwy przebieg prac budowlano-montażowych na etapie przygotowania wiertni.  Właściwa izolacja podłoża placu wiertni.  Prowadzenie prac wiertniczych zgodnie z reżimem technologicznym według opracowanego i zatwierdzonego Planu Ruchu.  Dbanie załogi wiertni o prawidłowy przebieg wszystkich operacji realizowanych na terenie wiertni.  Szybkie usuwanie ewentualnych rozlewów, przez zastosowanie materiałów absorbujących jak diatomit lub tkanin absorbujących, co powinno całkowicie zapobiec jakimkolwiek zanieczyszczeniom środowiska gruntowo - wodnego. Do magazynowania paliwa (głównie oleju napędowego) na terenie wiertni służą robocze zbiorniki stalowe o pojemności od 20 – 30 m3 dwupłaszczowe, pracujące w obiegu zamkniętym. Zbiorniki te posiadają atesty ciśnieniowe, co dwa lata podlegają rewizji wewnętrznej, a co pięć lat próbie ciśnieniowej. Zbiornik ustawia się w obwałowaniu o wysokości około 0,5 m, spód i brzegi obwałowania izolowane są folią olejoodporną,

zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 18 września 2001r. w sprawie warunków technicznych dozoru technicznego, jakim powinny odpowiadać zbiorniki bezciśnieniowe i niskociśnieniowe przeznaczone do magazynowania materiałów ciekłych zapalnych (Dz. U. 01.113.1211 ze zm.). 3) Oddziaływanie na stosunki wodne może być spowodowane przez: a) łączenie się przewiercanych poziomów wodonośnych; b) pobór wody na potrzeby technologiczne; c) wody opadowe i roztopowe spływające z placu wiertni; d) wycieki olejów i paliw. Zabezpieczeniem przed tego typu zagrożeniami będzie:  W celu zabezpieczenia przed łączeniem i zanieczyszczeniem przewiercanych poziomów wodonośnych otwór wiertniczy będzie rurowany, a przestrzeń między rurami a ścianą otworu będzie cementowana.  Płuczka wiertnicza i wszystkie płyny używane do zabiegów intensyfikacyjnych są przygotowywane i używane w systemowych obiegach zamkniętych gwarantujących pełną szczelność.  Proces wydobycia kopaliny prowadzony w ramach próbnej eksploatacji odbywa się zgodnie z wymaganiami Ustawy Prawo Geologiczne i Górnicze wraz z aktami wykonawczymi (tj. Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 28.06.2002r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi (Dz. U. 02.109.961. z zm.) w ramach koncesji poszukiwawczej i rozpoznawczej.  Na placu wiertni zostanie wydzielona tzw. strefa brudna, najbardziej narażona na zanieczyszczenia substancjami ropopochodnymi i innymi, odseparowana od pozostałej części placu systemem drenarskim. Woda systemem drenarskim zostanie odprowadzona do szczelnego zbiornika ewaporacyjnego i wykorzystywana do sporządzania płuczki lub przekazywana uprawnionemu odbiorcy do utylizacji.  W przypadku wystąpienia zanieczyszczenia placu wiertni produktami ropopochodnymi do usuwania zanieczyszczeń stosowane będą materiały sorpcyjne (np. diatomit).  Woda do celów technologicznych, będzie dowożona na teren wiertni beczkowozami, bądź cysternami z pobliskiego ujęcia wody, bądź z sieci wodociągowej. Pobór wody z sieci wodociągowej będzie możliwy po podpisaniu odpowiedniej umowy z właścicielem sieci, a w przypadku ujęcia wody najpierw możliwość poboru wody będzie musiała być uzgodniona z właścicielem ujęcia (po ocenie wydajności ujęcia i możliwości zasobowych). Pobór wody będzie w każdym przypadku opomiarowany. Na czas prac na wiertni, woda będzie magazynowana w specjalnie do tego celu przygotowanych zbiornikach metalowych, ziemnych, zwykle ustawionych przy urządzeniach serwisu płuczkowego. Jej ilość będzie uzupełniana w zależności od zapotrzebowania w procesie wiercenia otworu, a następnie wykonania zabiegów specjalnych. Obecnie Inwestor nie przewiduje wykonania własnego ujęcia wód podziemnych (studni). Wybór źródeł i sposobu poboru wody do przeprowadzenia procesu wiercenia zostanie określony na etapie przygotowania inwestycji. 4) Oddziaływanie na klimat akustyczny będzie miało miejsce we wszystkich etapach i fazach realizacji przedsięwzięcia.

A. Etap wykonywania otworu wiertniczego W fazie budowy i montażu wiertni i infrastruktury socjalno – technicznej, źródłem hałasu będą maszyny i urządzenia budowlane, w tym stosowane do niwelacji terenu. W fazie pracy urządzenia wiertniczego będą to: silniki spalinowe, agregaty prądotwórcze, wyciąg wiertniczy, stół wiertniczy, pompy tłokowe, pompy płuczkowe, system oczyszczania płuczki, wentylatory, generatory, sprężarki powietrza i inne podzespoły wchodzące w skład urządzenia wiertniczego. Część tych urządzeń pracuje wewnątrz kontenerów (silniki napędowe, pompy płuczkowe, agregaty prądotwórcze), część na zewnątrz (stół wiertniczy, wyciąg, sita wibracyjne, mieszalniki płuczki, wirówki itp.). Wszystkie te urządzenia podczas pracy wiertni emitują hałas, którego natężenie jest wypadkową oddziaływań poszczególnych źródeł. Prace wiertnicze prowadzone są

47 w systemie ciągłym, w związku z tym urządzenia technologiczne emitują hałas o ustalonym poziomie dźwięku w sposób przeważnie równomierny w ciągu całej doby. Znamionowy poziom mocy akustycznej dla wybranych urządzeń emitujących hałas podczas prowadzenia prac wiertniczych wynosi:  stół obrotowy 90 dB;  pompy urządzeń oczyszczających płuczkę 90 dB;  hala pomp płuczkowych 90 dB;  kompresory 90 dB;  agregaty prądotwórcze 105 dB; Z dotychczasowej praktyki wynika, że najczęstszą lokalizacją prac wiertniczych są tereny wiejskie, w sąsiedztwie obszarów występowania zabudowy zagrodowej, dla których poziom dopuszczalnego hałasu jest określony zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (t.j. Dz. U. z 2014r. poz. 112). Tabela nr 4 Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wyłączeniem hałasu powodowanego przez starty, lądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyrażone wskaźnikami LAeq D i LAeq N, które to wskaźniki mają zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska, w odniesieniu do jednej doby. Dopuszczalny poziom hałasu w [dB] pozostałe obiekty Drogi lub linie kolejowe i działalność będąca źródłem hałasu

LAeq D Lp. Przeznaczenie terenu LAeq D LAeq N przedział czasu LAeq N przedział Noc, odniesienia 8 przedział czasu czasu przedział najmniej odniesienia odniesienia czasu korzystnym równy 1 najmniej równy16 odniesienia godzinom dnia korzystnej godzinom 8 godzin kolejno po sobie godzinie nocy następującym 1. Strefa ochronna „A” ochrony uzdrowiskowej 50 45 45 40 Tereny szpitali poza miastem Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, Tereny zabudowy związanej ze stałym lub czasowym 2. pobytem dzieci i młodzieży, 61 56 50 40 Tereny domów opieki społecznej, Tereny szpitali w miastach Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego, 3. Tereny zabudowy zagrodowej 65 56 55 45 Tereny rekreacyjno-wypoczynkowe Tereny mieszkaniowo-usługowe, 4. Tereny w strefie śródmiejskiej miast powyżej 100 tys. 68 60 55 45 mieszkańców

Uzyskane dotychczas wyniki badań natężenia hałasu /załącznik nr 6/ pozwalają stwierdzić, że praca urządzenia wiertniczego zasilanego z sieci elektrycznej powoduje mniejszą uciążliwość dla klimatu akustycznego w otoczeniu prac wiertniczych, niż praca urządzenia zasilanego agregatami prądotwórczymi. W obu jednak przypadkach ze względu na lokalizację inwestycji poza terenami zabudowanymi, wpływ pracy urządzenia wiertniczego na klimat akustyczny okolicznych terenów był nieznaczny. Wybór napędu urządzenia wiertniczego do wiercenia otworów o głębokości większej niż 1000 m w głównej mierze zależy od tego, czy w pobliżu terenu wiertni znajduje się sieć średniego lub wysokiego napięcia o odpowiednim zapasie mocy. W przypadku, gdy taka możliwość istnieje, a jednocześnie tereny podlegające ochronie akustycznej są względnie blisko, wybiera się do realizacji prac wiertniczych urządzenie zasilane z sieci energetycznej.

Jednocześnie należy podkreślić, że przy ustalonej lokalizacji urządzenia wiertniczego i po jego uruchomieniu zostanie przeprowadzone badanie rzeczywistej emisji hałasu. Jeżeli w wyniku tego badania na granicach stref ochronnych wystąpią przekroczenia norm określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (t.j. Dz. U. z 2014r. poz. 112), to zostaną zastosowane takie rozwiązania techniczno - organizacyjne (w szczególności instalacja ekranów akustycznych np. blaty dźwiękochłonne do oszalowania szybu wiertni, obwałowanie ziemne wokół wiertni), które będą miały za zadanie ograniczenie emisji hałasu, do poziomu dopuszczalnego, określonego w/w Rozporządzeniu Ministra Środowiska. Tym samym zostanie zapewniony warunek, że prace wiertnicze będą prowadzone w odległościach większych niż ich ponadnormatywne oddziaływanie akustyczne. Osiągnięcie dopuszczalnego poziomu emisji hałasu na granicach stref ochronnych będzie potwierdzone wynikami przeprowadzonych badań.

B. Etap testów produkcyjnych oraz próbnej eksploatacji Głównym źródłem hałasu emitowanego do otoczenia podczas prowadzenia testów produkcyjnych oraz próbnej eksploatacji będą stacjonarne agregaty prądotwórcze. Znamionowy poziom mocy akustycznej agregatów prądotwórczych wynosi 105 dB. Urządzenia te będą umieszczone w kontenerach dźwiękochłonnych. W trakcie pracy agregaty emitują hałas o ustalonym poziomie dźwięku, przeważnie równomiernie w ciągu 24 godzin (praca ciągła). Na podstawie danych zawartych w „Raporcie o oddziaływaniu na środowisko przedsięwzięcia polegającego na poszukiwaniu i rozpoznawaniu złóż ropy naftowej i gazu ziemnego w obrębie obszaru koncesji 4/2009/p Wejherowo” stwierdzono, że podczas prowadzenia testów produkcyjnych oraz próbnej eksploatacji w otoczeniu wiertni (dla przyjętej lokalizacji), izolinia 55 dB będąca graniczną dopuszczalną wartością natężenia hałasu dla pory dziennej, znajduje się na granicy terenu wiertni. Natomiast izolinia natężenia hałasu 45 dB będąca graniczną dopuszczalną wartością dla terenów w porze nocnej, znajduje się w odległości nie większej niż 50 metrów od granicy terenu wiertni. Z przedstawionych danych wynika, że wpływ urządzeń pracujących podczas etapu testowania produkcyjnego i próbnej eksploatacji na klimat akustyczny okolicznych terenów, jest nieznaczny. 4) Oddziaływanie na szatę roślinną i zwierzęta jest uzależnione od lokalizacji wiertni. Największy wpływ na te elementy środowiska dotyczy bezpośrednio miejsca, w którym ma być prowadzone wiercenie. Budowa wiertni związana jest z czasowym przekształceniem terenu o powierzchni od ok. 1-3 ha oraz terenu o szerokości około 3-3,5 m i długości uzależnionej od dystansu dzielącego przyszłą wiertnię od istniejącej drogi. Prowadzenie wierceń powoduje czasowe wyłączenie terenu z produkcji rolnej lub leśnej z całkowitą wycinką drzew i krzewów. Zabezpieczeniem przed minimalizacją oddziaływania prac wiertniczych na biotyczne elementy środowiska będzie wybór szczegółowej lokalizacji obszaru prac wiertniczych, dla otworów wiertniczych o głębokości większej niż 1000 m i dróg dojazdowych, pod nadzorem eksperta przyrodnika. Natomiast po zakończeniu prac poszukiwawczo-rozpoznawczych, w zależności od decyzji dotyczącej ewentualnego wykorzystania otworu, teren po rekultywacji wraca do pierwotnego użytkowania albo jego część może zostać włączona do obszaru górniczego, dla którego trzeba wystąpić o decyzję udzielającą koncesję na wydobywanie kopalin ze złóż i decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach. 5) Oddziaływanie na elementy środowiska objęte ochroną na podstawie ustawy o ochronie przyrody, w tym obszary Natura 2000 Zakres oddziaływania na obszary objęte ochroną prawną będzie podobny jak na powyżej opisane elementy środowiska Skuteczną ochronę tych obszarów zapewni: a) wyłączenie z prowadzenia prac wiertniczych terenów rezerwatów przyrody; b) na obszarach objętych ochroną prawną zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody wybór szczegółowej lokalizacji obszaru prac wiertniczych, dla otworów wiertniczych o głębokości większej niż 1000 m i dróg dojazdowych, zostanie przeprowadzony pod nadzorem eksperta przyrodnika.

7) Oddziaływanie na zagospodarowanie terenu i społeczeństwo jest uzależnione od lokalizacji obszaru wierceń w terenie. W przypadku lokalizacji wiertni na terenach użytkowanych rolniczo następuje wyłączenie z produkcji rolnej terenu przeznaczonego pod budowę wiertni oraz drogi dojazdowej. Zajęcie terenu pod wykonanie prac wiertniczych odbywa się na podstawie umowy z podmiotem, dysponującym tytułem prawnym do nieruchomości gruntowej, a także w określonych przypadkach na podstawie decyzji o wyłączeniu gruntów z produkcji rolnej lub leśnej w oparciu o przepisy ustawy o ochronie gruntów rolnych i leśnych z dnia 03.02.1995r. (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 1205). Istotną uciążliwością dla ludzi mieszkających w pobliżu wiertni, ograniczoną do kilku miesięcy, jest hałas towarzyszący procesowi wiercenia, udostępnianiu złoża testowaniu produkcyjnemu i próbnej eksploatacji złoża. Dlatego istotną rolę przy ocenie wpływu emisji hałasu na ludzi odgrywa odległość obszaru wierceń od terenów zabudowy mieszkaniowej z jednoczesnym uwzględnieniem faktu, że prace wiertnicze prowadzone są w systemie ciągłym (dzień/noc). W celu ochrony lokalnej społeczności przed negatywnym oddziaływaniem emisji hałasu po rozpoczęciu prac wiertniczych, będą przeprowadzane badania emisji hałasu generowanego przez urządzenie wiertnicze w celu określenia rzeczywistego zasięgu oddziaływania hałasu. W przypadku stwierdzenia na granicach strefy ochronnej przekroczenia norm określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (t.j. Dz. U. z 2014r. poz. 112), zostaną zastosowane ograniczenia emisji hałasu np. przez zainstalowanie ekranów akustycznych lub wprowadzenie innych rozwiązań organizacyjno – technicznych, które ograniczą poziom emisji hałasu do stanu zgodnego z ww. normą. Ponadto w celu ograniczenia lub wyeliminowania innych uciążliwości dla lokalnej społeczności zostaną podjęte następujące działania:  Lokalizacja obszaru wierceń dla otworów wiertniczych o głębokości większej niż 1000 m i dróg dojazdowych, zostanie przeprowadzona pod nadzorem eksperta przyrodnika.  Przemieszczanie się ciężkiego sprzętu oraz ruch pojazdów samochodowych związanych z budową i późniejszą obsługą wiertni odbywać się będzie po drogach/trasach uzgodnionych z lokalnymi władzami samorządowymi.  Wprowadzone zostanie ograniczenie ruchu ww. pojazdów w godzinach tzw. szczytów komunikacyjnych, (a przede wszystkim w czasie, kiedy dzieci pokonują drogę do szkoły i ze szkoły do domu).  W celu ochrony przed emisją pyłów, zwłaszcza przy poruszaniu się pojazdów po drogach gruntowych, żużlowych lub wysypanych tłuczniem liczba przemieszczających się w jednym czasie pojazdów zostanie ograniczona, wraz z zmniejszeniem ich prędkości.  Wejście na teren danej nieruchomości będzie poprzedzone zgodą podmiotu dysponującego tytułem prawnym do danej nieruchomości gruntowej.  Wszelkie szkody spowodowane w trakcie prowadzenia prac wiertniczych będą naprawiane lub wypłacane będzie odpowiednie odszkodowanie.  Prace wiertnicze prowadzone będą na podstawie planu ruchu, który zgodnie z przepisami prawa geologicznego i górniczego, przed wydaniem zatwierdzającej decyzji przez Dyrektora Okręgowego Urzędu Górniczego w Poznaniu.

7.1.2 Opis potencjalnych, znaczących oddziaływań prac geologicznych na środowisko 7.1.2.1 Oddziaływanie prac geologicznych na ludzi, rośliny, zwierzęta, grzyby i siedliska przyrodnicze, wodę i powietrze

Na podstawie dotychczasowych wieloletnich doświadczeń z realizacji prac poszukiwawczo-rozpoznawczych prowadzonych przez PGNiG SA na terenie Polski, można stwierdzić, że badania geofizyczne są krótkotrwałym „epizodem” w środowisku naturalnym i jako takie nie mają istotnego negatywnego wpływu na elementy środowiska. Prace geofizyczne można porównać z powszechnie występującym oddziaływaniem wywołanym

50 przez ruch samochodowy, maszyny i urządzenia wykorzystywane na budowach, w produkcji leśnej i rolnej. Analiza rozwiązań technologicznych wykazuje, że badania geofizyczne będą potencjalnym źródłem emisji niewielkich ilości zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza, pewnej ilości ścieków i odpadów oraz krótkotrwałym źródłem hałasu do otoczenia. Jednocześnie prowadzenie prac geofizycznych pod nadzorem przyrodnika na obszarach chronionych spowoduje, że oddziaływanie prac geofizycznych na poszczególne elementy środowiska, a w szczególności na jego elementy biotyczne będzie małe. Krótkotrwały (epizodyczny dla poszczególnych miejsc) charakter prac geofizycznych sprawia, że emisje zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego i hałasu z tym związane pozostaną praktycznie niemierzalne. W przypadku prac wiertniczych oddziaływanie na elementy środowiska jest skoncentrowane w jednym miejscu, dlatego wybór na obszarach objętych ochroną szczegółowej lokalizacji obszaru prac wiertniczych, dla otworów wiertniczych o głębokości większej niż 1000 m i dróg dojazdowych, przeprowadzony pod nadzorem eksperta przyrodnika gwarantuje, że potencjalne negatywne oddziaływanie nie wystąpi lub będzie zminimalizowane do poziomu, który nie będzie znacząco szkodliwy dla środowiska. Jednocześnie wykonywanie prac wiertniczych zgodnie z Planem Ruchu Zakładu Górniczego, utrzymanie reżimu technologicznego oraz przestrzeganie uwarunkowań określonych w decyzji środowiskowej, ograniczą do minimum ewentualne szkody w środowisku. Prace wiertnicze będą również poddane monitoringowi obejmującemu badania gruntu, wód powierzchniowych i podziemnych.

7.1.2.2 Oddziaływanie na powierzchnię ziemi z uwzględnieniem ruchów masowych ziemi, klimat i krajobraz

Niezależnie od formacji geologicznych, w których prowadzone jest poszukiwanie i rozpoznawanie złóż ropy naftowej i gazu ziemnego, pracom geofizycznym i wiertniczym nie towarzyszą znaczące trwałe i postępujące odkształcenia terenu związane z osiadaniem ziemi, czy też powstawaniem hałd, które to zjawiska typowe są np. dla podziemnego, czy odkrywkowego górnictwa węglowego. Prace poszukiwawczo-rozpoznawcze za złożami węglowodorów nie przyczyniają się także do uruchamiania ruchów masowych ziemi, a także nie powodują trwałych zmian w krajobrazie. Przy wytyczaniu przebiegu profili geofizycznych, a zwłaszcza lokalizacji otworów strzałowych oraz wibratorowego wzbudzania fali sejsmicznej, aby zapobiec uruchamianiu procesów osuwiskowych, Wykonawca prac nie będzie lokalizował punktów wzbudzania w miejscach narażonych na powstanie takich zjawisk z zachowaniem odpowiednich stref ochronnych.

7.1.2.3 Oddziaływanie na obiekty objęte ochroną konserwatorską i krajobraz kulturowy Wykonawca prac geologicznych, będzie uzyskiwał stosowne pozwolenia na wejście w teren, od podmiotu dysponującego tytułem prawnym do danej nieruchomości gruntowej, co przy jednoczesnym zachowaniu odpowiedniego reżimu terenowych prac geofizycznych i wiertniczych oraz właściwym ich zaplanowaniu, będzie eliminowało negatywne skutki oddziaływania na dobra materialne i kulturowe. W rejonach prowadzenia prac geofizycznych będzie wykonana terenowa wizja lokalna w wyniku, której zostaną wprowadzone korekty w przebiegu profilu geofizycznego, w celu ominięcia obiektów objętych ochroną konserwatorską. Ponadto praktyką jest, że unika się lokalizacji prac na terenach zabudowanych, gdzie znajduje się największe skupienie obiektów zabytkowych objętych ochroną konserwatorską, natomiast pojedyncze obiekty są omijane z zachowaniem odpowiednich stref ochronnych. W przypadku ujawnienia w trakcie robót geologicznych przedmiotu o charakterze archeologicznym, prace zostaną wstrzymane, miejsce zabezpieczone, a o zaistniałym fakcie poinformowane zostaną odpowiednie organy administracji samorządowej i państwowej.

7.1.2.4 Oddziaływania wynikające z istnienia przedsięwzięcia Prace związane z poszukiwaniem i rozpoznawaniem złóż węglowodorów będą realizowane tylko w ramach zakresu rzeczowego i harmonogramu ustanowionego w decyzji koncesyjnej. Realizacja tych prac w terenie

51 trwać będzie najczęściej od kilku do kilkunastu miesięcy z tą różnicą, że prace wiertnicze będą realizowane w jednym wskazanym miejscu, a prace geofizyczne obejmą pewną przestrzeń. Wpływ badań geofizycznych i prac wiertniczych na środowisko, realizowanych w ramach koncesji na poszukiwanie i rozpoznawanie złóż węglowodorów jest rozpatrywany w odniesieniu do cech charakteryzujących ten rodzaj prac oraz cech określających wrażliwość i potencjalną podatność elementów środowiska na zamiany wywołane realizacją prac geologicznych.

Prace geofizyczne Sesja pomiarowa parametrów geofizycznych w danym punkcie pomiarowym trwa od kilku minut do kilku godzin. Oddziaływanie towarzyszące pracom geofizycznym można porównać np.: z występującymi powszechnie oddziaływaniami w zakresie wszelkich emisji powodowanych przez ruch samochodowy, maszyny i urządzenia wykorzystywane na budowach, w produkcji leśnej i utrzymywaniu lasu oraz w produkcji rolnej. Szczegółowa analiza rozwiązań technologicznych wskazuje, że badania geofizyczne będą potencjalnym źródłem emisji niewielkich ilości zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza, pewnej ilości ścieków oraz nowym, krótkotrwałym źródłem dźwięku dla otoczenia i drgań ośrodka gruntowego. Krótkotrwały (epizodyczny dla poszczególnych miejsc) charakter prac geofizycznych sprawia, że emisje zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego, hałasu i środowiska gruntowo – wodnego pozostaną praktycznie niezauważalne. Na obszarze koncesji PYZDRY nie wystąpi efekt kumulowania się oddziaływań wynikających z realizacji planowanych prac geofizycznych z oddziaływaniami będącymi efektem innego rodzaju przedsięwzięć, także z uwagi na krótki czas badań w danym punkcie pomiarowym. Skutki realizacji prac geofizycznych są w pełni odwracalne i nie będą miały negatywnego wpływu na otaczający krajobraz.

Prace wiertnicze Oddziaływania na środowisko związane z wykonywaniem prac wiertniczych rozpatruje się zwykle w odniesieniu do projektowanego obszaru wierceń o powierzchni ok. 1-3 ha, na którym mogą wystąpić zagrożenia środowiska. Zakres planowanych przez Inwestora prac, który zostanie objęty wnioskiem koncesyjnym przedstawiono w rozdz. 2. Oddziaływania na środowisko prac wiertniczych wynikające z istnienia przedsięwzięcia w środowisku, będą wynikiem: 1. Prac niwelacyjnych i montażowych urządzenia wiertniczego oraz obiektów techniczno – socjalnych. 2. Pracy urządzeń i instalacji zamontowanych w granicach obszaru wierceń, prowadzonych zgodnie z przepisami ustawy prawo geologiczne i górnicze oraz przepisami wykonawczymi do tej ustawy, a w szczególności Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z 28.06.2002r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczania przeciwpożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi (Dz. U. 02.109.961 z zm.). 3. Likwidacji lub uzbrojenia otworu wiertniczego w głowicę eksploatacyjną i wykonania rekultywacji terenu. 4. Możliwości zaistnienia sytuacji awaryjnych.

Bezawaryjne prowadzenie prac wiertniczych nie będzie powodować ponadnormatywnych oddziaływań na poszczególne elementy środowiska. Towarzyszące pracom wiertniczym oddziaływania nie będą posiadać charakteru oddziaływań znaczących. Najintensywniej na środowisko będzie oddziaływał hałas towarzyszący procesowi wiercenia. W razie konieczności ochrony terenów, na których obowiązują ograniczenia emisji hałasu, będą zastosowane odpowiednie ekrany akustyczne. Znaczące zagrożenia środowiska mogą być wynikiem jedynie sytuacji awaryjnych (pożar, erupcja, awaria). W przypadku prac wiertniczych również nie powinna wystąpić kumulacja oddziaływania z innymi przedsięwzięciami. Miejsce prowadzenia prac wiertniczych jest z reguły oddalone od lokalizacji innych przedsięwzięć mogących oddziaływać na środowisko. Skutki realizacji prac wiertniczych trwających do kilkunastu miesięcy będą w pełni odwracalne, ponieważ po ich przeprowadzeniu obszar wierceń będzie poddany rekultywacji, w celu odtworzenia ekosystemów przyrodniczych. Prace wiertnicze będą oddziaływały na otaczający krajobraz przez okres kilku miesięcy (czas trwania wiercenia).

Jeżeli zostanie odkryte złoże (opłacalne do eksploatacji), to ewentualna możliwość jego przyszłej eksploatacji jest przedmiotem oddzielnego postępowania w sprawie udzielenia koncesji na wydobywanie kopalin. W związku z postępowaniem o wydanie takiej koncesji, właściwy organ przeprowadza odrębną ocenę oddziaływania na środowisko planowanego przedsięwzięcia, która kończy się wydaniem decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsięwzięcia polegającego na wydobywaniu węglowodorów ze złóż.

7.1.2.5 Oddziaływania wynikające z wykorzystywania zasobów środowiska Podstawowymi elementami zużywanych zasobów środowiska przy realizacji prac geofizycznych i wiertniczych w ramach poszukiwania i rozpoznawania złóż węglowodorów jest woda i energia. Ich szacunkowe wielkości zużycia zostały podane w Rozdziale 6. Na etapie prac geofizycznych oraz wykonywania otworu poszukiwawczo-rozpoznawczego, ze względu na krótki czas realizacji przedsięwzięcia zużywane ilości wody i energii nie są duże, tym bardziej, że pobierana do procesu wiercenia energia i woda jest opomiarowana, a jednocześnie w technologii wiercenia zakłada się oczyszczanie płuczki i ponowny jej powrót do obiegu w procesie wiercenia. Po zakończeniu prac wiertniczych płuczka może być wykorzystywana przy wierceniu innego otworu wiertniczego.

7.1.2.6 Oddziaływania wynikające z emisji do środowiska Zagadnienia związane z emisją zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego i środowiska gruntowo- wodnego oraz emisją hałasu przedstawiono odpowiednio w Rozdziałach 7.1.1. i 7.1.2. oraz w załącznikach nr 5 i 6. Jak wykazano emisje towarzyszące pracom geofizycznym i wiertniczym nie będą w znaczący sposób oddziaływały na środowisko w obszarze prac i w ich sąsiedztwie, pod warunkiem przestrzegania obowiązujących w tym zakresie procedur technologicznych i przepisów prawnych, a w szczególności: 1. Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 kwietnia 2003r. w sprawie przechowywania i używania środków strzałowych i sprzętu strzałowego w zakładach górniczych (Dz. U. 03.72.655). 2. Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r., w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (t.j. Dz. U. z 2014r. poz. 112) oraz zalecenia, że przy ustalonej lokalizacji urządzenia wiertniczego i po jego uruchomieniu, zostaną wykonanie pomiary kontrolne, które określą rzeczywisty zasięg oddziaływania hałasu emitowanego przez urządzenie wiertnicze, a tym samym określą, czy są dochowanie wartości poziomu dopuszczalnego hałasu w danym obszarze.

7.2 Działania mające chronić środowisko przed negatywnymi skutkami oddziaływania prac geologicznych

Sposób prowadzenia prac związanych z poszukiwaniem i rozpoznawaniem złóż węglowodorów uwzględnia wymagania ochrony środowiska również, dlatego że prace są prowadzone zgodnie z następującymi przepisami:  Ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 1232 z zm.),  Ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 1235 z zm.),  Ustawy z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 627),  Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. 03.162.1568 z zm.),  Ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. 11.163. 981 ze zm.),  Ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (t.j. Dz. U. 13.0.21 ze zm.),  Ustawy z dnia 10 lipca 2008 r. o odpadach wydobywczych (t.j. Dz. U. 08.138.865 z zm.),  Ustawy - z dnia 18 lipca 2001r. Prawo wodne (t.j. Dz. U. 12.0.145 ze zm.).

7.2.1 Działania mające chronić środowisko w czasie realizacji prac geofizycznych w poszczególnych fazach realizacji 7.2.1.1 Faza przygotowania prac geofizycznych

Przy projektowaniu prac geofizycznych i wyznaczaniu profili geofizycznych zostaną wzięte pod uwagę wszystkie te elementy środowiska oraz infrastruktury, którym w największym stopniu zagrażać mogą prowadzone prace geologiczne, lub których obecność w obszarze badań może stanowić poważne utrudnienie (np. infrastruktura naziemna i podziemna, obiekty budowlane, strefy ochronne ujęć wód podziemnych). Szczegółowa lokalizacja profili geofizycznych poprzedzona będzie wizją terenową. W ramach przygotowania inwestycji planowane są następujące rozwiązania organizacyjno-techniczne mające na celu ochronę środowiska przed negatywnymi skutkami oddziaływania przedsięwzięcia: 1. W celu uniknięcia negatywnego wpływu na środowisko przemieszczającego się taboru geofizycznego w rejonie bazy samochodowo-sprzętowej, przy wyborze lokalizacji bazy uwzględnia się następujące kryteria:  bliskość zabudowań mieszkalnych,  bliskość obszarów chronionych,  bliskość cieków i zbiorników wodnych,  utwardzenie i skanalizowanie placu manewrowego. Przedstawione kryteria mają na celu wyeliminować lokalizację bazy samochodowo – sprzętowej: a) na obszarach podlegających ochronie prawnej; b) w sąsiedztwie dużych i małych cieków oraz zbiorników wodnych, lasu i miejsc gniazdowania ptaków; c) w pobliżu obiektów znajdujących się pod opieką konserwatorską; d) w rejonach wrażliwych na hałas, ze względu na przekroczenie dopuszczalnego krótkotrwałego natężenia hałasu (75 dB) dwa razy w ciągu doby przez okres około jednej godziny przy wyjeździe i powrocie taboru geofizycznego do bazy; e) w obiektach pozbawionych utwardzonego placu parkingowego, ponieważ utwardzona nawierzchnia jest niezbędna do sprawnego manewrowania ciężkimi pojazdami oraz dla zapewnienia odpowiedniej izolacji w przypadku zdarzeń losowych, jakimi może być na przykład niekontrolowany wyciek paliwa lub oleju. Ponadto lokalizacja bazy sprzętu geofizycznego w odniesieniu do obszarów podlegających ochronie prawnej, zostanie określona pod nadzorem eksperta – przyrodnika w oparciu o uwarunkowania środowiskowe zawarte we wnioskowanej decyzji. 2. W celu uniknięcia potencjalnego negatywnego oddziaływania na:  siedliska przyrodnicze i siedliska gatunków wymienionych w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia, jako obszary Natura 2000;  cele ochronne na obszarach chronionych, w tym na obszarach Natura 2000, na stanowiska gatunków objętych ochroną, miejsca rozrodu lub regularnego przebywania ptaków i chronionych gatunków zwierząt, siedliska przyrodnicze;  podszyt i runo zbiorowisk leśnych;  uprawy rolne; podjęte zostaną następujące działania: a) z obszaru wzbudzania fali sejsmicznej zostaną wyłączone tereny rezerwatów przyrody znajdujące się w obszarze koncesyjnym; b) przebieg ciągów geofizycznych (operacyjnych), lokalizacji geofizycznej aparatury pomiarowej w obszarach objętych ochroną prawną zgodnie z ustawą o ochronie przyrody będzie wyznaczany pod nadzorem eksperta – przyrodnika;

c) w przypadku wystąpienia gatunków roślin i zwierząt objętych ochroną gatunkową na trasie przebiegu operacyjnych linii profili geofizycznych, jeżeli będzie to możliwe, profil zostanie przesunięty. Geofony wraz z przewodem zostaną ułożone poza siedliskiem występowania gatunku. d) w bezpośredniej bliskości wyznaczonych stref ochronnych będzie ograniczany hałas i nadmierna aktywność grupy geofizycznej. e) ze względu na krótkotrwały czas i specyfikę wykonywania pomiarów geofizycznych w danym punkcie pomiarowym Inwestor przewiduje wykonywanie prac w okres całego roku. Przedmiotowe prace będą wykonywane tylko w porze dziennej, f) podczas wykonywania prac nie przewiduje się wycinki drzew i krzewów, a w szczególnych przypadkach, jeżeli takie działanie będzie konieczne, to będzie ono przeprowadzone zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami; g) przejazd taboru geofizycznego, w tym vibroseis w bezpośredniej bliskości pni i koron drzew oraz krzewów będzie się odbywał z zachowaniem szczególnej ostrożności. h) tyczenie linii profili geofizycznych będzie poprzedzone uzyskaniem prawa wejścia na teren nieruchomości i zawarciem porozumień z podmiotami dysponującymi tytułem prawnym do nieruchomości w celu określenia warunków i terminu prawa wstępu; i) do wytyczania linii profili geofizycznych w maksymalny sposób zostanie wykorzystana sieć istniejących dróg, a w przypadku braku infrastruktury drogowej w miarę możliwości, uczęszczane drogi i ścieżki polne lub leśne, za zgodą podmiotu dysponującego tytułem prawnym do nieruchomości gruntowej i przy szczególnym uwzględnieniu ochrony występujących na danym terenie siedlisk przyrodniczych; j) na terenach leśnych będzie zachowywana szczególna ostrożność w zakresie utrzymania bezpieczeństwa przeciwpożarowego; k) aparatura pomiarowa (geofony, przewody telemetryczne) będzie rozkładana ręcznie; l) otwory do pomiaru SMP, w miarę możliwości będą lokalizowane na drogach lokalnych, polnych, duktach, przeciwpożarowych przecinkach leśnych i innych niekolizyjnych miejscach; m) przed przystąpieniem do prac terenowych zostanie przeprowadzone szkolenie - instruktaż pracowników w zakresie lokalnych zagadnień ochrony środowiska; 3. W celu ograniczenia wpływu pracy sprzętu wiertniczego dla potrzeb badań sejsmicznych i przemieszczającego się taboru geofizycznego na pogorszenie klimatu akustycznego otoczenia i emisji do powietrza, prace będą prowadzone: a) w porze dziennej, co powinno zminimalizować wpływ generowanego hałasu do poziomu nie większego niż na drodze lokalnej lub emitowanego przez maszyny i urządzenia wykorzystywane w gospodarce leśnej i rolnej; b) będą wprowadzane ograniczenia ruchu ww. pojazdów w godzinach tzw. szczytów komunikacyjnych, (a przede wszystkim w porach dnia, kiedy dzieci pokonują drogę do szkoły i ze szkoły do domu); c) w celu zmniejszenia uciążliwości emisji zapylenia, zwłaszcza przy poruszaniu się pojazdów po drogach gruntowych, żużlowych lub wysypanych tłuczniem liczba przemieszczających się w jednym czasie pojazdów zostanie ograniczona, a także pojazdy będą poruszały się z mniejszą prędkością; 4. W celu ochrony wód powierzchniowych i podziemnych zostaną podjęte następujące działania: a) prace terenowe będą poprzedzone analizą materiałów archiwalnych pod kątem ustalenia głębokości użytkowanego poziomu wodonośnego oraz możliwości powstania samowypływów i ucieczek wody; b) przed przystąpieniem do wiercenia otworów strzałowych oraz do pomiaru SMP, będzie ustalona głębokość użytkowanego poziomu wodonośnego, w promieniu ok. 250 m od miejsca wykonywania robót geologicznych, przez wykonanie pomiaru zwierciadła wody gruntowej w studniach gospodarczych; c) prace w strefach ochronnych ujęć wód podziemnych będą prowadzone w ramach uzgodnień z administratorem ujęcia wody; d) prace na obszarze Głównych Zbiorników Wód Podziemnych, szczególnie o płytkim zaleganiu wód podziemnych, w strefach ochronnych ujęć wód podziemnych oraz w sąsiedztwie zbiorników wód śródlądowych, rzek, jezior, obszarów przylegających, obszarów wodno – błotnych, są prowadzone pod

nadzorem służb hydrogeologicznych wykonawcy w taki sposób, aby nie doprowadzić do zaburzeń stosunków wodnych; e) podczas wiercenia otworów dla potrzeb badań sejsmicznych w ciągły sposób jest obserwowany profil litologiczny oraz występowanie poziomów wodonośnych, w celu przeprowadzenia właściwej likwidacji otworu po jego wykorzystaniu; f) prace wiertnicze wykonywane dla potrzeb prac sejsmicznych będą nadzorowane przez służby hydrogeologiczne wykonawcy; g) w przypadku zaobserwowania samowypływu lub ucieczki wody, prace wiertnicze wykonywane dla potrzeb badań sejsmicznych będą wstrzymane i przystąpi się do likwidacji zagrożenia zgodnie z obowiązującymi przepisami i techniką górniczą. 5. W miejscach narażonych na powstawanie osuwisk: skarpy drogowe, odkrywki, strome brzegi rzek lub zbiorników wodnych, nie będą lokalizowane punkty wzbudzania fali sejsmicznej. 6. Ewentualne szkody w powierzchni terenu, powstałe w trakcie wykonywania prac geofizycznych będą niezwłocznie likwidowane i naprawiane, a teren zostanie przywrócony do stanu poprzedzającego wykonanie prac. 7. W celu uniknięcia potencjalnych konfliktów społecznych, odpowiednio wcześnie, lokalna społeczność zostanie powiadomiona o zamiarze wykonywania prac geofizycznych, a teren prac zostanie oznakowany tablicami ostrzegawczymi i informacyjnymi.

7.2.1.2 Faza realizacji prac geofizycznych W ramach realizacji prac geofizycznych planowane są następujące rozwiązania organizacyjno-techniczne mające na celu ochronę środowiska przed negatywnymi skutkami oddziaływania przedsięwzięcia: 1. W celu uniknięcia potencjalnych zagrożeń dla środowiska naturalnego: a) na terenach podlegających ochronie zgodnie z ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 627), realizacja prac geofizycznych w ramach opracowanego projektu realizacji tych prac będzie prowadzona pod nadzorem eksperta – przyrodnika. b) w bezpośredniej bliskości zatwierdzonych stref ochronnych ptaków oraz ostoi zwierzyny będzie ograniczany hałas i nadmierna aktywność grupy geofizycznej; c) praca vibroseisów, poruszanie się taboru geofizycznego będzie w maksymalnym stopniu ograniczone do istniejącej sieci dróg, a w przypadku braku infrastruktury drogowej w miarę możliwości będą wykorzystywane uczęszczane drogi, ścieżki polne lub leśne, za zgodą podmiotu dysponującego tytułem prawnym do nieruchomości gruntowej; d) w sąsiedztwie jezior i rzek, odwodnień śródpolnych, śródleśnych zabagnień, torfowisk oraz zastoisk wodnych wszelkie działania będą prowadzone w taki sposób, aby nie doprowadzić do zaburzeń stosunków wodnych; e) na terenach leśnych będzie zachowywana szczególna ostrożność w zakresie utrzymania bezpieczeństwa przeciwpożarowego; f) tankowanie samochodów osobowych, terenowych i ciężarowych wchodzących w skład grupy geofizycznej będzie prowadzone na ogólnie dostępnych stacjach paliw; vibroseisy będą serwisowane i tankowane na terenie bazy; g) podczas wykonywania prac geofizycznych nie przewiduje się wycinki drzew i krzewów. W szczególnych przypadkach, jeżeli takie działanie będzie konieczne, to będzie ono przeprowadzone zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami; h) przejazd taboru geofizycznego w tym vibroseis w bezpośredniej bliskości pni i koron drzew oraz krzewów będzie się odbywał z zachowaniem szczególnej ostrożności. i) w miejscach narażonych na powstawanie osuwisk np.: skarpy drogowe, odkrywki, strome brzegi rzek lub zbiorników wodnych, będzie stosowana metodyka prac, zgodna z techniką górniczą, która uwzględnia powstawanie procesów osuwiskowych. Jednocześnie minimalna odległość lokalizacji punktów wzbudzania jest określona w następujący sposób:

 przy zastosowaniu metody vibroseis – najczęściej wg zasady 1,5 wysokości skarpy, ale nie mniej niż 30 m,  przy zastosowaniu metody z użyciem materiałów wybuchowych – 30 - 50 m, zgodnie

z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 kwietnia 2003 r. w sprawie przechowywania i używania środków strzałowych i sprzętu strzałowego w zakładach górniczych (Dz. U. 03.72.655) – załącznik nr 4 „Wyznaczanie stref zagrożenia wokół miejsca wykonywania robót strzałowych w odkrywkowych zakładach górniczych, zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi oraz przy wykonywaniu robót geologicznych”. j) przy zastosowaniu badań grawimetrycznych nie ma żadnych zagrożeń dla środowiska, pomiary wykonuje się przy pomocy grawimetrów o wadze do 12 kg. Przyrządy te w trakcie pomiarów ustawia się na poboczu drogi, bez jakiegokolwiek naruszenia podłoża. k) przy zastosowaniu badań magnetotellurycznych oddziaływanie projektowanych prac dotyczyć będzie tylko niewielkich powierzchni terenu; niewielkie szkody mogą także powstać jedynie w uprawach rolnych przy instalowaniu układów pomiarowych polegającym na rozwinięciu kabli o długości 75 m (długość pojedynczego dipola) i uziemieniu elektrod oraz zakopaniu sond magnetycznych w płytkich dołkach, które są lokalizowane na nieużytkach lub polach uprawnych. Szkody tego typu są usuwane na bieżąco, a za powstałe straty jest wypłacane odszkodowanie. Dojazdy do projektowanych profili realizowane będą z wykorzystaniem istniejącej sieci dróg, co umożliwia ograniczenie szkód w uprawach rolniczych i leśnych. Zanieczyszczenia powietrza spalinami: samochody będą powodowały krótkotrwałe zanieczyszczenie spalinami, ale nie większe niż przy normalnym ruchu kołowym na drogach dojazdowych. Wynika to ze specyfiki prac terenowych, rozwinięcie i zwinięcie układu pomiarowego wymaga tylko dojazdu i dowiezienia sprzętu i ludzi. Zagrożenia hałasem emitowanym w minimalnym stopniu przez pracujące silniki samochodowe i generator prądu. Jednakże metodyka pomiarów CSAMT pozwala na lokalizowanie układu prądowego (TXU-30 + generator) w miejscach gdzie ich praca nie będzie uciążliwa dla środowiska naturalnego, tj. ludzi i zwierząt. 2. W celu ograniczenia wpływu prac geofizycznych, a w szczególności pracy vibroseisów i sprzętu wiertniczego dla potrzeb prac sejsmicznych oraz przemieszczającego się taboru geofizycznego na pogorszenie klimatu akustycznego otoczenia i emisji do powietrza, prace będą prowadzone: a) w porze dziennej, co powinno zminimalizować wpływ generowanego hałasu do poziomu nie większego niż na drodze lokalnej lub emitowanego przez maszyny i urządzenia wykorzystywane w gospodarce leśnej i rolnej; b) będą wprowadzane ograniczenia ruchu w/w pojazdów w godzinach tzw. szczytów komunikacyjnych, (a przede wszystkim w porach dnia kiedy dzieci pokonują drogę do szkoły i ze szkoły do domu); c) w celu zmniejszenia uciążliwości emisji zapylenia, zwłaszcza przy poruszaniu się pojazdów po drogach gruntowych, żużlowych lub wysypanych tłuczniem liczba przemieszczających się w jednym czasie pojazdów zostanie ograniczona, a także pojazdy będą poruszały się z mniejszą prędkością. Tabela nr 5 „Wielkości strefy zagrożenia dla obiektów ze względu na drgania sejsmiczne przy strzelaniu w otworach wiertniczych do celów geofizycznych w [m]”

Ładunek wybuchowy w [kg] strefa w [m] L.p. Obiekty do 5 5-10 10-20

1 Od składów z materiałami łatwo palnymi i wybuchowymi 175 200 250 Od zwartych osiedli mieszkaniowych, budynków użyteczności społecznej i przemysłowej od 2 50 75 100 obiektów gospodarczych i zabytkowych, studni, tam i zapór Od pojedynczych budynków mieszkalnych i gospodarczych (stajnie, stodoły), tam i zapór betonowych, jazów, kanałów. zbiorników o brzegach utwardzonych (betonem, kamieniem 3 30 50 80 spajanym zaprawą), nasypów i wykopów utwardzonych, mostów betonowych, głębokich otworów wiertniczych 4 Dla szos i dróg o nawierzchni utwardzonej (beton, asfalt, kostka,) Mostów żelaznych, torów 30 30 30

Ładunek wybuchowy w [kg] strefa w [m] L.p. Obiekty do 5 5-10 10-20 kolejowych, nasypów i wykopów ziemnych, wałów ochronnych, zbiorników wodnych, kanałów od słupów nośnych linii energetycznych, linii radiofonicznych linii telefonicznych, stwierdzonych kabli podziemnych, rurociągów i gazociągów, dróg o nawierzchni półtwardej (tłuczeń, szuter, kostka luźna) rowów melioracyjnych, przepustów, rzek nieobwałowanych, głębokich otworów wiertniczych przy wykonywaniu prędkości średnich od przewodów linii elektrycznych, linii telefonicznych i linii radiofonicznych oraz w obrębie zakładów górniczych od rurociągów i parociągów. 5 Dla dróg polnych i leśnych 5 5 5

źródło: załącznik nr 4 Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 kwietnia 2003 r. w sprawie przechowywania i używania środków strzałowych i sprzętu strzałowego w zakładach górniczych (Dz. U. Nr 72, poz. 655 z dnia 29 kwietnia 2003 r.)

3. W celu ochrony konstrukcji budowlanych, zabudowań, studni, i obiektów objętych ochroną konserwatorską przed drganiami gruntu, w rejonie punktów wzbudzania sejsmicznego będzie utrzymywana strefa ochronna w zależności od zastosowanej metody: a) z użyciem materiałów wybuchowych - będą zachowane strefy ochronne zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i polityki Społecznej z dnia 1 kwietnia 2003 r. w sprawie przechowywania i używania środków strzałowych i sprzętu strzałowego w zakładach górniczych (Dz. U. 03.72.655) – załącznik nr 4 „Wyznaczanie stref zagrożenia wokół miejsca wykonywania robót strzałowych w odkrywkowych zakładach górniczych, zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi oraz przy wykonywaniu robót geologicznych” (tabela nr 5). b) vibroseis - będą zachowane strefy ochronne (30 - 50 m) analogiczne jak dla ładunku wybuchowego nieprzekraczającego 5 kg (tabela nr 5). Jednocześnie w przypadku jakichkolwiek wątpliwości będą dokonywane na bieżąco pomiary wielkości drgań i będzie się je utrzymywać na poziomie bezpiecznym dla wymienionych obiektów. W razie konieczności będzie się zmniejszać poziom mocy lub ilość pracujących wibratorów. 4. Prace z użyciem materiałów wybuchowych będą prowadzone zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami określającymi szczegółowo sposób prowadzenia prac w celu zapewnienia: a) bezpieczeństwa powszechnego, b) bezpieczeństwa pożarowego, c) bezpieczeństwa i higieny pracy pracowników zakładu górniczego, d) prawidłowej i racjonalnej gospodarki złożem, e) ochrony środowiska. 5. Dokumentami i przepisami, regulującymi prowadzenie badań sejsmicznych metodą przy użyciu materiałów wybuchowych lub wykonywanie robót geologicznych na głębokości większej niż 100 m są w szczególności: a) Plan Ruchu, zatwierdzony decyzją Dyrektora Okręgowego Urzędu Górniczego; b) Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 lutego 2012 r. w sprawie planów ruchu zakładów górniczych (Dz. U. 12.0.372) – załącznik „Szczegółowe wymagania dotyczące planu ruchu zakładu wykonującego roboty geologiczne oraz badania geofizyczne wymagające użycia materiałów wybuchowych”; c) Rozrządzenie Ministra Gospodarki w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczania przeciwpożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi (Dz. U. 02.109.961 z zm.); d) Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 kwietnia 2003 r. w sprawie przechowywania i używania środków strzałowych i sprzętu strzałowego w zakładach górniczych (Dz. U. 03.72.655) – załącznik nr 4, Tabela nr 5 „Wyznaczanie stref zagrożenia wokół miejsca wykonywania robót strzałowych w odkrywkowych zakładach górniczych, zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi oraz przy wykonywaniu robót geologicznych". Instrukcje Kierownika Ruchu Zakładu Górniczego dotyczące wykonania i likwidacji otworów oraz

wyrobisk postrzałowych, oraz likwidacji skutków robót strzałowych w celu przywrócenia terenu do stanu poprzedzającego wykonywanie badań. np.: „Instrukcja ochrony osób i mienia przed skutkami robót strzałowych w sejsmice polowej”, „Instrukcja bezpiecznego wykonywania prac wiertniczych dla celów sejsmiki polowej”.

7.2.1.3 Faza likwidacji prac geofizycznych W ramach likwidacji prac geofizycznych wnioskodawca planuje następujące rozwiązania organizacyjno- techniczne mające na celu ochronę środowiska przed negatywnymi skutkami oddziaływania przedsięwzięcia: 1. Po zakończeniu robót strzałowych oraz badania SMP zostaną wykonane ponowne pomiary zwierciadła wody w studniach gospodarczych znajdujących się w promieniu ok. 250 m od miejsca wykonywania robót geologicznych. 2. Likwidacja otworów strzałowych i otworów do badania SMP zostanie przeprowadzona w taki sposób, aby nie nastąpiło połączenie hydrauliczne poszczególnych poziomów wodonośnych, przy wykorzystaniu urobku, lub przez iłowanie lub wykonanie korków iłowo-cementowych. 3. W przypadku zaobserwowania ucieczek wody lub wystąpienia samowypływów zostanie powiadomiony właściwy Okręgowy Urząd Górniczy i przystąpi się do likwidacji zagrożenia zgodnie z obowiązującymi przepisami i techniką górniczą. 4. Likwidacja otworów wiertniczych wykonanych na potrzeby badań sejsmicznych będzie nadzorowana przez służby hydrogeologiczne wykonawcy. 5. Ewentualne szkody powierzchni terenu, powstałe w trakcie wykonywania prac geofizycznych będą niezwłocznie likwidowane i naprawiane, a teren zostanie przywrócony do stanu poprzedzającego wykonanie prac. 6. Ewentualne szkody w uprawach rolnych będą rekompensowane w ramach porozumień z podmiotami dysponującymi tytułem prawnym do nieruchomości.

7.2.2 Działania mające chronić środowisko w czasie realizacji prac wiertniczych w poszczególnych fazach realizacji 7.2.2.1 Faza przygotowania prac wiertniczych

W ramach przygotowania inwestycji planowane są następujące rozwiązania organizacyjno-techniczne mające na celu ochronę środowiska przed negatywnymi skutkami oddziaływania przedsięwzięcia: 1. W celu ochrony bioróżnorodności obszaru prac i zapobieganiu niekorzystnym zmianom środowiska przyrodniczego wybór szczegółowej lokalizacji obszaru prac wiertniczych, dla otworów wiertniczych o głębokości większej niż 1000 m i dróg dojazdowych, zostanie przeprowadzony pod nadzorem eksperta przyrodnika. 2. W przypadku stwierdzenia na terenie planowanej budowy wiertni występowania:  zwierząt objętych ochroną gatunkową na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 12.10.2011r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. 11.237.1419),  roślin objętych ochroną gatunkową na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 05.01.2012r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. 12.0.81),  grzybów wymienionych w podstawie Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 09.07.2004r. w sprawie dziko występujących grzybów objętych ochroną (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 627) przestrzegane będą przepisy dotyczące ochrony gatunkowej. W przypadku braku rozwiązań alternatywnych jakim jest zmiana lokalizacji otworu poszukiwawczo- rozpoznawczego (wybór nowego miejsca byłby niekorzystny z punktu widzenia położenia najbardziej perspektywicznej struktury geologicznej i mógłby spowodować negatywny wynik wiercenia), Inwestor wystąpi do odpowiednich organów ochrony przyrody o wydanie stosownego zezwolenia na odstępstwa od zakazów obowiązujących w odniesieniu do gatunków chronionych w trybie art. 56 ustawy o ochronie przyrody (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 627).

3. Jeżeli na terenie przeznaczonym pod inwestycję będą występowały użytki rolne podlegające szczególnej ochronie, wierzchnia warstwa gleby (zwłaszcza warstwa próchnicza) zostanie usunięta selektywnie, zwałowana, a następnie wywieziona w miejsce uzgodnione z władzami samorządowymi gminy, na której terenie będzie prowadzona inwestycja zgodnie z Ustawą o ochronie gruntów rolnych i leśnych (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 1205). 4. W zależności od lokalizacji planowanego otworu poszukiwawczo – rozpoznawczego (grunt leśny, grunt rolny) przed rozpoczęciem prac przygotowawczych pod wiertnię możliwa jest konieczność usunięcia/wycinki drzew. W przypadku lokalizacji w/w otworu na gruntach leśnych, zgodnie z obowiązującymi wymaganiami art. 12 Ustawy z dnia 02.02.1995r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (t. j. Dz. U. z 2013r. poz. 1205) za wyłączenie gruntów z produkcji leśnej istnieje obowiązek uregulowania należności i opłat rocznych oraz jednorazowego odszkodowania za przedwczesny wyrąb drzewostanu. Wysokość należności, opłat i odszkodowania określona zostanie przez Dyrektora Regionalnej Dyrekcji Lasów w Poznaniu w decyzji wyrażającej zgodę na nietrwałe (czasowe) wyłączenie z produkcji gruntów leśnych. Wysokość jednorazowego odszkodowania ustalona zostanie na podstawie opisu taksacyjnego określającego rodzaj drzew i wiek bonitacyjny, sporządzonego przez nadleśnictwo na etapie opiniowania wniosku wójta gminy w sprawie uzyskania zgody Ministra Środowiska na przeznaczenie gruntów leśnych na cele nierolnicze i nieleśne, a następnie w decyzji Dyrektora Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych. W przypadku konieczności przeprowadzenia wycinki drzew na gruntach rolnych Inwestor, zgodnie z przepisami art. 83 ustawy o ochronie przyrody (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 627) uzyska zezwolenie na wycinkę drzew i krzewów oraz poniesie z tego tytułu konieczne opłaty, bądź dokona nowych nasadzeń w liczbie nie mniejszej niż liczba usuniętych drzew lub krzewów. Inwestor dostosuje się do terminu usunięcia, przesadzenia lub posadzenia innych drzew lub krzewów ustalonego w wydanym w/w zezwoleniu. 5. Prace wiertnicze będą prowadzone przy zachowaniu minimalnych odległości, w jakich powinno być zlokalizowane urządzenie wiertnicze, określonych w Rozrządzeniu Ministra Gospodarki w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczania przeciwpożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi (Dz. U. 02.109.961 z zm.) (Rozdział 2 „Roboty wiertnicze”). 6. Przed rozpoczęciem prac będą wykonane badania chemiczne wód i gruntu z terenu inwestycji oraz obszaru przyległego. Będzie to materiał porównawczy do kontroli i oceny ewentualnego zanieczyszczenia środowiska. 7. W celu ograniczenia wpływu emisji hałasu na klimat akustyczny, niezorganizowanej emisji hałasu, wywołanej pracą, ciężkiego sprzętu, koparek, spychaczy i ciężarówek, realizacja prac w fazie przygotowania inwestycji będzie ograniczona do pory dziennej. 8. W celu zminimalizowania zagrożenia zanieczyszczenia środowiska gruntowo – wodnego wyciekami olejów i paliw oraz wodami opadowymi spływającymi z placu wiertni, zostaną podjęte następujące działania: a) pod urządzeniem wiertniczym zostanie wydzielona tzw. strefa brudna, odizolowana od pozostałej części placu systemem drenarskim, za pomocą którego woda opadowa zostanie odprowadzona do szczelnego zbiornika ewaporacyjnego. Konstrukcja nawierzchni będzie wykonana z kruszywa łamanego, płyt drogowych, bądź innej, pod którymi ułożona zostanie geomembrana albo z szczelnej konstrukcji bitumicznej), co powinno zabezpieczyć środowisko gruntowo-wodne przed ewentualnym zanieczyszczeniem. Strefa brudna będzie obejmować obiekty wyposażenia wiertni: zbiorniki paliwa, magazyny olejów i smarów, miejsca, gdzie są magazynowane materiały niebezpieczne, serwis płuczkowy oraz teren bezpośredni przy urządzeniu wiertniczym. Budowa strefy brudnej na obszarze wiertni ma miejsce na etapie prac przygotowawczych. Wyznaczenie w terenie przedmiotowej strefy odbywa się na wcześniej przygotowanym przez wykonawcę prac wiertniczych planie zagospodarowania wiertni. Wykonanie „strefy brudnej” polega na wykonaniu niewielkiego zagłębienia w terenie (przeznaczonym pod strefę) z odpowiednim spadkiem terenu i wyłożenia go geomembraną, na której układana jest strefa drenażowa. W zależności od przyjętych rozwiązań do tak przygotowanej strefy doprowadzona jest rura

PCV, którą odprowadzane są wszystkie wody opadowe i roztopowe do zbiornika ziemnego, bądź zanieczyszczenia z tej strefy są wypompowywane lub odprowadzane grawitacyjnie. Zastosowanie tych rozwiązań wyklucza spływ zanieczyszczeń z tej strefy do bodni, bądź rozprzestrzenienia się po całym terenie wiertni. W przypadku odprowadzenia wód opadowych spod zbiorników paliwa, magazynów olejów i smarów mogą być również zastosowane rozwiązania alternatywne t.j.: wody opadowe poprzez systemem drenów doprowadzone zostaną do zbiornika ewaporacyjnego j.w. (jeżeli warunki terenowe i rodzaj zabudowy urządzenia pozwoli) lub zostanie zbudowany drugi zbiornik ewaporacyjny, bądź woda opadowa gromadząca się w obwałowaniach zbiorników będzie wypompowywana/ przepompowywana do zbiornika j.w.; Zbiornik ewaporacyjny wykopuje się w gruncie (na terenie placu wiertni). Pojemność zbiornika wynosi od 50 – 150 m3. Cały zbiornik jest wyłożony geomembraną lub folią PEHD. Łączenia folii są zgrzewane. Do przedmiotowego zbiornika jest doprowadzany dren, którym odprowadzane są wody opadowe ze strefy „brudnej” wiertni t.j. spod urządzenia wiertniczego. Strefą brudną mogą być objęte obiekty wyposażenia wiertni np.: zbiorniki paliwa, magazyny olejów i smarów, w których są magazynowane są substancje i mieszaniny, serwis płuczkowy oraz teren bezpośredni przy urządzeniu wiertniczym. Budowa stref brudnych na obszarze wiertni polega na wykonaniu niewielkiego zagłębienia w terenie z odpowiednim spadkiem terenu i wyłożenia go geomembraną wraz ze strefą drenażową, co zabezpiecza przed przedostaniem się substancji i mieszanin wykorzystywanych w prowadzonych pracach do środowiska gruntowo - wodnego, również w wyniku opadów i spływu wód roztopowych. Jednocześnie zanieczyszczenia z tej strefy są wypompowywane lub odprowadzane grawitacyjnie do specjalnie przygotowanego zbiornika. Zastosowanie tych rozwiązań wyklucza spływ zanieczyszczeń z tej strefy do bodni, bądź rozprzestrzenienia się po całym terenie wiertni. W przypadku odprowadzenia wód opadowych spod zbiorników paliwa, magazynów olejów i smarów mogą być również zastosowane rozwiązania alternatywne t.j.: wody opadowe poprzez systemem drenów doprowadzone zostaną do zbiornika ewaporacyjnego j.w. (jeżeli warunki terenowe i rodzaj zabudowy urządzenia pozwoli) lub zostanie zbudowany drugi zbiornik ewaporacyjny, bądź woda opadowa gromadząca się w obwałowaniach zbiorników będzie wypompowywana/przepompowywana do zbiornika j.w. W celu zachowania przepisów BHP, zbiorniki są ogrodzone i dodatkowo zabezpieczane przed możliwością wpadania do niego małych zwierząt (płazów, gadów i gryzoni). Przykład zbiornika ewaporacyjnego przedstawiono w załączniku nr 7. b) w przypadku ewentualnego wystąpienia zanieczyszczenia produktami ropopochodnymi placu wiertni do ich neutralizacji będą stosowane materiały sorpcyjne (np. diatomit); c) materiały płuczkowe będą magazynowane w miejscach osłoniętych przed wpływami atmosferycznymi w fabrycznych opakowaniach (wymóg konieczny ze względu na zasady bhp), na szczelnym utwardzonym podłożu (konstrukcja nawierzchni bitumicznej lub na nawierzchni o konstrukcji z kruszywa łamanego, płyt drogowych bądź innej zabezpieczonych geomembraną; d) obiekty z materiałami niebezpiecznymi: zbiorniki paliwa, magazyny olejów i smarów, będą usytuowane na utwardzonym szczelnym podłożu, które stanowić będzie konstrukcja bitumiczna nawierzchni placu wiertni lub uszczelniona geomembraną konstrukcja z kruszywa łamanego, płyt drogowych lub inna. Zanieczyszczenia z tej strefy będą wypompowywane lub odprowadzane do specjalnie przygotowanego zbiornika. Zawartość zbiornika będzie sukcesywnie wykorzystywana do sporządzenia płuczki lub przekazywana uprawnionym odbiorcom do właściwego zagospodarowania.

7.2.2.2 Faza realizacji prac wiertniczych W czasie realizacji prac wiertniczych planowane są następujące rozwiązania organizacyjno-techniczne mające na celu ochronę środowiska przed negatywnymi skutkami oddziaływania przedsięwzięcia: 1. W celu ograniczenia emisji gazów i pyłów do powietrza:

a) emitory będą miały wysokość i średnicę gwarantującą dotrzymanie norm emisji, a czas emisji będzie ograniczony do niezbędnego minimum; b) do napędu silników spalinowych, agregatów prądotwórczych będzie używane paliwo o najwyższych parametrach jakościowych; c) na wiertni będzie prowadzona racjonalna gospodarka paliwami; d) do ogrzewania będą używane wytwornice pary lub kotłownie kontenerowe opalane olejem o znacznie mniejszej emisji zanieczyszczeń jak kotłownia węglowa; e) przeglądy i remonty kotłów będą wykonywane na bieżąco w celu podniesienia ich sprawności; f) ruch pojazdów obsługujących wiertnię będzie ograniczany do ok. 20 pojazdów w ciągu jednego dnia pracy. Z dotychczasowych analiz przeprowadzonych w ramach prowadzonych ocen oddziaływania prac wiertniczych na środowisko (opartych w szczególności na wynikach komputerowej symulacji jakościowej i ilościowej emisji zanieczyszczeń do powietrza, jak również rozkładu ich rozprzestrzeniania się w zależności od warunków meteorologicznych) wynika, że prace te nie powodują przekroczeń dopuszczalnych wartości stężeń zanieczyszczeń w powietrzu (dwutlenek azotu i siarki, tlenek węgla, pył zawieszony). 2. W przypadku, gdy prace wiertnicze będą prowadzone w sąsiedztwie terenów objętych ochroną akustyczną zostaną podjęte następujące działania zmierzające do ograniczenia emisji hałasu: a) po uruchomieniu urządzenia wiertniczego zostanie przeprowadzone badanie rzeczywistej emisji hałasu; b) w przypadku przekroczenia norm określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (t.j. Dz. U. z 2014r. poz. 112) zostaną zastosowane takie rozwiązania techniczno - organizacyjne (w szczególności instalacja ekranów akustycznych np. blaty dźwiękochłonne do oszalowania szybu wiertni, obwałowanie ziemne wokół wiertni), które będą miały za zadanie ograniczenie emisji hałasu, do poziomu dopuszczalnego ww. Rozporządzeniu Ministra Środowiska. Osiągnięcie dopuszczalnego poziomu emisji hałasu na granicach stref ochronnych będzie potwierdzone wynikami ponownie przeprowadzonych badań; 3. Do sporządzania płuczek wiertniczych, będą używane materiały posiadające atesty, zaś przy samym ich stosowaniu zostaną zachowane wymagane procedury zapewniające w szczególności bezpieczne dla ludzi i środowiska wykorzystanie takich materiałów. Wykorzystywane materiały będą przechowywane w specjalnie do tego przygotowanych pomieszczeniach – magazynach lub odpowiednio zabezpieczonych miejscach, dla zapewnienia właściwej ochrony przed wpływami atmosferycznymi. 4. W celu zmniejszenia ilości odpadów płuczka wiertnicza będzie przepuszczana przez systemy oczyszczania płuczki, które są zlokalizowane w bezpośredniej bliskości otworu wiertniczego i są instalowane w ciągu urządzeń technologicznych, przez które przepływa płuczka wiertnicza w celu oczyszczenia z okruchów skalnych lub innych składników (w zależności od parametrów technicznych otworu). Najczęściej stosowanymi urządzeniami w systemie oczyszczania płuczki są: koryta płuczkowe, sita wibracyjne, wirówka, odmulacz, piaskownik. Wytrącone z płuczki okruchy skalne oraz inne osady są magazynowane w specjalnych stalowych zbiornikach, jako odpady wydobywcze. Postępowanie z tymi odpadami odbywa się zgodnie z programem gospodarowania odpadami wydobywczymi zatwierdzonym decyzją właściwego organu zgodnie z ustawą z dnia 10 lipca 2008r. o odpadach wydobywczych (t.j. Dz. U. 08.138.865 z zm.). 5. Ochronę podłoża gruntowo-wodnego przed zanieczyszczeniem będzie zabezpieczać właściwa budowa i izolacja placu prac wiertniczych, wykonana na etapie przygotowania inwestycji. W przypadku wystąpienia zanieczyszczenia placu wiertni produktami ropopochodnymi będą stosowane materiały sorpcyjne (np. diatomit). 6. Materiały wybuchowe stosowane do zabiegów perforacji rur będą stosowane i przechowywane zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 kwietnia 2003 r. w sprawie przechowywania i używania środków strzałowych i sprzętu strzałowego w zakładach górniczych (Dz. U. 03.72.655). Materiały wybuchowe będą zabezpieczone przed dostępem osób nieuprawnionych. Zabiegi perforacji rur za pomocą kumulacyjnych ładunków wybuchowych prowadzone będą zgodnie

i w zakresie przewidzianym w projekcie prac geologicznych lub w projekcie geologiczno-technicznym, zgodnie z instrukcją opracowaną przez wykonawcę badań (§ 183.1. Rozporządzenia w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi (Dz. U. 02.109.961 ze zm.). 7. Odpady komunalne, gromadzone będą w miejscach specjalnie do tego celu przygotowanych i odpowiednio zabezpieczonych. 8. Ścieki socjalno-bytowe gromadzone będą w szczelnym, bezodpływowym zbiorniku i wywożone do oczyszczalni ścieków. 9. W celu ochrony użytkowych warstw wodonośnych oraz wód podziemnych podjęte będą następujące działania wraz z monitoringiem: a) wody podziemne zostaną objęte monitoringiem przez badanie zalegania poziomu zwierciadła wody i jakości wód w promieniu 500 m od miejsca prowadzenia prac wiertniczych; b) ewentualne prace w strefach ochronnych istniejących ujęć wody będą poprzedzone stosownym uzgodnieniem z właścicielami tych ujęć; c) zabezpieczeniem przed łączeniem się poziomów wodonośnych przewiercanych w procesie wiercenia będzie rurowanie otworu wiertniczego kolumnami rur okładzinowych oraz cementowanie przestrzeni poza rurowej, które jednocześnie chroni przed przenikaniem zanieczyszczeń z płuczki wiertniczej, a także infiltracji z powierzchni terenu. 10. Prace wiertnicze będą prowadzone zgodnie z przepisami Ustawy z dnia 9 czerwca 2011r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. 11.163.981 ze zm.) oraz przepisami wykonawczymi do tej ustawy, a w szczególności Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z 28.06.2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczania przeciwpożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi (Dz. U. 02.109.961 z zm.).

7.2.2.3 Faza likwidacji prac wiertniczych W ramach likwidacji prac wiertniczych planowane są następujące rozwiązania organizacyjno-techniczne mające na celu ochronę środowiska przed negatywnymi skutkami oddziaływania przedsięwzięcia: 1. Prace związane z likwidacją inwestycji będą wykonywane w porze dziennej, w celu ograniczenia pogorszenia klimatu akustycznego w związku z pracą ciężkiego sprzętu, koparek, spychaczy i ciężarówek. 2. Wykonana dla potrzeb wiertni infrastruktura techniczna (droga dojazdowa, ewentualne ujęcie wody oraz inne urządzenia) będą przedmiotem uzgodnień z podmiotami dysponującymi tytułem prawnym do nieruchomości oraz lokalną administracją samorządową w kontekście możliwości dalszego wykorzystania takiej infrastruktury dla potrzeb lokalnych lub sposobu jej likwidacji. 3. Obszar otworu wiertniczego i jego otoczenia po demontażu urządzenia i obiektów tworzących infrastrukturę techniczno – socjalną, zostanie poddany ponownym badaniom środowiska gruntowo-wodnego w celu ustalenia stopnia ewentualnego zanieczyszczenia. Wyniki badań będą uwzględnione przy opracowaniu i wykonaniu rekultywacji obszaru zrealizowanej inwestycji. 4. Prace związane z likwidacją otworu wiertniczego, będą prowadzone zgodnie z przepisami Ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. 11.163.981 ze zm.) oraz przepisami wykonawczymi do tej ustawy, a w szczególności z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z 28.06.2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczania przeciwpożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi (Dz. U. 02.109.961 z zm.).

7.3 Działania mające na celu zapobieganie lub ograniczenie negatywnych oddziaływań na chronione elementy środowiska przyrodniczego, w tym na obszary Natura 2000

Ponieważ na etapie prowadzenia procedury o uzyskanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach Inwestor za wyjątkiem granic obszaru koncesji nie może wskazać precyzyjnej lokalizacji prac geologicznych, mając jednak na uwadze konieczność zachowania walorów przyrodniczych terenów objętych ochroną w tym obszarów Natura 2000, Inwestor na przedmiotowym obszarze koncesji podejmie następujące działania: w ramach prac geofizycznych: 5. Z obszaru wzbudzania fali sejsmicznej zostaną wykluczone tereny rezerwatów przyrody znajdujące się w obszarze koncesyjnym. 6. Opracowanie przez eksperta – przyrodnika analizy lokalizacji przebiegu linii profili geofizycznych (operacyjnych) w odniesieniu do obszarów podlegających ochronie zgodnie z ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 627). 7. Prace geofizyczne na obszarach objętych ochroną j. w. będą prowadzone pod nadzorem przyrodnika w celu bieżącej korekty przebiegu geofizycznych linii operacyjnych. 8. W miarę możliwości linie badań geofizycznych będą wytyczone wzdłuż elementów poddanych antropopresji (ścieżek, duktów leśnych, leśnych pasów przeciwpożarowych). 9. Baza samochodowo-sprzętowa będzie usytuowana z dala od obiektów cennych przyrodniczo, które stanowią cele ochronne form ochrony przyrody, w tym obszarów Natura 2000. Prace geofizyczne będą prowadzone tylko w porze dziennej. w ramach prac wiertniczych: 1. Z obszaru planowanych prac wiertniczych będą wykluczone obszary objęte ochroną rezerwatową oraz miejsca lokalizacji i tereny w bezpośrednim sąsiedztwie miejsc występowania gatunków objętych ochroną strefową; 2. W celu ochrony bioróżnorodności obszaru prac i zapobieganiu niekorzystnym zmianom środowiska przyrodniczego wybór szczegółowej lokalizacji obszaru prac wiertniczych, dla otworów wiertniczych o głębokości większej niż 1000 m na obszarach objętych ochroną, zostanie przeprowadzony pod nadzorem eksperta przyrodnika. Przy uwzględnieniu i zastosowaniu wymienionych powyżej ograniczeń, a także deklarowanym w KIP sposobem prowadzenia prac geofizycznych i wiertniczych wynikającym z dotychczasowej wieloletniej praktyki prowadzenia przedmiotowych prac Wnioskodawca zakłada, że nie będą one miały negatywnego wpływu na cele i przedmiot ochrony określony dla danych form ochrony przyrody wymienionych w art. 6, ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz. U z 2013r. poz. 627), w tym obszarów Natura 2000 znajdujących się w obrębie przedmiotowego obszaru koncesyjnego. Prowadzone prace geologiczne będą miały lokalny, krótkotrwały oraz odwracalny charakter towarzyszących im oddziaływań oraz nie będą wpływały bezpośrednio i pośrednio w sposób znaczący na chronione obszary, w tym obszary Natura 2000, co zagwarantuje, że:  nie ulegną zmniejszeniu powierzchnie siedlisk istotnych dla ochrony obszarów Natura 2000,  nie wystąpią zakłócenia w funkcjonowaniu populacji kluczowych gatunków objętych systemem ochrony Natura 2000,  nie nastąpi fragmentacja siedlisk i populacji gatunków,  nie nastąpi redukcja zagęszczenia gatunków objętych ochroną,  nie ulegną zmianom kluczowe wskaźniki wartości ochronnej (parametry jakości środowiska) istotne dla ochrony gatunków oraz typów siedlisk poddanych ochronie w obszarach Natura 2000, znajdujących się obrębie ocenianej koncesji. Planowane prace poszukiwawczo – rozpoznawcze realizowane zgodnie z zapisami przedstawionymi w KIP nie będą oddziaływały na środowisko w taki sposób, aby było konieczne podjęcie działań z zakresu kompensacji

64 przyrodniczej przeprowadzonej w celu przywrócenia zakłóconej równowagi przyrodniczej, wyrównania szkód dokonanych w środowisku i przywrócenia walorów krajobrazowych. Jedynym zagrożeniem dla środowiska może być zaistnienie sytuacji awaryjnej. Z reguły przyczyną awarii są błędy i zaniedbania popełnione przez człowieka. W celu wyeliminowania tej przyczyny, oprócz wdrożonych przez Inwestora zasad przeciwdziałania awariom, przeprowadzane są systematyczne szkolenia załogi z zakresu bhp, jak również prowadzony jest ścisły nadzór nad jej pracą, przez osoby posiadające kwalifikacje wymagane prawem geologicznym i górniczym. Spółka PGNiG SA posiada wdrożony i sprawdzony system ratownictwa górniczego, dzięki czemu możliwe jest usuwanie skutków potencjalnych awarii, udzielanie pomocy medycznej, monitorowanie i zabezpieczanie stref wypadku. Dla oceny znaczenia wpływu prac geologicznych, na formy przyrody objęte ochroną na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 627), opracowano tabele Nr 6 i 7. Tabela nr 6 obejmuje 6 głównych parametrów ekologicznych, które decydują o stanie ochrony ostoi, a równocześnie mogą wskutek realizacji planowanych inwestycji podlegać zmianom. Zaliczono do nich: różnorodność ekosystemów i gatunków; złożoność struktury ekosystemów; wielkość populacji gatunków rzadkich, chronionych i wysoko sklasyfikowanych w kategorii zagrożeń; zachowanie powierzchni siedlisk chronionych, funkcji korytarza ekologicznego, obszaru węzłowego; ciszę i spokój.

Tabela nr 6 Lista kontrolna potencjalnych oddziaływań prac geologicznych w odniesieniu do celów ochrony, form ochrony przyrody z jednoczesnym wskazaniem możliwości ograniczenia tych wpływów

Istota prawdopodobnego wpływu Natężenie zmian Czas trwania Skutki zmian Zasięg zmian

Zagrożona wartość Znaczenie zagrożeń i możliwość

ekologiczna ograniczenia

małe

lokalny

średnie

znaczne

regionalny miejscowy

odwracalne

długotrwałe

krótkotrwałe

nieodwracaln

Różnorodność Możliwe do wyeliminowania przy środowisk - X* - x - x - - x - odpowiednim doborze terminu i gatunków przeprowadzenia prac Możliwe do zredukowania przy Złożoność struktury - X* - x - x - - - x odpowiedniej lokalizacji zaplanowanych ekosystemów prac terenowych Możliwe do wyeliminowania przy Wielkość populacji odpowiedniej lokalizacji prac gatunków flory i - x - x - x - x - - terenowych i logistycznych, w czasie i fauny przestrzeni Potencjalne, krótkotrwałe ograniczenie Funkcja korytarza pełnego funkcjonowania fragmentów - x - x - x - x - - ekologicznego obszaru węzłowego o znaczeniu międzynarodowym sieci ECONET Skutki zmian możliwe do wyeliminowania w przypadku wyłączenia z obszarów wzbudzania fali Powierzchnia sejsmicznej i prac wiertniczych obszarów - x - x - - x - x - rezerwatów przyrody oraz prowadzenie chronionych działań pod nadzorem eksperta- przyrodnika w obszarach objętych prawną ochroną. Negatywny wpływ zakłócenia ciszy i spokoju można złagodzić poprzez prowadzenie prac geofizycznych zgodnie Cisza i spokój - x - x - x - - - x z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt.

X - czynnik występuje, X* - dotyczy wyłącznie obszaru wierceń - - czynnik nie występuje.

Tabela nr 7 Syntetyczne zestawienie rodzaju i charakteru zidentyfikowanych oddziaływań rodzajów prac geologicznych w poszczególnych fazach realizacji inwestycji

Hałas

Rodzaj

krajobraz

Powietrze

społecznych

Zdrowie ludzi Zdrowie

oddziaływania

Szata roślinna, Szata

świat zwierzęcy świat

(zanieczyszczenie)

i wody podziemne podziemne wody i

Powierzchnia terenu Powierzchnia

Możliwość konfliktów konfliktów Możliwość

Środowisko gruntowe gruntowe Środowisko

Oddziaływanie na otaczający otaczający na Oddziaływanie

FAZA PRZYGOTOWANIA INWESTYCJI bezpośrednie x xxx x x xx x x pośrednie xx x wtórne okresowe stałe chwilowe krótkotrwałe x xx xx x xx x x średnioterminowe długoterminowe skumulowane FAZA REALIZACJI INWESTYCJI bezpośrednie x x x xx x xx x x x pośrednie x x x x wtórne okresowe stałe chwilowe x x krótkotrwałe x x x średnioterminowe x x xx xx x długoterminowe skumulowane FAZA LIKWIDACJI INWESTYCJI bezpośrednie x x x x x pośrednie wtórne okresowe stałe chwilowe krótkotrwałe x x x x x średnioterminowe długoterminowe skumulowane

Oznaczono: kolorem niebieskim prace geofizyczne, kolorem czarnym prace wiertnicze. Skala oddziaływań: x – słabe, xx – średnie, xxx – duże, brak oznaczenia – brak wpływu

Jak wynika z powyższej tabeli, możliwe jest wprowadzenie ograniczeń, umożliwiających znaczną redukcję natężenia negatywnego oddziaływania. Przewiduje się, że czas trwania zmian (w przypadku standardowych prac poszukiwawczych, tzn. prac geofizycznych i wiertniczych) będzie krótki, a zasięg lokalny. Oddziaływanie na powierzchnię obszarów chronionych oceniono, jako małe, ze względu na niewielki powierzchniowo zasięg poszczególnych, jednostkowych, prac poszukiwawczych. Podobnie oceniono wpływ przedsięwzięcia na złożoność struktury ekosystemów, które jest możliwe do całkowitego bądź znacznego wyeliminowania podczas wyznaczania szczegółowej lokalizacji prac terenowych. Na terenach podlegających ochronie zgodnie z ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 627), realizacja prac geofizycznych w ramach opracowanego projektu realizacji tych prac będzie prowadzona pod nadzorem eksperta – przyrodnika. Wpływ projektowanych prac wiertniczych na przedmioty ochrony obszarów Natura 2000 będzie uwzględniony przy wyborze szczegółowej lokalizacji obszaru prac wiertniczych przeprowadzonym pod nadzorem eksperta przyrodnika, w ramach warunków określonych w wnioskowanej decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach. Przy tak sformułowanych uwarunkowaniach można założyć, że planowane prace geologiczne nie będą wywierały negatywnego wpływu na, poszczególne przedmioty ochrony obszarów Natura 2000 znajdujące się w obrębie obszaru koncesji.

7.4 Propozycje monitoringu oddziaływania planowanych prac geologicznych

Wszystkie terenowe prace poszukiwawczo-rozpoznawcze mają charakter krótkotrwały, a ich zakres i technologia realizacji są typowe dla tego rodzaju działalności, co praktycznie wyklucza możliwość tworzenia stałych systemów monitoringowych oddziaływań na środowisko. Tym niemniej ze względu na charakter poszukiwawczo-rozpoznawczych prac geologicznych, rodzaj oddziaływań oraz występowanie w obrębie obszaru koncesyjnego obszarów chronionych przyrodniczo, obszarów o wysokich walorach przyrodniczych i kulturowych, terenów chronionych akustycznie i innych, realizacja tych prac wymagać będzie prowadzenia działań mających na celu monitorowanie - zarówno prawidłowości wykonywania prac i robót, zgodności w wymaganiami technicznymi, zapisami decyzji, norm i przepisów, jak również skutków ewentualnego wpływu prac na szeroko pojęte środowisko (zasoby przyrodnicze, ludzi, dobra kultury, dobra materialne itd.). Działania monitorujące skutki dla środowiska prac geologicznych będą prowadzone dla każdego rodzaju prac w ramach wykonywania badań geofizycznych i prac wiertniczych oraz w trakcie realizacji prac budowlano - montażowych na terenie wyznaczonym pod wiercenie otworu, podczas wiercenia i udostępniania złoża, a także na etapie likwidacji wiertni i rekultywacji obszaru wierceń. Generalnie działania te polegać będą na zastosowaniu nadzoru przyrodniczego oraz monitoringu hydrologicznego, a także monitoringu technologicznego stanowiącego jeden z podstawowych elementów prac geofizycznych i wiertniczych. Poszczególne działania monitorujące stan środowiska w kolejnych fazach prac geologicznych będą polegać na: W zakresie prac geofizycznych: 1. W celu ochrony bioróżnorodności obszaru prac i zapobieganiu niekorzystnym zmianom środowiska przyrodniczego na obszarach objętych ochroną prawną, w tym na obszarach Natura 2000, prace będą prowadzone pod nadzorem przyrodnika. 2. W celu ochrony wód podziemnych, przed i po wykonaniu prac wiertniczych dla potrzeb badań sejsmicznych oraz po zastosowaniu metody z użyciem materiałów wybuchowych, w promieniu 250 m od otworów wiertniczych i punktów wzbudzania będą przeprowadzane pomiary zwierciadła wód gruntowych w studniach gospodarczych. 3. Przed rozpoczęciem prac sejsmicznych z użyciem metody vibroseis i materiałów wybuchowych będzie przeprowadzana inwentaryzacja stanu technicznego zabudowań znajdujących się w zasięgu strefy ochronnej 30 - 50 m, (analogiczne jak dla ładunku wybuchowego nieprzekraczającego 5 kg). Jednocześnie w czasie prowadzenia prac w przypadku jakichkolwiek wątpliwości będą dokonywane na bieżąco pomiary

wielkości drgań i będzie się je utrzymywać na poziomie bezpiecznym dla wymienionych obiektów. W razie konieczności będzie się zmniejszać poziom mocy lub ilość pracujących wibratorów.

W zakresie prac wiertniczych: 1. W celu ochrony bioróżnorodności obszaru prac i zapobieganiu niekorzystnym zmianom środowiska przyrodniczego wybór szczegółowej lokalizacji obszaru prac wiertniczych, dla otworów wiertniczych o głębokości większej niż 1000 m i dróg dojazdowych na obszarach objętych ochroną prawną, w tym na obszarach Natura 2000, zostanie przeprowadzony pod nadzorem przyrodnika. 2. W celu stwierdzenia stanu początkowego środowiska gruntowo – wodnego oraz stanu po zakończeniu prac, przed rozpoczęciem i po zakończeniu prac wiertniczych będą przeprowadzane badania monitoringowe środowiska gruntowo-wodnego przez odpowiednie pobranie i wykonanie badań próbek z terenu wiertni oraz wód podziemnych w istniejących i wybranych reprezentatywnych dla warstwy wodonośnej studniach, w promieniu ok. 500 m od odwiertu. Monitoring środowiska gruntowo – wodnego przed rozpoczęciem i po zakończeniu prac wiertniczych przeprowadzany będzie przez specjalistyczne, akredytowane laboratoria na zlecenie Inwestora, bądź wykonawcy prac wiertniczych, w zależności od zapisów zawartych umów. Dotychczas prowadzony monitoring środowiska przed i po wierceniu otworu wiertniczego obejmował: a) Wizję lokalną terenu wraz z ewidencją elementów środowiska i infrastruktury technicznej terenu. b) Pobór prób do analiz chemicznych przez pracowników firmy – labolatorium, które uzyskało zlecenie od Inwestora, bądź wykonawcy prac wiertniczych. Pobór wód z cieków powierzchniowych oraz otworów studziennych - w odległości do 500 m od terenu wiertni. Ustalenie grupy rodzaju gruntów będzie zgodne z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. 02.65.1359), obowiązującym miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego i aktualnymi warunkami użytkowania terenu. Przewiduje się pobór prób z dwóch w/w głębokości z 9 otworów. c) Wykonanie analiz chemicznych t.j.:  analizy chemiczne gleby i podglebia na zawartość:  wybranych metali ciężkich,

 olej mineralny węglowodory C12-C35,

 benzyny suma C6-C12,  wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA),  węglowodory aromatyczne (BTEX),  fenol,  analizy wody powierzchniowej i podziemnej (studziennej):  wybrane parametry fizyczne,  wybrane parametry chemiczne m.in.:  chlorki,  siarczany, siarczki,  fosforany,  azot ogólny, azot amonowy, azotany, azotyny,  CHZT, sucha pozostałość, OWO  ekstrakt eterowy,  indeks fenolowy,  wybrane metale,  wodorowęglany,  węglowodory ropopochodne,  węglowodory aromatyczne (BTEX),  wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA).

3. W celu ochrony klimatu akustycznego po rozpoczęciu prac wiertniczych, będą przeprowadzane badania emisji hałasu urządzenia wiertniczego w celu określenia rzeczywistego zasięgu oddziaływania hałasu (rozdział 7.1.1.2). W przypadku stwierdzenia przekroczenia norm na granicach strefy ochronnej zostaną zastosowane ograniczenia emisji hałasu – przez np. zainstalowanie ekranów akustycznych lub wprowadzenie innych rozwiązań organizacyjno – technicznych mających na celu doprowadzenie emisji hałasu na granicach stref ochronnych do poziomu określonego w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (t.j. Dz. U. z 2014r. poz. 112). 4. W przypadku wystąpienia istotnego zagrożenia środowiskowego w wyniku awarii, przy dużym zasięgu i znacznej skali zagrożenia, może się okazać, że wystąpi potrzeba monitorowania stanu całego środowiska czy określonego jego elementu. Przedmiot i zakres monitoringu będzie zależny od stwierdzonych skutków awarii. 5. Ponadto cały proces technologiczny wiercenia otworu jest monitorowany w systemie ciągłym poprzez m.in. pomiary z zastosowaniem metod geofizycznych, które dostarczają wielu informacji, m.in. o: profilu litologicznym otworu, parametrach fizycznych skał (porowatości, obecności płynów złożowych), stanie technicznym otworu (nieszczelności, ucieczkach płuczki), stanie ośrodka skalnego w warunkach naturalnego zalegania. Pomiary geofizyki otworowej wykonuje się za pomocą sondy zawieszonej na kablu i opuszczanej przez urządzenie wyciągowe na dno otworu wiertniczego. Całe oprzyrządowanie łącznie z aparaturą kontrolno - pomiarową umieszczone jest na specjalnie do tego przystosowanym samochodzie ciężarowym. Sondy są przyrządami wyposażonymi w różnego typu urządzenia i czujniki pomiarowe. Istnieje bardzo dużo różnego typu sond, począwszy od bardzo prostych wykorzystywanych do profilowań potencjałów polaryzacji naturalnej (PS), czy oporności, a skończywszy na bardzo skomplikowanych używanych do profilowań indukcyjnych, czy sterowanych. Do każdego typu sondy wykorzystuje się odpowiedni kabel służący do przekazywania sygnałów elektrycznych od sondy do aparatury kontrolno-pomiarowej znajdującej się na powierzchni. Istnieje bardzo dużo rodzajów profilowań, spośród których można wydzielić: profilowania elektryczne (elektrometria wiertnicza), profilowania jądrowe (radiometria wiertnicza), profilowania akustyczne, inne profilowania: temperaturowe, prędkości wiercenia, wielkości wydobycia, własności i składu płuczki wiertniczej itp. Parametry takie jak ciśnienie tłoczenia cieczy ich objętości i skład fizyko-chemiczny są w trybie ciągłym monitorowane gdyż są istotne dla efektywności procesu wiercenia i skuteczności zabiegów specjalnych w odwiercie. W aspekcie ochrony środowiska istotnym elementem jest prowadzenie bilansu objętości użytych cieczy. Zastosowane urządzenia techniczne i technologia prowadzenia prac w systemie zamkniętym w pełni eliminuje przedostawanie się substancji do środowiska a przypadku pojawienia się nieszczelności będzie wykryta i usunięta.

8. Rodzaje i przewidywane ilości wprowadzanych do środowiska substancji lub energii przy zastosowaniu rozwiązań chroniących środowisko 8.1 Powstawanie i odprowadzanie ścieków 8.1.1 Ścieki wytwarzane w trakcie realizacji prac geofizycznych

W trakcie realizacji prac geofizycznych na terenie bazy samochodowo – sprzętowej powstają ścieki socjalno - bytowe związane z pobytem ludzi na tym terenie. Obsługa zadań z zakresu gospodarki wodno-ściekowej na terenie bazy będzie prowadzona przez podmioty trzecie (podmioty prowadzące działalność w zakresie odprowadzania ścieków lub właściciela obiektów i terenu, na którym zorganizowano bazę grupy geofizycznej) z wykorzystaniem lokalnego systemu wodno - kanalizacyjnego. W zakresie wód opadowych, w trakcie realizacji prac geofizycznych problem ich odprowadzenia będzie dotyczył obszaru bazy samochodowo – sprzętowej. Wybór lokalizacji bazy samochodowo-sprzętowej na terenie zakładu przemysłowego, będzie uwzględniał uzbrojenie placu w system kanalizacji deszczowej wyposażonej w urządzenia oczyszczające – odolejacze.

