PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO

NA LATA 2013 - 2017

Opracowanie: Piotr Najmajer Maj 2013

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

SPIS TRE ŚCI

1. WST ĘP 4 1.1. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI 5 1.2. CEL OPRACOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI 5 2. UWARUNKOWANIA FORMALNO–PRAWNE, INSTYTUCJONALNE I PROGRAMOWE FUNKCJONOWANIA OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE LUBICHOWO 7 2.1. USTAWY REGULUJ ĄCE PROBLEMATYK Ę OCHRONY ZABYTKÓW I OPIEKI NAD ZABYTKAMI 7 2.2. STRATEGICZNE CELE POLITYKI PAŃSTWA W SFERZE OCHRONY ZABYTKÓW 13 2.3. PROBLEMATYKA OCHRONY ZABYTKÓW W SYSTEMIE ZADA Ń STRATEGICZNYCH , WYNIKAJ ĄCYCH Z KONCEPCJI PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA KRAJU 16 2.3.1. RELACJE GMINNEGO PROGRAMU OCHRONY ZABYTKÓW ZE STRATEGI Ą ROZWOJU WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO 16 2.3.2. RELACJE GMINNEGO PROGRAMU OCHRONY ZABYTKÓW Z PLANEM ZAGOSPO- DAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO 18 2.3.3. RELACJE GMINNEGO PROGRAMU OCHRONY ZABYTKÓW Z PROGRAMEM OPIEKI NAD ZABYTKAMI WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO 23 2.4. WEWN ĘTRZNE UWARUNKOWANIA PRAWNE I PROGRAMOWE OCHRONY ZASOBÓW DZIEDZICTWA I KRAJOBRAZU KULTUROWEGO GMINY LUBICHOWO 31 2.4.1. ZASADY OCHRONY WYNIKAJ ĄCE ZE „STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY LUBICHOWO” 31 3. DZIEDZICTWO KULTUROWE GMINY LUBICHOWO 43 3.1. RYS HISTORYCZNY 43 3.2. ZASOBY DZIEDZICTWA I KRAJOBRAZU KULTUROWEGO GMINY LUBICHOWO 47 3.2.1. WYKAZ ZABYTKÓW NIERUCHOMYCH WPISANYCH DO REJESTRU ZABYTKÓW WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO 47 3.2.2. ZABYTKI NIERUCHOME OBJ ĘTE GMINN Ą EWIDENCJ Ą ZABYTKÓW 47 3.2.3. ZABYTKI ARCHEOLOGICZNE 48 4. ANALIZA STRATEGICZNA SWOT 52 5. CELE I DZIAŁANIA W ZAKRESIE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO NA LATA 2013 – 2017 DLA GMINY LUBICHOWO 54 5.1. PRIORYTETY I CELE STRATEGICZNE 54 5.2. TABELA - CELE I DZIAŁANIA USTALONE W PROGRAMIE OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013 – 2017 (WRAZ Z TERMINARZEM) 55 5.3. MONITORING REALIZACJI GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI 58 5.4.INSTRUMENTARIUM GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI 58 5.4.1.INSTRUMENTY PRAWNE 58 5.4.2.INSTRUMENTY KOORDYNACJI 58 5.4.3.INSTRUMENTY FINANSOWE 59 5.4.4.INSTRUMENTY SPOŁECZNE 59 5.4.5.INSTRUMENTY KONTROLNE 59

2 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

ZAŁ ĄCZNIK - GMINNA EWIDENCJA ZABYTKÓW DLA GMINY LUBICHOWO - WYKAZ OBIEKTÓW

3 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

1. WST ĘP

Gmina Lubichowo poło żona jest w południowej cz ęś ci województwa pomorskiego, w powiecie starogardzkim. Obszar gminy obejmuje Pojezierze Starogardzkie. Powierzchnia gminy wynosi 161 km 2, a liczba mieszka ńców – około 6 200. W Gminie Lubichowo jest 12 sołectw: Bietowo, Lubichowo, Ocypel, Osowo Le śne, Smolniki, Szteklin, Mermet, Mo ściska, Wda, Wilcze Błota, Zelgoszcz, Zielona Góra.

Południowo-zachodni ą cz ęść gminy pokrywaj ą Bory Tucholskie, a kilkana ście jezior podnosi jej walory turystyczne. Przez gmin ę przepływa z północnego-zachodu na południowy wschód atrakcyjna krajobrazowo Wda. Korzystne warunki naturalne sprawiaj ą, że turystyka jest dziedzin ą gospodarki gminy o najwi ększym potencjale rozwojowym. Turystyka pobytowa w letniskach nad wod ą, np. w Ocyplu nad jeziorem Wielki Ocypel, spływy kajakowe Wd ą, czy agroturystyka ju ż dzi ś w znacznym stopniu stanowi ą o obliczu gospodarki gminy. Wła ściwa polityka przestrzenna musi bra ć pod uwag ę coraz wi ększe znaczenie rozwoju turystyki dla gminy. Zachowanie najcenniejszych elementów krajobrazu przyrodniczego i kulturowego oraz ukierunkowanie rozwoju przestrzennego gminy zgodne z zasad ą dobrej kontynuacji mog ą si ę przyczyni ć do wzrostu jej atrakcyjno ści turystycznej.

Zasada dobrej kontynuacji w rozwoju przestrzennym gminy powinna wyra żać si ę w organicznym rozwoju struktur ruralistycznych, niezakłócaniu charakteru ich zabudowy, wpisywaniu si ę nowych obiektów w ukształtowan ą historycznie tkank ę przestrzenn ą oraz w dopasowaniu ich formy architektonicznej do form wykształconych na terenie południowo-zachodniego Kociewia.

Gmina powinna d ąż yć do zwi ększania swojej atrakcyjno ści turystycznej. Stworzy ć warunki umo żliwiaj ące wła ściwe kształtowanie ładu przestrzennego, jako jednego z najwa żniejszych czynników wpływaj ących na jako ść jej oferty turystycznej.

4 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

1.1. PODSTAWA PRAWNA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI

I. Rozstrzygni ęcia ustawowe: a) Art. 7, ust. 1, pkt. 9 ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorz ądzie gminnym (Dz. U. z 2001 roku, Nr 142, poz.1591 z pó źniejszymi zmianami), który mówi, że: Zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty nale ży do zada ń własnych gminy. W szczególno ści zadania własne obejmuj ą sprawy: kultury, w tym bibliotek gminnych i innych instytucji kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, b) Art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 163 poz. 1568). W artykule tym znajdujemy: Ust. 1: Zarz ąd województwa, powiatu lub wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporz ądza na okres 4 lat odpowiednio wojewódzki, powiatowy lub gminny program opieki nad zabytkami. Ust. 3: Wojewódzki, powiatowy i gminny program opieki nad zabytkami przyjmuje odpowiednio sejmik województwa, rada powiatu i rada gminy, po uzyskaniu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków. Ust. 4: Programy, o których mowa w ust. 3, s ą ogłaszane w wojewódzkim dzienniku urz ędowym. Ust. 5: Z realizacji programów zarząd województwa, powiatu i wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporz ądza, co 2 lata, sprawozdanie, które przedstawia si ę odpowiednio sejmikowi województwa, radzie powiatu lub radzie gminy.

1.2. CEL OPRACOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Gminny programu opieki nad zabytkami słu ży poprawie stanu zachowania środowiska kulturowego. Ustala si ę w nim rozwi ązania organizacyjne i finansowe, jak równie ż edukacyjne i wychowawcze, które maj ą doprowadzi ć do osi ągni ęcia tego celu.

Zgodnie z art. 85 ust. 1 Ustawy z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 163 poz. 1568): W krajowym programie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami okre śla si ę, w szczególno ści cele i kierunki działa ń oraz zadania w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, warunki i sposób finansowania planowanych działa ń, a tak że harmonogram ich realizacji .

5 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

Ustawa precyzuje cele sporz ądzania programów opieki nad zabytkami w art. 87:

1. Zarz ąd województwa, powiatu lub wójt (burmistrz, prezydent miasta) sporz ądza na okres 4 lat odpowiednio wojewódzki, powiatowy lub gminny program opieki nad zabytkami.

2. Programy, o których mowa w ust. 1, maj ą na celu, w szczególno ści:

1) wł ączenie problemów ochrony zabytków do systemu zada ń strategicznych, wynikaj ących z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju;

2) uwzgl ędnianie uwarunkowa ń ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, ł ącznie z uwarunkowaniami ochrony przyrody i równowagi ekologicznej;

3) zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania;

4) wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego;

5) podejmowanie działa ń zwi ększaj ących atrakcyjno ść zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjaj ących wzrostowi środków finansowych na opiek ę nad zabytkami;

6) okre ślenie warunków współpracy z wła ścicielami zabytków, eliminuj ących sytuacje konfliktowe zwi ązane z wykorzystaniem tych zabytków;

7) podejmowanie przedsi ęwzi ęć umo żliwiaj ących tworzenie miejsc pracy zwi ązanych z opiek ą nad zabytkami.

6 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

2. UWARUNKOWANIA FORMALNO–PRAWNE, INSTYTUCJONALNE I PROGRAMOWE FUNKCJONOWANIA OCHRONY ZABYTKÓW W GMINIE LUBICHOWO

2.1. USTAWY REGULUJ ĄCE PROBLEMATYK Ę OCHRONY ZABYTKÓW I OPIEKI NAD ZABYTKAMI 1) ustawa z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U., Nr 162, poz. 1568), 2) ustawa z dnia 18 marca 2010 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2010 nr 75 poz. 474), 3) ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62 poz. 627 i Nr 115 poz. 1229 z pó źniejszymi zmianami), 4) Ustawa z dnia 13 kwietnia 2012 r. o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2012 nr 0 poz. 460) 5) ustawa z dnia 16 pa ździernika 1991 roku o ochronie przyrody (Dz. U. z 2001 roku, Nr 99, poz. 1079, Nr 100, poz. 1085, Nr 110, poz. 1189 i Nr 145, poz. 1623 z pó źniejszymi zmianami), 6) Ustawa z dnia 13 lipca 2012 r. o zmianie ustawy o ochronie przyrody oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2012 nr 0 poz. 985), 7) ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomo ściami (Dz. U. z 2000 roku, Nr 46, poz. 543 z pó źniejszymi zmianami), 8) Ustawa z dnia 28 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomo ściami oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2011 nr 187 poz. 1110), 9) ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80 poz. 717 z pó źniejszymi zmianami), 10) Ustawa z dnia 26 maja 2011 r. o zmianie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. 2011 nr 153 poz. 901) 11) ustawa z dnia 7 lipca 1994 roku – prawo budowlane (Dz. U. z 2000 roku, Nr 106, poz. 1126, Nr 109, poz. 1157 i Nr 120, poz. 1268 z pó źniejszymi zmianami), 12) Ustawa z dnia 6 maja 2010 r. o zmianie ustawy - Prawo budowlane (Dz.U. 2010 nr 121 poz. 809) 13) Ustawa z dnia 25 pa ździernika 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalno ści kulturalnej (Dz.U. 1991 nr 114 poz. 493 z pó źniejszymi zmianami), 14) Ustawa z dnia 31 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy o organizowaniu i prowadzeniu działalno ści kulturalnej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2011 nr 207 poz. 1230). 7 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

Zasady ochrony zabytków znajduj ących si ę w muzeach i w bibliotekach okre ślone zostały w ustawach: 1) Ustawa z dnia 21 listopada 1996 roku o muzeach (Dz. U. z 1997 roku, Nr 5, poz. 24 z pó źniejszymi zmianami), 2) Ustawa z dnia 29 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o muzeach (Dz. U. 2007 nr 136 poz. 956), 3) Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. Nr 85 poz. 539 z pó źniejszymi zmianami). 4) Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o zmianie ustawy o bibliotekach (Dz.U. 2001 nr 129 poz. 1440). Ochron ę materiałów archiwalnych reguluj ą przepisy: 1) ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (Dz.U. 1983 nr 38 poz. 173 z pó źniejszymi zmianami). 2) Ustawa z dnia 9 stycznia 2009 r. o zmianie ustawy o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (Dz. U. 2009 nr 39 poz. 307). W my śl art. 3 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, zabytkiem jest: nieruchomo ść lub rzecz ruchoma, ich częś ci lub zespoły, b ędące dziełem człowieka lub zawi ązane z jego działalno ści ą i stanowi ące świadectwo minionej epoki b ądź zdarzenia, których zachowanie le ży w interesie społecznym ze wzgl ędu na posiadan ą warto ść historyczn ą, artystyczn ą lub naukow ą. Zgodnie z art. 4 niniejszej ustawy: Ochrona zabytków polega, w szczególno ści, na podejmowaniu przez organy administracji publicznej działa ń maj ących na celu: 3) zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umo żliwiaj ących trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie; 4) zapobieganie zagro żeniom mog ącym spowodowa ć uszczerbek dla warto ści zabytków; 5) udaremnianie niszczenia i niewła ściwego korzystania z zabytków; 6) przeciwdziałanie kradzie ży, zagini ęciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granic ę; 7) kontrol ę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków; 8) uwzgl ędnianie zada ń ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska. Natomiast w art. 6 stwierdza si ę, że: 1. ochronie i opiece podlegaj ą, bez wzgl ędu na stan zachowania: 1) zabytki nieruchome b ędące w szczególno ści: a) krajobrazami kulturowymi, b) układami urbanistycznymi, ruralistycznymi i zespołami budowlanymi,

8 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017 c) dziełami architektury i budownictwa, d) dziełami budownictwa obronnego, e) obiektami techniki, a zwłaszcza kopalniami, hutami, elektrowniami i innymi zakładami przemysłowymi, f) cmentarzami, g) parkami, ogrodami i innymi formami zaprojektowanej zieleni, h) miejscami upami ętniaj ącymi wydarzenia historyczne b ądź działalno ść wybitnych osobisto ści lub instytucji. 2) zabytki ruchome b ędące w szczególno ści: a) dziełami sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki u żytkowej, b) kolekcjami stanowi ącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporz ądkowanych według koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje, c) numizmatami oraz pami ątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami, sztandarami, piecz ęciami, odznakami, medalami i orderami, d) wytworami techniki, a zwłaszcza urz ądzeniami, środkami transportu oraz maszynami i narz ędziami świadcz ącymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych i nowych form gospodarki, dokumentuj ącymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego, e) materiałami bibliotecznymi, których mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach, f) instrumentami muzycznymi, g) wytworami sztuki ludowej i r ękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi, h) przedmiotami upami ętniaj ącymi wydarzenia historyczne b ądź działalno ść wybitnych osobisto ści lub instytucji, 3) zabytki archeologiczne b ędące w szczególno ści: a) pozostało ściami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa, b) cmentarzyskami, c) kurhanami d) reliktami działalno ści gospodarczej, religijnej i artystycznej. 2. Ochronie mog ą podlega ć nazwy geograficzne, historyczne lub tradycyjne nazwy obiektu budowlanego, placu, ulicy lub jednostki osadniczej. Formy ochrony zabytków okre śla art. 7: 1) wpis do rejestru zabytków, 2) uznanie za pomnik historii, 3) utworzenia parku kulturowego, 4) ustalenia ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o

9 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

zezwoleniu na realizacj ę inwestycji drogowej, decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej lub decyzji o zezwoleniu na realizacj ę inwestycji w zakresie lotniska u żytku publicznego. Na mocy art. 16: 1. Rada gminy, po zasi ęgni ęciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków, na podstawie uchwały, mo że utworzy ć park kulturowy w celu ochrony krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyró żniaj ących si ę krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. 2. Uchwała okre śla nazw ę parku kulturowego, jego granice, sposób ochrony, a tak że zakazy i ograniczenia, o których mowa w art. 17 ust. 1. 3. Wójt (burmistrz, prezydent miasta), w uzgodnieniu w wojewódzkim konserwatorem zabytków, sporz ądza plan ochrony parku kulturowego, który wymaga zatwierdzenia przez rad ę gminy. 4. W celu realizacji zada ń zwi ązanych z ochron ą parku kulturowego rada gminy mo że utworzy ć jednostk ę organizacyjn ą do zarz ądzania parkiem. 5. Park kulturowy przekraczaj ący granice gminy mo że by ć utworzony i zarz ądzany na podstawie zgodnych uchwał rad gmin (zwi ązku gmin), na terenie których ten park ma by ć urz ądzony. 6. Dla obszarów, na których utworzono park kulturowy, sporz ądza si ę obowi ązkowo miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Art. 18: 1. Ochron ę zabytków i opiek ę nad zabytkami uwzgl ędnia si ę przy sporz ądzaniu i aktualizacji koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju, strategii rozwoju województw, planów zagospodarowania przestrzennego województw, analiz i studiów z zakresu zagospodarowania przestrzennego powiatu, strategii rozwoju gmin, studiów uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz w miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. 2. W koncepcji, strategiach, analizach, planach i studiach, o których mowa w ust.1, w szczególno ści: 1) uwzgl ędnia si ę krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, 2) okre śla si ę rozwi ązania niezb ędne do zapobiegania zagro żeniom dla zabytków, 3) zapewnienia im ochrony przy realizacji inwestycji oraz przywracania zabytków do jak najlepszego stanu, 4) ustala si ę przeznaczenie i zasady zagospodarowania terenu uwzgl ędniaj ąc opiek ę nad zabytkami.

