Olgetan-Benetan: Umezaroaren Lexikoa Bizkaian (I)

Iñaki Gaminde

Euskal Herriko Unibertsitatea [email protected]

Abstract In this article, and in the subsequent ones, the author will present some materials related to the children’s lexicon. All the words compiled are from Bizkaia. In addition to the words, some text is provided to help understand their meaning. Likewise, the authors provide several songs, recitations, and verses. In order to facilitate its usage, the materials are listed by subjects, instead of alphabetically. All together, there are 13 subjects; this article shows the beginning of the first subject, namely, materials related to the games played with adults

Laburpena Artikulu honetan, eta beronen ostean etorriko direnetan, Umezaroaren lexikoaren gaineko materialak aurkeztuko ditugu. Jaso ditugun berba guztiak Bizkaikoak dira. Berbekin batera euron esangura ulertzen laguntzen duten testuak ere ematen dira. Era berean, gaiarekin eralazionatuko kantuak, errezitatuak eta bertsoak emango ditugu. Material guztiaren erabilera hobeto ustiatzekotan, alfabetikoki barik, gaika emango dugu. Denetara 13 gai izango dira; artikulu honetan lehen gaiaren hasiera emango dugu, hots, nagusiekin egiten diren olgeten ingurukoa.

Keywods: Lexicography, Dialectology, Children games.

Hitz gakoak: Lexikografia, Dialektologia, Umeen olgetak.

Hemen aurkezten dudana ez da sistematikoki 1. Sarrera egineko bilduma bat. Gure ibilaldietan agertuz joan direnak baino (hemengoen tamaina ikusita, Orain dela urte batzuk hemen aurkezten diren gaien sistematikoki eginez gero, zer edo zer batu liteke gainean neukan informazioa plazaratzea bururatu 1 oraindino); bestalde, Bizkaiko lurretara mugatu naiz eta zitzaidanean , uste nuen ikaragarrizko uzta zela; urteen berton ere ez naiz leku guztietara ailegatu; hala ere, joanean askozaz gehiago daukadan honetan, ostera, uste materialak ederrak dira eta besterik ezean ondo dut apurtxo bat baino ez dudala batu. Nire asmoa pasatzeko modukoak izan daitezke. oraingo hau osatzea izan da eta egunen baten, herri gehiago arakatuta, liburu moduan kaleratzea. Gure honek hiztegi itxura daukan arren, ez dugu hiztegi hutsa egin gura izan, izan ere, sano jende gutxik Hala ere, osatzen dudan artean, edo beste batzuek irakurtzen ditu hiztegiak. Haatik, olgeta errazenetatik hobea burutzen duten artean, tiraderan usteltzen abiatuta konplexuetarantz erabiltzen den testuez edukitzeari larreko luxu iritzi diot eta egin ahala, zatika hornituko berba bilduma interesgarria osatu dugulakoan eta artikulu gisa , kaleratzea otu zait. Ze, harrigarria ekarri dugu hona. begitanduagatik, alor honetan beharrizan handia dago, ikasleek, irakasleek, guraso berriek gai hauen gaineko Herrietan jaso ditugun berbak jaso diren moduan interesa eta egarria sarritan iragarri dute. Ez dakit zer ematen ditugu, jatorrizko ahoskera islatzeko, non jaso gertatzen den, ez dakigun bibliografia erabiltzen edo den agertuko da ondoan eta, berba guztien ostean, [ ] zein den arazoa. Gero eta gauza gehiago egiten da baina ikurren artean, molde normalizatua edo agertuko da. ailegatu behar diren lekuetara ez dira ailegatzen, antza. Testuen aldaki fonologikoaren ondoan euskara batuaren ordaina ere ematen dugu. Nik artikulu sorta honetan dakardana, herririkerakoa da. Olgetan-benetan ibiltzen naiz informatzaileekin eta Materialak 13 ataletan banatuta aurkeztuko ditugu eurek dakitena ematen didate. Tradizio zaharrean artikulu hauetan zehar: (1) Nagusiekin egitekoak, (2) oinarrituko gauzak dira hemen agertzen direnak. Batzuk Karraderan egitekoak, (3) Salto egitekoak, (4) berrerabilgarriak izango dira, beste asko museorako; Zabukatzekoak, (5) Elkar harrapatzekoak, (6) Korroan hala ere, lexikoa eta testuetan agertzen diren hizkuntz egitekoak, (7) Ostendu egitekoak, (8) Jaurtikitzekoak, forma asko eta asko gaur erabiltzeko modukoak (9) Imitatu egitekoak, (10) Trebeziazkoak, (11) direlakoan nago. Irakurleek erabakiko dute zer Piztiekin egitekoak, (12) Hizkuntza olgetak eta (13) eurekandu. Jostailuekin egitekoak.