8.1.2 Ścieki wytwarzane w trakcie realizacji prac wiertniczych Ścieki socjalno-bytowe, wytworzone w trakcie realizacji prac wiertniczych na terenie wiertni (szacunkowo ok. 3 m3), będą gromadzone w szczelnych, stalowych zbiornikach i sukcesywnie przekazywane do właściwego zagospodarowania przez podmioty trzecie. Z dotychczasowej praktyki wynika, że ścieki, które powstają w ramach prowadzonych prac są przekazywane do lokalnych oczyszczalni ścieków. W trakcie realizacji prac wiertniczych problem wód opadowych będzie dotyczył placu wiertni. Ponieważ długość cyklu prac wiertniczych jest uzależniona od wielu czynników i może być realizowana w różnych porach roku, stąd szacowanie ilości wód opadowych i roztopowych jest trudne. W celu ochrony środowiska wodno - gruntowego przed zanieczyszczeniami w wyniku opadów atmosferycznych i spływających powierzchniowo wód opadowych i roztopowych z placu wiertni, urządzenia technologiczne, materiały i substancje będą lokalizowane na szczelnej utwardzonej konstrukcji nawierzchni (konstrukcja bitumiczna) albo konstrukcji nawierzchni wykonanej z płyt drogowych, kruszywa łamanego lub innej uszczelnionej geomembraną, a także w razie potrzeby w zabudowie kontenerowej zadaszonej (magazynach). Pod urządzeniem wiertniczym zostanie wydzielona tzw. strefa brudna, odizolowana od pozostałej części placu systemem drenarskim, za pomocą którego woda opadowa zostanie odprowadzona do szczelnego zbiornika ewaporacyjnego. Woda spływająca z tzw. strefy brudnej wykorzystywana jest do sporządzania płuczki podczas realizacji prac wiertniczych lub będzie przekazywana uprawnionym odbiorcom do właściwego zagospodarowania zgodnie z przepisami Ustawy o odpadach. Podczas realizacji przedsięwzięcia nie będą powstawać ścieki przemysłowe. W szczególnych przypadkach np. usytuowanie wiertni w obszarze tzw. „okna hydrogeologicznego” jest możliwe dodatkowe zabezpieczenie placu wiertni przez wybudowanie rowów opaskowych odprowadzających wody opadowe z placu wiertni do specjalnych osadników. Ich zawartość będzie sukcesywnie wypompowywana do stalowych zbiorników i wykorzystywana do sporządzenia płuczki wiertniczej.

8.2 Wytwarzanie i zagospodarowanie odpadów

Podczas prac geofizycznych i wiertniczych wytwarzane są odpady klasyfikowane zgodnie z katalogiem odpadów, określonym w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r., w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. 01.112.1206) Gospodarka odpadami w czasie prowadzenia prac geologicznych odbywa się zgodnie z przepisami: 1. Ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (t.j. Dz. U. 13.0.21 ze zm.), 2. Ustawy z dnia 10 lipca 2008 r. o odpadach wydobywczych (t.j. Dz. U. 08.13.865 z zm.). Zgodnie z Ustawą o odpadach, odpady powstałe w czasie realizacji prac geologicznych w pierwszej kolejności zostaną poddane próbie ich odzysku, a jeżeli będzie to niemożliwe z przyczyn technologicznych lub nieuzasadnione z przyczyn, np. ekologicznych lub ekonomicznych, to odpady te zostaną unieszkodliwione w sposób zgodny z odpowiednimi wymaganiami przepisów prawa. Odzysk i unieszkodliwianie odpadów wytworzonych w związku z pracami sejsmicznymi i wiertniczymi odbywa się zgodnie z wymaganiami prawa w tym zakresie i jest prowadzony przez podmioty posiadające stosowne uprawnienia.

8.2.1 Odpady wytwarzane w czasie wykonywania prac geofizycznych W trakcie działalności grupy geofizycznej będą wytwarzane niewielkie ilości odpadów głównie o charakterze komunalnym: 2001 Odpady komunalne segregowane i gromadzone selektywnie z wyłączeniem 1501 2003 Inne odpady komunalne Zakłada się, że szacunkowa objętość tych odpadów wyniesie ok. 30 m3. Odpady będą magazynowane w odpowiednich pojemnikach, a następnie przekazywane, podmiotom trzecim upoważnionym do prowadzenia działalności w zakresie gospodarowania takimi rodzajami odpadów.

8.2.2 Odpady wytworzone w czasie wykonywania prac wiertniczych W trakcie realizacji prac wiertniczych będą powstawały następujące rodzaje odpadów: 1. Komunalne - (w tym niesegregowane odpady komunalne – 20 03). Odpady tego typu będą powstawały podczas wszystkich faz prac wiertniczych. Szacuje się ich ilość na poziomie 150-200 m3). Odpady te będą zbierane w odpowiednich pojemnikach, stalowych zbiornikach, a następnie okresowo wywożone przez wyspecjalizowaną firmę na lokalne składowiska. 2. Budowlane - z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej (włączając glebę i ziemię z terenów zanieczyszczonych). Odpady tego typu będą powstawały w fazie przygotowania i likwidacji inwestycji. 3. Wydobywcze – płuczka, i odpady wiertnicze, które są zaliczone do odpadów powstających przy poszukiwaniu, wydobywaniu, fizycznej i chemicznej przeróbce rud oraz innych kopalin zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. 01.112.1206). Postępowanie z tego rodzaju odpadami jest objęte programem gospodarowania odpadami wydobywczymi zatwierdzonym decyzją właściwego organu administracyjnego, zgodne z ustawą z dnia 10 lipca 2008 r. o odpadach wydobywczych (t.j. Dz. U. 08.138.865 z zm.). Odpady tego typu będą powstawały w fazie realizacji inwestycji. 4. Pozostałe – powstałe w wyniku realizacji prac, z których część będzie miała charakter odpadów niebezpiecznych. Odpady tego rodzaju będą w głównej mierze powstawały w fazie realizacji inwestycji i będą zagospodarowywane zgodnie z ustawą o odpadach z dnia 14 grudnia 2012 r. (t.j. Dz. U. 13.0.21 ze zm.).

8.2.2.1 Odpady wytworzone w fazie przygotowania i likwidacji prac wiertniczych Zagospodarowanie terenu wiertni, i budowa drogi dojazdowej, a następnie likwidacja infrastruktury technicznej łącznie z wykonaniem rekultywacji terenu, będzie powodowała powstanie określonych odpadów. Rodzaj, szacunkowa ilość oraz sposób postępowania z odpadami w aspekcie ochrony środowiska jest przedstawiony w tabeli nr 8. Tabela nr 8 Rodzaje odpadów powstających w fazie przygotowania i likwidacji prac wiertniczych

Szacunkowa ilość Kod Rodzaj odpadu Sposób postępowania z odpadami [Mg/wiercenie]

Odpady z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej (włączając glebę i 17 ziemię z terenów zanieczyszczonych)

17 02 Odpady drewna, szkła i tworzyw sztucznych Selektywnie magazynowane i przekazywane uprawnionym 17 02 01 Drewno 0,2 odbiorcom do właściwego zagospodarowania Selektywnie magazynowane i przekazywane uprawnionym 17 02 03 Tworzywa sztuczne 0,05 odbiorcom do właściwego zagospodarowania 17 04 Odpady i złomy metaliczne oraz stopów metali

17 04 05 Żelazo i stal 0,25 Selektywnie magazynowane i przekazywane uprawnionym odbiorcom do właściwego zagospodarowania 17 04 07 Mieszaniny metali 0,05

17 05 Gleba i ziemia (włączając glebę i ziemię z terenów zanieczyszczonych oraz urobek z pogłębiania) Gleba i ziemia, w tym kamienie Selektywnie magazynowane i przekazywane uprawnionym 17 05 03* zawierające substancje 2 odbiorcom do właściwego zagospodarowania niebezpieczne Gleba i ziemia, w tym 17 05 04 kamienie, inne niż wymienione 100 – 200 Do utwardzania powierzchni po rozkruszeniu. w 1705 03 17 09 Inne odpady z budowy, remontów i demontażu

Szacunkowa ilość Kod Rodzaj odpadu Sposób postępowania z odpadami [Mg/wiercenie] Zmieszane odpady z budowy, remontów i demontażu inne Selektywnie magazynowane i przekazywane uprawnionym 17 09 04 0,8 niż wymienione w 170901; 17 odbiorcom do właściwego zagospodarowania 09 02 i 17 09 03

Wymienione w tabeli nr 8 rodzaje i ilości odpadów mają charakter orientacyjny i szacunkowy. Rodzaj i ilość odpadów powstających na tym etapie zależeć będzie od uwarunkowań terenowych oraz projektu wiercenia. Na etapie budowy wiertni nie przewiduje się powstawania odpadów niebezpiecznych ani odpadów wydobywczych. Powstałe odpady w pierwszej kolejności zostaną poddane odzyskowi, a jeżeli z przyczyn technologicznych będzie to niemożliwe lub nieuzasadnione - ekologicznie lub ekonomicznie - to zostaną one unieszkodliwione przez wyspecjalizowane w tym zakresie podmioty gospodarcze, posiadające stosowne uprawnienia na podstawie zawartych umów.

8.2.2.2 Odpady wytwarzane w fazie realizacji prac wiertniczych W fazie realizacji prac wiertniczych będą powstawały odpady: wydobywcze i pozostałe. Wytwórca odpadów wydobywczych, zgodnie z Ustawą o odpadach wydobywczych z dnia 10 lipca 2008 r. (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 1136) jest zobowiązany do posiadania programu gospodarowania odpadami wydobywczymi zatwierdzonego, decyzją właściwego organu administracyjnego. Jednocześnie zgodnie z art. 4 tej Ustawy „Wytwórca odpadów wydobywczych jest obowiązany do stosowania takich sposobów poszukiwania, rozpoznawania, wydobywania, przeróbki i magazynowania, które zapobiegają powstawaniu odpadów wydobywczych lub pozwalają utrzymać na możliwym najniższym poziomie ich ilość, jak również ograniczają negatywne oddziaływanie na środowisko lub zagrożenie życia i zdrowia ludzi, przy uwzględnieniu najlepszych dostępnych technik”. Ilość odpadów wiertniczych tworzących się w trakcie wiercenia jest bardzo zróżnicowana, gdyż zależy od głębokości otworu, rodzaju przewiercanych formacji skalnych oraz od tego, jaki jest reżim gospodarki płuczką i wodą. Na odpad wiertniczy powstający podczas wiercenia otworu składa się zużyta płuczka, zwierciny (urobek).

Odpad wiertniczy - zużyta płuczka, charakteryzuje się podwyższonymi wartościami: pH, substancji nierozpuszczonych, stałych związków rozpuszczonych (TDS), SPCz (środków powierzchniowo-czynnych), jonów chlorkowych, siarczanowych, rozpuszczonego węgla organicznego (DOC), węglowodorów ropopochodnych oraz metali ciężkich (takich jak: arsen, bar, kadm, chrom, miedź, rtęć, nikiel, ołów, antymon, selen, cynk, cyna i kobalt).

Odpad wiertniczy - zwierciny (urobek) stanowiące rozkruszone świdrem fragmenty skał występujących w profilu geologicznym, takich jak: gliny, piaski, iły, piaskowce, łupki, wapienie, margle, mułowce, iłowce, dolomity itp. zanieczyszczone są resztkami płuczki, rozpuszczonymi solami i metalami ciężkimi.

Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. 01.112.1206) wytwarzane odpady wiertnicze (będące odpadami wydobywczymi) pochodzące z obrotowo-płuczkowych wierceń poszukiwawczych za ropą naftową i gazem ziemnym, klasyfikowane są w grupie 01 „Odpady powstające przy poszukiwaniu i wydobywaniu kopalin”. W praktyce, o tym, jakie odpady powstaną w trakcie wiercenia decyduje rodzaj zastosowanej płuczki wiertniczej i rodzaj przewiercanych skał. W wyniku prowadzenia robót geologicznych techniką wiertniczą przez firmę wyłonioną w drodze przetargu, przewiduje się wytworzenie odpadów wydobywczych zaliczonych do: - grupy 01 – odpady powstające przy poszukiwaniu, wydobywaniu, fizycznej i chemicznej przeróbce rud oraz innych kopalin; - podgrupy 01 01 – odpady z wydobywania kopalin; - podgrupy 01 05 – płuczki wiertnicze i inne odpady wiertnicze.

Poniżej zestawiono w tabeli przewidziane/szacunkowe rodzaje i ilości odpadów wydobywczych do wytworzenia podczas wiercenia jednego otworu oraz prowadzenia zabiegu hydraulicznego szczelinowania i testu produkcyjnego.

Tabela nr 9 Rodzaje i szacunkowe ilości odpadów wydobywczych powstających podczas wiercenia otworu wiertniczego

ODPADY WYDOBYWCZE Planowana ilość odpadów do wytworzenia w L.p. Kod odpadu Nazwa odpadu ciągu roku 1. 01 01 02 Odpady z wydobywania kopalin innych niż rudy metali 300 - 500,00 Mg Płuczki wiertnicze zawierające baryt i odpady inne niż 2. 01 05 07 500,00 Mg wymienione w 01 05 05 i 01 05 06 Płuczki wiertnicze zawierające chlorki i odpady inne niż 3. 01 05 08 3000 - 5000,00 Mg wymienione w 01 05 05 i 01 05 06 4. 01 05 05* Płuczki i odpady wiertnicze zawierające ropę naftową 100,00 Mg Płuczki i odpady wiertnicze zawierające substancje 5. 01 05 06* 100,00 Mg niebezpieczne 6. 01 05 99 Inne nie wymienione 500,00 Mg

Odpady wydobywcze wytworzone podczas procesu wiercenia będą przekazane na podstawie zawartej umowy z firmą wyłonioną w drodze przetargu, do unieszkodliwienia lub odzysku, posiadającej wszelkie decyzje zezwalające na prowadzenie takiej działalności.

Odpady pozostałe. Oprócz odpadów wydobywczych, podczas wiercenia powstają również odpady innego rodzaju, których przynajmniej część będzie miała charakter odpadów niebezpiecznych (przewidywana ilość odpadów niebezpiecznych może przekraczać wartość 0,1 Mg rocznie). Sposób gospodarowania tymi odpadami będzie zgodny z wymaganiami ustawy o odpadach z dnia 14 grudnia 2012r. r. (t.j. Dz. U. 13.0.21 ze zm.). Rodzaj, szacunkowa ilość oraz sposób zagospodarowania pozostałych odpadów powstających w fazie realizacji prac wiertniczych został przedstawiony w Tabeli nr 10. Jednocześnie należy zaznaczyć, że podane dane mają charakter szacunkowy i odnoszą się jedynie do wiercenia otworów do głębokości około 3000 m. Rodzaj i ilość powstających odpadów wydobywczych jest uzależniony od warunków geologicznych i stanu technicznego otworu, które decydują o rodzaju stosowanych płuczek wiertniczych.

Tabela nr 10 Potencjalne rodzaje, szacunkowa ilość oraz sposób zagospodarowania odpadów powstających w fazie realizacji prac wiertniczych Szacunkowa Kod Rodzaj odpadu ilość Sposób postępowania z odpadami Mg/wiercenie

ODPADY POZOSTAŁE  Odpady będą selektywnie magazynowane w zamykanych opisanych pojemnikach i sukcesywnie przekazywane 12 01 13 odpady spawalnicze 0,1 uprawnionym odbiorcom do właściwego zagospodarowania.  Odpady będą selektywnie magazynowane w 200 l beczkach oznakowanych i opisanych „olej odpadowy” oraz mineralne oleje silnikowe, sukcesywnie przekazywane uprawnionym odbiorcom do przekładniowe i smarowe nie 13 02 05* ok. 1,5 właściwego zagospodarowania. zawierające związków  Spółka zakłada zmniejszenie ilości tych odpadów poprzez chloroorganicznych stosowanie nowoczesnych olejów smarowych o wydłużonym okresie użytkowania

Szacunkowa Kod Rodzaj odpadu ilość Sposób postępowania z odpadami Mg/wiercenie sorbenty, materiały filtracyjne (w  Odpady będą selektywnie magazynowane w zamykanych i tym filtry olejowe nie ujęte w opisanych pojemnikach oraz sukcesywnie przekazywane innych grupach), tkaniny do uprawnionym odbiorcom do właściwego wycierania (np. szmaty, ścierki) i zagospodarowania. 15 02 02* ubrania ochronne zanieczyszczone  Spółka zakłada zmniejszenie ilości odpadów przez (a) substancjami niebezpiecznymi stosowanie czyściwa o dobrych chłonnych i czyszczących  Diatomit 0,1 – 0,2 właściwościach głównie papierowego, oraz (b) stosowanie  Zaolejone czyściwo 0,3 - 0,5 filtrów o zwiększonej żywotności  Filtry olejowe, powietrzne 0,1 – 0,3  Odpady będą selektywnie magazynowane w zamykanych i Zużyte urządzenia zawierające opisanych pojemnikach typu KS-0 oraz sukcesywnie niebezpieczne elementy inne niż przekazywane uprawnionym odbiorcom do właściwego 16 02 13* wymienione w 16 02 09 do 16 02 0,1-0,3 zagospodarowania. 12 – odpady zawierające rtęć -  Spółka zakłada zmniejszenie ilości odpadów przez: (a) lampy fluorescencyjne sukcesywne eliminowanie źródeł światła zawierającego rtęć, oraz (b) prawidłową eksploatację oświetlenia.  Odpady będą selektywnie magazynowane w oznakowanym i utwardzonym miejscu oraz sukcesywnie lub po zakończeniu 17 04 05 żelazo i stal 1,5 wiercenia będą przekazane uprawnionym odbiorcom do właściwego zagospodarowania.

1. Gospodarowanie odpadami wydobywczymi z grupy 01 01 02 oraz 01 05 08 zaliczonymi do odpadów powstających przy poszukiwaniu, wydobywaniu, fizycznej i chemicznej przeróbce rud oraz innych kopalin, zgodnie z ustawą z dnia 10 lipca 2008 r. o odpadach wydobywczych (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 1136) będzie objęte „Programem gospodarowania odpadami wydobywczymi” zatwierdzonym decyzją właściwego organu. Odpady będą gromadzone selektywnie w szczelnych zbiornikach i następnie po zakończeniu wiercenia otworu, lub sukcesywnie w miarę zapełniania zbiorników, będą przekazywane specjalistycznym firmom posiadającym zezwolenia na odbiór, odzysk i unieszkodliwianie tego typu odpadów w ramach zawartych umów. 2. Odpady niebezpieczne ujęte w grupie: a) 13 02 05*, (mineralne oleje silnikowe, przekładniowe, smarowe nie zwierające związków chloroorganicznych ) będą selektywnie magazynowane w 200 l beczkach oznakowanych i opisanych „olej odpadowy” oraz sukcesywnie przekazywane uprawnionym odbiorcom do właściwego zagospodarowania; b) 15 02 02*, (zużyte sorbenty-diatomit, zaolejone czyściwo, zużyte filtry olejowe, powietrzne) będą selektywnie magazynowane w zamykanych i odpowiednio opisanych pojemnikach; c) 16 02 13* (zużyte urządzenia zawierające niebezpieczne elementy inne niż wymienione w grupie 16 02 09 do 16 02 12 –odpady zawierające rtęć - lampy fluorescencyjne) będą selektywnie magazynowane w kontenerach typu KS-0 do magazynowania zużytych świetlówek. Odpady niebezpieczne będą gromadzone selektywnie w szczelnie zamkniętych i oznakowanych pojemnikach/zbiornikach ustawionych na zabezpieczonym podłożu (np. utwardzonym i uszczelnionym geomembraną). W zależności od potrzeby miejsce tymczasowego magazynowania tych odpadów będzie zadaszone i zabezpieczone przed dostępem osób trzecich. Zagospodarowanie ww. odpadów będzie prowadzone przez uprawnionych odbiorców wyłonionych w drodze przetargu i zgodne z ustawą o odpadach z dnia 14 grudnia 2012r. (t.j. Dz. U. 2013r. poz. 21 ze zm.). 3. Odpady inne niż niebezpieczne z grupy: a) 12 01 13 (spawalnicze) będą selektywnie magazynowane w specjalnych pojemnikach zamykanych i odpowiednio opisanych oraz będą przekazywane uprawnionym odbiorcom do właściwego zagospodarowania;

b) 17 04 05 (złom żelaza i stali) będzie gromadzony w oznakowanym i utwardzonym miejscu na terenie wiertni. Odpady będą przekazywane sukcesywnie lub po zakończeniu prac wiertniczych uprawnionym odbiorcom do właściwego zagospodarowania. 4. W stosunku do wszystkich odpadów będzie prowadzona działalność w kierunku minimalizacji ich ilości, co w przypadku prac wiertniczych, będzie realizowane przez: a) przepuszczanie płuczki przez system urządzeń oczyszczających (sita wibracyjne, wirówka, odmulacz, piaskownik, koryta), które pozwalają na wytrącenie osadu płuczkowego tworzącego odpad wydobywczy i odzyskanie do ponownego obiegu znacznej ilości płuczki, a tym samym zmniejszenie ilości zużytej wody i wytwarzanych odpadów wydobywczych; b) opomiarowanie poboru wody; c) stosowanie czyściwa o dobrych własnościach czyszczących i chłonnych; d) stopniowe zastępowanie czyściwa tkaninowego – papierowym; e) stosowanie nowoczesnych olejów smarowych o wydłużonym okresie użytkowania; f) sukcesywne eliminowanie źródeł światła zawierających rtęć i prawidłowa eksploatacja oświetlenia. 5. Firmy serwisowe PGNiG SA, świadczące usługi wiertnicze, prowadzą działalność od kilkudziesięcioleci i posiadają wypracowane, odpowiednie procedury postępowania z wszelkiego rodzaju odpadami oraz wykorzystaniem najnowszych technologii i rozwiązań organizacyjnych opierających się na systemach zarządzania jakością, środowiskiem i bhp, potwierdzonych realizacją licznych kontraktów w kraju i zagranicą. 6. Zagadnienia związane z gospodarką odpadami są dodatkowo określane w dokumencie p.t. „Przedsięwzięcia dla zapewnienia ochrony środowiska” stanowiącym integralną część planu ruchu wiertni, zatwierdzanego przez właściwy terytorialnie Okręgowy Urząd Górniczy. W wierceniach poszukiwawczo – rozpoznawczych za ropą naftową i gazem ziemnym przyjmuje się, że przy wierceniach płytszych do 2000 m głębokości ilość tworzącego się odpadu wiertniczego nie przekracza z reguły 0,4 m3 na 1 mb wiercenia, zaś przy wierceniach głębszych może dochodzić do 0,8 m3 na 1 mb wiercenia, w tym urobku (zwiercin) od 0,2 do 0,3 m3.

9. Możliwe transgraniczne oddziaływanie przedsięwzięcia na środowisko

Charakter prac poszukiwawczo-rozpoznawczych przewidywanych do realizacji na obszarze koncesji PYZDRY, w tym wielkość oraz zasięg potencjalnych oddziaływań na poszczególne elementy środowiska, a także lokalizacja przedmiotowej koncesji wykluczają możliwość wystąpienia oddziaływań transgranicznych. Dotyczy to zarówno realizacji prac geologicznych, jak i hipotetycznych sytuacji awaryjnych.

10. Informacja o obszarach podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, znajdujących się w zasięgu znaczącego oddziaływania przedsięwzięcia na obszarze koncesji PYZDRY 10.1 Obszary NATURA 2000 znajdujące się w obszarze koncesji PYZDRY

/załącznik nr 3/ Lokalizacja przedsięwzięcia na tle obszarów Natura 2000

/załącznik nr 8/ Ochrona przyrody w obszarze koncesji

Obszary Natura 2000 znajdujące się na obszarze koncesji nr 18/99/p Pyzdry to:  Obszar Specjalnej Ochrony Dolina Środkowej Warty PLB300002  Specjalny Obszar Ochrony Lasy Żerkowsko – Czeszewskie PLH300053  Specjalny Obszar Ochrony Ostoja Nadwarciańska PLH300009

Obszar Specjalnej Ochrony (OSO) Dolina Środkowej Warty PLB300002 Lokalizacja w obszarze koncesyjnym: Obszar przebiega przez środek obszaru koncesyjnego z kierunków wschód-zachód, przebiega również przez tereny gmin: Lądek, Zagórów, Pyzdry, Żerków, Kołaczkowo oraz Mirosław.

Charakterystyka obszaru: Obszar obejmuje dolinę Warty pomiędzy wsią Babin (koło Uniejowa) i Dębno n. wartą (koło Nowego Miasta n. Wartą). Dolina ma szerokość od 500 m do ok. 5 km, wypełniona jest przez mady i piaski, a jedynie w bezodpływowych obniżeniach występują niewielkie powierzchnie płytkich torfów. Obszar doliny jest w zróżnicowanym stopniu przekształcony i odmiennie użytkowany. Na obszarze Kotliny Kolskiej rzeka jest obustronnie obwałowana - obszary zalewowe (łąki i pastwiska, lokalne łęgi i wikliny nadrzeczne) znajdują się w strefie międzywala oraz w ujściach rzek Prosny i Kiełbaski. W obrębie Doliny Konińsko-Pyzdrskiej dolina zachowała bardziej naturalny charakter. Jej zachodnia część nie została obwałowana i podlega okresowym zalewom. Teren ten jest zajęty przez mozaikę ekstensywnie użytkowanych łąk i pastwisk, zadrzewień łęgowych oraz zarastających szuwarem starorzeczy. Zachodni fragment obszaru (na zachód od ujścia Prosny) zajmuje duży kompleks zalewowych, zbliżonych do naturalnych, starych łęgów jesionowo- wiązowych i grądów niskich. Znaczne ich fragmenty zachowały się w wyniku ochrony rezerwatowej. Na skutek wybudowania na Warcie zbiornika zaporowego Jeziorsko zmieniony został naturalny rytm hydrologiczny Warty, co pociągnęło za sobą różnorakie zmiany siedliskowe. Obszar zawiera ostoję ptasią o randze europejskiej E 36 (Dolina Środkowej Warty). Występują, co najmniej 42 gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy Rady 79/409/EWG, 18 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). Obszar jest bardzo ważną ostoją ptaków wodno-błotnych, przede wszystkim w okresie lęgowym. W okresie lęgowym obszar zasiedla powyżej 10% (C6) krajowej populacji rybitwy białowąsej (PCK), powyżej 2% (C3 i C6) krajowych populacji następujących gatunków ptaków: cyranka, gęgawa, krwawodziób, płaskonos, rybitwa białoczelna (PCK), rybitwa białoskrzydła (PCK), rybitwa czarna, rycyk i co najmniej 1% populacji krajowej (C3 i C6) następujących gatunków ptaków: batalion (PCK), bąk (PCK), błotniak łąkowy, błotniak stawowy, dzięcioł średni, kropiatka, podróżniczek (PCK), brodziec piskliwy, cyraneczka, czajka, czapla siwa, dudek, dziwonia, krakwa, kulik wielki (PCK), sieweczka obrożna (PCK) i zausznik; stosunkowo wysoką liczebność (C7) osiągają: błotniak zbożowy (PCK), cyraneczka, derkacz, kszyk, ortolan, ślepowron (PCK), zimorodek i świergotek polny; prawdopodobnie gnieździ się bardzo rzadki rożeniec (PCK); ponadto w liczebności powyżej 1% populacji krajowej występują dudek, dziwonia, pustułka i remiz, a w liczebności ok. 1% populacji krajowej - przepiórka. W okresie wędrówki jesiennej występuje czapla biała (do 23 osobników), świstun (do 1500 osobników), żuraw (do 250 osobników) i mieszane stada gęsi (do powyżej 5000 osobników). Podczas wędrówki wiosennej tokujące bataliony spotyka się w liczbie do 1200 osobników.

Klasy siedlisk: % pokrycia Inne tereny (miasta, wsie, drogi, śmietniska, Kopalnie, tereny przemysłowe) 2% Lasy iglaste 6% Lasy liściaste 5% Lasy mieszane 2% Siedliska łąkowe i zaroślowe (ogólnie) 39% Siedliska rolnicze (ogólnie) 45% Torfowiska, bagna, roślinność na brzegach wód, młaki. 1%

Nazwa łacińska Nazwa polska Ogólna ocena znaczenia obszaru

Botaurus stellaris Bąk zwyczajny C Ixobrychus minutus Bączek zwyczajny - Nycticorax nycticorax Ślepowron zwyczajny - Egretta alba Czapla biała - Ciconia nigra Bocian czarny - Ciconia ciconia Bocian biały -

Nazwa łacińska Nazwa polska Ogólna ocena znaczenia obszaru

Cygnus bewickii Łabędź czanodziby - Cygnus cygnus Łabędź krzykliwy - Mergus albellus Tracz bielaczek - Pernis apivorus Trzmielojad zwyczajny - Milvus migrans Kania czarna - Milvus milvus Kania ruda - Haliaeetus albicilla Bielik zwyczajny - Circus aeruginosus Błotniak stawowy C Circus cyaneus Błotniak zbożowy - Circus pygargus Błotniak łąkowy C Aquila pomarina Orlik krzykliwy - Porzana porzana Kureczka nakrapiana C Porzana parva Kureczka zielonka - Crex crex Derkacz C Grus grus Żuraw szary C Pluvialis apricaria Siewka złota - Philomachus pugnax Batalion - Gallinago media Dubelt - Sterna hirundo Rybitwa zwyczajna - Sternula albifrons Rybitwa białoczelna B Chlidonias hybrida Rybitwa białowąsa B Chlidonias niger Rybitwa czarna B Asio flammeus Uszatka błotna - Caprimulgus europaeus Lelek - Alcedo atthis Zimorodek C Picus canus Dzięcioł zielonosiny - Dryocopus martius Dzięcioł czarny - Dendrocopos medius Dzięcioł średni C Lullula arborea Lerka - Anthus campestris Świergotek polny - Luscinia svecica Podróżniczek C Sylvia nisoria Jarzębatka - Ficedula parva Muchołówka mała - Ficedula albicollis Muchołówka białoszyja - Lanius collurio Gąsiorek - Emberiza hortulana Ortolan -

Regularnie występujące Ptaki Migrujące nie wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG:

Nazwa łacińska Nazwa polska Ogólna ocena znaczenia obszaru

Podiceps nigricollis Perkoz zausznik - Ardea cinerea Czapla siwa C Anser anser Gęś gęgaw B Anas penelope Świstun - Anas strepera Krakwa C

Nazwa łacińska Nazwa polska Ogólna ocena znaczenia obszaru

Anas crecca Cyraneczka C Anas acuta Rożeniec zwyczajny - Anas querquedula Cyranka B Anas clypeata Płaskonos B Charadrius hiaticula Sieweczka obrożna C Vanellus vanellus Czajka - Gallinago gallinago Kszyk C Limosa limosa Rycyk B Numenius arquata Kulik wielki C Tringa totanus Krwawodziób B Actitis hypoleucos Brodziec piskliwy - Chlidonias leucopterus Rybitwa białoskrzydła - Upupa epops Dudek C

SSAKI wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Myotis myotis Nocek duży - Castor fiber Bób europejski - Canis lupus Wilk - Lutra lutra Wydra -

PŁAZY I GADY wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Triturus cristatus Traszka grzebieniasta - Bombina bombina Kumak nizinny -

RYBY wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG:

Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Rhodeus sericeus amarus Różanka - Misgurnus fossilis Piskorz - Cobitis taenia Kózka -

BEZKRĘGOWCE wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Cerambyx cerdo Kozioróg dębosz -

ROŚLINY wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Pulsatilla patens Sasanka dzwonkowata -

Nazwa łacińska Nazwa polska Ogólna ocena znaczenia obszaru

Angelica palustris Starodub łąkowy -

Inne ważne gatunki zwierząt i roślin: PŁAZY Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Bufo bufo Ropucha zwyczajna C Bufo calamita Ropucha paskówka C Bufo viridis Ropucha zielona C Hyla arborea Rzekotka drzewna C Pelobates fuscus Grzebiuszka ziemna C Rana arvalis Żaba moczarowa C Rana esculenta Żaba wodna C Rana lessonae Żaba jeziorkowa C Rana ridibunda Żaba śmieszka C Rana temporaria Żaba trawna C Triturus vulgaris Traszka zwyczajna C

GADY Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Anguis fragilis Padalec zwyczajny C Lacerta agilis Jaszczurka zwinka C Lacerta vivipara Jaszczurka żyworodna C Natrix natrix Zaskroniec zwyczajny C Vipera berus Żmija zygzakowat C

BEZKRĘGOWCE Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Hirudo medicinalis Pijawka lekarska A Nymphalis antiopa Rusałka żałobnik A Papilio machaon Paź królowej A

Zagrożenia: Zagrożeniem jest ograniczenie wezbrań roztopowych oraz nieprzewidywalne zalewy po nawalnych deszczach letnich w okresie od czerwca do sierpnia. Zmiana reżimu hydrologicznego prowadzi do ograniczenia gospodarki łąkowej i pastwiskowej, a w konsekwencji do ekspansji roślinności krzewiastej i drzewiastej na tereny otwarte. Zmiana stosunków wodnych ma również negatywny wpływ na zdrowotność lasów łęgowych w zachodniej części obszaru.

Status ochronny: Park Krajobrazowy: Nadwarciański , Żerkowsko – Czeszewski. Obszar Chronionego Krajobrazu: Pyzdrski, Uniejowski, Goplańsko-Kujawski, Nadwarciański, Powidzko – Wieniszewski, Szwajcaria Żerkowska, Złotogórski.

Specjalny Obszar Ochrony (SOO) Lasy Żerkowsko – Czeszewskie PLH300053 (OZW) Lokalizacja w obszarze koncesyjnym: Obszar położony jest przy zachodniej granicy obszaru koncesyjnego, na terenie gmin: Mirosław, Żerków, Nowe Miasto nad Wartą, Krzykosy.

Charakterystyka obszaru: Ostoja obejmuje fragment doliny zalewowej Warty i dolnego odcinka Lutyni, płynących w Pradolinie Warszawsko-Berlińskiej oraz sąsiadujące z nim od północy obszary moreny dennej. Tereny zalewowe Warty i Lutyni ograniczone są obecnie do strefy położonej pomiędzy wałami przeciwpowodziowymi. System hydrologiczny ostoi znajduje się pod wpływem dużego zbiornika zaporowego na Warcie "Jeziorsko". Krajobraz zdominowany jest przez rozległe połacie lasów łęgowych oraz grądów. Typowe dla dużych dolin rzecznych łęgi wierzbowe Salicetum albo-fragilis należą do bardzo rzadkich; stosunkowo częste są natomiast płaty wiklin nadrzecznych Salicetum triandro-viminalis. W dolinach mniejszych cieków wodnych dość często spotyka się płaty olsów porzeczkowych Ribo nigri-Alnetum oraz dobrze wykształcone fitocenozy łęgów jesionowo-olszowych Fraxino-Alnetum. Najcenniejsze płaty łęgów jesionowo-wiązowych oraz grądów chronione są w rezerwacie "Czeszewski Las". Tereny leśne poprzeplatane są licznymi płatami łąk i pastwisk różnych typów. Uwagę zwracają też liczne i stosunkowo rozległe starorzecza z dobrze zachowaną roślinnością z klas Lemnetea minoris i Potametea. Cały obszar cechuje się harmonijnie zachowanym kompleksem ekosystemów typowych dla ekstensywnie użytkowanej doliny rzecznej. Wydatny udział siedlisk oraz gatunków wilgociolubnych sprawia, że najpoważniejszym zagrożeniem występującym na omawianym obszarze jest postępujące odwodnienie, związane m.in. z funkcjonowaniem zbiornika Jeziorsko. Proces ten jest szczególnie nasilony na obszarach położonych poza zasięgiem wylewów Warty i Lutyni, choć wyraźnie zaznacza się także w lepiej nawodnionej strefie pomiędzy wałami przeciwpowodziowymi. Obserwuje się m.in. przesuszanie starorzeczy, grądów. Wdrożony w 2004 roku profesjonalny program retencji wód powierzchniowych w starorzeczach Uroczyska Warta powinien powstrzymać lub złagodzić przebieg tych negatywnych zjawisk. Zakłada się istotną poprawę stosunków wodnych nie tylko w obrębie starorzeczy, ale także w sąsiednich ekosystemach leśnych. Struktura florystyczna ekosystemów leśnych, a zwłaszcza grądów i łęgów jesionowo-wiązowych jest w wielu płatach zniekształcona w wyniku masowej obecności inwazyjnych gatunków roślin - czeremchy amerykańskiej (Padus serotina) oraz niecierpka drobnokwiatowego (Impatiens parviflora); Do częstych zaliczyć należy także grądy zniekształcone udziałem sosny w drzewostanie. Dla ekosystemów łąkowych i pastwiskowych kardynalnym zagrożeniem jest zmiana sposobu użytkowania - dość często obserwowano ich zaorywanie i podsiewanie mieszanek traw, lub zaniechanie użytkowania, a także zalesianie. Z tej grupy ekosystemów szczególnie zagrożone są łąki trzęślicowe i selernicowe, których dobrze wykształcone płaty zajmują obecnie bardzo niewielkie powierzchnie. Wody rzeki Warty pod względem zanieczyszczeń należą do pozaklasowych, choć w ostatnich latach stwierdza się niewielką, stałą poprawę tego parametru. Lokalnie zanieczyszczenie powietrza powodowane jest przez zakłady przetwórstwa drzewnego w Orzechowie.

Klasy siedlisk: % pokrycia Lasy iglaste 24% Lasy liściaste 30% Lasy mieszane 14% Siedliska leśne (ogólnie) 1% Siedliska łąkowe i zaroślowe (ogólnie) 7% Siedliska rolnicze (ogólnie) 24%

Typy SIEDLISK znajdujące się na terenie obszaru Natura 2000 oraz ocena znaczenia obszaru dla tych siedlisk: Typy SIEDLISK wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Ocena Kod Nazwa siedliska ogólna Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, 3150 A Potamion 3270 Zalewane muliste brzegi rzek 0,01 D - 6120 Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae) - 6410 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) C

Ocena Kod Nazwa siedliska ogólna 6440 Łąki selemicowe (Cnidion dubii) C 6510 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) C 9170 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum) B 9190 Pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum) - Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, 91E0 B Alnenion) 91F0 Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) B 91I0 Ciepłolubne dąbrowy (Quercetalia pubescenti-petraeae) -

GATUNKI, których dotyczy Artykuł 4 Dyrektywy Rady 79/409/EWG i gatunki wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG oraz ocena znaczenia obszaru dla tych gatunków: SSAKI wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Barbastella barbastellus Mopek - Castor fiber Bóbr europejski B Lutra lutra Wydra C

PŁAZY I GADY wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG:

Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Bombina bombina Kumak nizinny C Triturus cristatus Traszka grzebieniasta C

RYBY wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG:

Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Aspius aspius Boleń C Misgurnus fossilis Piskorz C Cobitis taenia Kózka C

BEZKRĘGOWCE wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Vertigo angustior Poczwarówka zwężona C Ophiogomphus cecilia Trzepla zielona C Osmoderma eremita Pachnica dębowa C Cerambyx cerdo Kozioróg dębosz C

Inne ważne gatunki zwierząt i roślin: SSAKI Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Eptesicus serotinus Mroczek późny D Myotis daubentonii Nocek rudy D Myotis mystacinus Mroczek wąsatek D

Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Myotis nattereri Nocek Natterera D Nyctalus noctula Borowiec wielki D Pipistrellus nathusii Karlik większy D Pipistrellus pipistrellus Karlik malutki D Plecotus auritus Gacek wielkouch D Plecotus austriacus Gacek szary D

BEZKRĘGOWCE Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Anodonta cygnaea Szczeżuja wielka A Apatura iris Mieniak tęczowie A Bithynia leachii Zagrzebka sklepiona A Bombus terrestris Trzmiel ziemny D Carabus coriaceus Biegacz skórzasty D Carabus nemoralis Biegacz gajowy D Dorcus paralellopipedus Ciołek matowy A Pseudanodonta complanata Szczeżuja spłaszczona A Saperda octopunctata Rzemlik lipowiec A Sphaerium rivicola Gałeczka rzeczna A Stenocorus meridianus Łucznik D

ROŚLINY Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Acer campestre Klon polny D Achillea salicifolia Krwawnik wierzbolistny D Cnidium dubium Selernica żyłkowana A Dactylorhiza fuchsii Stoplamek Fuchsa A Dactylorhiza majalis Kukułka szerokolistna D Gentiana pneumonanthe Goryczka wąskolistna A Gladiolus imbricatus Mieczyk dachówkowaty D Iris sibirica Kosaciec syberyjski A Lathyrus palustris Groszek błotny A Monotropa hypopitys Korzeniówka pospolit D Neottia nidus-avis Gniazdosz leśny D Platanthera bifolia Podkolan biały D Senecio paludosus Starzec bagienny D Succisella inflexa Czarcikęsik Kluka A Viola mirabilis Fiołek przedziwny D Viola stagnina Fiołek mokradłowy A Wolffia arrhiza Wolfia bezkorzeniowa D

Zagrożenia: Wydatny udział siedlisk oraz gatunków wilgociolubnych sprawia, że najpoważniejszym zagrożeniem występującym na omawianym obszarze jest postępujące odwodnienie, związane m.in. z funkcjonowaniem zbiornika Jeziorsko. Proces ten jest szczególnie nasilony na obszarach położonych poza zasięgiem wylewów Warty i Lutyni, choć wyraźnie zaznacza się także w lepiej nawodnionej strefie pomiędzy wałami przeciwpowodziowymi. Obserwuje się m.in. przesuszanie starorzeczy, a także wyraźniezmiany w łęgach

82 jesionowo-wiązowych, które na wielu powierzchniach już upodobniły się do grądów. Wdrożony w 2004 roku profesjonalny program retencji wód powierzchniowych w starorzeczach Uroczyska Warta powinien powstrzymać lub złagodzić przebieg tych negatywnych zjawisk. Zakłada się istotną poprawę stosunków wodnych nie tylko w obrębie starorzeczy, ale także w sąsiednich ekosystemach leśnych. Struktura florystyczna ekosystemów leśnych, a zwłaszcza grądów i łęgów jesionowo-wiązowych jest w wielu płatach zniekształcona w wyniku masowej obecności inwazyjnych gatunków roślin - czeremchy amerykańskiej (Padus serotina) oraz niecierpka drobnokwiatowego (Impatiens parviflora); Do częstych zaliczyć należy także grądy zniekształcone udziałem sosny w drzewostanie. Dla ekosystemów łąkowych i pastwiskowych kardynalnym zagrożeniem jest zmiana sposobu użytkowania - dość często obserwowano ich zaorywanie i podsiewanie mieszanek traw, lub zaniechanie użytkowania, a także zalesianie. Z tej grupy ekosystemów szczególnie zagrożone są łąki trzęślicowe i selernicowe, których dobrze wykształcone płaty zajmują obecnie bardzo niewielkie powierzchnie. Wody rzeki Warty pod względem zanieczyszczeń należą do pozaklasowych, choć w ostatnich latach stwierdza się niewielką, stałą poprawę tego parametru. Lokalnie zanieczyszczenie powietrza powodowane jest przez zakłady przetwórstwa drzewnego w Orzechowie.

Status ochronny: Obszar w większości położony jest na terenie Żerkowsko-Czeszewskiego Parku Krajobrazowego (powierzchnia - 15 640 ha; utworzony w 1994 r.). Obejmuje ponadto część terenów Obszaru Chronionego Krajobrazu "Szwajcaria Żerkowska" (14 750 ha; 1989), a także w całości powierzchnię trzech rezerwatów przyrody: Dwunastak (9,12 ha; 1959), Dębno nad Wartą (21,62 ha; 1974) oraz Czeszewski Las (222,2 ha; 2004 r.). Ten ostatni powstał z połączenia rezerwatów Lutynia oraz Czeszewo.

Specjalny Obszar Ochrony (SOO) Ostoja Nadwarciańska PLH300009 (OZW) Lokalizacja w obszarze koncesyjnym: Obszar przebiega przez środkową część obszaru koncesji, na terenie gmin: Lądek, Zagórów, Pyzdry, Żerków oraz Miłosław. Charakterystyka obszaru: Ostoja położona jest we wschodniej części Wielkopolski i obejmuje fragment doliny Środkowej Warty. Warta płynie tu równoleżnikowo w Pradolinie Warszawsko-Berlińskiej ukształtowanej w czasie ostatniego zlodowacenia. Terasa zalewowa Warty osiąga miejscami ponad 4 km szerokości i cechuje się dużą różnorodnością szaty roślinnej, tym samym tworząc dogodne siedliska dla wielu gatunków zwierząt, w szczególności ptaków. Współczesne dno doliny powstało przede wszystkim na skutek akumulacyjnej i erozyjnej działalności wód rzecznych (głównie Warty, a w mniejszym stopniu Prosny i Czarnej Strugi). Rzeźba terenu obfituje w różne formy fluwialne: wały przykorytowe, terasę zalewową z różnego typu starorzeczami, terasę wydmową oraz pagórki wydmowe. Wody Warty cechują się reżimem roztopowo-deszczowym, ze specyficznym rytmem wezbrań i niżówek decydującym o warunkach środowiskowych całej doliny. Strefa zalewów nadal obejmuje większość terenów ostoi, tworząc okresowe rozlewiska do kilku tysięcy hektarów. Rozlewiska te powstają przede wszystkim wiosną, w okresie roztopów, a nieregularnie występują także latem. Pierwotnie zalewy takie kształtowały warunki przyrodnicze w całej dolinie. Obecnie są one modyfikowane dość wąskim obwałowaniem większej części doliny, a także funkcjonowaniem od lat 80. XX w. dużego zbiornika zaporowego "Jeziorsko". Szata roślinna jest bardzo urozmaicona; zachowała głównie półnaturalny i naturalny, dynamiczny charakter. Sporadycznie występują fragmenty ginących w skali Europy łęgów wierzbowych Salicetum albo-fragilis, natomiast częste są, powiązane z nimi sukcesyjnie, fitocenozy wiklin nadrzecznych Salicetum triandro-viminalis. Na niedużych obszarach, przede wszystkim na obrzeżach doliny, zachowały się olsy porzeczkowe Ribo nigri- Alnetum i towarzyszące im łęgi jesionowo-olszowe Fraxino-Alnetum, a także nadrzeczne postaci łęgów jesionowo-wiązowych Ficario-Ulmetum campestris typicum (obecnie spontanicznie rozszerzające swój lokalny zasięg). Od kilkuset lat największe przestrzenie zajmują wilgotne łąki i pastwiska (Molinietalia) oraz szuwary z klasy Phragmitetea, zwłaszcza Glycerietum maximae i Caricetum gracilis. W starorzeczach dobrze wykształcone są zbiorowiska roślin wodnych z klas Lemnetea i Potametea. Piaszczyste wydmy porośnięte są murawami z klasy Koelerio-Corynephoretea oraz drzewostanami sosnowymi. W zagłębieniach bezodpływowych w obrębie terasy wydmowej występują też interesujące torfowiska przejściowe. Na zdecydowanej większości obszaru dominuje ekstensywna gospodarka łąkowo-pastwiskowa (m.in. tradycyjny na tych terenach wypas stad

83 gęsi) z udziałem leśnictwa. Pola uprawne koncentrują się w miejscach wyniesionych oraz na krawędzi doliny, gdzie rozwinęło się umiarkowane osadnictwo rolnicze. Niektóre fragmenty terenu, zwłaszcza w pasie przykorytowym Warty, w zasadzie podlegają jedynie procesom fluwialnym kształtującym roślinność naturalną. Obszar obejmuje, co najmniej 25 rodzaje siedlisk wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Są one wyjątkowo zróżnicowane (od bagiennych i torfowiskowych do suchych, wydmowych), a część z nich, jak np. priorytetowe, śródlądowe łąki halofilne, cechują się bardzo dobrym stanem zachowania. Łąki te, z bogatymi populacjami ginących gatunków słonorośli (np. Triglochin maritimum) oraz krytycznie zagrożonego w Polsce storczyka błotnego Orchis palustris, są osobliwością w skali europejskiej. Występują w projektowanym rezerwacie "Łąki Pyzdrskie". Stwierdzono tu także występowanie 12 gatunków z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Bogata jest fauna płazów (stwierdzono tu 13 z 18 występujących w Polsce gatunków). Flora roślin naczyniowych liczy ponad 1000 gatunków, spośród których około 100 znajduje się na krajowej i/lub regionalnej czerwonej liście taksonów zagrożonych. Pozostałe grupy organizmów są słabiej rozpoznane, niemniej występują tu interesujące gatunki grzybów, mszaków, mięczaków, jętek, pijawek, nietoperzy i ryb. O dużej wartości przyrodniczej tego terenu decyduje stosunkowo niski poziom antropogenicznego przekształcenia, dominują tu bowiem ekosystemy o charakterze naturalnym i półnaturalnym. Ostatnio obserwuje się stopniową, spontaniczną regenerację cennych zbiorowisk leśnych, w tym łęgów wierzbowych i olszowo-jesionowych. Procesom tym sprzyja fakt, że z przyczyn naturalnych, znaczna część obszaru jest stosunkowo niekorzystna dla rozwoju intensywnych form gospodarowania (w tym masowej rekreacji). Należy podkreślić, ze krajobraz Doliny Środkowej Warty jest jednym z najlepiej zachowanych naturalnych i półnaturalnych krajobrazów typowej rzeki nizinnej. Międzynarodowe walory środowiskowe ostoi potwierdzone zostały przez uwzględnienie jej w programach CORINE biotopes i ECONET- Polska. Dolina Środkowej Warty spełnia także kryteria obszarów ważnych z punktu widzenia ochrony biotopów podmokłych w ramach Konwencji Ramsarskiej. Obszar ma również duże znaczenie dla ochrony ptaków.

Klasy siedlisk: % pokrycia Inne tereny (miasta, wsie, drogi, śmietniska, kopalnie, tereny przemysłowe) 2% Lasy iglaste 13% Lasy liściaste 1% Lasy mieszane 3% Siedliska łąkowe i zaroślowe (ogólnie) 46% Siedliska rolnicze (ogólnie) 35%

Typy SIEDLISK znajdujące się na terenie obszaru Natura 2000 oraz ocena znaczenia obszaru dla tych siedlisk: Typy SIEDLISK wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Ocena Kod Nazwa siedliska ogólna Śródlądowe słone łąki, pastwiska i szuwary (Glauco-Puccinietalia część - zbiorowiska 1340 A śródlądowe) 2330 Wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi A Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, 3150 A Potamion 3160 Naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne - 3260 Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis - 3270 Zalewane muliste brzegi rzek A 4030 Suche wrzosowiska (Calluno-Genistion, Pohlio-Callunion, Calluno-Arctostaphylion) A 6120 Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae) C Murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea) - priorytetowe są tylko murawy z istotnymi 6210 - stanowiskami storczyków 6230 Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe (Nardion - płaty bogate florystycznie) A 6410 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) A

Ocena Kod Nazwa siedliska ogólna 6430 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) B 6440 Łąki selemicowe (Cnidion dubii) A 6510 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) C 7140 Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) - 7150 Obniżenia na podłożu torfowym z roślinnością ze związku Rhynchosporion D - 7210 Torfowiska nakredowe (Cladietum marisci, Caricetum buxbaumii, Schoenetum nigricantis) B 7230 Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk C 9170 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum) - 9190 Pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum) - Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi-Pinetum, 91D0 - Pino) Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, 91E0 B Alnenion) 91F0 Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) B 91I0 Ciepłolubne dąbrowy (Quercetalia pubescenti-petraeae) - 91T0 Sosnowy bór chrobotkowy (Cladonio-Pinetum i chrobotkowa postać Peucedano-Pinetum) -

Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Botaurus stellaris Bąk zwyczajny - Ixobrychus minutus Bączek zwyczajny - Nycticorax nycticorax Ślepowron zwyczajny - Egretta alba (Ardea alba) Czapla biała - Ciconia nigra Bocian czarny - Ciconia ciconia Bocian biały - Cygnus bewickii Łabędź czanodziby - Cygnus cygnus Łabędź krzykliwy - Mergus albellus Tracz bielaczek - Pernis apivorus Trzmielojad zwyczajny - Milvus migrans Kania czarna - Milvus milvus Kania ruda - Haliaeetus albicilla Bielik zwyczajny - Circus aeruginosus Błotniak stawowy - Circus cyaneus Błotniak zbożowy - Circus pygargus Błotniak łąkowy - Aquila pomarina Orlik krzykliwy - Porzana porzana Kureczka nakrapiana - Porzana parva Kureczka zielonka - Crex crex Derkacz - Grus grus Żuraw szary - Pluvialis apricaria Siewka złota - Philomachus pugnax Batalion - Sterna hirundo Dubelt -

Nazwa łacińska Nazwa polska Ogólna ocena znaczenia obszaru

Sternula albifrons Rybitwa białoczelna - Chlidonias hybrida Rybitwa białowąsa - Chlidonias niger Rybitwa czarna - Asio flammeus Uszatka błotna - Caprimulgus europaeus Lelek - Alcedo atthis Zimorodek - Picus canus Dzięcioł zielonosiny - Dryocopus martius Dzięcioł czarny - Dendrocopos medius Dzięcioł średni - Lullula arborea Lerka - Anthus campestris Świergotek polny - Luscinia svecica Podróżniczek - Sylvia nisoria Jarzębatka - Ficedula parva Muchołówka mała - Ficedula albicollis Muchołówka białoszyja - Lanius collurio Gąsiorek - Emberiza hortulana Ortolan -

Regularnie występujące Ptaki Migrujące nie wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG:

Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Anser anser Gęś gęgaw - Anas penelope Świstun - Anas strepera Krakwa - Anas crecca Cyraneczka - Anas acuta Rożeniec zwyczajny - Anas querquedula Cyranka - Anas clypeata Płaskonos - Gallinago gallinago Kszyk - Limosa limosa Rycyk - Tringa totanus Krwawodziób - Actitis hypoleucos Brodziec piskliwy - Chlidonias leucopterus Rybitwa białoskrzydła -

SSAKI wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG:

Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Myotis myotis Nocek duży C Castor fiber Bób europejski C Lutra lutra Wydra C

PŁAZY i GADY wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG:

Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Triturus cristatus Traszka grzebieniasta B

Nazwa łacińska Nazwa polska Ogólna ocena znaczenia obszaru

Bombina bombina Kumak nizinny B

RYBY wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG:

Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Rhodeus sericeus amarus Różanka C Misgurnus fossilis Piskorz C Cobitis taenia Kózka C

BEZKRĘGOWCE wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Ophiogomphus cecilia Trzepla zielona A Cerambyx cerdo Kozioróg dębosz -

ROŚLINY wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Pulsatilla patens Sasanka dzwonkowata - Angelica palustris Starodub łąkowy B

GADY Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Anguis fragili Padalec zwyczajny C Lacerta agilis Jaszczurka zwinka C Lacerta vivipara Jaszczurka żyworodna C Natrix natrix Zaskroniec zwyczajny C Vipera berus Żmija zygzakowat C

BEZKRĘGOWCE Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Argiope bruennichi Tygrzyk paskowany D Hirudo medicinalis Pijawka lekarska A Nymphalis antiopa Rusałka żałobnik A Papilio machaon Paź królowej A

ROŚLINY Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Allium scorodoprasum Czosnek wężowy A Aphanes microcarpa Skrytek drobnoowockowy A Asarum europaeum Kopytnik pospolity D Bromus racemosus Stokłosa A Carex bohemica Turzyca ciborowata A Cnidium dubium Selernica żyłkowana A Convallaria majalis Konwalia majowa D Dactylorhiza incarnata Kukułka krwista D Dactylorhiza maculata Kukułka plamista A Dactylorhiza majalis Kukułka szerokolistna D Dianthus arenarius Goździk piaskowy D Dianthus armeria Goździk kosmaty D Dianthus superbus Goździk okazały A Diphasiastrum complanatum Zeglej spłaszczony D Epipactis helleborine Kruszczyk szerokolistny D Epipactis palustris Kruszczyk błotny A Equisetum telmateia Skrzyp olbrzymi D Gentiana pneumonanthe Goryczka wąskolistna A Gentianella uliginosa Goryczuszka błotna A Gladiolus imbricatus Mieczyk dachówkowaty D Glaux maritima Mlecznik nadmorski D Hierochloe australis Turówka leśna A Iris sibirica Kosaciec syberyjski A Lathyrus palustris Groszek błotny A Listera ovata Listera jajowata D Lycopodiella innundata Widłaczek torfowy A Lycopodium annotinum Widłak jałowcowaty C Lycopodium clavatum Widłak goździsty C Lythrum hyssopifolia Krwawnica wąskolistna A Melampyrum cristatum Pszeniec grzebieniasty A Nymphaea candida Grzybienie północne A Orchis palustris Storczyk błotny A Orobanche elatior Zaraza wielka A Platanthera chlorantha Podkolan zielonawy D Polypodium vulgare Paprotka zwyczajna D Primula veris Pierwiosnek lekarski D Pulsatilla pratensis Sasanka łąkowa D Ribes nigrum Porzeczka czarna D

Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Samolus valerandi Jarnik solankowy A Viburnum opulus Kalina koralowa D Viola elatior Fiołek wyniosły A Viola stagnina Fiołek mokradłowy A

Zagrożenia: Zagrożenia na terenie ostoi można podzielić na dwie grupy: wewnętrzne - lokalne oraz zewnętrzne - powstające poza ostoją i oddziałujące na rozległe tereny. Do drugiej kategorii zaliczyć należy zanieczyszczenie powietrza, a szczególnie zanieczyszczenie wody w rzekach (obecnie w granicach ostoi wody Warty są pozaklasowe; istnieją jednak oznaki poprawy). Zmodyfikowane działaniem zbiornika Jeziorsko warunki hydrologiczne rzeki mogą stanowić zagrożenie dla ostoi. Dla uniknięcia niekorzystnych zjawisk wskazana jest odpowiednia współpraca administratora zbiornika ze służbami ochrony przyrody. Zagrożenia powstające w obrębie ostoi są różnorodne, mają wszakże zazwyczaj mniejsze znaczenie. Zalicza się tutaj nielegalne wycinki drzew i krzewów, „dzikie" wysypiska śmieci i żwirownie, zrzuty ścieków, postępującą zabudowę mieszkaniową, kłusownictwo, niewłaściwą gospodarkę leśną. Do tej grupy należą także zmiany sposobu użytkowania gruntów, a wśród nich szczególnie porzucanie łąk i pastwisk, co uruchamia procesy sukcesji, niekorzystne dla zachowania istniejącej bioróżnorodności. Jest to drugi istotny, obok zmian warunków wodnych, problem w ochronie przyrody w tej części doliny Warty.

Status ochronny: Obszar obejmuje teren: Nadwarciańskiego Parku Krajobrazowego, Powidzko - Bienieszewskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu Pyzdrskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu, Obszaru Chronionego Krajobrazu Szwajcaria Żerkowska

10.2 Inne formy ochrony przyrody podlegające ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 627) znajdujące się w obszarze koncesji PYZDRY

/załącznik nr 8/ Ochrona przyrody w obszarze koncesji PARKI NARODOWE Na obszarze koncesji 18/99/p Pyzdry nie są zlokalizowane Parki Narodowe.

REZERWATY Rezerwaty przyrody znajdujące się na obszarze koncesji 18/99/p Pyzdry to:  Rezerwat przyrody Czeszewski Las  Rezerwat przyrody Dwunastak

Rezerwat przyrody Czeszewski Las Lokalizacja względem obszaru koncesyjnego: Rezerwat zlokalizowany jest w zachodniej części obszaru koncesyjnego na granicy trzech gmin: Żerków, Miłosław oraz Nowe Miasto nad Wartą w okolicy lewego brzegu Warty na wysokości przeprawy promowej w Czeszewie (powiat wrzesiński). W skład rezerwatu weszły m.in. istniejące na tym terenie od 1959 r. rezerwaty „Czeszewo” i „Lutynia” Opis: Celem powołania rezerwatu jest ochrona łęgu wiązowo-jesionowego oraz grądu niskiego, rosnących na okresowo zalewanych terasach doliny Warty. Powierzchnia rezerwatu to 222,62 ha. Rosną tu wspaniałe drzewostany, a wśród nich dęby osiągające wiek ok. 160 lat, wysokość do 34 m i do 400 cm obwodu pni. Obniżenia terenowe zajmują lasy łęgowe, w których występują w górnym piętrze dęby szypułkowe, jesiony wyniosłe, wiązy szypułkowe i pospolite, natomiast dolne piętro tworzą graby zwyczajne, lipy drobnolistne i klony polne. W skład bardzo bujnego runa wchodzą m.in.: czyściec leśny, czartawa pospolita, jeżyna popielica, kostrzewa olbrzymia i ziarnopłon wiosenny. W miejscach wyżej położonych występują lasy gradowe, które

89 tworzą dęby szypułkowe z udziałem jesionów wyniosłych, lip drobnolistnych i grabów zwyczajnych w domieszce z wiązami pospolitymi i klonami zwyczajnymi. Na runo tego zespołu składają się: gwiazdnica wielkokwiatowa, groszek wiosenny, jaskier różnolistny, kokoryczka wielokwiatowa, marzanka wonna, czyściec leśny, świerząbek gajowy, prosownica rozpierzchła i turzyca odległokłosa. Osobliwością jest rosnący w rezerwacie okazały klon zwyczajny, osiągający 34 m wysokości i 80 cm średnicy pnia.

Rezerwat przyrody Dwunastak Lokalizacja względem obszaru koncesyjnego: Rezerwat położony jest przy zachodniej granicy obszaru koncesyjnego przy drodze Mirosław-Czeszewo. Opis: Utworzony w 1959r., w celu zachowania ze względów naukowych i dydaktycznych fragmentu grądu niskiego, łęgu i lasu mieszanego o cechach zespołów naturalnych. Powierzchnia rezerwatu to 8,95 ha. Drzewostan, o niejednolitym charakterze, składa się głównie z dębów i sosen o wysokości do 30 m, w wieku do 160 lat oraz domieszkę stanowi grab, lipa, klon, jesion, wiąz, rzadziej jawor, olcha i jodła. Szczególnie interesujące jest tutaj bujne runo leśne, charakterystyczne dla naturalnych lasów środkowoeuropejskich. Z opisywanych w rezerwacie rzadkich roślin tu występujących stwierdzono jedynie występowanie kruszczyka (Epipactis latifolia). Występuje w południowo-wschodniej części rezerwatu. Tablica informacyjna znajduje się 100 m od leśniczówki Sarnice w kierunku Czeszewa.

PARKI KRAJOBRAZOWE Parki krajobrazowe znajdujące się na obszarze koncesji 18/99/p Pyzdry to:  Park Krajobrazowy Żrekowsko-Czeszewski  Park Krajobrazowy Nadwarciański

Park Krajobrazowy Żerkowsko-Czeszewski Lokalizacja względem obszaru koncesyjnego: Większa część z całkowitej powierzchni tego parku krajobrazowego znajduje się w zachodniej części obszaru koncesyjnego na terenie gmin: Miłosław, zerków oraz Nowe Miasto na Wartą. Opis: Żerkowsko-Czeszewski Park Krajobrazowy utworzono w 1994 r. na powierzchni 156,4 km2 na pograniczu powiatów wrzesińskiego, jarocińskiego i średzkiego. Leży w środkowej części Wielkopolski i dzieli się na dwie różniące się części: północną o krajobrazie leśnym i łąkowym oraz południową o krajobrazie rolniczym. Urozmaicona rzeźba powierzchni Parku jest wynikiem działalności lodowca, zaś jej formy to: wysoczyzna morenowa płaska i falista na północ od Warty, Pradolina Warszawsko-Berlińska pośrodku i leżący dalej na południe Wał Żerkowski z kulminacją na Łysej Górze (161 m n.p.m.). Znaczną powierzchnię, bo blisko 40%, zajmują lasy, a najpiękniejsze i najbardziej cenne przyrodniczo są leżące w północnej części tzw. lasy czeszewskie, zajmujące terasy dolin Warty i dolnej Lutyni. Najważniejsze składniki tych lasów to jesiony zwyczajne, dęby szypułkowe, lipy drobnolistne i olsze czarne. Natomiast w południowej części Parku szata leśna jest w znacznym stopniu przekształcona i występują tu głównie sztuczne monokultury sosnowe. Zanotowano tutaj ok. 800 gatunków roślin naczyniowych, wśród których jest wiele gatunków chronionych i rzadkich, np.: bluszcz, marzanka wonna, konwalia majowa, czyściec leśny, kopytnik pospolity, kokoryczka wielokwiatowa, kruszczyk szerokolistny, grzybienie białe, grążel żółty. Również bogata jest tu fauna, z rzadkimi gatunkami zwierząt bezkręgowych (zwłaszcza ślimaków świdrzyków w rezerwacie faunistycznym „Dębno nad Wartą”). W Parku gniazduje ok. 210 gatunków ptaków, m.in.: orlik krzykliwy, bielik, rybołów, bocian czarny, zimorodek, dzięcioł średni, wiele ptaków wodnych. Najcenniejsze fragmenty lasów Parku chronią rezerwaty „Dwunastak” i „Czeszewski Las”. Przy drodze z Żerkowa do Śmiełowa urządzono punkt widokowy na pobliską wieś Brzostków i krajobraz pradoliny. Obok walorów przyrodniczych Park ma również wiele wartości historyczno-pamiątkowych. Poza licznymi znaleziskami archeologicznymi, cmentarzyskami czy grodziskami godne uwagi są zabytki architektury, m.in. upamiętniony pobytem Adama Mickiewicza pałac w Śmiełowie (powiat jarociński), miasto Miłosław wsławione zwycięską bitwą w 1848 r. i pierwszym w Polsce pomnikiem Juliusza Słowackiego, wieś Dębno (powiat średzki)

90 z kościołem gotyckim, a także znajdujące się w wielu miejscowościach zabytki budownictwa drewnianego, sztuki ogrodowej, zabudowania folwarczne.

Park Krajobrazowy Nadwarciański Lokalizacja względem obszaru koncesyjnego: Park krajobrazowy zlokalizowany jest w północno-wschodniej części obszaru koncesyjnego na terenie gminy Pyzdry, Lądek oraz Zagórów. Opis: Nadwarciański Park Krajobrazowy powstał rozporządzeniem Wojewody Konińskiego w 1995 roku. Jego powierzchnia to 13 428 ha. Utworzony został w celu ochrony środowiska przyrodniczego, swoistych cech krajobrazu dolinnego, zachowania ze względów naukowych i dydaktycznych miejsc lęgowych ptaków, a także zabezpieczenia wartości historycznych i kulturowych. Zasadniczym elementem decydującym o charakterze Nadwarciańskiego Parku Krajobrazowego jest Pradolina Warszawsko-Berlińska. Powstała ona u schyłku ostatniego zlodowacenia na skutek żłobienia powierzchni ziemi wodami topniejącego lodowca. Obecna dolina jest więc korytem dawnej, potężnej, szerokiej na kilka kilometrów rzeki. Współcześnie rzeka Warta osiąga w obrębie Parku zaledwie kilkadziesiąt metrów szerokości. Meandrując pozostawiła ona w dolinie liczne starorzecza i smugi, otoczone dziś rozległymi łąkami i pastwiskami, wśród których odnaleźć można liczne wydmy. Warunki w dolinie Warty kształtowane są przez okresowe powodzie przypadające na okres wiosenny oraz nieregularne wezbrania letnie. Od występowania i poziomu tych zjawisk zależy życie ogromnej ilości organizmów – im zawdzięcza dolina tak duże bogactwo gatunków.

OBSZARY CHRONIONEGO KRAJOBRAZU Obszary Chronionego Krajobrazu znajdujące się na obszarze koncesji 18/99/p Pyzdry to:  OChK Szwajcaria Żerkowska  OChK Pyzdrski

Obszar Chronionego Krajobrazu Szwajcaria Żerkowska Lokalizacja względem obszaru koncesyjnego: Obszar położony jest w zachodniej części obszaru koncesyjnego na terenie gminy Zerków, Nowe Miasto nad Wartą oraz Miłosław. Opis: Utworzenie tego obszaru miało na celu zabezpieczenie przed zniszczeniem walorów przyrodniczych okolic Żerkowa, charakteryzujących się bardzo urozmaiconą rzeźbą terenu, bogatą szatą roślinną i występowaniem rzadkich gatunków zwierząt. Ochroną objęta jest tu unikatowa, urozmaicona rzeźba terenu, pełna wzniesień, parowów, erozyjnych rozcięć. Chronione są tu też tutejsze lasy. Całkowita powierzchnia obszaru wynosi 14 750 ha. W przeważającej większości, oprócz fragmentu w części zachodniej, Obszar Chronionego Krajobrazu wchodzi w skład Żerkowsko – Czeszewskiego Parku Krajobrazowego.

Obszar Chronionego Krajobrazu Pyzdrski Lokalizacja względem obszaru koncesyjnego: Granica obszaru rozciąga się przez środkową oraz zachodnią część obszaru koncesyjnego na terenie gminy Pyzdry, Lądek oraz Zagórów. Opis: Został powołany na mocy Uchwały nr 53 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Koninie z dnia 29 sierpnia 1986 roku. Powierzchnia całkowita obszaru wynosi 30 000 ha. Obszar chronionego krajobrazu utworzono w celu ochrony obszarów o cechach środowiska zbliżonego do stanu naturalnego oraz konieczności zapewnienia społeczeństwu warunków niezbędnych dla regeneracji sił w środowisku reprezentującym korzystne właściwości dla rozwoju turystyki i wypoczynku.

ZESPOŁY PRZYRODNICZO – KRAJOBRAZOWE Na obszarze koncesji nr 18/99/p Pyzdry nie znajdują się zespoły przyrodniczo-krajobrazowe.

UŻYTKI EKOLOGICZNE gminy Jarocin, Żerków, Blizanów, Grodziec, Rzgów W obszarze koncesji, na terenie w/w gmin nie występują użytki ekologiczne.

91 gmina Lądek W obszarze koncesji, na terenie gminy Lądek znajduje się użytek ekologiczny ustanowiony Uchwałą Nr V/29/03 Rady Gminy Lądek z dnia 30 stycznia 2003 r. w sprawie uznania za użytek ekologiczny (Dz. Urz. Woj. Wielk. Nr 67, poz. 1272). Został utworzony na gruntach w dolinie rz. Warty na terenie Nadwarciańskiego Parku Krajobrazowego. gminy Słupca, Strzałkowo, Zagórów, Kołaczkowo W obszarze koncesji, na terenie w/w gmin nie występują użytki ekologiczne. gmina Miłosław  Pasieka – użytek ekologiczny utworzony Uchwałą Nr XXIV/168/09 Rady Miejskiej w Miłosławiu z dnia 2 czerwca 2009 r. (Dz. U. Woj. Wielk. Nr 142, poz. 2369 ze zm.). Na powierzchni 20,1 ha znajdują się cenne siedliska przyrodnicze: łąki selernicowe, łąki trzęślicowe i niżowe łąki użytkowane ekstensywnie ze stanowiskiem czarcikęsika Kluka, fiołka mokradłowego i goryczki wąskolistnej gminy Pyzdry, Września, Chocz, Czermin W obszarze koncesji, na terenie w/w gmin nie występują użytki ekologiczne. gmina Gizałki  Użytek ekologiczny o pow. 6,70 ha położony na terenie Leśnictwa Gizałki oddz. 100b, kat. pow. – bagno,  Użytek ekologiczny o pow. 2,96 ha położony na terenie Leśnictwa Biała Królikowska oddz. 145a, kat. pow. – bagno. gmina Nowe Miasto nad Wartą W obszarze koncesji, na terenie w/w gmin nie występują użytki ekologiczne.

POMNIKI PRZYRODY Tabela nr 11 Pomniki przyrody zlokalizowane w gminach w obszarze koncesji Pyzdry.

Nazwa pomnika/gatunek Kategoria pomnika Położenie Obwód [cm] Gmina Jarocin W obszarze koncesji, na terenie w/w gminy nie występują pomniki przyrody. Gmina Żerków 2 Jesiony wyniosłe Drzewo Park w Żerkowie 362, 380 Topola biała Drzewo Park w Kretkowie 479 3 Topole białe Drzewo Park w Żerkowie 410, 420, 350 2 Dęby bezszypułkowe Drzewo Leśnictwo Rozmarynow 568, 587 5 Dębow bezszypułkowych Drzewo Leśnictwo Warta 550, 475, 530, 475, 590 Dąb szypułkowy Drzewo Park w Brzostkowie 600 Dąb bezszypułkowy Drzewo Przy drodze Żerkow-Ludwinow 485 Jesion wyniosły Drzewo Przy drodze Żerkow-Ludwinow 526 2 Dęby szypułkowe Drzewo Park w Kretkowie 510, 470 3 Dęby szypułkowe Drzewo Lubinia Mała 670, 590, 390 Jesion wyniosły Drzewo Park w Żerkowie 380 Jesion wyniosły Drzewo Park w Żerkowie 397 Grab pospolity Drzewo Park w Żerkowie 450 Dąb szypułkowy Drzewo Park w Żerkowie 400 Jesion wyniosły Drzewo Park w Żerkowie 470 Klon polny Drzewo Park w Żerkowie 320 Jesion wyniosły Drzewo Park w Żerkowie 360 Jesion wyniosły Drzewo Park w Żerkowie 320 Jesion wyniosły Drzewo Park w Żerkowie 360 Jesion wyniosły Drzewo Park w Żerkowie 360 Park Park Kretków -

Nazwa pomnika/gatunek Kategoria pomnika Położenie Obwód [cm] Gminy Blizanów, Grodziec, Rzgów W obszarze koncesji, na terenie w/w gmin nie występują pomniki przyrody. Gmina Lądek Park Uniwersytetu A.Mickiewicza Wierzba biała Drzewo 330 w Poznaniu Park Uniwersytetu A.Mickiewicza Lipa drobnolistna Drzewo 550 w Poznaniu Sosna czarna Drzewo park dworski w Lądzie 250 Orzech czarny Drzewo park dworski w Lądzie 331 Jesion wyniosły Drzewo park dworski w Lądzie 280 Dąb szypułkowy Drzewo park dworski w Lądzie 390 Klon polny Drzewo park dworski w Lądzie 240 Klon polny - 2 drzewa Drzewo park dworski w Lądzie 220 Jesion wyniosły Drzewo park dworski w Lądzie 350 Dąb szypułkowy Drzewo park dworski w Lądzie 307 Gmina Słupca, Strzałkowo W obszarze koncesji, na terenie w/w gmin nie występują pomniki przyrody. Gmina Zagórów Grabina-przy zabudowaniach Dąb szypułkowy Drzewo 460 Ignacego Zelki Grabina-wśród zabudowań Dąb szypułkowy Drzewo 460 Ignacego Zelki Przy szosie Zagorow-Drzewce- Dąb szypułkowy Drzewo 380 Trabczyn Platan klonolistny Drzewo Park PGR w Łukomiu 360 Jesion wyniosły Drzewo Park PGR w Łukomiu 270 Jesion wyniosły Drzewo Park PGR w Łukomiu 320 Buk zwyczajny Drzewo Park PGR w Łukomiu 370 Aleja grabowa - 200 drzew Drzewo Park w Łukomiu 100-250 Kasztanowiec zwyczajny Drzewo Przy Kościele w Zagórowie 390 Lipa drobnolistna Drzewo Przy Kościele w Zagórowie 420 Topola biała Drzewo nad Wartą 350 Topola czarna Drzewo nad Wartą 387 Dąb szypułkowy Drzewo oddz. 17f 390 Gmina Kołaczkowo Kołaczkowo – Park im. Wł. 2 Tulipanowce amerykańskie Drzewo 240 Reymonta Gmina Miłosław Dąb szypułkowy – grupa 34 Las – Nadleśnictwo Jarocin, Drzewo 310-500 drzew Leśnictwo Warta, oddz.178d Nadleśnictwo Jarocin, Leśnictwo Dąb szypułkowy – grupa 5 drzew Drzewo 310-430 Warta, oddz.178f Las – Nadleśnictwo Jarocin, Dąb szypułkowy – grupa 5 drzew Drzewo 380-615 Leśnictwo Warta, oddz.178a Miłosław – park miejski, obok Sosna czarna Drzewo 260 domu ogrodnika przy wejściu Miłosław – park miejski w Jesion wyniosły Drzewo 400 pobliżu torów kolejowych Perłowiec japoński Drzewo Miłosław – park miejski 240 Miłosław – park miejski przy Dąb szypułkowy Drzewo drodze w pobliżu pomnika J. 450 Słowackiego Miłosław – park miejski w Dąb szypułkowy Drzewo otoczeniu dębów przy rowie po 540 płd. stronie stawu Miłosław – park miejski obok Buk pospolity Drzewo 290 miłorzęba Lipa drobnolistna - aleja Drzewo Karpy – Miłosław, przy drodze 140-450 Lipa drobnolistna Drzewo Lipie – Miłosław, po obu 140-420

Nazwa pomnika/gatunek Kategoria pomnika Położenie Obwód [cm] stronach drogi Biechowo-Gorzyce, po lewej Sosna pospolita Drzewo 280 stronie drogi Biechowo-Gorzyce, po lewej Sosna pospolita Drzewo 201 stronie drogi Nadleśnictwo Jarocin, Leśnictwo Lipa drobnolistna Drzewo 450 Sarnice – koło leśniczówki Miłorząb japoński Drzewo Miłosław – park miejski 270 Nadleśnictwo Jarocin, Leśnictwo Dąb szypułkowy Drzewo 430 Sarnice – w pobliżu leśniczówki Dąb bezszypułkowy – grupa 3 Nadleśnictwo Jarocin, Leśnictwo Drzewo 328-608 drzew Sarnice, oddz.43c Nadleśnictwo Jarocin, Leśnictwo Dąb szypułkowy – grupa 3 drzew Drzewo 520, 560, 490 Warta, przy osadzie leśniczego Nadleśnictwo Jarocin, Leśnictwo Dąb bezszypułkowy „August” Drzewo 446 Sarnice, oddz. 45a Dąb szypułkowy „Dąb Drzewo Miłosław park 655 Słowackiego” Gmina Pyzdry Lipa drobnolistna Drzewo Pyzdry ul. Wrocławska 420 Lipa drobnolistna Drzewo Pyzdry ul. Zwierzyniec 6 450 Dąb szypułkowy Drzewo przy drodze w m. Ciemierów Kol. 470 Gmina Września W obszarze koncesji, na terenie w/w gminy nie występują pomniki przyrody. Gmina Chocz Dąb szypułkowy Drzewo Stara Kaźmierka 474 Dąb szypułkowy Drzewo Niniew 390 Dąb szypułkowy Drzewo Niniew 406 Gmina Czermin Dąb szypułkowy Drzewo Wieszczyn 380 Dąb szypułkowy Drzewo Wieszczyn 350 Gmina Gizałki Szymanowice –cmentarz Dąb szypułkowy – 9 drzew Drzewo parafialny (przy drodze z 340-350 Szymanowic do Leszczycy) Gmina Nowe Miasto nad Wartą W obszarze koncesji, na terenie w/w gminy nie występują pomniki przyrody.

OBSZARY CENNE PRZYRODNICZO gminy Jarocin, Żerków, Blizanów, Grodziec, Rzgów, Lądek, Słupca, Strzałkowo, Zagórów, Kołaczkowo W obszarze koncesji, na terenie w/w gminy nie występują lub ze względu na brak szczegółowych inwentaryzacji przyrodniczych nie zostały stwierdzone inne obszary cenne przyrodniczo, niż wymienione wcześniej. gmina Miłosław Pewne obszary na terenie gminy należy traktować, jako cenne z powodu wysokiego stopnia zachowania ich naturalnej struktury (np. fragmenty dojrzałych drzewostanów gradowych i łęgowych oraz olsów, także ekosystemy rzeczne; lokalnie zostały one objęte ochroną rezerwatową). Drugą grupą obszarów cennych są środowiska pochodzenia antropogenicznego, których istnienie wiąże się ze zmianami wprowadzonymi na trwale z powodów gospodarczych bądź kulturowych; należą do nich m, in. stawy hodowlane, torfianki i wyrobiska, parki podworskie oraz stare zadrzewienia alejowe. W wielu przypadkach, mimo że obiekty te utworzono z poza przyrodniczych pobudek, zasiedlone zostały one przez obiektywnie wartościowy zestaw gatunków roślin i zwierząt, w wielu przypadkach prawnie chronionych. Na podkreślenie zasługuje fakt, że te obszary stały się zastępczym miejscem występowania i rozrodu ginących i zagrożonych gatunków; powodem tych zmian przestrzennych było zdegradowanie naturalnych środowisk występowania tych organizmów w bliższym i dalszym sąsiedztwie, a mechanizmem zasiedlania - adaptacja części gatunków do nowych,

94 zbliżonych do pierwotnych warunków. Niewielkie już powierzchnie zanikających ekosystemów zbliżonych do naturalnych bądź seminaturalne, będące pozostałością przyrody pierwotnej, winny być bezdyskusyjnie objęte stosownymi formami ochrony, przy czym ochrona przyrody winna tam być kryterium nadrzędnym w stosunku do innych funkcji tych obszarów (gospodarcza, rekreacyjna, kulturowa). gminy Pyzdry, Września, Chocz, Czermin, Gizałki, Nowe Miasto nad Wartą W obszarze koncesji, na terenie w/w gminy nie występują lub ze względu na brak szczegółowych inwentaryzacji przyrodniczych nie zostały stwierdzone inne obszary cenne przyrodniczo, niż wymienione wcześniej.

STANOWISKA ROZRODU I STAŁEGO PRZEBYWANIA ZWIERZĄT GATUNKÓW CHRONIONYCH gmina Jarocin W obszarze koncesji, na terenie w/w gminy nie występują stanowiska rozrodu i stałego przebywania zwierząt gatunków chronionych. gmina Żerków W obszarze koncesji na terenie gminy Żerków znajdują się stanowiska rozrodu i stałego przebywania następujących gatunków zwierząt chronionych:  Bocian czarny  Kania ruda gmina Blizanów W obszarze koncesji, na terenie w/w gminy nie występują stanowiska rozrodu i stałego przebywania zwierząt gatunków chronionych. gmina Grodziec W obszarze koncesji na terenie gminy Grodziec znajdują się stanowiska rozrodu i stałego przebywania następujących gatunków zwierząt chronionych:  Bocian czarny gmina Rzgów, Lądek, Słupca, Strzałkowo W obszarze koncesji, na terenie w/w gmin nie występują stanowiska rozrodu i stałego przebywania zwierząt gatunków chronionych. gmina Zagórów W obszarze koncesji na terenie gminy Żagórów znajdują się stanowiska rozrodu i stałego przebywania następujących gatunków zwierząt chronionych:  Bóbr europejski gmina Kołaczkowo W obszarze koncesji na terenie gminy Kołaczkowo znajdują się stanowiska rozrodu i stałego przebywania następujących gatunków zwierząt chronionych:  Bocian czarny  Bielik gmina Miłosław W obszarze koncesji na terenie gminy Miłosław znajdują się stanowiska rozrodu i stałego przebywania następujących gatunków zwierząt chronionych:  Bocian czarny  Kania ruda

95 gmina Pyzdry W obszarze koncesji na terenie gminy Pyzdry znajdują się stanowiska rozrodu i stałego przebywania następujących gatunków zwierząt chronionych:  Bocian czarny  Bóbr europejski gmina Września, Chocz W obszarze koncesji, na terenie w/w gmin nie występują stanowiska rozrodu i stałego przebywania zwierząt gatunków chronionych. gmina Czermin W obszarze koncesji na terenie gminy Czermin znajdują się stanowiska rozrodu i stałego przebywania następujących gatunków zwierząt chronionych:  Bóbr europejski gmina Gizałki W obszarze koncesji na terenie gminy Gizałki znajdują się stanowiska rozrodu i stałego przebywania następujących gatunków zwierząt chronionych:  Bocian czarny  Bóbr europejski gmina Nowe Miasto nad Wartą W obszarze koncesji na terenie gminy Nowe Miasto nad Wartą znajdują się stanowiska rozrodu i stałego przebywania następujących gatunków zwierząt chronionych:  Bocian czarny  Kania ruda

Informacja o występowaniu stref ochronnych ostoi, miejsc rozrodu w poszczególnych gminach, w obrębie których zlokalizowany jest przedmiotowy obszar koncesyjny została przedstawiona na podstawie informacji pozyskanych w Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Poznaniu (pismo znak: WSI-II.403.3.2013.EB z dnia 23.01.2013r. – załącznik nr 9). Lokalizacja istniejących stref ochronnych, ostoi, miejsc rozrodu lub regularnego przebywania chronionych gatunków zostanie przeanalizowana i uaktualniona na etapie studyjnego wyznaczania prac geologicznych w obszarze koncesyjnym, przez przyrodnika prowadzącego nadzór przyrodniczy na podstawie danych pozyskanych przez Inwestora z Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Poznaniu.

KORYTARZE EKOLOGICZNE, SIEĆ ECONET gmina Jarocin Według Krajowej Sieci Ekologicznej EKONET–PL, gmina Jarocin powiązana jest korytarzami ekologicznymi o znaczeniu krajowym z gminami ościennymi. Są to doliny głównych cieków gminy, tzn. Lutyni i Lubieszki. Lokalnymi łącznikami są doliny mniejszych cieków jak Lipinka i Żybura. Ponadto w Tarcach znajduje się interesujący system siedmiu stawów przepływowych. gmina Żerków W obszarze koncesji na terenie gminy występują dwa korytarze ekologiczne o znaczeniu regionalnym, związane z dolinami rzeki Warty i Prosny. Korytarzami o mniejszym znaczeniu na terenie gminy są również doliny rzek Lutyni, Lubieszki i innych cieków.

96 gmina Blizanów, Grodziec, Rzgów W obszarze koncesji, na terenie w/w gmin nie występują korytarze ekologiczne oraz sieć econet. gmina Lądek Przez obszar gminy Lądek przebiegają dwa korytarze ekologiczne. Pierwszym z mich jest korytarz ekologiczny o nazwie 19M, który biegnie wzdłuż koryta rzeki Warty. Drugim korytarzem ekologicznym na tym obszarze jest korytarz o nazwie 28k związany z dolina rzeki Meszny. gmina Słupca W obszarze koncesji na terenie gminy słupca znajduje się korytarz ekologiczny 28k, jest on bezpośrednio związany z doliną rzeki Meszny. gmina Strzałkowo W obszarze koncesji, na terenie gminy nie występują korytarze ekologiczne oraz sieć econet. gmina Zagórów Przez obszar koncesji znajdujący się na terenie gminy Zagórów przebiega korytarz ekologiczny 19M, biegnący wzdłuż koryta rzeki Warty. gmina Kołaczkowo Przez południowy skraj gminy Kołaczkowo przebiega niewielki obszar będący korytarzem ekologicznym 19M. Korytarz ten związany jest z dolina rzeki Warty oraz terenami przyległymi. gmina Miłosław Znaczna, południowa część obszaru gminy znajdująca się w obszarze koncesji położona jest w zasięgu korytarza ekologicznego nr 27k, biegnącego wzdłuż rzeki Warty. gmina Pyzdry Przez teren gminy Pyzdry przebiegają dwa korytarze ekologiczne, są nimi: korytarz ekologiczny nr 19M biegnący wzdłuż rzeki Warty oraz korytarz ekologiczny nr 37k biegnący wzdłuż rzeki Prosny. gmina Września W obszarze koncesji, na terenie gminy nie występują korytarze ekologiczne oraz sieć econet. gmina Chocz, Czermin, Gizałki Przez teren w/w gmin przebiega korytarz ekologiczny nr 37k, biegnący wzdłuż koryta rzeki Prosny. gmina Nowe Miasto nad Wartą W północnej części gminy przebiega korytarz ekologiczny nr 27k, biegnący wzdłuż koryta rzeki Warty

10.3. Obszary NATURA 2000 znajdujące się w bezpośrednim sąsiedztwie granic obszaru koncesji PYZDRY

/załącznik nr 3/ Lokalizacja przedsięwzięcia na tle obszarów Natura 2000 /załącznik nr 10/ Ochrona przyrody w strefie 20 km od granic koncesji

Obszary Natura 2000 znajdujące się w zasięgu 20 km od granic obszaru koncesji 18/99/p Pyzdry to:  Obszar Specjalnej Ochrony Ostoja Rogalińska PLB300017  Obszar Specjalnej Ochrony Dąbrowy Krotoszyńskie PLB300007  Specjalny Obszar Ochrony Dolina Średzkiej Strugi PLH300057

 Specjalny Obszar Ochrony Dolina Cybiny PLH300038  Specjalny Obszar Ochrony Grądy w Czerniejewie PLH300049  Specjalny Obszar Ochrony Pojezierze Gnieźnieńskie PLH300026  Specjalny Obszar Ochrony Puszcza Bieniszewska PLH300011  Specjalny Obszar Ochrony Dąbrowy Krotoszyńskie PLH300002  Specjalny Obszar Ochrony Rogalińska Dolina Warty PLH300012  Specjalny Obszar Ochrony Glinianki w Lenartowicach PLH300048

Obszar Specjalnej Ochrony (OSO) Ostoja Rogalińska PLB300017 Lokalizacja względem granic obszaru koncesyjnego: Obszar położony jest w odległości około 18 km na zachód od granic obszaru koncesji na terenie gminy Zaniemyśl oraz Książ Wielkopolski. Charakterystyka obszaru: Obszar leży na Nizinie Wielkopolskiej, na południe od Poznania. W części północnej zajmuje powierzchnię Wielkopolskiego Parku Narodowego, położonego na Pojezierzu Wielkopolskim, w krajobrazie polodowcowym, o bardzo zróżnicowanej rzeźbie terenu, na lewym brzegu Warty. Znajduje się tutaj 12 jezior - głównie eutroficznych (m.in. Jezioro Łódzkie, Dymaczewskie, Witobelskie, Góreckie, Rosnowskie), a najwyższym wzniesieniem moreny czołowej (132 m n.p.m.) jest Osowa Góra. Występuje tu część najdłuższego w Polsce ozu Bukowo-Mosińskiego oraz wydmy, rynny i głazy narzutowe. Są tu też łąki trzęślicowe i pełnikowe. Większą część powierzchni ostoi pokrywają drzewostany sosnowe (70%) z domieszką dębu, świerka, brzozy, grabu i lipy. W pobliżu jezior i rzek, na terenach wilgotnych, występują łęgi wiązowo- jesionowe; tereny bagienne zajmują lasy z olszą czarną, a zarośla łozowe tworzy wierzba i kruszyna. W okolicy Jez. Wielkomiejskiego znajduje się cenny kompleks łąkowo-torfowiskowy na kredzie jeziornej z roślinnością kalcyfilną. Część południowa obszaru leży w granicach Rogalińskiego Parku Krajobrazowego, na obu brzegach Warty, na terenie Kotliny Śremskiej. Obszar zajmuje tu fragment doliny Warty, gdzie rzeka meandrując utworzyła na terasie zalewowej liczne starorzecza. Otaczają je łąki i bagna. W dolinie zachowały się płaty lasów łęgowych (w tym zagrożonych w skali kraju łęgów wierzbowych i topolowych), a na wyższych terasach kompleksy grądów. Osobliwością jest grupa ponad 1000 dębów o obwodach od 2 do 9,5 m; najstarsze kilkusetletnie (w tym 3 okazy liczące ponad 500 lat każdy - w parku w Rogalinie); 44 drzewa są martwe; występująca tu populacja kozioroga dębosza żerując na dębach niszczy je. Większą część obszaru pokrywają lasy, duży jest też udział gruntów ornych. W granicach obszaru występuje, co najmniej 26 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasie, 7 gatunków z Polskiej Czerwonej Księgi (PCK). W okresie lęgowym obszar zasiedla, co najmniej 1% populacji krajowej (C6) kani czarnej (PCK) i kani rudej, (PCK); nieregularnie gnieździ się batalion (PCK). Gęś zbożowa zimuje w liczbie przekraczającej 1% populacji szlaku wędrówkowego(C3), osiągając liczebność do 8000 osobników. Ostoja Rogalińska jest jedną z najważniejszych w Polsce ostoi rybitwy czarnej i dzięcioła średniego.