10 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

Art. 19: 1. W studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego uwzgl ędnia si ę, w szczególno ści ochron ę: 1) zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru i ich otoczenia, 2) innych zabytków nieruchomych, znajduj ących si ę w gminnej ewidencji zabytków, 3) parków kulturowych. 2. W przypadku, gdy gmina posiada gminny program opieki nad zabytkami, ustalenia tego programu uwzgl ędnia si ę w studium i planie, o których mowa w ust. 1. 3. W studium i planie, o których mowa w ust.1, ustala si ę w zale żno ści od potrzeb, strefy ochrony konserwatorskiej obejmuj ące obszary, na których obowi ązuj ą okre ślone ustaleniami planu ograniczenia, zakazy i nakazy, maj ące na celu ochron ę znajduj ących si ę na tym obszarze zabytków. Art. 20: Projekty i zmiany planu zagospodarowania przestrzennego województwa oraz miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego podlegaj ą uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków. Art.. 21: Ewidencja zabytków jest podstaw ą do sporz ądzenia programów opieki nad zabytkami przez województwa, powiaty i gminy. Postanowieniem art. 22, ust. 4: Wójt (burmistrz, prezydent miasta) prowadzi gminn ą ewidencj ę zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy, obj ętych wojewódzk ą ewidencj ą zabytków. Organizacj ę organów ochrony zabytków reguluje Rozdział 9. W myśl art. 89 organami ochrony zabytków s ą: 1) minister wła ściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, imieniu którego zadania i kompetencje w rym zakresie, wykonuje Generalny Konserwator Zabytków, 2) wojewoda, w imieniu którego zadania i kompetencje w tym zakresie wykonuje wojewódzki konserwator zabytków. W art. 91 ust. 4 sprecyzowane s ą zadania, które wykonywa ć b ędzie wojewódzki konserwator 97 zabytków. S ą to w szczególno ści: 1) realizacja zada ń wynikaj ących z krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, 2) sporz ądzanie, w ramach przyznanych środków bud żetowych, planów finansowania ochrony zabytków i opieki nad zabytkami,

11 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

3) prowadzenie rejestru o wojewódzkiej ewidencji zabytków oraz gromadzenie dokumentacji w tym zakresie, 4) wydawanie, zgodnie w wła ściwo ści ą, decyzji, postanowie ń i za świadcze ń w sprawach okre ślonych w ustawie oraz w przepisach odr ębnych, 5) sprawowanie nadzoru nad prawidłowo ści ą prowadzonych bada ń konserwatorskich, architektonicznych, prac konserwatorskich, restauratorskich, robót budowlanych i innych działa ń przy zabytkach oraz bada ń archeologicznych, 6) organizowanie i prowadzenie kontroli w zakresie ochrony zabytków i opieki 7) nad zabytkami, 8) opracowywanie wojewódzkich planów ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych oraz koordynacja działa ń przy realizacji tych planów, 9) upowszechnianie wiedzy o zabytkach, 10) współpraca z innymi organami administracji publicznej w sprawach ochrony zabytków.

Nowelizacja ustawy o ochronie zabytków - Ustawa z 18 marca 2010 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2010 r., nr 75, poz. 474)

Od 5 czerwca 2010 r. rozszerzony został zakres form ochrony zabytków. Ustawa o ochronie zabytków z 23 lipca 2003 r. okre ślała nast ępuj ące kategorie ochrony zabytków: wpis do rejestru zabytków, uznanie za pomnik historii, utworzenie parku kulturowego oraz ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Ustawa z 18 marca 2010 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2010 r., nr 75, poz. 474) wprowadza ochronę zabytków poprzez zapisy w decyzjach o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzjach o warunkach zabudowy, decyzjach o zezwoleniu na realizacj ę inwestycji drogowej oraz decyzjach o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej. Intencj ą ustawodawcy było usuni ęcie luki prawnej w sytuacji, gdy okre ślony obszar nie posiadał obowi ązuj ącego planu zagospodarowania przestrzennego, a obiekty zabytkowe na tym terenie nie były chronione w inny sposób. Nowelizacja wyeliminuje sytuacje, w których podejmowano decyzje dotycz ące obiektów zabytkowych, nie uwzgl ędniaj ąc opinii konserwatorów wojewódzkich.

Nowelizacja ustawy o ochronie zabytków przewiduje tak że, że w decyzjach o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego, decyzjach o warunkach zabudowy, decyzjach o zezwoleniu na

12 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017 realizacj ę inwestycji drogowej oraz decyzjach o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej musi by ć uwzgl ędniona ochrona zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (wraz z ich otoczeniem) oraz zabytków wł ączonych do gminnej ewidencji zabytków. Zmienia to charakter gminnej ewidencji zabytków, która staje si ę dokumentem wi ążą cym prawnie.

Ustawa zmienia tak że przepisy prawa budowlanego (art. 39 ust. 3), stwierdzaj ąc, że w stosunku do obiektów budowlanych oraz obszarów uj ętych w gminnej ewidencji zabytków (a nie tylko wpisanych do rejestru zabytków), pozwolenie na budow ę lub rozbiórk ę obiektu budowlanego wydaje wła ściwy organ w uzgodnieniu z wojewódzkim konserwatorem zabytków.

Nowelizacja z 18 marca ustala termin sporz ądzenia przez gminy gminnych ewidencji zabytków na 2 i pół roku od wej ścia w życie ustawy.

Ustawa wprowadza tak że zmiany w zakresie zasad wywozu zabytków za granicę.

2.2. STRATEGICZNE CELE POLITYKI PA ŃSTWA W SFERZE OCHRONY ZABYTKÓW

Wa żnym elementem planowania strategicznego jest okre ślanie zada ń i konstruowanie priorytetów do realizacji celów krótko- i długofalowych. Polityk ę pa ństwa w sferze kultury wyznacza Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004–2013, zawieraj ąca analiz ę prawn ą, ekonomiczn ą, instytucjonaln ą i organizacyjn ą w dziedzinie kultury. Na podstawie Narodowe Strategii Ministerstwo Kultury opracowało Narodowy Program Kultury „Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego na lata 2004 – 2013”. Program okre śla cele pa ństwa w zakresie ochrony zabytków: - przygotowanie skutecznego systemu prawno-finansowego wspierania ochrony i opieki nad zabytkami; - podj ęcie prac nad kompleksowym systemem edukacji na rzecz dziedzictwa kulturowego; - poszukiwanie instrumentów wzmacniaj ących efekty działalno ści słu żby konserwatorskiej; - ograniczenia uznaniowo ści konserwatorów poprzez nało żenie na nich odpowiedzialno ści za niezgodne z prawem post ępowanie.

13 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

Cel strategiczny programu: intensyfikacja ochrony i upowszechniania dziedzictwa kulturowego, w tym szczególnie poprawa stanu zabytków nieruchomych.

Cele cz ąstkowe: - poprawa warunków instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w sferze dokumentacji i ochrony zabytków, - kompleksowa rewaloryzacja zabytków i ich adaptacja na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne i inne cele społeczne, - zwi ększenie roli zabytków w rozwoju turystyki i przedsiębiorczo ści poprzez tworzenie zintegrowanych narodowych produktów turystycznych, - promocja polskiego dziedzictwa kulturowego w Polsce i za granic ą, w szczególno ści za pomoc ą narz ędzi społecze ństwa informacyjnego, - rozwój zasobów ludzkich oraz podnoszenie świadomo ści społecznej w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego, - tworzenie warunków dla rozwoju i ochrony dziedzictwa kultury ludowej, - zabezpieczenie zabytków przed nielegalnym wywozem zagranic ę.

Podprogramy, priorytety i działania Narodowego Programu Kultury „Ochrona Zabytków i Dziedzictwa Kulturowego” PRIORYTET 1 Aktywne zarz ądzanie zasobem stanowi ącym materialne dziedzictwo kulturowe. Działania realizowane w ramach tego priorytetu maj ą na celu materialn ą popraw ę stanu zabytków, ich adaptacj ę i rewitalizacj ę oraz zwi ększenie dost ępno ści do nich mieszka ńców, turystów i inwestorów. Realizacja działa ń pozwoli na zwi ększenie atrakcyjno ści regionów, a tak że wykorzystanie przez nie potencjału zwi ązanego z posiadanym dziedzictwem kulturowym.

Działanie 1.1. Budowa nowoczesnych rozwi ąza ń organizacyjno-finansowych w sferze ochrony zabytków. Głównym celem działania jest dostosowanie sfery ochrony zabytków do rzeczywisto ści gospodarczej. Celami cz ąstkowymi s ą: 1) Poprawa warunków instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w sferze dokumentacji i ochrony zabytków.

14 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

2) Wzmocnienie roli o środków dokumentacji zabytków. 3) Zrównowa żone „urynkowienie zabytków”. 4) Wykształcenie zach ęt dla przedsi ębiorców i osób fizycznych do inwestowania w zabytki.

Działanie 1.2. Kompleksowa rewaloryzacja zabytków i ich adaptacja na cele kulturalne, turystyczne, edukacyjne, rekreacyjne i inne cele społeczne. Działanie to obj ęło dwa projekty: 1) Program „Polskie regiony w europejskiej przestrzeni kulturowej”. 2) Program: „Promesa Ministra Kultury”.

PRIORYTET 2 Edukacja i administracja na rzecz dziedzictwa kulturowego. Działanie 2.1. Rozwój zasobów ludzkich oraz podnoszenie świadomo ści społecznej w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego

Działanie b ędzie realizowane poprzez: 1) podnoszenie wykształcenia kadr zatrudnionych w sferze ochrony dziedzictwa kulturowego; 2) podnoszenie zainteresowania społecze ństwa problematyk ą ochrony zabytków; 3) powołanie zespołu naukowego zajmuj ącego si ę badaniami naukowymi z sferze wpływu zachowania i rewaloryzacji dziedzictwa kulturowego na rozwój społeczno – ekonomiczny regionów; 4) promowanie zachowania dziedzictwa kulturowego wsi poprzez aktywizacj ę społeczno ści wiejskich (realizacja programu „Ochrona gin ących zawodów”).

Działanie 2.2. Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego przed nielegalnym wwozem, wywozem i przewozem przez granice Działanie b ędzie realizowane poprzez wdro żenie programu „Absent Patrymonium”. Program przewiduje budow ę sieci informacji wirtualnej o zabytkach wywo żonych i zaginionych.

15 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

2.3. PROBLEMATYKA OCHRONY ZABYTKÓW W SYSTEMIE ZADA Ń STRATEGICZNYCH , WYNIKAJ ĄCYCH Z KONCEPCJI PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA KRAJU 2.3.1. RELACJE GMINNEGO PROGRAMU OCHRONY ZABYTKÓW ZE STRATEGI Ą ROZWOJU WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO 1 W zaktualizowanej Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego w śród wyzwa ń strategicznych znalazły si ę m.in.: 4. Kapitał społeczny i to żsamo ść regionalna. Stymulowanie aktywno ści społecznej i budowa regionalnej wspólnoty obywatelskiej czerpi ącej m.in. z wielokulturowego dziedzictwa, tradycji morskich i solidarno ściowych, a tak że wzrost kompetencji mieszka ńców, które warunkuj ą zdolno ść do funkcjonowania w dynamicznie zmieniaj ącej si ę rzeczywisto ści. 9. Zarz ądzanie przestrzeni ą. Lepsze zarz ądzanie przestrzeni ą dla zmniejszenia presji na środowisko, poprawy bezpiecze ństwa powodziowego, a tak że optymalnego wykorzystania potencjałów terytorialnych (przyrodniczego, krajobrazowego, kulturowego i gospodarczego) dla zapewnienia wysokiej jako ści życia. Jednym z trzech celów strategicznych okre ślonych w dokumencie jest Nowoczesna Gospodarka , której elementem składowym jest Unikatowa oferta turystyczna i kulturalna – Cel operacyjny 1.3. W ramach tego celu ustalono nast ępuj ące wyzwania strategiczne: 6. Obszary o nie w pełni uruchomionych potencjałach 3. Powi ązania gospodarcze 1. Zatrudnienie i stan zdrowia mieszka ńców 9. Zarz ądzanie przestrzeni ą Jako wybór strategiczny okre ślono: „Sieciowe, kompleksowe, rozpoznawalne co najmniej na poziomie krajowym, oparte o walory naturalne oraz zasoby dziedzictwa kulturowego, jak równie ż wykorzystuj ące potencjał oferty kulturalnej regionu, produkty i pakiety turystyczne; uniezale żnienie oferty turystycznej od pory roku, jej ró żnicowanie w oparciu o potencjał przemysłu czasu wolnego, a tak że silniejsza specjalizacja regionu w zakresie turystyki prozdrowotnej i biznesowej.” Wśród oczekiwanych efektów wymieniono: − Całoroczn ą, kompleksowa i atrakcyjna oferta turystyczna i kulturalna regionu obejmuj ąca tak że efektywne wykorzystanie obiektów sportowych o randze krajowej; − Unikatowe walory naturalne, kulturalne i dziedzictwa kulturowego, w tym kulinarne, wykorzystywane w sposób racjonalny, efektywny i zrównowa żony;

1 Zał ącznik nr 1 do Uchwały nr 458/XXII/12 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 24 wrze śnia 2012 roku w sprawie przyj ęcia Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020 16 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

− Wzmocniony wizerunek regionu oraz wi ększa rozpoznawalno ść i spójno ść kluczowych regionalnych marek turystycznych i kulturalnych; − Silna współpraca pomi ędzy podmiotami bran ży turystycznej i kulturalnej.Ukierunkowanie interwencji Jako jeden z kierunków działania ustalono rozwój sieciowych i kompleksowych produktów Turystycznych, a Obszar Strategicznej Interwencji zwi ązany z tym działaniem – obszary o wysokim potencjale turystyczno-rekreacyjnym środowiska przyrodniczego i kulturowego. Jako Zobowi ązania Samorz ądu Województwa Pomorskiego okre ślono: Rozwój regionalnych sieciowych produktów turystycznych obejmuj ących m.in. małe porty morskie, mariny, szlaki rowerowe i kajakowe oraz śródl ądowe drogi wodne, a tak że unikatowe dziedzictwo regionalne i ofert ę kulturaln ą. Rola Samorz ądu Województwa Pomorskiego − Koordynator i lider; − Inwestor; − Inspirator. Partnerzy kluczowi dla realizacji Celu − Jednostki samorz ądu terytorialnego; − Organizacje turystyczne; − Instytucje kultury; − Narodowy Instytut Dziedzictwa; − Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów; − Wojewódzki Konserwator Zabytków; − Organizacje pozarz ądowe; − Izby gospodarcze i organizacje przedsi ębiorców, przedsi ębiorcy, w tym operatorzy turystyczni. Jako warunki sukcesu wymieniono m.in.: − Rozwój współpracy mi ędzy sektorem publicznym, bran żą turystyczn ą i podmiotami działaj ącymi w obszarze kultury w zakresie tworzenia wspólnych, sieciowych, ponadlokalnych produktów turystycznych oraz oferty kulturalnej Oczekiwania wobec władz centralnych w zwi ązku z realizacj ą Celu: − Obj ęcie Żuław statusem krajowego produktu turystycznego; − Aktywizacja transportowa drogi wodnej Dolnej Wisły oraz usuni ęcie wszystkich barier prawnych dla zapewnienia swobodnej mi ędzynarodowej żeglugi po Zalewie Wi ślanym; − Udział bud żetu pa ństwa w utrzymaniu najwa żniejszych instytucji kultury i ratowaniu najcenniejszych zabytków regionu; − Przyj ęcie Krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami ustalaj ącego mechanizmy organizacyjne i finansowe determinuj ące rzeczywist ą ochron ę dziedzictwa kulturowego. Obszary współpracy ponadregionalnej i mi ędzynarodowej: − Wizerunek i marka turystyczna Regionu Morza Bałtyckiego; 17 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