1 Gaminde, Iñaki: "Bizkaiko ume-olgeten lexikoaz" FLV-77, 55-76orr.

Euskalingua 2006,9,110-135 © Mendebalde Kultur Alkartea, 2006 110 2. Nagusiekin egitekoak txikon (Berango, Gatika, Jatabe, Leioa, Mungia, Sopela); txikoan (Bakio, Lezama, Meñaka); Txiki-txikitxotan egiten diren lehen olgetetan nagusien parte hartzea ezinbestekoa izaten da bidea txikotian (Fika, Meñaka), txikotien (Arrieta, irekitzen hasteko, behin abian paratuz gero, bera Errigoitia, Fruiz), txikotan (Berango, Erandio, beratara hasten da, geroago eurek eurotara ekiteko. Jatabe, Leioa, Mungia), txikitoyen (Arrieta) Lehen atal honetan burutzeko nagusia behar duten [txikoan ] hasierako olgeta horietarikoen berbak ikusiko ditugu. "Lelau a olga bere itxe san ori, txikon parata ( Jatabe )" - (Lehenago olgatu ere egiten zen hori, txikoan Umeak leku batetik bestera erabiltzean, eurok paratuta) umeok egin dezaketen arren, gehienetan nagusi batek "Txikotan da goyen, ta emeti arretxiko ( Jatabe )" - hartzen du umea, beronen hankak idunaren ingurutik (Txikotan da goian, eta hemendik arretxiko) direla: "Diferentie da, kikili de, ameti koisten dosus kaderak, ankorkillo (Zaldibar) ; ankurkillo (Abadiño, Berriz, da bestie da txikotien ( Arrieta )" - (Desberdina da, Zaldibar), ankarkulu (Ereño, Nabarniz) ankurkulu kikili da, hamendik hartzen dituzu hankak, eta (Mendata) [ hankurkuilua ] bestea da txikotean) "Ankarkulu amen godxen, amen samatik, esku bidxekin "An matza egote san beti ona, asta matza beti ona egote oratu noberak, da olan ixate san ( Nabarniz )" san, amen geu pere, sarri koyu dune baya aurten (Hankurkilo hemen goian, hemen samatik, esku galdu ein yosku denporalak eta, ba igual eitteuden, biekin oratu norberak, eta hola izaten zen) e, bata bestean ganean txikon paraute matza ostuten "Neuk ebaliko saittut, e, ankurkillo da amen ebalitie, ta, baya igual ama egote san bentanan erroldarie etorri neuk ankurkillo ebaliko saittut eta ( Zaldibar )" tausenean ( Mungia )" - (Han mahatsa egoten zen - (Neuk erabiliko zaitut, hankurkilo eta hemen beti ona, asta-mahatsa beti ona egoten zen, hamen erabilita, etorri neuk hankurkilo erabiliko zaitut eta) geuk ere, sarri hartu duguna baina aurten galdu egin digu denboralak eta, ba beharbada egiten arrekikili (Larrabetzu, Zamudio); arrekiko (Arrieta); zuten, bata bestearen gainean txikoan paratuta arretxikili (Zamudio) [ arrekikili ] mahatsa osten eta, baina beharbada ama egoten zen "Arrekikili batzuetan emen, baya beste batzuetan emen, leihoan erroldariak dagozenean) arrekikili, da asko ibilte san arrekikili lenau, e? "Arretxiko, lepoan kodxute itxe san, lepoan kodxu (Larrabetzu )" (Arrekikili batzuetan hemen, baina lagune ta, arretxiko ori ixeta san ( Mungia )" - beste batzuetan hemen, arrekikili, eta asko ibiltzen (Arretxiko, lepoan hartuta egiten zen, lepoan hartu zen arrekikili lehenago, e?) laguna eta, arretxiko hori izaten zen) "Altza gora ta alan dabiltzu txikotan ( Leioa )" - (Altxatu arrekokosidxo (Bermeo), arrekokosillo (Bermeo), gora eta halan darabilzu txikotan) arrokokosillo (Bermeo) [ arrekokosilo ] "Erdu lastana arrekokosillo erungo saitxut ( Bermeo )” - Umea masailetatik oratuta, behetik altxatzean Bilbo (Erdu laztana arrekikili eroango zaitut) ikusiko dutela edo erakutsiko zaiela esaten zaie. Beste bertsio baten Gasteiz aipatzen da. biskerreti kadera (Zollo) [ bizkarretik kadera ] istartolaka (Zeberio) [ iztertolaka ] bilbo ikusi (Arrieta, Barrika, Ereño, Etxebarria, Fika, Gatika, Ibarrangelu, Jatabe, Lemoa, Lezama, kallo-kallo (Zeanuri) [ kailo-kailo ] Mungia, Urduliz, Zamudio); bilbo ukusi (Bakio, Leioa); bilbo erakutzi (Berriatua, Jatabe) [ Bilbo kikili (Arrieta, Mungia, Fika, Forua, Larrabetzu, ikusi ] Zamudio); kikilli (Arrieta; Fika, Fruiz, Errigoiti, "Ia, atxiñe esateoskunien, etorri ona Bilbo ukusten ta Muxika) ; kikilin (Zamudio); kikilito (Lezama); atzes imiñi txe belarritxik olan gora altzeu ( Bakio )" kikilli artu (Errigoitia) [ kikili ] (Ea, antzina esaten zigutenean, etorri hona Bilbo ikusten eta atzez ipini eta belarritik hola gora kokotean (Dima), kokotien (Ereño); koskotien altxatu) (Muxika) kokotin (Berriatua) [ kokotean ] "Etorri koskotien ibiltten ( Muxika )" (Etorri kokotean "Altza gora eta, alan altza gora, sera, ta Bilbo ukusten ibiltzen) dosu? alan, kaderatati altza gora ta Bilbo ukusten dosu? ( Leioa )" - (Altxatu gora eta, halan altxatu mokorretatik (Zaldibar) [ mokorretatik ] gora, zera, eta Bilbo ikusten duzu? halan, oinetatik altxatu gora eta Bilbo ikusten duzu?) tantoballe (Lekeitio) [ tantoballe ] “Bai Bilbo ikusten ori sarrak ite oskuen, bai sarrak ite oskuen guri, geupe estotzu in umeari, e? baye guri bai ein doskue sarrak, olan artute te Bilbo ikusten,

© Mendebalde Kultur Alkartea, 2006 111 ta gora altzau, gora altzau ( Lemoa )” (Ba Bilbo garantzen ditugun artean. Batzuetan berba batzuk izaten ikusten hori zaharrek egiten ziguten, bai zaharrek dira, beste batzuetan errezitatu antzekoak. Norberaren egiten ziguten guri, geuk ere ez diegu egin umeei, e? eskuekin bera laztantzean ondokoetaringoren bat esaten baina guri bai egin digute zaharrek, hola hartuta dugu: eta Bilbo ikusten, eta gora altxatu, gora altxatu)

"Bilbo erakutziko tzut ointxe ta ( Berriatua )" (Bilbo TATANA GOZOA erakutsiko dizut oraintxe eta) Tatana gosoa biturie senbet lapiko (Zeanuri) [ Bituria zenbat ser gurosu lapiko ] txitxi ta papa "Biturie senbet lapiko? da eskegite aukite san, ba esan aitak eta amak artiño, ta gero esaten dauen orduen bajatu (Zeanuri )" (Bituria zenbat lapiko? eta eskegita dili dale, dili-dale edukitzen zen, ba esan artino, eta gero esaten dili dale duenean baxatu) (Fika )

Umea gora altxatuta dagoenean, esanarazi egiten zaio "Bilbo (Ereño)" Tatana koxoa Ume txikitxoekin egiten diren hasierako olgetetako ser yan dosu geur? baten begiak tapatzen dira eta bien bitartean zer edo zer txitxi te papa esaten da. ta niri segaitik emon es? mamo eiñ (Amoroto) [ mamo egin ] aitek eta amak itxi es mamurru (Amoroto) [ mamurrua ] sapi, sapi, sapi papau (Gatika) [ papau ] (Zamudio ) tata maria (Gatika) [ tata maria ]