Klasy siedlisk: % pokrycia Lasy iglaste 25% Lasy liściaste 6% Lasy mieszane 20% Siedliska łąkowe i zaroślowe (ogólnie) 18% Siedliska rolnicze (ogólnie) 29% Wody śródlądowe (stojące i płynące) 2%

Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Ciconia nigra Bocian czarny - Ciconia ciconia Bocian biały - Pernis apivorus Trzmielojad zwyczajny C Milvus migrans Kania czarna C Milvus milvus Kania ruda - Haliaeetus albicilla Bielik zwyczajny - Circus aeruginosus Błotniak stawowy - Circus cyaneus Błotniak zbożowy - Circus pygargus Błotniak łąkowy - Aquila pomarina Orlik krzykliwy - Porzana porzana Kureczka nakrapiana - Crex crex Derkacz - Grus grus Żuraw szary - Philomachus pugnax Batalion - Sterna hirundo Rybitwa zwyczajna - Chlidonias niger Rybitwa czarna C Alcedo atthis Zimorodek - Dryocopus martius Dzięcioł czarny C Dendrocopos medius Dzięcioł średni - Lullula arborea Lerka - Anthus campestris Świergotek polny - Luscinia svecica Podróżniczek - Sylvia nisoria Jarzębatka - Ficedula parva Muchołówka mała - Lanius collurio Gąsiorek - Emberiza hortulana Ortolan -

Regularnie występujące Ptaki Migrujące nie wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG:

Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru

Anser fabalis Gęś zbożowa B Anser albifrons Gęś białoczółka B

BEZKRĘGOWCE wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Vertigo angustior Poczwarówka zwężona - Unio crassus Skójka gruboskorupowa -

Zagrożenia: Przyroda obszaru jest zagrożona ze względu na bliskość Poznania i jego przemysłu, silną presję turystyczną i rekreacyjną, lokalizowanie elektrowni wiatrowych, penetrację siedlisk, zmianę stosunków wodnych, zanieczyszczenie wód, zasypywanie starorzeczy, wycinanie lasów łęgowych. Problemem jest również zalesianie łąk, pastwisk oraz torfowisk i bagien, wyrąb drzew, a także usuwanie martwego drewna z lasu. Głównym problemem jest silnie rozwinięte w granicach Parku budownictwo, lokalizacja i eksploatacja składowisk odpadów komunalnych i niekomunalnych, miejsca zrzutów ścieków, hałas.

Status ochronny: Występują następujące formy ochrony: Park Narodowy: Wielkopolski. Park Krajobrazowy: Rogaliński. Rezerwaty przyrody: Goździk siny w Grzybnie, Krajkowo.

Obszar Specjalnej Ochrony (OSO) Dąbrowy Krotoszyńskie PLB300007 Lokalizacja względem granic obszaru koncesyjnego: Obszar położony jest w odległości około 17 km na południe od granic obszaru koncesyjnego, na terenie gminy Dobrzyca i Pleszew. Charakterystyka obszaru: Nazwą "Płyta Krotoszyńska" określana jest zachodnia część Wysoczyzny Kaliskiej (południowa Wielkopolska) charakteryzująca się zaleganiem ciężkich utworów geologicznych na powierzchni oraz dominacją lasów dębowych, budowanych głównie przez dąb szypułkowy Quercus robur. Ostoja stanowi część płaskiej, zdenudowanej wysoczyzny dennomorenowej, zbudowanej głównie z glin zwałowych szarych zlodowacenia środkowopolskiego, o miąższości od 18 do 22 m. Skały macierzyste wykazują na rozległych obszarach znaczną spoistość, co powoduje długotrwałe stagnowanie wód opadowych w lokalnych zagłębieniach napowierzchni gruntu. W takich warunkach wykształciły się tam m.in. specyficzne gleby zaliczane do opadowo-glejowych. Na omawianym obszarze dominują powierzchniowo kwaśne dąbrowy z klasy Quercetea robori-petraeae, przede wszystkim dobrze zachowane fitocenozy dąbrowy trzcinnikowej, a także mokrej dąbrowy trzcinnikowej. Podkreślić należy także występowanie płatów acydofilnego lasu grabowo- dębowego Aulacomnio androgyni-Quercetum roboris - subendemicznego zespołu południowej Wielkopolski. Najżyźniejsze siedliska leśne Płyty Krotoszyńskiej porasta grąd środkowoeuropejski (przy wschodnich kresach swego zasięgu), a także, w najwilgotniejszych zagłębieniach, łęg olszowy i wiązowo-jesionowy. Na granicy swojego zasięgu wykształca się także uboga buczyna niżowa. Wśród roślinności nieleśnej na szczególną uwagę zasługują zbiorowiska torfowisk niskich (szuwary) i przejściowych objętych ochroną w rezerwacie "Mszar Bogdaniec", a także zmiennowilgotne łąki trzęślicowe, z których najciekawsze zachowały się w okolicach Chwaliszewa i Kurocha. Dąbrowy Krotoszyńskie to jeden z największych i najbardziej znanych w Europie zwartych kompleksów lasów dębowych – tym samym jest to obszar o wybitnym znaczeniu z punktu widzenia Dyrektywy Siedliskowej. Na omawianym obszarze stwierdzono dotychczas występowanie 13 typów siedlisk z Załącznika I tej dyrektywy, w tym 3 uznane za priorytetowe oraz 4 mające znaczenie dla przedmiotów ochrony obszaru. Stwierdzono występowania 23 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej oraz kolejnych 42 migrujących gatunków ptaków, niewymienionych w załączniku I Dyrektywy Ptasiej. Jest to bardzo ważna ostoja dzięcioła średniego osiągającego tu liczebność około 450-460 par (ponad 4% populacji krajowej). Ostoja ma znaczenie ma również dzięcioła zielonosiwego (20-25 par - >1%). Obszar cechuje się dużym bogactwem florystycznym (ponad 850 taksonów) oraz występowaniem licznych roślin zagrożonych i ginących w skali kraju i regionu (ponad 80). Wśród tych pierwszych na szczególne podkreślenie zasługuje populacja turzycy Buxbauma Carex buxbaumii - taksonu zagrożonego w Polsce i do niedawna uważanego za wymarły w Wielkopolsce. Ponadto obszar stanowi ważne, z chorologicznego punktu widzenia, skupienie flory górskiej na niżu. Do stwierdzonych tu gatunków z centrum występowania na obszarach górskich należą między innymi: przywrotnik prawie nagi Alchemilla glabra, jarzmianka większa Astrantia major, ostrożeń łąkowy Cirsium rivulare, przytulinka wiosenna Cruciata glabra, skrzyp olbrzymi Equisetum telmateia, przytulia Schultesa Galium schultesii, wiechlina Chaixa Poa chaixii, bez koralowy Sambucus racemosa, starzec Fuchsa Senecio fuchsii, starzec gajowy S. nemorensis oraz starzec kędzierzawy S. rivularis, przy czym niektóre z nich najprawdopodobniej już wymarły (skrzyp olbrzymi, wiechlina Chaixa). Rezultaty dotychczasowych, z pewnością niewystarczających, badań faunistycznych wskazują na obecność w granicach obszaru, co najmniej, 4 gatunków bezkręgowców z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej oraz kilkunastu kolejnych gatunków bezkręgowców uznanych za zagrożone w Polsce.

Dzięcioł średni Według danych zebranych do 2009 roku był to jedyny gatunek, którego liczebność kwalifikowała ostoję do włączenia do sieci (w kategorii C6). Wymagana liczebność 1% populacji krajowej była przekroczona, co najmniej

100 trzykrotnie. Kwalifikuje to ten obszar do najważniejszej obok Puszczy Białowieskiej ostoi tego gatunku w Polsce. Najdokładniejsze dane pochodzą z uroczyska Łówkowiec, gdzie od roku 2001 prowadzone są coroczne cenzusy liczebności tego gatunku. Populacja utrzymuje się na poziomie 45-68 par (Ziemowit Kosiński - mat. niepublik.). Szczegółowe obserwacje przeprowadzono również na terenie uroczyska Teresiny, gdzie na podstawie badania wylosowanych powierzchni oszacowano liczebność w całym uroczysku na 236 par (Kosiński i Hybsz 2006). W roku 2007 na terenie uroczyska Taczanów stwierdzono występowanie 73 par (P. śurawlew). Dodatkowo kolejnych kilkanaście par stwierdzono w obrębie leśnictwa Smoszew w uroczysku Helenopol (Kosiński i Kempa 2007). Łączna suma daje populację około 380 par, a nie zostały tu uwzględnione dane z niebadanych szczegółowo obrębów Gliśnica i Baszków. Szacując występowanie tego gatunku w oparciu o, przeciętne zagęszczenie w ostoi (1,0 para/10 ha) i powierzchnię preferowanych przez ten gatunek dąbrów w wieku przekraczającym 80 lat otrzymujemy około 80 par w Gliśnicy i kolejne 15 w Baszkowie. Pozwalało to na oszacowanie łączne populacji dzięcioła średniego na terenie ostoi na 460-480 par. Wielkość siedliska jest wystarczająca dla długoterminowego przetrwania gatunku,a aktualnie prowadzona gospodarka leśna sprzyja kształtowaniu siedlisk optymalnych (Gawroński i inni, 2010) dlatego też stopień zachowania siedlisk ważnych dla gatunku uznano za doskonały a ocenę stanu zachowania określono na poziomie A. Możliwość renaturyzacji nie została oceniona. Populacja nie jest izolowana i występuje w obrębie zwartego zasięgu (ocena C).

Dzięcioł zielonosiwy Gatunek występujący do niedawna jedynie w południowej i północno-wschodniej Polsce, obecnie zwiększający liczebność i rozprzestrzeniający się na północ i zachód. Pierwsze stwierdzenia pochodzą z leśnictwa Smoszew z roku 1991. Kolejne stanowiska wykazano w roku 1994 w okolicach Zdun. W roku 2002 zanotowano występowanie, co najmniej 4-5 par (Kempa i Kosiński 2003). W czasie inwentaryzacji w roku 2004 tylko we fragmencie północno-wschodniej części uroczyska Helenopol zanotowano 8 terytoriów. Do roku 2009, uwzględniając wszystkie dane, zanotowano 13 stanowisk tego gatunku. W czasie badań w roku 2010 wykryto 6 kolejnych stanowisk, w tym dwa w badanych dla dzięcioła średniego kwadratach monitoringowych. Pozwala to oszacować liczebność tego gatunku, na ·co najmniej 20-25 par, co kwalifikuje ten gatunek, jako przedmiot ochrony tego terenu z kategorii C6 (przynajmniej 1% krajowej populacji). Na terenie Dąbrów Krotoszyńskich gatunek ten preferuje drzewostany z udziałem buka, a nawet z pojedynczymi przestojami, choć w roku 2010 stwierdzano ten gatunek nawet w kompleksach z dominacją drzewostanów sosnowych (ur. Łąkociny). Populacja nie jest izolowana jednakże występuje w obrębie północnej granicy zwartego zasięgu występowania gatunku w Europie, w związku z tym izolację oceniono na poziomie B. Możliwość renaturyzacji nie została oceniona. Wielkość siedliska jest wystarczająca dla długoterminowego przetrwania gatunku, a aktualnie prowadzona gospodarka leśna sprzyja kształtowaniu siedlisk optymalnych (Gawroński i inni 2010), dlatego też stopień zachowania siedlisk ważnych dla gatunku uznano za doskonały, a ocenę stanu zachowania określono na poziomie A.

Ortolan Na podstawie wyników liczeń liczebność populacji ortolana na terenie obszaru Natura 2000 Dąbrowy Krotoszyńskie można oszacować na 350-400 par (powyżej 1 pary na km2). Będzie to najprawdopodobniej największa populacja tego gatunku w obrębie obszarów Natura 2000 w województwie wielkopolskim. Zagęszczenia par tego gatunku w Wielkopolsce wahają się od 0, 6 do 2,4 pary na km2 (Bednorz i in. 2000), przy czym liczebności powyżej 1 pary na kilometr kwadratowy dotyczyły niewielkich powierzchni próbnych (8-25 km2). Tak duże zagęszczenia wyróżniają obszar Dąbrów Krotoszyńskich prawdopodobnie także w skali Polski. Wg danych z inwentaryzacji oraz wcześniejszych obserwacji (Gawroński A. i inni 2010) ortolan gniazduje na terenie ostoi w liczbie 350 - 400 par. W odniesieniu do liczebności krajowej szacowanej na 150000 - 300000 par (Wilk i inni 2010) liczba ta stanowi 0, 2% populacji krajowej, dlatego ortolan nie został uznany za przedmiot ochrony (ocena ogólna D).

Bocian czarny Wg danych z inwentaryzacji oraz wcześniejszych obserwacji (Gawroński A. i inni 2010) bocian czarny gniazduje na terenie ostoi w liczbie 3 - 5 par. W odniesieniu do liczebności krajowej szacowanej na 1100 - 1200 par (Wilk

101 i inni 2010) liczba ta stanowi ułamek procenta (0,25% - 0,45%), dlatego bocian czarny nie został uznany za przedmiot ochrony (ocena ogólna D).

Bocian biały Wg danych z inwentaryzacji oraz wcześniejszych obserwacji (Gawroński A. i inni 2010) bocian biały gniazduje na terenie ostoi w liczbie 7 - 10 par. W odniesieniu do liczebności krajowej szacowanej na 44 000 - 46 000 par (Wilk i inni 2010) liczba ta stanowi ułamek procenta (0,015 % - 0,023 %), dlatego bocian czarny nie został uznany za przedmiot ochrony (ocena ogólna D).

Podgorzałka Wg danych z inwentaryzacji (Gawroński A. i inni 2010) obserwowano pojedyncze osobniki tego gatunku w okresie przelotów. Podgorzałka nie należy do przedmiotów ochrony obszaru Natura 2000 PLB300007 "Dąbrowy Krotoszyńskie". Populacja w Polsce wynosi 40 - 50 par (Sikora i inni 2007). Ocena ogólna D.

Trzmielojad zwyczajny Gatunek ten był notowany w różnych miejscach na terenie obszaru podczas inwentaryzacji oraz wcześniejszych obserwacji (Gawroński A. i inni 2010), jednak jego gniazd nie znaleziono. Populacja w Polsce wynosi 2 000 - 4 000 par (Wilk i inni 2010). Ocena ogólna D.

Kania czarna W roku 2008 zaobserwowano na terenie ostoi jedną parę tego gatunku, co stanowi ułamek procenta populacji krajowej szacowanej na 650 - 700 par (Wilk i inni 2010). Ocena ogólna D.

Kania ruda Jednego zachowującego się terytorialnie ptaka obserwowano wiosną roku 2010 przy uroczysku Taczanów koło Bronowa. Liczebność kani rudej na terenie ostoi szacowana jest na 0 - 1 par, co przy populacji krajowej wynoszącej 300 - 400 par (Wilk i inni 2010) stanowi ułamek procenta. Ocena ogólna D.

Bielik Na terenie ostoi gatunek ten notowano wielokrotnie m. in. 23.04.2008 jednak gniazdo znaleziono dopiero wiosną w roku 2010 w pobliżu jej granic (Gawroński A. i inni 2010). Liczebność bielika na terenie ostoi szacowana jest na 0 - 1 par, co przy populacji krajowej wynoszącej 600 - 670 (Wilk i inni 2010) par stanowi ułamek procenta. Ocena ogólna D.

Błotniak stawowy Pojedyncze pary występują na terenie całego obszaru gniazdując na stawach i przy oczkach śródpolnych (Gawroński A. i inni 2010). Liczebność błotniaka stawowego na terenie ostoi szacowana na 5 - 8 par, co przy populacji krajowej wynoszącej 6 500 – 8 000 par (Wilk i inni 2010) stanowi ułamek procenta. Ocena ogólna D.

Błotniak łąkowy Notowano pojedyncze osobniki tego gatunku na całym obszarze terenów otwartych Dąbrów. W lipcu 2010 r. stwierdzono żerującą samicę na łąkach nad Kurochem koło Nabyszyc (Gawroński A. i inni 2010). Liczebność błotniaka łąkowego na terenie ostoi szacowana jest na 1 - 2 par, co przy populacji krajowej wynoszącej 1 300 - 2 500 par (Wilk i inni 2010) stanowi ułamek procenta. Ocena ogólna D.

Rybołów zwyczajny Na terenie ostoi obserwowano pojedyncze osobniki w okresie przelotów (Gawroński A. i inni 2010). Rybołów nie został uznany za przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 PLB300007 Dąbrowy Krotoszyńskie. Ocena ogólna D.

Sokół wędrowny Obserwowane pojedyncze osobniki w okresie przelotów (Gawroński A. i inni 2010). Sokół wędrowny nie został uznany za przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 PLB300007 Dąbrowy Krotoszyńskie. Ocena ogólna D.

102

Derkacz Pojedyncze głosy samców stwierdzono na łąkach nad kilkoma ciekami znajdującymi się na terenie ostoi. Liczebność derkacza na terenie obszaru Natura 2000 PLB300007 Dąbrowy Krotoszyńskie nie jest znana. Ocena ogólna D.

Żuraw W czasie powszechnej inwentaryzacji przyrodniczej wykryto gatunek na 29 stanowiskach. Liczebność żurawia na terenie ostoi szacowana jest na 25 - 30 par, co przy populacji krajowej wynoszącej 10 000 - 12 000 par (Wilk i inni 2010) stanowi ułamek procenta (0,25 % - 0,3 %). Ocena ogólna D.

Zimorodek Zanotowano pojedyncze osobniki nad różnymi ciekami. W roku 2009 obserwowano jednego ptaka na Czarną Wodą koło Smoszewa (Gawroński A. i inni 2010). Liczebność zimorodka na terenie obszaru Natura 2000 PLB300007 Dąbrowy Krotoszyńskie nie jest znana. Ocena ogólna D.

Dzięcioł czarny Ze względu na rozległe terytoria gatunek niełatwy do szacowania liczebności. Szczegółowe dane pochodzą jedynie z leśnictwa Smoszew, gdzie na powierzchni 750 ha w latach 2001-2003 odnotowano od 5-6 do 9 par, a uzyskane zagęszczenia należą do najwyższych spośród odnotowanych do chwili obecnej w Europie (Kosiński i Kempa 2007). Rozpowszechniony w lasach całego obszaru, prawdopodobnie w liczbie nawet kilkudziesięciu par. W lasach liściastych gniazduje przede wszystkim w bukach (Gawroński A. i inni 2010). Liczebność dzięcioła czarnego na terenie ostoi szacowana jest na pond 50 par, co przy populacji krajowej wynoszącej 35 000 do 70 000 (Wilk i inni 2010) stanowi ułamek procenta. Ocena ogólna D.

Lerka Pojedyncze pary występują w zachodniej i południowej części obszaru, gdzie udział siedlisk borowych jest większy. Gatunek nie został uznany za przedmiot ochrony obszaru. Ocena ogólna D.

Jarzębatka Gatunek stwierdzany na terenie ostoi. W roku 2010 zanotowano kilka par w różnych miejscach obszaru. Gatunek nie został uznany za przedmiot ochrony obszaru. Ocena ogólna D.

Muchołówka mała Notowana w kilku miejscach, między innymi z rezerwatu przyrody Dąbrowa Smoszew i jego otuliny. Szczególnie częsta w uroczysku Helenopol, gdzie udział drzewostanów bukowych jest większy. Liczebność muchówki małej na terenie ostoi szacowana jest na 10 - 15, par, co przy populacji krajowej wynoszącej 20 000 - 40 000 par (Wilk i inni 2010) stanowi ułamek procenta. Ocena ogólna D.

Muchołówka białoszyja Gatunek zwiększający swój zasięg w ostatnich latach. Pojedyncze stanowisko zanotowano w rezerwacie przyrody "Dąbrowa Smoszew" w roku 2003. Możliwe występowanie również nielicznych par w innych miejscach obszaru. Gatunek nie został uznany za przedmiot ochrony obszaru. Ocena ogólna D.

Gąsiorek Gatunek rozpowszechniony na terenie ostoi. Jego liczebność spada na skutek wycinania zarośli na przydrożach i miedzach. Gatunek nie został uznany za przedmiot ochrony obszaru. Ocena ogólna D.

Klasy siedlisk: % pokrycia Inne tereny (miasta, wsie, drogi, śmietniska, kopalnie, tereny przemysłowe) 2% Lasy iglaste 15% Lasy liściaste 21% Lasy mieszane 10% Siedliska leśne (ogólnie) 0% Siedliska łąkowe i zaroślowe (ogólnie) 4%

103

Siedliska rolnicze (ogólnie) 48%

GATUNKI, których dotyczy Artykuł 4 Dyrektywy Rady 79/409/EWG i gatunki wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG oraz ocena znaczenia obszaru dla tych gatunków: PTAKI wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG: Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Ciconia nigra Bocian czarny - Ciconia ciconia Bocian biały - Pernis apivorus Trzmielojad zwyczajny - Milvus migrans Kania czarna - Milvus milvus Kania ruda - Circus aeruginosus Błotniak stawowy - Grus grus Żuraw szary - Picus canus Dzięcioł zielonosiny A Dryocopus martius Dzięcioł czarny - Dendrocopos medius Dzięcioł średni A Ficedula parva Muchołówka mała - Emberiza hortulana Ortolan -

RYBY wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Misgurnus fossilis -

BEZKRĘGOWCE wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Ophiogomphus cecilia Trzepla zielona - Lycaena dispar Czerwończyk nieparek - Osmoderma eremita Pachnica dębowa - Cerambyx cerdo Kozioróg dębosz -

Inne ważne gatunki zwierząt i roślin: PŁAZY Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Bufo viridis Ropucha zielona C Pelobates fuscus Grzebiuszka ziemna C

GADY Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Anguis fragilis Padalec zwyczajny C Lacerta agilis Jaszczurka zwinka C Natrix natrix Zaskroniec zwyczajny C Vipera berus Żmija zygzakowat C

104

BEZKRĘGOWCE Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Apatura ilia Mieniak strużnik A Aplexa hypnorum Zawijka pospolita A Archanara dissoluta - A Argiope bruennichi Tygrzyk paskowany D Bryophila domestica - A Bryophila raptricula - A Caradrina selini - A Chilodes maritima - A Crypia fraudaticula - A Gyraulus acronicus - A Helix pomatia Ślimak winniczek C Miana fascicuncula - A Nymphalis polychloros Rusałka wierzbowiec A Papilio machaon Paź królowej D Pisidium milium Groszkówka prostokątna A Pisidium obtusale Groszkówka kulista A Rhizedra lutosa - A Sphinogonotus coerulans - A Trichia lubomirskii Ślimak lubomirskiego A

ROŚLINY Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Campanula latifolia Dzwonek szerokolistny A Carex buxbaumii Turzyca Buxbauma A Centaurium erythraea Centuria pospolita D Cnidium dubium Selernica żyłkowana A Dactylorhiza incarnata Kukułka krwista D Dactylorhiza maculata Kukułka plamista A Dactylorhiza majalis Kukułka szerokolistna D Daphne mezereum Wawrzynek wilczełyko D Dianthus superbus Goździk okazały A Digitalis grandiflora Naparstnica zwyczajna D Drosera rotundifolia Rosiczka okrągłolistna A Epipactis helleborine Kruszczyk szerokolistny D Gentiana pneumonanthe Goryczka wąskolistna A Gladiolus imbricatus Mieczyk dachówkowaty D Iris sibirica Kosaciec syberyjski A Lilium martagon Lilia złotogłów D Listera ovata Listera jajowata D Lonicera periclymenum Wiciokrzew pomorski D Lycopodium annotinum Widłak jałowcowaty C Lythrum hyssopifolia Krwawnica wąskolistna A Melittis melissophyllum Miodownik melisowaty D Menyanthes trifoliata Bobrek trójlistkowy D Neottia nidus-avis Gniazdosz leśny D Nuphar lutea Grążel żółty D

105

Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Pedicularis sylvatica Gnidosz rozesłany D Platanthera bifolia Podkolan biały D Polypodium vulgare Paprotka zwyczajna D Sorbus torminalis Jarząb brzęk D Trollius europaeus Pełnik europejski D Viola stagnina Fiołek mokradłowy A

Zagrożenia: Obszar powinien pozostać użytkowany w dotychczasowej formie. Do głównych, potencjalnych zagrożeń należą: usuwanie martwego drewna z lasu, sadzenie monokultur drzew, intensyfikowanie użytkowania rolnego, postępujące odwodnienie terenu na skutek niewłaściwie przeprowadzonych melioracji, dla zbiorowisk łąkowych - zaprzestanie ekstensywnego użytkowania (koszenia), a także trudności z odnawianiem drzewostanów dębowych. Są one zapewne skutkiem wspomnianego odwodnienia, a z drugiej strony także, posługując się dość nieprecyzyjnym, choć rozpowszechnionym terminem leśnym - tzw. "zmęczenia siedlisk".

Status ochronny: Występują następujące formy ochrony: Rezerwat Przyrody: Baszków, Buczyna Helenopol, Dąbrowa Smoszew, Dąbrowa koło Biadek Krotoszyńskich, Miejski Bór, Mszar Bogdaniec. Obszar Chronionego Krajobrazu: Dąbrowy Krotoszyńskie.

Specjalny Obszar Ochrony (SOO) Dolina Średzkiej Strugi PLH300057 Lokalizacja względem granic obszaru koncesyjnego: Obszar położony jest w odległości około 15 km na zachód od granic obszaru koncesyjnego, na terenie gminy Środa Wielkopolska. Charakterystyka obszaru: Obszar obejmuje dolinę niewielkiej rzeki Średzkiej Strugi. Rzeka ta płynie w otwartym krajobrazie rolniczym. Szerokość doliny wynosi 0,5-1km. Dno doliny zajęte jest głównie przez zbiorowiska szuwarowe oraz przez łąki i pastwiska, na których prowadzona jest ekstensywna gospodarka rolnicza. Na obszarze tym znajduje się kilkadziesiąt zarastających dołów potorfowych. W okolicach Kromolic poprzez spiętrzenie wód Średzkiej Strugi stworzono płytkie, silnie zarośnięte stawy, w których prowadzona jest hodowla ryb oraz pobierana jest woda do nawodnień okolicznych pól uprawnych. Dolina Średzkiej Strugi oraz licznie znajdujące na jej obszarze doły potorfowe i rozlewiska są jedną z najważniejszych w Wielkopolsce ostoi lęgowej kumaka nizinnego Bombina bombina. Obszar ten jest również bardzo ważną w skali regionu ostoją gatunku płaza spoza załącznika Dyrektywy Siedliskowej - ropuchy zielonej Bufo viridis (kilka tysięcy osobników młodocianych). Obszar ten jest także ważnym korytarzem ekologicznym dla dwóch gatunków wymienionych w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG - Castor fiber i Lutra lutra. Jest to także cenna ostoja dla ptaków szuwarowych i łąkowych, zarówno gatunków wymienianych w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG, jak i spoza Załącznika, a chronionych prawnie na obszarze naszego kraju.

Klasy siedlisk: % pokrycia Inne tereny (miasta, wsie, drogi, śmietniska, kopalnie, tereny przemysłowe) 2% Siedliska łąkowe i zaroślowe (ogólnie) 55% Siedliska rolnicze (ogólnie) 43%

GATUNKI, których dotyczy Artykuł 4 Dyrektywy Rady 79/409/EWG i gatunki wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG oraz ocena znaczenia obszaru dla tych gatunków:

106

PTAKI wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG:

Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Circus aeruginosus Błotniak stawowy - Grus grus Żuraw szary - Lanius collurio Gąsiorek -

Regularnie występujące Ptaki Migrujące nie wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG: Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Tachybaptus ruficollis Perkozek - Podiceps cristatus Podiceps cristatus - Podiceps grisegena Perkoz rdzawoszyi - Ardea cinerea Czapla siwa - Cygnus olor Łabędź niemy - Anser anser Gęś gęgawa - Fulica atra Łyska - Vanellus vanellus Czajka -

SSAKI wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Castor fiber Bób europejski - Lutra lutra Wydra -

PŁAZY i GADY wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Bombina bombina Kumak nizinny -

Inne ważne gatunki zwierząt i roślin: PŁAZY Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Bufo viridis Ropucha zielona D Rana arvalis Żaba moczarowa D Rana temporaria Żaba trawna D

GADY Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Natrix natrix Zaskroniec zwyczajny D

BEZKRĘGOWCE Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Aplexa hypnorum Zawijka pospolita A

107

ROŚLINY Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Batrachium trichophyllum Włosienicznik skąpopręcikowy D Orchis militaris Storczyk kukawka D Veronica catenata Przetacznik wodny D

Zagrożenia: Podstawowym zagrożeniem jest deficyt wody zwłaszcza w okresie letnim oraz postępujący proces lądowienia dołów potorfowych. Podniesienie wałów i uszczelnienie przepustu na zbiorniku retencyjnym w Szczodrzykowie spowodował prawie całkowity zanik rozlewisk wiosennych w górnym biegu Strugi Średzkiej i w konsekwencji istotną zmianę stosunków wodnych na dalszym odcinku cieku. Pozostałe zagrożenia to: przekształcanie łąk i pastwisk ekstensywnie użytkowanych w pola uprawne i łąki o zintensyfikowanej produkcji rolniczej; wypalanie roślinności; zanieczyszczenie wody; wydeptywanie roślinności.

Status ochronny: Obszar Chronionego Krajobrazu „Bagna Średzkie" ustanowiony na mocy Uchwały Rady Miejskiej w Środzie Wielkopolskiej w dniu 20 czerwca 1995 roku, pow. 120,3 ha. Stanowi to ok. 10% powierzchni obszaru.

Specjalny Obszar Ochrony (SOO) Dolina Cybiny PLH300038 Lokalizacja względem granic obszaru koncesyjnego: Obszar położony jest w odległości około 18 km na północny zachód od granic obszaru koncesyjnego, na terenie gminy Kostrzyn. Charakterystyka obszaru: Rzeka Cybina stanowiąca oś podłużną obszaru Natura 2000 jest prawobrzeżnym dopływem Warty, do której wpada w km 240,5. Jej źródła znajdują się w pobliżu wsi Nekielka, a w swym biegu płynie ona przez tereny należące do gmin: Nakla, Kostrzyn, Pobiedziska, Swarzędz i miasto Poznań. Całkowita jej długość wynosi nieco ponad 41 km, a powierzchnia zlewni 195,5 km2 (Gołdyn, Grabia 1998). W obrębie obszaru Natura 2000 znajduje się odcinek doliny rzecznej oraz fragmenty przyległych terenów na odcinku między 10 a 41 km biegu rzeki, czyli od jej ujścia z Jeziora Swarzędzkiego do przecięcia granicy gmin Kostrzyn i Nekla. Rzeźba tego terenu została ukształtowana w fazie poznańskiej zlodowacenia bałtyckiego, w schyłkowym okresie plejstocenu i w holocenie (Krygowski 1958). Południowo-zachodnia część doliny Cybiny położona jest na terenie moreny dennej, część wschodnia natomiast przecina obszar pokryty pagórkami moreny czołowej. W obrębie zlewni na terenie czołowomorenowych Pagórków Kostrzyńskich wysokości osiągają 126,3 m n.p.m., a deniwelacje dochodzą do 25 m. Obszar w obrębie Równiny Średzkiej, położony na wysokości 90-115 m n.p.m., charakteryzuje się niewielkimi deniwelacjami, w zasadzie nieprzekraczającymi 5 m. W tym prawie płaskim krajobrazie wyraźnie zaznacza się głęboko wcięta dolina rzeki Cybiny i przyujściowe odcinki jej dopływów. Dolina ta posiada ogólną orientację NE-SW, a jej dno znajduje się na wysokości od 69 m n.p.m. w pobliżu ujścia rzeki z Jeziora Swarzędzkiego, do 110 m n.p.m. w odcinku źródłowym. Do miejscowości Iwno głębokość doliny nie przekracza 10 m. Na krótkim odcinku Iwno - Glinka Szlachecka wysokość zboczy rośnie do 20 m. Szerokość górnego odcinka doliny waha się od 50 do 400 m. W środkowym odcinku od Promna do Swarzędza dolina jest najszersza i najgłębiej wcięta w otaczający teren (15-30 m), a spadek podłużny jej dna jest najmniejszy. Najszerszym, liczącym od 500 do 800 m fragmentem całej doliny, jest odcinek pomiędzy Jeziorem Uzarzewskim a Jeziorem Swarzędzkim. Spotyka się tutaj również liczne wzniesienia wystające 1-2 m ponad płaskie dno doliny. Zajmują one blisko 10% powierzchni dna tego odcinka doliny. W dolinie Cybiny duży wpływ na kształtowanie się gleb miały zabiegi melioracyjne przeprowadzone w II połowie XIX wieku i związane z nimi obniżenie poziomu wód. W wyniku wspomnianych melioracji w górnym i dolnym odcinku dna doliny wytworzyły się głównie gleby murszowo-mineralne i murszowate (Cierniewski 1981). Według mapy glebowo-rolniczej w skali 1 : 25 000 w środkowej części doliny przeważają gleby torfowe i torfowo-murszowe, wytworzone z torfów niskich. Największe ich powierzchnie znajdują się między Jeziorem Góra a Jeziorem Swarzędzkim i zajmują 580 ha. Część gleb torfowo-murszowych na skutek zaniechania gospodarczego użytkowania łąk i konserwacji rowów melioracyjnych uległa wtórnemu zabagnieniu. Na

108 wzniesieniach mineralnych w obrębie dna organicznego wytworzyły się gleby brunatne wyługowane i kwaśne, zbudowane z piasku luźnego lub słabo gliniastego. Północne zbocze doliny stanowią w większości piaski słabo gliniaste lub piaski luźne całkowite, natomiast południowe zbocze - piaski gliniaste lekkie lub gliniaste mocne, zalegające płytko lub średnio głęboko na glinie lekkiej (Gołdyn i in. 2005b). Cechą charakterystyczną doliny Cybiny jest duża zdolność retencjonowania wód. Przyczyniają się do tego z jednej strony liczne jeziora i sztuczne zbiorniki wodne, z drugiej strony gleby torfowe wyścielające jej dno. Średni przepływ wody w latach 1951-1990 w przekroju wodowskazowym w Antoninku wyniósł 0,67 m3s. W miesiącach letnich (lipiec, sierpień) notowane bywają najniższe stany i przepływy wody. W lipcu 2001 roku w Cybinie wypływającej z Jeziora Swarzędzkiego stwierdzono brak przepływu wody, natomiast we wrześniu 2002 roku wynosił on tylko 0,05 m3/s (Kowalczewska-Madura 2005). W dolinie znajdują się naturalne i sztuczne zbiorniki wodne. Te ostatnie powstały przez spiętrzenie wód rzecznych (zbiorniki zaporowe), uformowanie zbiorników w dolinach w sąsiedztwie rzek (stawy rybne) oraz eksploatację torfu lub piasku (torfianki, wyrobiska poeksploatacyjne). Do naturalnych jezior polodowcowych należy Jezioro Swarzędzkie, Jezioro Uzarzewskie, Góra i Iwno. Dwa z nich: Jezioro Swarzędzkie i Iwno zostały sztucznie podpiętrzone. W dolinie Cybiny oraz przyujściowych odcinkach jej dopływów utworzono szereg stawów, w których prowadzony jest intensywny chów ryb (głównie karpia). W pobliżu miejscowości Iwno, Wiktorowo i Siedlec znajduje się duży kompleks stawów rybnych o powierzchni 53 ha. W zasadzie należy do niego wliczyć także jez. Iwno, gdyż wykorzystywane jest ono do intensywnej hodowli karpia przez Gospodarstwo Rybackie Bogucin. Bezpośrednio nad Cybiną znajduje się kompleks stawów określanych, jako Promno I, II i III, utworzonych w latach 1985, 1987, 1988 i 1992. Zajmują one powierzchnię 32,5 ha. Ich utworzenie wymagało przesunięcia koryta rzeki na odcinku około 2 km oraz wykonania urządzeń piętrzących na Cybinie i jej dopływie (Szkutelniaku), umożliwiających napełnianie stawów. W 2003 roku na terenie stawów utworzono "Obręb Hodowlany Promno". W odległości około 1 km poniżej jeziora Góra znajdują się dwa stawy hodowlane, wykorzystujące wyrobiska po eksploatacji torfu. Podobne stawy do hodowli karpia utworzone zostały w wyrobiskach potorfowych w pobliżu Gruszczyna. Rozległe płytkie zbiorniki, powstałe po wyeksploatowaniu torfu na wschód od Gruszczyna, położone 2,5 km na północny-wschód od Jeziora Swarzędzkiego, służą do sportowych połowów wędkarskich. Rzeka Cybina zasilana jest przez kilkanaście niewielkich dopływów. Wody podziemne pierwszego poziomu wodonośnego w dolinie Cybiny zalegają na głębokości od zera do 1m, natomiast na terenie zlewni od 2 do 10 m. Pod doliną Cybiny zlokalizowany jest jeden z głównych zbiorników wód podziemnych Polski, zwany Wielkopolską Doliną Kopalną (GZWP nr 144 QK). Cechą charakterystyczną doliny Cybiny jest jej duże zróżnicowanie siedliskowe, wpływające na wysoką różnorodność fitocenotyczną. W trakcie badań nad waloryzacją przyrodniczą doliny w 2004 r. stwierdzono występowanie aż 85 zespołów roślinnych, rozmieszczonych mozaikowo w samej dolinie i na jej obrzeżach (Gołdyn i in. 2005a). Najlepiej wykształcone są podmokłe zbiorowiska zaroślowe i leśne, do których należą: zarośla łozowe (Salicetum cinereae), ols porzeczkowy (Carici elongatae-Alnetum) i łęg jesionowo-olszowy (Fraxino-Alnetum). Pospolicie występują także liczne zbiorowiska roślinności wodnej i bagiennej (Gołdyn i in. 2005c, 2006, 2007), ale częste są również zespoły muraw kserotermicznych i napiaskowych oraz ciepłolubnych ziołorośli, rozwijających się na skarpach doliny oraz wyniesieniach w obrębie jej dna (Brzeg i Kasprowicz 2005). W dolinie Cybiny występuje 770 gatunków dziko rosnących roślin. Dolina Cybiny od dawna była intensywnie użytkowana. Największy wpływ na skład gatunkowy miejscowej flory miało i nadal posiada rolnictwo, osadnictwo, a od Swarzędza w stronę Warty także urbanizacja. Duża różnorodność i mozaikowość siedlisk sprzyja także bardzo dużemu zróżnicowaniu zwierząt z większości grup systematycznych oraz ich zbiorowisk. Szczegółowe ich wykazy oraz mapki z rozmieszczeniem bardziej interesujących gatunków zamieszczone zostały w niepublikowanym Raporcie z badań, przeprowadzonych w 2004 r. (Gołdyn i in. 2005a). Część tych materiałów doczekała się już publikacji (Gołdyn B. i in. 2005). Obszar doliny Cybiny należy do niezwykle cennych z przyrodniczego punktu widzenia. Decyduje o tym duża różnorodność i mozaikowe rozmieszczenie siedlisk, co sprzyja dużemu bogactwu gatunkowemu roślin i zwierząt oraz ich zbiorowisk. Spośród siedlisk wymienionych w Załączniku I do Dyrektywy Siedliskowej UE na obszarze tym występuje aż 12, z czego przynajmniej 4 należy do bardzo dobrze wykształconych. Zajmują one dość duże powierzchnie i co bardzo charakterystyczne - nie są to powierzchnie jednolite, lecz rozmieszczone mozaikowo,

109 wykazujące dużą zmienność w poszczególnych miejscach występowania wzdłuż doliny. Najlepiej wykształcone siedliska to: 3150 - starorzecza i inne naturalne, eutroficzne zbiorniki wodne, 6510 - niżowe i górskie łąki użytkowane ekstensywnie, 91E0 - lasy łęgowe i nadrzeczne zarośla wierzbowe, 91F0 - łęgowe lasy dębowo- wiązowo-jesionowe. Z Załącznika II Dyrektywy siedliskowej stwierdzono występowanie 2 gatunków ssaków (bóbr i wydra), jednego gatunku ryby (różanka) oraz dwu gatunków płazów - kumak nizinny i traszka grzebieniasta Kumak znajduje tu szczególnie dogodne warunki występowania, tworząc liczną populację. Oprócz gatunków wymienionych w dyrektywach ptasiej i siedliskowej w dolinie Cybiny występuje wiele gatunków prawnie chronionych w Polsce. Występuje tu 18 gatunków zwierząt chronionych oraz 9 gatunków roślin pod ochroną ścisłą i 12 pod ochroną częściową. Stwierdzono również występowanie wielu gatunków roślin i zwierząt a także zbiorowisk roślinnych zagrożonych w skali kraju i/lub regionu (Gołdyn i in. 2005 a i b). W dolinie stwierdzono występowanie bardzo dużej różnorodności ptaków, wśród których aż 31 wymienionych jest w Załączniku I do Dyrektywy Ptasiej. Dziesięć z nich występuje licznie na terenie doliny, tworząc stabilne populacje (trzcinniczek, perkoz dwuczuby, brzegówka, kokoszka, brzęczka, perkozek, głowienka, bączek, błotniak stawowy i wodnik).Wśród ptaków, oprócz 12 wymienionych na liście UE stwierdzono występowanie 109 dalszych gatunków, z których 105 podlega ochronie ścisłej i 4 częściowej. Zbliżony do liniowego kształt obszaru oraz sąsiedztwo innych terenów chronionych sprawia, że pełni on ważną rolę korytarza ekologicznego, umożliwiającego migrację zwierząt i roślin, zapewniając ciągłość ich występowania i możliwość wymiany puli genowej.

Klasy siedlisk: % pokrycia Lasy iglaste 3% Lasy liściaste 5% Lasy mieszane 14% Siedliska łąkowe i zaroślowe (ogólnie) 16% Siedliska rolnicze (ogólnie) 51% Tereny nieleśne z uprawami roślin drzewiastych (sady, gaje, winnice, dehesa) 1% Torfowiska, bagna, roślinność na brzegach wód, młaki 5% Wody śródlądowe (stojące i płynące) 5%

Typy SIEDLISK znajdujące się na terenie obszaru Natura 2000 oraz ocena znaczenia obszaru dla tych siedlisk: Typy SIEDLISK wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Ocena Kod Nazwa siedliska ogólna Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, 3150 B Potamion 3260 Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników Ranunculion fluitantis B 3270 Zalewane muliste brzegi rzek B 6120 Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae) C Murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea) - priorytetowe są tylko murawy z istotnymi 6210 C stanowiskami storczyków 6510 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) B 7140 Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) B 9130 Żyzne buczyny (Dentario glandulosae-Fagenion, Galio odorati-Fagenion) C 9170 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum) C Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, 91E0 A Alnenion) 91F0 Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) A

GATUNKI, których dotyczy Artykuł 4 Dyrektywy Rady 79/409/EWG i gatunki wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG oraz ocena znaczenia obszaru dla tych gatunków:

110

PTAKI wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG:

Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Botaurus stellaris Bąk zwyczajny - Ixobrychus minutus Bączek zwyczajny - Ciconia nigra Bocian czarny - Ciconia ciconia Bocian biały - Circus aeruginosus Błotniak stawowy - Grus grus Żuraw szary - Sterna hirundo Rybitwa zwyczajna - Alcedo atthis Zimorodek - Dryocopus martius Dzięcioł czarny - Lullula arborea Lerka - Lanius collurio Gąsiorek - Emberiza hortulana Ortolan -

Regularnie występujące Ptaki Migrujące nie wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG:

Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Picus viridis Dzięcioł zielony -

SSAKI wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG:

Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Castor fiber Bób europejski C Lutra lutra Wydra C

PŁAZY i GADY wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Triturus cristatus Traszka grzebieniasta C Bombina bombina Kumak nizinny B

RYBY wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Rhodeus sericeus amarus Różanka B

Inne ważne gatunki zwierząt i roślin: SSAKI Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Crocidura suaveolens Zębiełek karliczek D Erinaceus europaeus Jeż europejski D Mustela erminea Gronostaj D Neomys fodiens Rzęsorek rzeczek D Sciurus vulgaris Wiewiórka D

111

Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Sorex araneus Ryjówka aksamitna D Sorex minutus Ryjówka malutka D

PŁAZY Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Bufo bufo Ropucha zwyczajna D Hyla arborea Rzekotka drzewna D Pelobates fuscus Grzebiuszka ziemna D

GADY Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Anguis fragilis Padalec zwyczajny D Lacerta agilis Jaszczurka zwinka D Natrix natrix Zaskroniec zwyczajny D

BEZKRĘGOWCE Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Anodonta cygnaea Szczeżuja wielka D Aplexa hypnorum Zawijka pospolita A Bithynia leachii Zagrzebka sklepiona A Carabus nemoralis Biegacz gajowy D Musculium lacustre Kruszynka delikatna A Pisidium hibernicum Groszkówka malutka A Pisidium obtusale Groszkówka kulista A Sphaerium rivicola Gałeczka rzeczna D

ROŚLINY Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Acer campestre Klon polny D Actaea spicata Czerniec gronkowy D Androsace septentrionalis Naradka północna D Arctium nemorosum Łopian gajowy D Asarum europaeum Kopytnik pospolity D Batrachium aquatile Włosienicznik wodny D Batrachium trichophyllum Włosienicznik D Ceratophyllum submersum Rogatek krótkoszyjkowy D Convallaria majalis Konwalia majowa D Cucubalus baccifer Wyżpin jagodowy D Dactylorhiza incarnata Kukułka krwista D Dactylorhiza majalis Kukułka szerokolistna D Epipactis helleborine Kruszczyk szerokolistny D Equisetum ramosissimum Skrzyp gałęzist D Equisetum telmateia Skrzyp olbrzymi D Frangula alnus Kruszyna pospolita D Gnaphalium luteo-album Szarota żółtobiała D

112

Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Hedera helix Bluszcz pospolity D Helichrysum arenarium Kocanki piaskowe D Menyanthes trifoliata Bobrek trójlistkowy D Nasturtium officinale Rukiew wodna D Nuphar lutea Grążel żółty D Nymphaea alba Grzybienie białe D Ononis arvensis Wilżyna bezbronna D Ononis spinosa Wilżyna ciernista D Polypodium vulgare Paprotka zwyczajna D Potentilla norvegica Pięciornik norweski D Primula veris Pierwiosnek lekarski D Ribes nigrum Porzeczka czarna D Senecio erucifolius Starzec wąskolistny D Teucrium scordium Ożanka czosnkowa D Trollius europaeus Pełnik europejski D Utricularia minor Pływacz drobny D Valeriana dioica Kozłek dwupienny D Veronica catenata Przetacznik wodny D Viburnum opulus Kalina koralowa D Vicia dumetorum Wyka zaroślowa D Viola mirabilis Fiołek przedziwny D

Zagrożenia: Położenie doliny Cybiny w sąsiedztwie aglomeracji poznańskiej niesie za sobą wiele zagrożeń, do których należy przede wszystkim presja na zabudowę domami mieszkalnymi i rekreacyjnymi terenów sąsiadujących z doliną, a ostatnio również skarp doliny w miejscach najciekawszych widokowo. Obserwuje się też wzmożony ruch turystyczny w dolinie i jej sąsiedztwiea w niektórych regionach - pojazdów terenowych (dwu i czterokołowych). Poważnym zagrożeniem środowiska przyrodniczego doliny jest intensyfikacja rolnictwa. W trakcie badań w 2004 r. stwierdzono wywożenie gnojowicy na tereny położone w dnie doliny w okolicy Uzarzewa. Obecnie zagrożenie to ustało, w związku z zamianą hodowli krów w miejscowym gospodarstwie z bezściółkowej na ściółkową. Zagrożeniem nadal są jednak niewielkie, lecz bezściółkowe fermy tuczu trzody chlewnej, rozmieszczone w kilku wioskach sąsiadujących z doliną. Poważnym zagrożeniem otwartych zbiorowisk roślinnych w dolinie było wyłączanie spod koszenia i wypasu łąk i pastwisk na znacznym obszarze. Po 2004 r. sytuacja uległa ustabilizowaniu, a nawet pewnej poprawie, w związku z dopłatami uzyskiwanymi przez rolników za rolnicze użytkowanie tych terenów. Poważny eutrofizujący wpływ na naturalne zbiorniki wodne i samą rzeką Cybinę wywiera intensywna hodowla ryb w dużych kompleksach stawowych. Spuszczana każdego roku woda wynosi ze stawów duże ilości związków biogennych oraz materii organicznej, powodując odkładanie się żyznych osadów dennych. Powoduje to utrzymywanie się długotrwałych zakwitów wody, w tym wywoływanych przez sinice, które wskutek rozpraszania światła i wydzielania toksyn zmniejszają różnorodność fauny i flory tych akwenów. Jako zagrożenie może być także traktowana chęć inwestowania w zaplecze rekreacyjne dla mieszkańców Poznania na niektórych odcinkach doliny Cybiny (okolice Uzarzewa, Góry).

Status ochronny: Na terenie doliny Cybiny w obrębie obszaru Natura 2000 do tej pory nie utworzono żadnych obszarów ochronnych. Teren ten styka się jednak od wschodu z obszarem chronionego krajobrazu obejmującym źródłowy odcinek doliny w gminie Nekla (utworzony w 2005 r.), od północy z Parkiem Krajobrazowym Promno (nowy obszar Natura 2000 - pltmp461 - "Ostoja koło Promna"), od zachodu z obszarem chronionego krajobrazu i użytkiem ekologicznym Olszak, utworzonym w obrębie doliny Cybiny w Poznaniu.

113

W stosunkowo niewielkiej odległości w kierunku północno-zachodnim (ok. 5 km) położony jest też Park Krajobrazowy Puszcza Zielonka, zaś od północnego wschodu łączy się z kompleksem lasów czerniejewskich, w których znajduje się opracowywany obszar Natura 2000 "Grądy w Czerniejewie".

Specjalny Obszar Ochrony (SOO) Grądy w Czerniejewie PLH300049 Lokalizacja względem granic obszaru koncesyjnego: Obszar położony jest w odległości około 12,5 km na północ od granic obszaru koncesyjnego, na terenie gminy Września i Czerniejewo. Charakterystyka obszaru: Obszar równiny sandrowej o nieznacznej deniwelacji terenowej położony w granicy mezoregionu Równina Wrzesińska. Cały obszar Ostoi leży w zlewni prawobrzeżnego dopływu Warty - Wrześnicy. System hydrologiczny stanowią niewielkie, przez znaczną część roku wyschnięte cieki (zwykle rowy melioracyjne) uchodzące do Wrześnicy. W rejonie leśniczówki Młynek przez obszar przepływa Wrześnica. Lasy Czerniejewskie, choć są od wieków użytkowane gospodarczo, to należą do najlepiej zachowanych w Wielkopolsce. Przeważają tam drzewostany mieszane. Na szczególną uwagę zasługują najlepiej w Wielkopolsce wykształcone i zachowane fitocenozy grądów środkowoeuropejskich Galio silvatici-Carpinetum, które zajmują największą powierzchnię na terenie Ostoi. Smugi towarzyszące równoleżnikowo usytuowanym dopływom Wrześnicy zajęte są przez łęgi jesionowo-olszowe Fraxino-Alnetum. Istotne znaczenie mają także łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe Ficario-Ulmetum. Ze względu na silne przesuszenie lasów łęgowych pilnym zadaniem byłoby uruchomienie małej retencji. Charakterystyczną cechą Lasów Czerniejewskich są bardzo dobrze zachowane, zróżnicowane pod względem wilgotności i troficznym lasy grądowe Galio silvatici-Carpinetum.

Klasy siedlisk: % pokrycia Lasy iglaste 9% Lasy liściaste 60% Lasy mieszane 26% Siedliska łąkowe i zaroślowe (ogólnie) 4% Siedliska rolnicze (ogólnie) 1%

Typy SIEDLISK znajdujące się na terenie obszaru Natura 2000 oraz ocena znaczenia obszaru dla tych siedlisk: Typy SIEDLISK wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Ocena Kod Nazwa siedliska ogólna 6510 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) - 9170 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum) B 9190 Pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum) C Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, 91E0 B Alnenio) 91F0 Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) B

Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Castor fiber Bóbr europejski C

114

PŁAZY i GADY wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG:

Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Bombina bombina Kumak nizinny C

BEZKRĘGOWCE wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Osmoderma eremita Pachnica dębowa C

Inne ważne gatunki zwierząt i roślin: SSAKI Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Martes martes Kuna leśna D Nyctalus noctula Borowiec wielki D Plecotus auritus Gacek brunatny D

GADY Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Lacerta agilis Jaszczurka zwinka D Lacerta vivipara Jaszczurka żyworodna D Natrix natrix Zaskroniec zwyczajny D

ROŚLINY Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Acer campestre Klon polny D Asarum europaeum Kopytnik pospolity D Corydalis cava Kokorycz pusta D Dactylorhiza fuchsii Kukułka Fuchsa S Daphne mezereum Wawrzynek wilczełyko D Galium odoratum Przytulia wonna D Galium sylvaticum Przytulia leśna D Hepatica nobilis Przylaszczka pospolita D Lathraea squamaria Łuskiewnik różowy D Lathyrus vernus Groszek wiosenny D Lilium martagon Lilia złotogłów D Listera ovata Listera jajowata D Melica uniflora Perłówka jednokwiatowa D Mercurialis perennis Szczyr trwały D Ranunculus auricomus Jaskier różnolistny D

Zagrożenia: Największym zagrożeniem jest obniżanie się poziomu wód gruntowych. W celu przeciwdziałania dalszemu osuszaniu w trybie pilnym należałoby rozważyć uruchomienie małej retencji na ciekach uchodzących do Wrześnicy.

Status ochronny: W granicach Ostoi znajdują się trzy leśne rezerwaty przyrody o częściowym reżimie ochronnym: Bielawy (oddz. 87j-p, 20,01 ha, 1954r. + 19,63 ha otuliny zaprojektowanej w Planie urządzenia lasu

115 na lata 1999-2008 w oddz. 86g, 87c,dg,h,i, 88h,j,k,l,m), Modrzew Polski w Noskowie (oddz. 28o, 1,00 ha, 1954r. + 10,76 ha otuliny zaprojektowanej w Planie urządzenia lasu na lata 1999-2008 w oddz. 28m,n, 45a), Wiązy w Nowym Lesie (oddz. 60c, 1,51 ha, 1954r., powiększony w roku 1967 do 6,78 ha o północną część oddz. 59b, 60a,f,d).

Specjalny Obszar Ochrony (SOO) Pojezierze Gnieźnieńskie PLH300026 Lokalizacja względem granic obszaru koncesyjnego: Obszar położony jest w odległości około 12,5 km na północ od granic obszaru koncesyjnego, na terenie gminy Słupca, Ostrowite oraz Powidz. Charakterystyka obszaru: Obszar o młodoglacjalnej rzeźbie z bogactwem form - rynny polodowcowe, morena czołowa, morena denna, równina sandrowa. W granicach obszaru Natura 2000 znajdzie się region charakteryzujący się wielkim bogactwem jezior. Są wśród nich jeziora będące największymi: Jez. Powidzkie i Niedzięgiel i często także najgłębszymi w Wielkopolsce: Jez. Powidzkie, Budzisławskie. Oprócz nich znajdują się tu jeziora następujące: Białe, Czarne, Hutka, Kamienieckie, Kosewskie, Modrze, Ostrowickie, Ostrowskie, Procyń, Rusin, Salomonowskie, Skubarczewskie, Słowikowo, Suszewskie, Wierzbiczańskie, Wilczyńskie, Wójcińskie. Przez obszar ostoi przechodzi dział wodny III rzędu rozdzielający zlewnię Noteci i Warty. Na tym obszarze biorą swe źródła rzeki: Wełna, Noteć Zachodnia, Meszna. Lasy, choć są od wieków użytkowane gospodarczo, to zachowały naturalne rysy. Przeważają drzewostany mieszane. Do najlepiej zachowanych kompleksów leśnych należą Lasy Miradzkie i Skorzęcińskie. Na szczególna uwagę zasługują najlepiej w Wielkopolsce wykształcone i zachowane fitocenozy świetlistej dąbrowy Potentillo albae-Quercetum. Często spotkać też można badzo dobrze zachowane fitocenozy grądów środkowoeuropejskich Galio silvatici- Carpinetum i kwaśnej dąbrowy Calamagrostio arundinaceae-Quercetum petraeae. Na dnie rynien wzdłuż jezior oraz w bezodpływowych zagłębieniach zachowały się fragmenty łęgów jesionowo-olszowych Fraxino-Alnetum i olsów Carici elongatae-Alnetum. W zarastającej misie Jeziora Czarnego i Salomonowskiego wykształciły się interesujące zbiorowiska roślinności torfowiska niskiego i przejściowego. W otoczeniu jezior oraz w dolinie Noteci Zachodniej rozciągają się zróżnicowane pod względem syntaksonomicznym i florystycznym zbiorowiska łąkowe. Wśród nich licznie reprezentowane są zbiorowiska kalcyfilne i ziołoroślowe.W granicach PLH 30026 Pojezierze Gnieźnieńskie występują jeziora, w których występują najlepiej zachowane w Wielkopolsce formacje podwodnych łąk ramienicowych Charetea (Gąbka, Burchardt 2006). Jeziora: Niedzięgiel, Budzisławskie, Czarne są jedynymi ostojami niektórych gatunków ramienic w skali Polski a nawet Europy. Jeziora ramienicowe stanowią aż 14,3% powierzchni Ostoi. Obszar ma ważne znaczenie dla zachowania podwodnych łąk ramienicowych w Polsce. Lasy (szczególnie kompleks Lasów Miradzkich) wchodzące w skład Ostoi cechują się także najlepiej zachowanymi w Wielkopolsce świetlistymi dąbrowami Potentillo albae-Quercetum. Wyróżniającym dla tego obszaru elementem szaty roślinnej są także kalcyfilne łąki o zmiennej wilgotności (trzęślicowe oraz świeże) oraz torfowiska nakredowe rozwijające się na pokładach kredy jeziornej.

Klasy siedlisk: % pokrycia Lasy iglaste 20% Lasy liściaste 12% Lasy mieszane 13% Siedliska leśne (ogólnie) 1% Siedliska łąkowe i zaroślowe (ogólnie) 3% Siedliska rolnicze (ogólnie) 31% Torfowiska, bagna, roślinność na brzegach wód, młaki 2% Wody śródlądowe (stojące i płynące) 18%

116

Typy SIEDLISK znajdujące się na terenie obszaru Natura 2000 oraz ocena znaczenia obszaru dla tych siedlisk: Typy SIEDLISK wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Ocena Kod Nazwa siedliska ogólna Twardowodne oligo- i mezotroficzne zbiorniki wodne z podwodnymi łąkami ramienic 3140 B Charetea Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, 3150 A Potamion Murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea) - priorytetowe są tylko murawy z istotnymi 6210 C stanowiskami storczyków 6410 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) B 6440 Łąki selemicowe (Cnidion dubii) C 6510 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) B 7140 Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) B 7150 Obniżenia na podłożu torfowym z roślinnością ze związku Rhynchosporion A 7210 Torfowiska nakredowe (Cladietum marisci, Caricetum buxbaumii, Schoenetum nigricantis) B 9170 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum) B 9190 Pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum) B Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, 91E0 B Alnenion) 91F0 Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) B 91I0 Ciepłolubne dąbrowy (Quercetalia pubescenti-petraeae) A

GATUNKI, których dotyczy Artykuł 4 Dyrektywy Rady 79/409/EWG i gatunki wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG oraz ocena znaczenia obszaru dla tych gatunków: PTAKI wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG: Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Botaurus stellaris Bąk zwyczajny - Ixobrychus minutus Bączek zwyczajny - Ciconia nigra Bocian czarny - Ciconia ciconia Bocian biały - Pernis apivorus Trzmielojad zwyczajny - Circus aeruginosus Błotniak stawowy - Circus cyaneus Błotniak zbożowy - Circus pygargus Błotniak łąkowy - Crex crex Derkacz zwyczajny - Grus grus Żuraw zwyczajny - Chlidonias niger Rybitwa czarna - Caprimulgus europaeus Lelek zwyczajny - Alcedo atthis Zimorodek zwyczajny - Dryocopus martius Dzięcioł czarny - Anthus campestris Świergotek polny - Lanius collurio Dzierzba gąsiorek - Emberiza hortulana Ortolan, trznadel ortolan -

117

Regularnie występujące Ptaki Migrujące nie wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG:

Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Anas crecca Cyraneczka - Aythya ferina Głowienka - Aythya fuligula Czernica - Vanellus vanellus Czajka zwyczajna - Scolopax rusticola Słonka zwyczajna -

SSAKI wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Lutra lutra Wydra europejska B

PŁAZY i GADY wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG:

Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Triturus cristatus Traszka grzebieniasta B Bombina bombina Kumak nizinny B

RYBY wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG:

Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Misgurnus fossilis Piskorz C

BEZKRĘGOWCE wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Anisus vorticulus Zatoczek łamliwy C

ROŚLINY wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG:

Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Drepanocladus vernicosus Sierpowiec błyszczący C Aldrovanda vesiculosa Aldrowanda pęcherzykowata C Apium repens Selery błotne C Liparis loeselii Lipiennik Loesela C

Inne ważne gatunki zwierząt i roślin: SSAKI Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Cervus elaphus Jeleń szlachetny D Martes martes Kuna leśna D Mustela erminea Gronostaj D Nyctalus noctula Borowiec wielki D Plecotus auritus Gacek brunatny D

118

GADY Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Coronella austriaca Gniewosz plamisty D Lacerta agilis Jaszczurka zwinka D Lacerta vivipara Jaszczurka żyworodna D

RYBY Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Coregonus albula Sielawa D Coregonus lavaretus Sieja pospolita D Silurus glanis Sum europejski D

ROŚLINY Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Aquilegia vulgaris Orlik pospolity D Asperula tinctoria Marzanka barwierska D Astrantia major Jarzmianka większa D Aulacomnium palustre Próchniczek błotny D Betula humilis Brzoza niska A Calamagrostis stricta Trzcinnik prosty D Calliergonella cuspidata Mokradłoszka zaostrzona D Carex atherodes Turzyca oścista A Carex limosa Turzyca bagienna A Cladium mariscus Kłoć wiechowata D Dactylorhiza incarnata Kukułka krwista D Dactylorhiza majalis Kukułka szerokolistna D Dianthus superbus Goździk pyszny A Drosera anglic Rosiczka długolistna A Drosera rotundifoli Rosiczka okrągłolistna A Eleocharis quinqueflora Ponikło skąpokwiatowe D Epipactis palustris Kruszczyk błotny A Equisetum telmateia Skrzyp olbrzymi D Equisetum variegatum Skrzyp pstry D Festuca amethystina Kostrzewa ametystowa A Galium odoratum Przytulia wonna D Galium schultesi - D Galium sylvaticum Przytulia D Gentianella uliginosa Goryczuszka błotna A Hepatica nobilis Przylaszczka pospolita D Hierochloe australis Turówka leśna A Inula salicina Oman wierzbolistny D Iris sibirica Kosaciec syberyjski A Jovibarba sobolifera Rojownik pospolity D Lilium martagon Lilia złotogłów D Listera ovata Listera jajowata D Lycopodium clavatum Widłak goździsty D

119

Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Orobanche purpurea Zaraza niebieska A Oxycoccus palustris Żurawina błotna D Parnassia palustris Dziewięciornik błotny D Peucedanum cervaria Gorysz siny D Platanthera bifolia Podkolan biały D Potentilla rupestris Pięciornik skalny D Pulmonaria angustifolia Miodunka wąskolistna D Pulsatilla pratensis Sasanka łąkowa D Ranunculus polyanthemos Jaskier D Scorzonera purpurea Wężymord stepowy A Sphagnum angustifolium Torfowiec D Sphagnum fallax Torfowiec kończysty D Sphagnum fimbriatum Torfowiec frędzlowaty D Sphagnum squarrosum Torfowiec nastroszony D Sphagnum teres Torfowiec obły D Trollius europaeus Pełnik europejski D Valeriana dioica Kozłek dwupienny D Veronica teucrium Przetacznik pagórkowy D Viola stagnina Fiołek mokradłowy D

Zagrożenia: Największym zagrożeniem odnoszącym się do większej części Obszaru jest katastrofalnie obniżający się poziom wód w jeziorach. Jako główną przyczynę należy upatrywać bliskie sąsiedztwo odkrywek węgla brunatnego KWB Konin. Niezwykle groźnym zjawiskiem jest także żywiołowo rozwijająca się zabudowa rekreacyjna nad brzegami jezior.

Status ochronny: Obszar w większości (70%) położony jest na terenie Powidzkiego Parku Krajobrazowego (24 600 ha, 1998 r.). Obejmuje także częściowo dwa obszary chronionego krajobrazu: Powidzko- Bieniszewskiego (46 000 ha, 1986 r.) i Lasów Miradzkich (6 300 ha, 1991 r.) oraz rezerwat przyrody Czapliniec Ostrowo (13,89 ha, 1977r.). Około 10% Obszaru dotychczas nie był objęty żadną formą ochrony.

Specjalny Obszar Ochrony (SOO) Puszcza Bieniszewska PLH300011 Lokalizacja względem granic obszaru koncesyjnego: Obszar położony jest w odległości około 12 km na północny wschód od granic obszaru koncesyjnego, na terenie gminy Golina oraz Kazimierz Biskupi. Charakterystyka obszaru: Zwarty kompleks lasów położony na zachodnim skraju aglomeracji miejsko- przemysłowej Konina. Niemal cały omawiany obszar pokrywają dobrze zachowane lasy grądowe oraz łęgi, niewielkie powierzchnie zajmują acidofilne i świetliste dąbrowy. Pośród nich położone są trzy eutroficzne zbiorniki wodne, nad brzegami których rozwijają się rozległe połacie eutroficznych szuwarów i mechowisk. Zbiorowiska leśne są dobrze zachowane i mocno zróżnicowane. Zwarty kompleks, bardzo dobrze zachowanych żyznych lasów liściastych różnych typów, szczególnie cenny, jako rezerwuar genów w krajobrazie podlegającym bardzo intensywnej, wielkopowierzchniowo działającej antropopresji (nieopodal położone są rozległe zwałowiska zewnętrzne oraz wewnętrzne kopalni węgla brunatnego, obecnie rekultywowane). Łącznie stwierdzono tu występowanie 7 rodzajów siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Cenna ostoja florystyczna. Warte podkreślenia jest występowanie stabilnej populacji lipiennika Loesela Liparis loeseli - gatunku z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG (obserwowano tu również 1 gatunek zwierzęcia z tego załącznika). Ponadto występuje tutaj, co najmniej 12 innych gatunków rzadkich w skali kraju bądź regionu. Bogate populacje tworzą także liczne gatunki chronione na mocy polskiego prawa.

120

Klasy siedlisk: % pokrycia Lasy iglaste 34% Lasy liściaste 43% Lasy mieszane 23%

Typy SIEDLISK znajdujące się na terenie obszaru Natura 2000 oraz ocena znaczenia obszaru dla tych siedlisk: Typy SIEDLISK wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Ocena Kod Nazwa siedliska ogólna Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, 3150 C Potamion 6410 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) B 7230 Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk - 9170 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum) A 9190 Pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum) B Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, 91E0 A Alnenion) 91I0 Ciepłolubne dąbrowy (Quercetalia pubescenti-petraeae) B

GATUNKI, których dotyczy Artykuł 4 Dyrektywy Rady 79/409/EWG i gatunki wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG oraz ocena znaczenia obszaru dla tych gatunków: PŁAZY i GADY wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Bombina bombina Kumak nizinny C

ROŚLINY wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG:

Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Liparis loeselii Lipiennik Loesela C

Inne ważne gatunki zwierząt i roślin: ROŚLINY Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Allium scorodoprasum Czosnek wężowy A Carex limosa Turzyca bagienna A Dactylorhiza incarnata Kukułka krwista D Daphne mezereum Wawrzynek wilczełyko D Dianthus superbus Goździk pyszny A Epipactis helleborine Kruszczyk szerokolistny D Epipactis palustris Kruszczyk błotny A Lilium martagon Lilia złotogłów D Listera ovata Listera jajowata D Neottia nidus-avis Gnieźnik leśny D

Zagrożenia: Zanieczyszczenie powietrza - bezpośrednie sąsiedztwo terenów kopalń odkrywkowych, osadników popiołów elektrowni oraz podgrzanych wód Jeziora Gosławickiego; zmiana poziomu wód gruntowych; zmiana sposobu użytkowania.

121

Status ochronny: Obszar w większości położony na terenie 4 rezerwatów przyrody Bieniszew (144,1 ha; 1996), Sokółki (240 ha; 1996), Pustelnik (100,25 ha; 1997) i Mielno (93,65 ha; 1957). W całości na terenie Powidzko- Bienieszewskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (20 480 ha).

Specjalny Obszar Ochrony (SOO) Dąbrowy Krotoszyńskie PLH300002 Lokalizacja względem granic obszaru koncesyjnego: Obszar położony jest w odległości około 17 km na południe od granic obszaru koncesyjnego, na terenie gminy Dobrzyca i Pleszew. Charakterystyka obszaru: Nazwą "Płyta Krotoszyńska" określana jest zachodnia część Wysoczyzny Kaliskiej (południowa Wielkopolska) charakteryzująca się zaleganiem ciężkich utworów geologicznych na powierzchni oraz dominacją lasów dębowych, budowanych głównie przez Quercus robur. Proponowana ostoja stanowi część płaskiej, zdenudowanej wysoczyzny dennomorenowej, zbudowanej głównie z glin zwałowych szarych zlodowacenia środkowopolskiego, o miąższości od 18 do 22 m. Skały macierzyste wykazują na rozległych obszarach znaczną spoistość, co powoduje długotrwałe stagnowanie wód opadowych w lokalnych zagłębieniach na powierzchni gruntu. W takich warunkach wykształciły się tam m.in. specyficzne gleby zaliczane do opadowo-glejowych. Na omawianym obszarze dominują powierzchniowo kwaśne dąbrowy z klasy Quercetea robori-petraeae, przede wszystkim dobrze zachowane fitocenozy dąbrowy trzcinnikowej, a także mokrej dąbrowy trzcinnikowej. Podkreślić należy także występowanie płatów acydofilnego lasu grabowo- dębowego Aulacomnio androgyni-Quercetum roboris – subendemicznego zespołu południowej Wielkopolski. Najżyźniejsze siedliska leśne Płyty Krotoszyńskiej porasta grąd środkowoeuropejski (przy wschodnich kresach swego zasięgu), a także, w najwilgotniejszych zagłębieniach, łęg olszowy i wiązowo-jesionowy. Na granicy swojego zasięgu wykształca się także uboga buczyna niżowa. Wśród roślinności nieleśnej na szczególną uwagę zasługują zbiorowiska torfowisk niskich (szuwary) i przejściowych objętych ochroną w rezerwacie "Mszar Bogdaniec", a także zmiennowilgotne łąki trzęślicowe, spotykane w okolicach Chwaliszewa i Odolanowa. Dąbrowy Krotoszyńskie to jeden z największych i najbardziej znanych w Europie zwartych kompleksów lasów dębowych – tym samym jest to obszar o wybitnym znaczeniu z punktu widzenia Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Na omawianym obszarze stwierdzono dotychczas występowanie 12 typów siedlisk z Załącznika I tej dyrektywy, w tym 3 uznane za priorytetowe. Obszar cechuje się dużym bogactwem florystycznym (ponad 850 taksonów) oraz występowaniem licznych roślin zagrożonych i ginących w skali kraju i regionu (ponad 80). Wśród tych pierwszych na szczególne podkreślenie zasługuje populacja turzycy Buxbauma Carex buxbaumii - taksonu zagrożonego w Polsce i do niedawna uważanego za wymarły w Wielkopolsce. Ponadto obszar stanowi ważne, z chorologicznego punktu widzenia, skupienie flory górskiej na niżu. Do stwierdzonych tu gatunków z centrum występowania na obszarach górskich należą między innymi: przywrotnik prawie nagi Alchemilla glabra, jarzmianka większa Astrantia major, ostrożeń łąkowy Cirsium rivulare, Cruciata glabra, Equisetum telmateia, przytulia Schultesa Galium schultesii, wiechlina Chaixa Poa chaixii, bez koralowy Sambucus racemosa, starzec Fuchsa Senecio fuchsii, starzec gajowy S. nemorensis oraz starzec kędzierzawy S. rivularis. Rezultaty dotychczasowych, z pewnością niewystarczających, badań faunistycznych wskazują na obecność w granicach obszaru, co najmniej 3 gatunków kręgowców z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG oraz 17 gatunków bezkręgowców uznanych za zagrożone w Polsce. Obszar ma również duże znaczenie dla ochrony ptaków.

Klasy siedlisk: % pokrycia Inne tereny (miasta, wsie, drogi, śmietniska, kopalnie, tereny przemysłowe) 2% Lasy iglaste 14% Lasy liściaste 22% Lasy mieszane 9% Siedliska leśne (ogólnie) 1% Siedliska łąkowe i zaroślowe (ogólnie) 4% Siedliska rolnicze (ogólnie) 48%

122

Typy SIEDLISK znajdujące się na terenie obszaru Natura 2000 oraz ocena znaczenia obszaru dla tych siedlisk: Typy SIEDLISK wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Ocena Kod Nazwa siedliska ogólna 6120 Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae) B 6410 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) B 6430 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) B 6510 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) B 7140 Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea) - 7230 Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk C 9110 Kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion) B 9170 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum) B 9190 Pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum) A Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Betuletum pubescentis, Vaccinio uliginosi-Pinetum, 91D0 C Pino) Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, 91E0 B Alnenion) 91F0 Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) B

Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Ciconia nigra Bocian czarny - Haliaeetus albicilla Bielik zwyczajny - Grus grus Żuraw (zwyczajny) - Picus canus Dzięcioł zielonosiwy - Dryocopus martius Dzięcioł czarny - Dendrocopos medius Dzięcioł średni - Lullula arborea Lerka - Sylvia nisoria Jarzębatka - Ficedula parva Muchołówka mała - Ficedula albicollis Muchołówka białoszyja - Lanius collurio Gąsiorek - Emberiza hortulana Trznadel ortolan -

PŁAZY i GADY wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG:

Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Triturus cristatus Traszka grzebieniasta - Bombina bombina Kumak nizinny C

RYBY wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG:

Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Misgurnus fossilis Piskorz -

123

Inne ważne gatunki zwierząt i roślin: PŁAZY Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Bufo viridis Ropucha zielona C Pelobates fuscus Grzebiuszka ziemna C

GADY Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Anguis fragilis Padalec zwyczajny C Lacerta agilis Jaszczurka zwinka C Natrix natrix Zaskroniec zwyczajny C Vipera berus Żmija zygzakowata C

BEZKRĘGOWCE Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Apatura ilia Mieniak strużnik A Aplexa hypnorum Zawijka pospolita A Archanara dissoluta - A Argiope bruennichi Tygrzyk paskowany D Bryophila domestica - A Bryophila raptricula - A Caradrina selini - A Chilodes maritima - A Crypia fraudaticula - A Gyraulus acronicus - A Helix pomatia Ślimak winniczek C Miana fascicuncula Ślimak winniczek A Nymphalis polychloros - A Papilio machaon Paź królowej A Pisidium obtusale Groszkówka kulista A Rhizedra lutosa - A Sphinogonotus coerulans - A Trichia lubomirskii - A

124

Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Digitalis grandiflora Naparstnica zwyczajna D Drosera rotundifolia Rosiczka okrągłolistna A Epipactis helleborine Kruszczyk szerokolistny D Epipactis palustris Kruszczyk błotny A Equisetum telmateia Skrzyp olbrzymi D Gentiana pneumonanthe Goryczka wąskolistna A Gladiolus imbricatus Mieczyk dachówkowaty D Iris sibirica Kosaciec syberyjski A Lilium martagon Lilia złotogłów D Listera ovata Listera jajowata D Lonicera periclymenum Wiciokrzew pomorski D Lycopodium annotinum Widłak jałowcowaty C Lythrum hyssopifolia Krwawnica wąskolistna A Melittis melissophyllum Miodownik melisowaty D Menyanthes trifoliata Bobrek trójlistkowy D Montia fontana Zdrojek błyszczący A Neottia nidus-avis Gnieźnik leśny D Nuphar lutea Grążel żółty D Pedicularis sylvatica Gnidosz rozesłany D Platanthera bifolia Podkolan biały D Polypodium vulgare Paprotka zwyczajna D Sorbus torminalis Jarząb brekinia D Trollius europaeus Pełnik europejski D Viola stagnina Fiołek mokradłowy A

Zagrożenia: Największym zagrożeniem dla przedmiotów ochrony i stanu całej przyrody jest wynikające z niewłaściwie przeprowadzanych melioracji, przesuszenie wszystkich siedlisk hydrogenicznych, powodujące ich stopniową degradację. Przejawia się to nie tylko zmianami w bogactwie gatunkowym i strukturze zbiorowisk, ale w połączeniu z rozprzestrzenianiem się patogenicznych grzybów atakujących osłabione suszą osobniki problemem staje się nawet odnawianie podstawowego gatunku lasotwórczego dębu szypułkowego. Innymi ważnymi czynnikami zagrażającymi walorom obszaru jest intensyfikacja gospodarki łąkowej i rolnej, a w ostatnim czasie również rozwój ferm wiatrowych wpływających na bezpieczeństwo ptaków. Inne formy działalności człowieka mają niewielkie znaczenie dla lokalnej przyrody.

Status ochronny: Na terenie obszaru Natura 2000 PLB300007 Dąbrowy Krotoszyńskie znajduje się kilka innych form ochrony przyrody. Utworzony w 1993 r. "Obszar Chronionego Krajobrazu Dąbrowy Krotoszyńskie, Baszków-Rochy" pokrywa się w ponad 99% z obszarem Natura 2000 PLB300007 Dąbrowy Krotoszyńskie. Ponadto na terenie ostoi znajduje się 6 rezerwatów przyrody:  „Baszków" o powierzchni 3,76 ha, utworzony w roku 1959 r.  „Buczyna Helenopol" o powierzchni 41,99 utworzony w 2005 r. - "Dąbrowa Smoszew" o powierzchni 9,82 ha utworzony w roku 1963 r.  „Dąbrowa koło Biadek Krotoszyńskich" o powierzchni 16,62 utworzony w 1963 r.  „Miejski Bór" o powierzchni 29,2 ha utworzony w 1987 r.  „Mszar Bogdaniec” o powierzchni 21,98 ha utworzony w 1995 r.

125

Specjalny Obszar Ochrony (SOO) Rogalińska Dolina Warty PLH300012 Lokalizacja względem granic obszaru koncesyjnego: Obszar położony jest w odległości około 18 km na zachód od granic obszaru koncesyjnego, na terenie gminy Zaniemyśl i Książ Wielkopolski Charakterystyka obszaru: Obszar obejmuje fragment pradoliny Warty na południe od Poznania, z unikalnym krajobrazem, gdzie rzeka meandrując utworzyła na terasie zalewowej liczne starorzecza i zastoiska. Otaczają je łąki i bagna. W dolinie zachowały się płaty lasów łęgowych (w tym zagrożonych w skali kraju łęgów wierzbowych i topolowych), a na wyższych terasach kompleksy grądów. Większą część obszaru (47,7%) pokrywają lasy, duży jest też udział gruntów ornych (ok. 25%) oraz łąk i pastwisk (ok. 23%). Charakterystyczną cechą obszaru jest grupa kilkuset okazałych starych dębów, występujących na odcinku Rogalinek - Rogalin; najstarsze liczą kilkaset lat, wśród nich rosnące w parku w Rogalinie: "Lech" (609 lat, obwód 910 cm), "Czech" (523 lata, 742 cm) i "Rus" (496 lat, 672 cm) - Pacyniak (1992). W obszarze nagromadzone są liczne, dobrze zachowane i silnie zróżnicowane starorzecza, łąki, łęgi i inne typy roślinności związane z działalnością rzeki Warty. Stwierdzono występowanie 16 siedlisk przyrodniczych z załącznika I dyrektywy Rady 92/43/EWG, w tym trzech priorytetowych (6120, 91E0 i 91I0). Spośród nich największy udział mają różnego typu lasy łęgowe (ponad 40% łącznej powierzchni wszystkich siedlisk), świeże łąki (prawie 25%), starorzecza (ok. 16,5%) oraz kwaśne dąbrowy (ok. 11%) - Rosadziński (2010). Obszar do niedawna obejmował największe skupisko dębów szypułkowych w Europie, znajdujące się w dolinie Warty pomiędzy Rogalinkiem, a Rogalinem (Pacyniak 1992). Stwierdzono ponadto występowanie 15 gatunków z załącznika II dyrektywy Rady 92/43/EWG, w tym jednego priorytetowego - pachnicy dębowej. W obszarze występuje także 11 gatunków roślin z krajowej "czerwonej listy" (Zarzycki, Szeląg 2006): fiołek mokradłowy Viola stagnina, goryczka wąskolistna Gentiana pneumonanthe, goździk pyszny Dianthus superbus, goździk siny Dianthus gratianopolitanus, groszek błotny Lathyrus palustris, kosaciec syberyjski Iris sibirica, kruszczyk błotny Epipactis palustris, nasięźrzał pospolity Ophioglossum vulgatum, pszeniec grzebieniasty Melampyrum cristatum oraz selernica żyłkowana Cnidium dubium. Kolejne figurują na regionalnej "czerwonej liście" (Jackowiak i in. 2007), w tym rzeżucha drobnokwiatowa Cardamine parviflora oraz skrzyp pstry Equisetum variegatum ze statusem "zagrożony" (kategoria "EN"). Dziewięć dalszych taksonów posiada w Wielkopolsce status "narażony" (kat. "VU"): bukwica zwyczajna Betonica officinalis, konitrut błotny Gratiola officinalis, kropidło piszczałkowate Oenanthe fistulosa, orlik pospolity Aquilegia vulgaris, rzeżucha niecierpkowa Cardamine impatiens, sitniczka szczecinowata Isolepis setacea, starzec bagienny Senecio paludosus, wolffia bezkorzeniowa Wolffia arrhiza oraz zamokrzyca ryżowa Leersia oryzoides. Kolejnych pięć gatunków zostało uznanych jako "najmniejszej troski" (kat. "LC"): koniopłoch łąkowy Silaum silaus, lilia złotogłów Lilium martagon, ożanka czosnkowa Teucrium scordium, topola czarna Populus nigra i wilczomlecz lśniący Euphorbia lucida.

Typy siedlisk przyrodniczych: Siedlisko 2330: Wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi (Corynephorus, Agrostis). Płaty siedliska w obszarze zostały stwierdzone na północ od Jaszkowa oraz w okolicach Czmońca. Nie można wykluczyć odnalezienia kolejnych; łączna powierzchnia siedliska została oszacowana na poziomie 1,0 ha. Reprezentatywność siedliska w obszarze jest znikoma (ocena "D"). Dość częste są natomiast murawy szczotlichowe na gruntach porolnych, nie reprezentujące omawianego siedliska.

Siedlisko 3130: Brzegi lub osuszane dna zbiorników wodnych ze zbiorowiskami z Littorelletea, Isoëto- Nanojuncetea. Siedlisko występuje w obszarze na okresowo odsłanianych brzegach starorzeczy oraz efemerycznych, astatycznych, płytkich zbiorników wodnych. Reprezentowane przez lokalnie bardzo rzadki zespół cibory brunatnej i namulnika brzegowego Cypero fusci-Limoselletum aquaticae (narażony w Polsce - kategoria "V"), agregacje jednorocznej formy ponikła igłowatego Eleocharis acicularis fo. annua oraz odnalezione w roku 2010, na zachód od Zbrudzewa, płaty asocjacji sitniczki szczecinowatej Scirpo setacei-Stellarietum uliginosae (narażona w Polsce - kategoria "V"). Siedlisko zostało stwierdzone łącznie na 12 stanowiskach, zlokalizowanych

126 głównie na odcinku Radzewice - Czmoniec. Ze względu na niewielką zajmowaną powierzchnię (łącznie ok. 0,06 ha), reprezentatywność określono, jako "nieistotną" (ocena "D").

Siedlisko 3150: Starorzecza i naturalne, eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami Nymphaeion, Potamion. Siedlisko w obszarze obejmuje ok. 290 zbiorników wodnych, zajmujących łącznie 160,87 ha, co stanowi < 2% krajowych zasobów. Wśród nich jest tylko jedno jezioro - jezioro bez nazwy w okolicach Baranówka, znane także jako Jezioro Baranowskie. Najmniejsze mają kilka m2, największe kilka hektarów (Tuchoń w rezerwacie przyrody "Krajkowo" - 6 ha). Jest to jedno z najbardziej charakterystycznych siedlisk obszaru. Roślinność tworząca je jest silnie zróżnicowana - stwierdzono występowanie przynajmniej 16 zespołów roślinnych, w tym 4 zagrożonych w skali kraju (Ratyńska i in. 2010): Hottonietum palustris, Nymphaeo albae-Nupharetum luteae, Stratiotetum aloidis oraz Wolffietum arrhizae. Reprezentatywność siedliska jest doskonała, co w zestawieniu nawet z niższą oceną stopnia zachowania funkcji (najniższe oceny cząstkowe otrzymały wskaźniki: fito- i zooplankton oraz przezroczystość wody) i dobrymi perspektywami ochrony, dało łączną ocenę stanu zachowania "doskonałą" ("A"). Siedlisko w obszarze zostało objęte Państwowym Monitoringiem Środowiska; w latach 2009 i 2010 monitorowano je na 14 stanowiskach (dane Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska).

Siedlisko 3270: Zalewane, muliste brzegi rzek z roślinnością Chenopodion rubri p.p. i Bidention p.p. Siedlisko w obszarze jest ograniczone występowaniem do koryta Warty. Notowane było na 22 stanowiskach, rozproszonych głównie na odcinku Rogalinek - Radzewice. Najczęściej występuje w postaci niewielkich płatów, pokrywających kilka – kilkanaście m2 powierzchni. Łącznie zajmuje ok. 0,06 ha, co stanowi niewielki ułamek zasobów krajowych (< 2%) - Rosadziński (2010). W obszarze identyfikatorami fitosocjologicznymi siedliska jest, co najmniej 6 zespołów roślinnych. Jego reprezentatywność i stan zachowania oceniono, jako dobre. W strukturze florystycznej obcym elementem jest uczep amerykański Bidens frondosa, gatunek silnie inwazyjny.

Siedlisko 4030: Suche wrzosowiska (Calluno-Genistion, Pohlio-Callunion, Calluno-Arctostapylion) Siedlisko skrajnie rzadkie w obszarze; odnotowane zostało na dwóch stanowiskach - na północ od Jaszkowa i na północ od Żabinka. Oba płaty reprezentowały wrzosowisko knotnikowe Pohlio-Callunetum w postaci typowej i wykształciły się przy drogach na skraju kompleksów leśnych. Ich łączna powierzchnia wynosi ok. 300 m2. Biorąc pod uwagę powyższe, reprezentatywność siedliska oceniono, jako "nieistotną" (ocena "D").

Siedlisko 6120: Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae). Siedlisko w obszarze występuje na 5 stanowiskach, rozproszonych w dolinie Warty. Łącznie pokrywa ok. 0,3 ha, ale uwzględniając możliwość odnalezienia kolejnych jego płatów, wartość tę oszacowano na poziomie kilku hektarów (Rosadziński 2010). Jest to znikomy ułamek zasobów krajowych (< 2%). Jedynym reprezentantem siedliska w obszarze jest, zagrożona w Polsce (Ratyńska i in. 2010), murawa z lepnicą tatarską Corynephoro- Silenetum tataricae. Reprezentatywność muraw ze związku Koelerion glaucae w obszarze jest znacząca ("C"), a stan zachowania dobry ("B"), na co składa się dobrze zachowana struktura oraz dobre perspektywy zachowania funkcji (Rosadziński 2010). Siedlisko w obszarze zostało objęte Państwowym Monitoringiem Środowiska, który w latach 2007 - 2008 wykazał niezadowalający lub zły stan ochrony (Dane Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska uzyskane w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska).

Siedlisko 6210: Murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea i ciepłolubne murawy z Asplenio spetentrionalis- Festucion pallentis) Siedlisko w obszarze odnalezione na jednym stanowisku, na północ od Jaszkowa. W roku 2010 odnotowano tam występowanie fitocenoz zespołu Sileno otitae-Festucetum trachyphyllae, uznanego przez Ratyńską i in. (2010) za narażony w Polsce. Reprezentuje on podtyp siedliska 6210-3 Kwietne murawy kserotermiczne. Ze względu na niewielką zajmowaną powierzchnię, jego reprezentatywność określono, jako "nieistotną" (ocena "D") - Rosadziński (2010).

127

Siedlisko 6410: Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) Siedlisko w obszarze łącznie pokrywa ok. 3 hektarów, co stanowi < 2% zasobów krajowych. Jego występowanie wydaje się być ograniczone do zlądowiałych paleomenadrów: na południowy zachód od Tworzykowa oraz na południe od Krajkowa-Folwarku. Łąki trzęślicowe skupiają kilka osobliwości florystycznych figurujących na krajowej "czerwonej liście" (Zarzycki, Szeląg 2006), takich jak: nasięźrzał pospolity Ophioglossum vulgatum, goryczka wąskolistna Gentiana pneumonanthe, goździk pyszny Dianthus superbus oraz selernica żyłkowana Cnidium dubium (Rosadziński 2010). Ze względu na niewielką powierzchnię zajmowaną w obszarze, reprezentatywność siedliska oceniono, jako "nieistotną" (ocena "D") - Rosadziński 2010.

Siedlisko 6430: Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) W obszarze występuje podtyp 6430-3 Niżowe, nadrzeczne zbiorowiska okrajkowe, reprezentowany przez przynajmniej 7 zespołów roślinnych, w tym zagrożony w Polsce (Ratyńska i in. 2010) zespół wyżpinu jagodowego Fallopio-Cucubaletum bacciferi. Siedlisko związane głównie z Wartą, o wybitnie drobnopowierzchniowym charakterze płatów - obserwowane 282 stanowiska pokrywają łącznie zaledwie 2 ha (Rosadziński 2010). Jest to znikomy ułamek krajowych zasobów (< 2%). Reprezentatywność nadrzecznych ziołorośli w obszarze jest "doskonała" (ocena "A"), natomiast stan zachowania "dobry" (ocena "B"). W licznych płatach notowano obce gatunki inwazyjne (kolczurkę klapowaną Echinocystis lobata oraz, znacznie rzadszy, aster lancetowaty Aster lanceolatus), wypierające rodzime składniki nadrzecznych ziołorośli; zagrożeniem dla siedliska jest też ekspansja niektórych rodzimych taksonów (np. mozgi trzcinowatej Phalaris arundinacea) - Rosadziński (2010).