− Sieciowe ponadregionalne produkty turystyczne wykorzystuj ące m.in.: - mi ędzynarodowe drogi wodne: E-60 (morska), E-70 i E-40, z uwzgl ędnieniem Żuław i Zalewu Wi ślanego; - ponadregionalne szlaki wodne m.in. Brdy, Gwdy, Wdy, Wielkiego Kanału Brdy i Wieprzy; - szlaki kulturowe: XX w., Cystersów, zamków gotyckich, architektury i dziedzictwa hydrotechnicznego Żuław, Kraina w krat ę, latarni morskich, budowli hydrotechnicznych; - Europejsk ą Sie ć Regionalnego Dziedzictwa Kulinarnego; - mi ędzynarodowe i mi ędzyregionalne trasy rowerowe. Dla celu operacyjnego 2.2. (Wysoki poziom kapitału społecznego) , jako jedno z wyzwa ń strategicznych okre ślono: 4. Kapitał społeczny i to żsamo ść regionalna Wybór strategiczny dla tego celu: Organizacje pozarz ądowe (stymuluj ące aktywno ść społeczn ą); to żsamo ść regionalna i lokalna (czerpi ące z bogatego i ró żnorodnego dziedzictwa kulturowego regionu); aktywizacja i integracja społeczna; uczestnictwo w kulturze i innych formach aktywno ści społecznej (m.in. sporcie), a tak że przestrzenie publiczne (jako miejsca sprzyjaj ące wzmacnianiu kontaktów społecznych). Wśród oczekiwanych efektów znalazły si ę m.in.: − Silniejsze poczucie wi ęzi mieszka ńców z regionem oraz dbało ść o zachowanie ró żnorodno ści kulturowej województwa; − Znacz ące uczestnictwo mieszka ńców (w tym dzieci, młodzie ży, a tak że osób starszych i niepełnosprawnych) w lokalnych wydarzeniach kulturalnych, sportowych i rekreacyjnych; − Rozwini ęta kultura czytelnicza; − Wysokiej jako ści przestrze ń publiczna; − Zachowane dziedzictwo i krajobraz kulturowo-przyrodniczy

2.3.2. RELACJE GMINNEGO PROGRAMU OCHRONY ZABYTKÓW Z PLANEM ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO 2

Plan zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego jako element regionalnego planowania strategicznego ma na celu równowa żenie ró żnych sfer rozwoju województwa w przestrzeni a jednocze śnie słu ży konkretyzacji przestrzennej celów sformułowanych w strategii rozwoju województwa pomorskiego i okre śla uwarunkowania przestrzenne do formułowanych programów rozwoju.

2 Zał ącznik do uchwały nr 1004/XXXIX/09 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 26 pa ździernika 2009 r. 18 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

Plan zakłada, że d ąż enie do wykorzystania cech poło żenia województwa w regionie bałtyckim oraz jego walorów przyrodniczych i kulturowych w nowej strukturze przestrzeni polskiej i europejskiej b ędzie tworzy ć szanse na: 1) rewitalizacj ę ekologiczn ą obszarów o niskich warto ściach i utrwalenie ochrony ich zasobów przez kształtowanie i umacnianie mi ędzynarodowego systemu ochrony ekologicznej i zwi ększenia efektywnego wsparcia kapitałowego i technologicznego; 2) zachowanie specyficznych warto ści regionalnych i wzbogacenie ró żnorodno ści kulturowej wspólnoty europejskiej i narodowej;

Naczelny cel polityki zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego, to: kształtowanie harmonijnej struktury funkcjonalno-przestrzennej województwa , sprzyjaj ącej zrównowa żonemu wykorzystywania cech, zasobów i walorów przestrzeni z rozwojem gospodarczym, wzrostem poziomu i jako ści życia oraz trwałym zachowaniem warto ści środowiska dla potrzeb obecnego i przyszłych pokole ń. Zasadniczym kierunkiem polityki przestrzennego zagospodarowania województwa jest: kształtowanie struktur przestrzennych warunkuj ących dynamizacj ę rozwoju przez aktywne inicjowanie i wspomaganie przedsi ęwzi ęć społeczno – gospodarczych samorz ądów lokalnych, podmiotów publicznych i kapitału prywatnego lokalizowanych w przestrzeni województwa pomorskiego.

Cele główne zagospodarowania przestrzennego województwa: 1) Wzrost konkurencyjno ści Pomorza i efektywno ści gospodarowania w przestrzeni; 2) Osi ągni ęcie jako ści życia (standardu cywilizacyjnego) mieszka ńców zachodniej cz ęś ci Europy bałtyckiej; 3) Zahamowanie dewaloryzacji środowiska oraz ochrona jego struktury i warto ści;

Kształtowanie ładu przestrzennego jest elementem spinaj ącym nast ępuj ący system celów: 1) systematyczna i społecznie odczuwalna poprawa standardu cywilizacyjnego; 2) ochrona i racjonalne kształtowanie środowiska przyrodniczego; 3) ochrona dziedzictwa kulturowego;

Plan zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego precyzuje główne cele polityki przestrzennej województwa. S ą nimi:

19 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

1) piel ęgnowanie polsko ści oraz rozwój i kształtowanie świadomo ści narodowej, obywatelskiej i kulturowej mieszka ńców, a tak że piel ęgnowanie i rozwijanie to żsamo ści lokalnej; 2) pobudzanie aktywno ści gospodarczej; 3) zachowanie warto ści środowiska kulturowego i przyrodniczego przy uwzgl ędnieniu potrzeb przyszłych pokole ń; 4) kształtowanie i utrzymanie ładu przestrzennego.

Cele polityki przestrzennej w stosunku do ochrony zasobów i walorów środowiska kulturowego: 1) Wspieranie ró żnorodno ści kulturowej regionu; 2) Zachowanie dziedzictwa historycznego

Plan zakłada: 1) uwzgl ędnianie problematyki ochrony zasobów dziedzictwa kulturowego województwa w opracowaniach planistycznych sporz ądzanych na szczeblach lokalnych; 2) realizowanie i wspieranie inwestycji bezpo średnio chroni ących warto ści kultury, w pierwszej kolejno ści w rejonach najbardziej atrakcyjnych i najintensywniej wykorzystywanych turystycznie (pas nadmorski, strefa pojezierna); 3) prowadzenie działa ń rewaloryzacyjnych pod k ątem tworzenia atrakcyjnych ofert inwestycyjnych o charakterze kulturotwórczym, społecznym i gospodarczym; funkcjonowanie tych ofert powinno sprzyja ć utrzymaniu i wspomaganiu zasobów środowiska kulturowego, jednocze śnie nie mo że powodowa ć jego zagro żeń.

Zasadnicze kierunki rozwoju w zakresie dziedzictwa kulturowego to utrwalenie wielokulturowej to żsamo ści historycznej regionu z zachowaniem lokalnych odrębno ści oraz wykorzystanie zasobów dziedzictwa kulturowego jako wa żnego elementu rozwoju gospodarczego i promocji województwa. W kategorii planowania regionalnego problematyk ę ochrony zasobów dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego, sformułowano kierunki polityki przestrzennej, z których najistotniejsze dla ochrony środowiska kulturowego Lubichowa, s ą: 1) usystematyzowanie istniej ących opracowa ń dotycz ących mi ędzy innymi środowiska kulturowego na fragmentach byłych województw wł ączonych w granice nowego regionu, dokonania ich oceny według jednolitych kryteriów oraz uzupełniania braków;

20 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

2) ochrona i zachowanie krajobrazu kulturowego o najcenniejszych walorach kulturowych i krajobrazowych województwa poprzez ustalenie form ochrony; 3) prowadzenie działa ń organizacyjnych, promocyjnych i badawczych pod k ątem podniesienia świadomo ści społecznej w zakresie znaczenia i warto ści obiektów kulturowych oraz zasad i metod ich konserwacji, a tak że pó źniejszego ich u żytkowania; 4) wspieranie działa ń słu żą cych umacnianiu to żsamo ści regionalnej z zachowaniem ró żnorodno ści tradycji, dorobku i dziedzictwa historycznego kaszubskiego, kociewskiego, żuławskiego i innych; 5) ochrona to żsamo ści kulturowej miejsca (miejscowo ści, regionu) – obj ęcie ochron ą obszarów zabudowy w s ąsiedztwie warto ściowych zespołów przestrzennych i ich rekompozycja przestrzenna, pozwalaj ąca na wyeksponowanie warto ściowych cech zespołów; 6) piel ęgnowanie walorów krajobrazów historycznych regionu (Kaszub, Kociewia, Żuław, Powi śla, Borów Tucholskich, Ziemi Słowi ńskiej, Ziemi L ęborskiej i strefy przymorskiej); 7) monitorowanie procesu przemian środowiska kulturowego; 8) łączenie ochrony środowiska kulturowego z ochron ą środowiska przyrodniczego poprzez ochron ę krajobrazu naturalnego zwi ązanego przestrzennie z historycznym zało żeniem architektonicznym, zachowanie i odtwarzanie dawnych układów i funkcji terenów zielonych w ich pierwotnym kształcie wraz z infrastruktur ą, rewaloryzacj ę parków pod k ątem zwi ększenia ich atrakcyjno ści jako miejsc wypoczynku; 9) zachowanie, udost ępnianie i zagospodarowanie stanowisk archeologicznych o zachowanych formach krajobrazowych w celach naukowych, dydaktycznych oraz turystycznych; 10) zachowanie i ochrona pradziejowych i wczesno średniowiecznych mikroregionów osadniczych archeologicznego środowiska kulturowego; 11) zachowanie historycznych układów osadniczych oraz ich zwi ązków z drogami l ądowymi i wodnymi; 12) przeciwdziałanie bezplanowej, chaotycznej parcelacji terenu; 13) zachowanie i ochrona miejsc historycznych; 14) uporz ądkowanie struktury własno ściowej obiektów zabytkowych – pozyskiwanie nowych opiekunów, zarz ądców i wła ścicieli daj ących gwarancj ę wła ściwego ich u żytkowania, w tym równie ż ratowanie zdewastowanych obiektów przez przekazanie ich stowarzyszeniom i fundacjom oraz innym organizacjom i towarzystwom, maj ącym w swoim profilu działalno ść w obszarze kultury i sztuki; kontrolowanie procesu prywatyzacji obiektów zabytkowych; 15) kompleksow ą rewaloryzacj ę obiektów i zespołów zabytkowych wł ączonych do stref konserwatorskich;

21 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

16) przystosowanie obiektów zabytkowych do nowych funkcji; 17) zachowanie i ochrona domów podcieniowych, zagród holenderskich, domów rybackich i letniskowych, tradycyjnych obiektów wiejskiego budownictwa, architektury kurortowej w Sopocie, Krynicy Morskiej, Łebie, Ustce, dworów i pałaców z zespołami parkowymi i folwarcznymi szczególnie w północno-zachodniej i południowo-wschodniej cz ęś ci województwa, architektury sakralnej – ko ściołów i kapliczek i krzy ży przydro żnych, cmentarzy ró żnych wyzna ń; 18) propagowanie tradycyjnych form architektury wiejskiej (w zakresie bryły, detalu architektonicznego i materiałów wyko ńczeniowych, opracowanie wzornika projektów architektonicznych opartych na wzorach zabudowy tradycyjnej); 19) rygorystyczne egzekwowanie zalece ń konserwatorskich i prawidłowo ści w procesach rewaloryzacji obiektów zabytkowych; 20) zachowanie i ochrona obiektów hydrotechnicznych, drogowych, kolejowych; 21) zachowanie i ochrona zabytków techniki: mostów drogowych i kolejowych, obiektów hydrotechnicznych, wiatraków i młynów, kolejki w ąskotorowej i zakładów przemysłowych, zabudowa ń i urz ądze ń technicznych elektrowni wodnych, młynów wodnych, reliktów hut szkła, architektury portowej i morskiej (statki i inne jednostki pływaj ące). Odst ępstwa od tej zasady mog ą dotyczy ć jedynie obiektów stanowi ących elementy podlegaj ących niezb ędnej modernizacji systemów komunikacyjnych; 22) ochrona i rewaloryzacja starych układów ruralistycznych oraz cz ęś ci wsi – decyduj ących o zachowaniu walorów krajobrazowych; 23) eksponowanie wsi o wybitnych walorach krajobrazowych rekompozycja, restylizacja i uporz ądkowanie zabudowy wsi oraz o środków miejskich; 24) zachowanie i utworzenie warunków ekspozycji panoram widokowych z tras komunikacyjnych na szczególnie interesuj ące obiekty krajobrazowe (naturalne i architektoniczne); 25) wprowadzanie zieleni w otoczeniu osiedli i obiektów rekreacyjnych w zakresie podnosz ącym walory krajobrazu (maskowanie zespołów obiektów); 26) likwidacja b ądź neutralizacja widokowa wszelkich elementów obni żaj ących walory krajobrazowe; 27) ochrona tradycyjnych form zabudowy i zagospodarowania działki na obszarach o czytelnej to żsamo ści kulturowej; 28) egzekwowanie dla projektów budów, rozbudów i przebudów realizacji ocen skutków dla krajobrazu w ramach raportu o oddziaływaniu przedsięwzi ęcia na środowisko;

22 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

29) okre ślanie w miejscowych dokumentach planistycznych zasad zagospodarowania punktów widokowych i ochrony panoram widokowych; 30) ochrona istniej ących panoram widokowych – w tym zakaz wnoszenia budynków i budowli przesłaniaj ących ekspozycj ę krajobrazow ą z punktów widokowych oraz wprowadzania zieleni wysokiej; 31) rewaloryzacja zagospodarowania urz ądzonych punktów widokowych i ich otoczenia, uczytelnienie (odtworzenie) panoram widokowych i ochrona ekspozycji.

2.3.3. RELACJE GMINNEGO PROGRAMU OCHRONY ZABYTKÓW Z PROGRAMEM OPIEKI NAD ZABYTKAMI WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO

Celem strategicznym Programu Opieki nad Zabytkami Województwa Pomorskiego 3 jest: WZMOCNIENIE POZIOMU OCHRONY I OPIEKI NAD DZIEDZICTWEM KULTUROWYM WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO SŁU ŻĄ CE ZACHOWANIU ZABYTKÓW, BUDOWANIU TO ŻSAMO ŚCI REGIONALNEJ ORAZ PROMOCJI TURYSTYCZNEJ REGIONU. Cel ten jest realizowany w ramach trzech priorytetów.

Priorytet 1: ZACHOWANIE DZIEDZICTWA KULTUROWEGO MIAST I WSI Kierunki działa ń 1. Zachowanie dziedzictwa kulturowego miast i wsi regionu słu żą ce budowaniu to żsamości mieszka ńców oraz promocji turystycznej. 2. Ochrona charakterystycznych elementów krajobrazu kulturowego, w tym zachowanie wyró żniaj ących si ę krajobrazowo terenów z zabytkami nieruchomymi charakterystycznymi dla miejscowej tradycji budowlanej i osadniczej. 3. Zachowanie krajobrazu kulturowego wsi pomorskiej. 4. O żywienie obszarów zabytkowych zespołów ruralistycznych oraz urbanistycznych. 5. Zachowanie dziedzictwa architektury obronnej oraz przemysłu i techniki. 6. Poprawa stanu ochrony i opieki nad zbiorami muzealnymi i archiwalnymi. 7. Trwałe zachowanie i bezpiecze ństwo obiektów zabytkowych. 8. Ekspozycja najcenniejszych zabytków dziedzictwa kulturowego miast i wsi.