Hemen agertzen den "tatan" berba "laztan" berbaren Kuma bantzuaren makilen atzean ostendu, bitarteko beraren desitxuratze bat besterik ez da; mendebaldeko zerrikituetatik aditu eta banakusazu ez nakusazuka herri batzuetan izena ez eze aditza ere erabiltzen da: ibiltzen denean, ezkutunean sartu eta segituan agertu egiten dela edo olgetan-benetan arte bitarte batetik ostukarrean aditzen denean esaten dira ondokoak: tatana (Fika, Gatika, Urduliz, Zeanuri); tatantxue (Lezama), tatantxu (Arrieta, Fika) [ tatana ] kuku (Forua, Gatika, Lekeitio); kukuke (Elantxobe, tatan iñ (Gatika, Urduliz); tatantxu iñ (Arrieta, Gatika) Lezama) [ kuku , kukuka ] [tatan egin ] kuku iñ (Gatika, Sopela, Urduliz); kuku eiñ (Abadiño, Elantxobe); kuku ein (Zeberio); kiku eiñ (Bermeo) Errezitatuarekin batera olgeta mukurutzeko txalo [kuku egin ] egiten zaio, edo eskuarrekin aurpegitxoan txaplada txikitxoak eman, edo, gizonezkoa izanez gero, bizarragaz igurtzialdi batzu beraren aurpegi Honelakoetan umea barreka ibiltzen da. Era berean, maisalatxoetan egin, eta kili-kili gorputzean: ume txikerrek edozeineri egiten dioten barrearen gainean honakook erabiltzen dira: kili-kili (Abadiño, Arrieta, Derio, Dima, Elantxobe, Forua, Gatika, Jatabe, Meñaka, Mungia, Sopela, iñusente barre (Elantxobe, Forua) [ inuzente barre ] Urduliz); kili-kilie (Larrabetzu, Lezama, Zamudio); kuku-barre (Gatika, Lezama) [ kuku barre ] kili-kilidxe (Arrieta) kiri-kilidxe (Bakio); gili-gili (Abadiño, Otxandio) kirimilea (Zeberio) [ kili-kili]

"Esaistesu egin kirimilerik ( Zeberio )" (Ez iezadazu egin Umea jesartzen hasten denean, nagusiok berarekin kili-kilirik) egiten ditugun hasierako olgeta horietan umearen gorputz atal baten laztantzen dugu, olgetaren aldeak

© Mendebalde Kultur Alkartea, 2006 112 “Kilikilie edo iten dakie ( Lezama )” - (Kilikilia edo egiten zaie) Mixo mixote kili-kilik eiñ (Jatabe, Mungia); kili-killi eiñ (Arrieta), nun ixen serate kili-kili eiñ (Abadiño); kili-kili iñ (Arrieta, Meñaka); gili-gili eiñ (Abadiño) kiri-kili eiñ solagunen (Bakio) [ kili-kili egin ] ser egitten?

txitxia eta papa jaten TUTULUMIO (Aulesti ) Tutulumio

Nondik etorri? MISERIAK ETA MAU Arabatik Mixerik eta mau Ser ekarri? ser yan dosu bart? ogie ta gastaya Txitxi eta papa Non dosus babak? Niri segaitik aputxu bet emon es? Txakurrek eta katuek yan Aitek eta amak itxi es Sapi, sapi, sapi, sapi (Derio ) (Zeanuri )

KATALAMIXON MONA-MONA Katalamixon Mona mona nun ixen? ser ekarri? kaltxelan txitxi tte papa sel ekali? norentzako? gastue eta ogidxe suretzako nun itxi? eta Yontxuntzako bapes armaidxuen (Muxika ) nok jan?

txakulek eta katuek LAZTAN GOZO eta niri? Lastan goso bape emon barik jan! amoroso sapi, sapi, sapi beti goso (Abadiño ) txipi, txipi txipi txin

(Elantxobe ) Katalamixon

nun ixen? MIXO MIXOTE kartzelan Mixo mixooote ser ekarri? nun isen saraaate? gastai eta ogidxe sola guuunen nun itxi? ser eiiiitten? armaidxo ganien txitxi tte papa jaten, jaten, jaten nok jan? (Aulesti )

© Mendebalde Kultur Alkartea, 2006 113 katue eta txakurrek katue non dau (Abadiño ) labarra agora martxau labarra non dau Katarramixon suek erre non ixen? sue non dau andikuen urek amatau se itten? (Mañaria ) ogidxe ta gastaye jaten sapi, sapi, sapi Katarramixon (Berriz ) nundik etorri? Arabatik Katalamixon ser ekarri? Non ixen gixon ogidxe ta gastaye Gasteluen sapi, sapi, sapi se itten? (Otxandio ) ogidxe ta gastaye jaten sapi sapi sapi Katalamixon (Berriz ) nun ixen? Gastelun Katalamixon ser ekarri? nundik etorri? ogidxe ta gastaye gastelutik noendako? ser ekarri? da katutxuek jan gastai eta ogidxe sapi, sapi, sapi, sapi nun itxi? (Zaldibar ) arasan txakurrek eta katuek jan Katalamixo txau mixo mixote (Iurreta ) ser ekarriko? sapata ta gerriko Katalamixon nundik? nundik etorri Bitturidxetik gastelutik nuintzako? ser ekarri Dxontxuentzako gastai eta ogidxe txalo-txalo-txalo nun itxi (edo) arasan Tatalamixo arasan estau mixo mixote katuek jan dau (Zornotza : Euba)

© Mendebalde Kultur Alkartea, 2006 114 Eragidxosu eskutxuari Kilikiño beiñ alde batera nundik etorri? eta gero bestera Arrabatik (Elantxobe ) ser ekarri? ogie ta gastai Ergidxosu non dosue ba? eskutxu ori txakurrek eta katuek yan bein batian da txaka txaka bein bestiori (Zeanuri ) (Elantxobe )

Norberaren eskuari eragin eginda, edo umearen Ukabila mahai gainean, esaterako ipinita, hezur eskuari oratuta eta norberak eraginarazita olgetan konkorretan eta hezur bitartean norberaren atzamarra ibiltzen da txikerrak diren artean. Eragiten zaion artean pasatzen da eta kontatzen da ondokoa esaten den honelako bat esaten da: bitartean:

Eragiosu eskutxuari Onek eta onek eta bein batera onek eta onek eta gero bestera bat estudiautzen oni (Amoroto ) onek esan sion oni dominatzaillie au te au Maro marotxu dominatzaillie au te au eragiosu onixek dire ogetalau eskutxu orreri (Abadiño ) bein batiari tte bein bestiari Orrek eta onek (Aulesti ) eta onek eta orrek bart estudiau seben Eragiosu eskutxuari konbidatzeko au te au bein batari konbidatzalle au te au ta gero bestiari ontxe dira ogetalau gero bestiari (Etxebarria ) (Ondarroa ) Arrautzaren ibilbidea, batek egiten duenik gora harik eta erkoroak jan artean, kontatzen da atzamarrik Eragiosu atzamar ondoko errezitatuaren bidez eskutxu ori bain batera eta gero besteari (Berango )

Uribe Kosta Onek arrotzatxue ekarri onek presteu Onek arrotzatxu erosi onek probeu onek prijiduten imiñi onek gatza eiñ onek gatza bota ta onek trageu onek proba aputxu bet (Fika ) eta onek dana yan (Lemoiz ) Onek arrutzetxue iñ onek altzeu Onek arrotzatxu eiñ onek presteu onek topa onek probeu onek presta eta onek trageu onek gatza in ta proba (Fruiz ) ta onek traga (Gatika ) Onek otie ta egurre ekarri onek sue bistu Onek arrotzatxu eiñ onek olloa ill onek topa onek pesteu onek presta ta onek dxan onek gatza bota (Bakio ) eta onek yan (Gatika ) Busturialdea

Onek arrotzatxu eiñ Onek gatza ekarri onek topa onek berakatza onek proba onek presteu onek presta onek probeu ta onek loditxuk traga eta onek loditxuek dana akabeu (Laukiz ) (Axangiz )

Mungialdea Onek arrutze topeban beste onek egurre batuban Onek arrotzatxue beste onek sue iban onek perejille onek prijidu iban onek presteu eta lodi onek artu ta dan dana jaban onek probeu (Muxika ) t´onek trageu (Mungia )

© Mendebalde Kultur Alkartea, 2006 116 Onek arrotzatxue iñ Au dxun san mendire onek ekarri onek lagundu onek presteu onek arrotzie topa pnek probeu onek prijidu te onek trageu onek dana dxan (Errigoiti ) da lodi lodi (Bermeo ) Onek arrotza topaban onek plasara erun ban Lea-Artibai onek sartena imiñi ban onek gatza bota tzon "Onek ei ban arrautzi erosi eta onek lodi lodidxek dana dxaban onek sutan ipiñi (Elantxobe ) onek gatza bota onek piskat proba Onek erosi deu arrotzatxu bet ta onek totuonek dana jan onek ipiñi deu bridxiduten (Ondarroa ) onek bota tzo gatza onek proba deu aputxu bet Durangaldea eta onek lodi onek dana dxan deu (Ibarrangelu ) Onek basotik egurre ekarri onek sue iñ Onek arrotzatxu ekarri onek presteu onek sartenien ipiñi onek probeu onek gatza bota ta onek dana jan onek apurtxu bat jan aittik dau lodi-lodi-lodi da onek dan dana jan (Zornotza : Euba) (Ereño ) Onek, arrotzie ekarri Onek arrotzatxue ipiñi ban onek, prijidu onek erretan ipiñi ban onek, gatza bota onek gatza botatzon onek, serbidu onek aputxu bat jaban eta onek dana jan ta onek dan dana loditxu onek jaban (Iurreta ) (Nabarniz )

© Mendebalde Kultur Alkartea, 2006 117 Arratia Onek arrotzatxuek ekarri Onek abie topau onek imini onek arrotzia ekarri onek gatz ein onek gatza bota onek probeu onek probau te onek yan te onek totolo onek dana yan (Larrabetzu ) (Zeanuri ) Onek arrotzatxu ekarri Onek arrotzatxu at ekarri onek prejidu onek prestau, onek gatza bota onek gatza in, onek probeu onek probau, te onek yan onek motor nausi onek (Lezama ) dana akabau (Dima ) Onek arrotzea ekarri onek presteu Onek arrotzatxu bet erosi onek gatza ein onek erretan imiñi onek probeu onek gatza bota eta onek dana yan lodi orrek onek probau (Lezama) te one tana yan (Zeberio ) Onek ekarri onek sartena imini Txorierri onek origoa onek prijidu Onek amari arrotzetxue ostu te onek yan onek imini (Zamudio ) onek pititxu bet probeu onek dana yan Onek arrotzetxue erosi ta onek amari esan onek prijitan imini (Derio ) onek gatza bota onek apurtxu be txan Onek arrotzatxu ekarri eta one pesteak lodiek onek imini dana dana yan onek presteu (Zamudio ) onek gatza bota ta onek potolotxu onek dana akabeu Atzamarren tasunak, ez izenak, banan-banan aipatzen direla egiten da kantu ospetsua den ondoko (Larrabetzu ) hau:

© Mendebalde Kultur Alkartea, 2006 118 Bosgarrentxu ori Lenengotxu ori punta beatz ori punta biatz ori beste gustidxen artean beste gustien artien lodia da ori txikia dok ori (Axangiz ) bigarrentxu ori punta biatz ori Lelangotxu ori beste gustien artien punta beatz ori alperra dok ori beste gustien artian irugarrentxu ori lodia dok ori punta biatz ori tralalalaran beste gustien artien lusea dok ori Bigarrentxu ori laugarrentxu ori punta beatz ori punta biatz ori beste gustien artian beste gustien artien fine dok ori biskorra dok ori tralalalaran bosgarrentxu ori punta biatz ori Irugarrentxu ori beste gustien artien punta beatz ori lodidxa dok ori beste gustien artian (Arrieta ) andia dok ori tralalalaran Lenengotxu ori punta beatz ori Laugarrentxu ori beste gustidxen artean punta beatz ori txikia dok ori beste gustien artian Bigarrentxu ori alperra dok ori punta beatz ori tralalalaran beste gustidxen artean erdikoa da ori Bosgarrentxu ori Irugarren ori punta beatz ori punta beatz ori beste gustien artian beste gustidxen artean txikerra dok ori asia dok ori tralalalaran Laugarrentxu ori (Derio ) punta beatz ori beste gustidxen artean sendoa dok ori