Siedlisko 6440: Łąki selernicowe (Cnidion dubii) Siedlisko w obszarze zostało stwierdzone na 15 stanowiskach. W zdecydowanej większości mają one charakter punktowy i są rozproszone w całej ostoi, występując w pobliżu koryta Warty. Łącznie pokrywają ok. 9,2 ha, co stanowi < 2% zasobów krajowych (Rosadziński 2010). Siedlisko reprezentowane jest przez zespół Violo stagninae-Molinietum caeruleae uznany przez Ratyńską i in. (2010) za ginący w Polsce. Reprezentatywność siedliska w obszarze określona została, jako "doskonała" (ocena "A"). W jego płatach występują liczne cenne gatunki, w tym zagrożone w Polsce (Zarzycki, Szeląg 2006) fiołek mokradłowy Viola stagnina i selernica żyłkowana Cnidium dubium oraz zagrożone w regionie (Jackowiak i in. 2007): konitrut błotny Gratiola officinalis, rzeżucha drobnokwiatowa Cardamine parviflora I wilczomlecz lśniący Euphorbia lucida (Rosadziński 2010). Stan zachowania oceniono, jako "średni lub zubożały", głównie ze względu na złe perspektywy na przyszłość oraz trudną możliwość renaturyzacji (silne rozczłonkowanie i niewielka powierzchnia płatów) - Rosadziński (l.c.). Łąki selernicowe w obszarze objęto Państwowym Monitoringiem Środowiska; w roku 2009 monitorowano cztery powierzchnie; na trzech z nich łąki selernicowe znajdowały się w niezadowalającym stanie ochrony, a tylko na jednym we właściwym (Dane Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska uzyskane w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska). Siedlisko 6510: Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) Siedlisko częste w obszarze, mające po łęgach wiązowo-jesionowych (91F0) największy udział powierzchniowy w łącznych zasobach wszystkich siedlisk (prawie 1/4). Jego występowanie zostało stwierdzone na ponad 242 hektarach, co stanowi < 2% krajowych zasobów (Rosadziński 2010). Zgodnie z Interpretation Manual (2007), oprócz łąk rajgrasowych (Arrhenatheretum elatioris) do siedliska zaliczano także, występujące w dolinie Warty łąki wyczyńcowe w typie Alopecurus pratensis-Sanguisorba officinalis. Większość płatów ma charakter, drobnopowierzchniowy, choć notowano także zajmujące kilka - kilkanaście ha (np. między Sowińcem a Rogalinkiem, na wschód od Pecny oraz na południe od Świątników, na wysokości "Wyspy Krajkowskiej"). Łąki świeże, wraz z murawami zalewowymi ze związku Agropyro-Rumicion crispi, należą do najczęstszych typów roślinności w dolinie Warty. Poza doliną rzeczną płaty siedliska notowano znacznie rzadziej (np. pomiędzy Pecną a Grzybnem). Reprezentatywność łąk świeżych została określona, jako "dobra" (ocena "B"), podobnie jak stan zachowania. Najczęstszą przyczyną zaniżonych ocen stanu zachowania poszczególnych płatów były niewłaściwe zabiegi (zbyt niskie koszenie), ekspansja rodzimych gatunków (zwłaszcza kłosówki wełnistej Holcus lanatus) oraz zubożenie florystyczne (w tym brak cennych składników flory) - Rosadziński (2010).

128

Siedlisko 9170: Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum) Siedlisko w obszarze pokrywa ok. 52 hektary, co jest znikomym ułamkiem zasobów krajowych (Rosadziński 2010). Reprezentowane jest przez grąd środkowoeuropejski Galio sylvatici-Carpinetum - zespół narażony w Polsce (Ratyńska i in. 2010). Jego płaty są rozproszone w całej ostoi; najlepiej zachowane znajdują się w rezerwacie przyrody "Krajkowo" i jego okolicach oraz koło Jaszkowa. Większość grądów nosi ślady licznych zniekształceń, do których należą: udział obcych gatunków drzew (przede wszystkim sosna zwyczajna Pinus sylvestris, rzadziej robinia akacjowa Robinia pseudoacacia i świerk pospolity Picea abies), udział obcych gatunków krzewów (czeremcha amerykańska Padus serotina), udział obcych gatunków runa (niecierpek drobnokwiatowy Impatiens parviflora), niewielkie zróżnicowanie gatunkowe drzewostanów oraz brak wystarczających zasobów martwego drewna (Rosadziński 2010). Z tego powodu stan zachowania określono, jako "średni lub zubożały" (ocena "C").

Siedlisko 9190: Pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum) Siedlisko w ostoi zostało stwierdzone na 52 stanowiskach, łącznie zajmujących ponad 110 hektarów. Jest to drobny ułamek krajowych zasobów (< 2%) - Rosadziński (2010). Reprezentuje je zespół acydofilnej dąbrowy trzcinnikowej Calamagrostio-Quercetum, zróżnicowany wewnętrznie na postać termofilną C.-Q. polygonatetosum, wilgotną C.-Q. molinietosum oraz typową C.-Q. typicum. Jego występowanie ograniczone jest w obszarze prawie wyłącznie do zwartego kompleksu leśnego w leśnictwach Jaszkowo i Brodniczka Nadleśnictwa Konstantynowo. Większość płatów nosi ślady degeneracji, której najpowszechniejszą formą jest borowienie, będące wynikiem zbyt dużego udziału sosny zwyczajnej Pinus sylvestris. W licznych płatach występuje inwazyjny gatunek czeremcha amerykańska Padus serotina. Uwzględniając powyższe, reprezentatywność i stan zachowania określono jako "dobre" (oceny "B") - Rosadziński (2010).

Siedlisko 91E0: Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe) Siedlisko w obszarze zostało odnotowane na 139 stanowiskach, łącznie pokrywających ponad 85 hektarów. Jest to < 2% zasobów krajowych (Rosadziński 2010). Najczęstszym jego identyfikatorem fitosocjologicznym jest zespół łęgu jesionowo-olszowego Fraxino-Alnetum; znacznie rzadziej obserwowano łęgi topolowe Populetum albae i wierzbowe Salicetum albae. Wszystkie trzy asocjacje zostały uznane za zagrożone w Polsce (Ratyńska i in. 2010). Zgodnie z Interpretation Manual (2007), jako siedlisko nie traktowano nadrzecznych wiklin Salicetum triandro-viminalis, pomimo prób takiego podejścia w polskim poradniku (Borysiak, Pawlaczyk 2004). Reprezentatywność siedliska jest "doskonała" (ocena "A"), natomiast stan zachowania "dobry" (ocena "B") - Rosadziński (2010). Łęgi w dolinie Warty są bardzo silnie pofragmentowane, a ich płaty bardzo często zajmują niewielkie powierzchnie. Zagrożeniem dla nich jest obecność gatunków inwazyjnych, w szczególności klonu jesionolistnego Acer negundo oraz uczepu amerykańskiego Bidens frondosa, a także nadmierna presja wędkarska, a częściowo także rekreacyjna – Rosadziński (l.c.). Jedne z najlepiej zachowanych łęgów nadrzecznych (wierzbowych i topolowych) znajdują się na południe od Rogalinka i Rogalina oraz na północ od Baranowa.

Siedlisko 91F0: Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) Jest to najczęstsze siedlisko przyrodnicze w obszarze, zajmujące ponad 1/3 łącznej powierzchni wszystkich występujących tam siedlisk. Jego 102 płaty pokrywają w sumie ponad 310 hektarów, co stanowi < 2% zasobów krajowych. Najlepiej zachowane fitocenozy łęgów wiązowo-jesionowych znajdują się w rezerwacie przyrody "Krajkowo", na północ od Jaszkowa, w leśnictwie Grzybno (wydz. 46c i 47d) oraz w okolicach Góry. Siedlisko w obszarze zostało objęte Państwowym Monitoringiem Środowiska; w roku 2009 monitorowano 4 powierzchnie badawcze a ich stan ochrony był niezadowalający (Dane Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska uzyskane w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska). Reprezentatywność łęgów wiązowo- jesionowych określono, jako "doskonałą" (ocena "A"), natomiast stan zachowania, jako "dobry" (ocena "B"). Najgorzej ocenianymi wskaźnikami struktury i funkcji były: martwe drewno, stosunki wilgotnościowo-wodne i związane z nim przejawy procesu grądowienia (przekształcanie się lasów łęgowych w grądy), naturalne

129 odnowienie drzewostanu (w tym zamieranie jesionu wyniosłego Fraxinus excelsior) oraz obce gatunki inwazyjne - Rosadziński (2010).

Siedlisko 91I0: Ciepłolubne dąbrowy (Quercetalia pubescenti-petraeae) Siedlisko notowane na jednym stanowisku na południe od rezerwatu przyrody "Krajkowo". Ze względu na znikomą zajmowaną powierzchnię w obszarze, reprezentatywność określono, jako "nieistotną" (ocena "D") - Rosadziński (2010).

Gatunki: 1188 Kumak nizinny Bombina bombina Gatunek notowany dotychczas na 16 stanowiskach, skupionych w południowej części obszaru. Ze względu na wielkość populacji jej ocena jest "nieistotna" ("D") - Krysztofiak, Rybacki (2010).

1166 Traszka grzebieniasta Triturus cristatus Gatunek stwierdzony na dwóch stanowiskach - na południe od Mosiny oraz na wschód od Pecny. Dane te wymagają uzupełnienia (Krysztofiak, Rybacki 2010). Aktualna ocena parametru populacja - "nieistotna" ("D").

1130 Boleń Aspius aspius Gatunek badany w obszarze w latach 2003 - 2006 (Golski 2010). W obszarze spotykany często na całej długości rzeki i w połączonych z nią starorzeczach. Liczebność populacji na tle krajowym wynosi < 2% (Golski 2010). Stan zachowania siedliska jest "znakomity", z uwagi na zróżnicowaną geometrię koryta rzeki, stosunkowo niewielkie modyfikacje brzegów oraz łączność rzeki z obszarem zalewowym (w tym ze starorzeczami) - Golski (l.c.). Populacja nie jest izolowana (ocena "C"), a jej struktura wiekowa bardzo dobra (Golski 2010).

1149 Koza Cobitis taenia Gatunek w obszarze spotykany w niewielkich zagęszczeniach na całej długości Warty oraz w połączonych z rzeką starorzeczach. Stan zachowania siedliska jest dobry, z uwagi na zróżnicowaną geometrię koryta rzeki, stosunkowo niewielkie modyfikacje brzegów oraz łączność rzeki z obszarem zalewowym. Struktura wiekowa populacji jest zła - brakowało narybku, a aż 85,4% stanowiły osobniki dorosłe (Golski 2010).

1145 Piskorz Misgurnus fossilis Gatunek badany w obszarze w latach 2003 - 2006 i stwierdzony w dwóch starorzeczach (Golski 2010). Stan zachowania siedliska jest dobry, z uwagi na zróżnicowaną geometrię koryta rzeki, stosunkowo niewielkie modyfikacje brzegów oraz łączność rzeki z obszarem zalewowym. Struktura wiekowa populacji jest zła - pozyskano wyłącznie osobniki dorosłe (Golski l.c.). 1088 Kozioróg dębosz Cerambyx cerdo Gatunek obserwowany na 242 stanowiskach skupionych w trzech rejonach obszaru: 1) rezerwacie przyrody "Krajkowo", skupieniu starych dębów między Rogalinkiem a Rogalinem i 3) prawym brzegu Warty na wysokości miejscowości Góra (Bunalski 2010). Populacja ta jest bardzo liczna i wykazuje duży potencjał migracyjny. Stan siedliska jest "doskonały" (ocena "A") - Bunalski (2010).

1082 Kreślinek nizinny Graphoderus bilineatus Gatunek dotychczas niepodawany w SDF, stwierdzony w obszarze na 5 stanowiskach w rezerwacie przyrody "Krajkowo" (Dane Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska uzyskane w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska). Stan zachowania siedliska oraz perspektywy ochrony oceniono, jako właściwe, natomiast stan populacji niezadowalający (stwierdzono jednego osobnika - samca). Ze względu na znikomy udział w zasobach krajowych gatunku, parametr "populacja" oceniono, jako nieistotny (ocena "D").

130

1042 Zalotka większa Leucorrhinia pectoralis Gatunek posiada w obszarze jedno stanowisko zlokalizowane na południowy zachód od Wiórka. Ze względu na znikome znaczenie w obszarze populacja określona jako "nieistotna" (ocena "D") - Bernard (2010).

1083 Jelonek rogacz Lucanus cervus Wielkość populacji gatunku w obszarze nie jest znana. Mimo tego znaczenie populacji określono, jako "nieistotne" (ocena "D") - Bunalski (2010).

1037 Trzepla zielona Ophiogomphus cecilia Gatunek stwierdzony na 8 stanowiskach, ale z pewnością bardzo liczny wzdłuż Warty na całym odcinku w obszarze (Bernard 2010). Podobnie jak w całym kraju, także w Rogalińskiej Dolinie Warty stan zachowania gatunku jest "doskonały" (ocena "A") i nie obserwowano jego bezpośrednich zagrożeń (Bernard 2010). Na "Wyspie Krajkowskiej" stwierdzono najwyższe w Polsce zagęszczenie trzepli wynoszące 8,3 wylinki na 1 m jednego brzegu rzeki (Bernard 2010). Mimo pospolitości gatunku w obszarze, jej liczebność w skali kraju wynosi < 2% (Bernard l.c.).

1084 Pachnica dębowa Osmoderma eremita Na podstawie badań monitoringowych z lat 2006 - 2007 i 2009 - 2010 stwierdzono, że populacja pachnicy w obszarze utrzymuje się na wysokim poziomie i najprawdopodobniej jest niedoszacowana (Bunalski 2010). Gatunek notowano na 8 stanowiskach, najczęściej w rezerwacie przyrody "Krajkowo" oraz między Rogalinkiem a Rogalinem. Stan zachowania siedliska określono, jako "dobry" (ocena "B"), a populacja nie jest izolowana (Bunalski 2010).

1016 Poczwarówka jajowata Vertigo moulinsiana Gatunek w obszarze posiada jedno stanowisko, na południowym brzegu Jeziora Baranowskiego. Został odnaleziony w roku 2008 i potwierdzony w latach następnych (2009 i 2010) - Gołdyn (2010). Ze względu na znikome znaczenie w obszarze populacja określona, jako "nieistotna" (ocena "D") - Gołdyn (l.c.).

1337 Bóbr europejski Castor fiber Gatunek w obszarze notowany na przynajmniej 15 rodzinnych stanowiskach, co daje ok. 60 - 80 osobników. Jest to < 1% zasobów krajowych (Krysztofiak 2010). Najliczniej występuje wzdłuż Warty na odcinku Rogalinek - Wiórek, między Rogalinkiem a Rogalinem oraz pomiędzy Śremem a Jaszkowem. Elementy siedliska zachowane są w stanie "doskonałym" (m. in. bardzo obfita baza żerowa), populacja w obszarze nie jest izolowana (ocena "C"), a ocena ogólna jest "znakomita" (Krysztofiak 2010).

1355 Wydra Lutra lutra Stan populacji w obszarze jest nieznany. W roku 2010 obserwowano jednego osobnika w okolicach Rogalina (Krysztofiak 2010). Stan zachowania cech siedlisk przyrodniczych jest "doskonały" (obecność obfitej bazy żerowej oraz liczna populacja bobra europejskiego, którego nory chętnie zasiedla wydra), populacja w obszarze nie jest izolowana (ocena "C"), a ocena ogólna jest "znakomita" (Krysztofiak 2010).

1617 Starodub łąkowy Angelica palustris Gatunek w obszarze występuje na 5 stanowiskach zlokalizowanych na wilgotnych łąkach na południowy wschód od Nowinek oraz na skraju łąk pomiędzy Grzybnem a Pecną. Liczebność populacji wynosi > 100 osobników, co stanowi < 2% krajowych zasobów (Rosadziński 2010). Stan zachowania jest "dobry" (ocena "B"); na nieco obniżoną ocenę wpłynęło zacienienie siedliska, powierzchnia zajętego (spośród dostępnych) siedliska oraz niewielka liczba osobników na stanowisku koło Nowinek (Rosadziński 2010).

Klasy siedlisk: % pokrycia Lasy iglaste 30%

131

Lasy liściaste 2% Lasy mieszane 15% Siedliska leśne (ogólnie) 1% Siedliska łąkowe i zaroślowe (ogólnie) 24% Siedliska rolnicze (ogólnie) 28%

Typy SIEDLISK znajdujące się na terenie obszaru Natura 2000 oraz ocena znaczenia obszaru dla tych siedlisk: Typy SIEDLISK wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Ocena Kod Nazwa siedliska ogólna 2330 Wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi - Brzegi lub osuszane dna zbiorników wodnych ze zbiorowiskami z Littorelletea, Isoëto- 3130 - Nanojuncetea Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, 3150 A Potamion 3270 Zalewane muliste brzegi rzek C 4030 Suche wrzosowiska (Calluno-Genistion, Pohlio-Callunion, Calluno-Arctostaphylion) - 6120 Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae) B Murawy kserotermiczne (Festuco-Brometea) - priorytetowe są tylko murawy z istotnymi 6210 - stanowiskami storczyków 6410 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) - 6430 Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium) A 6440 Łąki selemicowe (Cnidion dubii) B 6510 Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arrhenatherion elatioris) B 9170 Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum) C 9190 Pomorski kwaśny las brzozowo-dębowy (Betulo-Quercetum) C Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae, 91E0 B Alnenion) 91F0 Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum) C 91I0 Ciepłolubne dąbrowy (Quercetalia pubescenti-petraeae) -

GATUNKI, których dotyczy Artykuł 4 Dyrektywy Rady 79/409/EWG i gatunki wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG oraz ocena znaczenia obszaru dla tych gatunków: PTAKI wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 79/409/EWG: Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Ciconia nigra Bocian czarny - Ciconia ciconia Bocian biały - Milvus migrans Kania czarna - Milvus milvus Kania ruda - Circus aeruginosus Błotniak stawowy - Porzana parva Zielonka - Crex cre Derkacz zwyczajny - Grus grus Żuraw szary - Sterna hirundo Rybitwa zwyczajna - Chlidonias niger Rybitwa czarna - Alcedo atthis Zimorodek zwyczajny - Lullula arborea Skowronek borowy - Anthus campestris Świergotek polny -

132

Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Lanius collurio Gąsiorek -

SSAKI wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Castor fiber Bóbr europejski A Lutra lutra Wydra europejska A

PŁAZY i GADY wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG:

Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Triturus cristatus Traszka grzebieniasta - Bombina bombina Kumak nizinny -

RYBY wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Aspius aspius Boleń pospolity C Misgurnus fossilis Piskorz C Cobitis taenia Koza pospolita C

BEZKRĘGOWCE wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG:

Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Vertigo moulinsiana Poczwarówka jajowata - Ophiogomphus cecilia Trzepla zielona B Leucorrhinia pectoralis Zalotka większa - Graphoderus bilineatus Kreślinek nizinny - Lucanus cervus Jelonek rogacz - Osmoderma eremita Pachnica dębowa A Cerambyx cerdo Kozioróg dębosz A

ROŚLINY wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Angelica palustris Starodub łąkowy C

Inne ważne gatunki zwierząt i roślin: SSAKI Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Meles meles Borsuk C

133

GADY Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Lacerta agilis Jaszczurka zwinka C Vipera berus Żmija zygzakowata C

ROŚLINY Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Aquilegia vulgaris Orlik pospolity D Betonica officialis Bukwica zwyczajna D Cardamine impatiens Rzeżucha niecierpkowa D Cardamine parviflora Rzeżucha drobnokwiatowa D Cnidium dubium Selernica żyłkowana A Dianthus gratianopolitanus Goździk siny A Dianthus superbus Goździk pyszny A Epipactis palustris Kruszczyk błotny A Equisetum variegatum Skrzyp pstry D Euphorbia lucida Wilczomlecz błyszczący D Euphorbia palustris Wilczomlecz błotny A Gentiana pneumonanthe Goryczka wąskolistna A Gratiola officinalis Konitrut błotny D Iris sibirica Kosaciec syberyjski A Isolepis setacea Sitniczka D Lathyrus palustris Groszek błotny A Leersia oryzoides Zamokrzyca ryżowa D Lilium martagon Lilia złotogłów D Melampyrum cristatum Pszeniec grzebieniasty A Oenanthe fistulosa Kropidło piszczałkowate D Ophioglossum vulgatum Nasięźrzał pospolity A Populus nigra Topola czarna D Senecio paludosus Starzec bagienny D Silaum silaus Koniopłoch łąkowy D Teucrium scordium Ożanka czosnkowa D Viola stagnina Fiołek mokradłowy A Wolffia arrhiza Wolfia bezkorzeniowa D

Zagrożenia: Podstawowym zagrożeniem jest niewłaściwy reżim hydrologiczny Warty. Dla większości przedmiotów ochrony konieczne są okresowe zalewy, przynajmniej w okresie wiosennym. Poważnym zagrożeniem jest nadmierna presja wędkarska i rekreacyjna w dolinie rzeki. Lokalnie problemem jest rozwój zabudowy rozproszonej.

Status ochronny: Na terenie obszaru Natura 2000 PLH300012 Rogalińska Dolina Warty znajduje się kilka innych form ochrony przyrody. Ponad 71% powierzchni pokrywa, utworzony w roku 1997 Rogaliński Park Krajobrazowy (Rozporządzenie Nr 4/97 Wojewody Wielkopolskiego z dnia 26 czerwca 1997 r. w sprawie utworzenia Rogalińskiego Parku Krajobrazowego). Ponadto w ostoi położone są dwa rezerwaty przyrody: "Krajkowo" (utworzony w roku 1958, powierzchnia 116,46 ha, Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 13 lipca 1958 roku w sprawie uznania za rezerwat przyrody) oraz "Goździk siny w Grzybnie" (utworzony w roku 1964, powierzchnia 3,54 ha, Rozporządzenie Nr 25/2002 Wojewody Wielkopolskiego z dnia

134

28 czerwca 2002 roku zmieniające Zarządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 czerwca 1964 roku w sprawie uznania za rezerwat przyrody).

Specjalny Obszar Ochrony (SOO) Glinianki w Lenartowicach PLH300048 Lokalizacja względem granic obszaru koncesyjnego: Obszar położony jest w odległości około 9 km na południe od granic obszaru koncesyjnego, na terenie gminy Pleszew. Charakterystyka obszaru: Obszar to obecnie nieczynne wyrobisko po kopalni gliny, składające się z jednego dużego zbiornika i kilku mniejszych. Wszystkie zbiorniki są płytkie, porośnięte bogatą roślinnością przybrzeżną i wodną. Teren otoczony jest polami uprawnymi i sąsiaduje ze zdewastowanymi obecnie budynkami cegielni. Teren w bezpośredniej bliskości glinianek suchy, dobrze nasłonecznoniony, porośnięty niska roślinnością i krzewami. Bardzo liczna populacja kumaka nizinnego. Zgrubna ocena wołających samców w dniu 26.04.2008 to, co najmniej 300 osobników (choć prawdopodobnie było ich, co najmniej dwa razy tyle). Istotna jest także liczna populacja ważki - łątki wiosennej Coenagrion lunulatum oceniona 14.05.2008 na kilkaset osobników, jak i prężne populacje kilkunastu innych gatunków ważek (w tym rzadkich - lecicha białoznaczna Orthetrum albistylum, szafranka czerwona Crocothemis erythraea) i czerwończyka nieparka.

Klasy siedlisk: % pokrycia Inne tereny (miasta, wsie, drogi, śmietniska, kopalnie, tereny przemysłowe) 52% Siedliska rolnicze (ogólnie) 48%

BEZKRĘGOWCE wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Ogólna ocena Nazwa łacińska Nazwa polska znaczenia obszaru Lycaena dispar Czerwończyk nieparek -

Inne ważne gatunki zwierząt i roślin: PŁAZY Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Rana esculenta Żaba wodna C Rana lessonae Żaba jeziorkowa C

GADY Nazwa łacińska Nazwa polska Motywacja Lacerta agilis Jaszczurka zwinka C

Zagrożenia: Obecnie teren rzadko odwiedzany jest przed wędkarzy i spacerowiczów. Niekiedy urządzane są tu jazdy samochodami terenowymi. Największym zagrożeniem wydaje się zakupienie tego terenu przez nowego właściciela (bowiem jest na sprzedaż), który może zmienić drastycznie charakter tego obszaru.

Status ochronny: Brak ochrony obszarowej.

135

10.4 Inne formy ochrony przyrody podlegające ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody (t. j. Dz. U. z 2013r. poz. 627) zlokalizowane w sąsiedztwie obszaru koncesji PYZDRY

/załącznik nr 10/ Ochrona przyrody w strefie 20 km od granic koncesji

PARKI NARODOWE W sąsiedztwie granic obszaru koncesyjnego 18/99/p Pyzdry nie znajdują się parki narodowe.

REZERWATY Rezerwaty przyrody zlokalizowane w sąsiedztwie granic obszaru koncesyjnego .18/99/p Pyzdry to:  Rezerwat przyrody Dębno nad Wartą  Rezerwat przyrody Modrzew Polski w Noskowie  Rezerwat przyrody Bieniszew  Rezerwat przyrody Pustelnik  Rezerwat przyrody Mielno  Rezerwat przyrody Sokółki

Rezerwat przyrody Dębno nad Wartą Lokalizacja względem granic obszaru koncesyjnego: Rezerwat położony jest w odległości około 1,5 km na zachód od granic obszaru koncesyjnego w okolicy miejscowości Dębno, gmina Nowe Miasto nad Wartą. Opis: Rezerwat powstał w 1974 roku w gminie Nowe Miasto nad Wartą. Obejmuje on powierzchnię 21,62 ha, którą pokrywa bardzo zróżnicowana roślinność. Stroma krawędź Pradoliny Warciańsko-Odrzańskiej porośnięta jest wielogatunkowym drzewostanem liściastym z dominującym dębem, a płaska terasa nadzalewowa pokryta jest wilgotnym lasem łęgowym z dębami, olszami, wiązami i jesionami. W rezerwacie stwierdzono występowanie łącznie 23 gatunków drzew, z czego 6 jest podstawowych: olsza czarna, jesion wyniosły, dąb szypułkowy, sosna pospolita, robinia grochodrzew i świerk pospolity. Spotyka się tu również bluszcz pospolity, który jest gatunkiem chronionym. Rezerwat przyrody utworzony został dla zachowania i ochrony środowiska rzadkich gatunków zwierząt bezkręgowych: centymetrowej wielkości ślimaków świdrzyków (wśród których są gatunki wymierające i bardzo rzadkie) oraz równonogów, charakterystycznych dla terenów górskich.

Rezerwat przyrody Modrzew Polski w Noskowie Lokalizacja względem granic obszaru koncesyjnego: Rezerwat położony jest w odległości około 17,5 km na północ od granic obszaru koncesyjnego w okolicy miejscowości Radomice, gmina Czerniejewo. Opis: Jest to leśny rezerwat przyrody o powierzchni 1,0ha. Został utworzony w 1954 roku w celu ochrony drzewostanu sosnowego z udziałem modrzewia polskiego (Larix polonica).

Rezerwat przyrody Bieniszew Lokalizacja względem granic obszaru koncesyjnego: Rezerwat położony jest w odległości około 12 km na północny wschód od granic obszaru koncesyjnego w okolicy miejscowości Kazimierz Biskupi, gmina Kazimierz Biskupi. Opis: Utworzony w 1996 r. celu zachowania fragmentu lasu reprezentującego fitocenozę świetlistej dąbrowy (Potentillo albae Quercetum) i środkowoeuropejskiej mokrej dąbrowy trzęślicowej (Molinio caeruleae- Quercetum roboris). Spotykany jest tu również zespół grądu ubogiego, rosnącego w najbardziej zróżnicowanym pod względem rzeźby terenu fragmencie Puszczy Bieniszewskiej. Obecnie dąbrowy występują w zubożałej postaci, w drzewostanie dominuje dąb bezszypułkowy (Quercus petraea), miejscami z domieszką sosny zwyczajnej (Pinus sylvestris), w poszyciu leszczyny (Corylus avellana), rzadko buka Fagus sylvatica) i jałowca pospolitego (Juniperus communis). Runo jest bogate, zawiera kilka gatunków prawnie chronionych: lilia złotogłów (Lilium martagon), kopytnik pospolity (Asarum europaeum), konwalia majowa (Convallaria majalis),

136 kalina koralowa (Viburnum opulus), kruszyna pospolita (Frangula alnus) oraz liczne nieobjęte ochroną prawną gatunki: konwalijka dwulistna (Maiantheum bifolium), przylaszczka pospolita (Hepatica nobilis), groszek czerniejący (Lathyrus niger), dziurawiec skąpolistny (Hypericum montanum), pszeniec zwyczajny (Melampyrum pratense), turzyca pigułkowata (Carex pilulifera). W części południowej znajduje się kilka jeziorek śródleśnych, w tym jezioro Wściekłe, w pobliżu, którego znajduje się fragment łęgu olszowego ze starymi olszami i czeremchą, które na skutek ogólnego przesuszenia całego terenu ewoluują w kierunku grądu.

Rezerwat przyrody Pustelnik Lokalizacja względem granic obszaru koncesyjnego: Rezerwat położony jest w odległości około 12,5 km na północny wschód od granic obszaru koncesyjnego w okolicy miejscowości Kazimierz Biskupi, gmina Kazimierz Biskupi. Opis: Rezerwat został utworzony w 1997 roku w celu ochrony fragmentu naturalnych lasów liściastych łęgowych oraz grądowych. Jego powierzchnia wynosi 94,64 ha. Podstawowym celem ochrony jest zbliżony do naturalnego fragment lasów łęgowych i grądowych. Występują tu fitocenozy rzadkiego w Wielkopolsce łęgu jarzmiankowo-jesionowego, grądu środkowoeuropejskiego oraz zbiorowiska z brzozą omszoną. Łęg jarzmiankowo-jesionowy jest bogatą w gatunki fitocenozą, wykazującą przywiązanie do źródliskowych obszarów wododziałowych na terenach pojezierzy. Warstwę drzew tworzą: jesion z domieszką jaworu, brzoza brodawkowata, grab, dąb bezszypułkowy z domieszkąsosny zwyczajnej. Na warstwę krzewów składają się: leszczyna, dereń, lipa drobnolistna, grab, świerk, jarząb, kruszyna pospolita. Runo jest bardzo bogate, spotkać tu można: jarzmianka większa (Astrantia maior), szczyr trwały (Mercurialis perennis), wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum), dzwonek pokrzywolistny (Campanula trachelium), miodunka ćma (Pulmonaria obscura), jaskier kosmaty (Ranunculus lanuginosus), kokoryczka wielokwiatowa (Polygonatum multiflorum), kopytnik pospolity (Asarum europaeum), gajowiec żółty (Lamiastrum galeobdolon), marzanka wonna (Galium odoratum), perłówka zwisła (Melica nutans), przylaszczka pospolita (Hepatica nobilis), lilia złotogłów (Lilium martagon), kalina koralowa (Viburnum opulus), kruszyna pospolita (Frangula alnus), konwalia majowa (Convallaria majalis), grążel żółty (Nuphar luteum), grzybienie białe (Nymphaea alba), porzeczka czarna (Ribes nigrum), bluszcz pospolity (Hedera helix). Tak bogate pod względem florystycznym lasy, będące siedliskiem wielu interesujących i prawnie chronionych gatunków są coraz rzadziej spotykane. Rezerwat przyrody Pustelnik obejmuje różne elementy krajobrazu, przyrody i kultury. Stanowi mozaikę lasów, śródleśnych jezior i polan. Na jego obszarze znajduje się wzgórze, na którym w 1663 roku powstała pustelnia kamedułów.

Rezerwat przyrody Mielno Lokalizacja względem granic obszaru koncesyjnego: Rezerwat położony jest w odległości około 13,5 km na północny wschód od granic obszaru koncesyjnego w okolicy miejscowości Kazimierz Biskupi, gmina Kazimierz Biskupi. Opis: Rezerwat znajduje się na terenie Puszczy Bieniszewskiej i obejmuje on jezioro Mielno wraz z otaczającym je lasem i łąkami. Rezerwat powstał w 1957 roku i ma łączną powierzchnię 94,43 ha. Pierwotnie miał chronić miejsca lęgowe ptactwa wodnego oraz reliktowe stanowisko brzozy niskiej – pierwsza obok brzozy karłowatej pojawiła się na terenie Polski w okresie późnoglacjalnym w strefie bezdrzewnej tundry. Jednak ze względu na obniżenie się poziomu wód gruntowych zaczyna zanikać. Obecnie obserwuje się proces "starzenia się" jeziora i sukcesje zbiorowisk roślinnych w jego obrębie w kierunku torfowiska. Wraz ze wzrostem trofii zbiornika zaczynają tu pojawiać się takie gatunki jak: osoka aloesowata (Stratiotes aloides), żabiściek pływający (Hydrocharis morsus-ranae) oraz lepiennik Loesela (Liparis loeseli). W rezerwacie występują 24 gatunki drzew (w tym pomnikowy okaz dębu szypułkowego o obwodzie 550 cm i wysokości 20 m) i 19 gatunków krzewów.

137

Rezerwat przyrody Sokółki Lokalizacja względem granic obszaru koncesyjnego: Rezerwat położony jest w odległości około 13, km na północny wschód od granic obszaru koncesyjnego w okolicy miejscowości Kazimierz Biskupi, gmina Kazimierz Biskupi. Opis: utworzony w 1996, powierzchnia 238,9 ha. Największy z rezerwatów Puszczy Bieniszewskiej stanowi pozostałość dawnych Lasów Kazimierzowskich. Dominujące fitocenozy, to Galio silvatici-Carpinetum (grąd środkowoeuropejski) oraz łęgi: łęg jesionowo-olszowy i łęg jarzmiankowo-jesionowy. Lasy te charakteryzują się dobrze wykształconym podszytem (grab, klon, buk) i dość bogatym runem. Spotkać tu można: kopytnik pospolity (Asarum europaeum), lilia złotogłów (Lilium martagon), pierwiosnek lekarski (Primula veris. Primula officinalis), kalina koralowa (Viburnum opulus), marzanka wonna (Galium odoratum), bluszcz pospolity (Hedera helix), wawrzynek wilczełyko (Daphne mezereum), konwalia majowa (Convallaria majalis).

PARKI KRAJOBRAZOWE Parki krajobrazowe zlokalizowane w sąsiedztwie granic obszaru koncesyjnego 18/99/p Pyzdry to:  Park Krajobrazowy Powidzki

Park Krajobrazowy Powidzki Lokalizacja względem granic obszaru koncesyjnego: Park krajobrazowy położony jest około 12 km na północ od granic obszaru koncesyjnego, na terenie gmin: Ostrowite, Powidz, Witkowo. Opis: Powidzki Park Krajobrazowy powstał w 1998 r. na terenie gmin Kleczew, Orchowo, Ostrowite, Powidz, Słupca, Wilczyn i Witkowo. Ochroną objęto 24 600 ha gruntów znacznie zróżnicowanych pod względem przyrodniczym. Znajdują się tam lasy, jeziora, torfowiska i łąki oraz tereny intensywniej użytkowane przez ludzi, jak pola i zabudowa o charakterze wiejskim. Zasadniczym elementem decydującym o charakterze tego Parku jest system kilkunastu polodowcowych jezior na ogół o wyraźnie wydłużonym kształcie, jednocześnie bardzo głębokich. Wśród nich wielkością wyróżniają się Jezioro Powidzkie i Jezioro Skorzęcińskie (Niedzięgiel), które są bardzo czyste. Właśnie utrzymanie obecnych, właściwych parametrów fizyko-chemicznych wody jest jednym z istotniejszych wyzwań w zakresie ochrony wartości przyrodniczych i turystycznych tego terenu. Zagrożenia te po części wynikają ze znacznego zagęszczenia obiektów służących rekreacji (ośrodki, domki, pomosty) i ilości odwiedzających je osób, ale także ze znacznych powierzchni pól uprawnych w zlewni jezior oraz niedostatecznego rozwoju stref buforowych hamujących spływy nawozów. Zachowanie tutejszej przyrody leży w interesie nie samej tylko przyrody (i służb bezpośrednio zajmujących się jej ochroną), ale również mieszkańców i samorządów poszczególnych gmin, właścicieli ośrodków wczasowych czy pól namiotowych, a wreszcie samych turystów. W PPK w celu zapewnienia dodatkowej ochrony utworzono także kilkanaście pomników przyrody i jeden użytek ekologiczny chroniący cenną, torfowiskową szatę roślinną. Zasoby przyrodnicze Parku są stosunkowo słabo rozpoznane, niewiele jest specjalistycznych, aktualnych opracowań prezentujących wyniki szczegółowych analiz. Stosunkowo dużo informacji posiadamy o florze roślin naczyniowych badanej m.in. przy okazji prac na Pojezierzu Gnieźnieńskim. W granicach Parku stwierdzono ok. 990 gatunków roślin (w tym 60 chronionych) oraz 216 zbiorowisk roślinnych. Spośród zanotowanych tam gatunków za zagrożone w skali Polski uznaje się 25. Natomiast z rzadkich w Wielkopolsce fitocenoz stwierdzono 129 syntaksonów. Z najciekawszych roślin torfowiskowych wymienić należy rosiczki (2 gatunki), wełniankę pochwowatą, borówkę bagienną i kilka gatunków mchów torfowców. W litoralu jezior zobaczyć można grzybienie białe i północne, a na łąkach groszek błotny, goździka pysznego, fiołka mokradłowego, bukwicę zwyczajną, dzwonka syberyjskiego, selernicę żyłkowaną i kukułkę plamistą. W lasach natomiast widłaka jałowcowatego i spłaszczonego, kokorycz wątłą, turówkę leśną, buławnika wielkokwiatowego i gnieźnika leśnego. Do najważniejszych zbiorowisk roślinnych należą: podwodne łąki ramienicowe, zespół "lilii wodnych", zespół osoki aloesowatej, pło czermieniowe, mszar z turzycą bagienną, świetlista dąbrowa, bór bagienny, ols torfowcowy, łęg jesionowo-wiązowy, grąd środkowoeuropejski, łąka trzęślicowa, łąka rdestowo-ostrożeniowa, młaki niskoturzycowe, murawy stepowe, murawa chrobotkowa.

138

Także o faunie PPK informacje są dość ubogie. Najwięcej materiałów dotyczy ptaków. Obecnie na liście znajdują się 196 gatunki. Z pozostałych kręgowców zanotowano 34 gatunki ssaków, 12 płazów, 5 gadów i 22 ryb. Na jeziorach Parku zobaczyć można 5 gatunków perkozów, z czego 3 gniazdują w nadbrzeżnych szuwarach. Wieczorami usłyszeć można charakterystyczne, buczące głosy rzadkiego bąka, który w liczbie kilkunastu par zamieszkuje kilka tutejszych jezior. Także z szuwarami wiąże się gniazdowanie łabędzi niemych, głowienki, czernicy, błotniaka stawowego, wąsatki i trzciniaka. Środowiska wodne są też istotne dla płazów. Z ciekawszych można tu zobaczyć (a większość także usłyszeć) kumaka nizinnego, ropuchę zieloną, rzekotkę drzewną i traszkę grzebieniastą. Wartościowe z przyrodniczego i gospodarczego punktu widzenia są zespoły ichtiofauny, zwłaszcza dużych i głębokich jezior wykazujących jeszcze cechy jezior sielawowych (z sielawą i sieją). Z rzadszych gatunków gdzieniegdzie w płytkich wodach zobaczyć można piskorza. Ryby są głównym pokarmem spotykanych czasem nad jeziorami bielików, kormoranów, zimorodków i wydr oraz obserwowanych głównie zimą traczy nurogęsi. Tereny Parku cechują się także znacznymi walorami krajobrazowymi. Decyduje o tym różnorodność ekosystemów, ale przede wszystkich system jezior rynnowych często o urozmaiconej linii brzegowej, czasem z malowniczo położonymi wyspami. Dzisiaj krajobraz ten w wielu punktach znacząco zniekształcony został przez zabudowę letniskową, dawniej lokalizowaną nawet tuż przy brzegach wód, przez co zatracił nie tylko naturalną fizjonomię, ale stał się także mniej atrakcyjny dla turystów. Obecnie działania zabezpieczające ciekawsze fragmenty brzegów zmierzają do ograniczania rozwoju zabudowy i odsuwania jej możliwie daleko od jezior, co ma również duże znaczenie dla ochrony czystości wód.

OBSZARY CHRONIONEGO KRAJOBRAZU Obszary Chronionego Krajobrazu zlokalizowane w sąsiedztwie granic obszaru koncesyjnego 18/99/p to:  OChK Bagna Średzkie  OChK Dolina Cybiny w Nekielce  OChK Powidzko-Bieniszewski  OChK Goplańsko-Kujawski  OChK Złotogórski  OChK Dolina rzeki Ciemnej  OChK Dąbrowy Krotoszyńskie Baszków-Rochy

Obszar Chronionego Krajobrazu Bagna Średzkie Lokalizacja względem granic obszaru koncesyjnego: Obszar położony jest około 15 km na zachód od granic obszaru koncesyjnego, na terenie gminy Środa Wielkopolska. Opis: Obszar został utworzony w 1995 r. na powierzchni 120,3217 ha w celu zapewnienia ochrony wielu gatunków rzadkich ptaków wodnych i błotnych

Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Cybiny w Nekielce Lokalizacja względem granic obszaru koncesyjnego: Obszar położony jest około 18 km na północny zachód od granic obszaru koncesyjnego, na terenie gminy Nekla. Opis: Obszar został utworzony w 2006 r. Jego powierzchnia wynosi 36,0462 ha. Obszar obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem

Obszar Chronionego Krajobrazu Powidzko-Bieniszewski Lokalizacja względem granic obszaru koncesyjnego: Obszar położony jest około 4 km na północ od granic obszaru koncesyjnego, na terenie gmin: Kalisz Pomorski, Kazimierz Biskupi, Ostrowite, Słupca, Powidz, Strzałkowo oraz Witkowo. Opis: Obszar został utworzony w 1986 r. na powierzchni 46 000 ha. Obszar obejmuje południowy fragment Pojezierza Gnieźnieńskiego połączony ciągiem wzgórz moreny czołowej z resztką dawnej Puszczy Bieniszewskiej.

139

Obszar Chronionego Krajobrazu Goplańsko-Kujawski Lokalizacja względem granic obszaru koncesyjnego: Obszar położony jest około 19 km na północny wschód od granic obszaru koncesyjnego, niewielka jego część znajduje się na terenie gminy Konin. Opis: Obszar został utworzony w 1986 r. na powierzchni 66 000 ha. Obszar utworzony w celu ochrony obszaru zbliżonego do stanu naturalnego oraz zapewnieniu społeczeństwu warunków niezbędnych dla regeneracji sił w środowisku reprezentującym korzystne właściwości dla rozwoju turystyki i wypoczynku.

Obszar Chronionego Krajobrazu Złotogórski Lokalizacja względem granic obszaru koncesyjnego: Obszar położony jest około 18, 5 km na wschód od granic obszaru koncesyjnego, niewielka część tego obszaru znajduje się na terenie gminy Stare Miasto. Opis: Obszar został utworzony w 1986 r. na powierzchni 31 000 ha. Jest to obszar z trzema skupieniami pagórków z najwyższym wzniesieniem w byłym województwie konińskim - Złotą Górą.

Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina rzeki Ciemnej Lokalizacja względem granic obszaru koncesyjnego: Obszar położony jest około 12 km na południe od granic obszaru koncesyjnego, na terenie gminy Gołuchów. Opis: Obszar został utworzony w 1990 r. na powierzchni 3 500 ha. Obszar utworzony w celu ochrony obszaru zbliżonego do naturalnego oraz zapewnienia społeczeństwu warunków niezbędnych dla regeneracji sił w środowisku reprezentującym korzystne właściwości dla rozwoju turystyki i wypoczynku

Obszar Chronionego Krajobrazu Dąbrowy Krotoszyńskie Baszków-Rochy Lokalizacja względem granic obszaru koncesyjnego: Obszar położony jest około 15,5 km na południe od granic obszaru koncesyjnego, na terenie gminy Dobrzyca i Pleszew. Opis: Obszar został utworzony w 1993 r. na powierzchni 58300 ha. Jest to największe skupienie dąbrów w Europie Środkowej, reprezentowane przez acidofilne lasy liściaste (różnego typu) z pomnikowymi okazami dębów i buków, często o wieku powyżej 200 lat, o wysokich wartościach hodowlanych.

ZESPOŁY PRZYRODNICZO – KRAJOBRAZOWE W sąsiedztwie granic obszaru koncesyjnego 18/99/p nie znajdują się zespoły przyrodniczo – krajobrazowe.

UŻYTKI EKOLOGICZNE gminy Miłosław, Kołaczkowo Na terenie w/w gmin, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują użytki ekologiczne. gmina Grodziec Na mocy rozporządzenia Wojewody Konińskiego z 1997 i 1998 r. na terenie gminy Grodziec utworzono następujący użytki ekologiczne, które stanowi łączące ogniwo pomiędzy jednostkami o wysokich walorach przyrodniczo - krajobrazowych:  bagno o powierzchni 2,50 ha w miejscowości Konary,  las zbliżony do naturalnego o powierzchni 22,77 ha w miejscowości Wojciechowo,  bagno o powierzchni 1,76 ha w miejscowości Królików,  bagno o powierzchni 4,07 ha w miejscowości Biskupice,  płat nieużytkowanej roślinności o powierzchni 0,43 ha w miejscowości Borowiec Stary,  płat nieużytkowanej roślinności o powierzchni 0,24 ha w miejscowości Borowiec Stary. gminy Chocz, Czermin, Krzykosy Na terenie w/w gmin, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują użytki ekologiczne.

140 gmina Zaniemyśl  Użytek ekologiczny zwany „Chmielnikami", o pow. 5,2649 ha, stanowią grunty zakwalifikowane, jako nieużytki, zadrzewione i zakrzewione, porośnięte trzciną - jest to teren naturalnych łąk bagiennych stanowiących schronienie dla różnorodnego ptactwa wodnego, w zadrzewieniach i zakrzewieni ach występują następujące gatunki drzew: olsza, brzoza, wierzby, które są miejscami przebywania i rozrodu dziko żyjących zwierząt, duże znaczenie dla środowiska mają występujące tu torfowiska służące, jako naturalny rezerwuar wody i biologiczna oczyszczalnia;  w obrębie Nadleśnictwa Babki znajduje się łąka o pow. 5,0 ha w oddz. 62f w Leśnictwie Łekno i pastwisko o pow. 4,32 ha w oddz. 130 h w Leśnictwie Zwola. gmina Rychwał W gminie Rychwał na terenie leśnictwa Rychwał znajduje się jedyny użytek ekologiczny gminy, jest to bagno o powierzchni 4,99 ha. gminy Środa Wielkopolska, Dominowo, Kostrzyn, Nekla, Czerniejewo, Września, Niechanowo, Witkowo, Strzałkowo, Słupca, Powidz, Ostrowite, Kleczew, Kazimierz Biskupi, Golina, Konin, Rzgów, Stare Miasto, Na terenie w/w gmin, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują użytki ekologiczne. gminy Tuliszków, Mycielin Na terenie w/w gmin, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują użytki ekologiczne. gmina Stawiszyn Na obszarze lasu zbierskiego znajdują się następujące użytki ekologiczne, ustalone rozporządzeniem Wojewody Kaliskiego (nr 44 z 19.12.1997r.):  bagno (o pow. 4,39 ha, na działce 91 ),  łąki (o pow. 12,22 ha, na działce 81a i 81d ),  łąki (o pow. 7,10 ha, na działce 80b i 80f ). gminy Żelazków, Blizanów, Na terenie w/w gmin, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują użytki ekologiczne. gmina Gołuchów W gminie Gołuchów wyznaczonych jest kilka obszarów, które zaliczono do użytków ekologicznych:  „Tursko” –obszar uroczyska leśnego z cennymi łęgami jesionowo-olszowymi, olsami w różnych fazach rozwojowych. Występują tu gatunki roślin chronionych: konwalii majowej Convallaria maialis, sromotnika bezwstydnego Phallus impudicus, kaliny koralowej Viburnum opulus.  „Stara Wieś” strome zbocze doliny Prosny (niedaleko od wsi Jedlec), porośnięte łęgiem zboczowym Violo- Ulmentum. Jest to drzewostan o wielowarstwowej strukturze, strukturze wieloma okazami wiązu górskiego.  „Polesie” jest to obszar występowania cennych wilgotnych łąk, muraw zalewowych i oczek starorzecznych. Jest to także ostoja wielu gatunków ptaków wodno-błotnych.  „Krzywosądów” – stara zarastająca piaskownia, cenna przyrodniczo ze względu na to, że jest terenem rozrodu ginących ptaków: sieweczki rzecznej, brzegówek, białorzytki, czajki, świergotka łąkowego oraz chruścieli.

141 gminy Pleszew, Kotlin, Dobrzyca, Jarocin, Jaraczewo, Nowe Miasto nad Wartą, Książ Wielkopolski Na terenie w/w gmin, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują użytki ekologiczne.

POMNIKI PRZYRODY Tabela nr 12 Pomniki przyrody zlokalizowane w sąsiedztwie granic obszaru koncesyjnego Pyzdry.

Nazwa pomnika/gatunek Kategoria pomnika Położenie Obwód [cm] Gminy Miłosław, Kołaczkowo, Grodziec Na terenie w/w gmin, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują pomniki przyrody. Gmina Chocz Dąb szypułkowy Drzewo Nowolipsk 420 Gmina Czermin Buk Drzewo Żegocin – park wiejski 360 Buk Drzewo Żegocin – park wiejski 300 Buk Drzewo Żegocin – park wiejski 360 Dąb szypułkowy Drzewo Żegocin – park wiejski 365 Dąb szypułkowy Drzewo Żegocin – park wiejski 310 Dąb szypułkowy Drzewo Żegocin – park wiejski 340 Dąb szypułkowy Drzewo Żegocin – park wiejski 350 Dąb szypułkowy Drzewo Łęg 530 Dąb szypułkowy Drzewo Łęg 340 Gmina Krzykosy Dąb szypułkowy Drzewo Murzynowiec 530 Dąb szypułkowy Drzewo Murzynowiec 420 Grupa drzew (10 szt.) - Dęby Drzewo Garby 340-361 szypułkowe Lipa drobnolistna Drzewo Sulęcinek 391 Dąb szypułkowy Drzewo Bogusławki 330 Dąb szypułkowy Drzewo Garby 362 Dąb szypułkowy Drzewo Garby 573 Dąb szypułkowy Drzewo Garby 535 Dąb szypułkowy Drzewo Garby 525 Dąb szypułkowy Drzewo Garby 545 Dąb szypułkowy Drzewo Garby 600 Dąb szypułkowy Drzewo Garby 335 Dąb szypułkowy Drzewo Garby 335 Dąb szypułkowy Drzewo Garby 350 Dąb szypułkowy Drzewo Garby 335 Dąb szypułkowy Drzewo Garby 317 Dąb szypułkowy Drzewo Garby 350 Dąb szypułkowy Drzewo Garby 350 Dąb szypułkowy Drzewo Garby 380 Dąb szypułkowy Drzewo Garby 317 Dąb szypułkowy Drzewo Garby 456 Dąb szypułkowy Drzewo Garby 317 Dąb szypułkowy Drzewo Garby 508 Dąb szypułkowy Drzewo Garby 338 Dąb szypułkowy Drzewo Młodzikowo 410 Jesion Drzewo Sulęcin 343 Lipa drobnolistna Drzewo Sulęcin 320 Topola biała Drzewo Sulęcin 550 Olcha Drzewo Sulęcin 268 Gmina Zaniemyśl Lipa drobnolistna Drzewo Mądre 420 Gmina Środa Wielkopolska Buk zwyczajny Drzewo Park wiejski w Strzeszkach - Platan klonolistny Drzewo Przy kościele w Winno Górze -

142

Nazwa pomnika/gatunek Kategoria pomnika Położenie Obwód [cm] Lipa drobnolistna Drzewo Park wiejski w Szlachcinie 630 Park pałacowy w Winnej Dąb szypułkowy Drzewo 325 Górze Park pałacowy w Winnej Jesion wyniosły Drzewo 282 Górze Park pałacowy w Winnej Jesion wyniosły Drzewo 365 Górze Park pałacowy w Winnej Jesion wyniosły Drzewo 340 Górze Park pałacowy w Winnej Lipa drobnolistna Drzewo 360 Górze Park pałacowy w Winnej Platan klonolistny Drzewo 410 Górze Park pałacowy w Winnej Sosna zwyczajna Drzewo 460 Górze Park pałacowy w Winnej Wiąz szypułkowy Drzewo 375 Górze Na terenie kolejki Topola biała Drzewo wąskotorowej w Środzie 876 Wielkopolskiej Gmina Dominowo Dąb szypułkowy Drzewo Dominowo - Dąb szypułkowy Drzewo Dominowo - Gmina Kostrzyn Na terenie w/w gminy, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują pomniki przyrody. Gmina Nekla Nekla – przy drodze gminnej Aleja drzew (kasztanowiec Nekla-Starczanowo, zwyczajny, lipa szerokolistna, Drzewo 170-220 równolegle do szosy E-30 jesion wyniosły) Poznań-Warszawa Olsza czarna – grupa trzech Drzewo Nekla – park 440, 370, 350 drzew Jesion wyniosły Drzewo Nekla – park 375 Dąb bezszypułkowy – grupa Drzewo Nekla – park 571, 441, 462 trzech drzew Gmina Czerniejewo Na terenie w/w gminy, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują pomniki przyrody. Gmina Września wieś Stanisławowo, nr działki 81, rośnie po lewej Lipa drobnolistna „Anielka” Drzewa 285 stronie bramy wjazdowej do parku Września ul. 3 Maja przy Dąb szypułkowy „Stefan” Drzewa 282 budynku Urzędu Miejscowość Kaweczyn, na Lipa drobnolistna Drzewa 640 terenie parku Września, park miejski im. J. Głaz narzutowy, granit Drzewa 810 Piłsudskiego Września, park miejski im. Platan wschodni Drzewa 380 Dzieci Wrzesińskich Gmina Niechanowo Na terenie w/w gminy, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują pomniki przyrody. Gmina Witkowo Topola biała – grupa siedmiu W parku zabytkowym w Drzewo 350-500 drzew Jaworowie

143

Nazwa pomnika/gatunek Kategoria pomnika Położenie Obwód [cm] Gmina Strzałkowo 3 dęby szypułkowe Drzewo Park w Wólce 350 Grupa 6 grabów Drzewo Park w Wólce 100-200 Grupa 6-ciu topoli białych i 1 dąb Drzewo Park w Wólce 250-300 Aleja wiązowa złożona z 97 Drzewo Graboszewo 150-250 drzew Aleja grabowa złożona z 66 Drzewo Park w Graboszewie 100-150 drzew Lipa drobnolistna Drzewo Park w Paruszewie 500 Dąb szypułkowy Drzewo Park w Paruszewie 530 Buk pospolity odmiana Drzewo Park w Wólce 300 czerwonolistna Dąb szypułkowy Drzewo Park w Unii 450 Grab pospolity Drzewo Park w Unii 250 Platan klonolistny Drzewo Park w Stawie 450 Jesion wyniosły Drzewo Park w Strzałkowie 450 Buk pospolity Drzewo Park w Radłowie 400 Gmina Słupca Park podworskim w lipa drobnolistna Drzewo 450 Młodojewie Park podworskim w 5 dębów szypułkowych Drzewo 300-400 Młodojewie Gmina Powidz Daglezja zielona - 3 drzewa Drzewo Dolina 215-270 Gmina Ostrowite Dąb szypułkowy Drzewo Park w Giewartowie 690 Dąb szypułkowy Drzewo Park "Mostostal" Slupca 540 Dąb szypułkowy Drzewo Park-"Mostostal"Slupca 590 Gmina Kleczew Na terenie w/w gminy, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują pomniki przyrody. Gmina Kazimierz Biskupi Dąb szypułkowy Drzewo Rezerwat Mielno 550 7 dębów szypułkowych Drzewo Głodów 500 Głaz narzutowy Skała Kazimierz Biskupi Rynek - Dąb bezszypułkowy Drzewo Wieruszew 530 Gmina Golina Modrzew europejski Drzewo Park w Golinie 350 Aleja 80 grabów Drzewo Radolina - Aleja 30 wiązów Drzewo Radolina - Klon srebrzysty Drzewo Radolina 300 Jesion wyniosły Drzewo Radolina 450 Lipa drobnolistna Drzewo Park w Golinie 350 Wierzba płacząca Drzewo Park w Golinie 450 Gmina Konin Dąb szypułkowy Drzewo Konin – Park im. Chopina 280 Dąb szypułkowy Drzewo Konin – Park im. Chopina 350 Konin – Os. Legionów al. 1 Głaz narzutowy Skała 550 Maja Głaz Skała Konin – Cmentarz 550 Głaz narzutowy Skała Konin – Rudzica żwirownia 550 Konin - ul. Kamienna 33, dz. Grusza pospolita Drzewo 224 Nr 320 posesja I. Bisiorek Gmina Rzgów Dąb szypułkowy Drzewo Osiecz 600 Lipa drobnolistna Drzewo Rzgów - Aleja 32 kasztanowców Grupa Drzew Sławsko 150-300 Bluszcz pospolity Pnącze Zastruże -

144

Nazwa pomnika/gatunek Kategoria pomnika Położenie Obwód [cm] Sosna zwyczajna Drzewo Branno 290 Gmina Stare Miasto Platan klonolistny Drzewo Żychlin 300 Lipa drobnolistna – 2 drzewa Drzewo Żychlin 400 i 500 Dąb bezszypułkowy Drzewo Bicz 580 Grupa kilkunastu jałowców Drzewo Kozia Góra w Starym Mieście - Jałowiec Drzewo Kozia Góra w Starym Mieście - Wiąz szypułkowy – 2 drzewa Drzewo Lisiec Mały 200 i 440 Dąb szypułkowy – grupa 41 Drzewo Posoka 200-440 drzew Leśnictwo Żychlin, oddz. Dąb szypułkowy Drzewo 400 301k Gmina Rychwał Sosna pospolita Drzewo Rybie 200 Gmina Tuliszków Dąb szypułkowy Drzewo Tuliszków 500 Jałowiec pospolity Drzewo Kiszewy 55 Gmina Mycielin Dąb „Bursztyn” Drzewo Zamęty - Gmina Stawiszyn, Żelazków Na terenie w/w gmin, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują pomniki przyrody. Gmina Blizanów 9 dębów szypułkowych Drzewo - - Gmina Gołuchów Lipa drobnolistna Drzewo Przy kościele w Goluchowie 335 Park dendrologiczny w Topola czarna Drzewo 460 Gołuchowie Park dendrologiczny w Dąb szypułkowy Drzewo 360 Gołuchowie Park dendrologiczny w Dąb szypułkowy Drzewo 370 Gołuchowie Park dendrologiczny w Dąb szypułkowy Drzewo 360 Gołuchowie Park dendrologiczny w Dąb szypułkowy Drzewo 357 Gołuchowie Park dendrologiczny w Lipa drobnolistna Drzewo 320 Gołuchowie Park dendrologiczny w Dąb szypułkowy Drzewo 340 Gołuchowie Park dendrologiczny w 3 dęby szypułkowe Drzewo 450, 390, 380 Gołuchowie Park dendrologiczny w Lipa drobnolistna Drzewo 430 Gołuchowie Park dendrologiczny w Dąb szypułkowy Drzewo 380 Gołuchowie Park dendrologiczny w Dąb szypułkowy Drzewo 410 Gołuchowie Park dendrologiczny w Dąb błotny Drzewo 240 Gołuchowie Park dendrologiczny w Lipa drobnolistna Drzewo 310 Gołuchowie Park dendrologiczny w Dąb szypułkowy Drzewo 380 Gołuchowie Park dendrologiczny w Dąb szypułkowy Drzewo 410 Gołuchowie Park dendrologiczny w Dąb szypułkowy Drzewo 400 Gołuchowie 4 dęby szypułkowe Drzewo Park dendrologiczny w 375, 390, 400, 555

145

Nazwa pomnika/gatunek Kategoria pomnika Położenie Obwód [cm] Gołuchowie Park dendrologiczny w 2 dęby szypułkowe Drzewo 430, 380 Gołuchowie Park dendrologiczny w 2 dęby szypułkowe Drzewo 420, 380 Gołuchowie Park dendrologiczny w dąb szypułkowy Drzewo 400 Gołuchowie Park dendrologiczny w Dąb szypułkowy Drzewo 450 Gołuchowie Park dendrologiczny w 2 dęby szypułkowe Drzewo 480, 450 Gołuchowie Park dendrologiczny w 2 dęby szypułkowe Drzewo 460, 430 Gołuchowie Park dendrologiczny w 2 dęby szypułkowe Drzewo 480 Gołuchowie Park dendrologiczny w 2 topole Drzewo 490, 360 Gołuchowie Park dendrologiczny w Dąb szypułkowy Drzewo 405 Gołuchowie Park dendrologiczny w Dąb szypułkowy Drzewo 390 Gołuchowie Park dendrologiczny w Świerk pospolity Drzewo 330 Gołuchowie Park dendrologiczny w Sosna pospolita Drzewo 314 Gołuchowie leśnictwo Gołuchów, oddz. Aleja pomnikowa lipowa Aleja - 119 Park dworski w Jedlcu Park Jedlec - Buk pospolity Drzewo park dworski we Wszołowie 240 Dąb szypułkowy Drzewo park dworski we Wszołowie 646 Dąb szypułkowy Drzewo park dworski we Wszołowie - przy plebani w parku Świerk pospolity Drzewo przykościelnym w 286 Gołuchowie droga wojewódzka Kalisz- Sosna pospolita Drzewo 180 Gołuchów, nadl. Taczanów Gmina Pleszew Na terenie w/w gmin, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują pomniki przyrody. Gmina Kotlin Las przy Szkole Podstawowej Grupa 3 dębów bezszypułkowych Drzewo 485, 460, 320 w Wilczy Grupa 3 sosen zwyczajnych Drzewo Przy drodze Kotlin-Wilcza 120, 150 190 2 dęby szypułkowe Drzewo Przy Kościele w Sławoszewie 410, 360 Park podworski PFZ we wsi Dąb szypułkowy Drzewo 450 Twardów Park podworski PFZ we wsi Dąb szypułkowy Drzewo 483 Twardów Park podworski PFZ we wsi 3 dęby szypułkowe Drzewo 397, 325, 337 Twardów Park podworski PFZ we wsi 2 dęby szypułkowe Drzewo 372, 340 Twardów Park podworski PFZ we wsi Dąb szypułkowy Drzewo 377 Twardów Park podworski PFZ we wsi Dąb szypułkowy Drzewo 436 Twardów Park podworski PFZ we wsi Dąb szypułkowy Drzewo 356 Twardów Dąb szypułkowy Drzewo Park podworski PFZ we wsi 460

146

Nazwa pomnika/gatunek Kategoria pomnika Położenie Obwód [cm] Twardów Park podworski PFZ we wsi Dąb szypułkowy Drzewo 390 Twardów Park podworski PFZ we wsi Dąb szypułkowy Drzewo 521 Twardów Park podworski PFZ we wsi Dąb szypułkowy Drzewo 364 Twardów Park podworski PFZ we wsi Lipa drobnolistna Drzewo 296 Twardów Park podworski PFZ we wsi Platan klonolistny Drzewo 354 Twardów Park podworski PFZ we wsi 3 wiązy szypułkowe Drzewo 238, 302, 243 Twardów Wiąz szypułkowy Drzewo Miejscowość Twardow 258 Dąb szypułkowy Drzewo Miejscowość Kotlin 436 Park podworski PFZ Jesion wyniosły Drzewo 300cm Miejscowość Wyszki Park podworski PFZ Klon pospolity Drzewo 251 Miejscowość Magnuszewice Park podworski PFZ Klon pospolity Drzewo 254 Miejscowość Magnuszewice Park podworski PFZ Klon pospolity Drzewo 259 Miejscowość Magnuszewice Park podworski PFZ Wiąz szypułkowy Drzewo 353 Miejscowość Magnuszewice Park podworski PFZ Dąb szypułkowy Drzewo 366 Miejscowość Magnuszewice Park podworski PFZ Klon pospolity Drzewo 219 Miejscowość Magnuszewice Park podworski PFZ Klon pospolity Drzewo 260 Miejscowość Magnuszewice Park podworski PFZ Dąb szypułkowy Drzewo 362 Miejscowość Magnuszewice Park podworski PFZ Wiąz szypułkowy Drzewo 287 Miejscowość Magnuszewice Park podworski PFZ Klon pospolity Drzewo 260 Miejscowość Magnuszewice Park podworski PFZ Grupa 8 dębow szypułkowych Drzewo 320-460 Miejscowość Magnuszewice Park podworski PFZ Klon srebrzysty (3 pniowy) Drzewo 150-297 Miejscowość Magnuszewice Wieś Wola Książęca z Jabłoń Drzewo 181 granicą pól z wsią Twardów Park w Wardowie Drzewo Park - Gmina Dobrzyca głaz narzutowy Skała Rudna - Dąb szypułkowy Drzewo Karmin - Dąb szypułkowy Drzewo Karmin - Dąb szypułkowy Drzewo Karmin - Dąb szypułkowy Drzewo Karmin - Dąb szypułkowy Drzewo Karmin - park pałacowy w Dąb szypułkowy Drzewo - miejscowości Dobrzyca park pałacowy w Wierzba Drzewo - miejscowości Dobrzyca park pałacowy w Klon polny Drzewo - miejscowości Dobrzyca park pałacowy w Klon polny Drzewo - miejscowości Dobrzyca

147

Nazwa pomnika/gatunek Kategoria pomnika Położenie Obwód [cm] park pałacowy w Klon polny Drzewo - miejscowości Dobrzyca park pałacowy w Lipa drobnolistna Drzewo - miejscowości Dobrzyca park pałacowy w Lipa drobnolistna Drzewo - miejscowości Dobrzyca park pałacowy w Platan klonolistny Drzewo - miejscowości Dobrzyca park podworski w Dąb szypułkowy Drzewo - miejscowości Lutynia park podworski w Kasztanowiec pospolity Drzewo - miejscowości Lutynia park podworski w Kasztanowiec pospolity Drzewo - miejscowości Lutynia park pałacowy w Wiąz szypułkowy Drzewo - miejscowości Fabianów park pałacowy w Dąb błotny Drzewo - miejscowości Fabianów park pałacowy w Grupa 9 lip Drzewo - miejscowości Fabianów park pałacowy w Kasztanowiec pospolity Drzewo - miejscowości Fabianów Gmina Jarocin 3 Dęby Drzewo Cielcza - Jarocin, przy wejściu do 2 głazy narzutowe Skała - Kościoła św. Marcina Jarocin, wschodnia część Lipa drobnolistna Drzewo - placu Kościoła jw. Dąb szypułkowy Drzewo Siedlemin, park podworski - Sosna pospolita Drzewo Tarce - 4 dęby szypułkowe Drzewo Tarce - 4 dęby szypułkowe Drzewo Tarce, przy kapliczce - 6 świerkow pospolitych Drzewo Tarce, park, - Dąb szypułkowy Drzewo Tarce - 2 dęby szypułkowe Drzewo Tarce, park - Sosna smołowa Drzewo Tarce, park, - 6 świerkow pospolitych Drzewo Tarce, park - 5 sosen wejmutek Drzewo Tarce, park - Platan klonolistny Drzewo Tarce, park - Platan klonolistny Drzewo Tarce, park - Platan klonolistny Drzewo Tarce, park - Platan klonolistny Drzewo Tarce, park - Aleja dębowa Drzewo Tarce, Wysogotówek - Witaszyce, przy Ośrodku Jesion wyniosły Drzewo - Zdrowia Witaszyce, park – strona Platan klonolistny Drzewo - frontowa pałacu Witaszyce – park – przy byłej Jesion Wyniosły Drzewo - oranzerii Witaszyce, park, strona płn. Jesion wyniosły Drzewo - – zach Klon zwyczajny Drzewo Witaszyce, park - Witaszyce, park, za byłą Klon polny Drzewo - oranŜerią Grab pospolity Drzewo Witaszyce, park - Witaszyce, park od strony Miłorząb dwuklapowy Drzewo - wschodniej Gmina Jaraczewo Na terenie w/w gmin, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują pomniki

148

Nazwa pomnika/gatunek Kategoria pomnika Położenie Obwód [cm] przyrody. Gmina Nowe Miasto nad Wartą Grupa drzew ( 5 szt.) -Dęby Drzewo Skoraczew - szypułkowe Grupa drzew ( 4 szt.) – platan Drzewo Skoroczew - klonolistny Dąb szypułkowy Drzewo Kruczyn 630 Sosna pospolita Drzewo Szypułowo 320 Aleja pomnikowa – Kasztanowiec Drzewo Aleksandrów - Klęka - pospolity Dąb szypułkowy Drzewo Nowe Miasto 520 Dąb szypułkowy Drzewo Papiernia 455 3 szt .Dęby szypułkowe Drzewo Papiernia 330, 390, 300 Grupa drzew ( 14 szt.) Dęby Drzewo Papiernia - szypułkowe Dąb szypułkowy Drzewo Papiernia 300 Grupa drzew ( 8 szt.) Dęby Drzewo Papiernia - szypułkowe Grupa drzew ( 2 szt.) Klon polny Drzewo Papiernia - Sosna zwyczajna Drzewo Klęka 150 Sosna zwyczajna Drzewo Klęka 190 Sosna zwyczajna Drzewo Klęka 190 Sosna zwyczajna Drzewo Klęka 215 Sosna zwyczajna Drzewo Nowe Miasto 180 Grupa drzew ( 8 szt. ) Dęby Drzewo Klęka - szypułkowe Sosna zwyczajna Drzewo Nowe Miasto 264 Gmina Książ Wielkopolski Na terenie w/w gmin, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują pomniki przyrody.

OBSZARY CENNE PRZYRODNICZO gminy Miłosław, Kołaczkowo Na terenie w/w gmin, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują lub ze względu na brak szczegółowych inwentaryzacji przyrodniczych nie zostały stwierdzone inne obszary cenne przyrodniczo, niż wymienione wcześniej. gmina Grodziec Na terenie gminy Grodziec nie brak obszarów o lokalnych wartościach środowiska, wymienić tu należy:  Główny i najcenniejszy z punktu widzenia przyrodniczego, biotop obszaru gminy Grodziec w postaci są dość licznych torfowisk przejściowych, położonych w obrębie Bagna Kozak obejmującego m.in. część doliny głównego cieku gminy – rz. Czarnej Strugi i jej dopływu Strugi Bawół. Użytkowanie rolnicze tych obszarów ogranicza się głównie do gospodarki łąkowo-pastwiskowej charakteryzującej się niską intensywnością produkcji.  Występujące na terenie całej gminy sztucznie zalesione wydmy śródlądowe, najwyraźniej wyodrębnione w zachodniej i południowej części gminy.  Doliny Czarnej Strugi oraz Czarnej Strugi Bawół z kompleksami leśnymi w południowej części gminy.  Rozszerzony fragment doliny Czarnej Strugi we wschodniej części gminy zagospodarowany przez podmokłe łąki pełniące funkcję retencyjną.  Stanowiska roślinności bagiennej zlokalizowane w lasach. Występuje tutaj bagno zwyczajne podlegające ochronie gatunkowej oraz liczne stanowiska rosiczki, która też jest rośliną chronioną.

149 gminy Chocz, Czermin, Krzykosy, Zaniemyśl, Środa Wielkopolska Na terenie w/w gmin, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują lub ze względu na brak szczegółowych inwentaryzacji przyrodniczych nie zostały stwierdzone inne obszary cenne przyrodniczo, niż wymienione wcześniej. gmina Dominowo Za cenne przyrodniczo obszary gminy Dominowo można uznać ogół szaty roślinnej reprezentowanej zadrzewienia śródpolne, przydrożne, roślinność wodną, zieleń parkową, cmentarną, sady i ogrody przydomowe, które spełniają zarówno funkcję krajobrazową i ochronną. Wpływają na kształtowanie lokalnego klimatu obszarów, na których występują, podnoszą walory estetyczno – krajobrazowe, spełniają rolę wiatro- i glebochronną. Dodatkowo zadrzewienia przydrożne, śródpolne, przywodne pełnią rolę migracyjnych korytarzy środowiskowych. Zbiorowiska roślinności wodnej, najbogatsze florystycznie i najbardziej zróżnicowane, towarzyszą brzegom rzeki Moskawy i jej dopływów. Roślinność spełnia tu rolę regulatora stosunków wodnych. Odrębną grupę zieleni wysokiej stanowią parki dworskie o dużych walorach estetyczno – krajobrazowych. Na terenie gminy jest ich 11, z czego 10 parków posiada sporządzoną dokumentację ewidencyjną, a 5 wpis do rejestru zabytków. gminy Kostrzyn, Nekla, Czerniejewo, Września, Niechanowo Na terenie w/w gmin, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują lub ze względu na brak szczegółowych inwentaryzacji przyrodniczych nie zostały stwierdzone inne obszary cenne przyrodniczo, niż wymienione wcześniej. gmina Witkowo Na obszarze gminy Witkowo w miejscowościach: Kołaczkowo, Jaworowo, Odrowąż , Skorzęcin, Czajki, Królewiec, Mielżyn znajdują się zabytkowe parki podworskie. Parki te wpisane są do rejestru zabytków i podlegają ochronie prawnej na mocy przepisów o ochronie dóbr kultury. Parki poza znaczeniem historycznym pełnią też ważną funkcję ekologiczną wzbogacając i urozmaicając środowisko przyrodnicze, są często jedynymi enklawami zielem na bezleśnych obszarach wysoczyzny morenowej. Ponadto ochronie przed degradacją podlegają ciągi szpalerowe drzew wzdłuż dróg głównie ze względu na funkcję krajobrazową i wiatrochronną. Zieleń urządzona w mieście. Zieleń urządzona pełni w ośrodkach miejskich bardzo ważną rolę, jako integralny element współczesnych miast i osiedli. Zieleń miejska pełni wiele funkcji; najważniejsze to funkcje sanitarno- higieniczne, biologiczne, dekoracyjne, dydaktyczno-wychowawcze oraz gospodarcze. Na terenie gminy Witkowo występują następujące rodzaje terenów zieleni:  ogrody działkowe - powierzchnia ok. 24 ha  parki – powierzchnia 2,1 ha (ul. Poznańska, Wrzesińska, Kościuszki, Płk. Hynka)  zieleń przyuliczna - powierzchnia ok. 1 ha  zieleń osiedlowa – powierzchnia 1,5 ha W ramach wymienionego podziału wyróżnić można dodatkowo: tereny zieleni obiektów sportowych (stadion miejski), cmentarze, ogródki przydomowe, tereny zieleni wielorodzinnego budownictwa mieszkaniowego, ogrodnictwa, tereny zieleni o ograniczonej dostępności ogrody szkół, przedsiębiorstw, sakralne). Tereny zieleni w Witkowie, jak w każdym mieście, są elementem zagospodarowania o szczególnej roli i funkcji. Tereny zielone są też bardzo ważne w zakresie: kształtu architektonicznego miasta, panoram widokowych, walorów krajobrazowo-estetycznych wewnątrz miasta, topoklimatu, bioklimatu i warunków higienicznych miasta.

150 gmina Strzałkowo Na terenie w/w gminy, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują lub ze względu na brak szczegółowych inwentaryzacji przyrodniczych nie zostały stwierdzone inne obszary cenne przyrodniczo, niż wymienione wcześniej. gmina Słupca Do cennych obiektów przyrodniczych na terenie gminy Słupca można zaliczyć dziewiętnastowieczne parki podworskie, usytuowane w następujących miejscowościach:  Cienin Kościelny - park krajobrazowy z przełomu XIX i XX w., w praktyce jego ślady w postaci dwóch stawów i kilku drzew,  Cienin Zaborny - park krajobrazowy z połowy XIX w., ze stawami i dosyć okazałym, choć przerzedzonym drzewostanem, wyraźnie zaniedbany,  Kąty - pozostałości parku krajobrazowego z II połowy XIX w., w rzeczywistości pusty plac z pozostawionym poza jego betonowym ogrodzeniem wąskim pasem zieleni od strony drogi dojazdowej do Słupcy i okazałym dębem przez ruiną budynku dworskiego,  Kochowo - pozostałości parku krajobrazowego, częściowo schowane za betonowym ogrodzeniem, mocno zniszczone i zapuszczone,  Koszuty-Parcele - park krajobrazowy z II połowy XIX w., z okazałym jesiosnem na podjeździe do dworu, chyba jedyny w miarę zadbany na obszarze gminy;  Młodojewo-Parcele - park z kilkoma pomnikowymi dębami i lipą niestety również zaniedbany, zapuszczony,  Rozalin - park krajobrazowy z II połowy XIX w. a właściwie jego mocno zapuszczone resztki,  Wola Koszucka - park krajobrazowy z II połowy XIX w., w rzeczywistości fragmenty zadrzewień poprzedzielane polami uprawnymi,  Żelazków - park krajobrazowy z II połowy XIX w. także w opłakanym stanie oraz zadrzewione cmentarze: czynne - w Kowalewie-Opactwo i Cieninie Kościelnym oraz nieczynne - w Kochowie i Korwinie. gmina Powidz Na terenie w/w gminy, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują lub ze względu na brak szczegółowych inwentaryzacji przyrodniczych nie zostały stwierdzone inne obszary cenne przyrodniczo, niż wymienione wcześniej. gmina Ostrowite Na terenie gminy Ostrowite istnieją obszary cenne pod względem przyrodniczym, które powinny zostać uznane za użytki ekologiczne:  Rynna łącząca Jez. Powidzkie i Jez. Budzisławskie,  Kompleks łąk, bagien i olsów w rynnie Jez. Kańskiego w okolicach Skrzynki,  Kompleks łąk i lasów łęgowych w rynnie terenowej między Naprusewem a Tomiszewem Ze względu na niewielką lesistość, ważną rolę w systemie ekologicznym gminy spełnia roślinność nieleśna, czyli zadrzewienia śródpolne i przydrożne oraz zieleń parkowa i cmentarna. Zadaniem ochrony i kształtowania zadrzewień jest wspomaganie funkcji ekologicznych w systemie przyrodniczym, poprawa agroklimatu i czystości powietrza w strefach przydrożnych oraz wzbogacenie krajobrazu gminy (podwyższenie walorów estetycznych krajobrazu). Najistotniejsze kompleksy zadrzewień występują na terenie Powidzkiego Parku Krajobrazowego oraz wzdłuż większości dróg. Przeważającymi gatunkami drzew są: grusza, topola, wierzba, kasztanowiec, jesion oraz olsza czarna. Najciekawsze parki w gminie pod względem krajobrazowym, poznawczym i estetycznym:  Giewartów – cały dorodny drzewostan parku dworskiego z licznymi okazałymi dębami szypułkowymi o obwodach 390-290 cm, kilkoma gatunkami klonu, lipami drobnolistnymi (obwody ponad 200 cm), wiązami szypułkowymi i olszami czarnymi o ponad dwumetrowych obwodach w pierśnicach, w tym dąb

151

szypułkowy, pomnik przyrody zarejestrowany pod nr 71, zwany “Sokół”, największe drzewo w Parku, 702 cm. Uwagę zwrócić winna również położona za parkiem grupa buków pospolitych.  Kosewo – park i okolice, brzoza brodawkowata, 200 cm, liczne dęby szypułkowe, z których dwa, o obwodach 597 cm i 548 cm, oznaczone są, jako pomniki przyrody, jesion wyniosły, 325 cm, grusza pospolita, 166 cm. Park w Kosewie jest miejscem najliczniejszego występowania klonów polnych, z których kilka osiąga obwód ponad 2 m (najokazalszy – 283 cm).  Naprusewo – w obrębie parku aleja starych grabów oraz inne okazałe drzewa: dęby szypułkowe, (343-262 cm). Interesujący jest okaz buka zwyczajnego, formy purpurowej, szczepiony, gdyż doskonale widać niezgodność pomiędzy tempem przyrostu na grubość podkładki (obwód 334 cm) i zaszczepionego na niej zrazu (239 cm). gmina Kleczew Na terenie gminy Kleczew, Formą prawną w postaci rezerwatu przyrody proponuje się objąć np. Jez. Budzisławskiego i inne jeziora rynnowe, występujące poza granicami gminy oraz towarzyszące im lokalne obniżenia terenowe, obszary podmokłe (torfowiska, łęgi, olsy). Na opisywanych powyżej terenach występuje ogromna różnorodność biologiczna (rzadko występujące gatunki flory i fauny). gminy Kazimierz Biskupi, Golina Na terenie w/w gmin, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują lub ze względu na brak szczegółowych inwentaryzacji przyrodniczych nie zostały stwierdzone inne obszary cenne przyrodniczo, niż wymienione wcześniej. gmina Konin Istotne znaczenie zwłaszcza dla terenów zurbanizowanych gminy Konin ma zieleń urządzona. Zieleń urządzona to przede wszystkim obiekty przyrodnicze o formach naturalnych, półnaturalnych i przetworzonych oraz rozmaite założenia ogrodowe istniejące samoistnie lub towarzyszące budowlom. Tereny zieleni urządzonej pełnią funkcje rekreacyjne, ekologiczne i zdrowotne – wpływają na złagodzenie lub eliminację uciążliwości życia w miastach, kształtowanie układów urbanistycznych, wprowadzają ład przestrzenny oraz nadają specyficzny i indywidualny charakter miastu. Parki zajmują powierzchnię 20,4 ha. Zieleńce utrzymywane przez miasto zajmują powierzchnię 67,1 ha i rozmieszczone są nierównomiernie. Zauważalny jest wzrost powierzchni zieleni ulicznej, która w 2008 r. zajmowała 242 ha. W Nowym Koninie na Osiedlach I-IV przeważają nasadzone gęsto 40-60 letnie drzewa; topola czarna (Populus nigra), topola włoska (Populus nigra „Italica”), topola wielkolistna (Populus lasiocarpa) i topola chińska (Populus simonii „Fastigiata”). Zieleń wysoka pod względem gatunkowym jest różnorodna: dodatkowym elementem wzbogacającym estetykę było wprowadzenie drzew o czerwonym ulistnieniu. Drzewostan wewnątrzosiedlowy wzbogacają żywopłoty i krzewy różnych gatunków. Liczne są nasadzenia przyuliczne, złożone z dość starych drzew różnych gatunków, wśród których na uwagę zasługują klony (w tym srebrzyste, jawory i zwyczajne), oraz lipy. Zieleń na Osiedlu Zatorze jest znacznie uboższa – przeważają drzewa 15-20 letnie. Dzięki dotacjom z Gminnego Funduszu Ochrony Środowiska, dokonano dużo nasadzeń drzew i krzewów na dotąd pustych skwerach. Zieleń osiedlowa ogólnie jest w dobrym stanie. Na konińskich osiedlach w ostatnich latach topole są sukcesywnie wymieniane na inne gatunki. Zadanie należy realizować w latach kolejnych. W Starym Koninie trzon drzewostanu dojrzałego na terenie zurbanizowanym stanowią: lipa drobnolistna, lipa szerokolistna, klon pospolity, klon jawor, robinia akacjowa, jarząb pospolity; pojedynczo występują: jesion, wierzba, brzoza brodawkowata i topola czarna. Na terenie parku im. Chopina główny skład gatunkowy tworzą: dąb szypułkowy, sosna pospolita, klon pospolity, klon jesionolistny, robinia akacjowa, wierzba, kasztanowiec, jesion; występują również i inne gatunki. Podszyt składa się z krzewów śnieguliczki białej, jaśminowca, tawuły i siewek drzew. Niewątpliwą atrakcją parku są rozłożyste, stare dęby szypułkowe, z których dwa wpisano do

152 rejestru pomników przyrody. Stan zazielenienia Starówki jest bardzo ubogi. Wzdłuż większości ulic brak jest nasadzeń pasa izolacyjnego, który zmniejszałby poziom hałasu i zapylenia w mieście. Na terenie Konina jest sześć parków:  Park własności Pfeifer & Langen Polska S.A. w Poznaniu - Cukrownia „Gosławice” w Koninie,  Park w Malińcu administrowany przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji,  4 parki stanowiące własność Gminy Konin: - Park im. F. Chopina, - Park przy ulicy Przemysłowej przy krytej pływalni, - Park 700-lecia w Morzysławiu, - Park w Laskówcu. Ponadto na terenie Konina poza w/w terenami zieleni miejskiej jest 9 pracowniczych ogródków działkowych o łącznej powierzchni 135,26 ha, 6 cmentarzy (24,5 ha), terenami zieleni o sumarycznej powierzchni ok. 81,7 ha administrują konińskie spółdzielnie mieszkaniowe. Urząd Miejski administruje łącznie ok.136 ha terenów zielonych (parki, zieleńce, skwery). W północnej, przemysłowej części miasta istotnym elementem krajobrazu są jeziora stanowiące ważną część obiegu chłodzenia wody elektrowni „Konin" i „Pątnów". Specyficzne zmiany w środowisku jezior, wywołane m.in. zanieczyszczeniami termicznymi, spowodowały wytworzenie się w ich obrębie unikatowego w skali ogólnoświatowej układu ekologicznego. Układ ten okazał się być bardzo atrakcyjny dla wielu grup wodnych roślin i zwierząt, m.in. dla ptaków wodnych i błotnych, jako miejsce odpoczynku w trakcie migracji oraz zimowisko (jedno z najważniejszych w śródlądowej części Polski), skupiające corocznie kilkanaście tysięcy osobników spośród ponad 50 gatunków. W wodach jezior konińskich stwierdzono także obecność dotychczas u nas niewystępujących ciepłolubnych gatunków. gminy Rzgów, Stare Miasto Na terenie w/w gmin, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują lub ze względu na brak szczegółowych inwentaryzacji przyrodniczych nie zostały stwierdzone inne obszary cenne przyrodniczo, niż wymienione wcześniej. gmina Rychwał Obszary cenne przyrodniczo na terenie gminy to śródleśne bagna, oczka wodne, naturalne i półnaturalne łąki, torfowiska, źródliska, polany leśne, wrzosowiska, wydmy, starorzecza, fragmenty marginalnych siedlisk leśnych oraz fragmenty dobrze wykształconych siedlisk leśnych z bogatą florą i fauną. Są to w większości pozostałości i fragmenty naturalnych ekosystemów szczególnie cenne dla silnie przekształconego tutejszego środowiska. Często są jednocześnie miejscem występowania roślin i zwierząt chronionych i rzadkich. Na szczególną ochronę zasługują ekosystemy wodne i tereny wilgotne, które na tym terenie giną w szybkim tempie. Bardzo ważne jest również zachowanie wydm w ich naturalnym kształcie. gminy Tuliszków, Mycielin, Stawiszyn, Żelazków, Blizanów, Gołuchów, Pleszew, Kotlin, Dobrzyca Na terenie w/w gmin, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują lub ze względu na brak szczegółowych inwentaryzacji przyrodniczych nie zostały stwierdzone inne obszary cenne przyrodniczo, niż wymienione wcześniej. gmina Jarocin W granicach Śerkowsko-Czeszowskiego Parku Krajobrazowego, położonego kilka kilometrów na północ od gminy Jarocin wyróżnia się specyficzny obszar o urozmaiconym krajobrazie, różnorodnym ekosystemie, z istniejącymi i projektowanymi rezerwatami przyrody i użytkami ekologicznymi oraz zabytkami architektury i kulturowym krajobrazie rolniczym wzorcowo ukształtowanym, nazywanym od dawna „Szwajcarią śerkowską”. Na terenie gminy Jarocin występuje niewielka część tego obszaru. Kwalifikuje się go do uznania za zespół

153 przyrodniczo-krajobrazowy. Taką kategorię ochronną wyznacza się w celu ochrony wyjątkowo cennych fragmentow krajobrazu naturalnego i kulturowego, dla zachowania jego wartości estetycznych. gminy Jaraczewo, Nowe Miasto nad Wartą, Książ Wielkopolski Na terenie w/w gmin, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują lub ze względu na brak szczegółowych inwentaryzacji przyrodniczych nie zostały stwierdzone inne obszary cenne przyrodniczo, niż wymienione wcześniej.

STANOWISKA ROZRODU I STAŁEGO PRZEBYWANIA ZWIERZĄT GATUNKÓW CHRONIONYCH gmina Miłosław Na terenie gminy Miłosław, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, występują stanowiska rozrodu i stałego przebywania następujących gatunków zwierząt chronionych: Bocian czarny, Bielik. gmina Kołaczkowo Na terenie w/w gminy, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują stanowiska rozrodu i stałego przebywania zwierząt gatunków chronionych. gmina Grodziec Na terenie gminy Grodziec, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, występują stanowiska rozrodu i stałego przebywania następujących gatunków zwierząt chronionych: Bocian czarny, Bóbr europejski. gmina Chocz, Czermin Na terenie gminy Grodziec, Czermin, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, występują stanowiska rozrodu i stałego przebywania następujących gatunków zwierząt chronionych: Bóbr europejski. gmina Krzykosy Na terenie gminy Krzykosy, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, występują stanowiska rozrodu i stałego przebywania następujących gatunków zwierząt chronionych: Bocian czarny, Kania ruda. gmina Zaniemyśl Na terenie gminy Krzykosy, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, występują stanowiska rozrodu i stałego przebywania następujących gatunków zwierząt chronionych: Bocian czarny. gmina Środa Wielkopolska Na terenie gminy Środa Wielkopolska, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, występują stanowiska rozrodu i stałego przebywania następujących gatunków zwierząt chronionych: Bocian czarny, Bielik. gmina Dominowo Na terenie w/w gminy, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują stanowiska rozrodu i stałego przebywania zwierząt gatunków chronionych. gmina Kostrzyn Na terenie gminy Kostrzyn, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, występują stanowiska rozrodu i stałego przebywania następujących gatunków zwierząt chronionych:

154

Bocian czarny, Kania ruda. gmina Nekla Na terenie gminy Nekla, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, występują stanowiska rozrodu i stałego przebywania następujących gatunków zwierząt chronionych:  Kania czarna gmina Czerniejewo Na terenie gminy Czerniejewo, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, występują stanowiska rozrodu i stałego przebywania następujących gatunków zwierząt chronionych: Bocian czarny. gmina Września, Niechanowo, Witkowo Na terenie w/w gmin, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują stanowiska rozrodu i stałego przebywania zwierząt gatunków chronionych. gmina Strzałkowo Na terenie gminy Strzałkowo, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, występują stanowiska rozrodu i stałego przebywania następujących gatunków zwierząt chronionych: Bocian czarny. gmina Słupca, Powidz, Ostrowite, Kleczew, Kazimierz Biskupi, Golina, Konin, Rzgów Na terenie w/w gmin, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują stanowiska rozrodu i stałego przebywania zwierząt gatunków chronionych. gmina Stare Miasto, Rychwał Na terenie gminy Stare Miasto, Rychwał który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, występują stanowiska rozrodu i stałego przebywania następujących gatunków zwierząt chronionych: Bocian czarny. gmina Tuliszków Na terenie w/w gminy, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują stanowiska rozrodu i stałego przebywania zwierząt gatunków chronionych. gmina Mycielin, Stawiszyn Na terenie gminy Mycielin, Stawiszyn który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, występują stanowiska rozrodu i stałego przebywania następujących gatunków zwierząt chronionych: Bocian czarny. gmina Żelazków, Blizanów, Gołuchów, Pleszew, Kotlin, Dobrzyca Na terenie w/w gminy, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują stanowiska rozrodu i stałego przebywania zwierząt gatunków chronionych. gmina Jarocin, Jaraczewo Na terenie gminy Jarocin, Jaraczewo który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, występują stanowiska rozrodu i stałego przebywania następujących gatunków zwierząt chronionych: Bocian czarny.

155 gmina Nowe Miasto nad Wartą, Książ Wielkopolski Na terenie w/w gminy, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują stanowiska rozrodu i stałego przebywania zwierząt gatunków chronionych.