3 Zał ącznik do Uchwały Nr 91/V/11 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 28 lutego 2011 roku . 23 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

Typy wsparcia działa ń 1. Działania uwzgl ędniaj ące w szczególno ści konserwacj ę, renowację, rewaloryzacj ę, popraw ę stanu zachowania: - obiektów sakralnych (ko ścioły, klasztory, kaplice, domy modlitwy, kapliczki przydro Ŝne, cmentarze, kalwarie itp.), - obiektów mieszkalnych miast i wsi (dwory, pałace, wille, kamienice, domy, tradycyjne obiekty budownictwa wiejskiego, zagrody itp.), - obiektów u żyteczno ści publicznej (ratusze, szkoły, szpitale, przytułki, s ądy, dworce, karczmy itp.), - architektury drewnianej (domy podcieniowe, ryglowe itp.) - obiektów budownictwa obronnego (mury, baszty, zamki, twierdze, zespoły fortyfikacji, zespoły koszarowe, budowle obronne itp.), - obiektów przemysłu i techniki (fabryki, młyny, wiatraki, ku źnie, wie że ci śnie ń, hale produkcyjne, browary, gorzelnie itp.), - obiektów gospodarczych (magazyny, spichlerze, stajnie, stodoły i inne obiekty w obr ębie zespołów folwarcznych, zagród itp.), - parków, ogrodów, zieleni komponowanej. 2. Rewitalizacja zabytkowych zespołów ruralistycznych i urbanistycznych. 3. Rewitalizacja zespołów zabytkowej zieleni i małej architektury. 4. Rewaloryzacja, adaptacja na cele kulturalne, edukacyjne, turystyczne obszarów i obiektów poprzemysłowych i powojskowych, pokolejowych. 5. Konserwacja i rewaloryzacja zabytków nieruchomych i ruchomych (w tym archeologicznych). 6. Monta ż w obiektach zabytkowych niezb ędnych urz ądze ń technicznych, instalacji dla zapewnienia wła ściwych warunków przechowywania i eksponowania zabytków ruchomych, muzealiów oraz trwałego zachowania i u żytkowania tych budowli. 7. Zabezpieczenie obiektów zabytkowych przed po żarem, zniszczeniem i kradzie żą (monta ż instalacji przeciwpo żarowej i alarmowej, zabezpiecze ń przeciw włamaniom, znakowanie i ewidencjonowanie zabytków ruchomych itp.) 8. Działania własne województwa (w odniesieniu do zabytków b ędących własno ści ą samorz ądu województwa) polegaj ące na zachowaniu i konserwacji zabytków oraz zatrzymaniu ich degradacji. 9. Iluminacja najcenniejszych zabytków dziedzictwa kulturowego miast i wsi.

24 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

Priorytet 2: ZACHOWANIE KULTUROWEGO DZIEDZICTWA MORSKIEGO I RZECZNEGO Kierunki działa ń 1) Zachowanie dziedzictwa morskiego i rzecznego słu żą ce budowaniu to żsamo ści mieszka ńców oraz promocji turystycznej. 2) Ochrona krajobrazu kulturowego strefy przybrze żnej. 3) Zachowanie zanikaj ącej kultury materialnej portów morskich i rzecznych oraz wsi rybackich. 4) Odnowa i o żywienie zdegradowanych obszarów portowych i poprzemysłowych zwi ązanych z przemysłem morskim. 5) Zachowanie i ochrona charakterystycznych obiektów hydrotechnicznych zwi ązanych z zagospodarowaniem wód śródl ądowych regionu. 6) Zachowanie krajobrazu kulturowego charakterystycznych obszarów depresyjnych województwa ( Żuławy, Powi śle). 7) Piel ęgnowanie i promocja bogatych tradycji morskich kraju i regionu oraz tradycji lokalnych zwi ązanych z życiem codziennym mieszka ńców strefy przybrze żnej. 8) Ekspozycja najcenniejszych zabytków dziedzictwa morskiego i rzecznego.

Typy wsparcia działa ń 1. Działania uwzgl ędniaj ące w szczególno ści konserwacj ę, renowacj ę, rewaloryzacj ę, popraw ę stanu zachowania: - urz ądze ń hydrotechnicznych (np.: śluzy, przepusty, stacje pomp, młyny, elektrownie wodne), - obiektów charakterystycznych, takich jak: mosty zwodzone, obrotowe, latarnie morskie, nadbrze żne fortyfikacje, - portów morskich – handlowych i rybackich z towarzysz ącą zabudow ą i pochylniami, - budowli przemysłowych zwi ązanych z gospodark ą morsk ą (w tym z przemysłem stoczniowym), - osad rybackich i dziedzictwa materialnego zwi ązanego z osadnictwem Powi śla, - elementów dziedzictwa architektury kurortów i uzdrowisk. 2. Rewitalizacja zabytkowych obszarów portowych i poprzemysłowych zwi ązanych z przemysłem morskim i gospodark ą morsk ą. 3. Rewaloryzacja, adaptacja na cele kulturalne, edukacyjne, turystyczne obszarów i obiektów dziedzictwa morskiego i rzecznego.

25 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

4. Konserwacja i rewaloryzacja zabytków nieruchomych i ruchomych dziedzictwa morskiego i rzecznego (w tym archeologicznych). 5. Iluminacja najcenniejszych zabytków dziedzictwa morskiego i rzecznego.

Priorytet 3: BADANIE, DOKUMENTACJA I PROMOCJA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO Kierunki działa ń 1) Specjalistyczne rozpoznanie badawcze poszczególnych obiektów, zespołów oraz obszarów zabytkowych zwi ązane z przygotowywanym lub realizowanym procesem inwestycyjnym. 2) Rozpoznanie zasobów i specyfiki regionalnego dziedzictwa kulturowego. 3) Promowanie tradycyjnych form i cech regionalnej architektury (w zakresie bryły, detalu architektonicznego, materiału, kolorystyki, rozwi ąza ń konstrukcyjnych). 4) Edukacja i popularyzacja wiedzy o regionalnym dziedzictwie kulturowym. 5) Promocja regionalnego dziedzictwa kulturowego słu żą ca kreacji produktów turystyki kulturowej. 6) Szeroki dost ęp do informacji o dorobku kultury regionalnej.

Typy wsparcia działa ń 1. Specjalistyczne opracowania badawczo-dokumentacyjne obiektów, zespołów oraz obszarów zabytkowych zwi ązane z przygotowywanym lub realizowanym procesem inwestycyjnym obejmuj ące: - ekspertyzy techniczne i konserwatorskie, - badania konserwatorskie i architektoniczne, - programy prac konserwatorskich i restauratorskich, - dokumentacje projektowe, - inwentaryzacje architektoniczno-konserwatorskie. 2. Współpraca z instytucjami kultury w zakresie rozpoznania regionalnego dziedzictwa kulturowego oraz wymiany informacji o jego zasobach. 3. Rozpoznanie i promocja najcenniejszych zabytków, w szczególno ści obejmuj ąca charakterystyczne zabytki świadcz ące o odr ębno ści i specyfice regionu: dziedzictwa morskiego i rzecznego, dziedzictwa budownictwa ceglanego (przede wszystkim najstarsze ko ścioły i zało żenia klasztorne, zamki krzy żackie) i drewnianego (przede wszystkim dziedzictwo kulturowe Ziemi Słupskiej, Żuław, Kaszub i Kociewia). 4. Wspieranie działa ń edukacyjnych i promocyjnych oraz popularyzuj ących wiedz ę o dziedzictwie kulturowym województwa pomorskiego – w szczególno ści:

26 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

- przygotowanie i organizacja konferencji naukowych, - publikacje ksi ąż kowe i foldery, - organizacja konkursów, - popularyzacja dobrych realizacji konserwatorskich i budowlanych przy zabytkach, popularyzacja dobrych praktyk projektowych przy zabytkach, a tak że zagospodarowania obszarów oraz terenów cennych kulturowo, przyrodniczo i krajobrazowo, - udost ępnianie w Internecie baz danych o zabytkach. 5. Wspieranie tworzenia oraz promocji produktów markowych i turystycznych województwa opartych na zasobach dziedzictwa kulturowego i krajobrazowego, w tym działa ń polegaj ących na oznakowaniu cennych i ciekawych zabytków umo żliwiaj ące ich lokalizacj ę w terenie i identyfikacj ę (tablice, oznakowania szlaków, mapy w terenie, szlaki tematyczne). 6. Uczestniczenie w wojewódzkich, krajowych i europejskich programach ochrony zabytków oraz tworzenie własnych tematycznych programów ochrony zabytków. 7. Upowszechnianie informacji o mo żliwo ściach pozyskiwania środków finansowych na prowadzenie prac przy zabytkach. 8. Rozbudowa warstwy dziedzictwa kulturowego w ramach Systemu Informacji Przestrzennej.

Zakłada si ę kontynuowanie prowadzonej przez samorz ąd województwa pomorskiego polityki w dziedzinie ochrony i opieki nad dziedzictwem kulturowym, zmierzaj ącej do: - konsekwentnej i planowej realizacji zada ń kompetencyjnych samorz ądu województwa poprzez wykonywanie wojewódzkiego programu opieki nad zabytkami; - wł ączenia dziedzictwa kulturowego w obszar interwencji i wsparcia samorz ądów terytorialnych zgodnie z zasadami planowania i wdra żania programów prorozwojowych; - stymulowania zasad partnerstwa publiczno-prywatnego z sektorem przedsi ębiorców działaj ących na rzecz dziedzictwa kulturowego (zagospodarowanie obiektów zabytkowych); - współpracy w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami z wła ścicielami i u żytkownikami zabytków, społeczno ściami i władzami lokalnymi, instytucjami, stowarzyszeniami, związkami wyznaniowymi, a tak że z organami administracji pa ństwowej i unijnej; - zachowania zasobów i walorów dziedzictwa kulturowego; - dbało ści o krajobraz kulturowy regionu, w tym zachowania jego charakterystycznych elementów przestrzennych i przyrodniczych; - rewaloryzacji cennych elementów dziedzictwa kulturowego, które uległy degradacji; - ochrony i propagowania tradycyjnych form i cech architektury regionalnej (w zakresie bryły, detalu architektonicznego, rozwi ąza ń konstrukcyjnych, materiałowych, kolorystyki);

27 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

- kontynuacji wykorzystania środków finansowych na zachowanie, rewaloryzacj ę, zabezpieczenia i ekspozycji obiektów o szczególnych warto ściach zabytkowych; - umo żliwienia kreowania i realizowania regionalnych i lokalnych projektów zwi ązanych z kompleksowymi pracami konserwatorskimi i restauratorskimi oraz chroni ącymi krajobraz kulturowy; - propagowania i wspieranie popularyzacji, bada ń i dokumentowania dziedzictwa kulturowego; - wykorzystania dziedzictwa kulturowego w promocji kultury i dla rozwoju turystyki w regionie, - kreowania modelu odpowiedzialno ści za zasoby dziedzictwa kulturowego w regionie w społeczno ściach lokalnych i we władzach samorz ądowych; - kreowania standardów i dobrych praktyk w dziedzinie ochrony zabytków (w tym tak że prac konserwatorskich); - wspierania aktywno ści lokalnej w działaniach maj ących na celu poszanowanie materialnego dziedzictwa oraz zachowanie własnej odr ębno ści i to żsamo ści (odbudowa i wzmocnienie regionalnej to żsamo ści).

Na realizacj ę Programu Opieki pozwol ą programy rz ądowe i sektorowe, jak i środki własne Województwa Pomorskiego (m.in. dzi ęki uchwale Sejmiku Województwa Pomorskiego w sprawie przyj ęcia zasad i trybu udzielania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków). Cele programowe osi ągane b ędą równie ż dzi ęki partnerom uczestnicz ącym (ministerstwa, instytucje kultury pa ństwowe i samorz ądowe, wojewódzki konserwator zabytków, samorz ądowi konserwatorzy zabytków, jednostki samorz ądu terytorialnego, zwi ązki wyznaniowe, organizacje pozarz ądowe, przedsi ębiorcy, instytucje mi ędzynarodowe, Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej). Niezb ędne b ędzie kontynuowanie współdziałania samorz ądu województwa z: - instytucjami ochrony zabytków (m.in. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Generalny Konserwator Zabytków, Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków, samorz ądowi konserwatorzy zabytków, Krajowy O środek Bada ń i Dokumentacji Zabytków); - instytucjami ochrony środowiska; - uczelniami i o środkami naukowymi (np. Politechnika Gda ńska, Uniwersytet Gda ński, i in.); - organizacjami pozarz ądowymi zajmuj ącymi si ę ochron ą i opiek ą nad zabytkami; - zwi ązkami wyznaniowymi - w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami sakralnymi, - innymi samorz ądami (współdziałanie we wspólnych przedsi ęwzi ęciach oraz w ramach wymiany do świadcze ń);

28 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

- samorz ądami gmin partnerskich.

1. Organizacja instytucjonalna Cele operacyjne przyj ęte przez Program Opieki nad Zabytkami Województwa Pomorskiego na lata 2011-2013 b ędą osi ągane w wyniku: - inicjatyw własnych samorz ądu województwa: - prawnych – tworzenie prawa miejscowego (m.in. plan zagospodarowania przestrzennego, dokumenty strategiczne i programowe, i in.); - finansowych – finansowanie instytucji kultury (m.in. muzeów), dotacje, nagrody, stypendia, finansowanie remontów i prac konserwatorskich w zabytkach b ędących własno ści ą samorz ądu województwa, udzielanie dotacji celowych na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane w obiektach wpisanych do rejestru zabytków, finansowanie i dotowanie publikacji, konferencji, stron internetowych, itp.; - programowych i koordynuj ących – m.in. realizacja projektów i programów regionalnych (Regionalny Program Operacyjny dla Województwa Pomorskiego); - innych (działania stymuluj ące) - m.in. działania doradcze, edukacyjne, promocja i popularyzowanie dziedzictwa kulturowego, promowanie dobrych praktyk. - wspólnego działania władz regionu z ministrem wła ściwym do spraw kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego, wojewódzkim konserwatorem zabytków, jednostkami samorz ądu terytorialnego, zwi ązkami wyznaniowymi, organizacjami pozarz ądowymi i stowarzyszeniami regionalnymi, o środkami naukowymi oraz wła ścicielami i posiadaczami obiektów; - wykorzystywania europejskich instrumentów finansowych (fundusze unijne, Mechanizm Finansowy Europejskiego Obszaru Gospodarczego, Norweski Mechanizm Finansowy), - monitorowania całokształtu działa ń i inicjatyw podejmowanych z zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami w województwie pomorskim (tak że tych, w których samorz ąd wojewódzki bezpo średnio nie uczestniczy, np. działania administracji rz ądowej, wojewódzkiego konserwatora zabytków, itd.) Samorz ąd Województwa Pomorskiego w ramach posiadanych instrumentów prawnych kontynuowa ć b ędzie: - wzmacnianie poziomu opieki i ochrony dziedzictwa i kultury województwa pomorskiego; - wspieranie prac konserwatorskich, restauratorskich i budowlanych w substancji zabytków nieruchomych wraz z ich otoczeniem oraz w historycznych centrach urbanistycznych, budowlanych i ruralistycznych, a tak że zabytkowego wyposa żenia i wystroju;

29 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

- inicjowanie i wspieranie bada ń z dziedziny ochrony dziedzictwa oraz upowszechniania i promowania dziedzictwa kulturowego Pomorza; - wspieranie działa ń na rzecz tworzenia programów edukacyjnych oraz projektów promocyjnych w celu upowszechniania wiedzy oraz pobudzenia zainteresowania histori ą regionu, jego tradycj ą oraz kultur ą; - prowadzenie prac badawczych; - popularyzowanie dobrych wzorów aktywnej opieki nad zabytkami i dziedzictwem kulturowym regionu (w tym równie ż dobrych realizacji konserwatorskich, dobrych praktyk ochrony i opieki).

2. Finansowanie Programu Opieki Finansowanie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami realizowane jest z ró żnych źródeł. Podstawowe to:

1. źródła publiczne : - bud żet pa ństwa – m.in. środki w ramach dotacji programów Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministra Spraw Wewn ętrznych i Administracji na remont i konserwacje obiektów sakralnych wpisanych do rejestru zabytków, Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków na prace konserwatorskie przy zabytkach archeologicznych, nieruchomych i ruchomych wpisanych do rejestru zabytków; - bud żet samorz ądu województwa – m.in. dotacje celowe na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków, dotacje inwestycyjne dla instytucji kultury podległych samorz ądowi województwa pomorskiego – obiekty wpisane do rejestru zabytków); - granty samorz ądu województwa dla podmiotów nie zaliczanych do sektora finansów publicznych, nagrody; - bud żety samorz ądów ni ższego szczebla – m.in. dotacje na finansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków; - projekty realizowane przez instytucje kultury; - fundusze Unii Europejskiej zwi ązane z programami uwzgl ędniaj ącymi dziedzictwo kulturowe, m.in.: Regionalny Program Operacyjny, Program Operacyjny Infrastruktury i Środowiska, Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka, Program Rozwoju Obszarów Wiejskich, Program Europejskiej Współpracy Terytorialnej; - inne źródła zagraniczne.

30 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

2. źródła prywatne : - osób fizycznych – składki i zbiórki publiczne na okre ślony cel dla danej wspólnoty społecznej; - osób prawnych; - organizacji pozarz ądowych – stowarzysze ń, fundacji; - wyznaniowych osób prawnych.