© Mendebalde Kultur Alkartea, 2006 119 Lelengotxu ori beste gustien artian puntan beatzori sendoa dok ori beste gustien artean bosgarrentxu ori ederra dok ori punta biotzori bigarrentxu ori beste gustien artian puntan beatzori lodia dok ori beste gustien artean (Orozko ) biskorra dok ori irugarren ori Lenengotxu ori puntan beatzori punte beatz ori beste gustien artean beste dustien artean nagie dok ori txikerra dok ori (Larrabetzu ) bosgarrentxu ori punte beatz ori Lenengotxu ori beste dustien artean puntan biatz ori lodie dok ori beste gustien artian (Zamudio ) txikerra da ori Bigarrentxu ori Lelengotxu ori puntan biatz ori punta biatz ori beste gustiek baño beste gustien artean makala dok ori politago ori (Lezama ) lara la lara bigarrentxu ori Lelengotxu ori punta biatz ori punta biotzori beste gustien artean beste gustien artian ederra dok ori txikia dok ori lara la lara laran lan laran (Zamudio ) bigarrentxu ori punta biotzori Lenengotxu ori beste gustien artian punta biatz ori nagia dok ori beste gustien artean irugarrentxu ori txikerra dok ori punta biotzori la lara la la la beste gustien artian bigarrentxu ori lusia dok ori punta biatz ori laugarrentxu ori beste gustien artean punta biotzori nagia dok ori

© Mendebalde Kultur Alkartea, 2006 120 la lara la la la "Koixu atzamarra eitxen tzakun, da solteu bes, arik eta berak atzera kante artien ( Errigoiti )" (Koiu irugarren ori atzamarra egiten genion, eta soltatu ere ez, harik punta biatz ori eta berak atzera kantatu artean) beste gustien artean "Nor dosu nobioa? Eta esanaso iten geuntzen (Zamudio )" (Nor duzuz nobioa? Eta esanarazi lusia dok ori egiten genion) la lara la la la "Or batueskero ori esate orduen, ordun esan bisite san laugarrentxu ori nor dosu nobie? Agora eroan bear ( Zeanuri )" (Hor batuz gero hori esate orduan, orduan esan behar punta biatz ori izaten zen nor duzu nobia? Ahora eroan behar) beste gustien artean "Kuadrille bat paretan da, esta? gero atzamarrak sendoa dok ori 2 iminten dosus olan, bakotxak atzamar bat, da gero ba, preguntetan yakon nor dosu suk, u, nobioa? la lara la la la (Zeanuri )" (Koadrila bat paratzen da, ezta? Gero bosgarrentxu ori atzamarrak ipintzen dituzu hola, bakoitzak atzamar bat, eta gero ba, itauntzen zitzaion nor duzu zuk, punta biatz ori nobioa?) beste gustien artean lodia dok ori Atxia motxia la lara la la la pelolipan (Zeanuri ) sirri sarra kortatxur Ume koadrila bateko lagunek, nagusiaren aurrean bera beteko sulotxu jesarrita, eskuak ipintzen dituzte mahai gainean edo, gutxi izanda, altzoan. Bakoitzaren atzamar guztietatik (Abadiño ) norberaren atzamarrak pasatzen dira eta amaitzean baten atzamarra hartzen da; umeak zuhur egoten dira, jakin badakakite eta, amaitzen denean, eta atzamarra Atxia motxia koiuz gero zigortxo bat ordaindu behar dena edo galdu bestela kutxia egiten dena. Hau egin duen nagusiak badaki jakin, sarritan, norberak hobeto pasatzen duena umeek eurek sirri sarra baino. Amaieran gauza desberdinak egiten ohi dira; domili pan Arteagan, Bermeon haginka egiten zaio atzamarrean, Durangon kili-kili egiten zaio, gurean errezitatua egin sure semie errotan artean atzamar puntarekin tripan kili-kili egiten izan errota txikidxek kli klan zaie. Kataliña buelta Herri guztietan ez da olgatzeko erabiltzen, leku batzuetan zotz egiteko formulatzat erabiltzen da; buelta bolenta esaterako Bakion tipirripiton "Akabetan danien au ero itten da, bai txitximurke, Martin sapaton txitximurke ( Abadiño )" (Amaitzen denean hau edo egiten da, bai txitximarka, txitximarka) kañubera tronpeta "Umeak oten dies an atzamarrak ifiñite an, silimini lau kirikon kanpa asten dan orduen, sur, eskapetako ( Dima )" (Umeak egoten dira han atzamarrak ipinita han, (Abadiño ) zelemina kanpan hasten den orduan, zuhur, eskapatzeko) "Orduen umieri ba, kilikili ero seoser eitten dxakon umieri ( Durango )" (Orduan umeari ba, kili-kili edo zer edo zer egiten zitzaion umeari)

2 Lekuko honen alabak 'sendoa' barik 'solie' esaten du.

© Mendebalde Kultur Alkartea, 2006 121 Atxitxe mitxidxe tutulipan Atxio mitxio komuniplan gure aitte errotatxure seure semie errotan errotatxutik urune ekarri arexen bille nabillela errotatxuen urunik es tope naben asto bat atxitxe mitxidxe kendu notzen busten bat (Arrieta ) ipiñi notzen beste bat (Bermeo ) Atxitxe mitxidxe komelapan Atxia pitxia sure semie errotan komunipa sure semie errotati datorrenerako sure semia errotan onek atzamartxu bidxek topa nauen asto bat kilin-kalan kendu notzan busten bat jua neitxen basora imiñi notzan beste bat topa neuen asto bat errota txikirik kendu noitzon bustena klis krausk kausk ipiñi notzon barridxe (Bermeo ) Anton barragarridxe astillak eta Jesus Atxia mutxia pirulipa amen Jesus sure semea errotan (Arteaga ) errota txikitik errota nausire klin klan Atxia pitxia katalina veinte txinyorran kakia veinte volantes dxoan dxoan txipirripiton landa bitara, martin sapaton errila miela kañuela tronpeta dos en la cama, lau sirikol ibitoria triki trangan pis (Berriz ) (Bakio )

Atxia pitxia komunika sure semian errotan topa nauen asto bat kendu notzan busten bat imiñi notzan beste bat (Bermeo )