KORYTARZE EKOLOGICZNE, SIEĆ ECONET gmina Miłosław Znaczna, południowa część obszaru gminy, leżącego w obszarze sąsiadującym z granicą koncesji znajdująca się w obszarze koncesji położona jest w zasięgu korytarza ekologicznego nr 27k, biegnącego wzdłuż rzeki Warty. gmina Kołaczkowo Przez południowy skraj gminy Kołaczkowo, leżący w obszarze sąsiadującym z granicą koncesji przebiega niewielki obszar będący korytarzem ekologicznym 19M. Korytarz ten związany jest z dolina rzeki Warty oraz terenami przyległymi. gmina Grodziec Na terenie gminy Grodziec, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują korytarze ekologiczne oraz sieć econet. gmina Chocz, Czermin Przez teren w/w gmin, leżący w obszarze sąsiadującym z granicą koncesji przebiega korytarz ekologiczny nr 37k, biegnący wzdłuż koryta rzeki Prosny. gmina Krzykosy Dolina Środkowej Warty – odcinek śremski, o funkcji łącznikowej między Rogalińskim Parkiem Krajobrazowym i Żerkowsko – Czeszewskim parkiem krajobrazowym, został zaklasyfikowany, jako korytarz ekologiczny. Jest to korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym 27 k – Śremski Warty. gmina Zaniemyśl Przez teren w/w gminy, leżący w obszarze sąsiadującym z granicą koncesji przebiega korytarz ekologiczny nr 27k, biegnący wzdłuż koryta rzeki Warty. gminy Środa Wielkopolska, Dominowo, Kostrzyn Na terenie w/w gmin, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują korytarze ekologiczne oraz sieć econet. gmina Nekla, Czerniejewo, Września Przez teren w/w gmin przebiega ważny przyrodniczo, w skali międzynarodowej i krajowej obszar węzłowy o znaczeniu krajowym (obszar 6K – obszar Pojezierza Gnieźnieńskiego). Obszar węzłowy jest to forma wyspowa stykająca się od strony zachodniej i północnozachodniej z Dolinami Warty i Wełny uznanych za korytarze ekologiczne o znaczeniu krajowym. Mniejsze doliny, w rejonie gminy Nekla Cybiny, Maskawy stanowią korytarze ekologiczne rangi regionalnej i lokalnej. gmina Niechanowo Na terenie w/w gminy, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują korytarze ekologiczne oraz sieć econet. gmina Witkowo, Strzałkowo Przez teren w/w gmin, leżący w obszarze sąsiadującym z granicą koncesji przebiega korytarz ekologiczny nr 12M.

156 gmina Słupca Przez teren w/w gminy, leżący w obszarze sąsiadującym z granicą koncesji przebiega korytarz ekologiczny nr 12M oraz 28k, który związany z lokalizacją koryta rzeki Meszny. gmina Powidz, Ostrowite Przez teren w/w gmin, leżący w obszarze sąsiadującym z granicą koncesji przebiega korytarz ekologiczny o znaczeniu międzynarodowym nr 12M. gmina Kleczew Na terenie w/w gminy, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują korytarze ekologiczne oraz sieć econet. gmina Kazimierz Biskup, Golina, Konin, Rzgów, Stare Miasto Przez teren w/w gminy, leżący w obszarze sąsiadującym z granicą koncesji przebiega korytarz ekologiczny o znaczeniu międzynarodowym nr 19M, którego funkcjonowanie związane jest głównie z rzeką Wartą. gmina Rychwał, Tuliszków, Mycielin, Na terenie w/w gmin, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują korytarze ekologiczne oraz sieć econet. gmina Stawiszyn Korytarz ekologiczny o znaczeniu regionalnym na terenie gminy związany jest z doliną Bawołu, a pozostałe korytarze lokalne związane są z mniejszymi dolinkami bocznymi. Uzupełnieniem sieci ekologicznej są sięgacze ekologiczne. System ten zapewnia powiązania dolin z obszarami węzłowymi; są to głównie lasy, występujące w północnej i wschodniej części gminy, łączące się z cennymi przyrodniczo terenami w gminach sąsiednich. gmina Żelazków Na terenie w/w gminy, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują korytarze ekologiczne oraz sieć econet. gmina Blizanów, Gołuchów, Pleszew Przez teren w/w gmin, leżący w obszarze sąsiadującym z granicą koncesji przebiega korytarz ekologiczny o znaczeniu międzynarodowym nr 37k, którego funkcjonowanie związane jest głównie z doliną rzeki Prosny. gmina Kotlin, Dobrzyca Przez teren w/w gminy, leżący w obszarze sąsiadującym z granicą koncesji przebiega korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym związany z doliną rzeki Lutni. gmina Jarocin, Jaraczewo Na terenie w/w gmin, który znajduje się w strefie 20 km od granic obszaru koncesyjnego, nie występują korytarze ekologiczne oraz sieć econet. gmina Nowe Miasto nad Wartą, Książ Wielkopolski Przez teren w/w gmin, leżący w obszarze sąsiadującym z granicą koncesji przebiega korytarz ekologiczny o znaczeniu krajowym 27 k – Śremski Warty.

157

11. Wybrane zagadnienia dotyczące uwarunkowań określonych w art. 63 Ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowiska (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 1235 z późn. zm.) 11.1. Użytkowanie gruntów w poszczególnych gminach, w obrębie których położony jest obszar koncesji PYZDRY

Tabela nr 13 Użytkowanie gruntów w gminach, w obrębie obszaru koncesji 18/99/p Pyzdry

Ogólna powierzchnia Użytki rolne Pozostałe grunty gminy Lasy i grunty leśne użytki rolne ogółem i nieużytki Gmina /2009r./ grunty orne sady łąki pastwiska ogółem udział [ha] [%] [ha] [%] [ha] [ha] [ha] [ha] [ha] [%] [ha] [%] Jarocin 20023 100 12390 61,88 11246 104 916 124 5049 25,22 2584 12,91 Żerków 17013 100 13159 77,35 11754 57 1000 355 2488 14,62 1366 8,03 Blizanów 15787 100 10620 67,27 9620 44 672 286 3933 24,91 1229 7,78 Grodziec 11782 100 6545 55,55 4584 16 1539 517 4,39 4720 40,06 Rzgów 10466 100 5478 52,34 4281 102 669 353 3,37 4635 44,29 Lądek 9858 100 8627 87,51 6168 53 1853 280 2,84 951 9,65 Słupca 14481 100 11477 79,26 10381 71 1025 b.d. b.d 3004 20,74 Strzałkowo 14234 100 11552 81,16 b.d. b.d. b.d. b.d. 1428 10,03 1254 8,81 Zagórów 15971 100 11510 72,07 7454 94 3962 3353 20,99 1108 6,94 Kołaczkowo 11592 100 9960 85,92 b.d. b.d. b.d. b.d. 810 6,99 822 7,09 Miłosław 13212 100 7927 60,00 b.d. b.d. b.d. b.d. 3964 30,00 1321 10,00 Pyzdry 13782 100 8733 63,37 5342 254 1527 1397 4170 30,26 879 6,39 Września 22185 100 18184,9 81,97 17268,4 b.d. 534,9 381,6 1768,6 7,97 2231,5 10,06 Chocz 7363 100 3953 53,69 3179 28 453 314 2929 39,78 481 5,53 Czermin 9811 100 7746 78,95 6939 21 584 202 1098 11,19 967 9,86 Gizałki 10843 100 5274 48,64 4494 15 217 548 4927 45,44 642 5,92 Nowe Miasto nad 12008 100 8,99 Wartą 8476 70,59 7641 44 511 280 2453 20,43 1079

158

11.2. Gęstość zaludnienia

Tabela nr 14 Gęstość zaludnienia w poszczególnych gminach w obszarze koncesji PYZDRY Powierzchnia gminy Zaludnienie Powiat Gmina Ludność [ha] na 1 km2 jarociński Jarocin 20012 44892 224 jarociński Żerków 17013 10552 62 kaliski Blizanów 15752 9489 60 koniński Grodziec 11782 5248 45 koniński Rzgów 10466 7002 67 słupecki Lądek 9858 5706 58 słupecki Słupca 14481 9110 63 słupecki Strzałkowo 14234 9371 66 słupecki Zagórów 15971 9079 57 wrzesiński Kołaczowo 11592 6090 53 wrzesiński Miłosław 13212 10298 78 wrzesiński Pyzdry 13782 7173 52 wrzesiński Września 22185 44601 201 pleszewski Chocz 7363 7363 64 pleszewski Czermin 9811 4839 49 pleszewski Gizałki 10843 4663 43 Nowe Miasto nad średzki 12008 9081 76 Wartą /źródło: Statystyczne Vademecum Samorządowca 2010r. - strona internetowa: http://www.stat.gov.pl/

11.3. Obszary leśne w poszczególnych gminach zlokalizowanych w obszarze koncesji Pyzdry

/załącznik nr 11/ Lokalizacja obszaru koncesyjnego względem obszarów leśnych gmina Jarocin Lasy gminy Jarocin należą do nadleśnictwa Jarocin, które podlega administracyjnie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu. Lasy charakteryzują się dość dużym zróżnicowaniem siedlisk borowo-lasowych z urozmaiconym drzewostanem, największe powierzchnie zajmuje bor świeży, w drzewostanie, którego przeważa sosna i dąb. Duże kompleksy leśne stanowią atrakcyjne zaplecze przyrodnicze dla rozwoju wypoczynku i turystyki. Największe powierzchnie lasów występują w północnowschodniej części gminy pomiędzy wsiami Wilkowyja, Kadziak, Tarce i Bachorzew, we wschodniej części gminy, wzdłuż doliny Lutyni oraz w zachodniej części gminy, pomiędzy miastem Jarocin a wsiami: Roszków i Cząszczew. Szatę roślinną miasta Jarocina tworzą głownie lasy, które otaczają miasto z kilku stron. Na terenie samego miasta jest ich natomiast niewiele. Obecnie w wyniku przemian środowiska wywołanych gospodarczą działalnością człowieka w okolicach Jarocina na siedliskach boru świeżego, boru mieszanego świeżego oraz lasu świeżego znajdują się drzewostany dębowe, sosnowo -modrzewiowe, brzozowo-robiniowe, topolowoosikowe, świerkowe i olchowe. Lasy te, wiekowo dojrzałe, zdominowane są drzewostanem przedrębnym z dobrze rozwiniętym podszytem i runem leśnym. Drzewostan III i starszych klas (powyżej 60 lat) ma dobrze rozwinięte runo i umiarkowany podszyt. Lasy zagrożone są pożarami oraz lokalnie zanieczyszczeniami przemysłowymi (głownie nadmierne stężenia dwutlenku siarki). Dodatkową przyczyną złego stanu lasów jest to, że wiele drzewostanów powstało na

159 gruntach porolnych, które atakowane przez hubę korzeniową, lub na gruntach podtapianych, a także gradacje owadów i grzybów pasożytniczych. Z uwagi na warunki klimatyczne, glebowe i związany z nimi skład gatunkowy drzewostanów, lasy regionu są zagrożone szkodami powodowanymi przez czynniki natury ożywionej (biotyczne), nieożywionej (abiotyczne) oraz spowodowanymi przez człowieka (antropogeniczne). Ekosystemy leśne są silnie przekształcone, a drzewostany leśne w dużym stopniu nie wykorzystują możliwości siedlisk, około 90 % lasów stanowią sztuczne drzewostany. Powyższa sytuacja wynika z braku rozpoznania glebowo-siedliskowego. Tereny leśne obszarów miejskich cechuje zły stan zachowania (spowodowany głownie częstą penetracją przez ludność) oraz małe zróżnicowanie gatunkowe (głownie sosna). Często czynnikiem limitującym obecność znaczniejszych walorów przyrodniczych i krajobrazowych jest zwarta zabudowa mieszkaniowa. Duże znaczenie będzie miała kontynuacja prac prowadzonych przez nadleśnictwa zmierzających do ograniczenia do minimum chorób i szkód w drzewostanach oraz do poprawy stanu zdrowotnego i sanitarnego lasów. Kontynuacja realizowanych prac hodowlano-ochronnych w celu poprawy bioróżnorodności prowadzić będzie m.in. do zwiększania nasadzeń rożnych gatunków liściastych, bardziej odpornych na zanieczyszczenia powietrza. Nadleśnictwa prowadzą prace ciągłe zmierzające do rozpoznania zasobów różnorodności biologicznej w lasach. Na terenach o szczególnych walorach przyrodniczych podejmowane działania zmierzają głownie do zbliżenia składu gatunkowego drzewostanów do ekosystemów naturalnych oraz do pełnego wykorzystania możliwości siedliskowych. Preferowane są biologiczne i mechaniczne metody ochrony lasu realizowane poprzez: zakładanie remiz, wywieszanie budek lęgowych, ochronę mrowisk, wykładanie pułapek na owady, korowanie. Podejmowane są rożne przedsięwzięcia profilaktyczne, a w razie potrzeby zabiegi ratownicze drewna zasiedlonego przez owady. Ograniczać będzie się stosowanie środków chemicznych, głownie insektycydów, na korzyść biopreparatów, działających bardziej selektywnie. gmina Żerków Lasy na terenie gminy administrowane są przez Nadleśnictwo Jarocin. Udział gatunków panujących: sosna – 66,2 %, db i buk –16,5 %, brzoza – 6,4 %, olsza – 6,1 %, jesion – 2,6, %, świerk i daglezja – 1 %, grab – 0,5 %, modrzew – 0,3 %, topola – 0,3 %, lipa – 0,1 %. Struktura wiekowa: I klasa wieku -13,6 %, II klasa wieku – 20,4 %, III klasa wieku – 24,3 %, IV i starsze klasy wieku - 41,7 %. Typy siedliskowe (% powierzchni): siedliska borowe - 44,4 %, siedliska lasowe -46,9 %, olsy – 2, 6 %, lasy łęgowe – 6,1 %. Na terenie nadleśnictwa występuje około 680 gatunków roślin naczyniowych w tym około 45 gatunków drzew oraz 6 gatunków porostów i 15 gatunków mchów. Wiele gatunków jest objętych ochroną ścisłą oraz umieszczonych na Czerwonej Liście zagrożonych i ginących roślin wielkopolski. Szczególnie malowniczy krajobraz występuje w gminie Żerków (tzw. „Szwajcaria Żerkowska”). W środkowej części gminy znajduj się Wzgórza Żerkowskie pokryte lasem, niespotykane jak na warunki niżowe wzniesienia rozciągające się w trójkącie Żerkow-Bieździadow-Raszewy. Najwyższa i charakteryzująca się najbardziej urozmaiconą rzeźbą jest część północna z kulminacją Łysej Góry 161 m n.p.m., która opada bardzo gwałtownie ku Pradolinie Warciasko- Obrzaskiej tworząc strome spadki – różnica wysokości sięga 90 m. Wzgórza te stanowią morenę czołową lądolodu skandynawskiego. Południowa część gminy należy do Wysoczyzny Kaliskiej. Teren ten o dość monotonnym i płaskim krajobrazie wznosi się ku południowi do 114 m n.p.m. na południe od Lubini Małej, teren o dobrych glebach wykorzystywanych rolniczo i stosunkowo małej powierzchni lasów. Uznając piękno form krajobrazu i walory przyrodnicze w 1974 r. utworzono Żerkowsko-Czeszewski Park Krajobrazowy o powierzchni 15 640 ha z tego 8 680 ha w północnozachodniej i środkowej czci gminy Żerków, co stanowi 50,9% jej powierzchni. Do parku należy blisko 74% lasów gminy oraz 54% użytków zielonych. gmina Blizanów Największe zespoły roślinności na terenie gminy tworzą lasy znajdujące się w północnej części. Stanowią one fragment dużego kompleksu leśnego obejmującego gminy Stawiszyn i Gizałki w pow.kaliskim, gminy Zagórów

160 i Pyzdry w pow. słupeckim oraz gminę Grodziec w pow. konińskim. Część tych lasów wchodzi w skład Pyzderskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (gm.Zagórów, Pyzdry, Grodziec). Powierzchnia lasów na terenie gminy Blizanów równa jest 3933 ha, co daje gminie lesistość rzędu 24,9 ha a więc mniejszą od średniej wojewódzkiej wynoszącej 25,2 % (średnia krajowa – 28,4 %). Głównym typem siedliskowym zajmującym około 90 % powierzchni zalesionej jest bór świeży z panującym drzewostanem sosnowym, słabo rozwiniętym, zwarcie przerywane i umiarkowane. Większość drzewostanu znajduje się w grupie wieku 40 – 80 lat i starszym, ze średnio urozmaiconym podszyciem, w którym pojawiają się pojedyncze jałowce, brzozy, krzewiaste formy świerka. Runo jest stosunkowo dobrze rozwinięte. Lasy te posiadają walory zdrowotne i estetyczne. Lasy występujące na wydmach pod względem siedliskowym są zbliżone do boru suchego. W związku z małą odpornością runa i gleb maksymalna dopuszczalna chłonność naturalna waha się w zależności od typu boru, wieku drzewostanu i pokrycia runa od 4 do 8 osób na 1 ha w ciągu dnia w sezonie letnim. Małe kompleksy leśne występują też w zachodniej części gminy w sąsiedztwie doliny Prosny. Ich główną zaletą jest atrakcyjne położenie na granicy dwóch struktur morfologicznych, co ma wpływ na podniesienie walorów krajobrazu w tej części gminy. Na terenie gminy występują lasy ochronne, tworzą je niewielkie obszary leśne o łącznej powierzchni 5,2 ha. (2002 r.) Do lasów glebochronnych zaliczamy – część kompleksu na terenie wsi Jarantów i Wyganki. Lasy we wsi Warszówka, to lasy ochronne wokół miasta Kalisza, znajdujące się w I strefie uszkodzeń przemysłu. Dolina Prosny to ekosystemy łąkowe oraz polne, tworzące korytarz ekologiczny łączący tę dolinę z Obszarem Chronionego Krajobrazu rzeki Ciemnej (lewy dopływ Prosny), który utworzono w gminie Gołuchów. W planie zagospodarowania przestrzennego województwa wielkopolskiego, zatwierdzonym w roku 2001, wśród obszarów przewidzianych do objęcia ochroną prawną w formie obszaru chronionego krajobrazu znalazła się cała dolina rzeki Prosny (Obszar Chronionego Krajobrazu Dolina Prosny). Zieleń tworzy też 7 parków dworskich – w Brudzewie, Łaszkowie, Piotrowie, Warszówce, Żegocinie., Jarantowie, Jastrzębnikach. gmina Grodziec Gmina Grodziec ze względu na największą lesistość wśród gmin powiatu konińskiego posiada bardzo duże bogactwo szaty roślinnej jak i różnorodność gatunków świata zwierzęcego. Znaczna część lasów powstała w wyniku zalesiania gruntów nieprzydatnych dla rolnictwa. Ma to wpływ na strukturę wiekową – przeważają drzewostany młodsze (do 40 lat), które zajmują ok. 50% ogółu lasów. Podstawowym gatunkiem lasotwórczym jest sosna, która stanowi 95% wszystkich drzewostanów. Dalsze miejsca zajmują olsza, dąb, brzoza i świerk. Największe walory przyrodniczo krajobrazowe stanowią lasy położone w zachodniej części gminy będące częścią „Pyzderskiego Obszaru Krajobrazu Chronionego” Pozostały obszar nie jest chroniony pod względem przyrodniczym. gmina Rzgów Zgodnie z klasyfikacją geobotaniczną wg Szafera obszar Gminy Rzgów obejmuje Pastwo Holarktykę (z roślinnością środkowoeuropejską, europejską i cyrkumborealną) z okręgiem Łódzko-Piotrkowskim. Najbardziej naturalną formacją roślinną są tutaj lasy, które zajmują około 5,5 % powierzchni Gminy. Główne gatunki lasotwórcze województwa łódzkiego stanowi sosna zwyczajna (80% drzewostanu), sztucznie wprowadzona na te tereny oraz modrzew, brzoza, świerk, jodła i buk. Występują one w zbiorowiskach m.in. typu bór świeży (ok. 70% powierzchni) i ols (2%), który pełni funkcje wodochronne (w dolinie Neru). Największy kompleks lasów pozostający w zarządzie Lasów Państwowych to niewielkie uroczysko bez nazwy znajdujące się we wsi Romanów o powierzchni 16,03 ha na siedlisku boru świeżego (należy do Nadleśnictwa Kolumna, Leśnictwa Żeromin). Drzewostan stanowi sosna w wieku 15 - 60 lat (z przewag_ drzewostanów do 35 lat). Natomiast największy kompleks leśny na terenie Gminy to Las Rzgowski (134 ha), przylegający do zespołu Lasów Tuszyńskich, który znajduje się w zarządzie wspólnoty gruntowej. W miar naturalny charakter zachowały drzewostany siedlisk olsowych (olcha z niewielką domieszka brzóz). Pozostałe to zalesienia sztuczne w większości sosnowe lub brzozowe z lokalnymi domieszkami dębu, dębu czerwonego i osiki.

161 gmina Lądek Według klasyfikacji geobotanicznej W. Szafera, lasy Gminy Słupeckiego zaliczane są do Działu Bałtyckiego, III Wielkopolsko – Pomorskiej Krainy Przyrodniczo – Leśnej, 7 Dzielnicy Niziny Wielkopolsko – Kujawskiej. Lasy gminy Lądek należą do 2 Nadleśnictw i są to Nadleśnictwa Gniezno oraz Grodziec. Część lasów na terenie gminy nie stanowi własności Skarbu Państwa. Nadzór nad nimi zgodnie z ustawą o lasach sprawuje Starosta. Procentowy udział lasów do gruntów ogółem w Gminie Lądek jest niewielki i wynosi zaledwie 2,8%. Lasy występują w oddzielonych od siebie kompleksach. Skupiska lasów znajdują się w miejscowościach: Piotrowo, Dolany, Wola Koszucka, Lądek, Policko, Ciążeń, Ciążeń Holendry. Pod względem typów siedliskowych przeważającą część stanowi bor suchy (Bs) i bor świeży (Bśw) z podstawowym gatunkiem sosną. Mniejszy udział ma bor wilgotny (Bw) i bor mieszany wilgotny (BMw)., które występują głownie na niżej położonych terenach ( w dolinie rzeki Warty). Wiek drzewostanów jest zróżnicowany – od młodników do 20 lat – I klasa (niewielkie powierzchnie) do klasy V. Największą powierzchnię zajmują drzewostany w klasie III, IV i V tj. w wieku 41 – 100 lat. Lasy nadleśnictwa Grodziec na terenie Gminy Lądek mają charakter lasów ochronnych. Pod względem gospodarczym i hodowlanym drzewostany występujące na terenie Gminy Lądek wykazują średnią przydatność techniczną i hodowlaną. Poważnym problemem jest mała różnorodność składu gatunkowego drzewostanów – czyli występowanie dużych obszarów monokultur iglastych mniej odpornych na działanie szkodliwych czynników biotycznych, abiotycznych i antropogenicznych. Jednogatunkowe równiskowe drzewostany iglaste powodują ponadto zniekształcenia i degradację siedlisk leśnych obniżając ich zdolność produkcyjną. Część lasów na terenie gminy nie stanowi własności Skarbu Państwa. Nadzór nad nimi zgodnie z ustawą o lasach sprawuje Starosta. gmina Słupca Usytuowanie gminy oraz niewielki udział powierzchni biologicznie czynnych powoduje, że jedynie jej północno- zachodnia (i fragmentarycznie północno-wschodnia) część wyróżnia się w miarę atrakcyjną rzeźbą i wysokimi walorami przyrodniczo-krajobrazowymi, chociaż trudno mówić o wielkiej różnorodności biologicznej występujących zbiorowisk roślinnych. Tereny te są częścią Powidzkiego Parku Krajobrazowego oraz Powidzko- Bieniszewskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Obszary te stanowią ważne ogniwa w systemie obszarów chronionych byłego województwa konińskiego. gmina Strzałkowo Według klasyfikacji geobotanicznej W. Szafera, lasy powiatu słupeckiego, a zatem i gminy Strzałkowo zaliczane są do Działu Bałtyckiego, III Wielkopolsko – Pomorskiej Krainy Przyrodniczo – Leśnej. Lasy na terenie gminy Strzałkowo są zarządzane w większości przez Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe, Nadleśnictwo Gniezno. Lesistość gminy Strzałkowo jest ona znacznie niższa od średniej powiatowej. Dominującym typem siedlisk są bory mieszane świeże i bory świeże. W występującym naturalnym drzewostanie przeważają: sosna zwyczajna, dąb szypułkowy, brzoza i osika. gmina Zagórów Szata roślinna gminy jest bardzo urozmaicona. Lasy i zadrzewienia oraz tereny zakrzewione zajmują łącznie ponad 20% powierzchni Gminy. Duże kompleksy leśne zajmują zachodnią i południową część Gminy. Największe powierzchnie zajmują lasy sosnowe, głównie bór świeży i suchy w różnych grupach wiekowych. Są to pozostałości Puszczy Pyzdrskiej. Podobnie jak większość kompleksów leśnych usytuowane są one na obszarach równin terasowych, zajmując zwłaszcza powierzchnie zwydmione. Znacznie mniejsze powierzchnie porastają siedliska boru mieszanego świeżego, zajmując obszar w zachodniej części Gminy (rejon Wrąbczyna) w III klasie wiekowej. W licznych obniżeniach oraz na terenach położonych w sąsiedztwie cieków dominują bory i lasy o siedliskach wilgotnych i podmokłych: bór wilgotny, bór mieszany wilgotny, ols. W drzewostanie obok sosny występuje głównie brzoza i świerk. Duże zespoły lasów państwowych uzupełniane są przez liczne lasy prywatne, głównie o funkcjach glebochronnych, parki podworskie, cmentarze, zadrzewienia śródpolne i przydrożne, zieleń towarzysząca ciekom, itp., które stanowią naturalną bazę dla ukształtowania systemu

162 powiązań przyrodniczo-ekologicznych łączących użytkowane rolniczo tereny równin z obszarem chronionego krajobrazu. gmina Kołaczkowo Lasy spełniają istotną rolę w odniesieniu do atmosfery i hydrosfery. Oprócz tego posiadają funkcje produkcyjne, społeczne, a przede wszystkim rekreacyjne. Na terenie gminy lasy zajmują 810 ha, co stanowi zaledwie 7% obszaru gminy. Są to niewielkie kompleksy gospodarcze, w których składzie gatunkowym przeważa sosna pospolita. gmina Miłosław Gmina należy do bardziej zalesionych w województwie. Występują w trzech kompleksach:  na terasie zalewowej i nadzalewowej Warty, po jej południowej stronie na terasach wyższych pradoliny po północnej stronie Warty,  wzdłuż doliny Miłosławki i na pagórkach ozowych. Gospodarkę leśną prowadzi tu nadleśnictwo Jarocin (obręb Czeszewo). Lasy znajdujące się w dolinie Warty na terasie zalewowej i nadzalewowej zakwalifikowane są do lasów wodochronnych. Ponadto te lasy oraz lasy w rejonie Miłosławia i Czeszewa uznano za lasy masowego wypoczynku. Wg podziału Polski na krainy przyrodniczo-leśn obszar gminy przynależy on do Krainy III Wielkopolsko-Pomorskiej, Dzielnicy Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej. Wg geobotanicznego podziału Polski zaliczony on został do Poddziału A2 - Pasa Wielkich Dolin, Krainy Wielkopolsko-Kujawskiej, okręgu poznańsko - gnieźnieńskiego. Lasy nadleśnictwa Czeszewo należą do najpiękniejszych i najbardziej interesujących obszarów leśnych Wielkopolski. Rozległe kompleksy lasów liściastych porastające terasy zalewową i środkową doliny Warty i dolnej Lutyni mają bardzo często charakter zbliżony do naturalnego. Stanowią one z tego względu cenny obiekt dla badań geobotanicznych oraz atrakcyjny do penetracji turystycznej. Do najcenniejszych gatunków budujących tu drzewostany w zbiorowiskach leśnych są jesion, dąb szypułkowy i lipa drobnolistna. W lasach czeszewskich wyróżnić można 4 zasadnicze zespoły leśne 1) oles Carici elongatae - Alnetum Płaty olesu występują w najniżej położonych miejscach terenu, najczęściej w zagłębieniach bezodpływowych. Najładniejsze fragmenty olesu znajdują się w leśnictwie Bagatelka. Olesy należą do zbiorowisk florystycznie bogatych (30 - 40 gatunków). Najważniejszym gatunkiem budującym najwyższą warstwę drzew jest olsza czarna Alnus glutinosa. Częstym składnikiem drzewostanów jest jesion wspaniały Fraxinus excetsiort rzadziej spotykany jest wiąz szypułkowy Ulmus laevis, wiąz polny Ulmus campestris, brzoza brodawkowata Betula verrucosa oraz dąb szypułkowy Quercus robur. 2) Łęg wierzbowo-topolowy Salici - Populetum Łęg ten spotyka się, w widłach Warty i Lutyni (leśn. Warta) oraz w leśnictwie Stoki. Stanowi on wielowarstwowy las liściasty, w którym piętro drzew tworzą drzewiaste gatunki wierzb: Salix albe, Salix fragilis oraz topole Populus alba, rzadziej Populus nigra. Sporadycznie pojawia się jesion, dąb szypułkowy. Występuje w warunkach okresowo zalewanych wodą. 3) Łęg jesionowo-wiązowy Fraxino - Ulmetum Płaty tego lęgu występują na terenie całego nadleśnictwa, w środowisku wilgotnym, w warunkach poziomego i pionowego ruchu wody, na terasie zalewowej i średniej w ich obniżeniach. 4) Grąd Galio (silvatici) - Carpinetum stachyetosum silvaticae Grąd ten występuje w dolinie Warty na terasie zalewowej i środkowej. Najliczniej spotykany jest w zakolu Warty i w pobliżu Lutym (leśn. Warta), a także w leśn. Sarnice i Spławik. Jest to grąd niski w podzespole z czyśćcem leśnym - Galio (silvatici) - Carpinetum stachyetosum silvaticae.

163 gmina Pyzdry Według klasyfikacji geobotanicznej W. Szafera, lasy Gminy Pyzdry zaliczane są do Działu Bałtyckiego, Prawie w całości leżą na obszarze III Wielkopolsko–Pomorskiej Krainy przyrodniczo–leśnej, w 7 Dzielnicy Niziny Wielkopolsko – Kujawskiej, w mezoregionie Doliny Konińskiej. Zwarte kompleksy lasów występują w środkowo- wschodniej i południowej części gminy. Lasami stanowiącymi własność Skarbu Państwa zarządza zgodnie z ustawą o lasach Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe. (Nie dotyczy to jednak lasów wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz lasów będących w użytkowaniu wieczystym na mocy odrębnych przepisów). Organami wykonawczymi w realizacji zadań związanych z zarządem nad lasami są Dyrektorzy Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych. Podstawową jednostką organizacyjną w strukturze zarządzania Lasów Państwowych jest Nadleśnictwo, którym kieruje Nadleśniczy. Pod względem typów siedliskowych przeważającą część stanowi bór świeży (Bśw)-60,4 % udziału, bór mieszany świeży (BMśw) 12,4 % udziału i bór mieszany wilgotny (BMw)–9,8 % udziału. Występują również niewielkie enklawy boru wilgotnego (Bw) i lasu mieszanego wilgotnego (LMw) mieszanego świeżego (BMśw) oraz boru mieszanego wilgotnego (BMw). Wiek drzewostanów jest zróżnicowany – od młodników do 20 lat – I klasa (niewielkie powierzchnie) do klasy VI – powyżej 100 lat (równie_ małe powierzchnie). Największą powierzchnią zajmują drzewostany w klasie III, IV i V tj. w wieku 41 – 100 lat. Przeciętny wiek drzewostanu wynosi 55 lat, a średnia zasobność 142 m3 /ha. Pod względem gospodarczym i hodowlanym drzewostany występujące na terenie Gminy Pyzdry wykazują średnią przydatność techniczną i hodowlaną. Poważnym problemem jest mała różnorodność składu gatunkowego drzewostanów- 95,1 % sosny - czyli występowanie dużych obszarów monokultur iglastych mniej odpornych na działanie szkodliwych czynników biotycznych, abiotycznych i antropogenicznych. Jednogatunkowe równiskowe drzewostany iglaste powodują ponadto zniekształcenia i degradację siedlisk leśnych obniżając ich zdolność produkcyjną. gmina Września Lasy spełniają różnorodne funkcje, zapewniają stabilizację stosunków wodnych, ochronę gleb przed erozją, kształtują klimat, tworzą warunki dla zachowania potencjału biologicznego gatunków i ekosystemów, zachowują różnorodność i złożoność krajobrazu. Do ważnej funkcji należy zaliczyć funkcję produkcyjną polegającą na pozyskiwaniu drewna. Pełnią również funkcje społeczne, które służą kształtowaniu warunków zdrowotnych i rekreacyjnych dla społeczeństwa. Na obszarach leśnych administrowanych przez Nadleśnictwo Czerniejewo, do którego przynależy gmina Września głównym gatunkiem lasotwórczym jest sosna pospolita zajmująca ponad 63% powierzchni leśnej, spośród drzew liściastych największą powierzchnię zajmuje dąb 17,9%. Przeciętna zasobność drzewostanów wynosi 223 m3/ha, przy średnim wieku drzewostanów 53 lata, natomiast roczny przyrost wynosi 4,21 m3 gmina Chocz Gmina charakteryzuje się dużym zalesieniem. Na jej terenie obszarami leśnymi zarządza Nadleśnictwo Grodziec Obręb Biała Królikowska. Największe kompleksy lasów porastają w Nowolipsku oraz w Józefowie. We władaniu gospodarstw indywidualnych są 423 ha lasów i gruntów leśnych, to jest 14,44 % ich ogólnej powierzchni. Lasy na terenie gminy Chocz objęte zostały ochroną, jako lasy I strefy zagrożenia przemysłowego. Transgraniczne zanieczyszczenia związane z emisją zakładów przemysłowych wpływają na zmniejszenie odporności biologicznej drzewostanów, zwiększają podatność na choroby łańcuchowe i występowanie szkodników wtórnych oraz zwiększone wydzielanie posuszu. Cały areał lasów znajduje się w II strefie zagrożenia pożarowego. Wiek drzewostanów wynosi głównie od 1 do 100 lat. Najmniejsze połacie porastają młodniki sosnowe, w wieku od 1 do 20 lat, podlegające czasowej ochronie. Natomiast największą powierzchnię zajmują lasy w przedziale od 40 do 100 lat. Zdecydowanie przeważają monokultury iglaste z sosną, jako gatunkiem dominującym. Zgodnie z tendencją zwiększania lesistości kraju wskazane byłoby przeznaczenie pod zalesienie miejscowych gruntów rolnych VI klasy bonitacyjnej.

164 gmina Czermin Gmina Czermin charakteryzuje się małym zalesieniem. Ze względu na stosunkowo niewielką lesistość gminy, roślinność nieleśna pełni ważną funkcję przyrodniczą. Szczególną rolę odgrywają zbiorowiska łąkowe, torfowe i szuwarowe w dolinie rzeki Prosny. Dominującym typem siedlisk jest bór świeży (Bśw), z panującym gatunkiem sosny i domieszkami brzozy oraz dębu, a na terenach żyźniejszych świerku. Podszyt jest słabo rozwinięty i porasta go głównie jałowiec oraz jarzębina. Ubogie florystycznie runo reprezentowane jest przez borówkę brusznicę, wrzos oraz rokiet pospolity. Płytki poziom wód gruntowych występujący na terenach podmokłych kształtuje siedlisko boru wilgotnego (Bw) i boru mieszanego wilgotnego (BMw). W ich obrębie występują drzewostany sosnowe i brzozowe. Fragmentarycznie na terenach wilgotnych występuje siedlisko olsu (Ol) z olszą czarną i jesionem porastającymi gleby torfowo – murszowe, jak również las mieszany wilgotny (LMw) z dębem, jesionem i sosną. Niewielkie powierzchnie zajmują natomiast: bór suchy (Bs), bór mieszany świeży (BMśw) z panującymi gatunkami sosny i brzozy oraz las świeży (Lśw) i las mieszany świeży (LMśw) z sosną i dębem w domieszce. gmina Gizałki Tereny leśne gminy Gizałki znajdują się w zasięgu oddziaływania Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu z jednostkami terenowymi w Nadleśnictwach Grodziec i Obręb Biała Królikowska. Głównym gatunkiem lasotwórczym drzewostanu Nadleśnictwa jest sosna – 95,1 % co pozostaje w związku z dominacją siedlisk borowych i z niewielką ilością opadów atmosferycznych. Inne gatunki zajmują niewielkie powierzchnie:  Olsza 1,9%  Brzoza 1,3%  Dąb 1,1% Zwarte kompleksy leśne skupione są głównie w południowej i północnej części gminy. Dominują lasy państwowe. Duży potencjał przyrodniczy obszaru gminy Gizałki może stanowić podstawę do pełnienia funkcji turystyczno -wypoczynkowej. Ekosystemy leśne gminy wykazują dogodne warunki do penetracji pieszej i zbierania runa leśnego za wyjątkiem borów wilgotnych. Dotyczy to zarówno lasów państwowych jak i prywatnych. Zadrzewienia i zakrzaczenia występujące na terenie gminy wzdłuż dolin rzecznych, rowów melioracyjnych oraz ciągów komunikacyjnych odgrywają dużą rolę ekologiczną. W dolinach rzecznych oraz obszarach okresowo lub stale podmokłych koncentrują się ekosystemy łąkowe. Intensyfikacja ich użytkowania przyczynia się do przeobrażeń skutkujących w zubożeniu lokalnej fauny i flory. Bezleśne rolnicze tereny gminy charakteryzują się mozaikową strukturą pól. Synantropijna roślinność porastająca miedze wzbogaca krajobraz pod względem ekologicznym i estetycznym. Zwierzostan występujący na terenie gminy jest typowy dla Wielkopolski. Koncentracja jego zaznacza się w lasach oraz w obrębie ekosystemów łąkowych. Zagrożenia fauny wynikają z antropogenizacji środowiska przyrodniczego. gmina Nowe Miasto nad Wartą Według klasyfikacji geobotanicznej ( W. Szafer ) lasy na terenie gminy należą do Działu Bałtyckiego, Poddziału Pasa Wielkich Dolin Rzecznych. Administracyjnie lasy gminy Nowe Miasto n/Wartą podlegają nadleśnictwu Jarocin – obręb Klęka. Środkową część gminy porasta bór mieszany świeży ( BMśw ) i las mieszany świeży ( LMśw ). W tym drzewostanie dominuje sosna zwyczajna z domieszką dębu, brzozy i olszy. Niższe poziomy pradoliny porastają lasy na siedliskach lasu mieszanego świeżego i lasu świeżego ( Lśw ). Dominującym drzewem jest sosna zwyczajna z domieszką dębu, brzozy i topoli ( LMśw ) oraz z dębem, topolą, modrzewiem i świerkiem ( Lśw). Terasy podmokłe zajęte są przez lasy liściaste olszy oraz łęgi olszowe. Wiek drzewostanu kształtuje się w przedziale 50 – 100 lat. Największe kompleksy leśne występują w:  północnej części gminy w pradolinie Warty, pomiędzy miejscowościami Dębno – Nowe Miasto – Komorze,  we wschodniej części pomiędzy wsią Radliniec a Klęką,  na południu gminy w okolicach miejscowości Stramnice i Kruczynek.

165

Lasy na terenie gminy mają kilka zasadniczych funkcji:  ekologiczne – korzystny wpływ na kształtowanie się klimatu i skład atmosfery, ochrona gleb przed erozją, utrzymywanie zwierciadła wody podziemnej, różnorodność krajobrazu i bioróżności ekosystemów,

 ochronne – lasy strefy uszkodzeń przemysłowych (zanieczyszczenie tranzytowe SO2) zlokalizowane wzdłuż trasy katowickiej oraz lasy wodochronne ( pełniące funkcje glebochronne i wodochronne ) w obrębie terasy zalewowej Warty,  społeczne – walory turystyczne, rekreacyjne, zdrowotne,  ekonomiczne – pozyskiwanie drzewa do celów przemysłowych i gospodarczych.

11.4. Obszary objęte ochroną, w tym strefy ochronne ujęć wód i obszary ochronne zbiorników wód śródlądowych, obszary przylegające do jezior, ochrona brzegu morskiego 11.4.1 Położenie obszaru koncesji w dorzeczach, regionach wodnych /załącznik nr 12/ Mapa poglądowa - Hydrografia, ujęcia wody, GZWP w obszarze koncesji /załącznik nr 13/ Mapa obszarów wód w skali 1: 250 000 – wody podziemne, dorzecza, regiony wodne /załącznik nr 14/ Mapa obszarów wód w skali 1: 150 000 – wody powierzchniowe /załącznik nr 15/ Mapa obszarów GZWP w skali 1: 250 000

POŁOŻENIE OBSZARU KONCESJI W DORZECZACH, REGIONACH WODNYCH Opis: Obszar koncesji położony jest w dorzeczu rzeki Odry, na terenie regionu wodnego Warty. Na obszarze wodnym Warty wody podziemne występują w następujących piętrach wodonośnych: czwartorzędowym, neogeńsko - paleogeńskim, kredowym i jurajskim. W subregionie wyżynnym, na południu regionu nie występuje piętro neogeńsko – paleogeńskie, natomiast jest zidentyfikowane piętro triasowe. Czwartorzędowe piętro wodonośne występuje na przeważającym obszarze regionu, za wyjątkiem części południowej. Rozróżnia się poziomy wód gruntowych związanych z sandrami, dolinami rzecznymi i pradolinami oraz poziom wód wgłębnych występujących w utworach międzymorenowych. Wodonośne są piaski i żwiry pochodzenia fluwioglacjalnego. Największą zasobnością charakteryzują się doliny kopalne. Wody czwartorzędowe wykazują podwyższone zawartości Fe i Mn. Narażone są również na zanieczyszczenia antropogeniczne, szczególnie azotem amonowym. Neogeńsko – paleogeńskie piętro wodonośne związane jest z seriami piasków miocenu i oligocenu, które rozdzielone są warstwami mułkowo – ilastymi i węglowymi. Tworzą strukturę basenu, rozróżnia się poziom mioceński i oligoceński. Podstawowe znaczenie gospodarcze ma poziom mioceński. Ma on miąższość średnio 20-60 m i jest trójdzielny. Poziom oligoceński tworzą 1 lub 2 warstwy piasków drobnoziarnistych o średniej miąższości 20 m. Chemizm wód piętra neogeńsko – paleogeńskiego zależny jest od zawartości materii organicznej w osadach, dopływu wód zasolonych z osadów mezozoicznych, przesączania się wód z piętra czwartorzędowego. Czynniki te determinują jakość wód w tym stopniu, że występują wody o bardzo dobrej jakości (niskiej mineralizacji i śladowej ilości Fe i Mn) jak i wody silnie zasolone (lokalnie > 250 mg Cl/dm3), o wysokiej barwie (> 80 mg Pt/dm3) nienadające się do wykorzystania. Kredowe piętro wodonośne stanowią spękane margle, wapienie, gezy, opoki i piaskowce. Skały te występują we wschodniej części regionu, na obszarze synklinorium mogieliosko – łódzkiego. Utwory wodonośne tworzą jeden poziom, a ich zasobność zależna jest od stopnia spękania i kontaktów hydraulicznych z wyżej ległymi poziomami. Wody charakteryzują się dobrą jakością wynikającą z niskiej zawartości Fe (0,78 mg/dm3), Mn (0,05 – 0,09 mg/dm3), i siarczanów (17-22 mg/dm3). Jurajskie piętro wodonośne dzieli się na 3 poziomy. Poziom górnojurajski występuje w spękanych wapieniach i marglach Oksfordu i kimerlydu oraz wapieniach piaszczystych i piaskowcach keloweju. Poziom średkowojurajski tworzą serie piaskowców aalenu i bajosu (warstwy kościeliskie). Poziom dolno jurajski wydzielony został w obrębie piaskowców, żwirów i zlepieoców. Najbardziej zasobny jest poziom górno jurajski i stanowi podstawę zaopatrzenia w wodę regionu częstochowskiego. Wody piętra jurajskiego wykazują nieco większe zawartości Fe i Mn w stosunku do wód piętra kredowego. Wynika to z kontaktu osadów jurajskich z utworami czwartorzędowymi. Triasowe piętro wodonośne występuje jedynie w południowo – zachodniej części regionu. Związane jest z osadami wapienia muszlowego i retu wykształconego, jako kompleks węglanowy (wapienie i dolomity). Jest to poziom szczelinowo – krasowy

166

o napiętym zwierciadle wody. Średnia miąższość wynosi 85 m. Największe zmiany chemizmu wód nastąpiły w poziomie środkowo jurajskim w regionie zatopionych kopalo rud żelaza okręgu częstochowskiego (Dąbrowski, Przybyłek, Górski, 2007; Pacholewski, 2007).

Obszar koncesji nr 18/99/p Pyzdry na poszukiwanie i rozpoznawanie złóż ropy naftowej i gazu ziemnego obejmuje następujące wyznaczone scalone jednolite części wód powierzchniowych:  W0904 Maskowa  W0903 Warta od Lutyni do Maskawy  W0902 Warta od Prosny do Lutyni  W0711 Września  W0710 Meszna  W0708 Warta od Powy do Prosny  W0811 Prosna od Dopł. z Piątka Małego do ujścia  W0709 Bawół

Tabela nr 15 Charakterystyka jednolitych części wód rzecznych, w obrębie, których zlokalizowany jest obszar koncesji nr 18/99/p Pyzdry wg „Planu Gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry” (M.P.2011.40.451) Ocena ryzyka Scalona część Euroregion wg Ocena Nazwa JCWP Typ JCWP Status nieosiągnięcia celów wód Kondracki-ego stanu środowiskowych Równiny PLRW600017185484 Miłosławka Potok nizinny Naturalna W0904 Zły Zagrożona Centralne do Kanału Połczyńskiego piaszczysty część wód Równiny PLRW60001718389 Potok nizinny Naturalna W0711 Zły Zagrożona Centralne Wrześnica piaszczysty część wód Potoki i strumienie na obszarach Równiny PLRW60002318392 Naturalna Umiark- W0708 będących pod Zagrożona Centralne Dopływ spod Wszembórza część wód owany wpływem procesów torfotwórczych PLRW6000191836899 Rzeka nizinna Równiny Naturalna W0710 Struga Bawół od Dopływu z piaszczysto- Zły Zagrożona Centralne część wód Szemborowa do ujścia gliniasta Równiny PLRW600016183672 Potok nizinny Naturalna W0710 Zły Zagrożona Centralne Dopływ z Jaroszyna lessowo-gliniasty część wód Silnie Równiny PLRW60002118399 Wielka rzeka W0708 zmieniona Słaby Zagrożona Centralne Warta od Powy do Prosny nizinna część wód Równiny PLRW60001718358 Potok nizinny Naturalna W0708 Zły Zagrożona Centralne Dopływ spod Przyjmy piaszczysty część wód Równiny PLRW600017183572 Potok nizinny Naturalna Umiark- W0709 Zagrożona Centralne Bawół (Stare Koryto) piaszczysty część wód owany Równiny PLRW600017183574 Potok nizinny Naturalna Umiark- W0708 Zagrożona Centralne Dopływ z Michalinowa piaszczysty część wód owany Małe i średnie rzeki na obszarach Silnie Równiny PLRW600024183569 będących pod W0709 zmieniona Słaby Zagrożona Centralne Bawół od Czarnej Strugi do ujścia wpływem część wód procesów torfotwórczyc Potoki i strumienie na obszarach Równiny PLRW6000231835672 Naturalna W0709 będących pod Słaby Zagrożona Centralne Dopływ z Orliny Dużej część wód wpływem procesów torfotwórczych Potoki i strumienie na Równiny PLRW600023184996 Naturalna Umiar- W0811 obszarach Niezagrożona Centralne Bartosz część wód kowany będących pod wpływem

167

Ocena ryzyka Scalona część Euroregion wg Ocena Nazwa JCWP Typ JCWP Status nieosiągnięcia celów wód Kondracki-ego stanu środowiskowych procesów torfotwórczych Potoki i strumienie na obszarach Równiny PLRW6000231835672 Naturalna W0709 będących pod Słaby Zagrożona Centralne Dopływ z Orliny Dużej część wód wpływem procesów torfotwórczych Równiny PLRW600017184992 Potok nizinny Naturalna Umiar- W0811 Niezagrożona Centralne Rów Mąkowski piaszczysty część wód kowany PLRW600019184999 Rzeka nizinna Silnie Równiny W0811 Prosna od Dopływu z Piątka piaszczysto- zmieniona Słaby Zagrożona Centralne Małego do ujścia gliniasta część wód Równiny PLRW6000161849729 Potok nizinny Naturalna Umiark- W0811 Niezagrożona Centralne Garbacz lessowo-gliniasty część wód owany Równiny PLRW600017184989 Potok nizinny Naturalna Umiark- W0811 Niezagrożona Centralne Grabówka piaszczysty część wód owany Równiny PLRW600017184994 Potok nizinny Naturalna Umiark- W0811 Niezagrożona Centralne Kanał Żernicki piaszczysty część wód owany Równiny PLRW60001618528 Potok nizinny Naturalna W0902 Zły Zagrożona Centralne Lubianka lessowo-gliniasty część wód Równiny PLRW600016185274 Potok nizinny Naturalna W0902 Zły Zagrożona Centralne Dopływ z Ludwinowa lessowo-gliniasty część wód Równiny PLRW600016185272 Potok nizinny Naturalna W0902 Zły Zagrożona Centralne Brodal lessowo-gliniasty część wód Rzeka nizinna Równiny PLRW60001918529 Naturalna W0902 piaszczysto- Zły Zagrożona Centralne Lutynia od Lubieszki do ujścia część wód gliniasta Równiny PLRW60001618512 Potok nizinny Naturalna W0902 Zły Zagrożona Centralne Odczepicha lessowo-gliniasty część wód Silnie Równiny PLRW60002118519 Wielka rzeka W0902 zmieniona Zły Zagrożona Centralne Warta od Prosny do Lutyni nizinna część wód Silnie Równiny PLRW60002118539 Wielka rzeka W0903 zmieniona Słaby Zagrożona Centralne Warta od Lutyni do Moskawy nizinna część wód PLRW600017185489 Silnie Równiny Potok nizinny W0904 Miłosławka od Kan. zmieniona Zły Zagrożona Centralne piaszczysty Połczyńskiego do ujścia część wód

Obszar koncesji nr 18/99/p Pyzdry na poszukiwanie i rozpoznawanie złóż ropy naftowej i gazu ziemnego obejmuje następujące wyznaczone jednolite części wód podziemnych: /załącznik nr 16 Karty charakterystyk JCWPd /  PLGW650063 JCWPd 63  PLGW650064 JCWPd 64  PLG650078 JCWPd 78  PLGW650077 JCWPd 77  PLGW650073 JCWPd 73

Tabela nr 16 Charakterystyka jednolitych części wód podziemnych, w obrębie, których zlokalizowany jest obszar koncesji JCWPd wg „Planu Gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry” (M.P.2011.40.451)

Ocena stanu Scalona część Euroregion wg Nazwa JCWPd Ocena ryzyka wód Kondrackiego ilościowego chemicznego W0711 Zły (w W0710 Równiny Centralne 63 Dobry Zagrożony subczęści) W0708 W0708 Równiny Centralne 64 Zły Dobry Zagrożony

168

Scalona część Euroregion wg Nazwa JCWPd Ocena stanu Ocena ryzyka wód Kondrackiego W0709 Równiny Centralne 78 Zły Dobry Zagrożony W0811 Równiny Centralne 77 Dobry Dobry Zagrożony W0904 W0902 Równiny Centralne 73 Dobry Zły Zagrożony W0903

Rycina nr 6 Mapa poglądowa – Lokalizacja jednolitych części wód podziemnych w obszarze koncesji Pyzdry obowiązujących do 2014 r.

Aktualna wersja podziału JCWPd na 161 części (rys. 3) obowiązuje do końca 2014 roku. Jednakże w 2008 r. została przeprowadzona weryfikacja przebiegu granic JCWPd wydzielonych w 2005 r., a w wyniku tych prac powstał nowy podział Polski w zakresie JCWPd - wydzielono 172 części oraz 3 subczęści (rys. 4), który będzie obowiązywał od 2015 roku. Obszar koncesji Pyzdry od 2015 roku będzie obejmował następujące wyznaczone jednolite części wód podziemnych:  JCWPd 61,  JCWPd 62  JCWPd 71  JCWPd 81 Pełna ich charakterystyka znajduje się w załączniku nr 17.

169

Rycina nr 7 Mapa poglądowa – Lokalizacja jednolitych części wód podziemnych w obszarze koncesji Pyzdry obowiązujących po 2015 r.

Cele środowiskowe zawarte w „Planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry” dla jednolitych części wód powierzchniowych: W pierwszym cyklu planowania gospodarowania wodami w Polsce, cele środowiskowe dla części wód zostały oparte głównie na wartościach granicznych poszczególnych wskaźników fizyko-chemicznych, biologicznych i hydromorfologicznych określających stan ekologiczny wód powierzchniowych oraz wskaźników chemicznych świadczących o stanie chemicznym wody, odpowiadających warunkom osiągnięcia przez te wody dobrego stanu, z uwzględnieniem kategorii wód, wg rozporządzenia w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych. Zastosowane podejście, polegające na przyjęciu za cele środowiskowe wartości granicznych odpowiadających dobremu stanowi wód, związane było z niekompletnym zrealizowaniem prac w zakresie opracowania warunków referencyjnych dla poszczególnych typów wód, a tym samym brakiem możliwości ustalenia wartości celów środowiskowych wg charakterystycznych wymaga względem poszczególnych typów we wszystkich kategoriach wód. Dodatkowo, z uwagi na trwające prace w zakresie opracowywania metodyk oceny stanu hydromorfologicznego oraz fakt, że monitoring w zakresie badanego stanu chemicznego jest jeszcze w fazie kształtowania i rozbudowy ustalenie celów środowiskowych zostało oparte o dostępne wartości graniczne wskaźników podanych w rozporządzeniu w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych. Przy ustalaniu celów środowiskowych dla JCWP brano pod uwagę aktualny stan JCWP w związku z wymaganym zgodnie z RDW warunkiem niepogarszania ich stanu. Dla jednolitych części wód, będących obecnie w bardzo dobrym stanie/potencjale ekologicznym, celem środowiskowym będzie utrzymanie tego stanu/potencjału. Ponadto, ustalając cele uwzględniano także różnicę pomiędzy naturalnymi, a silnie zmienionymi oraz sztucznymi częściami wód. Dla naturalnych części wód celem będzie osiągnięcie, co najmniej dobrego stanu ekologicznego, dla silnie zmienionych i sztucznych części wód, – co najmniej dobrego potencjału ekologicznego. Ponadto, w obydwu przypadkach, w celu osiągnięcia dobrego stanu/potencjału konieczne będzie dodatkowo utrzymanie, co najmniej dobrego stanu chemicznego.

170

11.4.2 Główne Zbiorniki Wód Podziemnych Na obszarze koncesji nr 18/99/p Pyzdry zlokalizowane są następujące Główne Zbiorniki Wód Podziemnych: Nr 150 Pradolina Warszawa Berlin Nr 311 Zbiornik rzeki Prosna

W najbliższym sąsiedztwie obszaru koncesyjnego znajdują się następujące GZWP: Nr 144 Dolina Kopalna Wielkopolska Nr 143 Subzbiornik Inowrocaw-Gniezno Nr 151 Zbiornik Turek-Konin-Koło

Charakterystyka GZWP: Nr 150 Pradolina Warszawa Berlin – jest to czwartorzędowy zbiornik porowy, związany z przebiegiem doliny kopalnej na tym terenie; obejmuje od dolinę Warty od Konina i Koła, zajmując północno-zachodnią część gminy aż do miasta Dąbie oraz fragment doliny Neru. Zbiornik ten objęty jest szczególną ochroną.

Nr 311 Zbiornik rzeki Prosna - o całkowitej powierzchni zbiornika 535 km2, typu doliny współczesnej i kopalnej. Zbiornik rzeki Prosna występuje w utworach czwartorzędowych i ma porowy charakter ośrodka. Utwory wodonośne tego GZWP to piaski różnoziarniste w spągu ze żwirem, lokalnie żwiry; miąższość utworów wynosi 20-65 m, moduł odnawialności zasobów kształtuje się w przedziale 4,5 – 6,0 m3/h⋅km2.

Nr 144 Dolina Kopalna Wielkopolska - wydzielony został w obrębie utworów czwartorzędowych, charakteryzuje się powierzchnią 4000 km2 oraz porowatym ośrodkiem skalnym.

Nr 143 Subzbiornik Inowrocław-Gniezno - Jest to zbiornik wód czwartorzędowych, objęty reżimem wysokiej ochrony. W jego zasięgu jest dolina Meszny.

Nr 151 Zbiornik Turek-Konin-Koło – jest zbiornikiem typu szczelinowego i szczelinowo-porowego obejmującego zachodnią część gminy Dąbie, wzdłuż biegu Warty, położony w utworach kredy górnej.

Tabela nr 17 Główne zbiorniki wód podziemnych znajdujące się w obrębie obszaru koncesyjnego nr 18/99/p Pyzdry oraz w jego sąsiedztwie. Położenie Zasoby Średnia Nr względem Powierzchnia Wiek piętra dyspozycyjne/ Stopień Nazwa GZWP głębokość GZWP obszaru [km2] wodonośnego szacunkowe udokumentowania [m] koncesyjnego [tys. m3/d] Pradolina 150 Warszawa Środkowa część 1904 Qp 25-30 456 Nieudokumentowane Berlin

Zbiornik rzeki Południowa 311 535 QDK 30 128 Nieudokumentowane Prosna część

Na północ od Dolina Kopalna 144 granic obszaru 4000 QK 60 480 Nieudokumentowane Wielkopolska koncesyjnego Subzbiornik Na północ od 143 Inowrocaw- granic obszaru 2000 Tr 120 96 Nieudokumentowane Gniezno koncesyjnego Na wschód od Zbiornik Turek- 151 granic obszaru 1760 Cr3 90 240 Nieudokumentowane Konin-Koło koncesyjnego

Legenda: QP – utwory czwartorzędu w pradolinach, QDK - utwory czwartorzędu w dolinach i dolinach kopalnych, QK - utwory czwartorzędu w

dolinach kopalnych, Tr - trzeciorzęd, Cr3 - kreda górna.

171

11.4.3 Hydrologia gmin położonych w obrębie obszaru koncesyjnego Pyzdry /załącznik nr 12/ Mapa poglądowa - Hydrografia, ujęcia wody, GZWP w obszarze koncesji na podstawie danych o ujęciach PIG. /załącznik nr 13/ Mapa obszarów wód w skali 1: 250 000 – wody podziemne, dorzecza, regiony wodne /załącznik nr 14/ Mapa obszarów wód w skali 1: 150 000 – wody powierzchniowe /załącznik nr 15/ Mapa obszarów GZWP w skali 1: 250 000

Gmina Jarocin /źródło: / Program ochrony środowiska dla Gminy Jarocin Wody podziemne Na terenie gminy występują trzy poziomy wodonośne:  mezozoiczny - jurajski – zbudowany z piaskowców jury dolnej i środkowej; miąższość warstwy wodonośnej wynosi kilkadziesiąt metrów i zasilana jest głownie z wyżej leżącego poziomu mioceńskiego,  trzeciorzędowy,  czwartorzędowy. Podstawowe piętra wodonośne tworzą utwory czwartorzędowe i trzeciorzędowe. Poziomy te można ująć w dwa systemy klasyfikacyjne:  Główne Użytkowe Poziomy Wodonośne (GUPW),  Główne Zbiorniki Wód Podziemnych (GZWP) – rozległe struktury piaszczysto – Żwirowe o dużej wodonośności. Główne Użytkowe Poziomy Wodonośne reprezentują jednostkę hydrogeologiczną – Region Wielkopolski (XIII), gdzie główny wodonosiec stanowią utwory czwartorzędu i trzeciorzędu. W podłożu zalegają jurajskie skały z wodami szczelinowo – porowymi. Region ten dzieli się na: XIII D - Rejon Kościana – Chwałkowa Kościelnego, XIII 1 – Podregion Poznański, XIII 1 B – Rejon Jarocina – Dobrzycy. XIII 1 B – Rejon Jarocina – Dobrzycy Główny poziom użytkowy w utworach trzeciorzędu – piaski, na głębokości poniżej 100 m, wody pod ciśnieniem, wydajność 10 – 70 m3/h. Nieciągły poziom wodonośny w utworach czwartorzędu – piaski i żwiry w strefie przypowierzchniowej, miejscami głębiej, wody o swobodnym zwierciadle, lokalnie pod ciśnieniem, słabo izolowane, wydajność od kilku do 30 m3/h, sporadycznie do 70 m³/h.

Wody powierzchniowe Rzeki Cały obszar Miasta i Gminy Jarocin należy do zlewni rzeki Warty, przy czym obszar gminy odwadniany jest z południa na północ przez rzeki: Lutynię i Lubieszkę, które mają swoje źródła i dopływy w gminach sąsiednich. Natomiast rzeka Lipinka z południa na północ przepływa przez środek miasta Jarocina i jest głównym ciekiem odwadniającym miasto. Procesy erozyjne utworzyły rozległe terasy w dolinie Lutyni. Pod nadzorem Wielkopolskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych znajdują się pozostałe cieki podstawowe powiatu, z których największy to Lutynia. Całkowita długość Lutyni w granicach powiatu wynosi 44,3 km, z tego na terenie gminy Jarocin 9,6 km. Poza wymienionymi wyżej rzekami na terenie powiatu występują następujące cieki: Brodek 11,0 km (gm. Jarocin, Żerków), Żybura 9,75 km (gm. Jarocin, Kotlin), Obra 19,80 km (gm. Jarocin, Jaraczewo), Czarny Rów II 17,35 km (gm. Jarocin, Jaraczewo), Kanał Stefanowski 4,43 km (gm. Jarocin), Lipinka 16,10 km (gm. Jarocin, Zerków), Rudnik 5,56 km (gm. Jarocin, Żerków), Lubieszka 28,7 km (gm. Jarocin, Jaraczewo, Żerków). Wszystkie wyżej wymienione cieki stanowią dorzecze Warty i charakteryzują się śnieżno deszczowym reżimem zasilania. Kulminacje stanów występują na wiosnę i gwałtownie się obniżają osiągając minimum na przełomie lata i jesieni.

Jeziora Na terenie gminy Jarocin nie występują jeziora.

172

Inne zbiorniki wodne Zgodnie z ewidencją gruntów wody stojące zajmują: w mieście Jarocin – 2,0 ha, w gminie Jarocin – 12,1 ha. Do znaczących zbiorników wodnych powiatu należy zaliczyć:  zbiornik retencyjny Roszków (gmina Jarocin) – oddany do użytku w 1997r. o pojemności całkowitej 981 tys. m3 i usytuowany na powierzchni 34,2 ha. Zasilają go wody rzeki Lubieszka i administrowany jest przez Wielkopolski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych Poznań – Inspektorat w Jarocinie. Obecnie użytkują go Koła Polskiego Związku Wędkarskiego; Pozostałe zbiorniki wodne to niewielkie „oczka” powstałe najczęściej na terenie powyrobiskowym kopalin, zasilane wodami z urządzeń melioracyjnych, wodami gruntowymi oraz niekiedy wodami pierwszego poziomu wodonośnego. Kolejne zbiorniki to zastoiska wodne utworzone w wyniku zmiany biegu koryta cieków wodnych, a także inne sztuczne obiekty, jak stawy zlokalizowane na obszarach zespołów parkowo-pałacowych - powstałe dla urozmaicenia krajobrazowego (założenia parkowego), a także zbiorniki wodne usytuowane na terenach osad wiejskich z przeznaczeniem głownie dla potrzeb ochrony przeciwpożarowej.

Zaopatrzenie w wodę Ujęcia wód podziemnych stanowią na terenie Miasta i Gminy Jarocin dominującą formę zaopatrzenia w wodę ludności miast i wsi oraz na potrzeby przemysłu i gospodarstw rolnych (tutaj głownie dla chowu i hodowli zwierząt). Obecnie, poza niewielką ilością poboru wody z ujęć własnych (studnie kopane do pierwszego poziomu wodonośnego) usytuowanych w gospodarstwach wiejskich, poprzez wykonanie rozwiniętych sieci wodociągowych prawie cały obszar jest objęty dostawą wody pochodzącej z ujęć publicznych. Długość czynnej sieci wodociągowej na terenie gminy wynosi obecnie 238,7 km. Wiejskie sieci wodociągowe połączone są w większości z wodociągami zakładowymi dla wyrównywania dostaw w trakcie występujących okresowo niedoborów wody. Na terenie miasta i gminy Jarocin największe komunalne stacje uzdatniania wody to:  Jarocin, ul. Poznańska – na potrzeby miasta,  Wilkowyja, Stefanów i Witaszyce – na potrzeby miasta i okolicznych wsi,  Potarzyca, Zakrzew, Kąty – na potrzeby wsi i uzupełniania niedoborów w mieście w ramach układu centralnego. Na terenie Gminy Jarocin funkcjonują następujące sieci wodociągowe: Annapol, Bachorzew Cielcza, Cząszczew, Golina Hilarów, Kadziak, Kąty, Łuszczanów, Mieszków, Osiek Potarzyca Prusy, Radlin Roszków, Roszkówko, Siedlemin, Tarce Wilkowyja, Wilczyniec, Witaszyce, Witaszyczki, Zakrzew. gmina Żerków /źródło: / Program ochrony środowiska dla Gminy Żerków Wody podziemne Zasoby wód podziemnych na terenie gminy związane są głownie z utworami wodonośnymi czwartorzędu i trzeciorzędu. Główne zbiorniki wodonośne w utworach czwartorzędowych wiążą się z dolinami Warty i Prosny. W północnej części dolnej Prosny stanowiącej część GZWP nr 311 „Zbiornik rzeki Prosna”, częściowo w zasięgu gminy udokumentowano zasoby dyspozycyjne wód z utworów czwartorzędowych, w wysokości 680 m3/h – odcinek Chocz - Lisewo. Północna część gminy obejmuje fragment GZWP nr 150 „Pradolina Warszawsko – Berlińska”. Poza obszarem zasobowym Chocz – Lisewo, studnie głębinowe ujmuj wody z utworów czwartorzędowych w ramach ustalonych dla nich zasobów eksploatacyjnych w kat. B. Zasoby eksploatacyjne piętra trzeciorzędowego – mioceńskiego zostały określone w kat. B w dokumentacji hydrogeologicznej w ilości Qe = 1780 m3/h. Na terenie gminy warstwy wodonośne trzeciorzędu eksploatowane są głownie w południowej części gminy. W ramach ustalonych zasobów regionalnych pracują ujęcia w Lubinii Małej i we wsi Kamie. Pozostałe ujścia trzeciorzędowe działaj w ramach ustalonych dla nich wcześniej zasobów eksploatacyjnych. Zasoby wodne poziomu jurajskiego na obszarze gminy są słabo rozpoznane, a jedyny otwór ujmujący te wody znajduje się w Śmiełowie. Charakteryzują się one podwyższoną zawartością żelaza.

173

Wody powierzchniowe Rzeki W gminie Żerków zasoby wód powierzchniowych tworzą głownie rzeki, a dokładniej Warta i jej dopływy: Prosna i Lutynia. Z kolei dopływem rzeki Lutynia położonym na omawianym obszarze jest Lubianka. Łączna długość cieków powierzchniowych w gminie wynosi 256,6 km.  Rzeka Warta Warta jest prawobrzeżnym, największym dopływem Odry i najważniejszym ciekiem województwa wielkopolskiego. System rzeczny tej rzeki odwadnia około 90 % obszaru województwa. Mimo nie najlepszych warunków glebowych na terenie tym dominują użytki rolne (z wyjątkiem północnozachodniej części wielkopolski). Przeważają gospodarstwa średniej wielkości, o intensywnej produkcji ziemiopłodów i zwierząt hodowlanych. Wysoki poziom produkcji rolnej przekłada się na dominujący w regionie rozwój przemysłu spożywczego. Pozostałe gałęzie przemysłu odgrywają mniejszą rolę. Z niekorzystnym oddziaływaniem na jakość wód mamy też do czynienia w pobliżu większych miejscowości oraz na obszarach wiejskich, które są już w znacznym stopniu zwodociągowane, ale nie w pełni skanalizowane. Rzeka Warta leży w północnej części gminy Zerków i wyznacza jej granicę administracyjną. Na terenie gminy Zerków nie ma punktu pomiaru stanu czystości wody w rzece Warcie.  Rzeka Prosna Rzeka Prosna będąca największym lewobrzeżnym dopływem środkowej Warty, leży we wschodniej części gminy i w przeważającej części wyznacza granicę administracyjną omawianego terenu. W 2005 roku, jakość wód Prosny badana była w 9 punktach. W gminie Żerkow znajduje się jeden punkt pomiarowy – Ruda Komorska ujście do Warty.  Rzeka Lutynia Przez środkowo-wschodnią część gminy przepływa rzeka Lutynia, która podobnie jak Prosna jest dopływem Warty. Lutynia jest badana w czterech punktach pomiarowych, z których jeden znajduje się na trenie gminy Zerków – Śmiełów, ujście do Warty.

Jeziora Na terenie gminy Żerków nie występują jeziora.

Inne zbiorniki wodne Największą powierzchnię wód stojących zajmują stawy rybne położone w Podlesiu i Raszewach (łącznie 49 ha).

Zaopatrzenie w wodę Na terenie gminy funkcjonuj następujące ujęcia i sieci wodociągowe:  „Stęgosz” (– ujęcie stanowią 2 studnie głębinowe: studnia nr 1 – o głębokości 120 m i wydajności 19,6 m3/h, 2 studnia jest wspomagająca. Wyznaczona została strefa ochrony pośredniej o promieniu R = 10 m od obudowy studni. Pobor wod określono w ilości: Qmax.h = 43,5 m3/h, Qśr.d = 409,0 m3/dobę, Qroczne = 194326,0 m3/rok.  „Komorze Przybysławskie” (decyzja nr OSgw-6210/67/95 ważna do 2016 r.) – wyznaczona została strefa ochrony pośredniej o promieniu R = 10 m od obudowy studni, Ujęcie stanowią 2 studnie o głębokości nr 1 – 22 m p.p.t i nr 2 – 23 m p.p.t. o łącznej wydajności 24,0 m3 zaopatrująca także wsie: Paruchow, Antonin, Przybysław, Chwałow. Pobor wod określono w ilości: Qmax.h = 24,0 m3/h, Qmax.d = 575,3 m3/dobę, Qroczne = 210167,0 m3/rok.

174

 „Pawłowice” (pozwolenie OŚ.6223-4/02 ważne do 2015 r.) – Ujęcie stanowią 2 studnie o głębokości nr 1 – 122 m p.p.t i nr 2 – 120 m p.p.t., eksploatowane będzie w ramach wód trzeciorzędowych, zaopatrująca także wieś Bieździadow i miasto Żerkow. Pobór wód określono w ilości: Qśr.h = 35,25 m3/h, Qśr.d = 704,90 m3/dobę, Qroczne = 257300 m3/rok.  „Kamień” (decyzja nr OSgw-6210/65/95 ważna do 2016 r.) – wyznaczona została strefa ochrony pośredniej o promieniu R = 10 m od obudowy studni, ujęcie zaopatrująca także wsie: Ludwinow, Lisew, Dobieszczyzna, Żerniki, Kretkow i Sucha posiada 2 studnie: nr 1 o głębokości 57 m, nr 2 o głębokości 110 m. Pobór wód określono w ilości: Qśr.h = 43,10 m3/h, Qśr.d = 862,0 m3/dobę, Qroczne = 409530,0 m3/rok. „Lubinia Mała” (decyzja nr OSgw 6210 / 24 / 96 ważna do 2016 r. ) – wyznaczona została strefa ochrony pośredniej o promieniu R = 10 m od obudowy studni, ujęcie zaopatrująca także wsie: Budy, Sucha i Sierszew stanowią 2 studnie o łącznej wydajności 80,0 m3. Pobór wód określono w ilości: Qmax.h = 30,0 m3/h, Qśr.d = 537,0 m3/dobę, Qroczne = 196000,0 m3/rok.  „Raszewy” (pozwolenie nr OŚ.6223 – 7/00 ważne do 2020 r.) – wyznaczona została strefa ochrony pośredniej o promieniu R = 10 m od obudowy studni, pobór odbywać się będzie z wód czwartorzędowych, zaopatrująca także wieś Brzostków. Pobór wód określono w ilości: Qśr.h = 12,0 m3/h, Qśr.d = 288,0 m3/dobę, Qroczne = 103680,0 m3/rok.  „Podlesie” (pozwolenie nr OSgw-721/13/90 ważne do 2016 r.) – wyznaczona została strefa ochrony bezpośredniej o R = 10 m licząc od obudowy studni; ujęcie zasilające także mieszkalne i gospodarcze obiekty popegeerowskie wsi Żołkow i Raszewy posiada 2 studnie głębinowe o wydajności 60 m3/h i głębokości 60 m p.p.t.. Pobór wód określono w ilości: Qśr.h = 51,60 m3/h, Qśr.d = 480,0 m3/dobę, Qroczne = 174470,0 m3/rok. gmina Blizanów /źródło: / Program ochrony środowiska dla Gminy Blizanów Wody podziemne Na terenie gminy wody podziemne tworzą 3 poziomy wodonośne:  kredowo-jurajski  trzeciorzędowy  czwartorzędowy Poziom kredowo-jurajski – zbudowany z margli i wapieni obejmuje swym zasięgiem całą gminę. Wydajność, jaką osiągnięto z tego poziomu waha się w granicach 15 – 25 m3/ h. Poziom trzeciorzędowy – obejmuje swym zasięgiem prawie całą gminę (wyjątek rejon Warszówki i Pawłówka), tworzą go przewarstwienia piasków wśród iłów mioceńskich. Wydajność ujęć z tego poziomu jest zmienna od 15 – 40 m3/h Poziom czwartorzędowy – głównym zbiornikiem wód w tych utworach jest obszar doliny Prosny. Według „Mapy obszarów głównych zbiorników wód podziemnych w Polsce wymagających szczególnej ochrony” (A.S. Kleczkowski) występujące w niej zasoby wodne zaliczone zostały do obszarów wymagających wysokiej ochrony

175

(OWO) a zbiornik ten otrzymał nazwę Doliny Prosny (GZWP nr 311). Jest to zbiornik otwarty, a więc łatwy do skażenia (np. w przypadku zalania doliny wodami Prosny, prowadzącej wody pozaklasowe) Poziom ten tworzą warstwy piasków śródglinowych, które występują jedynie miejscami i piaski leżące na glinach. Zbiornik doliny Prosny posiada ustalone i zatwierdzone zasoby dyspozycyjne wód podziemnych dla dwóch odcinków: Kalisz – Jedlec 1150 m3/h i Chocz – Lisków 680 m3/h. Wydajność bardzo zróżnicowana od 6 m3/h do 40 m3/h.

Wody powierzchniowe Rzeki Teren gminy odwadniany jest przez rzekę Prosnę i jej dopływy, tylko część północno -wschodnia odwadniana jest przez Czarną Strugę(Bawół), dopływ Warty.

Jeziora i inne zbiorniki wodne Gmina Blizanów jest gmina bezjezierną, wody stojące to nieliczne małe stawy i wyrobiska poeksploatacyjne w rejonie Bolmowa.

Zaopatrzenie wodę Gmina Blizanów jest w całości zwodociągowana, długość czynnej sieci rozdzielczej wynosi 173,5 km. Na terenie gminy istnieje 10 ujęć wody w następujących miejscowościach – Blizanów (2), Lipe , Rychnów (2), Jastrzębniki , Pawłówek, Zagorzyn (3). Właścicielem ujęć wody posiadającym pozwolenie wodnoprawne na pobór wody i odprowadzenie wód popłucznych jest Zakład Usług Komunalnych Blizanów. W najbliższych planach przewiduje się budowę studni w Lipem, Pawłówku i Jastrzębnikach oraz modernizację stacji uzdatniania wody w Jastrzębnikach i Pawłówku. gmina Grodziec /źródło: / Program ochrony środowiska dla Gminy Grodziec Wody podziemne oraz zaopatrzenie w wodę Na terenie gminy Grodziec woda pobierana jest z trzech poziomów wodonośnych: czwartorzędowego, trzeciorzędowego i kredowego. Z czwartorzędowego poziomu wodonośnego korzysta głownie ludność posiadająca własne, płytkie studnie. Woda z tego poziomu pobierana jest w studniach znajdujących się w Biskupicach, Łagiewnikach, Królikowie, Konarach i Grądach Starych. Pobierana jest z głębokości od 2,0 m ppt w Grądach Starych do 41,0 m ppt w Królikowie. Z wód poziomu trzeciorzędowego korzystają studnie położone w Łagiewnikach, Grodźcu. Najgłębszym i najzasobniejszym poziomem wodonośnym jest poziom kredy górnej. Z wód tego poziomu korzystają ujęcia znajdujące się w Grodźcu. Woda pobierana jest z głębokości 67,0 – 68,0 m ppt. Występująca w tym poziomie woda jest najmniej narażona na oddziaływanie czynników zewnętrznych. Odznacza się dużą czystością i wydajnością. Główne ujęcie wody znajduje się w m. Grodziec. Jakość wody mieści się w klasie II. Ujęcie dostarcza wodę do miejscowości: Grodziec, Junno, Lipice, Wielołęka, Stara Huta, Nowa Huta, Janów, Stary Tartak, Tartak. Drugie ujecie znajduje się w miejscowości Łagiewniki i dostarcza wodę do miejscowości Łagiewniki, Królików, Królików Czwarty, Biskupice, Biała, Biała Kolonia, Lądek, Stara Ciświca, Nowa Ciświca, Czarnybród i Zagóźnica. Woda w gminie ujmowana jest z LZWP. Woda charakteryzuje się dobrą jakością. Niska jest twardość wody (3,6 mval/dm3) oraz zawartość chlorków (4,0 mg/dm3), siarczanów (0,0 mg/dm3) i związków azotu (0,0-0,15 mg/ dm3). Nie stwierdzono obecności metali ciężkich. Podwyższona jest zawartość fosforanów (0,44 mg/dm3 – jak dla II klasy jakości). Stwierdza się również nieznaczną ilość detergentów w wodzie (0, 06 mg/dm3). Woda charakteryzuje się zwiększoną zawartością fluorków (1, 1 mg/dm3 – powyżej średniego tła hydrogeochemicznego dla Polski). Pod względem bakteriologicznym nie budzi zastrzeżeń. Woda do picia nadaje się po uzdatnieniu. Wody w gminie nie są wykorzystywane do celów przemysłowych.

176

Wody powierzchniowe Rzeki Obszar gminy położony jest w całości w dorzeczu Warty. Główną rzeką gminy jest Czarna Struga.Czarna Struga prawa stanowi niewielki dopływ o długości 55, 9 km. Pozostałe cieki mają charakter okresowy i nie mają istotnego znaczenia. Wymienione cieki charakteryzuje śnieżno-deszczowy ustrój zasilania z jednym maksimum i jednym minimum w roku. Kulminacje stanów występują na ogół pomiędzy lutym i kwietniem, po czym stany wody i przepływy wyraźnie się zmniejszają. Coroczne zalewy ograniczają się głównie do podtapiania użytków zielonych w dolinach. W corocznym przebiegu stanów wody wyraźnie zaznacza się dominacja stanów niskich. W celu zapewnienia bezpieczeństwa na rzekach gminy konieczne są bieżące działania polegające na konserwacji i modernizacji urządzeń przeciwpowodziowych. Czarna Struga na terenie gminy Grodziec jest nieuregulowana i ma charakter jarowy tworząc przy tym liczne zakola i meandry. Obszar gminy pozbawiony jest większych naturalnych zbiorników wodnych – występują jedynie niewielkie oczka wodne.

Jeziora Na terenie gminy Grodziec nie występują jeziora.

Inne zbiorniki wodne W okolicach miejscowości Grodziec znajduje się 11 ha stawów rybnych oraz 9 ha we wsi Biskupice. Obecnie eksploatowane są w sposób bardzo ograniczony.

Gmina Rzgów /źródło: / Program ochrony środowiska dla Gminy Rzgów Wody podziemne W ramach krajowej strategii ochrony zbiorników wód podziemnych, ze względu na walory jakościowe i zasobowe, kredowe piętro wodonośne w rejonie gminy zaliczone zostało do Głównych Zbiorników Wód Podziemnych - nr 401 - zbiornik kredowy - Łódź - (K1). Cały teren Gminy znajduje się na obszarze w.w. zbiornika. Zbiornik ten jest bardzo dobrze izolowany warstw_ utworów ilastych o miąższości ok. 20 m. Poziom dolno kredowy ma charakter subartezyjski, a wody słodkie występują na głębokości ok. 1000 m p.p.t. jest to najgłębiej w Polsce położona strefa wód tego rodzaju. Występują tu wody porowe o znacznym ciśnieniu hydrostatycznym. Stopie mineralizacji wód jest niewielki, chociaż zawiera małe ilości chlorków i wody są lekko zażelazione. Są to wody dwuwglanowo-wapniowe, zaliczone do wód słodkich słabo zmineralizowanych. Wody te należą do wód dalekiego krążenia o bardzo długim czasie odnawiania. Obszary wysokiej ochrony OWO zajmują częściowo teren gminy - w okolicach Bronisina Dworskiego i Starowej Góry. Na terenie Gminy nie istnieją żadne ujęcia wód podziemnych z w.w. zbiornika. Wody porowo-szczelinowe kredy górnej występują w serii węglanowej, tj. górno kredowych margiach, wapieniach, oraz piaskowcach wapnistych i gezowych. Wody tego poziomu posiadają ciśnienie zmiennej wartości. Sposób uszczelniania i litologia warstw wodonośnych wskazują na krótkie drogi krążenia. Mineralizacja wód jest niewielka, nie zawierają one siarczanów, ale s lekko zażelazione. Podstawowe poziomy wodonośne związane są z utworami kredy górnej i czwartorzędu. Poziomy wód w osadach czwartorzędowych są nieregularne, związane z dolinnymi osadami plejstocenu i holocenu. Występują też, jako wody zawieszone (soczewki) w glinach zwałowych, ich zasobność jest jednak niewielka. Podstawowy poziom wodonośny odnaleźć można w piaskach i _wirach, podścielonych od spodu nieprzepuszczalną warstwą glin południowopolskich. W stropie izolują je najczęściej warstwy glin utworzone w stadiale Warty. Przepuszczalność gruntów jest na tym obszarze zróżnicowana, a głębokość zwierciadła wody zwiększa się w miarę oddalania się od dolin rzecznych, co jest związane z morfologią terenu.

Wody powierzchniowe Rzeki Na terenie Gminy Rzgów przebiega wododział główny Polski, oraz wododział IV rzędu między Nerem a jego dopływem Dobrzynką. Ponad 90 % powierzchni Gminy należy do zlewni rz. Warty (Ner, Dobrzynka i ich

177 dopływy). Jedynie południowo-zachodni fragment, ciekami bez nazw, prowadzi wód do Wolbórki z dorzecza Pilicy. W strefach wododziałowych i źródliskowych występuje kilka czynnych źródeł wypływu wód gruntowych i podziemnych oraz strefy młaków - wysięków lokalnych. Sieć rzeczna na terenie Gminy to głównie rz. Ner z jej dopływami bez nazw oraz rz. Dobrzynka z kilkoma równoległymi ciekami łączącymi się z Dobrzynką poza granicą Gminy. Na wschód od Romanowa jeden słaby ciek prowadzi wody w kierunku Wolbórki do dorzecza Pilicy. Większość cieków została uregulowana i pełni rol rowów melioracyjnych (nieuregulowany jest odcinek Neru pomiędzy stawami rybnymi w Gospodarzu a granicą Łodzi.

Jeziora i inne zbiorniki wodne Na terenie Gminy brak większych zbiorników wody stojącej. Występują tu sztuczne zbiorniki wodne, takie jak: zespół stawów w Gospodarzu oraz stawy w Prawdzie na granicy Gminy.

Zaopatrzenie w wodę Stan wyposażenia Gminy w wodociągi zbiorowe jest dobry. Ponad 90 % mieszkańców oraz większość obiektów produkcyjnych i usługowych w gminie ma możliwość korzystania z wody dostarczanej z wodociągu. Na koniec 2003 roku całkowita długość sieci wodociągowej na terenie Gminy wynosiła 82 km (wykonano 2726 szt. przyłączy wodociągowych). Stan sieci i uzbrojenia jest dobry (wodociągi mają poniżej 20 lat). Obszar Gminy ze względu na zaopatrzenie w wodę dzieli się na strefę obsługiwaną z wodociągu komunalnego m. Łodzi (wodociąg Ø 250 mm w ul. Faszynowej i Zagłoby doprowadza wodę do Starowej Góry) i strefę obsługiwaną przez lokalny wodociąg gminny - wodociąg we Wsi Starowa Góra (15,5 km długości oraz 570 sztuk przyłączy). Na terenie Gminy istnieje 6 wiejskich systemów zaopatrzenia w wodą podziemną – wodociągi grupowe. Ujęcia te mieszczą się w miejscowościach: Gospodarz, Czyżeminek, Grodzisko, Kalino, Romanów i Rzgów. Ujmowana woda (czwartorzędowa i górno kredowa) z uwagi na ponadnormatywną zawartość związków żelaza jest uzdatniana. Wodociągi, za wyjątkiem Rzgowa, pracują w układzie jednostopniowym. Ujęcia czwartorzędowe to:  ujęcie wody wraz z hydrofornią i stacją uzdatniania wody W.1 w Gospodarzu – czerpie wód z utworów czwartorzędowych z głębokości 30 m. Zasoby eksploatacyjne ujęcia zatwierdzone w kat. „B” wynoszą 35,2 m3/h, przy depresji s=6,8 m. Pobór wody, zgodnie z pozwoleniem wodnoprawnym, wynosi 35,2 m3/h (251m3/d). Sieć wodociągowa doprowadza wodę do wsi Gospodarz i do wsi Gadka Stara w części położonej na lewym brzegu rzeki Ner. Wodociąg posiada awaryjne połączenie z wodociągiem Czyżeminek.  ujęcie wody i hydrofornia W.2 w Czyżeminku - czerpie wodę z utworów czwartorzędowych z głębokości 46 m. Zasoby eksploatacyjne ujęcia zatwierdzone w kat. „B” wynoszą 60,0 m3/h, przy depresji s=19,3 m. Pobór wody, zgodnie z pozwoleniem wodnoprawnym, wynosi 26 m3/h (201m3/d). Sieć wodociągowa doprowadza wodę do wsi Czyżeminek, Guzew, Prawda, Babichy.  ujęcie wody wraz z hydrofornią i stacją uzdatniania wody w Grodzisku - czerpie wodę z utworów czwartorzędowych z głębokości 97 – 100 m (studnia nr 1 i nr 2). Zasoby eksploatacyjne ujęcia zatwierdzone w kat. „B” wynoszą 67,0 m3/h. Pobór wody z ujęcia, zgodnie z pozwoleniem wodnoprawnym, nie przekroczy 67m3/h (650 m3/d). Sieć wodociągowa doprowadza wodę do wsi Grodzisko, Huta Wiskicka, Bronisin i Konstantyna.  ujęcie wody wraz z hydrofornią i stacją uzdatniania wody W.5 w Romanowie – czerpie wodę z utworów czwartorzędowych z głębokości 60 – 70 m (studnia I bis i III). Zasoby eksploatacyjne ujęcia zatwierdzone w kat. „B” wynoszą 64,0 m3/h, przy depresji s=17,5 m. Pobór wody z ujęcia, zgodnie z pozwoleniem wodnoprawnym, wynosi 47,0 m3/h (315 m3/d). Sieć wodociągowa zaopatruje w wodę wieś Romanów. Ujęcie awaryjnie zasila wieś Pałczew w Gminie Brójce. Ujęcia górnokredowe to:  ujęcie wody i stacja wodociągowa W.6 w Rzgowie - czerpie wodę z utworów kredy górnej z głębokości 140 m. Zasoby eksploatacyjne ujęcia zatwierdzone w kat. „B” wynoszą 102,5 m3/h, przy depresji s=19,9 m. Pobór wody, zgodnie z pozwoleniem wodnoprawnym, wynosi 90.0 m3/h (1170 m3/d). Sieć wodociągowa rozprowadza wodę po terenie Rzgowa. Wodociąg posiada awaryjne połączenie z siecią wodociągową

178

w Starowej Górze. Stacja wodociągowa wykonana jest w układzie 2-stopniowego pompowania wody (pobierana woda tłoczona jest przez urządzenia uzdatniające do zbiorników wody czystej o pojemności 500 m3 każdy a następnie pompami 2-stopnia podawana jest do sieci). Ujęcia pobierające wodę z czwartorzędu i kredy górnej to:  ujęcie wody wraz z hydrofornią i stacją uzdatniania wody W.4 we wsi Kalino – czerpie wodę z utworów czwartorzędowych z głębokości 34 m (studnia nr 1) oraz utworów górnokredowych z głębokości 150 m (studnia nr 3). Zasoby eksploatacyjne ujęcia zatwierdzone w kat. „B” wynoszą dla studni nr 1 - 60,0 m3/h, przy depresji s=6,0 m, dla studni nr 3 - 60,0 m3/h Pobór wody dla ujęcia, zgodnie z pozwoleniem wodnoprawnym, wynosi 60,0 m3/h (592 m3/d). Sieć wodociągowa doprowadza wodę do wsi Kalino, Kalinko, Tadzin i Kalinko Wpole oraz do wsi położonych w Gminie Brójce – Przypusta i Giemzówek. gmina Lądek /źródło: / Program ochrony środowiska dla Gminy Lądek Wody podziemne Teren Gminy Lądek zgodnie z hydrogeologicznym podziałem kraju znajduje się w makroregionie zachodnim Niżu Polskiego – regionie wielkopolskim i charakteryzuje się korzystnymi warunkami wodnymi. Na jego obszarze zbiorniki wód podziemnych o znaczeniu użytkowym występują w utworach czwartorzędowych, trzeciorzędowych i kredowych Utwory czwarto i trzeciorzędowe rozdzielone są warstwami iłów poznańskich i glin zwałowych.

Wodonośne piętro czwartorzędowe Zasoby wodne poziomu czwartorzędowego w zdecydowanej większości zlokalizowane są w piaskach, żwirach rzecznych i wodnolodowcowych. Wody te mają układ piętrowy. Wody gruntowe I poziomu na obszarach równinnych występują na ogół na głębokościach poniżej 1,5 m ppt. Płytszym występowaniem wód gruntowych charakteryzuje się dolina Warty 1,0 m ppt. Miąższość tych warstw waha się od kilku do 60 m, przy czym średnio wynosi ona 10-25 m. Są one eksploatowane na terenie całego gminy, należą jednak do wód o średniej i niskiej jakości.

Wodonośne piętro trzeciorzędowe Poziom wód trzeciorzędowych należy zaliczyć do stosunkowo zasobnych. Tworzą go ilaste utwory pliocenu oraz mioceńskie piaski drobno i średnioziarniste. Cechą charakterystyczną tego poziomu jest częste zanieczyszczanie domieszkami węgla brunatnego. W obrębie Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej zasoby wód trzeciorzędowych są ułożone w dwóch warstwach zawierających się pomiędzy głębokościami 30 – 50 a 250 - 280 m. Poziom ten jest użytkowany na terenie całej gminy.

Wodonośne piętro kredowe Wody kredowe znajdują się w szczelinach i spękaniach wśród utworów marglistowapiennych. Wody tego poziomu stanowią główny poziom użytkowy przede wszystkim gminy konińskiego, w zdecydowanej mniejszości wykorzystywane są na terenie Gminy Słupeckiego. Występuje on najczęściej na głębokości 50-100 m. Wody w utworach kredowych mają charakter napięty z wyjątkiem obszarów w pradolinie Warty.

Zasoby wód podziemnych w Gminie Lądek, obliczone na podstawie dotychczas zatwierdzonych zasobów eksploatacyjnych, szacuje się na 3 912 m3/d. Z utworów czwartorzędowych pochodzi prawie 80 % zasobów, z utworów trzeciorzędowych ok. 20,0 % Na terenie gminy dla celów konsumpcyjnych i gospodarczych szczególnie korzystny jest poziom czwartorzędowy. Jest to główny poziom eksploatacyjny, z którego ujmowana jest wodociągami woda do jednostek osadniczych. Wydajność tego poziomu jest znaczna i wynosi 10 - 70 m3/h, lokalnie do ponad 120 m3/h.

179

Wody powierzchniowe Rzeki Wody powierzchniowe występujące na terenie Gminy Lądek należą do systemu wodnego środkowej Odry, w zlewni rzeki Warty. Sieć rzeczną tworzy przede wszystkim rzeka Warta wraz z dopływami między innymi Meszną, Czarną Strugą oraz Wrześnicą.