Finansowanie Programu Opieki nad Zabytkami Województwa Pomorskiego na lata 2011- 2014 będzie realizowane z wykorzystaniem środków z wielu źródeł: z własnych środków bud żetowych, funduszy strukturalnych, inicjatyw wspólnotowych oraz ze środków prywatnych. Sejmik Województwa Pomorskiego w miar ę posiadanych środków bud żetowych b ędzie przyznawał dotacje celowe na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków.

2.4. WEWN ĘTRZNE UWARUNKOWANIA PRAWNE I PROGRAMOWE OCHRONY ZASOBÓW DZIEDZICTWA I KRAJOBRAZU KULTUROWEGO GMINY LUBICHOWO

Cele i działania okre ślone w „Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin Lubichowo” stwarzaj ą przesłanki do uszczegółowienia i rozwini ęcia przez Program Opieki nad Zabytkami dla gminy Lubichowo działa ń na rzecz ochrony środowiska kulturowego.

2.4.1. ZASADY OCHRONY WYNIKAJ ĄCE ZE STUDIUM UWARUNKOWA Ń I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY 4

Ochrona środowiska kulturowego: Plan wskazuje ma konieczno ść podejmowania i prowadzenia działa ń w kierunku utrwalania wielokulturowej to żsamo ści historycznej regionu z zachowaniem lokalnych odrębno ści oraz wykorzystanie zasobów dziedzictwa kulturowego jako wa żnego elementu rozwoju gospodarczego i promocji województwa.

4 Zał ącznik nr 3 do Uchwały Rady Gminy nr XXXIV/239/2009 z dnia 18 grudnia 2009 r. 31 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

Kierunki polityki przestrzennej w zakresie ochrony zasobów i walorów środowiska kulturowego oraz ochrony krajobrazów stanowi ących o to żsamo ści gminy i regionu: - kompleksowa rewaloryzacja obiektów i zespołów zabytkowych wł ączonych do stref konserwatorskich, - ochrona to żsamo ści kulturowej miejsca (miejscowo ści) – obj ęcie ochron ą obszarów zabudowy w sąsiedztwie warto ściowych zespołów w przestrzennych, ich dekompozycja przestrzenna, pozwalaj ąca na wyeksponowanie warto ściowych cech zespołów, - ochrona i rewaloryzacja starych układów ruralistycznych oraz cz ęś ci wsi – decyduj ących o zachowaniu walorów krajobrazowych, eksponowanie wsi o wybitnych walorach krajobrazowych, - zachowanie i ochrona pradziejowych wczesno średniowiecznych mikroregionów osadniczych archeologicznego środowiska kulturowego, - przeciwdziałanie bezplanowej, chaotycznej parcelacji terenu, - ochrona istniej ących panoram widokowych, rewaloryzacja zagospodarowania urz ądzonych punktów widokowych i ich otoczenia, uczytelnienie (odtworzenie panoram widokowych), - likwidacja lub neutralizacja widokowa elementów obni żaj ących walory krajobrazowe oraz likwidacja obiektów rekreacyjnych wzniesionych z naruszeniem prawa budowlanego

Kierunki zagospodarowania przestrzennego Turystyka i rekreacja Turystyka powinna by ć w gminie Lubichowo jedn ą z wa żniejszych dziedzin gospodarki wspomagaj ącą w znacznym stopniu bud żet gminy. Istniej ą tu znaczne mo żliwo ści: - Lokalizowanie nowych form zagospodarowania rekreacyjnego takich jak o środki wypoczynkowe i pensjonaty – bardziej dochodowe dla gminy ni ż bardzo popularne tu letniska - Adaptacja obiektów turystycznych ju ż istniej ących pod warunkiem przestrzegania zasad i uwarunkowa ń wynikaj ących z konieczno ści ochrony środowiska , w tym: · Prawidłowej realizacji rozwi ąza ń w dziedzinie gospodarki wodno-ściekowej · Uwzgl ędnianie ogranicze ń wynikaj ących z ochrony dziedzictwa kulturowego i ochrony krajobrazu · Lokalizowanie obiektów w obszarze chronionego krajobrazu zgodnie z przepisami odnosz ącymi si ę do ochrony przyrody o krajobrazu · Harmonijne komponowanie obiektów w krajobrazie oraz dbało ść o estetyk ę nowych obiektów

32 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

- Mo żliwo ść przekształcania istniej ących siedlisk rolniczych na funkcje letniskowe i rekreacyjne - Zakaz przekształcania podziału istniej ących o środków wypoczynkowych na działki rekreacyjne o powierzchni poni żej 800 m 2 - Rozwój agroturystyki - nowej formy wypoczynku realizowanej w obr ębie wiejskiego gospodarstwa, która zasługuje na uwag ę, gdy ż gmina Lubichowo posiada doskonałe warunki rozwoju agroturystyki. Działalno ść ta polega na świadczeniu szerokiego wachlarza na terenach wiejskich i stwarza mo żliwo ść pobudzenia rozwoju gminy. Rozwój agroturystyki uwarunkowany jest nast ępuj ącymi czynnikami: - Naturalnymi walorami i zasobami środowiska jak: krajobraz, lasy, jeziora, rzeki, gleby, klimat, zwierz ęta, ro ślinno ść , charakter zaj ęć rolniczych - Materialnymi zasobami dziedzictwa kulturowego, np. zabytki kultury, zachowana malowniczo ść osad wiejskich wraz z ich krajobrazowym otoczeniem - „duchowym” dziedzictwem kultury np. j ęzyk ( gwara), i jego wytwory, legendy, zespoły regionalne, zwyczaje i obyczaje charakterystyczne dla danego środowiska Kreuj ąc rozwój agroturystyki nale ży d ąż yć do tworzenia odpowiedniej bazy: - noclegowej o zró żnicowanym standardzie (np. wynaj ęcie całego domu, pokoi go ścinnych w gospodarstwie, noclegów w stodole, schronisk dla młodzie ży itp. - żywieniowej opartej o produkcj ę zdrowej żywno ści (np. posiłki w domach prywatnych, wyspecjalizowanych obiektach gastronomicznych, sie ć sklepów) - usługowej – tj. całego systemu usług jak np. poczta, banki, biblioteka , wypo życzalnie sprz ętu, mo żliwo ść korzystania z ró żnorodnej oferty urz ądze ń sportowych i rekreacyjnych - informacyjnej – tj. wła ściwej reklamy (tablice informacyjne, informatory, foldery, broszury) promuj ącej rozwój tej formy turystyki na terenie gminy. Rozwój agroturystyki to szansa na dodatkowe dochody dla wielu mieszka ńców wsi, a tak że sposób na wzrost zatrudnienia i zmniejszenie bezrobocia na terenie gminy

Standardy zabudowy dla terenów zabudowy mieszkaniowej Dla terenów nowej zabudowy - Minimalna powierzchnia działki – w zasi ęgu zorganizowanego systemu oczyszczania ścieków 800 m 2, na pozostałym obszarze 1000 m 2 - Minimalna powierzchnia biologicznie czynna 40% powierzchni działki z maksymalnym zachowaniem istniej ącego drzewostanu

33 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

- Wysoko ść zabudowy – dla zabudowy jednorodzinnej maksymalnie 2 kondygnacje nadziemne, dla zabudowy mieszkalno-usługowej, wielorodzinnej i pensjonatowej maksymalnie 3 kondygnacje nadziemne, dla budynków gospodarczych jedna kondygnacja nadziemna z ewentualnym poddaszem - Zabudowa wielorodzinna z formie tzw. małych domów mieszkalnych - do 8 mieszka ń w jednym obiekcie - Nowa zabudowa powinna nawi ązywa ć stylem i skal ą do architektury regionalnej Kociewia - Geometra dachow (głownej bryły budynku) – dachy dwuspadowe (zalecane) lub wielospadowe z kalenic ą, o k ącie nachylenia wariantowo: · 35 o do 45 o (zalecane 40 o do 45 o i wymagane z zespołach zabudowy pod ochron ą konserwatorsk ą) · 15 o do 25 o na wysokiej ściance kolankowej minimum 1 m (wówczas dachy dwuspadowe) · budynki gospodarcze 15 o do 45 o

Dla terenów adaptacji i uzupełnienia istniej ącej zabudowy - Minimalna powierzchnia działki : · przy istniej ącym podziale geodezyjnym - istniej ąca, · przy nowo projektowanym podziale: w zasi ęgu zorganizowanego systemu oczyszczania ścieków: 800 m 2, na pozostałym obszarze 1000 m 2 - Minimalna powierzchnia biologicznie czynna: · przy istniej ącym podziale geodezyjnym - istniej ąca · przy nowo projektowanym podziale 40% powierzchni działki z maksymalnym zachowaniem istniej ącego drzewostanu - adaptacja istniej ącej zabudowy do nowych warunków zabudowy, z uwzgl ędnieniem modernizacji, rozbudowy i przebudowy budynków mieszkalnych i towarzysz ących z jednoczesnym porz ądkowaniem zabudowy - charakter dla nowej zabudowy jak dla terenów nowej zabudowy

Standardy zabudowy dla terenów zabudowy zagrodowej Dla terenów nowej zabudowy - Wysoko ść zabudowy – dla zabudowy jednorodzinnej i rekreacyjnej maksymalnie 2 kondygnacje nadziemne, dla budynków gospodarczych i produkcyjnych jedna kondygnacja nadziemna z ewentualnym poddaszem - Nowa zabudowa powinna nawi ązywa ć stylem i skal ą do architektury regionalnej Kociewia

34 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

- Geometra dachów (głównej bryły budynku) – dachy dwuspadowe (zalecane) lub wielospadowe z kalenic ą, o k ącie nachylenia wariantowo: · 35 o do 45 o (zalecane 40 o do 45 o i wymagane z zespołach zabudowy pod ochron ą konserwatorsk ą) · 15 o do 25 o na wysokiej ściance kolankowej minimum 1 m (wówczas dachy dwuspadowe) · budynki gospodarcze 15 o do 45 o Dla terenów adaptacji i uzupełnienia istniej ącej zabudowy - adaptacja istniej ącej zabudowy do nowych warunków zabudowy, z uwzgl ędnieniem modernizacji, rozbudowy i przebudowy budynków mieszkalnych i towarzysz ących z jednoczesnym porz ądkowaniem zabudowy - charakter dla nowej zabudowy jak dla terenów nowej zabudowy

Standardy zabudowy dla terenów zabudowy rekreacyjnej i turystycznej Dla terenów nowej zabudowy i zagospodarowania rekreacyjnego - Wska źniki wykorzystania terenu · O środki wypoczynkowe – obiekty typu hotelowego min. 100 m 2/1 miejsce · Domki campingowe z terenami biwakowymi min. 200 m2/1 miejsce · Pensjonaty – min. 100 m 2/1 miejsce · Minimalna powierzchnia działki dla rekreacji indywidualnej i mieszkaniowej – w zasi ęgu zorganizowanego systemu oczyszczania ścieków 800 m2, na pozostałym obszarze 1000 m 2 · Stanice i obozowiska wodne – 100 m 2/1 miejsce · Tereny biwakowe - min. 200 m 2/1 miejsce - Minimalna powierzchnia biologicznie czynna 50% powierzchni działki z maksymalnym zachowaniem istniej ącego drzewostanu - Wysoko ść zabudowy – dla zabudowy rekreacji indywidualnej i mieszkaniowej maksymalnie 2 kondygnacje nadziemne, dla zabudowy mieszkalno-usługowej, turystycznej i pensjonatowej maksymalnie 3 kondygnacje nadziemne, dla budynków gospodarczych jedna kondygnacja nadziemna z ewentualnym poddaszem - Nowa zabudowa powinna nawi ązywa ć stylem i skal ą do architektury regionalnej Kociewia - Geometra dachów (głównej bryły budynku) – dachy dwuspadowe (zalecane) lub wielospadowe z kalenic ą, o k ącie nachylenia wariantowo: · 35 o do 45 o (zalecane 40 o do 45 o i wymagane w zespołach zabudowy pod ochron ą konserwatorsk ą)

35 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

· 15 o do 25 o na wysokiej ściance kolankowej minimum 1 m (wówczas dachy dwuspadowe) · budynki gospodarcze 15 o do 45 o Dla terenów adaptacji i uzupełnienia istniej ącej zabudowy - Wska źniki wykorzystania terenu · przy istniej ącym zagospodarowaniu dopuszcza si ę istniej ące, · przy nowo projektowanym zagospodarowaniu: jak dla terenów nowej zabudowy - Minimalna powierzchnia biologicznie czynna: · przy istniej ącym podziale geodezyjnym - istniej ąca · przy nowo projektowanym podziale 50% powierzchni działki z maksymalnym zachowaniem istniej ącego drzewostanu - adaptacja istniej ącej zabudowy do nowych warunków zabudowy, z uwzgl ędnieniem modernizacji, rozbudowy i przebudowy budynków mieszkalnych i towarzysz ących z jednoczesnym porz ądkowaniem zabudowy - charakter dla nowej zabudowy jak dla terenów nowej zabudowy

Standardy zabudowy dla terenów zabudowy usługowej Dla terenów nowej zabudowy - Minimalna powierzchnia działki – w zale żno ści od potrzeb - Minimalna powierzchnia biologicznie czynna 30% powierzchni działki z maksymalnym zachowaniem istniej ącego drzewostanu - Wysoko ść zabudowy – maksymalnie 3 kondygnacje nadziemne, dla budynków gospodarczych jedna kondygnacja nadziemna z ewentualnym poddaszem - Nowa zabudowa powinna nawi ązywa ć stylem i skal ą do architektury regionalnej Kociewia - Geometra dachów (głównej bryły budynku) – dachy dwuspadowe (zalecane) lub wielospadowe z kalenic ą, o k ącie nachylenia: · 15 o do 45 o (zalecane 40 o do 45 o i wymagane z zespołach zabudowy pod ochron ą konserwatorsk ą) Dla terenów adaptacji i uzupełnienia istniej ącej zabudowy - Minimalna powierzchnia działki – według potrzeb - Minimalna powierzchnia biologicznie czynna: · przy istniej ącym podziale geodezyjnym - istniej ąca · przy nowo projektowanym podziale 30% powierzchni działki z maksymalnym zachowaniem istniej ącego drzewostanu

36 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

- adaptacja istniej ącej zabudowy do nowych warunków zabudowy, z uwzgl ędnieniem modernizacji, rozbudowy i przebudowy budynków mieszkalnych i towarzysz ących z jednoczesnym porz ądkowaniem zabudowy - charakter dla nowej zabudowy jak dla terenów nowej zabudowy - nale ży uwzgl ędni ć w podpiwniczeniach nowej zabudowy u żyteczno ści publicznej, lokalizowanej zwłaszcza w miejscowo ściach le żą cych wzdłu ż głównych ci ągów komunikacyjnych - dróg wojewódzkich, przygotowanie pomieszcze ń o konstrukcji odpornej na zagruzowanie z mo żliwo ści ą bezkolizyjnej ich adaptacji dla celów ochrony ludno ści w sytuacji zagro żenia Standardy zabudowy dla terenów zabudowy produkcyjno-usługowej Dla terenów nowej zabudowy - Minimalna powierzchnia działki – w zale żno ści od potrzeb - Minimalna powierzchnia biologicznie czynna 20% powierzchni działki z maksymalnym zachowaniem istniej ącego drzewostanu - Wysoko ść zabudowy – maksymalnie 3 kondygnacje nadziemne, dla budynków gospodarczych jedna kondygnacja nadziemna z ewentualnym poddaszem - Geometra dachów (głównej bryły budynku) – dachy dwuspadowe (zalecane) lub wielospadowe z kalenic ą, o k ącie nachylenia wariantowo: · Dla zabudowy usługowej z wył ączeniem zabudowy produkcyjnej - 15 o do 45 o · Hale produkcyjne - geometria dachów dowolna Dla terenów adaptacji i uzupełnienia istniej ącej zabudowy - Minimalna powierzchnia działki – według potrzeb - Minimalna powierzchnia biologicznie czynna: · przy istniej ącym podziale geodezyjnym - istniej ąca · przy nowo projektowanym podziale 20% powierzchni działki z maksymalnym zachowaniem istniej ącego drzewostanu - adaptacja istniej ącej zabudowy do nowych warunków zabudowy, z uwzgl ędnieniem modernizacji, rozbudowy i przebudowy budynków mieszkalnych i towarzysz ących z jednoczesnym porz ądkowaniem zabudowy - charakter dla nowej zabudowy jak dla terenów nowej zabudowy

Obszary wył ączone z zabudowy z przyczyn krajobrazowo-kulturowych Postuluje si ę wył ączenie z zabudowy oznaczonych na rysunku obszarów z uwagina walory krajobrazowe i kulturowe - ochron ę atrakcyjnych sylwet i ci ągów widokowych. W studium

37 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017 wprowadzono obszary z zakazem zabudowy ze wzgl ędu na walory krajobrazowe i kulturowe zwi ązane z ochron ą ekspozycj ę przestrzennej układów ruralistycznych oraz ci ągów widokowych jezior. Ponadto wył ączone zabudowy tereny okre ślone b ędą w planach miejscowych w poszczególnych przypadkach. Propozycje studium w tym zakresie nie wyczerpuj ą zbioru obszarów wył ączonych spod zabudowy. Mo że on si ę powi ększy ć na etapie sporz ądzania kolejnych planów miejscowych po rozpatrzeniu lokalnych uwarunkowa ń i przepisów szczególnych.

