608652F7ca305d93684dd50e W
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
liberaal journaal DeMOCRATIE In een democratie is de wil van het Eerste Kamer. In een democratie is er een verschillende aspecten van de volk de uiteindelijke bron van legitieme grondwet waarin de vrijheid van burgers democratie. Wat kunnen we leren van de machtsuitoefening. Democratieën zijn is verankerd en wordt beschermd. Atheense democratie? Is het ontstaan van er in allerlei soorten en maten, maar ze Daarnaast is er sprake van machten- een democratie verbonden met econo- bevatten wel een aantal gezamenlijke scheiding, van een levendige civil society mische ontwikkeling? Welke invloed kenmerken. Zo is er een direct gekozen en van vrije nieuwsgaring. Tot slot wordt heeft het kiesstelsel op het soort volks- volksvertegenwoordiging die op basis in een democratie gestreefd naar politieke vertegenwoordiging? Bijten liberalisme van vrije en geheime verkiezingen tot gelijkheid voor de burgers. en democratie elkaar? Hoe staat het met stand komt. Een deel van het parlement de democratie op Europees niveau en op kan in een democratie ook indirect In deze editie van het Liberaal Journaal lokaal niveau? Het Liberaal Journaal sluit gekozen worden, zoals in Nederland de besteden diverse auteurs aandacht aan af met enkele leestips over het thema. ‘Vergaderingen, hoe divers hun samenstelling ook is, neigen te vaak naar de vorming van een esprit de corps dat hen isoleert van de natie.’ Benjamin Constant Benjamin Constant volksinvloed in combinatie met burgerlijke vrijheden door Patrick van Schie belang’ aan. Constant gaf aan dit begrip een Benjamin Constant (1767-1830), een fraaie klassiek-liberale invulling: ‘Het algemeen Zwitsers-Franse romanschrijver en politiek belang is uitsluitend dat voorkomen wordt dat filosoof, maakte de Franse Revolutie in alle individuele belangen elkaar schaden.’ fasen mee tot en met de ‘verlichte’ dictatuur van Napoleon. Deze gebeurtenissen hebben In zijn belangrijkste staatsrechtelijke publicatie veel liberalen in de 19e eeuw lange tijd hui- Principes de politique applicables à tous les verig gemaakt voor directe volksinvloed. gouvernements (1810; sinds 2003 ook in zijn ge- heel naar het Engels vertaald) zette Constant uit- Constant trok er gevarieerdere lessen uit. een hoe een staat effectief kan worden ingericht Inderdaad mochten politici niet onder het zonder de burgerlijke vrijheden te ondermijnen. mom van ‘de volkswil’ veel macht naar de Bang voor invloed van burgers bij verkiezingen staat en zichzelf toetrekken. Maar de op- was Constant als gezegd niet. Hij keerde zich lossing moest niet worden gezocht in het expliciet tegen getrapte verkiezingen (met col- verminderen van de invloed van burgers of leges van kiesmannen). Machtsmisbruik was het afstappen van meerderheidsbeslissingen zijns inziens niet te wijten aan democratische in het parlement, doch in het zorgvuldig verkiezingen, maar aan wetgevende lichamen afbakenen van de grenzen waar de politiek met ongelimiteerde macht. zich niet mee mocht bezighouden. Dit betrof zaken in de privé-sfeer: die ‘gebieden van Constant achtte het een goede zaak invloed toe individueel bestaan waar de samenleving in te kennen aan veel bredere lagen uit de samen- het geheel niet gerechtigd is iets te willen’; dit leving. ‘Dit dwingt rijkdom zijn arrogantie te ongeacht de hoedanigheid waarin zij op- verbergen, en macht zich in zijn handelingen treedt of door wie zij wordt gesteund. te matigen doordat de kiezers rechtvaardigheid en voorkomendheid belonen en onderdrukking Politici en andere machthebbers zijn steevast afstraffen.’ geneigd zich met te veel zaken te bemoeien. Daarbij roepen zij graag ‘het algemeen Afbeelding: Benjamin Constant | Rijksmuseum Alexis de Tocqueville politieke participatie met kanttekeningen door Fleur de Beaufort Fransman zich al vroeg dat er ook gevaren aan De Franse jurist en politiek filosoof Alexis een democratie kleefden. Deze gevaren maakte de Tocqueville (1805-1859) stond aan de Tocqueville inzichtelijk in zijn doorwrochte basis van het moderne politieke liberalisme. analyse van het Amerikaanse systeem. Na een studiereis door de Verenigde Staten begin jaren dertig van de negentiende eeuw, De idealen van vrijheid en gelijkheid staan op publiceerde hij zijn hoofdwerk De la démo- gespannen voet met elkaar, aldus Tocqueville. cratie en Amérique (het eerste deel verscheen Teveel vrijheid zou ten koste kunnen gaan van in 1835 en in 1840 volgde het tweede deel). de gelijkheid, terwijl andersom teveel gelijkheid ook de vrijheid zou kunnen aantasten. Als geen Tocqueville toonde zich een groot bewonde- ander zag Tocqueville bovendien het gevaar van raar van de democratie, met name vanwege de tirannie van meerderheid in een democratie, de grote mate van gelijkheid die het creëerde evenals de macht die uit zou kunnen gaan van voor de bevolking. De grote democratise- conformisme en centralisatie. Het belang van ringsbeweging, die in de negentiende eeuw checks-and-balances om deze gevaren tegen te ook in Europa gaande was, zag Tocqueville gaan was evident evenals een appèl op als onvermijdelijk. Ondanks zijn bewon- individuele verantwoordelijkheid. dering voor het idee dat een volk zichzelf moest kunnen besturen, realiseerde de ‘It is an essential part of democracy that minorities should be adequately represented.’ John Stuart Mill ‘Wanneer ik denk aan de vorm die deze nieuwe een veilig en welverzorgd bestaan, maar staat er bepaalde grondwettelijk verankerde rechten tirannie zal aannemen, zie ik voor mij een massa op zelf uit te maken wat goed is voor hen. Zo moeten voorkomen dat de staatsmacht zou ver- van in alle opzichten gelijke mensen die ruste- zullen de mensen steeds minder gebruikmaken absoluteren en ‘de natie’ zou verworden tot ‘een loos onbeduidende en banale genoegens najagen van hun eigen oordeelskracht.’ kudde angstige en vlijtige schapen […], met de […] die nog slechts op zichzelf en voor zichzelf overheid als zorgzame herder.’ Tocqueville waar- leven. Boven deze geïndividualiseerde massa Een laatste gevaar waar Tocqueville zich reeds schuwde voor een vorm van ‘gereglementeerde troont een bevoogdend machtsapparaat dat van bewust was bestond eruit dat de democratie en gemoedelijke slavernij’ die tot stand kon ko- over het wel en wee waakt, dat alles voorziet en uiteindelijk op democratische wijze zichzelf zou men ‘in de schaduw van de volkssoevereiniteit’. alles regelt, maar dat de mensen in een staat van kunnen opheffen. Ook hier zouden onmondigheid houdt. Het garandeert de burgers checks-and-balances als machtenspreiding en John Stuart Mill zelfbestuur hoort bij zelfstandige burgers door Patrick van Schie zouden onvermijdelijk van middelmatig niveau Twee jaar na het uitkomen van zijn be- zijn, meende Mill, maar er diende ten minste een roemdste boek, On liberty, publiceerde paar excellente personen in gehoord te kunnen de Britse liberale filosoof John Stuart Mill worden. (1806-1873) Considerations on representative government, in 1861. Over de voordelen van In beginsel diende het kiesrecht zo ruim mo- een vertegenwoordigende democratie boven gelijk te zijn. ‘It is a great discouragement to an directe democratie was Mill erg kort. Bur- individual, and a still greater one to a class, to be gers konden nu eenmaal niet intensief met left out of the constitution.’ Wel dienden som- alle staatszaken bezig zijn. Veel uitvoeriger migen te worden uitgesloten: analfabeten en schreef hij over zijn opvatting dat een volk wie niet enigszins kon rekenen, wie zelfs geen voldoende ontwikkeld diende te zijn voor kleine som belastingen betaalde, en bedeelden. een vertegenwoordigend stelsel. Zelfbestuur Uiteindelijk zou dit in bijna algemeen kiesrecht hoorde bij een natie van zelfstandige burgers. resulteren, met voor iedereen ten minste 1 stem Zonder genoeg deugd, intelligentie en plus een extra stem, niet op basis van bezit maar betrokkenheid van de bevolking bij staats- ‘individual mental superiority’. Voor een land zaken werd het niets. waar op dat moment slechts 18% van de volwas- sen mannen kiesrecht had (in Nederland lag het De vertegenwoordigende vergadering moest percentage nog lager) was dit enorm vooruit- overigens vooral niet zelf gaan regeren. Zij strevend. moest controleren; haar ultieme machtsmid- del was ‘refusal’. Verder diende zij te functio- Opmerkelijker nog was een korte maar bevlo- neren als een comité van grieven en een con- gen passage waarin Mill gelijke politieke rechten gres van opinies: ‘an arena in which not only voor vrouwen bepleitte. Zes jaar later deed hij in the general opinion of the nation, but that of het Lagerhuis, waarvan hij kortstondig lid was, every section of it, and, as far as possible, of het eerste voorstel tot invoering van vrouwen- every eminent individual whom it contains, kiesrecht. Dat maakte in 1867 geen kans, al kreeg can produce itself in full light and challenge het meer steun dan verwacht. Mill was zijn tijd discussion.’ De meeste parlementariërs ruim een halve eeuw vooruit. Dirk Donker Curtius grondrechten en directe verkiezingen door Fleur de Beaufort Een naam die zeer ten onrechte wat meer in de In Nederland werd met de invoering van vergetelheid is geraakt is die van Dirk Donker de Grondwet van 1848 de basis gelegd voor Curtius (1792-1864). Deze jurist, publicist en de parlementaire democratie. Doorgaans politicus toonde zich echter ver voor Thorbecke wordt de naam van politicus Johan Rudolf reeds een radicaal liberaal. Thorbecke in één adem genoemd met deze belangrijke grondwetsherziening. www.teldersstichting.nl ‘Zelfs de beste regeeringsvorm gaat tot slechter over, tenzij aan haar gestadig