Warta Warta jest rzeką II rzędu, prawostronnym dopływem Odry, uchodzącym do niej w km 617,6 - pod Kostrzynem. Całkowita długość rzeki wynosi 824,0 km, z czego w województwie wielkopolskim znajduje się około 369,0 km, a na terenie Gminy Lądek 21,7 km. Przepływa przez Gminy Lądek i Zagórów. Całkowita powierzchnia zlewni Warty wynosi 55 100 km2, a powierzchnia zlewni w granicach województwa wielkopolskiego 20 580 km2. Głównymi dopływami Warty na terenie gminy są:  Meszna – prawobrzeżny dopływ Warty o całkowitej długości 24,3 km i powierzchnia zlewni 697,1 km2, uchodzący do Warty w 367,6 km jej biegu. Całość biegu Meszny przypada na Powiat Słupecki, z czego w Gminie Lądek 4,07 km. Rzeka wypływa z południowego krańca Jeziora Powidzkiego na wysokości 97,8 m npm. Jej dopływem prawobrzeżnym jest Struga Bawół (Witkowska). Północną część zlewni pokrywają piaski sandrowe, południową gliny zwałowe. Obszar pokryty glinami charakteryzuje się dość gęstą siecią rzeczną, a obszar sandrowy jest bezwodny, zalesiony. Lesistość zlewni rzeki jest stosunkowo niska. Dolina Meszny jest równinna, miejscami zatorfiona. Część zlewni rzeki należy do Powidzko – Bieniaszewskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Wody rzeki Meszny wykorzystywane są w celach rolniczych (w roku 2000 pobór wody z Meszny do celów nawadniających wyniósł 38 tys.m3) i do zasilania zbiornika Słupeckiego. W granicach zlewni Meszny (poza terenem Gminy Lądek) znajduje się 6 jezior, z których 3 mają powyżej 50 ha i są to: j. Powidzkie, j. Słupeckie i j. Kosewskie.  Czarna Struga Defet – lewobrzeżny dopływ Warty o całkowitej długości 55,9 km i powierzchni zlewni 541,6 km2, uchodzący do Warty w 373,7 km jej biegu. Na terenie gminy ciek ma długość 0,37 km. Czarna Struga składa się z dwóch strug źródłowych o tej samej nazwie. Lewa, bierze początek w okolicy Podzborowa na Wysoczyźnie Kaliskiej, jej zlewnie pokrywają gliny zwałowe i piaski lodowcowe, a poniżej Stawiszyna przeważają piaski tarasowe zwydmione.  Wrześnica – jej całkowita długość wynosi 60,8 km, a powierzchnia zlewni 331,0 km2. Na terenie Gminy Słupeckiego ciek ma długość 4,0 km., natomiast na terenie Gminy Lądek 3,0 km. Wrześnica uchodzi do Warty w 361,2 km biegu rzeki.

Jeziora i inne zbiorniki wodne Na terenie Gminy Lądek nie występują ani naturalne ani sztuczne zbiorniki wodne. Wody stojące zajmują bardzo niewielkie powierzchnie. Są to głownie niewielkie oczka wodne występujące na terenach zalewowych w dolinie rzeki Warty. W większości to zbiorniki o regularnych kształtach, najczęściej płytkie i zarastające. Pełnią one nie tylko znaczącą funkcję biocenotyczną, ale stanowią także cenny element urozmaicenia krajobrazu. Ponadto w m. Lądek znajduje się 1 zbiornik ppoż.

Zaopatrzenie w wodę Gmina Lądek zaopatrywana jest w wodę za pomocą trzech komunalnych systemów wodociągowych – systemy ujęcia, uzdatniania i rozprowadzania wody. Udokumentowane zasoby wód podziemnych na terenie gminy w kategorii „B” eksploatowane są z poziomu czwartorzędowego. Wykaz ten przedstawia tabela 10. Dla ujęć wód w Ratyniu, Ciążeniu i Woli Koszuckiej zostały ustanowione strefy ochrony bezpośredniej o promieniu 10,0 m licząc od obudowy studni. Ujęcia zaopatrzone są w stacje uzdatniania wody. Zasoby wód podziemnych na terenie gminy w ilości 3876,0 m3/d są wystarczające do pokrycia potrzeb mieszkańców; gdzie średnie zapotrzebowanie wody wynosi około 650 m3/d.

180 gmina Słupca /źródło: / Program ochrony środowiska dla Gminy Słupca Wody podziemne Wody podziemne występują w kilku poziomach. Głównym zbiornikiem wód czwartorzędowych, objętym reżimem wysokiej ochrony (OWO) jest na obszarze gminy Wielkopolska Dolina Kopalna (GZWP nr 144), a ściślej jej niewielka dolina poboczna - kopalna dolina Meszny. Wydzielony obszar o powierzchni 1904 km2 jest objęty ochroną, z czego na ONO (obszar najwyższej ochrony) przypada 14% powierzchni a OWO tzw. Wysokiej ochrony obejmuje pozostałe 86% powierzchni zbiornika. Jest to jeden z najbardziej zasobnych zbiorników w Środkowej Wielkopolsce, a jego szacunkowe zasoby dyspozycyjne wynoszą 456 tys. m3 /d. Średnia głębokość ujęć 25-35 m. Zbiornik ten jest ujmowany do eksploatacji przez ujęcia komunalne, wiejskie i przemysłowe. Północno-zachodnia część gminy jest położona w zasięgu strefy ochrony pośredniej zewnętrznej ujęcia wody dla m. Słupca. Wody gruntowe swym charakterem i głębokością występowania, odzwierciedlają cechy konfiguracyjne terenu oraz jego budowę geologiczną. Duże połacie gminy to obszary pozadolinne o nieciągłym zwierciadle wody, leżące na wysoczyźnie - we wschodniej i południowej części terenu. Woda gruntowa występuje tu w podglinowych utworach piaszczysto-żwirowych, bądź śródglinowych soczewach piasków i żwirów, z reguły około 1.5-3 m p.p.t. Odmienne stosunki wodne mają powierzchnie sandrowe północnej części gminy. Przepuszczalne, piaszczysto- żwirowe podłoże o dość dużej miąższości powoduje, że woda gruntowa występuje tu ca 2-5 m p.p.t. (niekiedy nawet głębiej) a jej zwierciadło ma charakter swobodny. Strefami koncentracji wód powierzchniowych i podziemnych są doliny rzeczne, przede wszystkim Meszny i Strugi.

Wody powierzchniowe Rzeki Teren gminy położony jest w całości, w dorzeczu rz. Warty. Główną rzeką gminy jest prawobrzeżny dopływ Warty - rz. Meszna (długości 37.2 km), wypływająca z południowego krańca Jeziora Powidzkiego. Jej największym dopływem jest na obszarze gminy rz. Struga (Bawół, Struga Witkowska), uważana często za źródłowy odcinek Meszny. Innym - Sucha Rzeka, wypływająca z podnóża wału czołowomorenowego i zbierająca wody opadowe z całej wschodniej części gminy. Pozostałe cieki, będące dopływami ww. rzek, mają charakter okresowy. Sieć hydrograficzna, zwłaszcza południowej części terenu jest stosunkowo gęsta. Duża część drobnych cieków została sztucznie pogłębiona i włączona w system melioracyjny gminy. Podpiętrzone wody Meszny (zbiornik retencyjny Jezioro Słupeckie) wykorzystywane są do nawodnień użytków zielonych. Zdrenowanie dużych połaci terenu, pozwalające m.in. na włączenie niektórych obszarów bezodpływowych w cykl krążenia wód powierzchniowych, wpłynęło jednak na przesuszenie podłoża dużych połaci wysoczyzny. Podobnie, jak większość rzek na obszarze kraju, również wyżej wymienione charakteryzuje śnieżno-deszczowy ustrój zasilania z jednym maksimum i jednym minimum w roku. Kulminacje stanów występują na ogół pomiędzy lutym i kwietniem, po czym stany wody i przepływy wyraźnie się zmniejszają. Coroczne zalewy rzek i cieków ograniczają się głównie do podtapiania użytków zielonych w dolinach. W rocznym przebiegu stanów wody wyraźnie zaznacza się dominacja stanów niskich. Teren gminy jest obszarem charakteryzującym się niewielkim odpływem a niskie wartości wynikają zarówno z niedoboru opadów jak i małej zdolności retencyjnej poszczególnych zlewni.

Jeziora i Inne zbiorniki wodne Obszar gminy pozbawiony jest większych, naturalnych zbiorników wodnych. Jest jednak wyjątek w postaci Jeziora Powidzkiego, jednego z największych w Wielkopolsce (pow. 1068.3 ha, głęb. max. 46.0, śr. głęb. 11.5 m), którego południowy kraniec na odcinku niespełna 2 km stanowi granicę gminy. Dużym akwenem jest zbiornik retencyjny, powstały w wyniku podpiętrzenia wód Meszny - Jezioro Słupeckie (o długości około 3.5 km, szerokości 1 km i powierzchni niespełna 260 ha). Sieć wód powierzchniowych uzupełniają naturalne oczka wodne, doły potorfowe i zbiorniki powyrobiskowe.

181

Zaopatrzenie w wodę Z poziomu czwartorzędowego czerpią wodę tylko dwa ujęcia komunalne: w Koszutach Dużych (1 studnia o głębokości 59 m p.p.t, i zasobach eksploatacyjnych rzędu 53 m3 /h) oraz Kątach (1 studnia, głębokość 76 m p.p.t., Qex = 55 m3/h). Częściej eksploatowany jest poziom trzeciorzędowy - mioceński, należący do GZWP nr 143 (subzbiornik Inowrocław-Gniezno), znajdującego się w całości poza granicami gminy. W gminie Słupca wody te czerpią m.in. studnie usytuowane w miejscowościach: Józefowo, Nowa Wieś, Wilczna i Żelazków. Studnie te mają głębokość podobną jak ujęcia czwartorzędowe (55 -100 m), ale znacznie mniejszą wydajność (z reguły 20-30 m3/h). Wyjątkiem jest ujęcie w Wilcznej, o wydajności Qex = 81.7 m3/h. Do zaopatrzenia w wodę wykorzystywane są również ujęcia położone poza obszarem gminy: Spławie (gm. Golina), Wola Koszucka (gm. Lądek) oraz Skarboszewo (gm. Strzałkowo). Na ujęcie miejskie składa się 5 studni, usytuowanych w kilku rejonach Słupcy. Studniami podstawowymi są ujęcia wód kredowych. gmina Strzałkowo /źródło: / Program ochrony środowiska dla Gminy Strzałkowo Wody podziemne Gmina Strzałkowo charakteryzuje się korzystnymi warunkami wodnymi, występują tu czwartorzędowy oraz kredowy poziomy wodonośne charakteryzujące się bardzo dobrymi parametrami hydrologicznymi. Są one związane z zasobami należącymi do „Zbiornika Wielkopolska Dolina Kopalna” nr 144 obszar GZWP (Główny Zbiornik Wód Podziemnych). W strefie wysokiej ochrony znajduje się wschodnia część gminy.

Wody powierzchniowe Rzeki Na terenie gminy brak naturalnych zbiorników wodnych. W miejscowości Staw zlokalizowane są stawy hodowlane o powierzchni 1,91 ha. Przez gminę przepływają trzy cieki wodne:  ciek Struga Bawół na długości 16,6 km – dopływ rzeki Meszny;  ciek Rudnik na długości 1,7 km - dopływ Strugi Bawół;  ciek Kanał Sierakowski na długości 7,4 km - dopływ rzeki Meszny. Cieki te charakteryzuje śnieżno-deszczowy system zasilania. Stan czystości cieków nie był badany, należy przypuszczać, że jest podobny jak w odbiorniku - rzece Mesznie, gdzie według danych WIOŚ Poznań, poziom zanieczyszczeń substancjami biogennymi i stan sanitarny jest poza klasowy.

Jeziora i inne zbiorniki wodne Chociaż na terenie powiatu słupeckiego znajdują się liczne zbiorniki wodne, to na terenie gminy Strzałkowo nie występują. Udział wód powierzchniowych w powierzchni ogólnej gminy wynosi zaledwie 0,1%.

Zaopatrzenie w wodę Na terenie gminy funkcjonuje 9 ujęć wodnych:  Stacja uzdatniania wody Strzałkowo posiada ujecie wody o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych dla studni nr 1 w wysokości Q= 80m3/h. Stacja zaopatruje w wodę mieszkańców wsi Strzałkowo, Łężyca i Pospólna. W skład urządzeń do poboru wody wchodzą: - studnia podstawowa nr 1 o głębokości 84,5 m - studnia podstawowa nr 2 o głębokości 95,0m. Obie studnie posiadają obudowy podziemno-nadziemne wykonane z kręgów betonowych, w których mieszczą się głowice studzienne oraz armatura instalacyjna. W studni nr 1 zabudowana jest pompa typu G-80 VB, a w studni nr 2 pompa typu G-80 VII B.  Stacja uzdatniania wody Skarboszewo posiada ujecie wody o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych dla studni nr 2 w wysokości Q= 80m3/h przy depresji S=1,6m. Stacja zaopatruje w wodę mieszkańców wsi Skarboszewo, Paruszewo, Paruszewko, Chwalibogowo, Graboszewo i Skarboszewo Huby.

182

 Stacja uzdatniania wody Słomczyce posiada ujecie wody o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych dla studni nr 1 w wysokości Q= 58,0m3/h przy depresji S=1,6m. Stacja zaopatruje w wodę mieszkańców wsi Słomczyce, Sierakowo, Babin, Babin Olędry i Ciosna. W skład urządzeń do poboru wody wchodzi studnia podstawowa nr 1 o głębokości 75 m, posiadająca obudowę podziemno-nadziemną z kręgów betonowych, w której mieści się głowica studzienna oraz armatura instalacyjna. W studni zabudowana jest pompa typu G-80 IV B.  Stacja uzdatniania wody Radłowo posiada ujecie wody o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych dla studni nr 1 w wysokości Q= 47,0m3/h przy depresji S=7m. Stacja zaopatruje w wodę mieszkańców wsi Radłowo, Ostrowo Kościelne, Kornaty, Kornaty Huby, Podkornaty, Kokczyn, i Kornaty II. W skład urządzeń do poboru wody wchodzi studnia podstawowa nr 1 o głębokości 69,5 m, posiadająca obudowę podziemno- nadziemną z kręgów betonowych, w której mieści się głowica studzienna oraz armatura instalacyjna. W studni zabudowana jest pompa typu G-80 IV B.  Stacja uzdatniania wody Młodziejewice posiada ujecie wody o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych dla studni nr 1 w wysokości Q= 45,0m3/h przy depresji S=3m. Stacja zaopatruje w wodę mieszkańców wsi Młodziejewice i Kościanek z możliwością podłączenia wsi Krępkowo. W skład urządzeń do poboru wody wchodzi studnia podstawowa nr 1 o głębokości 100 m, posiadająca obudowę podziemno-nadziemną murowaną, w której mieści się głowica studzienna oraz armatura instalacyjna. W studni zabudowana jest pompa typu GC-O5.  Stacja uzdatniania wody Chwałkowice posiada ujecie wody o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych dla studni nr 1 w wysokości Q= 85,5 m3/h przy depresji S=8m. Stacja zaopatruje w wodę mieszkańców wsi Chwałkowice, Gonice II, Wólka oraz części wsi Staw. W skład urządzeń do poboru wody wchodzi studnia podstawowa nr 1 o głębokości 94 m i studnia awaryjna nr 2 o głębokości 95,0m. Obie studnie posiadają obudowy podziemno –naziemne wykonane z kręgów betonowych, w których mieszczą się głowice oraz armatura instalacyjna. W studni nr 1 zabudowana jest pompa typu GC-O5, a w studni nr 2 pompa typu G-80 IVB.  Stacja uzdatniania wody Szemborowo posiada ujecie wody o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych dla studni nr 1 i 2 w wysokości Q= 36,5 m3/h przy depresji S=4,3 m. Stacja zaopatruje w wodę mieszkańców wsi Szemborowo. W skład urządzeń do poboru wody wchodzi studnia podstawowa nr 1 o głębokości 94 m i studnia awaryjna nr 2 o głębokości 100m. Obie studnie posiadają obudowy podziemno –naziemne wykonane z kręgów betonowych, w których mieszczą się głowice oraz armatura instalacyjna. W studni nr 1 zabudowana jest pompa typu G-80 IVB , a w studni nr 2 pompa typu GC-O5.  Stacja uzdatniania wody Krępkowo posiada ujecie wody o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych dla studni nr 1 w wysokości Q= 44 m3/h. Stacja zaopatruje w wodę mieszkańców wsi Krępkowo, Kościanki, Uścięcin i Graboszewo.  Stacja uzdatniania wody Brudzewo posiada ujecie wody o zatwierdzonych zasobach eksploatacyjnych w wysokości Q= 50 m3/h. Stacja zaopatruje w wodę mieszkańców wsi Brudzewo, Rudy, Janowo, Kornaty, Kolonia I, Cegielnia, Chwałkowice, Katarzynowo, Skąpe, KończynI, Janowo Olędry, Janowo. gmina Zagórów /źródło: / Program ochrony środowiska dla Gminy Zagórów Wody podziemne Wody gruntowe występują na zmiennej głębokości. Na obszarach zajętych przez równiny zwierciadło tych wód występuje na ogół nie głębiej niż 1.5 m p.p.t., dolina Warty charakteryzuje się płytszym na ogół występowaniem wód gruntowych ~0,00-1,Om p.p.t.

Wody powierzchniowe Wody powierzchniowe reprezentowane są głownie przez Wartę oraz szereg cieków i drobnych zbiorników wodnych, głownie o charakterze starorzeczy, należących do zlewni rzeki Warty. Największym dopływem rzeki Warty na tym obszarze jest Czarna Struga. Krawędź doliny Warty dzieli obszar gminy na dwie części, północną

183 położoną „niżej” i południową „wyższą” różniące się znacznie rodzajem występujących wód powierzchniowych. Tereny położone wyżej krawędzi, to równiny sandrowe, gdzie praktycznie nie występują wody stojące, a jedynie cieki (Bartosz, Czarna Struga) i ich dopływy. Tereny położone niżej krawędzi to dolina Warty, gdzie wody powierzchniowe reprezentowane są przez samą Wartę oraz rozbudowany system starorzeczy.

Zaopatrzenie w wodę Gmina zwodociągowana jest w 90%. Mieszkańcy gminy zaopatrywani są w wodę z czterech stacji wodociągowych zlokalizowanych w następujących miejscowościach: Zagórów. Kopojno, Trąbczyn i Łukom. Dostarczają one wodę do 1482 gospodarstw, długość przyłączy- 43,7 km. Długość sieci wodociągowej wynosi 104,9 km.  Stacja uzdatniania wody w m. Zagórów Stacja została wybudowana w latach 1974-1976. Modernizację przeprowadzono w 2000r. Ujęcie posiada 3 odwierty studzienne, z czego jeden nie jest uzbrojony. Wydajność studni wynosi 70m3/h. Modernizacja stacji polegała na likwidacji hydroforów, zamontowaniu zestawu hydroforowo-pompowego i zbiornika wyrównawczego o pojemności 200m. Woda spełnia wymogi obowiązujących norm. Pod względem sanitarno- epidemiologicznym nie budzi zastrzeżeń. Obecnie zużycie wody wynosi 800 m3/dobę, ujęcie może produkować 1600 m3/dobę.  Stacja uzdatniania wody w m. Kopojno Stacja została wybudowana w latach 1985-1986 jako dwustopniowa. Stacja pracuje w oparciu o dwie studnie głębinowe kredowe (podstawowa i awaryjna) o zatwierdzonych zasobach wody w wysokości 70 m3/h. Rozbiór wody wynosi 300-400 m3/h, a możliwość produkcji wody 1000m3/d. Woda spełnia wymogi sanitarno-epidemiologiczne. Ujęcie wymaga modernizacji polegającej na wymianie filtrów, likwidacji hydroforów i zainstalowaniu zestawu hydroforowo-pompowego. Stacja ta zaopatruje wodę również część gminy Rzgów (Goździków i Świątniki).  Stacja uzdatniania wody w nt Trąbczyn Ujęcie wybudowano w latach 1991-92 jako jednostopniowe. Wyposażone jest w dwie studnie, podstawową i awaryjną o wydajności 70m7h. Obecnie dobowa produkcja wody wynosi 300-400m3, możliwości stacji wynoszą 600- 800m3/d. Ujęcie warunkowo dopuszczone jest do eksploatacji przez Sanepid, przekroczone są w wodzie normy żelaza i manganu. Wymagana jest modernizacja stacji uzdatniania polegająca na zainstalowaniu pompowni Ii-go stopnia, wymianie filtra leżącego, wykonaniu zewnętrznych zbiorników sprężonego powietrza itp.  Stacja uzdatniania wody w m. Łukom. Jest to stacja dwustopniowego pompowania wody, została wybudowana w latach 1985-86. Pracuje w oparciu o jedną studnię głębinową o wydajności 70 m3/h. Stacja uzdatniania wody wyposażona jest w 3 zbiorniki wyrównawcze o pojemności 100 m każdy. Obecnie dobowa produkcja wody wynosi 400-500 m3, możliwości sięgają 1000m3. Ujęcie wody warunkowo dopuszczone jest do eksploatacji przez sanepid, ponieważ woda zawiera w nadmiarze związki manganu. Stacja wymaga modernizacji polegającej na: - wymianie filtrów odżelaziających, - likwidacji hydroforów, - zamontowaniu zestawu hydroforowo-pompowego, - wykonaniu i uzbrojeniu odwiertu studni awaryjnej. gmina Kołaczkowo /źródło: / Program ochrony środowiska dla Gminy Kołaczkowo Wody podziemne Należą one do Głównego Zbiornika Wód Podziemnych na obszarze Pradoliny Warszawsko – Berlińskiej. Występują w poziomach trzeciorzędowym i czwartorzędowym rozdzielone kompleksem iłów poznańskich i glin zwałowych. Czwartorzędowe utwory wodonośne zbudowane są z:

184

 piasków lodowcowych i wodnolodowcowych zlodowacenia północnopolskiego,  piasków i żwirów interglacjału emskiego,  pradolinnych piasków i żwirów, w dolinie rzecznej z okresu interglacjału wodonośnego. Trzeciorzędowe piętro wodonośne zbudowane jest z piasków neogeńskich i pologeńskich. Zasilanie poziomów wodonośnych zachodzi na drodze:  infiltracji opadów na wysoczyznach pojeziernych,  dopływu laternego,  międzypoziomowego przesiąkania.

Wody powierzchniowe Rzeki Wody powierzchniowe zajmują zaledwie 106 ha powierzchni, co stanowi 7 % powierzchni gminy. Głównymi ciekami są:  górny odcinek Miłosławki,  dolny odcinek Wrześnicy,  niewielki odcinek rzeki Warty.

Jeziora i inne zbiorniki wodne Układ wodny gminy wzbogacają małe zbiorniki wiejskie i stawy. Największy zbiornik znajduje się w Krzywej Górze (5 ha) oraz mniejsze zbiorniki są w Bieganowie (1 ha), Grabowie Królewskim (0,8 ha), Spławiu (1,2 ha i 3,5 ha), Wszemborzu (100 m2 i 120 m2), Budziłowie (80 m2), Borzykowie (80 m2 i 100 m2) i Sokolnikach (2 stawy o powierzchni 160 m2). Na uwagę zasługuje zbiornik “Borkowo” zrealizowany dla potrzeb rolnictwa.

Zaopatrzenie w wodę Obecnie gmina jest zwodociągowana prawie w 100%, za wyjątkiem nielicznych rozproszonych gospodarstw. Pobór wody odbywa się z ujęć wód podziemnych, głównie z utworów trzecio – i czwartorzędowych. gmina Miłosław /źródło: / Program ochrony środowiska dla Gminy Miłosław Wody podziemne Zasoby wód podziemnych na terenie gminy związane są przede wszystkim z utworami wodonośnymi czwartorzędu i trzeciorzędu. Główne zbiorniki wodonośne wód w utworach czwartorzędowych związane są z doliną Warty. Odcinek Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej, z przepływającą przez nią Wartą, zaliczony został do obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) wymagających szczególnej ochrony (OWO - obszar wysokiej ochrony) - "Pradolina Warszawa-Berlin (Koło-Odra) nr 15O". Główny poziom wodonośny w utworach czwartorzędu występuje w dolinie Warty. Poziom ten jest odkryty, a budujące go piaski i żwiry mają miąższości zmieniające się od 5 do 15 metrów, lokalnie do 30 metrów. Uzyskiwane wydajności przeciętne mieszczą się w przedziale od 30 do 70 rn3/h. Z rejonem doliny Warty związane są także poziomy wodonośne miocenu. Mają one mniejsze znaczenie, a budujące je utwory piaszczyste zalegają na głębokości około 100 metrów. Poza doliną Warty pierwszy użytkowy poziom wodonośny związany jest z reguły z utworami miocenu. Występuje on najczęściej na głębokości około 100 metrów i charakteryzuje się wydajnościami przeciętnymi rzędu 10-30 m3/h w rejonie ograniczonym miejscowościami Miłosław - Biechowo - Nowa Wieś Królewska - Kołaczkowo i 30-70 m3/h na pozostałym obszarze. Poziomy użytkowe czwartorzędu na obszarze wysoczyznowym, ze względu na niewielkie miąższości utworów wodonośnych (z reguły <5 metrów, lokalnie do 15 metrów) mają niewielkie znaczenie. Na terenie gminy brak jest punktów monitorujących stan czystości wód podziemnych. Na podstawie informacji o budowie geologicznej obszaru i o stanie czystości wód powierzchniowych można jednak przyjąć, że potencjalnie najbardziej zagrożonym jest użytkowy poziom wodonośny czwartorzędu, w Pradolinie

185

Wody powierzchniowe Rzeki

Głównym ciekami odwadniającymi obszar gminy są dwie rzeki, Warta i Miłosławka. Miłosławka wraz z dopływami przepływa przez centralną część gminy, z północnego-wschodu na południowy zachód. Poza obszarem gminy Miłosławka uchodzi do Maskawy, będącej dopływem Warty. Sieć cieków na wysoczyźnie jest gęsta. Większość z nich jest pogłębiona, ma umocnione faszyną brzegi i stanowi część systemu melioracyjnego. Miłosławkę i jej dopływy charakteryzuje śnieżno-deszczowy reżim zasilania, z jednym maksimum i jednym minimum w ciągu roku. Po maksimum wiosennym stany i przepływy szybko się zmniejszają. Niżówki rozpoczynają, się na ogół w czerwcu, są stabilne i utrzymują się przeważnie do końca roku hydrologicznego. Taki rytm stanów i przepływów jest charakterystyczny dla rzek zasilanych z obszarów deficytowych, w których wody zretencjonowane zimą zostają szybko zczerpane a zasilanie opadowe w miesiącach letnich, ze względu na deficyty wodne strefy aeracji, nie zaznacza się w przebiegu stanów wód powierzchniowych. Warta i Lutynia zaliczają się także do rzek o śnieżno-deszczowym reżimie zasilania, z jednym maksimum i jednym minimum w ciągu roku, W cyklu rocznym przepływy większe od średnich występują przeważnie w półroczu zimowym. Kulminacje stanów występują w lutym na Lutyni i w marcu na Warcie, a minima latem i jesienią. Reakcja na opad jest niewielka. Przepływy i stany na Lutyni w jej odcinku ujściowym kształtowane są, w zakresie stanów wysokich, przede wszystkim przez wody cofkowe Warty. Zabezpieczeniem doliny Lutyni przed cofką wód Warty są wały II klasy bezpieczeństwa.

Jeziora Na obszarze gminy Miłosław nie występują jeziora.

Inne zbiorniki wodne Na terenie gminy znajdują się 42 zbiorniki naturalne o powierzchni 189 ha i 27 zbiorników sztucznych o powierzchni 168 ha. Zbiorniki powierzchniowe to starorzecza, doły potorfowe, naturalne oczka wodne i stawy rybne. Największe akweny stanowią stawy hodowlane w rejonie Miłosławia łącznie około 225 ha), należące do Agencji Rolnej Skarbu Państwa.

Zaopatrzenie w wodę Podstawą zaopatrzenia mieszkańców gminy Miłosław w wodę są sieci wodociągowe bazujące na ujęciach wód podziemnych. Obecnie na potrzeby gospodarki komunalnej w gminie pracuje pięć ujęć (9 studni, w tym 1 rezerwowa) czerpiących wodę z poziomów wodonośnych miocenu. Zasoby ujęć wyznaczone w kat. "B" 3 3 3 wynoszą - 367 m /h, a zdolność produkcyjna tych ujęć wynosi 2.275 m /d. (tj. 94,8m /h), Rzeczywista produkcja wody wynosiła w 1998 roku 369.700 m3, (30,808 nr/miesiąc, 1,012,9 m3/d, 42,2 m3/h). Stanowiło to 44,5% zdolności produkcyjnej ujęć. 2 całości wyprodukowanej wody sprzedano odbiorcom indywidualnym i zbiorowym 302.400 m3 (25.200 m3/miesiąc, 828,5, m3/h, 34,52 m3/h). Łączna sprzedaż wody dla odbiorców zbiorowych, z ujęć komunalnych, wynosiła w roku 1998 około 7.266 m3/miesiąc tj. 87.200 m3/r (28,8% całkowitej sprzedaży wody). Produkcja własna wody wymienionych wyżej zakładów oraz Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Handlowo-Usługowego ,,BIEGROL” Sp. z o.o. z siedzibą w Bieganowie, Zakład Bugaj (pobór w ilości 25 m3/dobę, 750 m3/miesiąc, 9,000 m3/r) wynosi łącznie 23.750 m3/miesiąc tj. 285.000 m3/r. Łączna produkcja wody w ujęciach komunalnych i zakładowych wynosiła w 1998 roku ok. 654.700 rn3/r. Różnica między wielkością produkcji wody w ujęciach komunalnych a wielkością sprzedaży wody wynosiła w 1998 r. około 18,2%. Woda niesprzedana była zużywana na potrzeby własne ujęć i częściowo tracona w sieci przesyłowej. Woda z ujęć komunalnych rozprowadzana jest do odbiorców siecią magistralną o długości 73,7 km (w 1997 r. - 69 km. a w 1996 r. - 58,6 km). Do sieci tej w końcu 1998 r. było przyłączonych 1458 gospodarstw (95% ogółu mieszkańców). Zaopatrzenie w wodę mieszkańców gminy i jakość wody w ocenie sanitarnej uznawane są, jako dobre. Podstawą zaopatrzenia gminy w wodą są ujęcia :

186

 Białe Piątkowo SUW (stacja uzdatniania wody), 6,0 km sieci, 68 przyłączy), zaopatruje wieś - Białe Piątkowo (95% mieszkańców),  Czeszewo (SUW, zbiorniki wyrównawcze 2xl00m3, 20,9 km sieci, 461 przyłączy), zaopatruje wsie - Czeszewo, Orzechowo, Czeszewo-Budy, Szczodrzejewo (ok. 85% mieszkańców). Planowane jest powiększenie sieci o Chlebowo i Nową Wieś Podgórną,  Miłosław (SUW, zbiorniki wyrównawcze 2x100m3, 27,8 km sieci, 779 przyłączy); zaopatruje miejscowości - Miłosław, Rudki, Mikuszewo (98% mieszkańców),  Pałczyn (SUW, 9,5km sieci, 84 przyłącza), zaopatruje miejscowości - Pałczyn, Książno (95% mieszkańców),  Skotniki (SUW, 9,5 km sieci, 66 przyłączy), zaopatruje miejscowości - Skotniki, Biechówko, część Pałczyna (95% mieszkańców). Tytko jedno ujęcie komunalne, w Czeszewie, ma wykonane zgodnie z wymaganiami ustawowymi opracowanie dotyczące wyznaczenia stref ochrony pośredniej (Wojewoda Poznański - decyzja OS.V-7521-2-3-9/97). Według tego opracowania dla ujęcia w Czeszewie nie ma potrzeby wyznaczania stref ochrony pośredniej. Wystarcza istniejąca przy ujęciu strefa ochrony bezpośredniej. gmina Pyzdry /źródło: / Program ochrony środowiska dla Gminy Pyzdry Wody podziemne Teren Gminy Pyzdry zgodnie z hydrogeologicznym podziałem kraju znajduje się w makroregionie zachodnim Niżu Polskiego – regionie wielkopolskim i charakteryzuje się korzystnymi warunkami wodnymi. Na jego obszarze zbiorniki wód podziemnych o znaczeniu ubytkowym występują w utworach czwartorzędowych, trzeciorzędowych i kredowych.  Wodonośne piętro czwartorzędowe Zasoby wodne poziomu czwartorzędowego w zdecydowanej większości zlokalizowane są w piaskach, żwirach rzecznych i wodnolodowcowych. Wody te mają układ piętrowy. Wody gruntowe I poziomu na obszarach równinnych występują na ogół na głębokościach poniżej 1,5 m ppt. Płytszym występowaniem wód gruntowych charakteryzuje się dolina Warty 1,0 m ppt. Miąższość tych warstw waha się od kilku do 60 m, przy czym średnio wynosi ona 10-25 m. Są one eksploatowane na terenie całej gminy, należą jednak do wód o średniej i niskiej jakości.  Wodonośne piętro trzeciorzędowe Poziom wód trzeciorzędowych należy zaliczyć do stosunkowo zasobnych. Tworzą go ilaste utwory pliocenu oraz mioceńskie piaski drobno i _średnioziarniste. Cechą charakterystyczną tego poziomu jest częste zanieczyszczanie domieszkami węgla brunatnego. W obrąbie Pradoliny Warszawsko-Berlińskiej zasoby wód trzeciorzędowych są ułożone w dwóch warstwach zawierających się pomiędzy głębokościami 30 – 50, a 250 - 280 m. Poziom ten jest użytkowany na terenie całej gminy.  Wodonośne piętro kredowe Wody kredowe znajdują się w szczelinach i spękaniach wśród utworów marglisto wapiennych. Występują najczęściej na głębokości 50-100 m. Wody w utworach kredowych mają charakter napięty z wyjątkiem obszarów w pradolinie Warty.

Wody powierzchniowe Rzeki Wody powierzchniowe występuje na terenie Gminy Pyzdry należą do systemu wodnego Środkowej Odry, w zlewni rzeki Warty. Sieć rzeczną tworzy przede wszystkim rzeka Warta wraz z dopływem – kanałem Flisą oraz rzeka Prosna (będąca lewym dopływem rzeki Warty) z największym własnym dopływem Kanałem Bartosz.  Warta Warta jest rzeką II rzędu, prawostronnym dopływem Odry, uchodzącym do niej w km 617,6 – pod Kostrzynem. Całkowita długość rzeki wynosi 824,0 km, z czego w województwie wielkopolskim znajduje się około 369,0 km, a na terenie Gminy Pyzdry 15,0 km. Całkowita powierzchnia zlewni Warty wynosi

187

55 100 km2, a powierzchnia zlewni w granicach województwa wielkopolskiego 20 580 km. Głównym dopływem Warty na terenie gminy jest rzeka Prosna.  Prosna Rzeka Prosna jest jednym z większych lewobrzeżnych dopływów środkowej Warty. Uchodzi do niej w 348,0 km biegu. Całkowita długość Prosny wynosi 216,8 km, w tym na terenie Gminy Pyzdry 11,25 km. Powierzchnia zlewni 4 924,7 km2, z tego 3 680,0 km2 znajduje się w granicach województwa wielkopolskiego. Odcinek przyźródłowy zlokalizowany jest w województwie opolskim. Od wsi Chruścin, Prosna kilkakrotnie zmienia przynależność administracyjną płynąc bądź przez województwo łódzkie, bądź wielkopolskie lub będąc rzeką graniczną. Przez teren Wielkopolski przepływa na odcinku 139,0 km. W niewielkim odcinku stanowi zachodnią granicę gminy. Na terenie Gminy Pyzdry głównym dopływem jest Kanał Bartosz. Sieć rzeczną Gminy Pyzdry charakteryzuje śnieżno – deszczowy system zasilania, z dwoma wysokimi stanami wody w ciągu roku oraz jednym minimum. Po osiągnięciu wiosennego maksimum (w okresie pomiędzy styczniem a kwietniem), stany wody i przepływy rzek zmniejszają się (największe znaczenie ma to przede wszystkim w przypadku Prosny). Wezbrania letnie (lipiec, sierpień) są zdecydowanie mniejsze od wiosennych. Minimum przypada generalnie pomiędzy lipcem i październikiem. Należy zaznaczyć, że na stany wód w rzece Warcie ma wpływ zbiornik retencyjny Jeziorsko, dzięki któremu można w pewnym stopniu regulować wielkość przepływów. Na terenie gminy długość cieków podstawowych wynosi 16,03 km, - w tym: - Kanał Flisa – 2,96 km, - Kanał Monikowski – 3,5 km, - Kanał Bartosz – 9,57 km, Natomiast długość rowów szczegółowych 72,830 km.

Jeziora Na terenie gminy Pyzdry nie występują jeziora.

Inne zbiorniki wodne Na terenie gminy znajdują się 4 stawy rybne zlokalizowane w zachodniej części miasta Pyzdry.

Zaopatrzenie w wodę Gmina Pyzdry zaopatrywana jest w wodę za pomocą czterech komunalnych systemów wodociągowych – systemy ujęcia, uzdatniania i rozprowadzania wody. W eksploatowanych ujęciach ujmowane są wody z poziomu trzeciorzędowego (3 ujęcia) i czwartorzędowego (1 ujecie). Dyspozycyjna ilość wody w ujęciach na terenie gminy wynosi 6 427 m3/d i jest wystarczająca dla zaspokojenia bieżących potrzeb mieszkańców; gdzie średnie zapotrzebowanie wody wynosi około 716 m3/d. Eksploatowane zasoby wodne wymagają uzdatniania – głównie odżelaziania i odmanganiania. gmina Września /źródło: / Program ochrony środowiska dla Gminy Września Wody podziemne Na obszarze Miasta i Gminy Września poziomy wodonośne występują w trzech różnowiekowych wydzieleniach stratygraficznych: czwartorzędowych, trzeciorzędowych i kredowych. Zasoby wodne poziomu czwartorzędowego w zdecydowanej większości zlokalizowane są na glinach zwałowych. Z punktu widzenia gospodarki wodnej jest to bardzo niekorzystny układ, ze względu na to, że wody należy eksploatować z głębszych poziomów. Osady wieku holoceńskiego zalegające na powierzchni posiadają ograniczone rozprzestrzenianie a miąższość ich nie przekracza kilku metrów. Eksploatacja wód podziemnych z utworów trzeciorzędowych związana jest przede wszystkim z piaszczystymi warstwami miocenu oraz fragmentarycznie oligocenu. Ujęcia wód oligoceńskich nie występują, natomiast mogą być ujmowane sporadycznie wraz z wodami mioceńskimi. Wody podziemne poziomu mioceńskiego na badanym terenie można uznać za podstawowe źródło pokrywające zapotrzebowanie na wodę. Główną

188 warstwę wodonośną stanowią drobnoziarniste piaski kwarcowe. Wody tego poziomu tworzą jednolity system hydrauliczny. Miąższości warstwy wodonośnej wahają się w granicach od 3 do 70 m. Wody w utworach kredowych występują w systemie szczelin i spękań o bardzo różnym przelocie i przebiegu, stąd trudno mówić o ściślejszym określeniu warunków zasobowych tego poziomu. Miasto i Gmina Września położona jest na obszarze Głównego Zbiornika Wód Podziemnych Nr 143 Inowrocław – Gniezno. Na terenie powiatu wrzesińskiego ma on swoje południowe granice. Jest typem zbiornika porowego, trzeciorzędowego, a średnia głębokość zalegania wody wynosi 120 m. Szacunkowe zasoby wodne tego zbiornika wynoszą 96,0 m3/dobę. Wody z utworów trzeciorzędowych wykorzystywane są w miejscach, gdzie brak jest użytkowych zbiorników w utworach czwartorzędowych. Serie wodonośne stanowią tutaj głównie piaszczyste osady miocenu zalegające najczęściej na głębokości >100 m. Przewarstwione są często iłami i mułkami. W bezpośrednim nadkładzie występuje, dobrze izolująca od wpływów powierzchniowych seria iłów górnego miocenu. Ciągłość serii izolacyjnej bywa także przerwana w głębokich rynnach erozyjnych powodując łączność hydrauliczną wodonośnych utworów trzeciorzędu i czwartorzędu.

Wody powierzchniowe Rzeki Gmina Września położona jest w strefie charakteryzującej się najniższymi odpływami w stosunku do całego kraju. Niskie wartości odpływów wynikają zarówno z niedoboru opadów jak i z małej zdolności retencyjnej tych obszarów. Dominującą rolę w zasilaniu odpływu gruntowego ma napływ wód gruntowych z obszarów sandrowych. Rzeźba terenu gminy ma charakter nizinny i jest urozmaicona szerokimi dolinami rzek: Wrześnicy, Małej Wrześnicy, Strugi Rudnik i Miłosławski wraz z ich dopływami, kanałami (Gutowski, Opatowski i Biechowski) oraz rowami melioracyjnymi. Obszar gminy położony jest na terenie zlewni rzek III rzędu: Wrześnicy i Maskawy, które wraz z dopływami obejmują swym zasięgiem całą jej powierzchnię. Główną rzeką gminy jest Wrześnica, która stanowi prawobrzeżny dopływ Warty, uchodzi do niej w 361,2 km pod Pietrzykowem Kolonią, między Ciążeniem a Pyzdrami. Źródła Wrześnicy znajdują się na zachód od Gniezna w okolicy wsi Piekary. Od źródeł do wysokości Słomowa rzeka płynie z północy na południe, poniżej Małej Wrześnicy. Wrześnica jest ciekiem typowo nizinny o średnim spadku 1%. Dolina rzeki stanowi głównie torfowiska i tereny podmokłe, posiada gęstą sieć dopływów (1,10 km/km2) o charakterystycznym dendroidalnym układzie. Wszystkie drobne cieki są sztucznie pogłębione i stanowią część systemu melioracyjnego. Wrześnica charakteryzuje się śnieżno – deszczowym reżimem zasilania z jednym maksimum i jednym minimum w ciągu roku. Kumulacje stanów występują najczęściej w lutym, marcu i kwietniu w zależności od właściwości hydrometeorologicznych danego roku. Po osiągnięciu wiosennego maksimum stany wody i przepływy zmniejszają się wyraźnie. Cieki na analizowanym obszarze charakteryzuje szybkie przejście od kulminacji do stanów, niżówkowych, które rozpoczynają się w czerwcu są stabilne i utrzymują się do końca roku hydrologicznego. Największym dopływem Wrześnicy jest Mała Wrześnica – ciek o długości 13,2 km, uchodzący do niej poniżej wsi Noskowo. W okolicy wsi Borkowo do Wrześnicy wpływa również Kanał Kołaczkowski o długości 9,5 km. Tutaj też znajduje się sztucznie utworzony zbiornik „Borkowo" o powierzchni ok. 13 ha.

Jeziora Na terenie gminy Września nie występują jeziora.

Inne zbiorniki wodne W celu zwiększenia retencji na rzece Wrześnica w latach 1965 - 1967 utworzono sztuczny zbiornik „Wrześnica” (Lipówka). Zlokalizowany jest na 31 + 650 km rzeki Wrześnicy na obszarze miasta Września, powyżej mostu Gniezno – Jarocin oraz Poznań – Warszawa. Zbiornik powstał poprzez wybudowanie przegrody dolinowej ziemnej o wysokości max. 4,5 m. Tereny zajęte pierwotnie pod zbiornik stanowiły łąki i grunty orne. Ma kształt

189 silnie wydłużony i słabo rozwiniętą linię brzegową. Objętość zbiornika wynosi przy rzędnej piętrzenia 103,2 m n. p. m 215 tys. m3 nie pozwala na prowadzenie gospodarki wodnej. Lipówka ma charakter przepływowy nie redukuje fali powodziowej, został wybudowany dla potrzeb rolnictwa, w celu poboru wody do deszczowania, oraz do rekreacji i sportów wodnych. Obecnie ujęcia wody dla rolnictwa nie istnieją, obiekt przeznaczony jest głównie do celów rekreacji i wędkarstwa. Administratorem zbiornika jest Wielkopolski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Poznaniu Inspektorat we Wrześni natomiast dzierżawcą jest Polski Związek Wędkarski. Na obszarze gminy brak dużych naturalnych zbiorników wodnych. Niewielkie stawy i oczka wodne zlokalizowane są na obszarze parków miejskich: Park „Dzieci Wrzesińskich”, Park Piułsudzkiego, „Glinki” oraz na obszarze gruntów rolnych w miejscowościach: Gutowo Małe (2), Węgierki, Kleparz, Ostrowo Szlacheckie, Obłaczkowo, Kaczanowo, Marzenin, Sobiesiernie, Goniczki.

Zaopatrzenie w wodę Głównymi źródłami zaopatrzenia w wodę Miasta i Gminy Września są ujęcia wód podziemnych trzeciorzędowego mioceńskiego poziomu wodonośnego. Do sieci wodociągowej podłączonych jest 95,7% mieszańców, dodatkowo część z nich korzysta z własnych ujęć wód. Jedynie pojedyncze gospodarstwa oddalone od skupisk zaopatrują się w wodę indywidualnie. W gminie funkcjonuje siedem stacji uzdatniania wód: we Wrześni, Bardzie, Gozdowie, Grzybowie, Gutowie Małym, Nowym Folwarku oraz Otocznej. Długość sieci wodociągowej na koniec 2009 roku wynosiła 264,3 km. Sieć jest w dobrym stanie technicznym, zwłaszcza odcinki wybudowane w ostatnich latach. Liczba ludności korzystająca z sieci zwiększyła się w ostatnich latach o 264 osób, z 41844 w roku 2007 do 42303 osób na koniec 2008 roku. gmina Chocz /źródło: / Program ochrony środowiska dla Gminy Chocz Wody podziemne Na terenie gminy wody podziemne reprezentowane są przez wody przypowierzchniowe (wierzchniówkowe) oraz wody głębszych poziomów wodonośnych (gruntowe, wgłębne i głębinowe).  Wody przypowierzchniowe występują na obszarze całej gminy, płytko pod powierzchnią ziemi, w strefach lokalnych obniżeń terenu o podłożu nieprzepuszczalnym lub słabo przepuszczalnym. Reagują łatwo na zmiany atmosferyczne – w okresie susz mogą przejściowo zanikać.  Wody gruntowe I poziomu wodonośnego, reprezentowane są przez dwa obszary o różnym charakterze wód i różnym sposobie alimentacji. Wody te są bezpośrednio zasilane przez infiltrujące opady atmosferyczne, a ich charakter zależy od warunków geomorfologicznych.  Doliny rzeczne – swobodne zwierciadło wody gruntowe tworzą w przepuszczalnych utworach piaszczystych na głębokości do 1,0 m. alimentowane są przez wody infiltrujące z cieków, spływ z terenów przyległych i przez wody opadowe.  Tereny pozadolinne – charakter pierwszego poziomu wody gruntowej uzależniony jest od przepuszczalności. W przepuszczalnych utworach piaszczysto – żwirowych tworzy on zwierciadło swobodne na głębokości od 1,5 do 4,0-0,5 m.

W trudno przepuszczalnych gruntach gliniastych i ilastych, wody gruntowe nie tworzą jednolitego poziomu, lecz występują w postaci sączeń na różnej głębokości. Intensywność tych sączeń są zmienne w zależności od warunków atmosferycznych i geomorfologicznych – do zaniku włącznie w okresach suszy. W gminie występuje jedynie czwartorzędowy poziom wodonośny, zlokalizowany na głębokości powyżej 2 m ppt.

Wody powierzchniowe Rzeki Sieć hydrograficzna w gminie Chocz jest słabo rozwinięta stosunkowy duży udział mają w niej cieki okresowe). Największą rzeką w opisywanym rejonie jest Prosna – lewy dopływ Warty. Teren gminy odwadniany jest

190 generalnie w kierunku południowo – zachodnim i należy w całości do dorzecza Prosny, która zbiera wody z całego obszaru za pomocą kilku niewielkich cieków, z których nazwane są dwa – Błotnia: z dopływami Błotnia A (prawy) i Kanał Błotnia (lewy) oraz Parowa Pilska. Obydwa wymienione cieki stanowią prawe dopływy Prosny. Na odcinku przepływającym przez Gminę, szerokość doliny Prosny waha się w granicach 1,0 – 1,5 km. Zasilanie wód powierzchniowych następuje bezpośrednio z opadów atmosferycznych i topniejącej pokrywy śnieżnej. W okresie wzmożonych opadów oraz roztopów wody niesione przez rzekę Prosnę stwarzają zagrożenie powodziowe. Wysoki poziom stanu wód przyczynia się do wylewów na przyległe tereny w granicach terasy zalewowej. Największe zagrożenie powodziowe jest w rejonie Kwilenia i Chocza.

Jeziora Teren gminy pozbawiony jest naturalnych zbiorników wodnych – jezior.

Inne zbiorniki wodne Na terenie gminy Chocz znajdują się liczne stawy retencjonujące wodę o przeciętnej powierzchni od 0,11 do 2,70 ha i pojemności wahającej się w granicach od 1,7 do 19 tys m3. Pełnią one funkcję gospodarcze, hodowlane, przeciwpożarowe oraz nawadniające.

Zaopatrzenie w wodę Gmina Chocz posiada na miarę potrzeb dobrze rozbudowany system zaopatrzenia w wodę. W tabeli poniżej przedstawiono wykaz udokumentowanych zasobów wód podziemnych na terenie gminy Chocz.

Tabela nr 18 Wykaz udokumentowanych zasobów wód podziemnych na terenie gminy Chocz

Ważność Głębokość Rok pozwolenia Zatwierdzone zasoby z utworów Lokalizacja Użytkownik /Depresja wykonania wodno- [m] prawnego Q [m3h] Tr [m3h] J [m3h] wodociąg Chocz 1978 2013 20,6 46,0 wiejski

Józefów wieś 1994 2013 2,0 83,0

Gmina Czermin /źródło: / Program ochrony środowiska dla Gminy Czermin Wody podziemne Obecna sieć hydrograficzna nawiązuje do morfologii oraz budowy geologicznej występującej na terenie gminy Czermin. Wałem wysoczyznowym, wzdłuż południowo – zachodniego skraju gminy, przebiega trzeciorzędowy dział wodny rozdzielający zlewnię rzeki Lutyni od zlewni Prosny. Na terenie gminy zbiorniki wód podziemnych o znaczeniu użytkowym występują w utworach czwartorzędowych, trzeciorzędowych i jurajskich.  Wodonośne piętro czwartorzędowe W obrębie utworów czwartorzędowych występują dwa poziomy wodonośne gruntowy i wgłębny międzyglinowy i podglinowy. Poziom gruntowy występuje głównie w obrębie dolin rzecznych. Poziom ten ze względu na korzystne parametry hydrogeologiczne i jakościowe jest często ujmowany.  Wodonośne piętro trzeciorzędowe W piętrze trzeciorzędowym wyróżnić można trzy warstwy wodonośne: dolną, środkową i górną. Tworzą je piaski od gruboziarnistych do pylastych i mułków, przedzielonych serią iłów i pokładów węgla.  Wodonośne piętro jurajskie Piętro to związane jest z utworami jury górnej oraz środkowej. Wody górnojurajskie mają zwierciadło napięte.

191

Wody powierzchniowe Rzeki Wody powierzchniowe występujące na terenie gminy należą do systemu wodnego środkowej Odry, w zlewni rzeki Warty. Sieć rzeczną tworzy przede wszystkim rzeka Prosna wraz z dopływami między innymi z Garbaczem. Pod względem zasobności w wody powierzchniowe, Gmina Czermin zaliczana jest do obszarów o średniej zasobności. Prócz wymienionej głównej rzeki Prosny wraz z podstawowymi dopływami przez teren gminy przepływają również cieki:  Grabówka, o długości 9,40 km  Kanał Wieczyński – 9,50 km  Kanał Grodziski, na terenie gminy długość cieku wynosi 12,20 km. Zasilanie wód powierzchniowych następuje bezpośrednio z opadów atmosferycznych i topniejącej pokrywy śnieżnej. W okresie wzmożonych opadów oraz roztopów wody niesione przez rzekę Prosnę stwarzają zagrożenie powodziowe. Wysoki poziom stanu wód przyczynia się do wylewów na przyległe tereny w granicach terasy zalewowej.

Jeziora Na terenie gminy Czermin nie występują jeziora.

Inne zbiorniki wodne Na terenie gminy istnieje jedynie kilka sztucznych zbiorników retencyjnych, zasilanych głównie wodami powierzchniowymi.

Zaopatrzenie w wodę Obecnie gmina Czermin jest zaopatrywana przez sieć wodociągową o długości 78,5 km z 1023 połączeniami prowadzącymi do budynków mieszkalnych. Siecią objęte są wszystkie miejscowości. Do obiektów zaopatrujących gminę w wodę należą 2 Stacje Uzdatniania Wody (SUW). Zlokalizowane są w miejscowościach: Czermin i Żegocin.

Tabela nr 19 Stacje uzdatniania wody w gminie Czermin Lokalizacja Wydajność SUW w m3/dobę Aktualne zapotrzebowanie w m3 / dobę SUW Czermin 1087 800 Żegocin 1042 600 gmina Gizałki /źródło: / Program ochrony środowiska dla Gminy Gizałki Wody podziemne Teren Gminy Gizałki zgodnie z hydrogeologicznym podziałem kraju znajduje się w makroregionie zachodnim Niżu Polskiego – regionie wielkopolskim. Na jego obszarze zbiorniki wód podziemnych o znaczeniu użytkowym występują w utworach czwartorzędowych. Źródłem zaopatrzenia gminy Gizałki w wodę jest poziom wodonośny czwartorzędowy. Podstawowe zasoby wód podziemnych należą do Głównego Zbiornika Wód Podziemnych GZWP nr 311, tzw. Zbiornik rzeki Prosna o reżimie wysokiej ochrony (OWO). W obrębie utworów czwartorzędowych występują dwa poziomy wodonośne gruntowy i wgłębny międzyglinny i podglinny. Poziom gruntowy występuje głównie w obrębie dolin rzecznych. Poziom ten ze względu na korzystne parametry hydrogeologiczne i jakościowe jest często ujmowany. Zasoby wodne poziomu czwartorzędowego w zdecydowanej większości zlokalizowane są w przepuszczalnych piaskach i żwirach fluwioglacjalnych i rzecznych. Wody te mają układ piętrowy, z zależności od przewarstwień gliniastych. Teren gminy znajduje się w obrębie głównego zbiornika wód podziemnych GZWP nr 311 - Zbiornik rzeki Prosna. Występuje on w utworach czwartorzędowych, związanych z dolinami podścielanymi dolinami kopalnymi i ma porowy charakter ośrodka. Należy do typu zbiornika o strukturze wodonośnej pradolinnej i dolinnej, związanej

192 najczęściej ze schyłkowymi fazami stadiałów i zlodowaceń. Zasoby dyspozycyjne zbiornika wynoszą 123,0 tys. m3/d, a średnia głębokość ujęć 30 m. Powierzchnia całkowita zbiornika wynosi 535 km2.

Wody powierzchniowe Rzeki Wody powierzchniowe na terenie gminy Gizałki należą do systemu wodnego środkowej Odry w zlewni rzeki Warty. Przez obszar gminy przebiega linia wododziałowa, oddzielająca zlewnię Warty II rzędu od zlewni Prosny III rzędu. Sieć wód powierzchniowych na terenie gminy jest stosunkowo dobrze rozwinięta. Łączna długość cieków podstawowych wynosi 31,5 km, natomiast długość rowów szczegółowych wynosi 165,5 km. Ich zadaniem jest odprowadzenie nadmiaru wód z terenów podmokłych. Sieć rzeczną tworzą głównie rzeka Prosna przepływająca przez teren gminy na odcinku 3,0 km z południowego wschodu na północny zachód wraz ze spływającymi do niej Kanałem Młynikowskim i Kanałem Oborskim wraz z gęstą siecią rowów melioracyjnych zachodniej i środkowej części analizowanego obszaru oraz przepływającym przez wschodnią część gminy Gizałki Kanałem Czarnobrodzki z licznymi rowami kierującym swe wody do rzeki Warty. Na terenie gminy Gizałki głównymi dopływami prawostronnymi rzeki Prosny są: - Kanał Młynikowski – długość na terenie gminy 11,7 km, - Kanał Oborski – długości na terenie gminy 13,9 km, - Kanał Czarnobrodzki – długość na terenie gminy 5,9 km - jest lewostronnym dopływem cieku Czarna Struga przepływającym poza terenem Gminy Gizałki. Wymienione dopływy Prosny wraz z własnymi dopływami oraz Kanał Czarnobrodzki z dopływami stanowią podstawę sieci rzecznej występującej na terenie Gminy Gizałki. Wszystkie cieki charakteryzuje śnieżno – deszczowy system zasilania, z dwoma wysokimi stanami wody w ciągu roku oraz jednym minimum. Po osiągnięciu wiosennego maksimum (w okresie pomiędzy styczniem a kwietniem), stany wody i przepływy rzek zmniejszają się (największe znaczenie ma to przede wszystkim w przypadku Prosny). Wezbrania letnie (lipiec, sierpień) są zdecydowanie mniejsze od wiosennych. Minimum przypada generalnie pomiędzy lipcem i październikiem. W okresie wzmożonej ilości opadów atmosferycznych i roztopów wody niesione przez rzekę Prosnę stwarzają poważne zagrożenie powodziowe. Wysoki poziom stanu wody w rzece przyczynia się do jej wylewów na przyległe tereny

Jeziora Na terenie gminy Gizałki nie występują jeziora.

Inne zbiorniki wodne Wody stojące na terenie Gminy Gizałki zajmują bardzo niewielkie powierzchnie. Do charakterystycznych elementów sieci wodnej gminy należą przede wszystkim mniejsze zbiorniki wodne zaliczane do obiektów małej retencji wodnej. Są to stawy, śródpolne oczka wodne, odcięte niewielkie starorzecza w dolinie Prosny.

Zaopatrzenie w wodę Na terenie gminy w następujących wsiach występują ujęcia wody:  Czołnochów – 2 studnie głębinowe, dla studni ustanowiono strefę ochrony bezpośredniej o promieniu R= 10 m. Głębokość studni: I – 25,0 m, II – 20,0 m. - Qhmax = 40,0 m3/h, - Qmax dob = 960,0 m3/dobę, - Qroczne = 350 400,0 m3/rok.  Orlina Mała – ustanowiono strefę ochrony sanitarnej o promieniu R = 10 m, licząc od obudowy studni. - Qhmax = 50,3 m3/h,

193

- Qmax dob = 465,0 m3/dobę, - Qroczne = 169 725 m3/rok.  Nowa Wieś – ustanowiono strefę ochrony sanitarnej bezpośredniej o promieniu R= 10m, licząc od obudowy studni oraz strefę ochrony sanitarnej pośredniej o R = 60 m licząc od krawędzi strefy ochrony bezpośredniej. - Qhmax 16,0 m3/h, - Qdmax = 384,00 m3/dobę. gmina Nowe Miasto nad Wartą /źródło: / Program ochrony środowiska dla Gminy Nowe Miasto nad Wartą Wody podziemne Przez teren gminy Nowe Miasto n/Wartą przebiega fragment głównego zbiornika wód podziemnych GZWP nr 150 – Pradolina Warszawsko – Berlińska. W obszarze gminy można wyróżnić następujące poziomy wodonośne:  Wody w utworach czwartorzędu W czwartorzędowym piętrze wodonośnym występuje jeden gruntowy poziom wodonośny wieku plejstoceńskiego. Związany jest on z piaszczysto – żwirowymi osadami Pradoliny Warszawsko – Berlińskiej lub poza pradoliną z osadami dolin mniejszych cieków. Na wysoczyźnie poziom wód gruntowych występuje lokalnie w spągowych partiach osadów wodnolodowcowych. Miąższość utworów wodonośnych waha się w granicach 7 – 15 m. Poziom gruntowy związany z pradoliną charakteryzuje się swobodnym zwierciadłem wody, które stabilizuje się na głębokości 1,27 – 4,0 m ppt. Zasilanie tego poziomu następuje na drodze infiltracji opadów atmosferycznych. Bazą drenażu jest rzeka Warta. Poza obszarem pradoliny poziom gruntowy występuje lokalnie i nie ma praktycznego znaczenia.  Wody w utworach trzeciorzędu W całym regionie głównym piętrem użytkowym jest piętro trzeciorzędowe, poziom mioceński powęglowy i częściowo śródwęglowy. Utwory wodonośne zalegają na głębokości ok. 100 m ppt ( pozom śródwęglowy ) i ok. 110 m ppt ( poziom podwęglowy ), są wykształcone w postaci piasków drobno-, średnio- do gruboziarnistych z pyłem węgla brunatnego. Są to wody o zwierciadle subartezyjskim. Regionalny zbiornik mioceński posiada znaczne zróżnicowanie zarówno pod względem litologicznym jak i hydrogeologicznym. Wielkopolska część zbiornika jest słabo zasobna i występuje tutaj powolna wymiana wód.

Wody powierzchniowe Rzeki Główną osią hydrograficzną omawianego terenu jest rzeka Warta. Warta w swym środkowym odcinku przepływa równoleżnikowo ze wschodu na zachód. Koryto Warty ma charakter naturalny, meandruje tworząc liczne zakola. Na omawianym obszarze jest to rzeka o reżimie nizinnym. Inne cieki przepływające przez teren gminy to: Kanał Rogusko, Kolnica, Rów B, Odnoga Brzostowska. Większa część terenu gminy Nowe Miasto n/Wartą odwadniana jest bezpośrednio przez rzekę Wartę, centralna część przez Kanał Rogusko i strugę wodną Kolnicę ( Potok spod Kolniczek ), a północna przez rzekę Lubieszkę i Kanał Książ. Sieć cieków na analizowanym obszarze jest raczej gęsta, stąd też większość z nich na znacznej długości została pogłębiona, połączona przekopami i stanowi część systemu melioracyjnego. Cieki na tym terenie charakteryzują się śnieżno – deszczowym reżimem zasilania, z jednym maksimum i jednym minimum. Wysokie stany występują w lutym lub marcu i związane są z wiosennymi roztopami. Niżówki letnio – jesienne rozpoczynają się w czerwcu i spowodowane są niskimi opadami atmosferycznymi. W dolinie Warty występuje wiele warcisk tzn. małych zbiorników wodnych poniżej 1 ha będących starorzeczami Warty. Starorzecza i zagłębienia erozyjne pełnią rolę lokalnych zbiorników retencyjnych. Oprócz systemu wód powierzchniowych na zasoby wodne składają się również wycieki źródliskowe znajdujące się w krawędziach doliny Warty.

Jeziora Na terenie gminy Nowe Miasto nad Wartą nie występują jeziora.

194

Inne zbiorniki wodne Na terenie gminy brak jest naturalnych stojących zbiorników wodnych, występują jedynie małe obiekty retencji wodnej: stawy, zagłębienia bezodpływowe. W dolinie Warty znajduje się wiele małych zbiorników wodnych poniżej 1 ha będących starorzeczami Warty. Na terenie gminy brak jest stawów hodowlanych.

Zaopatrzenie w wodę Na terenie gminy działa pięć wodociągów grupowych, które swym zasięgiem obejmują prawie wszystkie miejscowości. Sieć wodociągowa zbudowana jest z rur PVC, częściowo jeszcze występują kolektory azbestowe (ok. 20,5 km).

Tabela nr 20 Sieć wodociągowa w gminie Nowe Miasto n/Wartą.

Liczba ludności Produkcja wody w roku 2003 Nazwa Wydajność Długość sieci objętych siecią wodociągu [m3/d] wodociągowej [km] na 1 mieszkańca wodociągową [m3] [m3] Nowe Miasto 1571 302 77172 49 Chocicza 2693 500 119300 45

Chwalęcin 2629 600 110,5 127000 48 Aleksandrów 668 125 66558* 99

Wolica Nowa 656 63 10641* 16

Gmina Nowe Miasto n/Wartą należy do bardzo dobrze zwodociągowanych obszarów, wskaźnik ludności objętych siecią wodociągową wynosi 95,6 %, całkowita długość sieci wodociągowej wynosi 110,5 km. Pozostała część ludności zaopatruje się w wodę z własnych studni czerpanych.

11.5 Uzdrowiska i obszary ochrony uzdrowiskowej

W zasięgu granic obszaru koncesyjnego Nr 18/99/p Pyzdry ani w ich sąsiedztwie nie ma zlokalizowanych miejscowości będących uzdrowiskami, ani też nie występują obszary ochrony uzdrowiskowej.

11.6 Obszary o krajobrazie mającym znaczenie historyczne, kulturowe lub archeologiczne

/załącznik nr 18/ Mapa poglądowa – rozmieszczenie obiektów kulturowych Gmina Jarocin Zabytki nieruchome Golina  kościół par. p.w. św. Andrzeja, drewn., 2 poł. XVIII, nr rej.: 618 z 15.03.1991  dzwonnica, drewn., nr rej.: j.w.  park dworski, k. XVIII, nr rej.: 250/Wlkp/A z 10.10.2005 Jarocin  układ urbanistyczny, nr rej.: 676 A z 15.06.1993  kościół par. p.w. św. Marcina, 1610, 1773-75, nr rej.: 130/31 AK z 11.III.1931 oraz 555/A z 22.01.1991  kościół ewangelicki, ob. rzym.-kat. fil. p.w. św. Jerzego, 1843, 1877, nr rej.: 150/Wlkp/A z 19.12.2003  cmentarz kościelny, nr rej.: j.w.  zespół cmentarza ewangelickiego, ul. Zacisze 1, nr rej.: 854/Wlkp/A z 12.12.2011 :  cmentarz, 2 poł. XVIII- pocz. XX  kaplica cmentarna, pocz. XX  dom grabarza z budynkiem gospodarczym, popcz. XX  ogrodzenie, mur./drewn., z furtami i bramą główną, mur./met., pocz. XX

195

 plebania, 1857, nr rej.: 998/A z 11.03.1970  ratusz, 1799-1804, nr rej.: 10/64 z 31.10.1964  budynek dworca, ul. Dworcowa,1889-90, nr rej.: 863/Wlkp/A z 4.06.2012  dom, ul. gen. Hallera 12, 1908, nr rej.: 704/A z 18.11.1994  dom, Rynek 3, 1 poł. XIX, nr rej.: 976/A z 6.03.1970  dom, Rynek 5, 1 poł. XIX, nr rej.: 977/A z 6.03.1970  dom, Rynek 6, XIX/XX, nr rej.: 725/A z 26.02.1996  dom, Rynek 8, 1 poł. XIX, nr rej.: 978/A z 6.03.1970  dom, Rynek 9, 1 poł. XIX, nr rej.: 979/A z 6.03.1970  dom z oficynami, Rynek 12, XIX/XX, nr rej.: 717/A z 15.11.1995  dom, Rynek 13, 1 poł. XIX, nr rej.: 980/A z 6.03.1970  dom, Rynek 15, 1 poł. XIX, nr rej.: 981/A z 6.03.1970  dom, Rynek 20, XIX/XX, nr rej.: 736/A z 12.09.1997  hotel „Pod Złotą Kulą” , ob. PKO, Rynek 24, 2 poł. XIX, 1904, nr rej.: 219/Wlkp/A z 16.03.2005  dom, ul. Śródmiejska 6, pocz. XX, nr rej.: 737/A z 16.09.1997  Dom Katolicki św. Józefa, ul. Świętego Ducha 20, 1904, nr rej.: 155/Wlkp/A z 3.02.2004  dom, ul. Świętego Ducha 24, 1 poł. XIX, nr rej.: 500/A z 11.12.1987  zespół pałacowy, ul. Wojska Polskiego - Zamkowa - Park - Świętego Ducha :  pałac, 1836-50, 1911, nr rej.: 439/Wlkp/A z 21.08.1968  „skarbczyk”, XV ?, 1894, nr rej.: 439/Wlkp/A z 27.12.1961 i z 21.08.1968  park, ob. miejski, 1840, nr rej.: 439/Wlkp/A z 28.03.1974 i z z 20.12.2006  ruina kościoła p.w. Świętego Ducha, 1516, nr rej.: 439/Wlkp/A z 31.12.1953  spichrz, ul. Poznańska 2, 1 poł. XIX, nr rej.: 849/Wlkp/A z 20.10.2011 Mieszków  kościół par. p.w. św. Wawrzyńca, 1767, XIX, nr rej.: 528/A z 31.12.1990  d. szpital, ul. Dworcowa 8, pocz. XIX, nr rej.: 744/A z 15.09.1969  d. szkoła, Rynek 29, pocz. XIX, nr rej.: 982/A z 6.03.1970  dwór z resztkami parku, 2 poł. XVIII, nr rej.: kl.IV-73/106/53 z 31.12.1953 Potarzyca  kościół par p.w. Podwyższenia Krzyża, 1794-95, 1880, nr rej.: 92/Wlkp/A z 3.07.2002  cmentarz kościelny, nr rej.: j.w.  ogrodzenie, mur., z bramą, nr rej.: j.w. Radlin  kościół par. p.w. św. Wincentego, 1686-88, z kaplicą Opalińskich, 1611-14, nr rej.: AK-I-11a/291/33 z 15.11.1933 oraz 556/A z 22.01.1991  dzwonnica, drewn., XIX, nr rej.: 988/A z 6.03.1970  założenie pałacowe, 2 poł. XVI, nr rej.: 196/Wlkp/A z 12.03.1930 i z 11.08.2004  ruiny pałacu (dec.zamku)  kaplica pałacowa, ob. cmentarna,  ogród, ob. cmentarz par. Siedlemin  zespół kościoła parafialnego, nr rej.: 842/Wlkp/A z 2.02.2012  kościół p.w. św. Mikołaja biskupa, 1848, 1925-27  kostnica, 1899  cmentarz kościelny, XVII-XIX  ogrodzenie, mur., z bramami, 1898  dwór, 1830, nr rej.: kl.IV-73/19/54 z 12.05.1954

196

Tarce  zespół pałacowy, nr rej.: 1390/A z 24.02.1973: - pałac, 1871 - park, 1 poł. XIX Wilkowyja  zespół kościoła par., nr rej.: 529/Wlkp/A z 6.08.2007 - kościół p.w. św. Wojciecha, 1855-58 - cmentarz kościelny - ogrodzenie, mur., z bramami, 2 poł. XIX - plebania, 2 poł. XIX, po 1920 - budynek gospodarczy, 2 poł. XIX - ogród plebański Witaszyce  kościół par. p.w. Wniebowzięcia NMP, 1927-31, 1959, nr rej.: 472/Wlkp/A z 28.02.2007  cmentarz kościelny, j.w.  kościół p.w. Świętej Trójcy, ob. dom parafialny, 1808, nr rej.: kl.IV-73/7/54 z 11.01.1954 oraz 566/A z 22.01.1991  zespół pałacowy, Al. Wolności 35, nr rej.: 474/Wlkp/A z 11.11.1974: - pałac, ok. 1900 - park, XIX-XX - dwór, ul. Słupska 1, 1 poł. XIX, 1920, nr rej.: 474/Wlkp/A z 10.03.1989 Zakrzew  zespół pałacowy: - pałac, 1886, nr rej.: 1460/A z 3.09.1973 - park z bramą, 2 poł. XIX, nr rej.: 713/A z 23.11.1995 Stanowiska archeologiczne Na terenie gminy Jarocin znajdują się następujące stanowiska archeologiczne:  Cielcza – 2 stanowiska,  Mieszków – 7 stanowisk,  Tarce – 1 stanowisko,  Bachorzew – 1 stanowisko,  Wilkowyja – 1 stanowisko,  Ciświca – 1 stanowisko,  Siedlemin – 3 stanowiska,  Witaszyce – 1 stanowisko,  Osiek – 1 stanowisko.

Gmina Żerków Zabytki nieruchome Brzostków  kościół par. p.w. św. Jana Chrzciciela, 1839-40, nr rej.: kl.-IV-93/1-3/53 z 31.12.1953  zespół dworski, 1 poł. XIX, nr rej.: 406/Wlkp/A: - dwór, dec. z 12.05.1954 - spichrz, dec. z 13.09.1964 - park z otaczającymi łąkami, dec. z 21.08.2006 Komorze  zespół dworski, 2 poł. XIX, nr rej.: 518/A z 22.06.1990: - dwór - park

197

- ogrodzenie, mur - szklarnia Kretków  kościół p.w. MB Pocieszenia, XVIII/XIX, nr rej.: 453/A z 16.07.1985 Lgów  kościół filialny p.w. Narodzenia NMP, drewn., XVII/XVIII, nr rej.: kl.IV-73/33/54 z 25.05.1954 oraz 583/A z 22.01.1991 Lubinia Mała  dom, tzw. dwór, nr 97, drewn., pocz. XIX, 2 poł. XIX, nr rej.: 118/Wlkp/A z 14.02.2003

Miniszew  dwór, 1 poł. XIX, 1930, nr rej.: 479/A z 23.09.1985 Przybysław  zespół dworski, nr rej.: 520 z 31.12.1990: - dwór - ogród - ogrodzenie, mur. Raszewy  zespół pałacowy, nr rej.: 1391/A z 24.02.1973: - pałac, 1887-88 - park, 2 poł. XIX Śmiełów  zespół pałacowy, ob. muzeum: - pałac, 1797, 1900, nr rej.: kl.IV-73/19/52 z 11.03.1952 - park, XVIII/XIX, nr rej.: kl.IV-73/121/54 z 12.07.1954  budynki folwarczne, przy zespole pałacowym, k. XVIII, nr rej.: kl.III-885/13/61 z 27.12.1961: - spichrz - stajnia, ob. obora Żerków  układ urbanistyczny, nr rej.: 664/A z 15.03.1993  kościół par. p.w. św. Stanisława Biskupa, 1717-18, nr rej.: 619/A z 16.03.1991  kaplica cmentarna p.w. Świętego Krzyża, 1708, nr rej.: 990/A z 7.03.1970  kościół ewangelicki, ob. nieużytkowany, ul. Mickiewicza 32, pocz. XX, nr rej.: 83/Wlkp/A z 22.02.2002  cmentarz kościelny, nr rej.: j.w.  brama pałacowa, ul. Kościelna 3, pocz. XVIII, nr rej.: 27/A z 9.12.1964  stróżówka, pocz. XVIII, nr rej.: 991/A z 7.03.1970  poczta ze stajnią, ul. Kościelna 7, XVIII/XIX, nr rej.: 992/A z 7.03.1970  dom, ul. Jarocińska 1, 1 poł. XIX, nr rej.: 996/A z 11.03.1970  dom, ul. Jarocińska 5/6, 1 poł. XIX, nr rej.: 997/A z 11.03.1970  dom, Rynek 11, 1 poł. XIX, nr rej.: 1210/A z 2.09.1970  dom, Rynek 12, 1 poł. XIX, nr rej.: 993/A z 7.03.1970  dom, Rynek 17, 1 poł. XIX, nr rej.: 994/A z 11.03.1970  dom, Rynek 18, 1 poł. XIX, nr rej.: 995/A z 7.03.1970  wiatrak koźlak, nr rej.: 326/A z 18.11.1980 (nie istnieje)

198

Stanowiska archeologiczne Tabela nr 21 Wykaz stanowisk archeologicznych wpisanych do rejestru zabytków z terenu gminy Żerków.

Numer Stan Miejscowość Rodzaj stanowiska Nr rej. zabytków stanowiska zachowania

Lubinia Mała Stan nr 1 Grodzisko 378/Ka 6 Lubinia Mała Stan nr 2 Grodzisko 377/Ka 4 Prusinów Stan nr 3 Osada OWR 485/Ka 5 Raszewy Stan nr 1 Grodzisko 375/Ka 4 Śmiełów Stan nr 1 Osada WŚ 380/Ka 4 Śmiełów Stan nr 3 Osada OWR 381/Ka 4 Żółków Stan nr 5 Grodzisko 383/Ka 5 Układ urbanistyczny - nawarstwienie Żerków Stan nr 1 664/A 1 kulturowe

Gmina Blizanów Zabytki nieruchome Blizanów  kościół par. p.w. Narodzenia NMP, drewn., 1532, 1760, nr rej.: kl.IV-73/75/54 z 3.06.1954  dzwonnica, XVIII, drewn., nr rej.: 451/A z 1.02.1969 Brudzew  zespół kościoła parafialnego, 1901-09, nr rej.: 808/Wlkp/A z 14.12.2011: - kościół p.w. św. Stanisława Kostki - dzwonnica - kostnica - cmentarz kościelny - ogrodzenie z bramą i furtami, mur., -plebania, 1860, 1937  zespół dworski: - dwór, 1 ćw. XIX, nr rej.: kl-IV-73/74/54 z 3.06.1954 - park, 1860, nr rej.: 71/Wlkp/A z 23.11.2001  szkoła, nr rej.: 454/A z 1.02.1969 oraz 723/A z 11.09.1969 Jarantów  dwór, 1 ćw. XIX, 1 ćw. XX, nr rej.: 460/A z 1.02.1969

Jastrzębniki  zespół dworski, 1 poł. XIX: - dwór, nr rej.: kl.IV-73/43/54 z 7.06.1954 - park, nr rej.: 735 z 20.12.1996 Lipe  kościół p.w. św. Stanisława, drewn., 1753, 1897, nr rej.: kl.IV-73/94/54 z 12.06.1954 Łaszków  dwór, nr rej.: kl.IV-73/93/54 z 12.06.1954 Pamięcin  kościół par. p.w. św. Jana Chrzciciela, drewn., 1727, nr rej.: kl.-IV-73/92/54 z 12.06.1954 Pawłówek  dwór, nr rej.: kl.IV-73/91/54 z 12.06.1954 Piotrów  dwór, 1895, nr rej.: 754/A z 7.12.1998

199

Rychnów  kościół par. p.w. Wszystkich Świętych, drewn., 1782, nr rej.: kl.IV-73/89/54 z 12.06.1954 (brak decyzji w NID)  dzwonnica, drewn., XVIII, nr rej.: 477/A z 3.02.1969

Stanowiska archeologiczne Obszar gminy Blizanów został rozpoznany archeologicznie. Na jej terenie znajdują się zewidencjonowane stanowiska archeologiczne.

Gmina Grodziec Zabytki nieruchome Biskupice  zespół dworski, poł. XIX, nr rej.: 328/70 z 21.05.1984: - dwór - park - oficyna, nr rej.: 329/71 z 21.05.1984 - gorzelnia, nr rej.: j.w. Grodziec  kościół par. p.w. św. Wojciecha, k. XIX, nr rej.: 311/53 z 14.05.1984  plebania, nr rej.: j.w.  zespół pałacowy: - pałac, XVIII, nr rej.: 23/336 z 22.01.1949 - dwór, 1830, nr rej.: 732 z 12.09.1969 - park, XIX, nr rej.: 16/36 z 16.12.1948 Królików  kościół par. p.w. św. Michała, 1763-1804, 1863, nr rej.: 57 z 5.02.1965  mur cmentarny, nr rej.: j.w. Stara Huta - chałupa olenderska, nr 6, drewn., k. XVIII, nr rej.: 371/113 z 10.12.1984

Stanowiska archeologiczne Obszar gminy Grodziec został rozpoznany archeologicznie. Na jej terenie znajdują się zewidencjonowane stanowiska archeologiczne. Najstarsze ślady osadnictwa pochodzą z epoki kamienia – z mezolitu i neolitu, rozwój następuje w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza, w czasach kultury przeworskiej i kultury łużyckiej. Intensywne osadnictwo ma miejsce też we wczesnym średniowieczu. Stanowiska archeologiczne grupują się w kilku partiach omawianego obszaru - okolice Janowa, Łagiewnik, Grodźca i pomiędzy Junnem a Borowcem Starym. Znaczące skupiska stanowisk archeologicznych występują wzdłuż Czarnej Strugi - okolice miejscowości Biskupice, Biała, Królików, Lądek oraz Wiatraki. Na uwagę zasługuje także skupisko nowożytnych hut szkła w pobliżu Huty Starej. Na terenie gminy znajdują się dwa cenne grodziska średniowieczne -wpisane do rejestru zabytków pod nr Aa- 3/92 Biskupice z dnia 6.07.1962 r. oraz Królików wpisany w 1988 r. Oba podlegają ścisłej ochronie konserwatorskiej. Zasięg stanowisk archeologicznych wyznaczony w części graficznej studium, na podstawie badań powierzchniowych nie musi odpowiadać dokładnie zasięgowi występowania pozostałości osadnictwa pradziejowego pod ziemią. Dlatego należy traktować go zawsze orientacyjnie, może bowiem okazać się, że obiekty archeologiczne zalegają także w sąsiedztwie wyznaczonego na podstawie obserwacji powierzchniowej, zasięgu stanowiska.

200

Gmina Rzgów Zabytki nieruchome Grabienice  kościół par. p.w. św. Katarzyny, 1597, 1793, 1858, nr rej.: 164/1031 z 12.03.1970 Rzgów  kościół par. p.w. św. Jakuba, drewn., XVI, 1600, 1760, 1790, 1867, nr rej.: 58 z 5.02.1965 Sławsk  kościół par. p.w. św. Wawrzyńca, 1614, 1864-9, 1765, nr rej.: 1033 z 12.03.1970  cmentarz rzym.-kat., poł. XIX, nr rej.: 480/221 z 20.07.1992  zespół dworski, nr rej.: A-529/270 z 28.03.1997: - dwór, 2 poł. XIX, pocz. XX - park, 2 poł. XIX  chata nr 57, drewn., ok. 1870, nr rej.: 392/134 z 18.11.1986 Świątniki  chata nr 78a, drewn., k. XVIII, nr rej.: 390/132 z 18.11.1986

Stanowiska archeologiczne Na terenie miasta i gminy Rzgów zlokalizowane są stanowiska archeologiczne, posiadające istotne znaczenie dla rekonstrukcji procesów kulturowych.

Tabela nr 22 Wykaz udokumentowanych stanowisk archeologicznych w gminie Rzgów. Nr Stanowisk m Nr Stanowiska na Miejscowość Funkcja Chronologia miejscowości Obszarze Bronisin 1 1 Osada Nieokreślona Dworski 2 2 Slad osadn. Średniowiecze 1 3 Slad osadn. Nieokreślona 2 1 Nieokreślona Osada Nieokreślona III okres wczesnośred- noiwieczny Ślad osadn. Osada 3 2 Nieokreślona wczesny okres rzymski XV-XVIII w. Osada Osada Punkt osadn. 4 3 Wczesne Średnoiwiecze (?) Xiv-xvw. Xvi-xviiiw. Punkt osadn. Osada 5 29 Osada /?/ Nieokreślona Slad osadn. Punkt 6 30 Wczesny okres Rzymski Xvi-xviiw. osdn. 7 31 Slad osadn. Osada Wczesny okres Rzymski Xiv-xviiiw. 8 32 Slad osadn. XVI-xviiiw. 9 59 ? Neolit Stara Slad osadn. Punkt Gadka 10 105 XIV-xvw. XVI-xviiiw. osdn. Slad osadn. Punkt 11 106 Pradzieje Xvi-xviiiw. osdn. Punkt osdn. Punkt 12 107 Halsztat Xvi-xviiiw. osdn. Slad osadn. Punkt 13 108 Pradzieje Xvi-xviiw. osdn. Punkt osdn. Slad 14 109 Halsztat Xv-xviw. osadn. Punkt osdn. Punkt 15 110 Xviw. Xviiiw. osdn. 16 111 Punkt osdn. XV-xviiiw. Kalino 1 10 Osada WczesneŚredniowiecze 1 22 Osada ślad osadn. Nieokreślona Mezolit Huta 2 23 Osada Nieokreślona Wiskicka 3 24 Osada Nieokreślona 4 25 Osada Nieokreślona Gospodarz 2 119 Punkt osdn. XVI-xviiiw.

201

Nr Stanowisk m Nr Stanowiska na Miejscowość Funkcja Chronologia miejscowości Obszarze Punkt osdn. Punkt 3 120 Pradzieje Xviw. osdn. Slad osadn. Slad 4 121 Halsztat Xiv-xvw. osadn. Slad osadn. Slad Gospodarz 1 Okres rzymski ep. Brązu (?) Halsztacki (?) osadn 1 1 Osada Osada Ep.brązu (?) Halsztat (?) Wcz. Laten okr. Rzymski 2 2 Osada Ep. Brązu halsztat Czyżeminek Ślad osadn. Osada 3 3 Epoka kamienia okres rzymski (?) Halsztat (?) Osada 1 15 Osada Halsztat 2 16 Osada Poźne Średniowiecze 3 52 Osada Poźne Średniowiecze Nowożytność Prawda 5 17 Osada Poźne Średniowiecze Ślad osadn. Ślad Epoka kamienia rzymski lub wczesne 6 18 osadn. średniowiecze 7 19 Osada Późne Średniowiecze Poźne Średniowiecze okres nowożytny neolit (?) Rzgów 1 1 Osada ślad osadn. Wcz. Brąz. Kalinko 2 1 Osada Brąz (?) Neolit Romanów 1 1 Ślad osadn. Ii okres epoki brązu 1 12 Ślad osadn. Iii okres wczesnego średniowiecza (?) 2 13 Osada Późne Średniowiecze i okres nowożytny 2a 14 Ślad osadn. Nieokreślona 3 15 Osada Późne Średniowiecze i okres nowożytny 3a 16 Osada Średniowiecze Rzgów 4 17 Osada Nieokreślona 4a 18 Osada Późne Średniowiecze i okres nowożytny 5 19 Osada Rzymski Późne Średniowiecze i okres nowożytny 6 20 Osada Epoka brązu (?) Halsztacki (?) Wcz. Laten (?) 7 21 Osada Rzymski (?) 1 6 Ślad osadn. Neolit/wczesna epoka brązu 2 7 Osada Wczesne Średniowiecze Grodzisko 3 8 Osada Nowożytna 4 9 Ślad osadn. Wczesne Średniowiecze

Gmina Lądek Zabytki nieruchome Ciążeń  zespół kościoła par., nr rej.: 102 z 31.05.1968: - kościół p.w. św. Jana Chrzciciela, 1535, 1622, 1760 - dzwonnica, poł. XIX - plebania, 2 poł. XVIII  zespół pałacowy: - pałac, pocz. XVIII, nr rej.: 22/335 z 17.01.1949 - pawilon z galerą, 1760-68, nr rej.: 99 z 28.05.1968 - park, XVIII-XIX, nr rej.: j.w. Kowalewo Opactwo  kościół par. p.w. śś Piotra i Pawła, drewn., 1784-1862, nr rej.: 105 z 31.05.1968 Ląd  zespół klasztorny cystersów, ob. salezjanów, nr rej.: 540/Wlkp/A z 27.05.1968 i z 30.11.2007: - kościół p.w. NMP i św. Mikołaja, XII/XIII, 1651-89, 1728-35 - klasztor, poł. XIV, XVII/XVIII, XX - ogród klasztorny z podwórzem gosp., XIX-XX

202

- cmentarz zakonny, ob. park, 2 poł. XIX - ogrodzenie ogrodu i cmentarza , mur z bramą 2 poł. XIX  zespół dworski, poł. XIX, nr rej.: 410/152 z 27.09.1988: - dwór - park Lądek  kościół par. p.w. św. Mikołaja, 1760-77, 1791-1809,1900-3, nr rej.: 104 z 31.05.1968  cmentarz rzym.-kat., pocz. XIX, nr rej.: 478/219 z 20.07.1992

Stanowiska archeologiczne Obszar gminy Lądek został rozpoznany archeologicznie. Na jej terenie znajdują się zewidencjonowane stanowiska archeologiczne. Najdawniejsze ślady osadnictwa z epoki kamienia zachowały się w Ciążeniu, Lądzie i Lądku. W okresie wpływów rzymskich na tym terenie rozwinięta już była sieć osad, o czym świadczą znaleziska z Lądu, Ciążenia, Dolan, Lądku i Ratynia. Osadnictwo rozwijało się dalej w okresie średniowiecza. Z tamtego okresu pochodzą liczne cmentarzyska i skarby. W Lądzie zachowały się ślady grodziska wczesnośredniowiecznego tzw. „Rydlowa Góra”, które miało rangę kasztelanii, co dowodzi, że był on stolicą obszaru plemiennego. Na terenie gminy rozpoznanych jest około 228 stanowisk archeologicznych. Grupują się one w miejscowościach: Ląd, Ląd-Kolonia, Ciążeńskie Holendry, Ciążeń, Dziedzice, Jaroszyn-Kolonia, i Samarzewo.

Tabela nr 23 Dziedzictwo archeologiczne gminy Lądek z podziałem na fakty osadnicze. Grodziska Osady Cmentarzyska Skarby Ogółem

1 221 6 2 230

Gmina Słupca Zabytki nieruchome Cienin Kościelny  kościół par. p.w. św. Bartłomieja, drewn., 1720, 1946, nr rej.: 802/Wlkp/A z 22.06.2010 Koszuty  kościół par. p.w. św. Mikołaja, 2 poł. XIX, nr rej.: 339/81 z 21.05.1984  cmentarz kościelny, nr rej.: j.w. Młodojewo  kościół par. p.w. św. Mikołaja, drewn., 1780, 1875, nr rej.: 766 z 13.11.1969 Nowa Wieś  zespół dworski, nr rej.: 399/141 z 2.12.1987: - dwór, po 1890 - park, k. XIX - budynki gospodarcze, 1855-90 Słupca  założenie urbanistyczne, nr rej.: 55/544 z 23.02.1956  kościół par. p.w. św. Wawrzyńca, poł. XV, 1949-58, nr rej.: 59/623 z 25.04.1958  kościół fil. p.w. św. Leonarda i Wniebowzięcia NMP, drewn., XVI, 1730, nr rej.: 60/624 z 25.04.1958  park miejski, ul. Parkowa, 1867, nr rej.: 729/Wlkp/A z 29.12.2008  dom, ul. Kościuszki 4, 1 poł. XIX, nr rej.: 405/147 z 7.04.1988

Stanowiska archeologiczne Obszar gm. Słupca został rozpoznany archeologicznie. Najstarsze ślady osadnictwa pochodzą z epoki kamienia – z mezolitu i neolitu, rozwój następuje w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza, w czasach kultury przeworskiej i kultury łużyckiej. Intensywne osadnictwo ma miejsce też we wczesnym średniowieczu i w okresie

203 nowożytnym. Na terenie gminy znajduj się zewidencjonowane stanowiska archeologiczne, które grupuj się w kilku partiach omawianego obszaru – w dolinie rzeki Struga oraz w dolinie Meszny (na zachód od drogi 263, aż do okolic Józefowa), w południowo – wschodnich partiach gminy: między Kluczewnicą (na wschodzie), a Wolą Koszuck (na zachodzie), w okolicach Kowalewa Opactwa oraz między Cieninem Kościelnym a Wilczną. Poza tym w Koszutach Małych znajduje się osada kultury łużyckiej, wpisana do rejestru zabytków. Zasięg stanowisk archeologicznych został wyznaczony na mapach na podstawie bada powierzchniowych. Jednak nie może on odpowiadać dokładnie zasięgowi występowania pozostałości osadnictwa pradziejowego pod ziemi. Dlatego należy traktować go zawsze orientacyjnie, może bowiem okazać się, że obiekty archeologiczne zalegaj także w sąsiedztwie wyznaczonego na podstawie obserwacji powierzchniowej, zasięgu stanowiska.