© Mendebalde Kultur Alkartea, 2006 122 Atxia mitxia Txitxirri mitxirri Perolipan don sapatari Sure semia errotan kakiak kakian Errota txikitik lau mandatari Errota andire klin klan yoanintzen errotara Kataliña veinte topau nauen erbi bet Veinte bolante yaurti nauntzen arri bet Tipirripiton atara nauntzen eskerreko Martin sapaton begi gorri gorri bet Kañubera tronpeta silimini kanpa Lau sirikol silimini kanpa (Berriz ) txau (Dima ) Atxio mitxio komolopan Atxia motxia neure semea errotan koloripan yoan nintzen errotara sure semea errotan tope nendun erbi bet errotara joanintzan jaurti neuntzen arri bet topau neban erbi bat selemiñe kanpan atara nontzan begi bat selemiñe kanpan begi gorri txiki txiki bat gari buru andi bet (Durango ) (Derio ) Atxidxe mitxidxe Atxea motxea konelapan bestela kotxea sure seintxue errotan sirrin sarran errotatik etzera dominepan tope neben asto bat neure semea errotan kendu notzan busten bat yoa nintzen errotara ipiñi notzan barri bet topau neuen erbi bet Juan Anton baragarri bet yaurti neuntzen arri bet (Errigoiti) atara neuntzen eskerreko begi gorri bet selemin kanpan selemin kanpan gari buru andi bet (Dima )

© Mendebalde Kultur Alkartea, 2006 123 Atxidxen mitxidxen Atxidxe mitxidxe konelipan kinpulepan nire seintxue errotan neure seintxue errotan errotatik etzera errotara dxoanitzen tope naban asto bat tope nuen erbi bet kendu notzan busten bat dxeurti nintzen arri bet ipiñi notzan beste bat atara nintzen begi bet baragarri bat ipiñi nintzen barri bet (Errigoiti ) selemiñe kanpa selemiñe kanpa Atxidxe mitxidxe gari buru andi bet kunkulipan (Fika ) errota txikidxen urunik es joan joan bide bates Atxio mitxio komuniplan tope neban erbi bet seure semie errotan jeurti notzan arri bet arexen bille nabillela atara notzan begi bet tope naben asto bat ipiñi notzan barri bet kendu notzen busten bat selemiñe kanpa ipiñi notzen beste bat selemiñe kanpa (Forua ) gari buru andi bet txirripist! Atxidxe mitxidxe (Errigoiti ) kinpulipan neure semie errotan Atxidxe mitxidxe errotatxuen urunik es punpulipan dxoan dxoan bide bates nire semie errotan tope neuen erbi bet errota txikidxen urunik es tiritu nintzen arri bet joan nintzen bide bates kendu nintzen begi bet tope neuen erbi bet ipiñi nintzen barri bet jeurti notzan arri bet selemiñe kanpan kendu notzan begi bet selemiñe kanpan ipiñi notzan barri bet gari buru andi bet Anton selemiñe kanpa (Fruiz ) Anton baragarridxe! (Errigoiti )

© Mendebalde Kultur Alkartea, 2006 124 Atxio mitxio aitteri tte amari don sapatari eskuk garbittu txindorran kakia te pista basora lau mandatari (Laukiz ) yoan yoan pista basora andik etorri Atxio mitxio kubinipan aitari ta amari sure semea errotan eskuk garbittu errota txiki urunik es ta anda lijero yoan yoan bide bates (Gatika ) topa neun erbi bet bota neuntzen arri bet Atxia mutxian atara neuntzen begi bet bestela kutxian selemine kanpo sirri sarran selemine kanpo domiñi pan gari buru aundi aundi bet sure semia errotan (Lezama ) errota txikidxen nabillenian klin klan Atxile matxile derio, señor kumilipan a benesien iñor estau nire semia errotan txau errota sarrian urunik es (Iurreta ) errota barrien urune bai joan nintzan basora Atxio mitxio kubinipan tope neuen erbi bet gure semea errotan jaurti neuntzen arri bet errotara nindoala selemine kanpa topa neban asto bat selemine kanpa kendu neutzan busten bat gari buru andi bet ipiñi neutzan beste bat (Lezama ) errota txikia plis plas (Larrabetzu ) Aitxitxe maitxitxe kolorepan Atxio mitxio nire semia errotan don sapatari yoa nintzen errotara ollarren kakia errota txikerren urunik es lau mandatari yoan yoan bide bates yoan yoan tope nendun asto bat Portualtera kendu notzen busten bat andi etorri imiñi notzen beste bat

© Mendebalde Kultur Alkartea, 2006 125 selemiñe buru selemiñe buru Atxia motxia konelipan (Mungia ) sure semia errotan errota txikidxa klin-klan Atxidxe mitxidxe komelapan kataliña dentan sure semie errotan dentan bolentan errota txikidxen urunik es tipirripiton joan joan bide bates Martin sapaton tope naben erbi bet kañabera tronpeta jaurti notzen arri bet lau kilikon atara notzen begi bet (Otxandio ) ipiñi notzen berri bet selemiñe kanpa, selemiñe kanpa Atxi mitxi, kumuni pan gari buru andi bet nire semiak errotan (Muxika ) yoanintzen errotara tope nenduan erbi bet Atxidxe mitxidxe tunilipan yaurti neuntzen arri bet gure semie errotan atara neuntzen begi bet errota txikidxen urunik es selemine kanpa, selemine kanpa joan joan bide bates gari buru, buru andi bet tope naben erbi bet (Zamudio ) jeurti notzan arri bet ipiñi notzan barri bet Atxio mitxio kubinipan selemiñe kanpa selemiñe kanpa sure semea errotan gari buru andi bet errota txiki urunik es (Muxika ) yoan yoan bide bates topa neuen erbi bet Atxia motxia bota neuntzen arri bet kumiñepan atara neuntzen begi bet sure semea errotan selemine kanpo errotarie silloyan selemine kanpo galdaron da galdaron gari buru aundi aundi bet deiker eta gatz emon (Zamudio ) konentxin basora topau nendun erbi bet Atxea motxea koloripan jaurti neuntzen arri bet seure semea errotan atara neuntzen errotara ninoyala eskerreko begi gorri gorri bet topau noan erbie (Orozko ) yaurti neuntzen arrie

© Mendebalde Kultur Alkartea, 2006 126 selemiñe kanpan Atxea motxea konilipan selemiñe kanpan seure semea errotan gari garu bet errotaria jiboa (Zeanuri ) yoan neintzen basora topa neindun erbi bet Atxia motxia perolipan yaurti neuntzen arri bet nire semea errotan atera neuntzen eskerreko yoa nintzan errotara begi gorri gorri gorri bet topau noan erbi bat selemin kanpoan kendu neuntzen begi bat selemin kanpoan ipiñi neuntzen barri bat gari buru andi bet selemi kanpa, selemi kanpa (Zeberio ) gari garau bat (Zeanuri ) Atxia motxia konelipan saure semea errotan Atxia motxia perolipan yoan neintzen basora naure semea errotan topa nendun erbi bet yoa nintzan errotara yaurti neuntzen arri bet topau noan erbi bet atara neuntzen eskerreko yaurti nuntzen arri bet begi gorri gorri gorri bet selemiñe kanpa, selemiñe kanpa selemiñe kanpa gari gorri gorri bet selemiñe kanpa gari bet (Zeanuri ) (Zeberio )