Obszary i zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej 1. Jako główny cel realizacji polityki konserwatorskiej zakłada si ę rewaloryzacj ę warto ściowych w skali lokalnej historycznych obszarów gminy, tak aby zachowa ć na tych obszarach najcenniejsze elementy historycznej struktury przestrzennej i w sposób harmonijny kształtowa ć współczesne elementy zabudowy z przestrzenno-architektonicznymi warto ściami historycznymi. Na terenie gminy Lubichowo proponuje si ę nast ępuj ące działania w kierunku ochrony warto ści kulturowych w poszczególnych miejscowo ściach: 1) Osowo Le śne – ochrona konserwatorska układu ruralistycznego wsi ulicowej, poszczególnych obiektów, d ąż enie do poł ączenia Osowa oraz Plonów Pierwszych w typie wsi zagrodowej, uporz ądkowanie zabudowy letniskowej w wydzielonym wn ętrzu krajobrazowym przy jeziorze, ochrona ekspozycji układu ruralistycznego wraz z zespołem dawnego maj ątku poprzez zakaz zabudowy od strony jeziora i ograniczenie dotycz ące zabudowy w strefie ochrony ekspozycji; 2) Ocypel – ochrona konserwatorska układu ruralistycznego wsi ulicowej wielodro żnej, uporz ądkowanie nowych cz ęś ci wsi, d ąż enie do harmonijnego powi ązania starego układu wsi z terenami nowej zabudowy, ochrona konserwatorska poszczególnych obiektów o historycznej architekturze; ochrona ekspozycji układu ruralistycznego poprzez ograniczenia dotycz ące zabudowy w strefie ochrony ekspozycji; 3) Zelgoszcz - ochrona konserwatorska historycznie zachowanego ruralistycznego układu wsi owalnicowej, lokalizacja obiektów usługowych zgodnie z tradycj ą nawsia ochrona poszczególnych obiektów o historycznej architekturze; ochrona ekspozycji układu ruralistycznego poprzez ograniczenia dotycz ące zabudowy w strefie ochrony ekspozycji; 4) Szteklin – ochrona ekspozycji zespołu podworskiego w Szteklinie z folwarkiem (wpisany do rejestru zabytków) poprzez zakaz zabudowy bezpo średniego otoczenia zespołu i ograniczenia dotycz ące zabudowy w strefie ochrony ekspozycji;

38 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

5) Wilcze Błota – zachowanie charakteru wsi zagrodowej 6) Lubichowo - ochrona konserwatorska układu ruralistycznego wsi ulicowej wielodro żnej, dąż enie do poł ączenia w charakterze ulicowym ze wsi ą Bietowo; ochrona ekspozycji układu ruralistycznego poprzez zakaz zabudowy od strony jeziora i ograniczenie dotycz ące zabudowy w strefie ochrony ekspozycji. 2. Na podstawie przepisów o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami postuluje si ę obj ęcie ochron ą wybranych elementów i zespołów środowiska kulturowego poprzez obj ęcie ochron ą konserwatorsk ą poprzez wymóg uzgadniania projektów zagospodarowania i inwestycji z Pomorskim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w Gda ńsku zespołów i obiektów wskazanych na rysunku studium. Wprowadzone strefy ochrony konserwatorskiej obejmujące tereny maj ące warto ści kulturowe i krajobrazowe przedstawiono na rysunku studium – s ą to strefy ochrony historycznego układu ruralistycznego postulowane do ochrony konserwatorskiej oraz strefy obiektów i zespołów postulowanych do ochrony konserwatorskiej Zasi ęgi stref maj ą charakter wst ępny i wymagaj ą uszczegółowienia na etapie opracowywania planów miejscowych poszczególnych terenów. W wypadku opracowywania planów miejscowych dla terenów postulowanych do ochrony konserwatorskiej nale ży w tych planach okre śli ć zakres ochrony dla tych zespołów i obiektów. 2.1. Ochrona układów ruralistycznych - układ ruralistyczny wsi Osowo Le śne - układ ruralistyczny wsi Ocypel - układ ruralistyczny wsi Zelgoszcz - układ ruralistyczny miejscowo ści Lubichowo Metoda ochrony poprzez: - Zachowanie historycznej kompozycji przestrzennej, podziałów katastralnych, historycznej nawierzchni, układu zabudowy, historycznej zieleni i budynków oraz innych elementów o warto ściach historycznych - D ąż enie do harmonijnego powi ązania układów historycznych i nowoprojektowanych respektuj ąc historyczne uwarunkowania przestrzenne i architektoniczne - D ąż enie do uzupełnienia brakuj ącej zabudowy w miejscach jej historycznego wyst ępowania z zachowaniem historycznej linii zabudowy wraz z historycznie wykształcon ą tradycj ą sytuowania domów kalenicowo wzdłu ż linii zabudowy - Zachowanie tradycyjnej relacji pomi ędzy powierzchni ą zabudowy a powierzchni ą działki - Zachowanie tradycyjnego sposobu zabudowy zagród - Uzupełnienie zabudowy głownie w ramach istniej ącej niwy siedliskowej

39 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

- Zakaz stosowania miejskiego – regularnego podziału parcelacyjnego - Zachowanie tradycyjnej zabudowy na Kociewiu, poprzez narzucenie wysoko ści budynku , kształtu dachu, materiału, ze szczególnym uwzgl ędnieniem wsi na której wyst ępuje charakterystyczny typ dla budynku zagrodowego; w zabudowie tej nale ży w sposób harmonijny łączy ć tradycj ę ze współczesno ści ą - Poddanie rewaloryzacji budynków o historycznych warto ściach architektonicznych z poszanowaniem formy architektonicznej, skali, wystroju

Strefy E ochrony konserwatorskiej W studium wprowadzono strefy E ochrony ekspozycji układów przestrzennych poszczególnych wsi, które umo żliwiaj ą ekspozycj ę przestrzenn ą układów ruralistycznych i cennych historycznych układów urbanistycznych . Jako cel realizacji polityki konserwatorskiej zakłada si ę: 1) Ochron ę i rewaloryzacj ę panoram tak aby zachowa ć i rewaloryzowa ć historyczny widok na zespół urbanistyczny przy zachowaniu i rewaloryzacji istniej ącej historycznej struktury przestrzennej oraz naturalnego ukształtowania terenu i historycznej zieleni i tak kształtowa ć współczesne elementy zagospodarowania i ewentualnej zabudowy by harmonizowały one z zachowanymi warto ściami przestrzennymi. 2) Na terenach tych w obszarach rozwojowych obowi ązuje respektowanie historycznej kompozycji przestrzennej uwzgl ędniaj ącej tradycj ę kształtowania przestrzeni na terenach wiejskich gminy Lubichowo. Dotyczy to w szczególno ści układu komunikacyjnego i układu działek oraz usytuowania budynków na działkach. Na terenach obj ętych stref ą E obowi ązuje ustalenie nieprzekraczalnych gabarytów nowej zabudowy poprzez respektowanie skali i charakteru zabudowy historycznej i ł ączenie harmonijne współczesno ści z zachowanymi warto ściami historycznymi, charakterystycznymi dla danego obszaru. Ponadto w planach miejscowych w ramach tych stref powinny by ć okre ślone tereny wył ączone spod zabudowy po rozpatrzeniu uwarunkowa ń miejscowych zwi ązanych z ukształtowaniem terenu w nawi ązaniu do ochrony widoków historycznych wsi. 3) Ochron ę konserwatorsk ą historycznych elementów krajobrazu urz ądzonego, krajobrazu naturalnego zwi ązanego przestrzennie z historycznymi elementami zabudowy, formy i sposobu użytkowania rozłogów pól, układu dróg, miedz, zadrzewie ń śródpolnych, zadrzewie ń parkowych, lesistych, alej, szpalerów, grobli, stawów, przebiegu cieków wodnych.

40 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

Tereny z zakazem zabudowy W studium wprowadzono obszary z zakazem zabudowy ze wzgl ędu na walory krajobrazowe i kulturowe zwi ązane z ochron ą ekspozycj ę przestrzennej układów ruralistycznych oraz ci ągów widokowych i wn ętrz krajobrazowych. Strefy ochrony archeologicznej Na terenie gminy wydzielono 9 stref ochrony archeologicznej. Osiem z nich to stanowiska płaskie , nie zaznaczaj ące si ę w terenie. Jedynie kurhan w Osowie Le śnym nale ży do obiektów o własnej formie krajobrazowej. Informacja o tym stanowisku mo że by ć zawarta w folderach i przewodnikach. Tak że dotychczasowe odkrycia archeologiczne nale ży popularyzowa ć w przewodnikach i folderach turystycznych. Informacje te mog ą wzbogaci ć walory turystyczne gminy. Są to nast ępuj ące strefy: 1. Ocypel - osady otwarte, epoka kamienia, okres wczesno średn., okres średniowieczny 2. Ocypel - osady otwarte okres wczesno średn., okres nowo żytny 3. Osowo Le śne - cmentarzysko płaskie, okres wpływów rzymskich – wpis do rejestru (dec. nr 130/Archeol. z dn. 13.03.1971 r.) 4. Osowo Le śne - kurhan, chronologia nieokre ślona 5. Osowo Le śne - osada otwarta, obiekt wielokulturowy 6. Wilcze Błota - huta szkła, okres nowo żytny 7. Wda - osada otwarta, wczesna ep. żelaza, okres średniowieczny 8. Wda - osada otwarta epoka kamienia 9. Wda - osada otwarta epoka kamienia, wczesna ep. żelaza, okres po źno średn.

- teren ochrony wg wskaza ń na zał ączniku kartograficznym „Kierunki zagospodarowania przestrzennego” skala 1:10000

Dla wszystkich terenów, na których zlokalizowane s ą strefy ochrony archeologicznej ustala si ę wymóg uzgadniania w obr ębie tych stref wszystkich planów i projektów zagospodarowania w Pomorskim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków w Gda ńsku.

Obszary wymagaj ące przekształce ń, rehabilitacji oraz rekultywacji Lubichowo - podkre ślenie zabytkowego charakteru centralnej cz ęś ci wsi - uporz ądkowanie estetyczne nowych osiedli mieszkaniowych

41 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

- przeciwdziałanie bezładowi przestrzennemu Zielona Góra -zag ęszczenie zabudowy w celu uzyskania wra żenia odr ębnej miejscowo ści Mo ściska -zag ęszczenie zabudowy w celu uzyskania wra żenia odr ębnej miejscowo ści Bietowo - rewaloryzacja parku w powi ązaniu z zespołem dawnego folwarku - uporz ądkowanie estetyczne istniej ącej zabudowy z podkre śleniem zabytkowego układu ulic Zelgoszcz - podkre ślenie zabytkowego charakteru centralnej cz ęś ci wsi, owalnicowego układu ulic Ocypel - wyodr ębnienie i podkre ślenie zabytkowego charakteru centralnej cz ęś ci wsi - uporz ądkowanie estetyczne nowych osiedli zabudowy usługowym centrum wsi Wda - wyodr ębnienie i podkre ślenie zabytkowego charakteru centralnej cz ęś ci wsi Wdecki Młyn - rewaloryzacja i adaptacja zabytkowego dworu wraz z parkiem na cele turystyczne Szteklin - uporz ądkowanie nowych osiedli zabudowy letniskowej - wyodr ębnienie walorów zabytkowego zespołu dworskiego oraz rewaloryzacja historycznego układu ruralistycznego Osowo Le śne - uporz ądkowanie nowych osiedli zabudowy letniskowej - wyodr ębnienie i podkre ślenie zabytkowego charakteru centralnej cz ęś ci wsi Smolniki - wyodr ębnienie i podkre ślenie zabytkowego charakteru centralnej cz ęś ci wsi Mermet - wyodr ębnienie i podkre ślenie zabytkowego charakteru centralnej cz ęś ci wsi

42 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

3. DZIEDZICTWO KULTUROWE GMINY LUBICHOWO

3.1. RYS HISTORYCZNY

Czasy prehistoryczne Wszystkie stanowiska archeologiczne, z wyj ątkiem kurhanu w Osowie Le śnym, nale żą do stanowisk płaskich, nie wyró żniaj ących si ę w krajobrazie. Wykazuj ą one ci ągło ść osadnicz ą ju ż od epoki kamienia. Szczególnie du żo osad pradziejowych odkryto nad brzegami Wdy. W Zelgoszczy, na wschód od torów kolejowych, znaleziono dwa toporki kamienne sprzed 4–6 tys. lat. W Lubichowie, przy ul. Starogardzkiej, odkryto grób skrzynkowy datowany na lata 700 – 400 p.n.e. W Osowie Le śnym, nad brzegiem Wdy, zachował si ę menhir o wysoko ści ok. 2 m, b ędący pozostało ści ą po cmentarzysku gockim (kamienny kr ąg) z II w n.e. W Bietowie-Kaliskach odnaleziono stare czółno, fragment miecza oraz róg z ko ści z około 500 r. n.e.

Wczesne średniowiecze W okresie wczesno średniowiecznym tereny gminy obejmowała pierwotna puszcza. Osadnictwo miało w tych czasach przewa żnie charakter tymczasowy. Były to zapewne osady my śliwych, bartników czy smolarzy. W XII w. na terenie Pomorza Wschodniego wykształciła si ę lokalna dynastia ksi ążę ca, której przedstawiciele rz ądzili nim – pocz ątkowo jako namiestnicy ksi ążą t polskich – do 1295 r. Pod koniec XII w. ziemie lubiszewska i świecka nale żały do ksi ęcia Grzymisława. M ściwój I, który w pocz ątkach XIII w. władał ju ż całym ksi ęstwem Wschodniopomorskim, podzielił je pomi ędzy czterech synów. Dzielnica lubiszewska (ze stolic ą w Lubiszewie tczewskim) przypadła, po śmierci brata Warcisława, ksi ęciu Samborowi II. D ąż enia jego starszego brata Świ ętopełka II do ponownego zjednoczenia całego Pomorza Wschodniego doprowadziły do walk z pozostałymi bra ćmi – Samborem i Raciborem. Sambor, który wielokrotnie musiał uchodzi ć ze swojego ksi ęstwa, zawarł przymierze z Krzy żakami i ksi ęciem kujawskim Kazimierzem. Krzy żacy pomogli mu zbudowa ć now ą stolic ę – Tczew – a po zawarciu przez nich pokoju ze Świ ętopełkiem Sambor II odzyskał swoj ą dzielnic ę. Ksi ążę Sambor II ponownie utracił ksi ęstwo w wyniku wojny z M ściwojem II, synem Świ ętopełka II, w latach 1269-72. Schronił si ę wówczas u swojej córki Salomei i jej m ęż a, ksi ęcia kujawskiego Siemomysła. Na wygnaniu zapisał w 1276 r. Krzy żakom ziemi ę gniewsk ą. Po śmierci Sambora Krzy żacy wytoczyli w 1281 r. proces M ściwojowi II o zapisane ziemie. Uzyskali je w 1282 r. na mocy układu w Miliczu. Po śmierci M ściwoja II w 1295 r. Pomorze Wschodnie

43 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017 przeszło – na mocy układu z K ępna z 1282 r. – w r ęce ksi ęcia wielkopolskiego Przemysła II, który władaj ąc ju ż dwiema dzielnicami, koronował si ę w tym samym roku na króla Polski. Po śmierci Przemysła władz ę nad jego dzielnicami obj ął Władysław Łokietek, utraciła j ą jednak na rzecz króla Czech Wacława II, który w 1300 r. został królem Polski. W wyniku jego śmierci w 1305 r. i śmierci jego syna Wacława III w roku nast ępnym władz ę odzyskał Łokietek.