Gmina Strzałkowo Zabytki nieruchome Babin  park dworski, 2 poł. XIX, nr rej.: 424/166 z 4.09.1989 Brudzewo  kościół par. p.w. św. Marii Magdaleny, drewn., 1826, nr rej.: 763 z 13.11.1969  dzwonnica, drewn., nr rej.: j.w.  ogrodzenie, nr rej.: j.w. Chwalibogowo  park dworski, 1 poł. XIX, nr rej.: 426/168 z 4.09.1989 Chwałkowice  zespół dworski, nr rej.: 428/170 z 4.09.1989: - dwór, 1 ćw. XIX, pocz. XX - park z aleją dojazdową, XIX  budynki folwarczne, 2 poł. XIX, XX, nr rej.: 528/269 z 30.12.1996: - obora - spichrz Graboszewo  zespół kościoła parafialnego, nr rej.: 711/Wlkp/A z 14.03.1933, z 8.11.1994 i z 29.09.2008 - kościół p.w. św. Małgorzaty , drewn., k. XVI, 1649 - cmentarz przy kościele, XVI/XVII - mauzoleum rodziny Hulewiczów, 1892  park dworski, 1 poł. XIX, nr rej.: 429/171 z 4.09.1989 Kościanki  park dworski, 2 poł. XIX, nr rej.: 427/169 z 4.09.1989 Łężec  cmentarz jeniecki, nr rej.: A-511/252 z 8.11.1994 Młodziejowice  zespół dworski, 1870-80, nr rej.: 421/163 z 4.09.1989: - dwór - park Ostrowo Kościelne  kościół par. p.w. Nawiedzenia NMP, drewn., XVIII, nr rej.: AK-I-11a/269 z 14.03.1933 Paruszewo  zespół pałacowy, nr rej.: 1392 z 24.02.1973: - pałac, 1910 - park, XIX Radłowo  zespół dworski, nr rej.: 398/140 z 2.12.1987:

204

- dwór, 1906 - oficyna, 1907 - stajnia, 1907 - park, 2 poł. XIX Skarboszewo  kościół par. p.w. Świętej Trójcy, 1904-06, nr rej.: 94/Wlkp/A z 11.07.2002 - cmentarz kościelny, nr rej.: j.w. - plebania, 2 poł. XIX, nr rej.: 95/Wlkp/A z 11.07.2002 Skąpe  zespół dworski, nr rej.: 425/167 z 4.09.1989: - dwór, 1910 - park, XIX/XX Słomczyce  zespół dworski, 2 poł. XIX, nr rej.: 422/164 z 4.09.1989: - dwór - park Staw  kościół par. p.w. św. Jadwigi, XVIII, nr rej.: AK-I-11a/267 z 14.03.1933  park dworski, 1 poł. XIX, nr rej.: 423/165 z 4.09.1989 Strzałkowo  park dworski, poł. XIX, nr rej.: 430/172 z 4.09.1989 Szemborowo  kościół par. p.w. św. Urszuli, 1905-07, nr rej.: 723/Wlkp/A z 8.11.1994 i z 2.12.2008  cmentarz przykościelny, pocz. XIX, , nr rej.: j.w. Unia  zespół pałacowy: - pałac, 1914, nr rej.: 1526 z 1.06.1974 - park, XIX, nr rej.: 1707 z 9.04.1975 Wólka  zespół pałacowy, XIX, nr rej.: 1708 z 9.04.1975: - pałac - park - zespół folwarczny, 2 poł. XIX, nr rej.: 400/142 z 2.12.1987:

Stanowiska archeologiczne Obszar gminy Strzałkowo został rozpoznany archeologicznie. Na jej terenie znajdują się zewidencjonowane stanowiska archeologiczne. Najstarsze ślady osadnictwa pochodzą z epoki kamienia – z mezolitu i neolitu, rozwój następuje w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza, w czasach kultury przeworskiej i kultury łużyckiej. Intensywne osadnictwo ma miejsce też we wczesnym średniowieczu. Stanowiska archeologiczne grupują się przede wszystkim w wzdłuż doliny Strugi po obu jej brzegach tj. na północ od Graboszewa (droga Graboszewo – Uścięcin), między Unią i Krępkowem, na południe od Stawu, między Chwałkowicami – Huby a Stawem, oraz na zachód od Wólki. Ponadto strefy występowania stanowisk archeologicznych znajdują się na północ od Szemborowa, po północnej stronie drogi Rudy – Janowo, na zachód od Chwalibogowa i przy południowo- zachodniej granicy gminy (okolice Młodziejewic). Wśród zabytków archeologicznych objętych strefą „W” ochrony reliktów archeologicznych zaliczono grodzisko średniowieczne w Graboszewie. Z innych cennych obiektów archeologicznych objętych strefą „OW” obserwacji archeologicznej należy wymienić:  Chwalibogowo – zespół 3 osad kultury łużyckiej i przeworskiej,  Młodziejewice – osada neolityczna oraz cmentarzysko ciałopalne kultury łużyckiej,  Staw – osada od mezolitu poprzez kulturę łużycką i przeworską do wczesnego średniowiecza,

205

 Unia – kompleks osad pradziejowych (kultura łużycka, kultura przeworska, wczesne średniowiecze oraz 2 cmentarzyska ciałopalne kultury łużyckiej i przeworskiej),  Wolka – zespół osad od mezolitu poprzez kulturę łużycką i przeworską do wczesnego średniowiecza. Na szczególną uwagę zasługują dwa cenne stanowiska archeologiczne – grodziska pierścieniowate datowane na wczesne średniowiecze, położone: jedno na zachód od Krępkowa, a drugie na prawym brzegu Strugi. Oba podlegają ochronie konserwatorskiej, i są w trakcie kompletowania dokumentacji do wpisu do rejestru zabytków. W związku z powyższym wprowadza się zakaz prowadzenia wszelkich robot budowlanych czy przemysłowych na terenie w/w grodzisk.

Gmina Zagórów Zabytki nieruchome Kopojno  zespół pałacowy, 1 poł. XIX, nr rej.: 1378 z 23.02.1973: - pałac - oficyna - spichlerz Łukom  park dworski, nr rej.: ks.2-I-2a/35/48 z 20.07.1949 Trąbczyn  kościół par. p.w. św. Stanisława, 1908, nr rej.: 384/126 z 2.09.1985  plebania, k. XIX, 1910, nr rej.: j.w. Zagórów  układ urbanistyczny, 1407-XX, nr rej.: 465/206 z 31.12.1991  kościół par. p.w. śś. Piotra i Pawła, ul. Kościelna, XV, 1740-60, 1851, nr rej.: 767 z 13.11.1969  plebania z otoczeniem, 1808, 1910, nr rej.: A/494/235 z 30.12.1993  zespół kościoła ewangelickiego, ul. Konińska 4-6, nr rej.: 451/192 z 17.10.1990: - kościół, 1884 - pastorówka, 1938 - kantorówka, 1913 - cmentarz rzym.-kat., ul. Berdychów, 1 poł. XIX, nr rej.: 791/Wlkp/A z 19.04.2010 - dom, Mały Rynek 4/5, 1 poł. XIX, nr rej.: 768 z 13.11.1969

Stanowiska archeologiczne Obszar gminy Zagórów został rozpoznany archeologicznie. Na jej terenie znajdują się zewidencjonowane stanowiska archeologiczne. Najstarsze ślady osadnictwa pochodzą z epoki kamienia - z mezolitu i neolitu, rozwój następuje w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza, w czasach kultury przeworskiej i kultury łużyckiej. Intensywne osadnictwo ma miejsce też we wczesnym średniowieczu. Stanowiska archeologiczne grupują się w kilku partiach omawianego obszaru - przede wszystkim wzdłuż doliny Czarnej Strugi po obu jej brzegach, tj. w okolicach Olchowa, Małego Lasu i Skokumia, na północny wschód od Kopojna, aż do granicy gminy, na wschód od Trąbczyna i w okolicach Stanisławowa i Szetlewka. Ponadto strefy występowania stanowisk archeologicznych znajdują się na zachód i południe od Zagórowa, przy zachodniej granicy gminy (pomiędzy Adamierzem, a Myszakówkiem), na północ od Koszelewskiej Łąki, w pobliżu Huty Łukomskiej i Łoniowa oraz na zachód od Grabiny. Na terenie gminy znajduje się jedno stanowisko archeologiczne wpisane do rejestru zabytków, jest nim grodzisko pierścieniowate XI-XII w. (ob. AZP 57-37, st 1/1, nr rej. 755/A z dn. 06.11.1969 r.) położone na prawym brzegu rzeki Warty stanowiące jednocześnie obiekt o własnej formie krajobrazowej. Z pozostałych (171 osad i 3 cmentarzyska) odkrytych i przebadanych stanowisk trzy mogą w przyszłości zostać wpisane do rejestru zabytków, po wykonaniu niezbędnych badań weryfikacyjnych, są to:  osada mezolityczna KPL, KL w miejscowości Tarszewo

206

 osada KP w Szetlewku  cmentarzysko KP i osada WS w Kopojnie

Gmina Kołaczkowo Zabytki nieruchome Bieganowo  kościół par. p.w. Świętego Krzyża, drewn.-mur., 1729, 1800, nr rej.: 951/A z 4.03.1970  zespół pałacowy, XIX/XX, nr rej.: 1444/A z 12.04.1973: - pałac, 1910 - park, XIX-XX Borkowo  zespół dworski, po 1920, nr rej.: 2649/A z 15.07.1998: - dwór - park

Gorazdowo  zespół dworski, 1 poł. XIX, nr rej.: 962/A z 5.03.1970: - dwór - 2 oficyny - park Grabowo Królewskie  zespół kościoła par., 1925-27, nr rej.: 2644/A z 14.04.1998: - kościół p.w. św. Jadwigi - dzwonnica - kaplica - cmentarz przykościelny - ogrodzenie z bramą  zespół dworski: - dwór, 1928, nr rej.: 2645/A z 27.04.1998 - ogrodzenie z bramkami, 1928, nr rej.: j.w. - park, poł. XIX – XX, nr rej.: 1977/A z 11.12.1984 Kołaczkowo  kościół par. p.w. śś. Ap. Szymona i Judy, 1830-36, nr rej.: 424/A z 28.11.1968  zespół pałacowy, 1 poł. XIX: - pałac, nr rej.: 2521/A z 7.10.1955 - park z aleją dojazdową, nr rej.: 1992/A z 1.02.1985 - budynek gospodarczy, nr rej.: 2520/A z 7.10.1955 - stajnia, nr rej.: j.w. Sokolniki  kościół par. p.w. św. Jakuba Większego, 1930-32,nr rej.: 38/Wlkp/A z 25.09.2000  cmentarz przykościelny, nr rej.: j.w.  park, XIX/XX, nr rej.: 1985/A z 19.12.1984 Zieliniec  kościół p.w. św. Michała, drewn., XVIII, nr rej.: 2500/A z 30.10.1953  dzwonnica, drewn., XVII, nr rej.: 958/A z 5.03.1970  park dworski, XIX, nr rej.: 1797/A z 27.06.1980

207

Stanowiska archeologiczne Do zabytków objętych ochroną archeologiczną zalicza się najstarsze ślady osadnictwa. Łącznie na terenie gminy Kołaczkowo znajdują się 374 stanowiska archeologiczne o różnej wartości poznawczej, pochodzące z bliżej nieokreślonych okresów historycznych.

Gmina Miłosław Zabytki nieruchome Biechowo  zespół klasztorny filipinów: - kościół, ob. par. p.w. Narodzenia NMP, 1734-50, nr rej.: 2463/A z 14.03.1933 - klasztor, ob. plebania, 1725-65, nr rej.: 416/A z 28.11.1968 - ogród klasztorny, XVIII, nr rej.: 1982/A z 17.12.1984 Bugaj  zameczek myśliwski „Bażantarnia”, poł. XIX, nr rej.: 253/A z 17.09.1968  folwark „Na Bugaju”, 1 poł. XIX, nr rej.: 963/A z 5.03.1970  kuźnia, 1 poł. XIX, nr rej.: 1922/A z 29.12.1983 Bugaj - Bagatelka  budynek d. nadleśnictwa, 1849, nr rej.: 1916/A z 1.12.1983 Czeszewo  kościół p.w. św. Mikołaja, drewn., 1792, nr rej.: 2464 z 14.03.1933  d. karczma, XVIII, nr rej.: 959/A z 5.03.1970  leśniczówka, k. XIX, nr rej.: 2206/A z 15.05.1991 Mikuszewo  zespół pałacowy, k. XIX: - pałac, nr rej.: 2208/A z 24.06.1991 - park, nr rej.: 1979/A z 14.12.1984 Miłosław  założenie urbanistyczne, XIV-XIX, nr rej.: 2278/A z 30.09.1993  kościół par. p.w. św. Jakuba, ul. Kościelna, 1620, 1845, nr rej.: 954/A z 5.03.1970  kościół ewangelicki, ob. ośrodek kultury, ul. Kościelna, 1874-1875, nr rej.: 1923/A z 29.12.1983  zespół pałacowy, pocz. XIX, po 1945: - pałac, nr rej.: 2304 z 17.06.1994 - park, nr rej.: 2304 z 17.06.1994 - oficyna, nr rej.: 1738/A z 22.12.1975  szkoła, poł. XIX, nr rej.: 1105/A z 6.05.1970  dom, ul. Zamkowa 20, 1868, nr rej.: 1915/A z 1.12.1983  dom, pl. Wiosny Ludów 14, 1851, nr rej.: 1914/A z 1.12.1983  dom „Bazar”, pl. Wiosny Ludów 24, pocz. XX, nr rej.: 1924/A z 29.12.1983  dom, ul. Wrzesińska 24, ok. 1887, nr rej.: 2222/A z 22.01.1992 Nowa Wieś Podgórna  dwór myśliwski, pocz. XIX, nr rej.: 955/A z 5.03.1970

Stanowiska archeologiczne Zgodnie z Raportem o stanie zabytków w gminie Miłosław, w granicach gminy znajdują się 494 stanowiska archeologiczne, z czego:  6 grodzisk;  431 osad;  48 cmentarzysk;  9 innych.

208

Zinwentaryzowane, w trakcie badań powierzchniowych, stanowiska archeologiczne występują głównie w obrębie terasy nadzalewowej rzeki Warty, na wzniesieniach wału terenowego oraz krawędziach i stokach terasy, niekiedy na cyplach. Stanowiska usytuowane są przede wszystkim wzdłuż dolin rzecznych, zajmując miejsca eksponowane w obrębie niewielkich cypli, jak wzdłuż doliny rzeki Miłosławki. Skupiska stanowisk znajdują się po obu stronach doliny miedzy Chlebowem a Borzykowem. Pozostałości po dawnym osadnictwie odnotowuje się w rejonie miasta Miłosław, miejscowości Bugaj oraz Mikuszewo, wokół rozciągających się tam stawów rybnych i podmokłych łąk oraz wokół miejscowości Gorzyce i Biechowo.

Gmina Pyzdry Zabytki nieruchome Pyzdry  historyczny układ urbanistyczny, XIII - XIX, nr rej.: 795/Wlkp/A z 28.05.2010  kościół par. p.w. Narodzenia NMP, ul. Farna, poł. XIV, XV, 1865-70, nr rej.: kl.IV-73/34/58 z 3.10.1958  zespół klasztorny franciszkanów, ul. Kaliska, poŁ. XIV-XVIII, nr rej.: kl.IV-73/35/58 z 3.10.1958: - kościół p.w. Ścięcia Głowy św. Jana - klasztor  pozostałości zamku i muru miejskiego, 1 poł. XIV, nr rej.: 120 z 1.06.1968  pozostałości murów miejskich, w domu ul. Kaliska 36, 1339, nr rej.: 1595 z 10.09.1974  dom, ul. Kaliska 29, 1 poł. XIX, nr rej.: 412/154 z 9.01.1989  dom, ul. Kaliska 37, 1 poł. XIX, nr rej.: 504/245 z 4.05.1994  dom, Rynek (pl. Wolności) 17, drewn., 1768, nr rej.: kl.IV-73/89/56 z 30.07.1956  dom, Rynek 19, szach., pocz. XIX, nr rej.: 960/A z 5.03.1970  dom, ul. Zwierzyniec 6, 1 poł. XIX, nr rej.: 449/190 z 19.09.1990  wiatrak holender, 1903, nr rej.: 450 z 1.02.1969 Rataje  zespół dworski, 2 poł. XIX, nr rej.: 387/129 z 2.09.1985: - dwór - park

Stanowiska archeologiczne W obrębie historycznego układu urbanistycznego Pyzdr zostały udokumentowane stanowiska archeologiczne, rozpoznane w trakcie różnych badań terenowych, zarówno powierzchniowych, jak i wykopaliskowych, a także nadzorów i interwencji. Świadczą one bogatej historii zasiedlenia tego terenu. Potwierdzają to stanowiska neolityczne, wczesno brązowe i średniowieczne. Zinwentaryzowane stanowiska archeologiczne występują głównie w obrębie terasy nadzalewowej Warty oraz na jej krawędziach i stokach.

Gmina Września Zabytki nieruchome Bardo  kościół par. p.w. św. Mikołaja, 1783, nr rej.: 950/A z 4.03.1970  zespół dworski i folwarczny, pocz. XIX: - dwór, nr rej.: 961/A z 5.03.1970 - park, nr rej.: 2159/A z 26.06.1989 i z 28.03.1997 - folwark, nr rej.: 2618/A z 28.03.1997: - wozownia - magazyn zbożowy - magazyn Białężyce  zespół dworski, 1908, nr rej.: 1730/A z 29.04.1975:

209

- dwór - park Chocicza Mała  park, k. XIX, nr rej.: 2061/A z 1.1986 Chocicza Wielka  park, XIX/XX, nr rej.: 2060/A z 1.1986 Chwalibogowo  zespół pałacowy, XIX, nr rej.: 1452/A z 8.06.1973: - pałac - park Gozdowo  kościół par. p.w. śś. Filipa i Jakuba, 1881-83, nr rej.: 343/Wlkp/A z 12.06.2006  cmentarz kościelny, nr rej.: j.w.  ogrodzenie z bramkami, 4 ćw. XIX, nr rej.: j.w.  organistówka, 1909, nr rej.: j.w. Grzybowo  kościół par. p.w. św. Michała, drewn., 1757, nr rej.: 2465/A z 14.03.1933  kaplica cmentarna, 1930, nr rej.: 1731/A z 30.04.1975 - zespół dworski, 1 poł. XIX, XIX/XX, nr rej.: 2200/A z 28.09.1990: - dwór - park Grzymisławice  park, k. XIX, nr rej.: 2104/A z 28.11.1986 Gulczewo  zespół pałacowy, k. XIX, nr rej.: 1732/A z 30.04.1975: - pałac - park Gutowo  zespół dworski, nr rej.: 1733/A z 30.04.1975: - dwór, 1895 - park, XIX Kaczanowo  kościół par. p.w. św. Marcina, drewn., 1763-65, nr rej.: 952/A z 5.03.1970 Kawęczyn  park dworski, XIX , nr rej.: 2082/A z 28.04.1986 Marzenin  kościół par. p.w. św. Mikołaja, 1846-48, nr rej.: A-30/Wlkp z 31.05.2000  cmentarz kościelny, nr rej.: j.w.  park, k. XIX, nr rej.: 2079/A z 28.03.1986 Nowa Wieś Królewska  kościół par. p.w. św. Andrzeja, drewn., 2 poł. XVI, nr rej.: 2534/A z 1.08.1956 Ostrowo Szlacheckie  zespół pałacowy: - pałac, 1910, nr rej.: 1773/A z 15.12.1977 - park, XIX/XX, nr rej.: j.w. - kurnik, 1916, nr rej.: 2637/A z 2.04.1998 Radomice  zespół dworski, nr rej.: 2643/A z 19.05.1998: - dwór, 2 poł. XIX, 1900

210

- park, 2 poł. XIX Sędziwojewo  wiatrak koźlak, 1822, nr rej.: 1752/A z 13.09.1976 (przeniesiony skansen w Dziekanowicach) Sołeczno  park pałacowy, XIX, nr rej.: 1525/A z 1.06.1974  wiatrak koźlak, k. XIX, nr rej.: 1771/A z 12.07.1977 (przeniesiony skansen w Dziekanowicach) Węgierki  zespół d. kościoła ewangelickiego, 1907-11, nr rej.: 2096/A z 12.08.1986: - kościół, ob. rzym.-kat.par. p.w. Serca Pana Jezusa - cmentarz - pastorówka, ob. plebania - ogród  zespół pałacowy: - pałac, 3 ćw. XIX, nr rej.: 1527/A z 1.06.1974 - park ze stawem, poł. XIX, nr rej.: 2096/A z 12.08.1986 (dec. zespół kościoła ewang.) Wódki  zespół dworski, nr rej.: 2196/A z 11.06.1990: - dwór, poł. XIX, 1920 - park, XIX – XX - kaplica grobowa rodziny Cegielskich, 1936 Września  historyczny układ urbanistyczny, XIV - XIX, nr rej.: 295/Wlkp/A z 19.04.2006  kościół par. p.w. św. Stanisława Biskupa, ul. Kościelna 7, poł. XV, 1792, 1881-87, nr rej.: 2466/A z 14.03.1933  kościół ewangelicki, ob. rzym.-kat. par. p.w. Świętego Ducha, ul. Kościuszki 27, 1894, nr rej.: 2293/A z 8.12.1993  kaplica, ob. kościół par. p.w. Świętego Krzyża, ul. Świętokrzyska 18, drewn., 1664, nr rej.: 721/Wlkp/A z 6.05.1970 i z 2.12.2008  cmentarz kościelny, nr rej.: j.w.  zespół pałacowy, ul. Opieszyn : - pałac, 1870, nr rej.: 966/A z 5.03.1970 - park, ob. miejski, XVIII-XIX, nr rej.: 2118/A z 10.04.1987  ratusz, ob. UMiG, ul. Ratuszowa 1, 1909-10, nr rej.: 191/Wlkp/A z 28.06.2004  willa starosty, ul.Chopina 9, 1913-15, nr rej.: 385/Wlkp/A z 25.07.2006  szkoła, ul. Dzieci Wrzesińskich 2, poł. XIX, nr rej.: 1596/A z 10.09.1974  wozownia, w zespole koszar, ul. Kościuszki, 1910, nr rej.: 2586/A z 26.03.1996  kamienica z oficynami, ul. Warszawska 5, 1905, nr rej.: 2569/A z 28.12.1995  dom, ul. Warszawska 10, 1 poł. XIX, nr rej.: 967/A z 5.03.1970  dom, ul. Warszawska 15, XIX, nr rej.: 2173/A z 20.02.1989  Wyższa Szkoła Miejska, ob. LO, ul. Witkowska 1, 1911, nr rej.: 798/Wlkp/A z 25.05.2010

Stanowiska archeologiczne Obszar gminy Września został rozpoznany archeologicznie. Najstarsze ślady osadnictwa pochodzą z epoki kamienia - z mezolitu i neolitu, rozwój następuje w epoce brązu i wczesnej epoce żelaza, w czasach kultury przeworskiej i kultury łużyckiej. Intensywne osadnictwo ma miejsce też we wczesnym średniowieczu. Na terenie gminy znajdują się zewidencjonowane stanowiska archeologiczne, które grupują się w kilku partiach omawianego obszaru. Na terenie gminy znajduje się stanowisko archeologiczne – grodzisko wczesnośredniowieczne w Grzybowie, wpisane do rejestru zabytków pod nr 17467/A decyzją z dnia 05. 03.1976 r. Objęte ono jest ścisłą ochronią

211 konserwatorską. Dla jego ochrony istnieje konieczność zakazu prowadzenia wszelkich robót budowlanych oraz przemysłowych na terenie w/w stanowiska, a prace porządkowe prowadzone w jego obrębie wymagają uzgodnienia z WWKZ.

Gmina Chocz Zabytki nieruchome Chocz  układ urbanistyczny oraz archeologiczne warstwy kulturowe, XV, nr rej.: 669/A z 15.04.1993  kościół par. p.w. NMP, 1629-34, 1790-1793, nr rej.: kl.IV-73/73/54 z 3.06.1954  pałac infułatów, ob. plebania, 1790, nr rej.: kl.IV-73/72/54 z 3.06.1954  zespół klasztorny reformatów, 1773: - kościół p.w. św. Michała, nr rej.: kl.IV-73/71/54 z 2.06.1954 - klasztor, nr rej.: kl.IV-73/70/54 z 2.06.1954 Nowa Kaźmierka  dom nr 29, drewn., 1727, nr rej.: 483/A z 4.08.1986

Stanowiska archeologiczne Na terenie gminy Chocz znajduje się 1 stanowisko archeologiczne wpisane do rejestru zabytków – cmentarzysko kultury przeworskiej w Starej Kaźmierce. Jest to stanowisko archeologiczne, na terenie, którego odkryty został cenny materiał zabytkowy w postaci ceramiki naczyniowej i przedmiotów metalowych. Obiekt posiada dużą wartość naukową. Na terenie gminy zarejestrowano kilka skupisk stanowisk archeologicznych. Stanowiska pradziejowe położone są głównie przy krawędzi doliny rzeki Prosny, przeważnie na terasie zalewowej Prosny oraz na krawędziach małych dolin rzecznych rozcinających poziome terasy. Na wysoczyznach występuje mniej pradziejowych stanowisk archeologicznych, przy czym zawsze występują one w bliskim sąsiedztwie cieków lub ich dolin. Najstarsze ślady osadnictwa związane są z epoką kamienia – neolitem. Osadnictwo ludzkie w pradziejach koncentrowało się między innymi w rejonie miejscowości Nowolipsk, Olesiec, Chocz, Kuźnia i Piła. Zarejestrowano tu ślady osadnictwa z okresu neolitu, osady kultury łużyckiej z epoki brązu i kultury przeworskiej z okresu wpływów rzymskich a także z okresu wczesnego średniowiecza. Na uwagę zasługuje cmentarzysko w Starej Kaźmierce datowane na przełom neolitu i wczesnej epoki brązu. Pozostałości po osadnictwie kultury łużyckiej i kultury przeworskiej zarejestrowano również w okolicach Nowej Kaźmierki, Kwilenia oraz Niniewa. Osadnictwo kultury łużyckiej występujące w połączeniu z materiałami rzymskimi i wczesnośredniowiecznymi, koncentruje się głównie na piaszczystych wydmach lub stokach dolin. W okresie wczesnego średniowiecza zajmowane są nie tylko rejony dolin rzecznych, ale i tereny wysoczyzny. W tym czasie kształtuje się obecny układ miejscowości takich jak: Chocz, Olesiec, Kuźnia i Niniew. Stanowiska średniowieczne i nowożytne występujące w pobliżu obecnych miejscowości wyznaczają ich najstarszą metrykę.

Gmina Czermin Zabytki nieruchome Broniszewice  zespół pałacowy, nr rej.: 269/Wlkp/A z 22.12.1992 i z 11.01.2006: - pałac, 1892 - park, 2 poł. XIX Czermin  kościół par. św. Jakuba, drewn., 1 poł. XVIII, nr rej.: Kl.IV-73/66/54 z 19.V.1954 oraz 580/A z 22.01.1991  plebania, 1 poł. XIX, nr rej.: 1606/A z 16.09.1974  zespół dworski, nr rej.: 311/Wlkp/A z 28.04.2006: - dwór, pocz. XX

212

- park, 2 poł. XIX Grab  zespół pałacowy, nr rej.: 310/Wlkp/A z 21.10.1968 i z 28.04.2006: - pałac, 1850 - oficyna, 1810-20 - park, 1 ćw. XIX, 1935 Pieruchy  zespół dworski, ok. 1850, nr rej.: 516/A z 25.04.1989: - dwór - pozostałości parku Psienie-Ostrów  dwór, 1890, nr rej.: 755/A z 10.12.1998 Skrzypnia  dwór, 2 poł. XIX, nr rej.: 504 z 8.08.1988 Wieczyn  zespół kościoła parafialnego, na terenie parku dworskiego, nr rej.: 793/Wlkp/A z 13.05.2010 : - kościół p.w. Najświętszego Serca Pana Jezusa, 1919-11 - plebania, 1910-11 - park i ogród plebański, 2 poł. XIX Żegocin  kościół par. p.w. NMP Wniebowziętej, drewn., XVIII, nr rej.: AK.I.11a/211 z 31.03.1933 oraz 550/A z 31.12.1991  zespół pałacowy: - pałac, XVIII, 1840, nr rej.: 1608/A z 16.09.1974 - park, XVIII/XIX, nr rej.: 633/A z 13.12.1991

Stanowiska archeologiczne Na terenie gminy znajduje się 220 stanowisk archeologicznych rozmieszczonych w jej różnych częściach.

Gmina Gizałki Zabytki nieruchome Szymanowice  kościół par. p.w. św. Jana Chrzciciela, 1881-82, nr rej.: 851/Wlkp/A z 28.11.2011  cmentarz kościelny, j.w.

Stanowiska archeologiczne Obszar gminy Gizałki został rozpoznany archeologicznie. Na jej terenie znajdują się zewidencjonowane stanowiska archeologiczne.

Gmina Nowe Miasto nad Wartą Zabytki nieruchome Boguszyn  zespół dworski: - dwór, k.XIX, nr rej.: 2077/A z 18.02.1986 - park, 1 poł. XIX, nr rej.: 1999/A z 7.06.1985 - brama wjazdowa, 1905, nr rej.: 2086/A z 11.04.1986 Chocicza  zespół pałacowy: - pałac, 1920, nr rej.: 2070/A z 20.02.1986

213

- park, XIX-XX, nr rej.: 1998/A z 7.06.1985 Dębno  kościół par. p.w. NMP Wniebowziętej, 1447, nr rej.: 2483/A z 11.03.1931  dzwonnica, 1829, nr rej.: 231/A z 9.09.1968  zespół pałacowy: - pałac, ob. ruina, 1877, 1902, nr rej.: 2178/A z 4.09.1989 - mauzoleum rodziny Cohnów, 2 poł. XIX, nr rej.: j.w. - park, 2 poł. XIX, nr rej.: 2062/A z 25.02.1986 Klęka  zespół pałacowy: - pałac, 1870, pocz. XX, nr rej.: 1393/A z 24.02.1973 - park, 2 poł. XIX – XX, nr rej.: 2034/A z 4.11.1985 - aleja brzozowa, nr rej. 2093 z 23.05.1986 Kruczyn  dwór, pocz. XX, nr rej.: 2074/A z 20.02.1986 Nowe Miasto nad Wartą  kościół par. p.w. Świętej Trójcy, 2 poł. XIV, XVI, XVII, nr rej.: 2484/A z 14.02.1950  d. plebania, szach., 1 poł. XIX, nr rej.: 983/A z 6.03.1970  dom, ul. Poznańska 7, k. XIX, nr rej.: 2076/A z 24.02.1986  dom, Rynek 1, szach., 1 poł. XIX, nr rej.: 984/A z 6.03.1970  dom, Rynek 14, szach., 1 poł. XIX, nr rej.: 985/A z 6.03.1970  dom, Rynek 21, 1 poł. XIX, nr rej.: 986/A z 6.03.1970  spichrz, w d. porcie rzecznym, mur.-szach., 1 poł. XIX, nr rej.: 1906/A z 12.04.1983  most, przez zalew Warty, 1909, nr rej.: 1903/A z 14.01.1983 Skoraczew  zespół dworski: - dwór, pocz. XIX, 1029, nr rej.: 119/Wlkp/A z 20.02.2003 - folwark (układ przestrzenny), XIX, nr rej.: j.w. - park, XIX, nr rej.: 1984/A z 18.12.1984 i z 14.01.2003 Szypłów  zespół pałacowy, XVIII-XIX, nr rej.: 1523/A z 1.06.1974: - pałac - park

Stanowiska archeologiczne Na terenie gminy znajduje się 20 stanowisk archeologicznych, ponadto zarejestrowano na podstawie badań powierzchniowych w ramach akcji Archeologiczne zdjęcie Polski kolejne 155 stanowisk.

11.7 Stan środowiska w poszczególnych gminach znajdujących się w obszarze koncesji Pyzdry gmina Jarocin Jakość wód powierzchniowych Stan czystości wód powierzchniowych badany był w punktach pomiarowo-kontrolnych sieci regionalnej: na Lubieszcze w Golinie i Brzoskowie, na Lutyni w Bachorzewie, Parzewni oraz Wyszkach i Wilczy w gm. Kotlin. Charakter zanieczyszczeń wskazuje, że ich źródłem mogą być niekontrolowane zrzuty ścieków bytowo- gospodarczych, niedostatecznie oczyszczone wody pościekowe i zanieczyszczony związkami biogennymi spływ powierzchniowy z pól uprawnych. Stan ten jest wynikiem kierowania do rzek zbyt dużych ładunków zanieczyszczeń, przekraczających zdolność ich samooczyszczania.

214

Miejscowości omawianego obszaru zostały w większości zwodociągowane. Budowie sieci wodociągowej nie towarzyszyły jednak rozwiązania zapewniające ochronę wód (sieć kanalizacyjna, oczyszczalnia ścieków) Część miejscowości posiada jedynie kanalizację deszczową (bez osadników), z której zrzuty przyjmują płynące w pobliżu małe cieki. Na terenach nieskanalizowanych ścieki gromadzone są w szambach, skąd wozami asenizacyjnymi dowożone są do oczyszczalni (Cielcza, Witaszyce). Ścieki oczyszczone z oczyszczalni w Cielczy w ilości 12.500 m3/d zrzucane są rowem do rzeki Lipinki W okresie przepływów niskich, ilość kierowanych do Lipinki podczyszczonych ścieków jest niekiedy wyższa od ilości płynącej w niej wody. Skutkiem tego jest katastrofalny stan czystości wód rzeki (ścieki 0,10 m3/s). Jakość wód powierzchniowych silnie obniżają niekontrolowane zrzuty ścieków bytowo gospodarczych z terenów wiejskich. Świadczą o tym wyniki badań wód Lubieszki w punkcie pomiarowo-kontrolnym w Golinie. Zrzuty wód pościelowych i ścieków są bardzo uciążliwe dla stanu sanitarnego omawianego obszaru jak: Lubieszki, Lipinki, Kanału Obry. Małe przepływy cieków, nie gwarantują korzystnego stopnia rozcieńczenia zanieczyszczeń umożliwiającego samooczyszczanie ich wód. Okresowo jakość wody obniżają zanieczyszczone odcieki drenarskie oraz wody spływu powierzchniowego z pól uprawnych, zawierające związki biogenne.

Jakość wód podziemnych Na terenie gminy nie ma punktów zakwalifikowanych do krajowej sieci monitoringu wód podziemnych. W ramach badań w sieci regionalnej w roku 1997 na zlecenie byłego Urzędu Wojewódzkiego w Kaliszu prowadzono analizy wód z następujących ujęć:  czwartorzędowych: Cielcza (głęb. 19,0 m), Wilkowyja (głęb. 23,0 m),  trzeciorzędowych: Jarocin-JFM (głęb. 175,0 m), Jarocin-Szpital (głęb. 170,0 m), Witaszyce-Lenwit (głęb. 160,0 m) W latach 1995-96 do monitoringu włączono punkty poboru wody z wodociągów w miejscowościach: Wilkowyja, Zakrzew, Roszkow, Kąty, Jarocin, Dąbrowa i Potarzyca, Bielejewo. Jakość badanych wód przedstawia się następująco:  wody z utworów czwartorzędowych w międzyrzeczu Warta – Prosna – Lutynia i ciągu dolin kopalnych w rejonie Góry i Goliny oznaczały się w większości II klasą czystości. Do klasy III kwalifikowały się wody z ujęć w Wilkowyi i Gąsiorowie; a poza klasami cechowały się wody z ujęć w Komorznu (Cd, mętność), Cielcza (NH4, fosforany, Cd, siarczki, Fe, Mn, sucha pozostałość), Jaraczewo i Potarzyca (Fe, Mn, Cd);  wody z utworów trzeciorzędowych oznaczały się klasą Ib w rejonie na zachód od Jarocina, II klasą w rejonie Jaraczewo – Jarocin – Witaszyce – Kotlin, a klasą III (Fe, NH4, mętność, utlenialność) w ujęciach Witaszyce i Stęgosz;  wody z utworów jurajskich oznaczały się Ib i II klasą czystości. Natomiast obecnie do sieci regionalnej należą punkty przedstawione w raporcie za 2001 rok:  Jarocin (94) – II klasa (wody średniej jakości)  Kotlin (95) – II klasa (wody średniej jakości)  Wilkowyja (93) – III klasa (wody niskiej jakości)  Stęgosz (73) – III klasa (wody niskiej jakości)  Śmiełów (74) – III klasa (wody niskiej jakości)  Gąsiorów (75) – III klasa (wody niskiej jakości)

Jakość powietrza Główne źródła emisji substancji do powietrza stanowią zakłady produkcyjne, kotłownie oraz ruch komunikacyjny, a więc sektor przemysłowy, komunalny i transportowy. Wśród substancji emitowanych przez zakłady przemysłowe zlokalizowane na terenie Jarocina przeważają zanieczyszczenia charakterystyczne dla procesów spalania paliw do celów energetycznych i technologicznych, czyli dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek węgla i pyły. Wielkość emisji zależy od ilości i jakości używanego paliwa, wyposażenia w urządzenia oczyszczające gazy odlotowe oraz skuteczność działania tych urządzeń. Większość zakładów na terenie miasta i gminy ma

215 uregulowaną stronę formalno-prawną w zakresie odprowadzania substancji do powietrza, tj. posiada ważne pozwolenie na emisję. Nie wszystkie natomiast dysponują urządzeniami służącymi ograniczeniu emitowanych substancji. Niektóre jednak zakłady pozostające w ewidencji WIOŚ przekraczają warunki określone w pozwoleniu na emisję gazów lub pyłów do powietrza. Duży wpływ na stan czystości powietrza ma także emisja niska, która pochodzi z lokalnych kotłowni, palenisk indywidualnych oraz Śródków transportu. Lokalne systemy grzewcze i piece domowe praktycznie nie posiadają jakichkolwiek urządzeń ochrony powietrza. Wielkość emisji z tych źródeł jest trudna do oszacowania i wykazuje zmienność sezonową (związaną z okresem grzewczym). Obowiązek uzyskania pozwoleń emisyjnych nie dotyczy również zarządców dróg, mimo, że emisja substancji generowana przez ruch transportowy ma istotny udział w wielkości globalnej emisji. Brak obwodnic w miejscowościach ewidentnie wiąże się z kumulowaniem się substancji emitowanych przez środki lokomocji z emisją z sektora przemysłowego i komunalnego. Emisja komunikacyjna stwarza zagrożenie w pobliżu dróg o dużym natężeniu ruchu kołowego, oddziaływująca niekorzystnie na uprawy polowe. Zanieczyszczenia komunikacyjne (tlenek i dwutlenek węgla, tlenki azotu, węglowodory, pyły z metalami ciężkimi) pogarszają też jakość powietrza atmosferycznego oraz wpływają na wzrost stężenia ozonu w troposferze. Istotne znaczenie ma również zapylenie powstające na skutek ścierania się opon i nawierzchni dróg. Badania wieloletnie WIOŚ wykazują systematyczny spadek wielkości emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych w obrębie powiatu jarocińskiego, a tym samym w mieście i gminie Jarocin. Wielkość imisji substancji w powietrzu określa jego jakość. Jest ona oceniana w oparciu o badania monitoringowe prowadzone w sieci krajowej, regionalnej i lokalnej. Monitoring jakości powietrza atmosferycznego w powiecie prowadzony jest przez m.in. stacje pomiarową w Jarocinie. Stężenia substancji oznaczane są metodami manualnymi na podstawie pomiarów automatycznych, w zakresie dwutlenku siarki, dwutlenku azotu i pyłu zawieszonego; wykorzystywana jest również metoda pasywna. Wyniki badań monitoringowych odzwierciedlające stan jakości powietrza w roku 2002 prezentuje tabela poniżej.

Tabela nr 24 Stan jakości powietrza w roku 2002 w gm. Jarocin. Stężenie średnioroczne substancji w powietrzu Lokalizacja stacji pomiarowej (imisja) [mg/m3] SO2 NO2 pył PM 10 Jarocin 9,3 32,2 37,0 (pomiar pyłu zawieszonego metodą wagową, WSSE)

Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdza się, że wartości odniesienia dla stężeń mierzonych substancji nie są przekraczane, przy czym najbardziej znacząca jest emisja dwutlenku azotu i pyłu. Analiza poziomu stężeń obserwowanych na stacji w latach 1999-2002 wykazuje systematyczny spadek poziomu emisji.

Jakość gleb Według raportu Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska i Stacji Chemiczno - Rolniczej Oddział w Poznaniu nt. Zasobność I zanieczyszczenie gleb Wielkopolski stan na rok 2000” odczyn gleb terenów rolnych powiatu na tle gleb województwa przedstawia się jak niżej (udział w % poszczególnych typów gleb w ogólnej powierzchni użytków rolnych):

Tabela nr 25 Odczyn gleb terenów rolnych powiatu jarocińskiego. Wyszczególnienie b. kwaśne kwaśne l. kwaśne obojętne Zasadowe Województwo 16 30 30 18 6 Powiat 7 26 43 18 6 Jarocin 11 25 38 17 9

Tabela nr 26 Średnia zawartość metali ciężkich w glebach gminy Jarocin. Średnia zawartość całkowita w mg/kg Wyszczególnienie Pb Zn Cu Ni Cd S-SO4 Jarocin 12,5 27,0 6,9 3,3 0,16 2,45

216

Tabela nr 27 Zasobność gleb w poszczególne przyswajalne składniki pokarmowe (% udziału poszczególnych typów gleb w ogólnej powierzchni użytków rolnych) Zawartość Wyszczególnienie Składnik b. niska niska średnia wysoka b. wysoka P2 O5 0 4 16 24 56 Jarocin K2 O 2 17 39 19 23 Mg O 16 42 32 7 3 P2 O5 1 10 23 23 43 Powiat K2 O 11 31 35 13 10 Mg O 15 35 34 10 6 P2 O5 4 24 29 19 24 Województwo K2 O 22 35 24 10 9 Mg O 22 28 30 12 8

Hałas Pomiary poziomów hałasu wykonane na terenie powiatu jarocińskiego w 2002 roku wykazały, że emisja hałasu pochodząca od opomiarowanych dróg powiatowych była wysoka i osiągnęła poziom ponadnormatywny tj. powyżej 60 dB. Zebrane wyniki charakteryzują sytuację panującą w porze dziennej. Wysoka emisja hałasu wystąpiła na terenie miasta Jarocina przy ulicy Moniuszki, na której odnotowano natężenie hałasu 70,1 dB. W tym przypadku drogą przejeżdżało średnio blisko 500 pojazdów w ciągu godziny, z czego około 15 % to pojazdy ciężkie. W pobliżu ulicy Moniuszki znajduje się dworzec PKS, dlatego też na wysoki poziom hałasu wpływ mają szczególnie autobusy, które stanowiły ponad połowę ogólnej liczby pojazdów ciężkich. W drugim opomiarowanym punkcie na terenie miasta Jarocina przy ulicy Kościuszki odnotowano poziom hałasu - 64,9 dB. Natężenie ruchu było tu zdecydowanie mniejsze i wynosiło około 260 pojazdów w ciągu godziny, a udział transportu ciężkiego to około 8 % ogólnej liczby pojazdów. Charakter zabudowy, odległość między obiektem podlegającym ochronie akustycznej a jezdnią oraz udział pojazdów ciężkich w potoku przejeżdżających pojazdów mają decydujący wpływ na wartości poziomów dźwięku. W większości opomiarowanych punktów występuje zabudowa luźna, wielorodzinna, jednostronna. W otoczeniu dróg przebadanych akustycznie odległość pierwszej linii zabudowy od skraju jezdni jest bardzo mała, nie przekracza 5m (za wyjątkiem punktów w miejscowościach Witaszyce oraz w Jarocinie przy ulicy Kościuszki). System komunikacyjny stwarza zagrożenia dla stanu akustycznego środowiska głownie z tytułu transportu drogowego, w tym przede wszystkim ruchu tranzytowego pojazdów ciężkich. W Jarocinie największe potencjalne zagrożenie hałasem występuje, zatem wzdłuż dróg krajowych, w tym w szczególności drogi nr 11, oraz dróg wojewódzkich, obsługujących ruch ponadregionalny i regionalny. Znaczna część tych dróg przebiega przez tereny zabudowane, z których większość, to tereny o funkcji mieszkaniowej, wymagającej zapewnienia komfortu akustycznego. Sąsiedztwo wymienionych arterii komunikacji drogowej z obszarami wymagającymi zapewnienia właściwych standardów jakości stanu akustycznego środowiska powoduje, że obszary te należy sklasyfikować, jako miejsca potencjalnego zagrożenia hałasem komunikacyjnym drogowym. Najpoważniejszy problem stanowi przebiegająca przez centrum Jarocina i dzieląca miasto na dwie części, droga krajowa nr 11, przenosząca znaczny ruch tranzytowy. Droga ta przebiega także przez tereny zwartej zabudowy leżących w pobliżu Jarocina miejscowości: Mieszków, Cielcza, i Witaszyce. Natężenie ruchu na tej drodze obserwowane w centrum Jarocina wynosi ok. 20000 pojazdów/dobę, z udziałem ruchu tranzytowego wynoszącym ok. 70 %. Droga ta krzyżuje się w centrum miasta z drogą krajową nr 12 i drogą wojewódzką nr 443. W okresie od maja do października 1993 r. wojewódzki inspektorat ochrony środowiska przeprowadził badania wpływu hałasu drogowego i kolejowego na klimat akustyczny Jarocina. Pomiary przeprowadzono w porze dziennej, w 50 punktach miasta zlokalizowanych wzdłuż głównych tras komunikacyjnych i w 30 punktach na wysokości linii zabudowy mieszkaniowej oraz w 8 punktach przy liniach kolejowych. Badania te wykazały, że na całym badanym terenie występują przekroczenia wartości dopuszczalnych poziomu hałasu w środowisku.

217

W oparciu o wyniki badań sporządzono mapę akustyczną Jarocina. Najwyższe poziomy hałasu drogowego, przewyższające 75 dB zmierzono na całej długości ul. Poznańskiej oraz przy ul. Wojska Polskiego, na odcinku wylotowym w stronę Kalisza – obie ulice stanowią fragment drogi krajowej nr 11. Badania wykazały, że głównym źródłem uciążliwości akustycznej są samochody ciężarowe, głownie tzw. "TIR-y", zwykle jadące w kolumnach. Udział pojazdów ciężkich w ruchu wynosił średnio 23 %. Pomiary hałasu kolejowego wykazały, że poziom dźwięku na terenach położonych wzdłuż wszystkich objętych badaniami linii wynosił od 68,5 dB do 79,5 dB. W roku 2000 wojewódzki inspektorat ochrony środowiska przeprowadził badania poziomów hałasu wzdłuż drogi krajowej nr 12 m.in. w miejscowości Witaszyce. W miejscowości wybrano po dwa przekroje pomiarowe i we wszystkich z nich zarejestrowano poziomy równoważne dźwięku dla pory dziennej w granicach 73 – 75 dB.

Pola elektromagnetyczne Na terenie gminy Jarocin nie ma obiektów nadawczych radiowo-telewizyjnych. W ostatnich latach nastąpił rozwój nowych technik telekomunikacyjnych i rozwój sieci telefonii komórkowej. Elementem tej sieci są stacje bazowe telefonii komórkowej należące do Polskiej Telefonii Cyfrowej sp. z o.o., POLKOMTEL. S.A. i Polskiej Telefonii Komórkowej „CENTERTEL” Sp. z o.o. Według dostępnych danych szacuje się, że na terenie gminy znajdują się następujące stacje bazowe telefonii komórkowej:  Stacja bazowa telefonii komórkowej na kominie PEC położonym w Jarocinie przy ul. Węglowej,  Stacja bazowa telefonii komórkowej na działce nr 17 położonej w Tarcach,  Stacja bazowa telefonii komórkowej na działce nr 495/2 położonej w Jarocinie przy ul. Sportowej,  Stacja bazowa telefonii komórkowej na istniejącym budynku mieszkalnym w Jarocinie przy ul. Kasztanowej,  Stacja bazowa telefonii komórkowej na terenie Przedsiębiorstwa Robot Drogowych w Jarocinie przy ul. Poznańskiej 71a; Przez obszar gminy przebiegają linie elektroenergetyczne wysokiego napięcia 110 kV relacji: Konin – Jarocin, Pleszew – Jarocin, Jarocin – Koźmin. Na terenie miasta znajdują się dwie stacje energetyczne rozdzielcze 110/15 kV – GPZ Jarocin Wschód, w Jarocinie ul. Batorego, GPZ Jarocin Południe w Jarocinie, ul Notecka, GPZ, do których prąd jest doprowadzany powyższymi liniami wysokiego napięcia. Ze stacji rozdzielczych doprowadzane są linie średniego napięcia 15 kV, które doprowadzają prąd do stacji transformatorowych 15/0,4 kV znajdujących się w poszczególnych miejscowościach. Przy pomocy tych stacji napięcie 15 kV transformowane jest na niskie napięcie 380 V i 230 V, a więc takie, na jakim pracują urządzenia odbiorcze większości konsumentów energii elektrycznej. Wszystkie jednostki osadnicze wyposażone są w energię elektryczną. Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna nie prowadziła pomiarów pól elektromagnetycznych wokół linii elektroenergetycznych. Natomiast według danych literaturowych pomiary pól elektromagnetycznych wskazują na to, że pod liniami 110 kV i 230 kV mogą być przekroczone dopuszczalne poziomy pol elektromagnetycznych określone dla terenów zabudowy mieszkaniowej. W związku z tym pod liniami 110 kV i 220 kV i w bezpośrednim ich sąsiedztwie należy unikać lokalizacji takiej zabudowy, lub jej planowaną lokalizację poprzedzić pomiarami pól elektromagnetycznych w środowisku. W ramach rozwoju sieci przesyłowej realizuje się wzmocnienie krajowego systemu elektroenergetycznego poprzez budowę nowej dwutorowej linii elektroenergetycznej o napięciu 400 kV. Fragment linii 400 kV przebiega przez południowo-zachodnią część gminy Jarocin. Z prowadzonych obliczeń wynika, że realizacja inwestycji wymaga zachowania w jej sąsiedztwie terenu wolnego od zabudowy mieszkaniowej o szerokości do 56 m (po 28 m od osi linii). Dokładna szerokość tej strefy powinna zostać wyznaczona po opracowaniu projektów budowlanych linii 400 kV. gmina Żerków Jakość wód powierzchniowych Rzeka Prosna będąca największym lewobrzeżnym dopływem środkowej Warty, leży we wschodniej części gminy i w przeważającej części wyznacza granicę administracyjną omawianego terenu. W 2005 roku jakość wód Prosny badana była w 9 punktach. W gminie Zerków znajduje się jeden punkt pomiarowy – Ruda Komorska ujście do Warty.

218

Klasa elementów fizyczno-chemicznych: jeden lub więcej badanych wskaźników jakości wód wchodzących w skład elementów fizykochemicznych przekracza wartości określone w załącznikach nr 1-4 do rozporządzenia dla klasy II. Klasa elementów biologicznych – III. Wynik klasyfikacji potencjału ekologicznego w punkcie pomiarowo – kontrolnym: potencjał ekologicznie umiarkowany. Wynik klasyfikacji stanu chemicznego w punkcie pomiarowo – kontrolnym: stan chemiczny nieosiągający dobrego. Wynik klasyfikacji potencjału ekologicznego w jednolitej części wód: potencjał ekologiczny umiarkowany. Wynik klasyfikacji stanu chemicznego w jednolitej części wód: stan chemiczny nieosiągający dobrego. Wynik oceny stanu wód w jednolitej części wód: stan zły. Przez środkowo-wschodnią część gminy przepływa rzeka Lutynia, która podobnie jak Prosna jest dopływem Warty. Lutynia jest badana w czterech punktach pomiarowych, z których jeden znajduje się na trenie gminy Zerków – Śmiełów, ujście do Warty. Klasa elementów fizyczno-chemicznych: jeden lub więcej badanych wskaźników jakości wód wchodzących w skład elementów fizykochemicznych przekracza wartości określone w załącznikach nr 1-4 do rozporządzenia dla klasy II. Klasa elementów biologicznych – II. Wynik klasyfikacji stanu ekologicznego w punkcie pomiarowo-kontrolnym: stan ekologiczny umiarkowany. Wynik klasyfikacji stanu chemicznego w punkcie pomiarowo-kontrolnym: stan chemiczny nieosiągający dobrego. Wynik klasyfikacji stanu ekologicznego w jednolitej części wód: stan ekologiczny umiarkowany. Wynik klasyfikacji stanu chemicznego w jednolitej części wód: stan chemiczny nieosiągający dobrego. Wynik oceny stanu wód w jednolitej części wód: stan zły.

Jakość wód podziemnych Tabela nr 28 Wyniki monitoring wód podziemnych na terenie gminy Żerków. Nr punktu w Numer Głębokość Miąższość Zagospoda Klasa wód sieci Lokalizacja Stratygrafia JCWPd otworu izolacji rowanie regionalnej 2004 2005 2006 73 73 Stęgosz Tr 120,0 81,0 ZW IV IV III 74 73 Śmiełów Q 144,0 64,0 ZW IV IV - 75 73 Gąsiorów J 21,0 0,0 BZ IV IV -

Jakość powietrza Na terenie gminy prowadzone są przez Delegatur w Kaliszu WIOŚ w Poznaniu, badania imisji dwutlenku siarki i azotu na terenach pozamiejskich z zastosowaniem systemu PASS, tj. pasywnego systemu pobierania powietrza. Celem określenia jakości powietrza w pobliżu dużego skupiska leśnego (Żerkowsko- Cieszewski Park Krajobrazowy), stanowisko pomiarowe zostało zlokalizowane na terenie Przepompowni II w Żerkowie. Stężenie zanieczyszczeń w powietrzu atmosferycznym na obszarze Gminy jest związane ze stopniem koncentracji źródeł emisji zanieczyszczeń i wielkością emisji, warunkami rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń oraz wpływem zanieczyszczeń pochodzących spoza gminy. Ocena stanu zanieczyszczenia powietrza wykonywana jest w oparciu o wyniki badań monitoringowych prowadzonych w punktach pomiaru zanieczyszczeń powietrza oraz poprzez wykorzystanie wyników badań z innych stref. Jakość powietrza na obszarze strefy kalisko - jarocińska jest stabilna i nie ulegała większym zmianom w okresie 2004–2009. Przy wyraźnej, systematycznej redukcji emisji przemysłowej coraz większego znaczenia nabiera emisja z sektora komunalnego - lokalnych kotłowni, indywidualnych gospodarstw i zakładów usługowych oraz środków transportu. Strefa kalisko - jarocińska, na obszarze, której leży Gmina Żerków, w ocenie za rok 2008, została zaliczona do klasy A wg kryteriów dla ochrony zdrowia ze względu na wszystkie zanieczyszczenia, a C według kryteriów ochrony roślin ze względu na ozon (strefa dla tego kryterium obejmuje całe województwo).

Jakość gleb Jednym z podstawowych wskaźników oceny przydatności gleb rolnych jest odczyn gleb. Zależy on od rodzaju skały macierzystej, składu granulometrycznego gleby, warunków przyrodniczych oraz zabiegów

219 agrotechnicznych. Na terenie gminy występuje ok. 30 % gleb kwaśnych i 51,7 % lekko kwaśnych. Odczyn środowiska glebowego wpływa w znacznym stopniu na życie roślin, mikroorganizmów i fauny glebowej. Decyduje tym samym o aktywności biologicznej gleby. Kwaśne odczyny gleb, powodują obniżanie plonowania roślin jak również ułatwiają przyswajanie przez rośliny metali ciężkich. Z odczynem gleb ściśle związana jest potrzeba ich wapnowania. Wapnowanie poprawiające właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne gleb jest zabiegiem agrotechnicznym, który powinien być stosowany na terenie gminy w dużym stopniu, gdyż jest ona w grupie gmin, w których gleby wymagające wapnowania w przedziale koniecznym i potrzebnym osiągnęły około 61% udziału gleb. W glebach na terenie gminy, stopień zanieczyszczenia kadmem, niklem, cynkiem i ołowiem, kształtuje się na poziomie zawartości naturalnej tych pierwiastków w glebie. Miedź natomiast występuje w I stopniu zawartości w glebie i wskazuje na podwyższoną wartość.

Tabela nr 29 Odczyn gleb na terenie gminy Żerków, wg. badań przeprowadzonych przez WIOŚ. Odczyn gleb Liczba bardzo lekko prób kwaśne obojętne zasadowe kwaśne kwaśne 1689 10,4 30,5 51,7 6,6 0,0

Hałas Podstawowymi źródłami emisji hałasu w Gminie są:  transport drogowy oraz kolejowy (hałas komunikacyjny),  obiekty prowadzące działalność gospodarczą (hałas przemysłowy). W gminie Żerków nie zostały wyznaczone punkty monitoringu hałasu komunikacyjnego. Dla dróg wojewódzkich Zarząd Dróg Wojewódzkich w 2005 r. przeprowadził badania przepustowości, uzyskując następujące wyniki pomiaru średniego dobowego ruchu w punktach pomiarowych na terenie Miasta i Gminy Żerków dla drogi nr 443:  Jarocin - Grab – pikietaż 0 km – 16,8 km: 2034 pojazdów samochodowych. Klimat akustyczny dla wybranych odcinków dróg określono za pomocą programu SON2. Obliczenia hałasu dokonano na wybranych odcinkach dróg wojewódzkich nr 188 oraz 190. Obliczenia dotyczyły pory dziennej rozumianej, jako przedział czasowy od godziny 6:00 do 22:00 oraz pory nocnej – od godziny 22:00 do 600. Na podstawie wyników stwierdzono, że występują przekroczenia hałasu na drogach wojewódzkich, związane jest to z dużym natężeniem ruchu. Ze względu na infrastrukturę miejską następuje chwilowy wzrost natężenia hałasu. Dużo większy ruch rejestruje się na trasie Żerków - Jarocin, który jest dość ważnym szlakiem komunikacyjnym prowadzącym do dużego ośrodka miejskiego, lecz brak jest pomiarów na tej drodze.

Pola elektromagnetyczne Anteny emitujące pola elektromagnetyczne zainstalowane są w mieście Żerków na istniejącej wieży, której właścicielem jest TP EmiTel Sp. z o.o. Wieża usytuowana jest na wzniesieniu, różnica poziomów między posadowieniem wieży, a najbliższymi zabudowaniami wynosi około 17 m. W zasięgu oddziaływania stacji nadawczych znajdujących się na wieży nie ma zabudowy mieszkaniowej.  Orange - GSM1800 / Polska, Żerkow, Dz. Nr 403 BTS ID: 1282,  Plus - UMTS / Polska, Żerkow, wieża TP są, BTS ID: 33768,  Plus - GSM900 / Polska, Lubinia Mała, Dz. Nr 519/12, BTS ID: 32674,  Plus - GSM900 / Polska, Żerkow, wieża TP S.A., BTS ID: 33768,  Era - GSM900 / Polska, Żerkow, Dz. Nr 403, BTS ID: 47128,  Era - GSM1800 / Polska, Żerkow, Dz. Nr 403, BTS ID: 47128,  Orange - GSM900 / Polska, Żerkow, działka nr 403, BTS ID: 1282. Na terenie gminy znajduje się linia elektroenergetyczna o napięciu 110 kv. Brak badań poziomu pól elektromagnetycznych na terenie gminy.

220 gmina Blizanów Jakość wód powierzchniowych Jakość wód Prosny monitorowana jest corocznie w 9 stałych punktach pomiarowo-kontrolnych, najbliżej w stosunku do gminy Blizanów punkt pomiarowy zlokalizowany jest w miejscowości Bogusław (gm. Gołuchów), tuż przy zachodniej granicy gminy. Stan wód rzeki Prosny w 2001 r. nie spełniał żądań żadnej z klas czystości, decyduje o tym jej zły stan sanitarny oraz przekroczenie norm dla biogenów (azot azotynowy). Po oddaniu w 2001r. grupowej oczyszczalni ścieków w Kucharach (gmina Gołuchów, powiat Pleszew) dla m. Kalisza i Nowych Skalmierzyc oraz oczyszczalni dla Ostrowa Wielkopolskiego, należy się spodziewać stopniowej poprawy czystości wód Prosny. Również stan czystości wód Czarnej Strugi (Bawół), drugiej co do długości rzeki przepływającej przez teren gminy Blizanów, klasyfikowany jest, jako nieodpowiadający normom. Na terenie gminy Blizanów nie ma jezior. Zasoby wód powierzchniowych gminy są niskie, dlatego w celu poprawy bilansu hydrologicznego, w ramach „małej retencji”, Urząd Gminy proponuje realizację zbiorników retencyjnych na rzece Czarna Struga (Bawół) we wsiach Jarantów Kolonia i Piskory. Zbiornik ten pełniłby również funkcję rekreacyjną i z dużym kompleksem leśnym, urozmaicona rzeźba terenu (wydmy), generowałyby rozwój strefy wypoczynkowej, wyznaczonej w „Stadium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy”. Warunkiem rozwoju tej funkcji w gminie jest doprowadzenie czystości wód Czarnej Strugi do II klasy czystości.

Jakość wód podziemnych Najbliżej położonym punktem krajowego monitoringu wód podziemnych jest punkt w Tursku – Bogusławiu na terenie gminy Gołuchów, 2 km na zachód od granicy gminy Blizanów. W otworze tym ocena jakości wody w latach 2000 – 2001 pozwala zakwalifikować je do klasy Ib. Punkty regionalnego monitoringu zlokalizowane są w Gołuchowie i w Jankowie (gm. Blizanów) a pomiary jakości wód dokonane w latach 2000 – 2001 pozwalały zaliczyć wody podziemne do II klasy. Charakterystyka jakości wód podziemnych na obszarze gminy przedstawia się następująco: Wody czwartorzędowe posiadają zróżnicowaną jakość. Wody II klasy czystości spotykamy w południowo- zachodniej i środkowej części gminy. Są to wody średniej jakości, zmienione antropogenicznie, zanieczyszczone, wymagające uzdatnienia (nadmiar żelaza, manganu, twardości i siarczanów). W północnej części gminy występują wody klasy I b, czyli wody wysokiej jakości, nieznacznie zanieczyszczone, odpowiadające wodom do celów pitnych i gospodarczych, możliwe jest ich okresowe uzdatnianie. Wody trzeciorzędowe zaliczane są w większości do wód wysokiej jakości klasy I b, występują one w zachodniej i północnej części gminy. We wschodniej części gminy wody mają średnią jakość, są słabo zanieczyszczone i nadają się do picia po uzdatnieniu. Wody kredowe i jurajskie występują w okolicach Blizanowa i Jastrzębnik. Wody tego poziomu możemy zaliczyć do wód wysokiej jakości klasy I b. Na wschód od tych miejscowości wody mają II klasę jakości, są zanieczyszczone i wymagają uzdatnienia.

Jakość powietrza Wg monitoringu prowadzonego przez WIOŚ w okresie X.2000r. - IX.2001r. stężenie średnioroczne podstawowych zanieczyszczeń powietrza (dwutlenek siarki, dwutlenek azotu, pył zawieszony) w gminie Blizanów nie przekraczała wartości dopuszczalnej. Imisja dwutlenku siarki wahała się w południowej części gminy (sąsiedztwo Kalisza)w przedziale 8 – 10 g/m3 , w północnej 6 – 8 g/m3 ( dopuszczalna wartość wg rozporządzenia MOŚZNiL z dnia 28 kwietnia 1998r. – 40 g/m3). Natomiast imisja dwutlenku azotu w części południowej gminy wynosiła 12,5 – 15,0 g/m3 a północnej 10,0 – 12,5 g/m3 (dopuszczalna wartość – 40 g/m3). Zastosowanie w dużych zakładach przemysłowych urządzeń do redukowania zanieczyszczeń, nowe technologie i zmiana nośnika energii powoduje redukcje emisji zanieczyszczeń. Większego znaczenia dla jakości powietrza nabiera w tej sytuacji emisja sektora komunalnego – lokalnych kotłowni, indywidualnych gospodarstw i zakładów usługowych oraz źródeł mobilnych.

221

Jakość gleb Z analizy map prawdopodobnego rozkładu zanieczyszczeń deponowanych przez opady atmosferyczne w okresie od X.2000 – IX.2001r. (wg IMGW – Poznań) wynika, że odczyn pH w opadach na terenie gminy wynosił od 5,75 do 6,00 (w woj. wielkopolskim opady roczne najbardziej zakwaszone , o odczynie pH około 5,1, wystąpiły w tym okresie w rejonie Poznania). W gminie Blizanów 15 % użytków rolnych stanowią gleby bardzo kwaśne (pH do 4,5), 39 % kwaśne (pH 4,6 do 5,5), 39 % lekko kwaśne (pH 5,6 do 6,8), 7% obojętne (pH 6,8 do 7,8). Brak gleb o odczynie zasadowym. Wg Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej w Poznaniu, w okresie od X.2000 do IX.2001r, depozycja siarczanów z opadem całorocznym na terenie gminy kształtowała się w przedziale 1750 – 2000 mg/m2, ołowiu 2,00 – 2,50 mg/m2 a azotanów 500 – 750 mg/m2.. Opad w/w związków na terenie gminy nie przekroczył dopuszczalnych wartości. Produkcja zdrowej żywności bezpiecznej dla człowieka wymaga rozpoznania stanu gleb użytkowanych rolniczo pod względem zanieczyszczenia metalami ciężkimi. Badania wykonane na terenie gminy wykazały, że zawartość metali ciężkich (kadm, ołów, nikiel, mangan, chrom, arsen, siarka) w glebach kształtuje się na poziomie zawartości naturalnej. Zasobność gleb, mierzona zawartością przyswajalnych form magnezu, fosforu, potasu, przedstawia się w gminie następująco:  gleby ze średnią zawartością magnezu-33% UR  gleby ze średnią zawartością fosforu-30% UR  gleby z niską zawartością potasu-36% UR Gleby pozostałych grup zasobności (bardzo wysoka, wysoka, niska, bardzo niska zawartość w/w makroelementów) stanowią mniejszy niż przedstawiony wyżej procent użytków rolnych.

Hałas Klimat akustyczny środowiska kształtują następujące podstawowe typy źródeł hałasu: komunikacyjne (drogowe, kolejowe, lotnicze), przemysłowe i komunalne. Najtrudniejszy problem, ze względu na obszar i liczbę osób objętych oddziaływaniem oraz praktyczne możliwości ograniczania, stanowią hałasy komunikacyjne, w szczególności drogowe. Drogą mogącą najbardziej wpływać na kształtowanie klimatu akustycznego gminy jest droga wojewódzka nr 442 relacji Kalisz – Września. Nie przeprowadza się badań wielkości hałasu na tej drodze, znane jest natomiast natężenie ruchu wynoszące średnio 3300 poj. rz./dobę (2000r.). Na terenie gminy nie prowadzono badań pomiaru hałasu przemysłowego, dlatego nie można określić jego wpływu na klimat akustyczny środowiska gminy. Występują wprawdzie zakłady, które mogą być źródłem hałasu, jak np. DREWPAL, identyfikacja tych źródeł wymagałaby jednak pełniej znajomości każdego podmiotu korzystającego ze środowiska, co przekracza zakres niniejszego opracowania. Tylko systematyczne kontrole, wynikające z kompetencji WIOŚ lub na skutek zgłoszonych interwencji, mogą wykluczyć działalność zakładów powodujących pogorszenie stanu środowiska lub zagrażającym zdrowiu czy życiu. Konflikty dotyczące hałasów mają zwykle charakter lokalny, a obowiązujące regulacje prawne oraz dostępne technologie i metody zmniejszania hałasu, umożliwiają skuteczną eliminację istniejących zagrożeń.

Pola elektromagnetyczne Na środowisko naturalne gminy negatywnie oddziaływać może promieniowanie związane z przebiegiem przez teren gminy następujących urządzeń liniowych:  Linii elektroenergetycznej 110 kV Konin – Kalisz. Największe natężenie pola elektrycznego występuje w miejscu gdzie zwis linii jest największy, najczęściej w środku przęsła, czyli w połowie odległości pomiędzy sąsiednimi słupami o równej wysokości. Pole to szybko maleje przy oddalaniu się od osi linii. Oddziaływanie napowietrznych linii energetycznych na ludzi związane jest z ewentualnym czasowym przebywaniem ludzi w polu elektromagnetyczny. Dlatego też na trasie przebiegu korytarza linii ani w bezpośrednim sąsiedztwie nie powinny być lokalizowane obiekty przeznaczone do stałego przebywania ludzi. W związku

222

z niemożnością dotrzymania standardów środowiska linia elektroenergetyczna 110 kV wymaga utworzenia obszaru ograniczonego użytkowania  Pasa ochronnego szerokości 500 m linii łączności teleradiowej relacji Poznań – Żerków – Kalisz – Łódź, przebiegającej w południowej części gminy, wzdłuż granicy z gminą Gołuchów. W pasie tym przesyłane są programy radiofoniczne, telewizyjne i telefonii wielokrotnej o znaczeniu krajowym i międzynarodowym  Lokalnej linii radiowej Lipe – Korzeniew. Łączność radiową z nową centralą cyfrową zainstalowaną w miejscowości Lipe, zapewnia antena kierunkowa o wysokości 7 m, pracująca z mocą promieniowania 1 Wata. Wyznaczono pas ochronny dla tej linii o kącie środkowym wynoszącym 30º i szerokości pasa max 1 km. Na terenie gminy nie są prowadzone żadne badania dotyczące oddziaływania promieniowania na zdrowie ludzi i na inne komponenty środowiska naturalnego. gmina Grodziec Jakość wód powierzchniowych Ocena jakości wód w województwie wielkopolskim została wykonana przez WIOŚ w oparciu o Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20 sierpnia 2008 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części powierzchniowych (Dz. U. Nr 162, poz. 1008) określając dla poszczególnych punktów pomiarowych oraz JCW, na podstawie wskaźników biologicznych i wspierających je wskaźników fizykochemicznych stan ekologiczny, a w przypadku wód wyznaczonych jako silnie zmienione lub sztuczne − potencjał ekologiczny. Badania realizowane w sieci diagnostycznej określiły również stan chemiczny wód. Wg danych WIOŚ Poznań od 2006r. nie prowadzono monitoringu wód na terenie gminy Grodziec. Wcześniejsze badania monitoringowe wykazały, że stan czystości wód powierzchniowych nie jest zadawalający. Na całej długości Czarnej Strugi utrzymywały się ponadnormatywne stężenia substancji biogennych (azotyny i fosforany), substancji łatwo rozkładalnych oraz miano Coli. Stan sanitarny rzeki nie wykazuje poprawy na przestrzeni ostatnich lat – tezę tę potwierdzają wyniki badań z 1998, 1990, 2000 oraz 2001 roku. Natomiast wartości substancji biogennych uległy pogorszeniu z II i III klasy czystości do wartości ponadnormatywnych w stosunku do roku 1998. Ze względu na typowo rolniczy charakter zlewni dużym źródłem zanieczyszczenia wód są spływy z pól oraz zanieczyszczenia pochodzenia rolniczego.

Jakość wód podziemnych Zanieczyszczenie wód podziemnych w największym stopniu zależy od głębokości zalegania oraz izolacji poziomu wodonośnego od powierzchni terenu oraz od lokalizacji potencjalnych źródeł zanieczyszczeń. Najbardziej zagrożone w gminie Grodziec, podobnie jak w całym kraju, są wody gruntowe w obrębie czwartorzędowego poziomu wodonośnego. Dobre właściwości filtracyjne skał słabo izolujących poziom wodonośny stwarzają warunki do migracji zanieczyszczeń z powierzchni terenu. Wody wgłębne, lepiej izolowane od powierzchni, charakteryzują się dobrą jakością. Zanieczyszczenie wód podziemnych może mieć charakter nieodwracalny, dlatego też ich ochrona ma znaczenie priorytetowe. Głównymi zagrożeniami dla jakości wód podziemnych w gminie są:  zanieczyszczenia obszarowe, których głównym źródłem jest rolnictwo (niewłaściwe stosowanie gnojowicy, nawozów sztucznych, środków ochrony roślin),  nieprawidłowe metody pozbywania się ścieków (rozsączkowanie nie oczyszczonych ścieków w gruncie lub świadome zakładanie nieszczelnych szamb),  nielegalne składowiska odpadów,  działalność gospodarcza.

Jakość powietrza W związku z tym, że na terenie gminy Grodziec nie ma uciążliwych zakładów przemysłowych emisja zanieczyszczeń do atmosfery nie stanowi dużego zagrożenia dla środowiska. Emitowane zanieczyszczenia pochodzą głównie z lokalnych kotłowni oraz ogrzewania mieszkań. Większość domów ogrzewana jest węglem

223 i właśnie tzw. „niska emisja” wpływa na stan powietrza atmosferycznego w gminie. Porównując stan powietrza na terenie omawianej gminy w stosunku do pozostałych na terenie powiatu konińskiego parametry w gminie Grodziec kształtują się bardzo korzystnie. Niemniej ze względu na walory krajobrazowe, planowany rozwój agroturystyki należałoby dążyć do stopniowego eliminowania węgla na korzyść paliw ciekłych (oleju opałowego) oraz gazu.

Jakość gleb Warunki glebowe na terenie gminy są niezbyt korzystne. Gleby gruntów ornych to przede wszystkim piaski całkowite, piaski naglinowe i gliny. Gleby wytworzone z piasków położone na wyniesieniach terenowych są to bardzo ubogie. Gleby wytworzone z pisków naglinowych i glin są to gleby o dużej przydatności rolniczej. Gleby murszowo-torfowe to przede wszystkim użytki zielone. Jak już wspomniano powyżej największy udział mają bardzo ubogie gleby żytniołubinowe kompleksów 6 i 7 klasy VI i VIz (3.960 ha). Są to gleby wytworzone z piasków położone na wyniesieniach terenowych – duży ich udział występuje w południowej części gminy. Gleby wyższej jakości występują w dolinie Czarnej Strugi. Są to gliny i piaski naglinowe bardzo dobrych kompleksów III i IV. Gleby te występują w okolicach między Grodźcem a Janowem od wsi Mokre do Królikowa, w rejonie Łagiewnik, Wielołęki i Białej. Są to tereny położone w centralnej i północnej części gminy. Gleby gliniaste usytuowane są w okolicach Królikowa i Białej. W bezpośredniej dolinie Czarne Strugi oraz na południowy – wschód od Grodźca występują gleby murszowo-torfowe – są to użytki zielone. Niewielki obszar gleb torfowych położony jest również we wsi Nowa Ciświca.

Hałas Na terenie gminy nie ma ważnych szlaków komunikacyjnych. Do najważniejszych należy jedynie droga wojewódzka Jarocin-Rychwał-Tuliszków. Pozostałe są to drogi gminne. W gminie Grodziec największe potencjalne zagrożenie hałasem występuje, zatem wzdłuż drogi wojewódzkiej zwłaszcza w obszarze zabudowanym. Znaczna część przebiega przez tereny zabudowane, z których większość, to tereny o funkcji mieszkaniowej, wymagającej zapewnienia komfortu akustycznego. Drogi na terenie gminy Grodziec nie były w ostatnich latach objęte monitoringiem hałasu komunikacyjnego prowadzonym przez Inspekcję Ochrony Środowiska. Można uznać, że hałas przemysłowy nie stanowi w tej chwili zagrożenia dla mieszkańców gminy. Wynika to przede wszystkich z faktu, iż:  na terenie gminy nie istnieją duże zakłady przemysłowe;  zabudowa mieszkalna jest rozproszona i znajduje się w oddaleniu od głównych zakładów na terenie gminy. Podobnie jak w latach poprzednich WIOŚ w Poznaniu nie stwierdził przekroczeń dopuszczalnego poziomu hałasu, skarg z strony mieszkańców nie zgłasza także Urząd Gminy.

Pola elektromagnetyczne Ze względu na infrastrukturę sieci przesyłowej elektroenergetycznej na terenie gminy Grodziec brak jest potencjalnych emitorów pól elektromagnetycznych. gmina Rzgów Jakość wód powierzchniowych Sieć rzeczna na terenie Gminy to głównie rz. Ner wraz z dopływami (zlewnia rz. Warty) oraz rz. Dobrzynka z kilkoma równoległymi ciekami łączącymi się z Dobrzynką poza granicą Gminy. Dla rzeki Ner przewidywana była II klasa jakości wód powierzchniowych. Skład jakościowy wód rzeki Ner na terenie Gminy jest trudny do ustalenia, gdyż w na tym odcinku WIOŚ w Łodzi nie ma ustalonych punktów monitorujących jakość wód. Bada takich nie prowadzi również obsługa oczyszczalni ścieków. Pierwszy punkt kontrolny na Nerze usytuowany jest w Łodzi, przy ul. Zastawnej (na granicy Łodzi i Gadki Starej) a wyniki prowadzonych bada publikowane są corocznie w Raporcie o stanie środowiska w województwie łódzkim. Na podstawie danych z raportów określić można w przybliżeniu stan jakości wód rzeki Ner w Gminie Rzgów jako odpowiadający średnio dawnej II klasie

224 czystości oraz pozaklasowy (non) w odniesieniu do substancji biogennych (azotyny, fosfor ogólny). Podobnie zaklasyfikować można rzek Dobrzynek, przy czym o jej poza klasowości decydował jeden wskaźnik – fosfor ogólny.

Jakość wód podziemnych Podstawowymi poziomami wodonośnymi, pokrywającymi zapotrzebowanie gminy w wodę są: czwartorzęd, kreda górna. Korzystna budowa geologiczna i przemienność niezaburzonych warstw przepuszczalnych i nieprzepuszczalnych, stwarza dogodne warunki do gromadzenia się wody i dość dużej zasobności zbiorników. Poziomów wód czwartorzędowych jest kilka, te głębsze, na kilkudziesięciu metrach są poziomami śródglinnymi i są pod naporem, wydostając się na powierzchnię. Wody ujmowane z utworów czwartorzędowych są dobrej jakości (szczególnie te z głębszych poziomów) i wykazują duże podobieństwo do wód kredowych. Wody, zarówno czwartorzędowe jak i górno kredowe występujące na tym obszarze cechują się podwyższoną zawartością żelaza i manganu.

Jakość powietrza Głównym źródłem zanieczyszczenia powietrza w Gminie Rzgów jest tzw. niska emisja będąca bezpośrednim skutkiem stosowania w gospodarstwach domowych systemów grzewczych opartych o piece opalane węglem. Dotyczy to zwłaszcza większych miejscowości o zwartej zabudowie, która uniemożliwia właściwe przewietrzanie terenów narajonych na emisję i sprzyja osiadaniu zanieczyszczeń na obszarach zamieszkanych oraz miasta Rzgowa. Niska emisja na terenach wiejskich stanowi mniejsze zagrożenie gdyż zabudowa nie jest tam tak zwarta jak w miastach, przez co istnieją lepsze warunki przewietrzania a co za tym idzie relatywnie niższe stężenia emitowanych zanieczyszczeń pyłowych i gazowych. Drugim źródłem zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza są zanieczyszczenia komunikacyjne obejmujące takie substancje jak: tlenki azotu, węglowodory aromatyczne i alifatyczne, pyły, tlenek węgla, dwutlenek siarki, aldehydy. Emisja ta wraz z postępującym zwiększaniem się ilości pojazdów na szlakach komunikacyjnych, wykazuje tendencją wzrostów. Szczególnie wysokie zanieczyszczenie powietrza substancjami pochodzącymi ze spalania paliw w silnikach pojazdów występuje na skrzyżowaniach głównych ulic miast, przy trasach komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu biegnących przez obszary o zwartej zabudowie lub przy usytuowaniu ruchliwej drogi na terenie o niekorzystnej lokalizacji. Okresowe zwiększenie wartości emisji występuje także przy wielu stosunkowo wąskich trasach wylotowych z miast.

Jakość gleb W Gminie Rzgów na podłożu gliniasto-piaszczystym wytworzyły się główne gleby: bielicowe i pseudobielicowe oraz gleby brunatne. Przeważają tu gleby o odczynie kwaśnym (pH 4,6 - 5,5 ) - 41 % i lekko kwaśnym (pH 5,6 - 6,5) - 28 %. Zakwaszenie gleb i ich zubożenie w składniki pokarmowe roślin jest jednym z ważniejszych czynników powodujących degradację gleb. Procesy zakwaszania gleb postępują ciągle. S_ one spowodowane (obok naturalnych) głównie przez przemysł i motoryzację, które emitują do atmosfery dwutlenek siarki i tlenki azotu. Przez obszar gminy przebiega gęsta sieć drogowa, o dużym natężeniu ruchu. Powoduje to narażenie gruntów rolnych, sąsiadujących z drogami, na zanieczyszczenia pochodzące ze spalania paliw w silnikach pojazdów (ołów, dwutlenek siarki, tlenki azotu, węglowodory, tlenek węgla). Źródłem zanieczyszczeń są również emisje zanieczyszczeń lotnych i pyłowych powstające podczas spalania paliw w gospodarstwach indywidualnych oraz obiektach szklarniowych (głownie na węgiel kamienny).

Hałas Na terenie gminy Rzgów brak jest generalnie źródeł hałasu o charakterze przemysłowym. Występuje tu prawie wyłącznie hałas komunikacyjny powodowany rosnącą ilością samochodów osobowych i przejazdów towarowych.

225

Pola elektromagnetyczne Ze względu na infrastrukturę sieci przesyłowej elektroenergetycznej na terenie gminy Rzgów brak jest potencjalnych emitorów pól elektromagnetycznych. gmina Lądek Jakość wód powierzchniowych Stan czystości rzek występujących na terenie Gminy Lądek kontroluje Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu. Sieć rzeczną tworzy przede wszystkim rzeka Warta wraz z dopływami. Według założeń, jakość wód Warty na terenie Gminy Lądek powinna spełniać kryteria II klasy czystości. Na Warcie w 1999, 2000, 2001 i 2002 roku zlokalizowane było 13 punktów pomiarowych, w tym 11 w monitoringu krajowym, a pozostałe w 2 w monitoringu regionalnym. Na jej dopływach znajdowało się kolejne 5 punktów pomiarowych. W roku 2002 na terenie gminy Lądek zlokalizowane były następujące punkty pomiarowe: - 370,8 km biegu rzeki Warty – powyżej ujścia Meszny (wodowskaz Ląd). W ocenie stanu czystości rzeki na terenie gminy uwzględnione zostały badania jakości wód, prowadzone w punktach pomiarowo - kontrolnych zlokalizowanych tylko na terenie gminy. Należy jednak nadmienić, że na stan czystości rzeki Warty przepływającej przez teren gminy Lądek nie bez znaczenia są zanieczyszczenia wprowadzane przez przepływającą przez teren gminy Zagórów Czarną Strugę – lewobrzeżny dopływ rzeki Warty wpływający do niej w km 373,7. W latach 1999, 2000 2001 i 2002 jakość wód Warty przepływającej przez Gminę Lądek, określono, jako nieodpowiadający normom. Miały na to wpływ przede wszystkim zanieczyszczenia fizyko - chemiczne (głownie związki azotu i fosforu), których podwyższone wartości stężeń w badanych punktach związane są między innymi z rolniczym charakterem zlewni rzeki Warty oraz zanieczyszczenia bakteriologiczne (miano Coli). Ponadnormatywne wartości tego wskaźnika decydujące o złym stanie czystości wód Warty w jej środkowym biegu (między innymi Gmina Lądek), są wynikiem zrzutów surowych czy niedostatecznie oczyszczonych ścieków bytowych. Trafiają one do Warty w dużej mierze za pośrednictwem jej dopływów. Spośród dopływów Warty przepływających przez gminę Lądek, w latach 1999 do 2002 monitoringiem WIOŚ objęte była rzeka Meszna. Zanieczyszczenie materią organiczną wód tej rzeki utrzymywało się na poziomie granicznej wartości klas II i III. Zawartość substancji biogennych nie mieściła się w wartościach dopuszczalnych dla żadnej z klas czystości. Znaczne było zanieczyszczenie wód materią nieorganiczną, zasolenie i zawiesina wahały się w zakresie od klasy I przez II, do III w miejscowości Koszuty. Stan sanitarny rzeki utrzymywał się w wartościach pozaklasowych, jedynie na odcinku źródłowym zakwalifikowany został do klasy III. Utrzymujący się od 1991 roku pozaklasowy charakter wód Meszny wynika przede wszystkim z nadmiernego stężenia związków biogennych oraz stanu sanitarnego. Zaobserwowano jednak poprawę w grupie wskaźników organicznych. Pozostałe występujące na terenie gminy cieki nie są objęte badaniami jakości wód. Biorąc jednak pod uwagę niewielką ilość istniejącej sieci kanalizacji sanitarnej oraz stan czystości monitorowanych cieków wodnych (Warty i jej dopływów), można przypuszczać, że pozostałe istniejące na terenie gminy cieki, a przede wszystkim te przepływające przez nieskanalizowane miejscowości, również prowadzą wody w znacznym stopniu obciążone zanieczyszczeniami bakteriologicznymi. Większość cieków na terenie gminy ma również małe przepływy oraz z uwagi na prawie równinne ukształtowanie terenu bardzo powolny odpływ, dlatego może w nich powstawać duża koncentracja zanieczyszczeń nawet przy stosunkowo małych zrzutach. Kolejnym poważnym źródłem zanieczyszczeń wód jest uprawa roli i hodowla zwierząt. Stosowane w rolnictwie nawozy sztuczne i pestycydy w znacznej części spłukiwane są z wodami opadowymi do cieków wodnych, powodując ich zanieczyszczenie. Odpady płynne z hodowli zwierząt – gnojowica, trafiająca na pola bez żadnego przetworzenia, również przyczynia się to do znacznego skażenie wód oraz gleb.

Jakość wód podziemnych Na jakość wód podziemnych na analizowanym terenie wpływ mają istniejące tu warunki hydrogeologiczne oraz formy prowadzonej działalności. Badania jakości wód podziemnych prowadzone są:

226

 w sieci krajowej przez Państwowy Instytut Geologiczny,  w sieci regionalnej przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska oraz Wojewódzki Inspektorat Sanitarny w Poznaniu. Badania wód podziemnych, prowadzone są przez WIOŚ Poznań w ramach określania jakości wód podziemnych w punktach badawczych sieci krajowej oraz w sieci regionalnej na terenie województwa wielkopolskiego, na podstawie oceny zakresu rozszerzonego. W latach 2001- 2002 kontrolowano, jakość wód w 1 punkcie badawczym sieci krajowej – obszar GZWP 144 oraz 2 punktach pomiarowych sieci regionalnej. W ramach monitoringu krajowego stan czystości wód podziemnych na terenie Gminy Lądek nie jest prowadzony. Najbliższy punkt pomiarowo-kontrolny, jakości wód podziemnych zlokalizowany jest w m. Piotrowice w gminie Słupca w pow. słupeckim Należy założyć, że jakość badanych wód podziemnych będzie zbliżona na terenie Gminy Lądek.Otwór pomiarowy został zlokalizowany w GZWP nr 144, w obszarze zabudowanym, na głębokości ok. 48,0 m. Obejmuje wody gruntowe piętra trzeciorzędowego. Wody podziemne w tym punkcie zaliczone zostały do wód wysokiej, jakości – klasa Ib, czyli nieznacznie zanieczyszczone, odpowiadające wodom do celów pitnych i gospodarczych, okresowo wymagające uzdatnienia. Taka, jakość wód w w/w punkcie badawczym utrzymuje się od 1998 roku. Na terenie Gminy Lądek w ramach monitoringu regionalnego w latach 2001 i 2002 badania nie były przeprowadzane.

Jakość powietrza W roku 2002 WIOŚ Poznań wykonał pierwszą roczną ocenę, jakości powietrza w strefach. Ocena ta wykonana została w oparciu o nowe przepisy, wprowadzone w życie w 2001 r. (ustawa – Prawo ochrony środowiska) i w 2002 r. (odpowiednie rozporządzenia Ministra Środowiska do ustawy POŚ). Wynikiem przeprowadzonej oceny rocznej jest zaliczenie Gminy Słupca i tym samym Gminy Lądek do klasy A dla kryterium określonego dla celu ochrona zdrowia jak i również do klasy A według kryteriów dla ochrony roślin. Klasa A przypisywana jest strefie, na obszarze, której poziomy stężeń substancji nie przekraczają wartości dopuszczalnej.

Jakość gleb Gleby na terenie Gminy Lądek są nadmiernie zakwaszone; ponad 56 % gleb gminy ma odczyn kwaśny i bardzo kwaśny natomiast 28 % odczyn lekko kwaśny, przy czym jest to cecha związana częściowo z charakterem skał macierzystych i przebiegiem procesu glebotwórczego. Na zakwaszenie gleb wpływ mają również związki siarki i azotu z atmosfery oraz fizjologicznie kwaśne nawozy sztuczne. W związku z występującym zakwaszeniem, gleby wymagają wapnowania. Wszystkie gleby zawierają pewne naturalne ilości metali ciężkich. W latach 2002 - 2003 w ramach regionalnego monitoringu, na terenie Gminy Lądek nie przeprowadzano badań zanieczyszczania gleb. W roku 2002 najbliższy punkt pomiarowy zlokalizowany był w sąsiedniej gminie – Słupca w miejscowości Krowin, a w roku 2003 w m. Krępkowo w gminie Strzałkowo. Wobec braku punktów pomiarowych na terenie Gminy Lądek przyjęto założenie, że wielkości zanieczyszczeń gleby w Gminie Lądek mają podobny poziom, co w gminach bezpośrednio z nią sąsiadujących. Zagrożeniem dla gleb jest również ich zanieczyszczenie metalami ciężkimi oraz siarką. Na terenie gminy nie zaobserwowano ponadnormatywnego stężenie tych metali w glebie. Podczas przeprowadzanych pomiarów stwierdzono zanieczyszczenie gleb związkami siarki siarczanowej, a wyniki zaliczono do I stopnia zawartości

(stopień I określa niską zawartość S –SO4). Poziom zanieczyszczenia gleb S–SO4 informuje o pozostawaniu gleb gminy w zasięgu oddziaływania podwyższonej lub wysokiej emisji związków siarki ze źródeł lokalnych bądź z dalekiego transportu SO2 w atmosferze. Za podstawowe przyczyny degradacji chemicznej gleb na terenie gminy należy uznać przede wszystkim zanieczyszczenia związane ze spalaniem paliw-osiadanie zanieczyszczeń pyłowych i chemicznych, zanieczyszczenia komunikacyjne, kwaśne deszcze.

227

Hałas Na obszarze gminy największe i główne zagrożenie hałasem komunikacyjnym występuje wzdłuż największych szlaków drogowych autostrady A 2 oraz dróg wojewódzkich 466 i 467. Przechodzący przez Gminę Lądek odcinek autostrady A 2 zlokalizowany jest generalnie poza obszarem zwartej zabudowy. Najbliższe obszary zabudowy mieszkaniowej, najczęściej o charakterze rozproszonym, jak podaje Raport oddziaływania na środowisko występują w odległości od 63 m do około 200 m po obu stronach drogi. W Raporcie tym wyznaczone zostały strefy zasięgu oddziaływania akustycznego autostrady dla wartości dopuszczalnej poziomu dźwięku 60 dB(A) dla 16 godzin pory dziennej i 50 dB(A) dla 8 godzin pory nocnej. Hałas komunikacyjny występuje również w pewnym natężeniu wzdłuż dróg wojewódzkich i powiatowych. Jednak jego nasilenie pomimo obserwowanego w ciągu ostatnich miesięcy znacznego wzrostu ruchu samochodowego, będącego następstwem wprowadzenia opłat na odcinku autostrady A 2, ma mniejsze oddziaływanie. Wynika to, bowiem z faktu, że przy natężeniu ruchu na poziomie od 1 000 do 5 000 pojazdów na dobę, a taki kształtuje się (przypuszczalnie - ostatnie badania natężenia ruchu prowadzono w roku 2000) właśnie na drogach wojewódzkich i powiatowych przechodzących przez Gminę Lądek, zasięg oddziaływania akustycznego jest nieduży. Drugim źródłem hałasu są zakłady przemysłowe i odbywające się w nich procesy technologiczne. Poziom hałasu przemysłowego jest kształtowany indywidualnie dla każdego obiektu i zależny jest od rodzaju maszyn i urządzeń hałasotwórczych, izolacyjności obudowy hal przemysłowych, prowadzonych procesów technologicznych oraz od funkcji urbanistycznej sąsiadujących z nimi terenów. Do zakładów przemysłowych będących źródłem hałasu należą przede wszystkim przedsiębiorstwa posiadające decyzje o dopuszczalnym poziomie hałasu. Starostwo Powiatowe w Słupcy zgodnie z uzyskanymi informacjami dla podmiotów gospodarczych działających na terenie Gminy Lądek nie wydało żadnej decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu. W zakresie emisji hałasu do środowiska WIOŚ Poznań nie przeprowadził na terenie Gminy Lądek żadnej kontroli. Ze względu na brak aktualnych badań emisji hałasu z podmiotów gospodarczych nie jest możliwa faktyczna rzeczowa ocena środowiska akustycznego wokół nich. Specyfiką hałasu przemysłowego jest jego długotrwałość występowania.