Txitxirri mitxirri Atxea motxea konelipan jaun sapatari naure semea errotan txakurren kakea yoaneitzen lau mandatari d´antxe nagoala yoa nintzen errotara ikus nindun erbi bet topau noa erbi bet jaurti neuntzen arri bet yauti nuntzen arri bet atara neuntzen begi bet atera nuntzen begi bet (Zollo ) selemiñe kanpan selemiñe kanpan Atxia motxia gari gorri, gorri andi bet konolipan (Zeanuri ) naure semie errotan joa nitzen olara topa nauen erbi bet jaurti nontzen arri bet

© Mendebalde Kultur Alkartea, 2006 127 atara nontzen eskerreko Txalo pin txalo begi gorri gorri bet txalo ta txalo selemiñe kanpa katutxua mispille selemiñe kanpa gañien dago txoritxu! zapatatxu barridxeri (Zollo ) begire nago (Aulesti ) Atxiri mitxiri komiñetan Sure semie errotan Txalo pin txalo Dxoan eiñ sen basora txalo ta txalo Tope naben erbi bet katua mispira Jaurti neutzen arri bet gañian dago Atara notzen begi bet badago bego Ipiñi notzen barri bet bego badago Txilibrin,txilibrin,fuera sapatatxu berrixai (Zornotza ) begira dago (Ondarroa ) Ume txikerrak txalo egiten ikasteko eta geroago egin dezan "Txalo pin txalo" deritzon kanta egiten izan da. Txalo egiteari berari "txalo pitin (eiñ)" esaten izan zaio Txalo pin txalo Gatikan. txalo ta txalo katutxue misperrun Txalo pin txalo ganian dago Txalo pin txalo dago edo bego katotxua mispillien sapata berridxen ganien dago begire dago badago bego (Bakio ) badago bego sapatatxu barridxei Txalo pin txalo begire dago txalo ta txalo (Abadiño ) katutxu mispirian ganean dago Txalo pin txalo (Berango ) txalo ta txalo katutxue mispilluen ganien dago badago bego sapatatxu suridxek garbitan dago (Arrieta )

© Mendebalde Kultur Alkartea, 2006 128 Txalo pin txalo Txalo pin txalo txalo pin txalo txalo ta txalo katutxu mesmeru katotxua mispilien ganien dago ganian dago badago bego badago bego katutxu mesmeru bego badago ganien dago sapatatxu barridxeri (Bilbo : Buja) begira dago (Elantxobe ) "Txalo pin txalo katutxue mismerutxuen Txalo pin txalo ganian dago txalo ta txalo badago bego txoritxua sasitzian sapatatxu barritxuen ganian dago begire dago badago bego txalo ta txalo bego badago (Derio ) sapatatxu barridxeri begira dago Txalo pin txalo (Elantxobe ) txalo ta txalo katutxue mispira Txalo pin txalo ganian dago txalo ta txalo badago bego, katotxua mispillin bego badago ganian dago sapatatxu barrieri badago bego begira dago sapatatxu barridxari (Dima ) begira dago badago bego Txalo pin txalo (Elantxobe ) txalo pin txalo katutxua mesmeru Txalo pin txalo ganean dago txalo ta txalo badago bego katotxue mispillien badago bego, ganien dago sapatatxu barriri badago bego begire dago dago ta dago txalo pin txalo sapatatxo barridxeri (Dima ) begire dago (Ereño )

© Mendebalde Kultur Alkartea, 2006 129 Txalo, txalo, Txalo pin txalo txalo ta txalo, txalo ta txalo geure neska politak katutxue mispilluen ganien dago ementxe dagos badago bego (Galdakao ) sapatatxu barridxen begire dago (Errigoiti ) Txalo pitin txalo txalo ta txalo Txalo pin txalo katutxu misperrun txalo ta txalo ganean dago katutxue mispillien badago bego ganien dago bego badago badago bego sapatatxu barrien bardin badago begire dago sapatu barridxen (Gatika ) begire dago (Forua ) Txalo pin txalo txalo ta txalo Txalo pin txalo katutxu misperrun txalo ta txalo ganean dago katutxua misperu gañian dago badago bego badago bego bego badago sapatatxu barrien sapatatxu barrien begira dago begire dago (Galdakao ) (Gatika )

Txalo pin txalo Txalo pin txalo txaloka dago txalo ta txalo katutxu mismeru katutxue mismeruen ganian dago ganian dago badago bego Txalo pin txalo sapatatxu barrien txalo ta txalo begire dago (Lezama ) badago bego txalo pin txalo (Galdakao : Usansolo)

© Mendebalde Kultur Alkartea, 2006 130 Txalo pin txalo Txalo pin txalo txalo ta txalo txalo ta txalo katutxue mismeruen katutxua mispille ganian dago ganian dago badago dago badago bego badago dago sapatatxa barridxeri sapatatxu barrien begire dago begire nago (Iurreta ) (Lezama ) Txalo pin txalo Txalo pintxalo txalo ta txalo txalo ta txalo sapatatxu barrien katutxue mismeruen begire nago ganean dago badago bego badago bego (Jatabe ) sapatatxu barieri begire dago Txalo pin txalo (Lezama ) txalo ta txalo katutxue misperuen Txalo pin txalo ganian dago txalo pin txalo badago bego katotxue mispillen ganien bego badago begire dago sapatatxu barrien bego bego begire dago sapatatxu barridxen (Larrabetzu ) begire dago (Ibarrangelu ) Txalo pin txalo txalo ta txalo Txalo pin txalo katutxu suria txalo ta txalo mispuruen ganian dago katotxua mispillen badago bego ganian dago sapatatxu suri barrien badago bego begire dago sapatatxu barridxari (Larrabetzu ) begira dago (Ispaster )