Czasy krzy żackie (1308/1309 – 1466) W ci ągu 1308 i 1309 r. Krzy żacy, pocz ątkowo pod pozorem współdziałania z Łokietkiem przeciwko zagro żeniu brandenburskiemu, opanowali Pomorze Wschodnie. Poniewa ż tereny południowo-zachodniego Kociewia nie posiadały w tym czasie rozwini ętej sieci osadniczej, Krzy żacy w połowie XIV w. rozpocz ęli tam intensywn ą akcj ę osadnicz ą. Zało żyli wiele wsi, nadaj ąc im prawo magdeburskie. Po raz pierwszy wyst ępuj ą wtedy w źródłach Lubichowo (1352), Zelgoszcz (1352), Zielona Góra (1373), Wdecki Młyn (1386), Bietowo (1402), Szteklin (1402), Osowo Le śne (1402). W wyniku ówczesnych procesów osadniczych ukształtowała si ę struktura administracyjna i własno ściowa, która przetrwała w zasadzie do XIX w. Wi ększo ść obszaru gminy b ędąca wcze śniej własno ści ą ksi ążę cą przeszła w bezpo średni zarz ąd Krzy żaków. Obszary zwi ązane z Zelgoszcz ą i Wdeckim Młynem weszły w skład komturstwa gniewskiego, natomiast Lubichowo, Zielona Góra, Bietowo, Osowo Le śne zostały wł ączone do komturstwa grudzi ądzkiego. Na całym obecnym obszarze gminy jedynie Szteklin był wsi ą rycersk ą. Pod koniec XIV w. w Lubichowie zbudowano ko ściół filialny parafii zblewskiej. Wojny polsko-krzy żackie doprowadziły do dewastacji znacznych obszarów Pa ństwa Krzy żackiego. Szczególnie niszcz ące dla Kociewia były wyprawy wojsk królewskich z lat 1433– 1435 (z udziałem czeskich husytów) oraz z lat 1454–1466 (wojna trzynastoletnia). Wiele wsi, które zostały przecie ż niedawno zało żone, całkowicie zniszczono.

Przynale żno ść do Królestwa Polskiego (1466 – 1772) Wojna 13-letnia zako ńczyła si ę II pokojem toru ńskim w 1466 r. Kociewie, wraz z wi ększo ści ą Pomorza Wschodniego, powróciło do Polski. Pod nowym władztwem nie zmieniono ukształtowanej za czasów krzy żackich struktury administracyjnej na terenach dzisiejszej gminy. Cz ęść wschodnia, podległa wcze śniej komturstwu gniewskiemu, (Zelgoszcz, Wda) przypadła starostwu gniewskiemu, natomiast podlegaj ąca komturstwu grudzi ądzkiemu (Lubichowo, Zielona Góra, Bietowo, Osowo Leśne) została podporz ądkowana starostwu grudzi ądzkiemu. W 1581 r. stanowi ąca enklaw ę północno-zachodnia cz ęść starostwa grudzi ądzkiego, obejmuj ąca m.in.

44 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

Lubichowo, Zielon ą Gór ę, Bietowo, Osowo Le śne, została przekształcona w starostwo niegrodowe borzechowskie. Koniec XV, XVI w. i pierwsza połowa XVII wieku stanowiły dla wi ększo ści ziem Rzeczpospolitej okres szybkiego rozwoju. Równie ż pólnocno-zachodnie Kociewie skorzystało z ówczesnej prosperity Odbudowuj ą si ę i zasiedlaj ą zniszczone wcze śniej wsie. Trzebione s ą niezasiedlone dot ąd połacie Borów Tucholskich. Powstały wtedy Wda (1609), Kr ępki (1609) i Smolniki. „Potop” szwedzki (1655 – 1660) i najazd rosyjski na wschodnie ziemie Rzeczpospolitej (1654) w połowie XVII wieku doprowadził do chwilowego załamania si ę pa ństwowo ści polskiej. Kryzys ten udało si ę przezwyci ęż yć w wyniku zaanga żowania si ę w obron ę wszystkich warstw społecznych, jednak ogromne zniszczenia wojenne zapocz ątkowały stopniowy upadek gospodarczy i polityczny Polski. Kociewie nie było wyj ątkiem i ci ągłe przemarsze wojsk doprowadziły do katastrofalnych zniszcze ń. Po pokoju oliwskim (1660) nast ępuje powolna odbudowa zachodniej cz ęś ci Rzeczpospolitej. W tym czasie powstaj ą m.in. Wilcze Błota (1660) i Ocypel (1664). Czterdziestoletni okres pokoju na Pomorzu został przerwany nast ępn ą wojn ą ze Szwecj ą – wielk ą wojn ą północn ą (1700-1721). Przemarsze wojsk, szczególnie dotkliwe w latach 1702-1709, oraz będąca ich wynikiem wielka epidemia d żumy doprowadziły do strat jeszcze wi ększych ni ż „potop”. Niektóre miejscowo ści zostały zupełnie wyludnione. Powolny proces odbudowy dopiero w II połowie XVIII wieku doprowadził do przywrócenia przedwojennego stanu zasiedlenia. Jednym z efektów ówczesnego rozwoju było powstanie Mermetu (1764).

Zabór pruski (1772 – 1920) W wyniku I rozbioru Polski (1772) Pomorze Wschodnie, z wyj ątkiem Gda ńska, znalazło si ę pod zaborem pruskim. Władze pruskie zreorganizowały struktur ę administracyjn ą. Powstała rejencja gda ńska, w której obr ęb wszedł powiat starogardzki z gmin ą Lubichowo w składzie. W 1853 powstała oddzielna parafia lubichowska, wyodr ębniaj ąc ze zblewskiej. W XIX, a szczególnie na przełomie XIX i XX wieku, nast ąpił szybki rozwój obszarów gminy, charakteryzuj ący si ę wzrostem liczby mieszka ńców, rozbudow ą sieci komunikacyjnej oraz ekspansj ą usług, handlu, rzemiosła i drobnego przemysłu. W 1867 r. powstaje w Lubichowie kółko rolnicze. W 1905 r. wybudowana zostaje szosa Starogard – Lubichowo – Zblewo, a w 1908 r. linia kolejowa na trasie Skórcz – Szlachta. Rozwija si ę handel, powstaj ą niewielkie zakłady produkcyjne, m.in. młyny i tartaki, a tak że wa żna instytucja finansowa – Bank Ludowy w Lubichowie (1905). W wielu miejscowo ściach gminy powstaj ą wtedy nowe budynki szkolne.

45 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

Mimo celowej polityki germanizacyjnej prowadzonej przez rz ąd pruski (około 20% ludno ści stanowi ą wówczas Niemcy, w znacznej cz ęś ci nowi osadnicy) nast ępuje wzmocnienie si ę polsko ści na terenach Kociewia. Istotn ą rol ę w tym procesie odegrało wła śnie przyspieszenie rozwoju gospodarczego wzmacniaj ące podstawy ekonomiczne ludno ści polskiej. Powstaj ą polskie organizacje społeczno-gospodarcze, takie jak wspomniane lubichowskie kółko rolnicze, Bank Ludowy, zało żona w 1907 r. ochotnicza stra ż po żarna oraz chór „Cecylia”. Miejscowo ści gminy obj ął, rozwijaj ący si ę na przełomie 1906 i 1907 r. w całym zaborze pruskim strajk szkolny, będącym protestem przeciwko całkowitej germanizacji szkoły (wprowadzenie nauczania religii wył ącznie w j ęzyku niemieckim). Akcja germanizacyjna zawodzi zarówno na gruncie walki z językiem polskim, jak te ż w próbach przewłaszczenia ziemi na rzecz osadników z gł ębi Niemiec.

Polska mi ędzywojenna (1920 – 1939) Na mocy traktatu wersalskiego (28.06.1919) znaczna cz ęść Pomorza wróciła w lutym 1920 r. do odrodzonej Polski. Powrót do Polski został upami ętniony zasadzeniem na boisku szkolnym w Lubichowie Lipy Niepodległo ści. We wrze śniu 1920 powstał w Lubichowie Baon Zachodniej Stra ży Obywatelskiej (rozwi ązany w połowie 1921 r.). Gmina Lubichowo wraz z powiatem starogardzkim, została wł ączona do województwa pomorskiego ze stolic ą w Toruniu. W II połowie lat 30-tych rozpocz ęto budow ę szosy z Warlubia przez Ko ścierzyn ę do Gdyni.

II wojna światowa (1939 – 1945) Podczas wojny i okupacji zgin ęło 119 mieszka ńców gminy, w tym 11 nauczycieli i 2 ksi ęż y. Niemcy wysiedlili kilkaset osób w tym 176 mieszka ńców Lubichowa, min. wła ścicieli sklepów, warsztatów, najbogatszych rolników. Niemcy rozpocz ęli te ż akcj ę osiedlania, w miejsce wywiezionych Polaków, Niemców z Rumunii tzw. ”Besarabów”. Na terenie gminy działał silny ruch oporu, w Lubichowie miała siedzib ę komórka Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski”.

Okres powojenny Gmina została wyzwolona na przełomie lutego i marca 1945 r. Podczas przej ścia frontu zniszczone zostały w znacznym stopniu Osowo Le śne i Wda. Na terenie gminy działała w latach powojennych partyzantka niepodległo ściowa. W 1946 r. oddział Łupaszki rozbroił posterunek MO w Lubichowie.

46 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

Odbudowa ze zniszcze ń wojennych obj ęła w pierwszym rz ędzie infrastruktur ę – mosty na Wdzie, wiadukty w Zelgoszczy i Lubichowie (1957), sie ć elektryczn ą (1946). W 1947 r. otwarto o środek zdrowia, a w 1967 r. oddano do u żytku wodoci ągi w Lubichowie.

3.2. ZASOBY DZIEDZICTWA I KRAJOBRAZU KULTUROWEGO GMINY LUBICHOWO

3.2.1. WYKAZ ZABYTKÓW NIERUCHOMYCH I ARCHEOLOGICZNYCH WPISANYCH DO REJESTRU 5

nr rej. data wpisu obiekt adres miejscowo ść zabytków do rejestru

840 1975-11-07 zespół dworski z folwarkiem 24 Szteklin (dwór, spichlerz, obora)

1690 1999-05-18 zespół ko ścioła parafialnego Starogardz Lubichowo p.w. św. Jakuba Apostoła ka 18 Starszego wraz z plebani ą i ogrodzeniem 130/Archeol 1971-03-13 cmentarzysko płaskie Osowo Le śne

3.2.2. ZABYTKI NIERUCHOME OBJ ĘTE GMINN Ą EWIDENCJ Ą ZABYTKÓW Gminna ewidencja zabytków Lubichowa wykonana została od lipca do pa ździernika 2012 r. Składa si ę z 276 kart adresowych obiektów zabytkowych znajdujących si ę na terenie gminy Lubichowo. Karty adresowe zawieraj ą nast ępuj ące informacje o obiekcie: 1) Nazwa 2) Czas powstania; 3) Dane adresowe; 4) Nr ewidencyjny działki 5) Przynale żno ść administracyjna

5 Na podstawie wykazu Wojewódzkiego Urz ędu Ochrony Zabytków w Gda ńsku 47 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

6) Forma ochrony; 7) Fotografie. Szczegółowy wykaz znajduje si ę w zał ączniku.

3.2.3. ZABYTKI ARCHEOLOGICZNE

Zabytki archeologiczne stanowi ą jedn ą z najciekawszych kategorii dziedzictwa kulturowego. W wielu przypadkach s ą jedynym źródłem informacji o rozwoju i charakterze osadnictwa na konkretnym terenie. Wa żna rola dziedzictwa archeologicznego została tak że podkre ślona w zapisach „Europejskiej konwencji o ochronie archeologicznego dziedzictwa kulturowego” z La Valetta, która uznała je za źródło zbiorowej pami ęci europejskiej i instrument dla bada ń historycznych i naukowych. Z zapisu tego wynika konieczno ść umiej ętnego pogodzenia dwóch podstawowych celów działa ń ochronnych i opieku ńczych w odniesieniu do dziedzictwa archeologicznego: 1) dokładne rozpoznanie, zadokumentowanie i popularyzacja zabytków archeologicznych nara żonych na zniszczenie (inwestycje, przyczyny naturalne); 2) zachowanie dla przyszłych pokole ń jak najwi ększej liczby zabytków archeologicznych (mo żliwych do rozpoznania nowszymi metodami, zwłaszcza nieinwazyjnymi).

A. Ochrona zabytków archeologicznych Ochrona zabytków archeologicznych jest w Polsce uregulowana przepisami Ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz pakietem odpowiednich aktów wykonawczych (rozporz ądze ń Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego). Ochron ę dziedzictwa archeologicznego (znajduj ącą si ę w gestii wła ściwej administracji pa ństwowej i w cz ęś ci samorz ądowej) oraz okre ślenie definicji zabytku archeologicznego i bada ń archeologicznych zapewniaj ą w szczególno ści przepisy ww. Ustawy...:

art. 3, pkt. 4 zabytek archeologiczny – zabytek nieruchomy, b ędący powierzchniow ą, podziemn ą lub podwodn ą pozostało ści ą egzystencji i działalno ści człowieka, zło żon ą z nawarstwie ń kulturowych i znajduj ących si ę w nich wytworów b ądź ich śladów albo zabytek ruchomy, b ędący tym wytworem; Wojewódzki Urz ąd Ochrony Zabytków w Gda ńsku art. 3, pkt. 11 48 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017 badania archeologiczne – działania maj ące na celu odkrycie, rozpoznanie, udokumentowanie i zabezpieczenie zabytku archeologicznego; art. 6, ust. 1, pkt. 3 Ochronie i opiece podlegaj ą bez wzgl ędu na stan zachowania: 1) zabytki archeologiczne b ędące, w szczególno ści: a) pozostało ściami terenowymi pradziejowego i historycznego osadnictwa, b) cmentarzyskami, c) reliktami działalno ści gospodarczej, religijnej i artystycznej. art. 7 Formami ochrony zabytków s ą: 1) wpis do rejestru zabytków; 2) uznanie za pomnik historii; 3) utworzenie parku kulturowego; 4) ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego.

B. OCHRONA STANOWISK ARCHEOLOGICZNYCH

1. Wymóg uzgadniania z Pomorskim Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków (Wydział ds. Archeologicznych) wszystkich planów i projektów dotycz ących stref ochrony archeologicznej. 2. Konieczno ść inwentaryzacji i dokumentacji obszarów archeologicznych obj ętych strefami ochronnymi przed podj ęciem tam prac ziemnych. 3. Zakaz inwestowania na terenie stanowisk o własnej formie krajobrazowej, a tak że na obszarze przylegaj ącym bezpo średnio do nich. 4. Konieczno ść zgłaszania przedmiotów, co do których istnieje przypuszczenie, że mog ą by ć zabytkiem.