Pola elektromagnetyczne Ze względu na infrastrukturę sieci przesyłowej elektroenergetycznej na terenie gminy Lądek brak jest potencjalnych emitorów pól elektromagnetycznych. gmina Słupca Jakość wód powierzchniowych Na całej długości rzeki Meszny i Strugi Bawół (Witkowskiej) utrzymywały się pozanormatywne stężenia w grupie biogenów. Wśród biogenów pozanormatywne stężenie utrzymujące się na całej długości badanych rzek występowało w związkach fosforowych, natomiast w związkach azotowych przekroczenie występowało głównie w azocie azotynowym i ogólnym W Mesznie natlenienie wody kształtowało się na poziomie: I klasy (w 1 i 2 punkcie), II klasy (w 3 punkcie), poza normą było w miejscowości Kąty, a na odcinku przyujściowym było w III klasie. CHZT-Mn i CITZT-Cr było na całym odcinku w II klasie. Natomiast BZT5, oprócz punktu w miejscowości Wierzbno, gdzie było poza normą, osiągnęło wartość I i U klasy czystosci. Substancje organiczne wyrażone wskaźnikami: BZT5, CHZT-Mn i CHZT-Cr w Strudze Bawół (Witkowskiej) utrzymywały się na poziomie II klasy. Natlenienie wody natomiast z wartości pozanormatywnej w pierwszym punkcie pomiarowym, osiągnęło wartość I klasy w dalszym biegu rzeki. Zasolenie wody w Mesznie na poziomie HI klasy wystąpiło w miejscowości Koszuty, na pozostałych odcinkach było w II klasie. Zasolenie wody w Strudze Bawół (Witkowskiej) utrzymywało się na poziomie ID klasy w 2 punkcie pomiarowym, w dalszym biegu rzeki nastąpiła poprawa do II klasy czystości. Zadecydowały o tym stężenia siarczanów i substancji rozpuszczonych, stężenia chlorków utrzymywały się na poziomie I klasy czystości. Przewodnictwo elektrolityczne właściwe w badanych wodach osiągnęło wartość II i DI klasy. Zawiesiny ogólne utrzymywały się na poziomie I i II klasy czystości. Wartości wskaźnika sanitarnego (miana Coli) w badanych rzekach mieściły się poza normą, oprócz odcinków źródłowych, gdzie miano Coli było w III klasie. Saprobowość we wszystkich punkach pomiarowych na Mesznie

228 kształtowała się na poziomie III klasy, na Strudze Bawół saprobowość utrzymywała się w HI klasie w 3 przekroju, natomiast przy ujściu do Meszny osiągnęła wartość II klasy. Substancje specyficzne (fenole, detergenty, metale ciężkie) w tych rzekach nie przekraczały parametrów dla I i II klasy czystości Porównując wyniki badań z poprzednimi okresami badawczymi (1991—1998) należy stwierdzić, ze stale utrzymujący się charakter wód rzeki Meszny wynika z nadmiernego stężenia substancji biogennych (związki azotowe i fosforowe) oraz skażenia sanitarnego. Wskaźnik sanitarny (miano Coli) w ciągu tych lat osiągał wartości ponadnormatywne wzdłuż całego biegu rzeki, co wskazuje na rosnące zanieczyszczenie rzeki ściekami socjalno — bytowymi. Na niezmienionym poziomie III klasy utrzymuje się saprobowość. Nastąpiła nieznaczna poprawa w grupie wskaźników organicznych w stosunku do lat poprzednich. W górnym i dolnym biegu rzeki Meszny wskaźnik BZT5 obniżył wartość z wartości poza normą, do klasy II. Wzrosło natlenienie wody, w górnym odcinku z klasy II do I, w środkowym biegu rzeki w miejscowości Wierzbno z wartości poza normą do U klasy (w pozostałych punktach pomiarowych natlenienie było bez zmian). Pozostałe wskaźniki tej grupy są na niezmienionym poziomie. Na tym samym poziomie utrzymuje się zasolenie wody, zawiesina ogólna oraz wskaźniki specyficzne. Rolniczy charakter zlewni i mały procent lasów w strukturze zagospodarowania zlewni wpływają niekorzystnie na jakość wód.

Jakość wód podziemnych Warstwa wodonośna doliny kopalnej wykazuje okresowo niewielkie zanieczyszczenie związkami żelaza (0,57 mg/l), manganu (0,8 mg/l) oraz wykazuje podwyższoną barwę (26,0 mg/l). Natomiast wody szczelinowe kredowe poza okresowym zanieczyszczeniem związkami żelaza należą do jakościowo najlepszych. Nie budzą też zastrzeżeń pod względem bakteriologicznym i chemicznym. W studni nr 9 jednorazowo 07.11.95 r. wystąpiło zanieczyszczenie w postaci podwyższonej barwy (30,0 mg/l) i mętności (9,0 mg/l) oraz żelaza (1,75 mg/l). Podsumowując, wody podziemne w rejonie ujęcia miejskiego w Słupcy:  w ogóle nie zawierają siarczanów, cyjanków, rtęci, chromu, arsenu, fenoli i detergentów,  posiadają śladowe ilości azotanów, miedzi, cynku, ołowiu, kadmu, kobaltu i niklu, zachowały stałość składu w zapachu, odczynie, utleniałności, twardości oraz stężeniach fluorków, chlorków i siarczanów. Wody doliny kopalnej i szczelinowe mają podobny, naturalny typ hydrochemiczny 4 jonowy: HCCh-Ca-Na-Mg odpowiadający wodom o wysokich walorach jakościowych.

Jakość powietrza Źródłami emisji zanieczyszczeń do powietrza na terenie Słupcy są:  PPHU Konspoi – Bis  Wytwórca Konstrukcji Stalowych MOSTOSTAL  Przedsiębiorstwo Robót Drogowo – Mostowych  Spółdzielnia Inwalidów PRZYJAŹŃ  Kotłownie, głównie osiedlowe typu węglowego. Emisja zanieczyszczeń pochodzących z linii kolejowej Poznań - Konin jest niewielka i nie przyczynia się w znaczący sposób do pogorszenia jakości powietrza atmosferycznego z powodu jej zelektryfikowania i poruszania się wyłącznie składów elektrycznych. W porównaniu do pozostałej części województwa obszar Słupcy w zakresie opadu pyłów ma:  przeciętne wartości odczynu kwaśnego  bardzo wysokie wartości siarczanów, azotanów, wapnia, magnezu, sodu i potasu  bardzo niskie wartości kadmu, miedzi, i ołowiu  średnie wartości fosforu i cynku.

Jakość gleb W Słupcy obserwuje się (według raportów WIOŚ w Poznaniu):  I stopień zanieczyszczenia gleb kadmem,  O lub I stopień zanieczyszczenia metalami ciężkimi,

229

 Zawartość kadmu w granicach 0,02-0,52 mg/kg przy średniej 0,12 mg/kg,  Zawartość ołowiu w granicach 5,9-27,0 mg/kg przy średniej 11,3 mg/kg,  Zawartość cynku w granicach 12,0-66,7 mg/kg przy średniej 26,4 mg/kg,  Zawartość miedzi w granicach 1,3-18,0 mg/kg przy średniej 5,7 mg/kg,  Zawartość niklu w granicach 1,8-7,5 mg/kg przy średniej 3,7 mg/kg,  Zawartość siarki w granicach 0,50-11,40 mg/kg przy średniej 2,26 mg/kg. Na terenie miasta Słupcy obserwowane są zmiany degradacyjne gleb objawiające się m.in. zakwaszeniem. Wpływa to na zmniejszenie ilości plonów i pogorszenie ich jakości, ponieważ kwaśny odczyn gleb wpływa na pogorszenie przyswajalności mikroelementów (Cu, Mn, Zn, Fe). W celu zminimalizowania szkód i przeciwdziałaniu degradacji należy prowadzić procesy wapnowania gleb, które zmieniają właściwości fizykochemiczne i biologiczne gleb. Zagrożeniem dla gleb jest również ich zanieczyszczenie metalami ciężkimi oraz siarką siarczanową. Na terenie miasta stwierdzono zanieczyszczenie gleb związkami siarki; fakt ten informuje o pozostawieniu gleb w zasięgu oddziaływania podwyższonej lub wysokiej emisji związków siarki ze źródeł lokalnych bądź z dalekiego transportu SO2 w atmosferze. Głównym źródeł zanieczyszczenia siarką są emisje przemysłowe oraz spalanie paliw płynnych; w glebach użytkowanych rolniczo siarkę wprowadza się również wraz z nawozami oraz pestycydami. Przyczynami degradacji chemicznej gleb w Słupcy są przede wszystkim zanieczyszczenia związane ze spalaniem paliw płynnych (osiadanie zanieczyszczeń pyłowych i chemicznych, zanieczyszczenia komunikacyjne, kwaśne deszcze).

Hałas Droga krajowa nr 92 Września - Konin przebiegająca przez Słupcę ul. Poznańską i Warszawską stanowi alternatywę dla płatnego odcinka autostrady A2. Od momentu wprowadzenia odpłatności za autostradę na drodze nr 92 koncentruje się znaczny ruch pojazdów włącznie z ciężarowymi (natężenie ruchu w VIIL2003 osiągnęło 10064 pojazdów na dobę, a na A2 zaledwie ok. 7900 samochodów na dobę). Hałas jest dokuczliwy wzdłuż drogi nr 92 przebiegającej przez zwarte dzielnice mieszkaniowe, zwłaszcza przylegające do ul. Warszawskiej i Poznańskiej. Hałas komunikacyjny występuje również w pewnym natężeniu wzdłuż drogi dojazdowej do autostrady A2 i jednocześnie Słupca - Pyzdry oraz wzdłuż drogi Słupca - Kleczew. Przy natężeniu ruchu rzędu 1000-3000 pojazdów na dobę zasięg oddziaływania akustycznego jest nieduży (do 20 m od pasa drogowego), a przy natężeniu poniżej 1000 samochodów na dobę zasięg ten mieści się w granicach pasa drogowego. Hałas magistrali kolejowej Warszawa - Berlin omijającej centrum Słupcy, dwutorowej, zelektryfikowanej o natężeniu 15 pociągów towarowych i 68 pociągów osobowych na dobę nie stanowi poważnego zagrożenia dla zdrowia ludzi. Linia kolejowa przebiega poza terenami zwartej zabudowy, a pojedyncze zabudowania znajdują się w odległości powyżej 20 m od torów trakcji elektrycznej. Hałas przemysłowy powodują procesy technologiczne następujące w większych zakładach przemysłowych. W Słupcy nie prowadzi się pomiarów natężenia hałasu komunikacyjnego i dlatego nie sposób przytoczyć pełnych danych dotyczących tego zagadnienia. Na podstawie badań wykonanych w miastach o zbliżonej wielkości (metodą analogii) można przyjąć, że przy drogach w centralnej części miasta występują przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu, ponieważ wartości poziomu hałasu oscylują w granicach 60-75 dB. Natomiast wartości natężenia poziomu dźwięku dla dróg krajowych i wojewódzkich (tzw. przelotowych) dla Słupcy również analogicznie jak w innych miastach o zbliżonej wielkości zabudowy i liczbie ludności wahają się od 70 do ponad 80 dB.

Pola elektromagnetyczne Na terenie miasta Słupca znajduje się jedna stacja bazowa telefonii komórkowej - Stacja Bazowa Telefonii Komórkowej GSM/DCS/UMTS 900 MHz nr F3-6137-PWK01 zlokalizowana na dachu szpitala przy ul. Traugutta 7B (działka nr 335/6). Uciążliwość elektroenergetyczna wymienionych obiektów oraz istniejących linii elektromagnetycznych wraz ze stacjami nie została dokładnie zbadana. Uniemożliwia to szczegółowe określenie zanieczyszczeń promieniowaniem elektromagnetycznym niejonizującym na obszarze miasta Słupcy.

230

Zagadnienia ochrony ludzi i środowiska przed niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym są regulowane przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, prawa budowlanego, prawa ochrony środowiska, zagospodarowania przestrzennego i przepisami sanitarnymi. gmina Strzałkowo Jakość wód powierzchniowych Wody w zbiornikach wodnych są bardziej podatne na zanieczyszczenia głównie ze względu na położenie w zagłębieniach terenu. Podlegają one wpływom otaczającego obszaru związanym ze spływem wód powierzchniowym zawierających związki biogenne, a substancje zanieczyszczające mogą być trwale kumulowane w osadach dennych jezior. Stan czystości cieków nie był badany, należy jednak uznać za porównywalny ze stanem wód w rzece Mesznie, gdzie stan sanitarny i poziom zanieczyszczeń substancjami biogennymi jest poza klasowy.

Jakość wód podziemnych Na terenie gminy Strzałkowo występują czwartorzędowy oraz kredowy poziom wodonośny związany z zasobami należącymi do zbiornika Wielkopolska Dolina Kopalna nr 144. W punkcie badawczym w sieci monitoringu państwowego na obszarze GZWP 144 wody były wysokiej jakości – klasa Ib, czyli nieznacznie zanieczyszczone, odpowiadające wodom do celów pitnych i gospodarczych, okresowo wymagające uzdatnienia. Taka jakość utrzymuje się od 1998 roku.

Jakość powietrza Na terenie gminy głównymi źródłami zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego są zanieczyszczenia komunikacyjne – liniowe oraz pochodzące ze źródeł niskiej emisji. Na terenie gminy nie występują większe zakłady przemysłowe, w związku z czym brak jest przemysłowych źródeł zanieczyszczeń powietrza.

Jakość gleb Na obszarze gminy występują gleby słabe, w dużej części zakwaszone, przy czym jest to cecha związana częściowo z charakterem skał macierzystych. Na zakwaszenie gleb mają wpływ również związki siarki i azotu z atmosfery oraz fizjologicznie kwaśne nawozy mineralne. Według danych WIOŚ Poznań:  7% - gleby bardzo kwaśne;  22% - kwaśne;  36% - lekko kwaśne;  29% - obojętne;  6% - zasadowe. W związku z występującym zakwaszeniem, gleby wymagają wapnowania:  konieczne wapnowanie – 10%  potrzebne – 14%  wskazane – 20%  ograniczone – 19%  zbędne – 37% Uzyskane dla gminy wyniki są znacznie korzystniejsze w stosunku do odpowiednich wyników dla Wielkopolski, gdzie gleby bardzo kwaśne stanowią 16% a kwaśne 30%.

Hałas Główne zagrożenie hałasem komunikacyjnym występuje wzdłuż autostrady A2 oraz drogi krajowej nr 92. Najbliższe obszary zabudowy wzdłuż autostrady występują od 63 do 200 metrów. W raporcie oddziaływania na środowisko wyznaczone zostały strefy oddziaływania akustycznego autostrady dla wartości dopuszczalnej poziomu dźwięku – 60dB(A) dla 16 godzin pory dziennej i 50dB(A) dla 8 godzin pory nocnej. Po wprowadzeniu

231 opłat za przejazd autostradą nastąpił gwałtowny przyrost ruchu samochodów drogą alternatywną DK 92.Natężenie ruchu na drodze alternatywnej w sierpniu 2003 wyniosły 10064 pojazdy na dobę. Przez teren gminy przebiega linia kolejowa, na której ruch pociągów wynosi 15 pociągów towarowych oraz 68 pociągów pasażerskich na dobę. Trasa przebiega głównie poza terenami zabudowy zwartej i nie stanowi na terenie gminy poważnego zagrożenia hałasem. Na terenie gminy znajduje się również lotnisko. Emisja hałasu związana jest głównie z operacjami lotniczymi (starty, lądowania, przeloty samolotów oraz operacje naziemne). Oddziaływania akustyczne lotniska powinny zostać określone na podstawie precyzyjnych badań. Drugim źródłem hałasu są zakłady przemysłowe i odbywające się w nich procesy technologiczne. Poziom hałasu przemysłowego jest kształtowany indywidualnie dla każdego obiektu i zależny jest od rodzaju maszyn i urządzeń hałasotwórczych, izolacyjności obudowy hal przemysłowych, prowadzonych procesów technologicznych oraz od funkcji urbanistycznej sąsiadujących sąsiadujących nimi terenów. Na terenie gminy zlokalizowany jest zakład kamieniarski „Granitex”, w którym stwierdzono przekroczenie dopuszczalnego poziomu hałasu.

Pola elektromagnetyczne Źródłem promieniowania elektromagnetycznego są stacje radiowe, telewizyjne i telefonii komórkowej, medyczne urządzenia diagnostyczne i terapeutyczne, elektryczne urządzenia przemysłowe i gospodarstwa domowego a także systemy przesyłowe energii elektrycznej (linie wysokiego, średniego i niskiego napięcia, stacje transformatorowe). Istotne znaczenie z punktu ochrony środowiska mają urządzenia nadawcze radiokomunikacji, stacje nadawcze radiowe, telewizyjne i telefonii komórkowej oraz stacje transformatorowe i linie przesyłowe wysokiego napięcia. Na terenie gminy Strzałkowo zlokalizowane są dwa maszty telefonii komórkowej. gmina Kołaczkowo Jakość wód powierzchniowych Gminę Kołaczkowo cechuje deficyt wód powierzchniowych, co objawia się niską zdolnością retencyjną obszaru oraz niską zasobnością obszaru zlewni. Wody powierzchniowe zajmują zaledwie 109 ha powierzchni, co stanowi 0,9% powierzchni gminy. W przebiegu stanów i przepływów rzek dominują stany niskie przy niedużym udziale stanów średnich i wysokich. Niska zdolność retencyjna obszaru wynika z budowy utworów przypowierzchniowych (przewaga glin zwałowych) oraz uwarunkowań klimatycznych, związanych z niskimi wartościami opadów oraz wysokim parowaniem. Bilans wodny poprawiają zbiorniki małej retencji wodnej, z których największy- „Borkowo” znajduje się na prawym dopływie rzeki Wrześnicy – Kanale Kołaczkowskim. W zbiorniku tym o powierzchni 14, 9 ha magazynowanych jest, 240 tys. m3 wody, wykorzystywanej na potrzeby rolnictwa. Małe zbiorniki wiejskie o przeznaczeniu przeciwpożarowym znajdują się w Kołaczkowie (2 zbiorniki o pow. 245 m2), Borzykowie (60 m2), Gałęzewicach (100 m2), Gorazdowie (60 m2). Ponadto na terenie Gminy znajduje się kilka mniejszych stawów rybnych: w Bieganowie, Krzywej Górze, Grabowie Królewskim, Spławiu, Wszemborzu, Budziłowie, Borzykowie i Sokolnikach.

Jakość wód podziemnych Brak jest szczegółowych analiz wód podziemnych na obszarze gminy Kołaczkowo.

Jakość powietrza Na terenie gminy Kołaczkowo brak jest znaczących źródeł zanieczyszczenia powietrza. Także brak jest punktu pomiarowo – kontrolnego. Istotnym źródłem zanieczyszczeń powietrza na terenie gminy jest emisja zanieczyszczeń z emitorów o niskiej wysokości (od kilku do kilkunastu do maksymalnie 40 m). Z tego powodu są one szczególnie uciążliwe dla środowiska. Są to zazwyczaj lokalne kotły grzewcze oraz paleniska domowe. Z reguły duża ilość tych emitorów i niekorzystne warunki rozprzestrzeniania na ograniczonym terenie kształtują poziom stężeń w ich najbliższym otoczeniu. Zjawisko takie występuje na

232 terenach o zwartej zabudowie z dużą ilością indywidualnych palenisk w budynkach mieszkalnych oraz w zakładach komunalnych. Nieco mniejszym problemem z punktu widzenia lokalnych parametrów czystości powietrza jest niska emisja na terenach zabudowy luźnej, gdyż istnieją lepsze warunki przewietrzania i depozycji zanieczyszczeń, a co za tym idzie relatywnie niższe stężenia. Charakterystyczną cechą niskiej emisji jest jej sezonowa zmienność. W okresach grzewczych notuje się wzrost emisji energetycznej w porównaniu do okresów ciepłych. Drugim ważnym elementem niskiej emisji są zanieczyszczenia komunikacyjne, obejmujące takie substancje jak: tlenki azotu, węglowodory aromatyczne i alifatyczne, pyły, tlenek węgla, dwutlenek siarki, aldehydy. Emisja ta wraz z postępującym zwiększaniem się ilości pojazdów na szlakach komunikacyjnych, wykazuje tendencję wzrostową. Szczególnie duże zanieczyszczenia powietrza substancjami występuje na skrzyżowaniach głównych ulic, przy trasach komunikacyjnych o dużym natężeniu ruchu biegnących przez obszary o zwartej zabudowie. Przyczyną nadmiernej emisji zanieczyszczeń ze środków transportu jest zły stan techniczny pojazdów, zła eksploatacja, przestoje w ruchu spowodowane złą organizacją ruchu lub małą przepustowością dróg.

Jakość gleb Na terenie gminy użytki rolne zajmują 9960 ha, co stanowi ok. 86% powierzchni gminy. W analizie szczegółowej zwraca uwagę duży udział procentowy gruntów ornych wysokiej klasy bonitacji – kl. II, III, IV. Stanowią one 68,2% ogółu gruntów ornych. Natomiast grunty orne niskich klas bonitacyjnych, które stanowią potencjalne tereny rozwoje gminy zajmują niedużą powierzchnię – 850 ha tj. 9,2% ogółu gruntów ornych. Gmina pod względem jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej posiada dobre warunki dla produkcji rolnej. Pod względem przydatności gleb dla prowadzenia określonych upraw polowych na gruntach ornych przeważają kompleksy:  żytni dobry – 29,6% ogólnej powierzchni gruntów ornych,  żytni bardzo dobry – 20,1% ogólnej powierzchni gruntów ornych,  pszenny dobry – 11,2% ogólnej powierzchni gruntów ornych. Grunty użytków zielonych w większości należą do kompleksu 2z – średnie.Podsumowując, warunki glebowe gminy Kołaczkowo dla prowadzenia gospodarki polowo – ogrodniczo – sadowniczej należy uznać za korzystne. Ogólny wskaźnik waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej wg. IUNG Puławach, uwzględniający podstawowe czynniki środowiska przyrodniczego, takie jak: gleby, rzeźbę terenu, warunki wodne i agroklimat wynosi dla gminy 66,3 pkt przy ogólnym wskaźniku dla byłego woj. poznańskiego 67,6 pkt. Nasilające się stałe wpływy różnorodnych form działalności rolniczej i urbanizacyjnej przyczyniają się do znacznych zmian w naturalnych warunkach glebowych. Zmiany te przejawiają się w postaci szeregu, form degradacji pokrywy glebowej i prowadzą do wytworzenia gleb o zmienionym profilu i właściwościach fizykochemicznych. Procesy degradacji gleb związane są przede wszystkim z:  rejonami intensywnej produkcji rolnej,  miejscami składowania odpadów,  rejonami budowy nowych osiedli i tras komunikacyjnych. Przekształcenia mechaniczne gleb powodowane są przez zabudowę terenu, utwardzenie i ubicie podłoża, zdjęcie pokrywy glebowej lub jej wymieszanie z elementami obcymi (gruzem budowlanym) oraz w wyniku formowania wykopów, nasypów i wyrównań.

Hałas Na terenie gminy Kołaczkowo nie były prowadzone badania natężenia hałasu. Pewną uciążliwość powodują zakłady usługowe i rzemieślnicze zlokalizowane blisko zabudowy o charakterze mieszkalnym. Przez gminę przebiegają dwie drogi wojewódzkie będące źródłem hałasu. Z tego względu utrzymuje się tendencja wzrostowa natężenia hałasu związanego z ruchem pojazdów. Szacuje się, że aż 25% mieszkańców jest narażona na ponadnormatywny hałas w mieszkaniach występujący w wyniku stosowania “oszczędnych” materiałów i konstrukcji budowlanych. Hałas wewnątrz osiedlowy spowodowany jest przez pracę silników samochodowych, wywożenie śmieci, dostawy do sklepów, głośną muzykę radiową. Do tych hałasów dołącza się niejednokrotnie bardzo uciążliwy

233 hałas spowodowany wadliwym funkcjonowaniem instalacji wodno – kanalizacyjnej, centralnego ogrzewania. Bardzo często powodem hałasu w budynku jest umieszczenie w piwnicach lokali usługowych: pub dyskoteka.

Pola elektromagnetyczne Najważniejszymi źródłami promieniowania elektromagnetycznego są stacje bazowe telefonii komórkowej. Instalacje te emitują niejonizujące promieniowanie elektromagnetyczne, generowane przez anteny stacji w czasie jej pracy. Stacja bazowa znajduje w Sokolnikach. gmina Miłosław Jakość wód powierzchniowych W gminie Miłosław nie ma zlokalizowanych punktów monitoringu diagnostycznego Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Poznaniu dla rzek. W roku 2009 rzeka Warta najbliżej gminy Miłosław została przebadana na stanowisku Nowa Wieś Podgórna, tj. w 342,5 km jej biegu (w zlewni Warty od Neru do Kopli). Rzeka ta należy do kategorii wód naturalnych i reprezentuje typ 21 tj. wielką rzekę nizinną. Wyniki badań stanu ekologicznego wód tej rzeki prezentują się następująco:  klasa elementów fizyczno-chemicznych: jeden lub więcej badanych wskaźników jakości wód wchodzących w skład elementów fizykochemicznych przekracza wartości określone w załączniku nr 1 do rozporządzenia dla klasy II,  klasa elementów biologicznych – II. W roku 2009 WIOŚ w Poznaniu dokonał również klasyfikacji stanu ekologicznego i stanu chemicznego rzek w punktach pomiarowo - kontrolnych monitoringu operacyjnego. Rzeka Warta (na stanowisku w Nowej Wsi Podgórnej tj. w zlewni od Neru do Kopli) reprezentowała wówczas umiarkowany stan ekologiczny oraz stan poniżej dobrego w zakresie elementów fizykochemicznych. Na terenie gminy Miłosław nie jest prowadzony przez WIOŚ w Poznaniu monitoring podatności jezior na degradację oraz monitoring stanu czystości jezior.

Jakość wód podziemnych Na terenie województwa wielkopolskiego wyznaczono łącznie 18 JCWPd. Trzy z nich (o numerach 62, 73, i 74) wskazano, jako położone w obszarach szczególnie narażonych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych, z których ograniczanie zanieczyszczeń odprowadzanych do wód powinno odbywać się w pierwszej kolejności. Gmina Miłosław w całości położona jest w jednej z tych zagrożonych części tj. w JCWPd nr 73, ale nie jest ona bezpośrednio umiejscowiona w strefie wód wrażliwych i obszarów szczególnie narażonych na zanieczyszczenia związkami azotu ze źródeł rolniczych. Na terenie gminy nie ma punktów monitorujących stan czystości wód podziemnych, zatem określono stan wód podziemnych w punkcie pomiarowym zlokalizowanym najbliżej gminy – zlokalizowanym w tej samej jednolitej części wód. Jest to punkt nr 72 (miejscowość Solec, gmina Krzykosy), w którym zanotowano w latach 2004 - 2006 klasę IV czystości wód. W roku 2009 stan chemiczny jednolitej części wód nr 73 został oceniony jako dobry.

Jakość powietrza Strefa gnieźnieńsko – wrzesińska (obejmująca gminę Miłosław w powiecie wrzesińskim) z uwagi na kryteria określone w celu ochrony zdrowia została zaszeregowana w roku 2009 w klasie „A” z uwagi na emisję takich zanieczyszczeń jak: SO2, NO2, CO, C6H6, Pb, As, Cd, Ni (dane dla strefy gnieźnieńsko - wrzesińskiej). Z uwagi na ozon O3 (dane dla strefy wielkopolskiej, w tym gminy Miłosław) oraz pył PM10 i BaP (dane dla strefy gnieźnieńsko – wrzesińskiej, w tym gminy Miłosław), obszar ten został zaszeregowany do klasy „C”.

Jakość gleb Gmina charakteryzuje się przewagą gleb kompleksu 4 - pszenno-żytniego (kl. IIIa i b), 5 - żytnio - ziemniaczanego (kl. IVa), 6 – żytnio-ziemniaczanego (kl. IVb, i V) oraz z dużym udziałem kompleksu

234

2 -pszennego dobrego (kl. II, IIIa) i kompleksu 7 - żytnio-łubinowego (kl. VI). Niewielką powierzchnią zajmują gleby kl. II - najlepsze na terenie gminy. Grunty zaliczone do kompleksów wilgotnych 8 - zbożowo-pastewnego mocnego (kl. IIIb i IVa) oraz 9 - zbożowo-pastewnego słabego (kl. IVb, V i VI) spotyka się w obniżeniach terenu. Na stromych zboczach gliniastych gleby zaliczono do kompleksu 3 -pszennego wadliwego (kl. IIIb i IVa). Pod względem przydatności rolniczej gruntów gminą można podzielić na część północną o bardzo dobrych warunkach i część południowa i środkową o warunkach średnich i słabych. Układ stosunków glebowych w gminie jest uwarunkowany istniejącymi warunkami środowiska jak budowa geologiczna, rzeźba terenu, warunki gruntowo – wodne. Na wysoczyźnie, gdzie jest podłoże gliniaste przeważają gleby dobre i średnie -brunatne i czarne ziemie. Na obszarze pradoliny i w obrębie pagórków ozowych występują gleby słabsze piaszczyste gleby brunatne kwaśne i mady.

Hałas Problem nadmiernego hałasu w gminie Miłosław może być związany m.in. z ruchem komunikacyjnym na drogach nr 15 relacji Września - Miłosław, wojewódzkiej nr 441 relacji Miłosław - Borzykowo, problem ten może dotyczyć także dróg gminnych. W celu zmniejszenia oddziaływania związanego m.in. z hałasem i wibracjami komunikacyjnymi, planuje się budowę obwodnicy w ciągu drogi krajowej Nr 15.

Pola elektromagnetyczne Przez gminę przebiega linia elektroenergetyczna wysokiego napięcia 110 kV relacji Środa-Września.

W rejonie północnej części miasta znajduje się stacja elektroenergetyczna 110/15kV:, która jest źródłem zasilania dla linii średniego napięcia 15 kV. Sieć średniego napięcia zasila stacje transformatorowe 15/0,4 KV rozmieszczone we wsiach i mieście Miłosławiu. Przy pomocy tych stacji napięcie 15 KV transformowane jest na niskie napięcie 380 V i 220 V a więc takie, na jakim pracują urządzenia odbiorcze większości konsumentów energii elektrycznej. gmina Pyzdry Jakość wód powierzchniowych Zgodnie z prowadzonym monitoringiem jakość wód Warty przepływającej przez Gminę Pyzdry, określono jako nieodpowiadający normom. Miały na to wpływ przede wszystkim zanieczyszczenia fizyko - chemiczne (głównie związki azotu i fosforu), których podwyższone wartości stężeń w badanych punktach związane są między innymi z rolniczym charakterem zlewni rzeki Warty oraz zanieczyszczenia bakteriologiczne (miano Coli). Ponadnormatywne wartości tego wskaźnika decydujące o złym stanie czystości wód Warty w jej środkowym biegu (między innymi Gmina Pyzdry), są wynikiem zrzutów surowych czy niedostatecznie oczyszczonych ścieków bytowych. Trafiają one do Warty w dużej mierze za pośrednictwem jej dopływów. Pozostałe występujące na terenie gminy cieki nie są objęte badaniami jakości wód. Biorąc jednak pod uwagę niewielką ilość istniejącej sieci kanalizacji sanitarnej oraz stan czystości monitorowanych cieków wodnych (Warty i jej dopływów), można przypuszczać, że pozostałe istniejące na terenie gminy cieki, a przede wszystkim te przepływające przez nieskanalizowane miejscowości, również prowadzą wody w znacznym stopniu obciążone zanieczyszczeniami bakteriologicznymi. Większość cieków na terenie gminy ma również małe przepływy oraz z uwagi na prawie równinne ukształtowanie terenu bardzo powolny odpływ, dlatego może w nich powstawać duża koncentracja zanieczyszczeń nawet przy stosunkowo małych zrzutach. Kolejnym poważnym źródłem zanieczyszczeń wód jest uprawa roli i hodowla zwierząt. Stosowane w rolnictwie nawozy sztuczne i pestycydy w znacznej części spłukiwane są z wodami opadowymi do cieków wodnych, powodując ich zanieczyszczenie. Odpady płynne z hodowli zwierząt – gnojowica, trafiająca na pola bez żadnego przetworzenia, również przyczynia się to do znacznego skażenie wód oraz gleb. Z tego względu istniejący zły stan czystości cieków wodnych na obszarze gminy wymaga podjęcia zdecydowanych działań w kierunku uporządkowania gospodarki wodościekowej. Wymaga to inwestycji przede wszystkim w rozbudowę kanalizacji sanitarnej.

235

Jakość wód podziemnych Stan czystości wód podziemnych na terenie Gminy Pyzdry jest słabo rozpoznany. W ramach monitoringu krajowego, nie zlokalizowano żadnego punktu pomiarowo kontrolnego jakości zwykłych wód podziemnych. Taka ocena została wykonana w Powiecie Pleszewskim w roku 2000, 2001 i 2002. Należy zatem założyć, że jakość badanych wód zbiornika GZWP 311 będzie podobna na terenie omawianej gminy. Otwór pomiarowy został zlokalizowany w miejscowości Tursko-Bogusław. Obejmuje wody gruntowe piętra czwartorzędowego. Wody podziemne w tym punkcie zaliczone zostały do wód wysokiej jakości.

Jakość powietrza Gmina Pyzdry jest gminą o charakterze rolniczym. Na jej terenie głównymi źródłami zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego są zanieczyszczenia komunikacyjne - liniowe oraz pochodzące ze źródeł niskiej emisji, a w mniejszym stopniu przemysłowe. Sferę przemysłową w gminie tworzą głównie małe i średnie przedsiębiorstwa o profilu produkcyjno - usługowo - handlowym, gdzie dominują głównie zakłady branży rolno- spożywczej. Funkcjonują także zakłady o charakterze usługowym w branży handlowej, transportowej, budowlanej i mechaniki samochodowej.

Jakość gleb Gleby na terenie gminy Pyzdry są nadmiernie zakwaszone; ponad 71 % gleb gminy ma odczyn kwaśny i bardzo kwaśny, natomiast 23 % odczyn lekko kwaśny, przy czym jest to cecha związana częściowo z charakterem skał macierzystych i przebiegiem procesu glebotwórczego. Na zakwaszenie gleb wpływ mają również związki siarki i azotu z atmosfery oraz fizjologicznie kwaśne nawozy sztuczne.

Hałas Na obszarze gminy największe i główne zagrożenie hałasem komunikacyjnym występuje wzdłuż największych szlaków drogowych przebiegających przez teren gminy tj. dróg wojewódzkich 466 i 442. Hałas komunikacyjny występuje również w pewnym natężeniu wzdłuż dróg powiatowych. Jednak jego poziom ma mniejsze oddziaływanie. Wynika to, bowiem z faktu, że przy natężeniu ruchu na poziomie od 1 000 do 5 000 pojazdów na dobę, a taki kształtuje się (ostatnie badania natężenia ruchu prowadzono w roku 2000) właśnie na drogach wojewódzkich i powiatowych przechodzących przez Gminę Pyzdry, zasięg oddziaływania akustycznego jest nieduży.

Pola elektromagnetyczne System elektroenergetyczny Gminy Pyzdry oparty jest na linii średniego napięcia o mocy 20 V, z powiązaniem głównego punktu zasilania GZP 110 V w m. Zagórów. Obsługa użytkowników realizowana jest poprzez linie niskiego napięcia podłączone do trafostacji słupowych i murowanych. Eksploatatorem tych linii jest Energetyka Kaliska S.A. w Kaliszu Rejon Energetyczny Słupca. Zaopatrzenie w energię elektryczną prowadzone jest liniami napowietrznymi średnich napięć 20 kV, wyposażonej w lokalne stacje transformatorowe 20/0,4 kV. Ze stacji tych energia doprowadzana jest do indywidualnych odbiorców za pośrednictwem miejscowych linii niskiego napięcia 0,4 kV napowietrznych bądź kablowych. Przez teren gminy nie przebiegają żadne linie wysokiego napięcia 110 kV. Wszystkie wyżej wymienione obiekty są źródłem promieniowania elektromagnetycznego, ale jego natężenie nie stwarza zagrożenia dla zdrowia i życia ludzi. Wszystkie miejscowości gminy są zelektryfikowane i posiadają od jednej do kilku stacji transformatorowych. Obecność obszarów chronionych stwarza konieczność doziemnego poprowadzenia systemów kablowych przy planowaniu dalszego rozwoju czy modernizacji sieci energetycznej. Źródłem promieniowania elektromagnetycznego są stacje radiowe, telewizyjne i telefonii komórkowej, medyczne urządzenia diagnostyczne i terapeutyczne, urządzenia przemysłowe i gospodarstwa domowego oraz systemy przesyłowe energii elektrycznej. Z punktu widzenia ochrony środowiska istotne znaczenie mają urządzenia radiokomunikacji rozsiewczej; stacje nadawcze radiowe i telewizyjne oraz telefonii komórkowej. Emitują one do środowiska fale elektromagnetyczne wysokiej częstotliwości w postaci radiofal o częstotliwości od 0,1 - 300 MHz i mikrofal od 300 do 300 000 MHz. Na terenie gminy znajdują się przede

236 wszystkim pojedyncze oraz liniowe źródła pól elektromagnetycznych wraz ze związanymi z nimi stacjami elektroenergetycznymi. gmina Września Jakość wód powierzchniowych Dla punktu pomiarowo – kontrolnego zlokalizowanego w na rzece Wrześnica – Cegielnia PLRW60001718389, na 1,1 km biegu cieku wyznaczono stan ekologiczny. Badania realizowane w sieci diagnostycznej określiły również stan chemiczny wód. Stan ekologiczny oznaczono jako umiarkowany, stan chemiczny – nieosiągający dobrego. Natomiast stan wód w jednolitej części wód określono jako zły. Na zły stan wód miał wpływ przekroczenia wskaźników dla azotu azotanowego, azotu Kjeldahla, azotu ogólnego, fosforu ogólnego i substancji rozpuszczonych. Obszar Miasta i Gminy Września położony jest na obszarze JCWP nr 73 oraz 63, należących do regionu Warty, oceniono jako zagrożony nieosiągnięciem dobrego stanu. Ze względu na to, że położenie odpowiada rozmieszczeniu obszarów szczególnie narażonych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych.

Jakość wód podziemnych Obszar Miasta i Gminy położony jest na Głównym Zbiorniku Wód Podziemnych Nr 143. Jest to Subzbiornik Inowrocław – Gniezno. Wiek utworów określany jest na trzeciorzęd, szacunkowe zasoby dyspozycyjne Zbiornika wynoszą 96 tys. m3/dobę. Średnia głębokość utworu wynosi 120 m. Badania wód Zbiornika przeprowadzone w latach 2006 i 2007 w ramach monitoringu krajowego i regionalnego na terenie gminy wskazują na wody III i II klasy jakości.

Jakość powietrza Strefa gnieźnieńsko – wrzesińska, do której zaliczono Miasto i Gminę Września, w ocenie za rok 2008, została zaliczona do klasy C ze względu na przekroczenia poziomu docelowego dla pyłu PM10. Przekroczenia dla pyłu PM10 stwierdzono na stanowisku w Gnieźnie przy ul. Jana Pawła II – dla stężeń 24 – godzinnych. W przypadku średniego rocznego stężenia pyłu PM10 nie odnotowano przekroczeń. Dla pozostałych wskaźników dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, kadmu, arsenu, niklu, ołowiu, benzenu, tlenku węgla nie odnotowano przekroczeń i całej strefie przypisano klasę A. W ocenie jakości powietrza pod względem ochrony roślin Miasto i Gminę Września zakwalifikowano do strefy wielkopolskiej. W wyniku oceny przeprowadzonej w 2008 roku dla ozonu, strefie wielkopolskiej pod katem ochrony roślin przypisano klasę C, co oznacza, że na tym terenie został przekroczony poziom docelowy i poziom celu długoterminowego dla rozpatrywanej substancji. Pod kątem oceny dwutlenku siarki i tlenków azotu z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych dla ochrony roślin strefę zaliczono do klasy A.

Jakość gleb Według badań Okręgowej Stacji Chemiczno – Rolniczej w Poznaniu (OSCR) w Gminie Września, wśród użytków rolnych dominują gleby orne dobre – klasa IIIa, obejmujące 37% ogólnej powierzchni gruntów ornych. Gleby te mają już wyraźne gorsze właściwości fizyczne i chemiczne, występują w mniej korzystnych warunkach fizjograficznych niż gleby klasy I i II. Zalicza się do nich gleby brunatne i płowe wytworzone z piasków gliniastych mocnych, różnych utworów pyłowych i glin lekkich oraz iłów pylastych, średnio dobre czarnoziemy leśno- stepowe i leśno-łąkowe wytworzone z glin, iłów i utworów pyłowych oraz z piasków gliniastych mocnych. 21% udziału mają gleby VIa klasy, czyli gleby ciężkie, które cechuje duża żyzność potencjalna, lecz są mało przewiewne, zimne i mało czynne biologicznie. Należą do nich gleby brunatne, płowe i bielicowe – wytworzone z różnych piasków i żwirów gliniastych, gleby płowe, brunatne i opadowo –glejowe wytworzone z glin, iłów i utworów pyłowych. Grunty najlepszych klas bonitacyjnych I i II występują na 4% gruntów ornych.

Hałas Klimat akustyczny środowiska Miasta i Gminy Września w zdecydowanej większości kształtowany jest przez hałas komunikacyjny drogowy, który ze względu na powszechność charakteryzuje się dużym zasięgiem

237 oddziaływania. Do czynników mających wpływ na poziom emisji hałasu drogowego należą: natężenie ruchu, struktura strumienia pojazdów, a zwłaszcza znaczny udział transportu ciężkiego, stan techniczny pojazdów, rodzaj i stan techniczny nawierzchni, charakter zabudowy (zagospodarowanie) terenów otaczających.

Pola elektromagnetyczne Na terenie analizowanej gminy znajduje się 12 stacji bazowych telefonii cyfrowej, w tym 10 zlokalizowanych jest na terenie miasta Września, pozostałe znajdują się w w miejscowościach: Chocicza Wielka, Gozdowo. Przez teren gminy przebiegają fragmenty dwóch linii elektromagnetycznych o napięciu 220 kV, relacji wschód – zachód, które łączą elektrownię Pątnów i Konin z Poznaniem. Linie te stanowią ważny element sieci przesyłowej krajowego systemu elektromagnetycznego i umożliwiają wprowadzenie znacznej mocy elektrycznej z elektrowni do stacji 220/110 kV znajdujących się na terenie miasta Poznania. gmina Chocz Jakość wód powierzchniowych Na rzece Prośnie w 1999 i 2001 roku zlokalizowane było 9 punktów pomiarowych, w tym jeden w monitoringu krajowym, a pozostałe w monitoringu regionalnym. Na jej dopływach(przyujściowe odcinki dopływów), znajdowało się kolejne 10 punktów pomiarowych. Jeden z punktów pomiarowych Prosny są położony był na terenie Gminy Chocz w miejscowości Kwileń - 28,6 km biegu rzeki. W roku 1999 jakość wód Prosny przepływającej przez Gminę Chocz, określono jako nieodpowiadający normom. Miały na to wpływ przede wszystkim zanieczyszczenia fizykochemiczne i bakteriologiczne. W roku 2000 Prosna na terenie gminy kontrolowana była również w Kwileniu, gdzie stan czystości przedstawiał się następująco:  substancje biogenne – ponadnormatywne stężenie wybranych wskaźników, klasyfikowało,  wody nadal jako pozaklasowe,  substancje organiczne – wskaźniki organiczne pomimo ogólnej poprawy, nadal nie były zadawalające,  stan sanitarny – ponadnormatywne występowanie miana Coli, klasyfikowało wody jako pozaklasowe pod względem sanitarnym. W punkcie pomiarowym położonym na terenie Gminy Chocz - Kwileń o pozaklasowej wypadkowej klasie czystości Prosny, decydowały przede wszystkim takie wskaźniki jak azot azotynowy i miano Coli. Na ogólnie zły stan czystości wód Prosny w jej środkowym biegu, mają wpływ przede wszystkim zrzuty surowych czy niedostatecznie oczyszczonych ścieków bytowych. W Kwileniu, poniżej ujścia Neru, przyjmującego zanieczyszczenia z Pleszewa, wzrosło stężenie azotynów. Poprawie uległo natomiast natlenienie wód. Pozostałe cieki nie są objęte badaniami jakości wód. Biorąc jednak pod uwagę niewielką ilość istniejącej sieci kanalizacji sanitarnej oraz stan czystości rzeki, można przypuszczać, że pozostałe istniejące na terenie gminy cieki, w znacznym stopniu są obciążone zanieczyszczeniami bakteriologicznymi. Większość cieków na terenie gminy ma również małe przepływy oraz z uwagi na prawie równinne ukształtowanie terenu bardzo powolny odpływ, dlatego może w nich powstawać duża koncentracja zanieczyszczeń nawet przy stosunkowo małych zrzutach. Kolejnym poważnym źródłem zanieczyszczeń wód jest uprawa roli i hodowla zwierząt. Stosowane w rolnictwie nawozy sztuczne i pestycydy w znacznej części spłukiwane są z wodami opadowymi do cieków wodnych, powodując ich zanieczyszczenie. Odpady płynne z hodowli zwierząt – gnojowica, trafiająca na pola bez żadnego przetworzenia, również przyczynia się to do znacznego skażenie wód oraz gleb. Z tego względu istniejący zły stan czystości cieków wodnych na obszarze gminy wymaga podjęcia zdecydowanych działań w kierunku uporządkowania gospodarki wodno–ściekowej. Wymaga to inwestycji przede wszystkim w oczyszczalnie ścieków i rozbudowę kanalizacji sanitarnej.

Jakość wód podziemnych Gmina Chocz charakteryzuje się niekorzystnymi warunkami wodnymi objawiającymi się deficytem wody. Użytkowe poziomy wodonośne na terenie gminy dotyczą wód czwartorzędowych. Eksploatowane są głównie wody podziemne z utworów czwartorzędowych w dolinie rzeki Prosny.

238

Badania wód podziemnych, na terenie powiatu prowadzone były w 2001 roku przez WIOŚ Poznań, w ramach określania jakości wód podziemnych w punktach badawczych sieci krajowej oraz w sieci regionalnej na terenie województwa wielkopolskiego, na podstawie oceny zakresu rozszerzonego. Kontrola nie była przeprowadzana na terenie Gminy Chocz, najbliżej usytuowany punkt był w miejscowości Tursko – Bogusław w gminie Gołuchów. Na podstawie wyników pochodzących z punktów badawczych monitoringu państwowego i regionalnego, wody podziemne regionu charakteryzują się średnią i niską, jakością.

Jakość powietrza Na terenie Gminy Chocz głównymi źródłami zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego są przede wszystkim zanieczyszczenia komunikacyjne – liniowe oraz pochodzące ze źródeł niskiej emisji. Nie występują na terenie gminy zakłady przemysłowe mające wpływ na zanieczyszczenie powietrza. Ze względu na dużą ilość źródeł emisji nie jest możliwe monitorowanie każdego z nich, a tym samym określenie dokładnej ilości dostających się z nich do atmosfery zanieczyszczeń. Według danych na terenie gminy istnieje około 1253 gospodarstw domowych (przy założeniu średnio 4 osób w rodzinie), przy czym około 1100 stanowią indywidualne posesje opalane węglem. Pozostała liczba mieszkań, jest ogrzewana ze zbiorowych cieplików, bądź za pomocą innych źródeł energii cieplnej (gazem, olejem). Trudno jest oszacować ilość zanieczyszczeń trafiających do atmosfery ze źródeł „niskiej jakości”, przyczyną tego może być:  spalanie węgla o różnej kaloryczności,  opalanie drewnem,  spalanie w piecach części odpadów (szczególnie tworzyw sztucznych). Na terenie gminy nie były przeprowadzane badania chemizmu opadu atmosferycznego. Badania te, zostały w 2000 i 2002 roku przeprowadzone w Czerminie. Ze względu na bliską odległość można je przypisać również Gminie Chocz. Obserwowane lekkie obniżenie pH opadów atmosferycznych w roku 2000, nie wskazuje na silne zanieczyszczenie powietrza. Jednak świadczy o jego granicznych wartościach, po przekroczeniu, których może nastąpić dalsze obniżanie się pH deszczu. Jednak w roku 2001 pH odpadów atmosferycznych wzrosło, co wskazuje na poprawę stanu czystości powietrza. Potwierdzeniem tego faktu jest również zaobserwowana poprawa pozostałych badanych wskaźników. Oceniając ogólny stan jakości powietrza na terenie Gminy Chocz, można uznać go za zadawalający

Jakość gleb Na obszarze gminy występują ogólnie słabe gleby, podatne na degradację, a z uwagi na prawie zerowe nachylenie terenu, ich część okresowo jest również nadmiernie zawodniona. W okresie wiosennych roztopów i jesienią, część łąk, a nawet gruntów ornych bywa podtapiana lub okresowo zalana. W warunkach powodziowych zalewane są dna dolinne rzeki Prosny. Czynnikiem wpływającym na degradację gleb jest także intensywne użytkowanie rolnicze. Na terenie gminy w strukturze użytkowania dominują przede wszystkim użytki rolne 53,91 %. Jakość gleb jest, więc bardzo istotnym czynnikiem wpływającym na rozwój rolnictwa, warunkującym wysokość i jakość uzyskiwanych plonów. W celu przeciwdziałania degradacji konieczne jest uwzględnienie stopniowej zmiany struktury użytkowania gleb. Na terenie Gminy Chocz gleby bardzo słabe, powinny zostać zalesione. Istotne znaczenie ma również dobór roślin uprawnych a także częstotliwość orek i innych zabiegów uprawnych. Wieloletnie rośliny zabezpieczają nawet przed silnym spływem. Mniej skutecznie chronią glebę rośliny ozime, jeszcze mniej zboża jare. Ze względu jednak na słabo urozmaiconą wysokościowo powierzchnię gminy występuje dla gleb nieduże zagrożenie spływami powierzchniowymi, będącymi następstwem opadów atmosferycznych.

Hałas Na obszarze gminy największe i główne zagrożenie hałasem komunikacyjnym występuje wzdłuż największego szlaku drogowego – drogi wojewódzkiej nr 442. Drugim źródłem hałasu są zakłady przemysłowe i odbywające się w nich procesy technologiczne. Poziom hałasu przemysłowego jest kształtowany indywidualnie dla każdego

239 obiektu i zależny jest od rodzaju maszyn i urządzeń hałasotwórczych, izolacyjności obudowy hal przemysłowych, prowadzonych procesów technologicznych oraz od funkcji urbanistycznej sąsiadujących z nimi terenów. Specyfiką hałasu przemysłowego jest jego długotrwałość występowania (zmianowy charakter pracy), a także czasowe krótkotrwałe duże natężenia. Na terenie Gminy Chocz nie ma zakładów stwarzających potencjalne zagrożenie hałasem.

Pola elektromagnetyczne Na terenie gminy prócz stacji telefonii komórkowej, zlokalizowane są następujące źródła promieniowania elektromagnetycznego:  elektroenergetyczne linie napowietrzne NN, SN 15 kV,  stacje transformatorowe SN 15 kV,  cywilne stacje radiowe CB o mocy około 10 W,  urządzenia nadawcze, diagnostyczne i inne, będące w posiadaniu policji, ochotniczej straży pożarne. Uciążliwość elektroenergetyczna wymienionych obiektów oraz istniejących linii elektroenergetycznych wraz ze stacjami nie została dokładnie zbadana. Uniemożliwia to szczegółowe określenie zanieczyszczeń promieniowaniem elektromagnetycznym niejonizującym na obszarze gminy. Zagadnienia ochrony ludzi i środowiska przed niejonizującym promieniowaniem elektromagnetycznym są regulowane przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy, prawa budowlanego, prawa ochrony środowiska, zagospodarowania przestrzennego i przepisami sanitarnymi. gmina Czermin Jakość wód powierzchniowych Stan czystości rzek kontroluje corocznie Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, Delegatura w Kaliszu. Sieć rzeczną tworzy przede wszystkim rzeka Prosna wraz z dopływami. Według założeń, jakość wód Prosny na terenie Gminy Czermin powinna spełniać kryteria II klasy czystości.

Rzeka Prosna Na rzece Prośnie w 1999 i 2001 roku zlokalizowane było 9 punktów pomiarowych, w tym jeden w monitoringu krajowym, a pozostałe w monitoringu regionalnym. Na jej dopływach (przyujściowe odcinki dopływów), znajdowało się kolejne 10 punktów pomiarowych. Jeden z punktów pomiarowych Prosny jest położony na wschodniej granicy gminy, w miejscowości Kwileń - 28,6 km biegu rzeki. W roku, 2002 jakość wód Prosny przepływającej przez Gminę Czermin określono, jako ponadnormatywnie zanieczyszczone. Miały na to wpływ przede wszystkim zanieczyszczenia fizykochemiczne i bakteriologiczne. W punkcie pomiarowym położonych w bezpośrednim sąsiedztwie Gminy Czermin (Kwileń) o pozaklasowej wypadkowej klasie czystości Prosny, decydowały przede wszystkim takie wskaźniki jak azot azotynowy i miano Coli. Na ogólnie zły stan czystości wód Prosny w jej środkowym biegu mają wpływ przede wszystkim zrzuty surowych czy niedostatecznie oczyszczonych ścieków bytowych. Pozostałe występujące na terenie gminy cieki nie są objęte badaniami jakości wód. Biorąc jednak pod uwagę brak sieci kanalizacji sanitarnej, można przypuszczać, że pozostałe istniejące na terenie gminy cieki również prowadzą wody w znacznym stopniu obciążone zanieczyszczeniami bakteriologicznymi. Większość cieków na terenie gminy ma również małe przepływa oraz z uwagi na prawie równinne ukształtowanie terenu bardzo powolny odpływ, dlatego może w nich powstawać duża koncentracja zanieczyszczeń nawet przy stosunkowo małych zrzutach. Kolejnym poważnym źródłem zanieczyszczeń wód jest uprawa roli i hodowla zwierząt. Stosowane w rolnictwie nawozy sztuczne i pestycydy w znacznej części spłukiwane są z wodami opadowymi do cieków wodnych, powodując ich zanieczyszczenie. Odpady płynne z hodowli zwierząt – gnojowica, trafiająca na pola bez żadnego przetworzenia również przyczynia się do znacznego skażenie wód oraz gleb.

240

Jakość wód podziemnych Gmina Czermin charakteryzuje się niekorzystnymi warunkami wodnymi objawiającymi się deficytem wody. Użytkowe poziomy wodonośne na terenie gminy dotyczą wód czwartorzędowych, trzeciorzędowych i jurajskich. Eksploatowane są wody podziemne z utworów czwartorzędowych. Znajdują się one w zasięgu Głównego Zbiornika Wód Podziemnych 311.

Jakość powietrza Na terenie Gminy Czermin głównymi źródłami zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego są przede wszystkim zanieczyszczenia komunikacyjne – liniowe oraz pochodzące ze źródeł niskiej emisji, a w mniejszym stopniu przemysłowe. Na terenie gminy można zaobserwować wyraźną zmienność sezonową poziomu stężeń SO2 i pyłu zawieszonego. Wartości stężeń tych zanieczyszczeń wzrastają w okresie jesienno – zimowym, co świadczy o znacznym udziale zanieczyszczeń pochodzących z palenisk domowych, będących źródłami niskiej emisji. Do źródeł niskiej emisji należy zaliczyć przede wszystkim indywidualne posesje, w których występuje opalanie węglowe, a także mniejsze zakłady produkcyjne, punkty usługowe i handlowe. Sezonowe porównanie stężeń

NO2, którego źródłami emisji są przede wszystkim pojazdy samochodowe, było zbliżone. Oceniając ogólny stan jakości powietrza na terenie Gminy Czermin można uznać go za zadawalający. Największa koncentracja zanieczyszczeń atmosferycznych występuje liniowo wzdłuż ciągów komunikacyjnych o największym natężeniu ruchu (droga wojewódzka 13102). Zmniejszająca się jednak stopniowo (porównanie roku 2000 z rokiem 2001), zawartość składników chemicznych w opadach jest konsekwencją zmniejszania się zanieczyszczeń powietrza.

Hałas Na obszarze gminy największe i główne zagrożenie hałasem komunikacyjnym występuje wzdłuż największych szlaków drogowych drogi wojewódzkiej nr 445 i drogi powiatowej nr 13102. Droga powiatowa nr 13102, na której koncentruje się znaczny ruch pojazdów przechodzi przez dzielnice mieszkaniowe. Hałas jest, więc tu ważnym problemem. Hałas komunikacyjny występuje również wzdłuż drogi wojewódzkiej 443 (natężenie ruchu wynosi 1995 pojazdów/dobę). Przyjmuje się, że na drogach gminnych przy natężeniu ruchu poniżej 1000 samochodów na dobę, strefa uciążliwości mieści się w granicach pasa drogowego. Drugim źródłem hałasu są zakłady przemysłowe i odbywające się w nich procesy technologiczne. Poziom hałasu przemysłowego jest kształtowany indywidualnie dla każdego obiektu i zależny jest od rodzaju maszyn i urządzeń hałasotwórczych, izolacyjności obudowy hal przemysłowych, prowadzonych procesów technologicznych oraz od funkcji urbanistycznej sąsiadujących z nimi terenów.

Pola elektromagnetyczne Na terenie Gminy Czermin znajdują się przede wszystkim pojedyncze sztuczne oraz liniowe źródła pól elektromagnetycznych wraz ze związanymi z nimi stacjami elektroenergetycznymi. Na terenie Gminy Czermin zlokalizowane są następujące źródła promieniowania elektromagnetycznego:  elektroenergetyczne linie napowietrzne NN,WN 400 kV i 110 kV, SN 15 kV,  stacje transformatorowe SN 15 kV,  cywilne stacje radiowe CB o mocy około 10W

241

 urządzenia nadawcze, diagnostyczne i inne, będące w posiadaniu policji, straży pożarnej, pogotowia i zakładów przemysłowych. Uciążliwość elektroenergetyczna wymienionych obiektów oraz istniejących linii elektroenergetycznych wraz ze stacjami nie została dokładnie zbadana. Uniemożliwia to szczegółowe określenie zanieczyszczeń promieniowaniem elektromagnetycznym niejonizującym na obszarze powiatu. gmina Gizałki Jakość wód powierzchniowych Na terenie gminy brak punktów pomiarowych monitoringu wód powierzchniowych.

Jakość wód podziemnych Na terenie gminy brak punktów monitoringu wód podziemnych. Najbliższy punkt pomiarowy dla tego zbiornika znajduje się w gminie Pleszew, pow. Pleszewski. Najnowsze badania pochodzą z 2006 r. Wody pobrane w tym punkcie pomiarowym uzyskały V klasę czystości, co oznacza, że ich jakość jest zła.

Jakość powietrza Na terenie gminy brak prowadzonych jest badań imisji dwutlenku siarki i azotu na terenach pozamiejskich z zastosowaniem systemu PASS, tj. pasywnego systemu pobierania powietrza. Ze względu na ochronę roślin określana jest norma średnioroczna dla dwutlenku siarki oraz dla tlenków azotu. Dla dwutlenku siarki wynosi ona 20 μg/m3, natomiast dla tlenków azotu 30 μg/m3. Stężenia średnioroczne obliczane są jako średnia arytmetyczna. Stężenie zanieczyszczeń w powietrzu atmosferycznym na obszarze Gminy jest związane ze stopniem koncentracji źródeł emisji zanieczyszczeń i wielkością emisji, warunkami rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń oraz wpływem zanieczyszczeń pochodzących spoza gminy. Ocena stanu zanieczyszczenia powietrza wykonywana jest w oparciu o wyniki badań monitoringowych prowadzonych w punktach pomiaru zanieczyszczeń powietrza oraz poprzez wykorzystanie wyników badań z innych stref. Jakość powietrza na obszarze strefy kalisko - jarocińskiej jest stabilna i nie ulegała większym zmianom w okresie 2004 – 2009. Przy wyraźnej, systematycznej redukcji emisji przemysłowej coraz większego znaczenia nabiera emisja z sektora komunalnego - lokalnych kotłowni, indywidualnych gospodarstw i zakładów usługowych oraz środków transportu. Wśród substancji emitowanych przez zakłady przemysłowe zlokalizowane na terenie gminy Gizałki przeważają zanieczyszczenia charakterystyczne dla procesów spalania paliw do celów energetycznych i technologicznych, czyli dwutlenek siarki, tlenki azotu, tlenek węgla i pyły. Wielkość emisji zależy od ilości i jakości używanego paliwa, wyposażenia w urządzenia oczyszczające gazy odlotowe oraz skuteczność działania tych urządzeń. Przedsiębiorstwa posiadające instalacje, których eksploatacja powoduje wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza zobowiązane są do uzyskania pozwolenia na emisję tych zanieczyszczeń lub zgłoszenia instalacji – jeżeli uzyskanie takiej decyzji nie jest wymagane. Potencjalnym źródłem emisji węglowodorów do atmosfery są także stacje benzynowe zlokalizowane na terenie gminy. Zagrożenia dla środowiska przyrodniczego mogą wystąpić zarówno w trakcie eksploatacji stacji i jej likwidacji, ale także podczas nagłych, nieprzewidzianych awarii. Również duży udział w łącznym ładunku zanieczyszczeń wprowadzanych do powietrza mają źródła emitujące zanieczyszczenia w sposób niezorganizowany, czyli nie posiadające emitorów (emisja punktowa w postaci związków amoniaku, metanu, siarkowodoru oraz zanieczyszczeń bakteriologicznych), do których należą m. in.: składowisko odpadów, zabiegi agrotechniczne, oczyszczalnie ścieków, fermy hodowlane, będące również źródłem zanieczyszczeń zapachowych (odorów). Emisja punktowa powstaje także podczas awarii, pożarów, robót ziemnych. Wielkość emisji z takich źródeł nie jest znana ze względu na brak badań prowadzonych w danym zakresie.

Jakość gleb Na terenie gminy występuje. 48,1 % gleb kwaśnych i 23,9 % bardzo kwaśnych. Odczyn środowiska glebowego wpływa w znacznym stopniu na życie roślin, mikroorganizmów i fauny glebowej. Decyduje tym samym

242 o aktywności biologicznej gleby. Kwaśne odczyny gleb, powodują obniżanie plonowania roślin jak również ułatwiają przyswajanie przez rośliny metali ciężkich. Z odczynem gleb ściśle związana jest potrzeba ich wapnowania. Wapnowanie poprawiające właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne gleb jest zabiegiem agrotechnicznym, który powinien być stosowany na terenie gminy w dużym stopniu, gdyż jest ona w grupie gmin, w których gleby wymagające wapnowania w przedziale koniecznym i potrzebnym osiągnęły około 60% udziału gleb.

Hałas Klimat akustyczny środowiska Gminy Gizałki w zdecydowanej większości kształtowany jest przez hałas komunikacyjny drogowy, który ze względu na powszechność charakteryzuje się dużym zasięgiem oddziaływania. Do czynników mających wpływ na poziom emisji hałasu drogowego należą: natężenie ruchu, struktura strumienia pojazdów, a zwłaszcza znaczny udział transportu ciężkiego, stan techniczny pojazdów, rodzaj i stan techniczny nawierzchni, charakter zabudowy (zagospodarowanie) terenów otaczających. Największy ruch pojazdów na obszarze Gminy Gizałki odnotowuje się w miejscowości Gizałki, gdzie krzyżują się drogi wojewódzkie oraz koncentruje się handel i przemysł w gminie Dużym natężeniem ruchu charakteryzuje się również droga wojewódzka Nr 443 w stronę Rychwału. Ostatnie badania natężenia ruchu pojazdów na terenie gminy przeprowadzał Zarząd Dróg Wojewódzkich, dla dróg wojewódzkich.

Pola elektromagnetyczne W ostatnich latach nastąpił rozwój nowych technik telekomunikacyjnych i rozwój sieci telefonii komórkowej. Elementem tej sieci są stacje bazowe telefonii komórkowej należące do Polskiej Telefonii Cyfrowej Sp z o. o., POLKOMTEL S.A., Polskiej Telefonii Komórkowej „CENTERTEL” Sp. z o.o. oraz P4 Sp. z o. o. Anteny nadawcze stacji bazowych lokalizowane są najczęściej na wolnostojących wieżach antenowych lub na masztach antenowych instalowanych na dachach budynków, a także na istniejących wieżach lub kominach. Poza stacjami w Gizałkach i Nowej Wsi, znajdują się jeszcze 2 w Orlinie Małej i Białobłotach. Przez gminę przebiega linia przesyłowa WN 110 kV Jarocin – Pleszew – Ostrów Wlkp. Pozostałe linie SN i NN to głównie linie napowietrzne. gmina Nowe Miasto nad Wartą Jakość wód powierzchniowych Bezpośrednio na terenie gminy Nowe Miasto n/Wartą brak jest punktów pomiarowych, ale najbliższy z nich zlokalizowany na rzece Warcie znajduje się w Nowej Wsi Podgórnej. Prowadzone obserwacje przez WIOŚ Poznań w latach 2000 – 2003, wykazały ponadnormatywne zanieczyszczenie wód rzeki Warty na całym badanym odcinku, z czego największe zastrzeżenia budził stan sanitarny i poziom substancji biogennych. Pozostałe cieki występujące na terenie gminy nie są objęte badaniami, jakości wód. Biorąc pod uwagę stan czystości rzeki Warty, można przypuszczać, że pozostałe cieki prowadzą równie zanieczyszczone wody. Temu zjawisku może sprzyjać brak kanalizacji we wszystkich miejscowościach gminy. Niskie przepływy cieków, a zwłaszcza rowów melioracyjnych, do których odprowadzane są oczyszczone ścieki z oczyszczalni mogą powodować koncentracje zanieczyszczeń nawet przy małych zrzutach.

Jakość wód podziemnych Na terenie gminy nie ma punktów pomiarowych działających w systemie sieci krajowej czy regionalnej, ale takie punkty znajdują się na terenie Powiatu Średzkiego. Na zasadzie podobieństwa wykształceniu utworów wodonośnych, możemy przyjąć te punkty pomiarowe za reprezentatywne dla gminy Nowe Miasto n/Wartą. Na terenie powiatu znajduje się jeden punkt pomiarowy, który zlokalizowany jest poza obszarem GZWP – 150. Wody czwartorzędowe zaklasyfikowano do III klasy jakości wód, co oznacza, że są to wody o niskiej jakości. Poniżej przedstawiono wskaźniki stężeń odpowiadających wodzie niskiej jakości ( III ) i nieklasyfikowanej z otworu w Środzie Wlkp. Woda surowa z trzech ujęć gminnych również odpowiada II klasie jakości wód. Charakteryzuje się podwyższoną zawartością: Fe i Mn, żółtą barwą wody spowodowaną obecnością substancji pochodzenia humusowego. Ze

243 względu na przemiany geochemiczne w warstwie notuje się obecność azotu amonowego. Woda niekiedy charakteryzuje się słabym zapachem siarkowodoru.

Jakość powietrza Na terenie gminy Nowe Miasto n/Wartą do największych źródeł zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego należą zanieczyszczenia komunikacyjne oraz pochodzące ze źródeł niskiej emisji ( domy, małe przedsiębiorstwa ). Koncentracja źródeł zanieczyszczeń w Środzie Wlkp. i Jarocinie wpływają również na zanieczyszczenie powietrza w gminie Nowe Miasto n/Wartą. Stopień zanieczyszczenia zależy w dużej mierze od kierunku i siły wiatru. Badania w ramach regionalnego monitoringu powietrza atmosferycznego, prowadzone są na stanowisku w Środzie Wlkp. ul. Żwirki i Wigóry 1 przez Wojewódzką Stację Sanitarno Epidemiologiczną. Oznaczana jest zawartość dwutlenku siarki i azotu oraz stężeń pyłu zawieszonego. Możemy, zatem przyjąć, że punkt pomiarowy ze Środy Wlkp. będzie odzwierciedlał również stan powietrza atmosferycznego w gminach powiatu średzkiego, a więc także w gminie Nowe Miasto n/Wartą. Na terenie gminy brak jest zakładów przemysłowych szczególnie uciążliwych dla środowiska atmosferycznego. Niewielkie przedsiębiorstwa zajmują się przede wszystkim przetwórstwem artykułów rolnych oraz handlem i usługami nie powodują pogorszenia jakości powietrza atmosferycznego. Zanieczyszczenie wprowadzane przez ten sektor są tożsame z zanieczyszczeniami spowodowanymi emisją niską.

Jakość gleb Gmina Nowe Miasto n/Wartą należy do obszarów średnio dobrych i średnich pod względem, jakości gleb. Przeważają gleby o średnich klasach bonitacyjnych IVa i IV b, które zajmują 52 % powierzchni gruntów ornych, gleby klasy III zajmują 25 % powierzchni, a gleby słabe V, VI i VI RZ 23 %. Gleby najwyższych klas I i II nie występują wcale. Ze względu na średnią jakościowo strukturę gleb, są one narażone na degradację naturalną i antropogeniczną.

Hałas Hałas komunikacyjny Na terenie gminy największe zagrożenie hałasem komunikacyjnym występuje wzdłuż drogi krajowej nr 11. Jest to trasa łącząca Wielkopolskę ze Śląskiem, na której występuje szczególne natężenie ruchu samochodów ciężarowych. Na poziom hałasu komunikacyjnego ma wpływ natężenie ruchu, które wynosi 13 799 pojazdów na dobę oraz udział transportu ciężkiego. Zagrożenie hałasem komunikacyjnym występuje również na drogach powiatowych. Największe natężenie ruchu ma miejsce na drodze powiatowej nr 436 na odcinku Świętomierz - Klęka ( 2816 pojazdów/dobę ). Na pozostałych drogach powiatowych odnotowuje się natężenie ruchu w granicach 1700 do 100 pojazdów na dobę. Jak wynika z badań prowadzonych w bezpośrednim sąsiedztwie tras komunikacyjnych, równoważny poziom hałasu przekracza znacznie poziom dopuszczalny.

Hałas lotniczy Lotnisko wojskowe w Krzesinach pod Poznaniem ma wpływ na pogorszenie klimatu akustycznego Powiatu Średzkiego. Częste loty szkoleniowe oraz manewry wojsk NATO wpływają na przekroczenie poziomu hałasu. Obszary zagrożone hałasem lotniczym występują w regionie wschodnim powiatu. W strefie oddziaływań hałasów lotniczych o wartości poziomu ekspozycji powyżej 83 dB znajdują się miejscowości: Januszewo, Jarosławiec oraz Środa Wlkp. Na terenie gminy Nowe Miasto n/Wartą zagrożenia hałasem lotniczym nie występują lub są minimalne. Hałas przemysłowy Ze względu na specyfikę rolniczą gminy i brak dużych obiektów przemysłowych zagrożenia hałasem przemysłowym są nieznaczne. Poziom hałasu przemysłowego zależy od rodzaju działalności i specyfiki procesów technologicznych zakładu. Ze względu na brak danych dotyczących emisji hałasu przez podmioty gospodarcze nie można ocenić faktycznego stanu środowiska akustycznego gminy. Uciążliwości mogą występować lokalnie przy dużych zakładach produkcyjnych ( ubojniach ) oraz warsztatach samochodowych i blacharskich.

244

Pola elektromagnetyczne Na terenie gminy zlokalizowane są dwie wieże przekaźnikowe telefonii komórkowej w Nowym Mieście n/Wartą, Klęce i Chociczy. Stacje bazowe wymagają monitoringu kontrolnego i weryfikacji obszarów emisji szczególnie po zmianie parametrów pracy urządzeń nadawczych.

12. Charakterystyka możliwych konfliktów społecznych związanych z realizacją projektowanego przedsięwzięcia

Wnioskodawca i bezpośredni wykonawcy prac, najczęściej należący do Grupy Kapitałowej Spółki, z uwagi na specyfikę wykonywanych przedsięwzięć muszą się legitymować szczególnymi uprawnieniami do podejmowania działań opisywanych w karcie informacyjnej przedsięwzięcia. Podejmowane przedsięwzięcia w zakresie poszukiwania i rozpoznawania złóż ropy naftowej i gazu ziemnego muszą być realizowane zgodnie z wieloma obowiązującymi przepisami, a w szczególności przepisami Prawa Geologicznego i Górniczego, które mają również na uwadze relacje między wykonawcami robót geologicznych, a społecznością lokalną. Potencjalne konflikty społeczne mogą powstać na tle następujących zagadnień:  uzyskanie prawa wejścia w teren,  wyrządzenie szkód w uprawach i infrastrukturze,  ustalenie wysokości odszkodowania,  lokalizacja prac geologicznych na terenach wrażliwych przyrodniczo. W celu zapobiegania potencjalnym konfliktom społecznym w odniesieniu do wymienionych powyżej zagadnień na każdym etapie planowania i realizacji prac geologicznych podejmuje się następujące działania: 1. Powszechnie stosowaną praktyką uzyskania prawa wejścia w teren jest porozumienie i zawarcie umowy z podmiotem dysponującym tytułem prawnym do danej nieruchomości gruntowej. 2. Przed przystąpieniem do prac terenowych przeprowadzane jest szkolenie-instruktaż pracowników z zakresu ochrony środowiska. 3. Lokalne społeczeństwo jest odpowiednio wcześnie informowane o terminie i przebiegu prac. 4. W trakcie prowadzenia prac powstałe szkody są naprawiane, a za poniesione straty jest wypłacane uzgodnione odszkodowanie. 5. Poszukiwania złóż ropy naftowej i gazu ziemnego nie stwarzają barier dla rozwoju gmin, ponieważ w przypadku odkrycia złóż powstaną nowe miejsca pracy, a budżet gminy będzie otrzymywał wpływy z opłat eksploatacyjnych. 6. W zależności od etapu i rodzaju prac poszukiwawczo-rozpoznawczych prace są realizowane według następujących zasad, które mają na celu unikanie lub ograniczenie powstania konfliktów społecznych:

W zakresie prac geofizycznych: a) dobór miejsca na lokalizację bazy sprzętowo – samochodowej będzie uwzględniał:  położenie względem zabudowy mieszkalnej i takich elementów środowiska jak: zwarte kompleksy leśne, cieki i zbiorniki wodne,  uzbrojenie w infrastrukturę techniczną (utwardzony plac, kanalizacja deszczowa z urządzeniami oczyszczającymi – odolejacze), b) prace geofizyczne będą wykonywane w porze dziennej; c) lokalizacja przebiegu linii profili geofizycznych (operacyjnych) w odniesieniu do obszarów podlegających ochronie zgodnie z ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 627) będzie przedmiotem analizy eksperta – przyrodnika; d) linie profilowania geofizycznego będą wyznaczane w taki sposób, aby ich przebieg i przemieszczanie się pojazdów taboru geofizycznego odbywało się po ściśle wytyczonych szlakach przy wykorzystaniu sieci istniejących dróg lokalnych, polnych, przecinek leśnych, ppoż. Duktów e) w stosunku do obiektów podlegających ochronie na podstawie Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. 03.162.1568 z zm.), będą stosowane strefy ochronne lub będzie wprowadzona korekta w przebiegu linii profili geofizycznych;

245 f) aparatura pomiarowa (geofony i przewody itp.) będzie rozkładana ręcznie, co nie powinno powodować szkód na powierzchni terenu; g) prace w strefach ochronnych ujęć wód podziemnych będą prowadzone w ramach uzgodnień z administratorem ujęcia wody; h) w celu zachowania bezpieczeństwa i ochrony konstrukcji budowlanych, zabudowań, studni, i obiektów objętych ochroną konserwatorską przed drganiami gruntu, w rejonie punktów wzbudzania sejsmicznego będzie utrzymywana strefa ochronna, w przypadku zastosowania metody z użyciem:  materiałów wybuchowych - będą zachowane strefy ochronne zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i polityki Społecznej z dnia 1 kwietnia 2003 r. w sprawie przechowywania i używania środków strzałowych i sprzętu strzałowego w zakładach górniczych (Dz. U. 03.72.655) – załącznik nr 4 „Wyznaczanie stref zagrożenia wokół miejsca wykonywania robót strzałowych w odkrywkowych zakładach górniczych, zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi oraz przy wykonywaniu robót geologicznych.”  vibroseis - będą zachowane strefy ochronne (30 - 50 m) analogiczne, jak dla ładunku wybuchowego nieprzekraczającego 5 kg. Jednocześnie w przypadku jakichkolwiek wątpliwości będą dokonywane na bieżąco pomiary wielkości drgań i będzie się je utrzymywać na poziomie bezpiecznym dla wymienionych obiektów. W razie konieczności będzie się zmniejszać poziom mocy lub ilość pracujących wibratorów. i) wiercenie otworów dla potrzeb badań sejsmicznych i ich likwidacja będzie prowadzona zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki z 28.06.2002r w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi (Dz. U. 02.109.961. z zm.) oraz zasadami wynikającymi z wiedzy geologicznej i wiertniczej; j) w miejscach narażonych na powstawanie osuwisk np.: skarpy drogowe, odkrywki, strome brzegi rzek lub zbiorników wodnych, będzie stosowana metodyka prac, zgodna z techniką górniczą, jednocześnie minimalna odległość lokalizacji punktów wzbudzania jest określona w następujący sposób:  przy zastosowaniu metody vibroseis – najczęściej wg zasady 1,5 wysokości skarpy, ale nie mniej niż 30 m,  przy zastosowaniu metody z użyciem materiałów wybuchowych - na 30 - 50 m, zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 kwietnia 2003 r. w sprawie przechowywania i używania środków strzałowych i sprzętu strzałowego w zakładach górniczych (Dz. U. 03.72.655) – załącznik nr 4 „Wyznaczanie stref zagrożenia wokół miejsca wykonywania robót strzałowych w odkrywkowych zakładach górniczych, zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi oraz przy wykonywaniu robót geologicznych;  przy zastosowaniu air-gun znaczenie mają: rozmieszczenie działek powietrznych: podłużnie 4 m, poprzecznie 7 m, ciśnienie powietrza: 2000 psi, głębokość zanurzenia air-gun’ów: 2 – 5 m, głębokość do dna akwenu poniżej air-gun’ów: min. ok. 2 m. l) przed i po zakończeniu wykonywania prac wiertniczych na potrzeby badań sejsmicznych oraz robót strzałowych będą wykonywane pomiary zwierciadła wody w studniach gospodarczych znajdujących się w promieniu ok. 250 m od punktów wzbudzania; m) w sąsiedztwie jezior i rzek, odwodnień śródpolnych, śródleśnych zabagnień, torfowisk oraz zastoisk wodnych wszelkie działania będą prowadzone w taki sposób, aby nie doprowadzić do zaburzeń stosunków wodnych, jednocześnie prace geofizyczne w tych rejonach będą nadzorowane przez osobę sprawującą nadzór przyrodniczy; n) ruch taboru geofizycznego zostanie ograniczony w godzinach tzw. szczytów komunikacyjnych, (a przede wszystkim, kiedy dzieci pokonują drogę do szkoły i ze szkoły do domu); o) w celu zmniejszenia uciążliwości emisji zapylenia, zwłaszcza przy poruszaniu się pojazdów po drogach gruntowych, żużlowych lub wysypanych tłuczniem ich liczba w czasie zostanie ograniczona, a pojazdy będą poruszały się ze mniejszą prędkością;

246 p) wszelkie szkody spowodowane prowadzeniem prac geofizycznych będą naprawiane lub wypłacane będzie odpowiednie odszkodowanie; q) prace sejsmiczne z użyciem materiałów wybuchowych lub wykonywanie robót geologicznych na głębokości większej niż 100 m prowadzone będzie na podstawie planów ruchu, które przed zatwierdzeniem są opiniowane przez władze samorządowe danej gminy.

W zakresie prac wiertniczych: a) w fazie przygotowania prac wiertniczych - na obszarach chronionych wybór szczegółowej lokalizacji obszaru prac wiertniczych, dla otworów wiertniczych o głębokości większej niż 1000 m i dróg dojazdowych, zostanie przeprowadzony pod nadzorem eksperta przyrodnika; b) zajęcie obszaru pod inwestycję odbędzie się na podstawie umowy o udostępnieniu gruntu pod odwiert z podmiotem dysponującym tytułem prawnym do danej nieruchomości gruntowej, a w określonych przypadkach, także w oparciu o decyzję o wyłączeniu gruntów z produkcji rolnej lub leśnej – Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z dnia 03.02.1995 r. (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 1205); c) przed rozpoczęciem i po zakończeniu prac wiertniczych, będą wykonywane badania chemiczne wód i gruntu z terenu wiertni. Będzie to materiał porównawczy do kontroli i oceny ewentualnego zanieczyszczenia środowiska powstałego w wyniku wiercenia otworu; d) w celu określenia rzeczywistej emisji hałasu urządzenia wiertniczego na środowisko, zostanie przeprowadzony pomiar emisji hałasu na granicy stref ochronnych po uruchomieniu urządzenia wiertniczego, jeżeli wystąpią przekroczenia norm określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (t.j. Dz. U. z 2014r. poz. 112) zostaną zastosowane takie rozwiązania techniczno - organizacyjne (w szczególności instalacja ekranów akustycznych np. blaty dźwiękochłonne do oszalowania szybu wiertni, obwałowanie ziemne wokół wiertni), które będą miały za zadanie ograniczenie emisji hałasu, do poziomu dopuszczalnego ww. Rozporządzeniu Ministra Środowiska, a osiągnięcie dopuszczalnego poziomu emisji hałasu na granicach stref ochronnych będzie potwierdzone wynikami przeprowadzonych badań; e) przemieszczanie się ciężkiego sprzętu oraz ruch pojazdów samochodowych związanych z budową, obsługą wiertni oraz jej późniejszą likwidacją odbywać się będzie po uzgodnionych z władzami lokalnymi; f) wprowadzone zostanie ograniczenie ruchu w/w pojazdów w godzinach tzw. szczytów komunikacyjnych, a przede wszystkim, kiedy dzieci pokonują drogę do szkoły i ze szkoły do domu; g) w celu zmniejszenia uciążliwości emisji zapylenia, zwłaszcza przy poruszaniu się pojazdów po drogach gruntowych, żużlowych lub wysypanych tłuczniem ich liczba w czasie zostanie ograniczona, a pojazdy będą poruszały się ze mniejszą prędkością; h) w celu ochrony środowiska gruntowo - wodnego:  maszyny i urządzenia, zbiorniki paliwowe, magazyny na materiały płuczkowe, pojemniki na materiały niebezpieczne będą lokalizowane na placu o szczelnej i twardej konstrukcji nawierzchni bitumicznej lub konstrukcji nawierzchni z kruszywa łamanego, płyt drogowych bądź innej uszczelnionej geomembraną. Pod urządzeniem wiertniczym zostanie wydzielona tzw. strefa brudna, odizolowana od pozostałej części placu systemem drenarskim, za pomocą którego woda opadowa zostanie odprowadzona do szczelnego zbiornika ewaporacyjnego.. Zawartość zbiornika będzie sukcesywnie wykorzystywana do sporządzenia płuczki lub przekazywana uprawnionym odbiorcom do właściwego zagospodarowania;  do sporządzania płuczek wiertniczych będzie się używać materiałów posiadających atesty, które przewidują odpowiednie procedury postępowania z nim; i) zabezpieczeniem przed łączeniem się poziomów wodonośnych, przewiercanych w procesie wiercenia będzie rurowanie otworu wiertniczego kolumnami rur okładzinowych oraz cementowanie przestrzeni poza rurowej, które jednocześnie chroni przed przenikaniem zanieczyszczeń z płuczki wiertniczej, a także infiltracji z powierzchni terenu; j) prace wiertnicze prowadzone są na podstawie planów ruchu, które przed zatwierdzeniem są opiniowane przez władze samorządowe danej gminy.

247

Na podstawie przedstawionych informacji i charakterystyki projektowanego przedsięwzięcia polegającego na poszukiwaniu i rozpoznawaniu złóż ropy naftowej i gazu ziemnego na obszarze koncesji PYZDRY w przedkładanym wniosku o wydanie decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, można założyć, że ze względu na:  stosowanie nowoczesnych technologii i rozwiązań organizacyjnych,  stosowanie substancji o małym potencjale zagrożeń przy sporządzaniu płuczek wiertniczych oraz przestrzeganiu zasad postępowania z nimi,  efektywne wytwarzanie i wykorzystywanie energii,  racjonalne zużycie wody, paliw oraz innych surowców i materiałów,  stosowanie technologii bezodpadowych lub powodujących ograniczenia ilości odpadów,  ograniczenie emisji do środowiska substancji i energii podczas wykonywania prac poszukiwawczo – rozpoznawczych,  prowadzenie celowego monitoringu wybranych elementów środowiska w określonych fazach prowadzenia prac geologicznych, uciążliwość projektowanego przedsięwzięcia dla środowiska jest krótkotrwała i w pełni odwracalna, jego zasięg jest miejscowy lub lokalny, a to nie powinno spowodować zachwiania bioróżnorodności obszaru i wywierać potencjalnie znaczącego negatywnego oddziaływania na środowisko, a tym samym przyczyniać się do powstawania konfliktów społecznych.

13. Literatura

Przedmiotowa Informacja została opracowana w oparciu o następujące przepisy prawa:  Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 1235 ze zm.),  Ustawa z dnia 9 czerwca 2011r. Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. z 2011r. Nr 163, poz. 981 ze zm.)  Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 1232 ze zm.),  Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004r. o ochronie przyrody (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 627),  Ustawa z dnia 21.08.1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2010 r. Nr 102 poz. 651 z zm.),  Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz. U. z 2003r. Nr 162 poz. 1568 z zm.),  Ustawa z dnia 03.02.1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 1205),  Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (t.j. Dz. U. 2013 r. Nr 0 poz. 21 ze zm.),  Ustawa z dnia 10 lipca 2008 r. o odpadach wydobywczych (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 1136),  Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (t.j. Dz. U. z 2012 r. Nr 0, poz. 145 ze zm.),  Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 1409),  Ustawą z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (t.j. Dz. U. z 2011r. Nr 63, poz. 322 ze zm.),  Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko (Dz. U. z 2010 r. Nr 213 poz. 1397 ze zm.),  Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 lutego 2012r. w sprawie planów ruchu zakładów górniczych (Dz. U. z 2012 r. Nr 0 poz. 372),  Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 28 czerwca 2002 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzenia ruchu oraz specjalistycznego zabezpieczenia przeciwpożarowego w zakładach górniczych wydobywających kopaliny otworami wiertniczymi (Dz. U. z 2002 r., Nr 109, poz. 961. z zm.),  Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 kwietnia 2003 r. w sprawie przechowywania i używania środków strzałowych i sprzętu strzałowego w zakładach górniczych (Dz. U. z 2003 r., Nr 72, poz. 655 z zm.),

248

 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 14 czerwca 2002r. w sprawie zagrożeń naturalnych w zakładach górniczych (Dz. U. z 2013r. poz. 230),  Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 10 października 2013 r. w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej (Dz. U. z 2014r. poz. 1479),  Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (t.j. Dz. U. z 2014r. poz. 112),  Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 stycznia 2010 r. w sprawie wartości odniesienia dla niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2010 r. Nr 16, poz. 87),  Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 26 lipca 2002r. w sprawie rodzajów instalacji mogących powodować znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako całości (Dz. U. z 2002r., nr 122, poz. 1055),  Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r., w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. z 2001 r. Nr 112 poz. 1206 z zm.),  Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 lipca 2011 r. w sprawie kryteriów zaliczania odpadów wydobywczych do odpadów obojętnych (Dz. U. z 2011 r. Nr 175, poz. 1048),  Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. z 2002 r. Nr 165, poz. 1359),  Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2011 r. Nr 237 poz. 1419),  Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2011 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków (Dz. U. z 2011r. Nr 25, poz. 133),  Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 (Dz. U. z 2010r. Nr 77, poz. 510 ze zm.),  Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 10 listopada 2005 r. w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego, których wprowadzanie w ściekach przemysłowych do urządzeń kanalizacyjnych wymaga uzyskania pozwolenia wodnoprawnego (Dz. U. z 2005r. Nr 233, poz. 1988),  Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 lipca 2006 r. w sprawie sposobu realizacji obowiązków dostawców ścieków przemysłowych oraz warunków wprowadzania ścieków do urządzeń kanalizacyjnych (Dz. U. z 2006r. Nr 136, poz. 964),  Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. z 2006 r. Nr 137, poz. 984 z zm.),  Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 stycznia 2009 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. z 2009r. Nr 27, poz. 169),  Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych (Dz. U. z 2011 r. Nr 257, poz. 1545),  Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 listopada 2011r. w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego jednolitych części wód powierzchniowych (Dz. U. z 2011 r. Nr 258, poz. 1549),  Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008r. w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. z 2008r. Nr 143, poz. 896),  Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 15 listopada 2011r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych (Dz. U. z 2011r. Nr 258, poz. 1550),

249

 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 10 listopada 2011r. w sprawie wykazu substancji priorytetowych w dziedzinie polityki wodnej (Dz. U. z 2011r. Nr 254, poz. 1528),

Materiały źródłowe:  Lokalny Program Rewitalizacji Gminy Zagórów  Program Ochrony Środowiska dla Gminy Blizanów  Program Ochrony Środowiska dla Gminy Chocz  Program Ochrony Środowiska dla Gminy Czermin  Program Ochrony Środowiska dla Gminy Gizałki  Program Ochrony Środowiska dla Gminy Grodziec  Program Ochrony Środowiska dla Gminy Jarocin  Program Ochrony Środowiska dla Gminy Kołaczkowo  Program Ochrony Środowiska dla Gminy Lądek  Program Ochrony Środowiska dla Gminy Nowe Miasto nad Wartą  Program Ochrony Środowiska dla Gminy Pyzdry  Program Ochrony Środowiska dla Gminy Rzgów  Program Ochrony Środowiska dla Gminy Słupca  Program Ochrony Środowiska dla Gminy Strzałkowo  Program Ochrony Środowiska dla Gminy Września  Program Ochrony Środowiska dla Gminy Zagórów  Program Ochrony Środowiska dla Gminy Żerków  Strategia Rozwoju Gminy Miłosław  Studium Uwarunkowań I Kierunków Zagospodarowania Przestrzenengo Gminy Miłosław

Serwisy internetowe:  Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska - www.gdos.gov.pl/  Państwowy Instytut Geologiczny - www.pgi.gov.pl/  Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej - www.imgw.pl/  Państwowa Służba Hydrogeologiczna - www.psh.gov.pl/  Statystyczne Vademecum Samorządowca 2010 - www.stat.gov.pl/  Narodowy Instytut Dziedzictwa – www.nid.pl/  Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody – www.crfop.gdos.gov.pl/  Państwowa Strona Obszarów Chronionych Natura 2000 – www.natura2000.gdos.gov.pl/  Główny Inspektorat Ochrony Środowiska - www.gios.gov.pl/  strona internetowa http://www.psh.gov.pl  strona internetowa http://www.pgi.gov.pl/

250