© Mendebalde Kultur Alkartea, 2006 131 Txalo pin txalo sapata barrien katutxu misperrun begire dago ganean dago (Lezama ) badago bego badago bego Txalo pin txalo sapata barrien katutxue mispillen begire dago ganien dago ta bego (Laukiz ) umieri sapatatxu barridxek ekarritteko Txalo pin txalo (Muxika ) txalo ta txalo txoritxua mispillan Txalo pin txalo ganian dago katutxua mispira (Lekeitio ) gañian dago dago bai dago Txalo pin txalo bego bai bego txalo ta txalo sapatatxu barridxen katutxu misperrun begira dago ganean dago (Otxandio ) badago bego bego badago Txalo pin txalo sapata barrien txalo ta txalo begire dago txalo pin txalo (Lemoiz ) katutxua mispira gañian dago Txalo pin txalo bego bai bego txalo ta txalo dago bai dago katutxu misperrun sapatatxu barridxen ganian dago begira dago txalo ta txalo (Otxandio ) txalo pin txalo katutxu misperrun Txalito txalo ganian dago txalo ta txalo (Lemoiz ) txakurtxu txikitxu misperrin ganen dago Txaloa txan ta txaloa badago estago txalo ta txalo bego badago katutxu misperrun ganean dago (Sopela ) badago bego be

© Mendebalde Kultur Alkartea, 2006 132 Txalo pin txalo Txalo pin txalo txalo txalito txalo ta txalo txalo pintxalo katutxu mispillaren txalo pintxalo ganien dago (Sopela ) badago bego sapatatxu barridxen Txalo pin txalo begire dago katutxu misperruen (Zornotza : Euba) ganean dago badago bego Eskuak elkarren gainean ipinita, atzamarretatik oratuta ondoko bertso hau egiten zen; bertsotxoaren sapatatxu barriak amaierarekin batera, karrari ematen zitzaion. ekarten dago

(Zamudio ) Txatximingorri patata bat bi iru lau bost Txalo, txalo pin txalo sei eta eskapa katutxue misperuen (Jatabe ) ganian dago dago bego Zamudioko informatzaileek esan diguten moduan, sapatatxu barrien eskuekin egiten izan da beste olgeta bat, berorretan jokalarien eskuak banan-banan elkarren gainean begire dago ipintzen dira. Azpian geratzen den eskua atera behar da (Zamudio ) atzera gainean ipintzeko gero eta arinago egiten denez gero, baten batek huts egiten duenean, motroiloa egiten da eskuekin. Olgeta edozein lekutan egiten da, eta Txalo pin txalo umeak hazieiaz esku kolpean indartsuagoak izaten dira. txalo pin txalo katutxua mismeruen motrollora (Zamudio) [ motroilora ] ganean dago "Olan arkalan ganean imini, motrollora, olan imini arkalan ganean eskuek eta motrollora onetara, ta badago bego gero atzenean sapi sapi sapi einde ( Zamudio )" badago bego (Hola elkarren gainean ipini motroilora, hola ipini elkarren gainean eskuak eta motroilora honetara, sapatatxu barrien eta gero atzenean sapi, sapi, sapi eginda) begire dago (Zeanuri ) Umearen fardel oihalak edo txizaren boloak kanbiakeran, garbi-garbi egiten zaion artean, hanketatik oratu eta hankak gurutzatuta eta mugituta ondoko hau Txalo txalo txalo pin txalo esaten zaio. katutxua mismeruen ganian dago "Ume txikien anka biek koyu, altzoan iminite, ta kurtzietu eurrean, batera ta bestera ( Zamudio )" dago ta bego (Ume txikien hanka biak koiu, altzoan ipinita, eta sapatatxu barrien begire dago gurutzatu aurrean, batera eta bestera) (Zeanuri )

© Mendebalde Kultur Alkartea, 2006 133 Au sanko txantxan (Forua, Gatika, Sopela) Eskuetatik oratuta mugitu umea dantzan balebil legez [ txantxan ] au mando txapa-txapa (Ondarroa, Zamudio); taka-taka au biboa (Abadiño, Bakio), traka-traka (Elantxobe) arin ibili au betor [txapa-txapa, traka-traka ] (Lezama ) txiri txiri eiñ (Elantxobe) [ txiri-txiri egin ] txitan iñ (Gatika); txitan-txitan (Gatika) [ txitan egin ] Au sanko, au manko arto beterik yoan eta Umearen segurtasun eza adierazteko, jausiko ez jausiko dabilenean, edo mugimendu handiz ibiltzen garis beterik banator denean: torros, tos, tos, tos (Zamudio ) dingilin-dango (Elantxobe) Mugimendu handiz ibili, kumari eragitea ere bai [ dingili-dango ] Ai sanko, ai manko dinbi-danba dxun (Elantxobe) [ dinbi-danba joan ] arto beterik yoan eta titili-totolo (Larrabetzu) [ titili-totolo ] garis beterik balator tontolo-montolo (Elantxobe) [ tontolo-montolo ] torros, tos, tos, tos (Zamudio ) Oinez irakasteko, gorago esaneko modulez, nagusiak eskuetatik oratu eta kantatxo hauetariko bat egiten izan zaio Au sankoa "Ba ser esta? Oñes ikisteko umiari, esaten yakon, oñe au gure loa oñe, goatu umeari bai? Txiri txiri, aita leges, ama legez, eta umea ba barreka aste san, esta? au be etor da (Zeanuri )" (Ba zer ezta? Oinez ikasteko umeari, au sendoa esaten zitzaion, oñe-oñe, oratu umeari bai? Txiri txiri, aita legez, ama legez, eta umea ba barreka (Zeanuri ) hasten zen, ezta)

Zutundu eta oinez abaitzeko lehen urratsak ematen Txaka txaka hasten denean, nagusiak eskuetatik heldu eta erabili egiten du; mugitzeko eta oinez hasteko honako hauek oñes oñes esaten dira: (Dima ) pata-pata (Forua, Gatika); patan-patan (Leioa, Txiri txiri Zamudio); piti-pata (Gatika) [ pata-pata, piti-pata ] oñes oñes tatai (Otxandio) [ tatai ] (Dima ) "Gure umiek ikesi dau tatai ( Otxandio )" (Gure umeak ikasi du tatai) txaka-txaka (Abadiño, Arrieta, Bakio, Forua, Gatika, Oñe oñe Larrabetzu, Urduliz, Zamudio, Zornotza); txiki txiri txiri txaka (Arrieta); txipi-txapa (Arrieta, Orozko), txapa-txapa (Lezama) [ txiki-txaka, txaka-txaka ] aita leges "Txipi txapa oñes asikerie ixengo da, txipi txapa txipi ama legez txapa, oñes ya asten danien ( Arrieta )" - (Txipi-txapa (Zeanuri ) oinez hasikera izango da, txipi-txapa txipi-txapa, oinez ja hasten denean) "Eta gero apapan txaka-txaka ( Bakio )" (Eta gero apapan txaka-txaka)

(segituko dut)