49 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

B. STANOWISKA ARCHEOLOGICZNE WŁ ĄCZONE DO WOJEWÓDZKIEJ EWIDENCJI 6

nr ob.AZP; L.P. Miejscowo ść Nr stan. Rodzaj stanowiska Chronologia nr st. 1 WDA 1 OSADA? NEOLIT 23-41;14; 2 WDA 2 ZNALEZISKO LU ŹNE - 23-41;15; WCZESNE 3 WDA 3 ZNALEZISKO LU ŹNE ŚREDNIOWIECZE 23-41;16; WCZESNE 4 WDA 4 ZNALEZISKO LU ŹNE ŚREDNIOWIECZE 23-41;17; WCZESNE 5 WDA 5 ZNALEZISKO LU ŹNE ŚREDNIOWIECZE 23-41;18; 6 WDA 6 ZNALEZISKO LU ŹNE ŚREDNIOWIECZE 23-41;19; 7 WDA 7 ZNALEZISKO LU ŹNE PÓ ŹNE ŚREDNIOWIECZE 23-41;20; 8 WDA 8 OSADA MEZOLIT 23-41;21; 9 WDA 9 ZNALEZISKO LU ŹNE EPOKA NIEOKRE ŚLONA 23-41;22; ŚLAD OSADNICTWA; PÓ ŹNE ŚREDNIOWIECZE; 10 WDA 10 PUNKT OSADNICZY OKRES NOWO ŻYTNY 23-41;23; WCZESNA EPOKA ŚLAD OSADNICTWA; ŻELAZA; PÓ ŹNE PUNKT OSADNICZY; ŚREDNIOWIECZE; OKRES 11 WDA 11 ŚLAD OSADNICTWA NOWO ŻYTNY 23-41;24; ŚLAD OSADNICTWA; 12 WDA 12 OSADA NEOLIT; ŚREDNIOWIECZE 23-41;25; 13 WDA 13 PUNKT OSADNICZY PÓ ŹNE ŚREDNIOWIECZE 23-41;26; PUNKT OSADNICZY; PÓ ŹNE ŚREDNIOWIECZE; 14 WDA 14 PUNKT OSADNICZY OKRES NOWO ŻYTNY 23-41;27; 15 WDA 15 ŚLAD OSADNICTWA PÓ ŹNE ŚREDNIOWIECZE 23-41;28; 16 WDA 16 ŚLAD OSADNICTWA OKRES NOWO ŻYTNY 23-41;29; ŚLAD OSADNICTWA; NEOLIT; PÓ ŹNE 17 WDA 17 ŚLAD OSADNICTWA ŚREDNIOWIECZE 23-41;30; WCZESNE ŚLAD OSADNICTWA; ŚREDNIOWIECZE; PÓ ŹNE 18 WDA 18 ŚLAD OSADNICTWA ŚREDNIOWIECZE 23-41;31; ŚLAD OSADNICTWA; EPOKA KAMIENIA; 19 WDA 19 ŚLAD OSADNICTWA WCZESNA EPOKA ŻELAZA 23-41;32; 20 WDA 20 ŚLAD OSADNICTWA PÓ ŹNE ŚREDNIOWIECZE 23-41;33; 21 WDA 21 ŚLAD OSADNICTWA ŚREDNIOWIECZE 23-41;34; 22 WDA 22 PUNKT OSADNICZY PÓ ŹNE ŚREDNIOWIECZE 23-41;35; WILCZE 23 BŁOTA 1 HUTA SZKŁA OKRES NOWO ŻYTNY 23-41;10; CMENTARZYSKO WILCZE GROBÓW 24 BŁOTA 2 SKRZYNKOWYCH WCZESNA EPOKA ŻELAZA WILCZE 25 BŁOTA 3 ŚLAD OSADNICTWA OKRES NOWO ŻYTNY 23-41;12; WILCZE 26 BŁOTA 4 ŚLAD OSADNICTWA NEOLIT 23-41;13; WCZESNE ŚREDNIOWIECZE; 27 OCYPEL 1 OSADA; OSADA ŚREDNIOWIECZE 23-41;1;

6 Na podstawie wykazu Wojewódzkiego Urz ędu Ochrony Zabytków w Gda ńsku 50 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

ŚLAD OSADNICTWA; PÓ ŹNE ŚREDNIOWIECZE; 28 OCYPEL 2 ŚLAD OSADNICTWA OKRES NOWO ŻYTNY 23-41;2; 29 OCYPEL 3 ŚLAD OSADNICTWA EPOKA KAMIENIA 23-41;3; WCZESNE ŚLAD OSADNICTWA; ŚREDNIOWIECZE; OKRES 30 OCYPEL 4 ŚLAD OSADNICTWA NOWO ŻYTNY 23-41;4; 31 OCYPEL 5 ŚLAD OSADNICTWA PÓ ŹNE ŚREDNIOWIECZE 23-41;5; 32 OCYPEL 6 ŚLAD OSADNICTWA EPOKA KAMIENIA 23-41;6; 33 KR ĘPKI 1 ŚLAD OSADNICTWA OKRES NOWO ŻYTNY 23-41;7; 34 KR ĘPKI 2 PUNKT OSADNICZY PÓ ŹNE ŚREDNIOWIECZE 23-41;8; 35 KR ĘPKI 3 ŚLAD OSADNICTWA EPOKA KAMIENIA 23-41;9; WCZESNE 36 BIETOWO 1 OSADA? ŚREDNIOWIECZE 37 BIETOWO 2 OSADA WCZESNA EPOKA ŻELAZA CMENTARZYSKO GROBÓW 38 LUBICHOWO 1 SKRZYNKOWYCH WCZESNA EPOKA ŻELAZA OSOWO CMENTARZYSKO OKRES WPŁYWÓW 39 LE ŚNE 1 PŁASKIE RZYMSKICH OSOWO CMENTARZYSKO 40 LE ŚNE 2 KURHANOWE EPOKA NIEOKRE ŚLONA OSOWO 41 LE ŚNE 3 PUNKT OSADNICZY EPOKA NIEOKRE ŚLONA 42 SOWIDÓŁ 1 ZNALEZISKO LU ŹNE EPOKA NIEOKRE ŚLONA 43 SOWIDÓŁ 2 ZNALEZISKO LU ŹNE EPOKA BR ĄZU 44 ZELGOSZCZ 1 ZNALEZISKO LU ŹNE NIEOKRE ŚLONA 45 ZELGOSZCZ 2 OSADA NEOLIT CMENTARZYSKO ZIELONA GROBÓW 46 GÓRA 1 SKRZYNKOWYCH WCZESNA EPOKA ŻELAZA ZIELONA 47 GÓRA 2 OSADA NEOLIT 48 PUSZCZYKI 1 ZNALEZISKO LU ŹNE NEOLIT

51 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

4. ANALIZA STRATEGICZNA SWOT

Perspektywy rozwoju gminy – mocne i słabe strony oraz wynikaj ące st ąd szanse i zagro żenia dla ochrony środowiska kulturowego

Mocne strony Słabe strony Szanse dla ochrony Zagro żenia dla środowiska ochrony środowiska kulturowego kulturowego du że walory zły stan cz ęś ci wykorzystanie gro źba utraty cz ęś ci przyrodnicze gminy – obiektów zabytkowej zasobów dziedzictwa obiektów Bory Tucholskie, kulturowego dla zabytkowych, liczne jeziora rozwoju turystyki krótki sezon wtórna parcelacja żywa kociewska turystyczny zwi ększenie wiedzy o gruntów, gro źba tradycja regionalna walorach gminy w śród przeinwestowania potencjalnych turystów historycznych bardzo du ża ilo ść (276) mała świadomo ść układów zabytków obj ętych społeczna znaczenia wł ączenie dziedzictwa przestrzennych oraz gminn ą ewidencj ą dziedzictwa kulturowego w bezplanowego zabytków kulturowego budowanie to żsamo ści powstawania nowych społeczno ści lokalnej siedlisk, szczególnie warto ściowe układy zwi ązanych z ruralistyczne, brak programów wykorzystanie mody rekreacj ą szczególnie wspierania ochrony na turystyk ę kulturow ą Lubichowa, Osowa środowiska dla przedłu żenia tendencja do Le śnego, Ocypla, kulturowego sezonu turystycznego modernizacji Zelgoszczy obiektów rozwój turystyki , w zabytkowych bez tym turystyki wodnej i liczenia si ę z agroturystyki warto ści ą oryginalnej substancji zabytkowej

52 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

wi ększa dbało ść o przestrze ń publiczn ą, krajobraz, architektur ę w celu podniesienia atrakcyjno ści turystycznej gminy

53 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

5. CELE I KIERUNKI DZIAŁANIA W ZAKRESIE OCHRONY DZIEDZICTWA KULTUROWEGO NA LATA 2013 – 2017 DLA GMINY LUBICHOWO

Zgodnie z przytoczonymi wy żej przepisami ustawowymi ochrona zabytków nale ży do zada ń własnych gminy. Ustalone poni żej priorytety, cele strategiczne i wynikaj ące z nich cele operacyjne oraz kierunki działania wyznaczaj ą działania gminy w zakresie ochrony zabytków na lata 2013-2017.

5.1. PRIORYTETY I CELE STRATEGICZNE

PRIORYTET 1. Zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania

CEL STRATEGICZNY 1. Wykorzystanie środków prawnych i organizacyjnych dla zabezpieczenia obiektów zabytkowych CEL STRATEGICZNY 2. Dbało ść o stan zachowania zabytków b ędących własno ści ą gminy CEL STRATEGICZNY 3. Wspieranie inicjatyw sprzyjaj ących wzrostowi środków finansowych przeznaczonych na opiek ę nad zabytkami

PRIORYTET 2. Wzmacnianie to żsamo ści kulturowej oraz upowszechnianie wiedzy o dziedzictwie kulturowym i walorach turystycznych gminy

CEL STRATEGICZNY 4. Wł ączenie społeczno ści lokalnej w działania na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego CEL STRATEGICZNY 5. Wyeksponowanie oraz promowanie dziedzictwa kulturowego gminy

54 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

5.2. TABELA – CELE I DZIAŁANIA USTALANE W PROGRAMIE OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013 – 2017 (WRAZ Z TERMINARZEM)

CELE STRATEGICZNE CELE OPERACYJNE Działania Terminarz Działa ń CEL STRATEGICZNY 1. CEL OPERACYJNY 1. Działanie 1. Opracowanie sukcesywnie Wykorzystanie środków Wykorzystanie miejscowych miejscowych planów prawnych i organizacyjnych planów zagospodarowania zagospodarowania przestrzennego dla zabezpieczenia przestrzennego jako dla układów ruralistycznych obiektów zabytkowych instrumentu przyczyniaj ącego jednostek osadniczych gminy si ę do poprawy ładu przestrzennego gminy oraz ochrony zabytków

CEL OPERACYJNY 2. Działanie 2. Monitoring stanu sukcesywnie Monitorowanie stanu zachowania obiektów wpisanych zachowania zabytków oraz do rejestru oraz do Gminnej działania na rzecz jego Ewidencji Zabytków, a w razie poprawy potrzeby informowanie władz konserwatorskich o zagro żeniu budowli zabytkowych i ładu przestrzennego w gminie

Działanie 3. Opracowanie raportu czerwiec 2015 r. o stanie obiektów wpisanych do Gminnej Ewidencji Zabytków Działanie 4. Sporz ądzenie czerwiec 2015 r. sprawozdania z realizacji zada ń wynikaj ących z „Programu opieki nad zabytkami dla gminy Lubichowo”

CEL OPERACYJNY 3. Działanie 5. Współpraca przy sukcesywnie Obj ęcie ochron ą prawn ą opracowywaniu wniosków do szczególnie warto ściowych Pomorskiego Wojewódzkiego zabytków Konserwatora Zabytków o wpisanie najcenniejszych zabytków do rejestru zabytków CEL OPERACYJNY 4. Działanie 6. Stworzenie ram czerwiec 2016 r. Stworzenie zach ęt prawnych umo żliwiaj ących finansowych zmierzaj ących przyznawanie dotacji do remontów

55 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

do poprawy stanu poprawiaj ących stan zachowania zachowania zabytków dla obiektów zabytkowych wła ścicieli obiektów wpisanych do rejestru zabytków

CEL OPERACYJNY 5. Działanie 7. Promocja w śród sukcesywnie Promocja adaptacji obiektów wła ścicieli zabytków mo żliwo ści zabytkowych na obiekty o rozwini ęcia własnej działalno ści funkcji turystycznej i gospodarczej w oparciu o usługowej posiadane nieruchomo ści zabytkowe (o środki wczasowe, agroturystyka, pensjonaty, stanice wodne)

Działanie 8. Pozyskiwanie przez sukcesywnie gmin ę inwestorów na zagospodarowanie obiektów zabytkowych CEL STRATEGICZNY 2. CEL OPERACYJNY 6. Działanie 9. Remonty i sukcesywnie Dbało ść o stan zachowania Zachowanie oryginalnej restaurowanie obiektów zabytków b ędących substancji zabytkowej zabytkowych b ędących własno ści ą własno ści ą gminy obiektów b ędących gminy, w sposób zgodny z własno ści ą gminy zaleceniami konserwatorskimi CEL STRATEGICZNY 3. CEL OPERACYJNY 7. Działanie 10. Podj ęcie stara ń w sukcesywnie Wspieranie inicjatyw Pomoc przy pozyskiwaniu Urz ędzie Marszałkowskim na sprzyjaj ących wzrostowi środków bud żetowych i rzecz wł ączenia zabytków z terenu środków finansowych unijnych przeznaczonych na gminy do projektów maj ących na przeznaczonych na opiek ę remonty i restauracje celu finansowanie ochrony nad zabytkami obiektów zabytkowych dziedzictwa kulturowego, działania na rzecz opracowania i realizacji takich projektów Działanie 11. Pomoc w sukcesywnie uzyskiwaniu dofinansowania ze środków bud żetowych i unijnych przez wła ścicieli obiektów zabytkowych chc ących je adaptowa ć do potrzeb agroturystyki, tworzenia pensjonatów itp.

CEL STRATEGICZNY 4. CEL OPERACYJNY 8. Działanie 12. Wprowadzenie do wrzesie ń 2015 r. Wł ączenie społeczno ści Zwi ększenie wiedzy i programów szkolnych elementów

56 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017 lokalnej w działania na świadomości społecznej wiedzy o regionalnym rzecz ochrony dziedzictwa mieszka ńców gminy nt. wagi dziedzictwie kulturowym kulturowego kultywowania tradycji kulturowych regionu Działanie 13. Promowanie w śród sukcesywnie pracowników Urz ędu Gminy, policji, nauczycieli, wła ścicieli nieruchomo ści zabytkowych warto ści regionalnego dziedzictwa kulturowego Działanie 14. Pomoc finansowa i sukcesywnie organizacyjna dla miejscowych zespołów folklorystycznych, muzycznych, twórców regionalnych CEL STRATEGICZNY 5. CEL OPERACYJNY 9. Działanie 15. Dbało ść o efektowny sukcesywnie Wyeksponowanie oraz Działania na rzecz estetyki wygl ąd i odpowiedni ą aran żacj ę promowanie dziedzictwa krajobrazu kulturowego przestrzeni publicznej w otoczeniu kulturowego gminy obiektów zabytkowych

CEL OPERACYJNY 10. Działanie 16. Wprowadzenie na sukcesywnie Promocja dziedzictwa portalu gminnym stron kulturowego gminy po świ ęconych zabytkom i dziedzictwu historycznemu gminy 17. Opracowanie przewodnika po sukcesywnie gminie (w folderach informacyjnych) Działanie 18. Wykorzystanie sukcesywnie imprez masowych organizowanych w gminie oraz innych okazji budz ących zainteresowanie mediów do promocji dziedzictwa kulturowego gminy

57 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

5.3. MONITORING REALIZACJI GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI

Zgodnie z Ustaw ą o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, wójt/burmistrz/prezydent ma obowi ązek sporz ądzania, co dwa lata sprawozda ń z realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami i przedstawiania go do akceptacji przez Rad ę Gminy.

Wyniki osi ągni ęte przy realizacji Programu Opieki nad Zabytkami powinny by ć oceniane na podstawie stopnia realizacji działa ń wyszczególnionych powy żej.

5.4. INSTRUMENTARIUM GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI

5.4.1. INSTRUMENTY PRAWNE: 1) przepisy ustawowe 2) programy okre ślaj ące polityk ę pa ństwa i województwa w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego. 3) miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego; 4) wynikaj ące z przepisów ustawowych dokumenty wydawane przez wojewódzkiego konserwatora zabytków;

5.4.2. INSTRUMENTY KOORDYNACJI: 1) strategia rozwoju gminy; 2) plany rozwoju lokalnego; 3) programy rozwoju infrastruktury gminy; 4) programy ochrony środowiska przyrodniczego; 5) programy prac konserwatorskich; 6) studia i analizy, koncepcje; 7) plany rewitalizacji; 8) umowy i porozumienia; 9) kontrakty;

58 PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI DLA GMINY LUBICHOWO NA LATA 2013-2017

10) prowadzenie instytucji, w tym tworzenie podmiotów prawnych; 11) współpraca z wojewódzkim konserwatorem zabytków 12) współpraca z s ąsiednimi samorz ądami w celu wypracowania wspólnej polityki ochrony środowiska kulturowego i przyrodniczego 13) współpraca z o środkami naukowymi i akademickimi; 14) współpraca z diecezj ą w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami.

5.4.3. INSTRUMENTY FINANSOWE: 1) dotacje; 2) subwencje; 3) dofinansowania; 4) nagrody; 5) zach ęty finansowe; 6) zbiórki społeczne; 7) programy operacyjne uwzgl ędniaj ące finansowanie z funduszy Wspólnoty Europejskiej.

5.4.4. INSTRUMENTY SPOŁECZNE: 1) pozyskanie poparcia społecznego na rzecz ochrony środowiska kulturowego; 2) edukacja kulturowa; 3) informacja nt. znaczenia dziedzictwa kulturowego dla rozwoju gminy; 4) współdziałanie z organizacjami społecznymi;

5.4.5. INSTRUMENTY KONTROLNE: 1) monitoring stanu środowiska kulturowego. 2) aktualizacja bazy danych geodezji i gospodarki gruntami, infrastruktury technicznej, stanu zagospodarowania przestrzennego gminy, stanów technicznych obiektów zabytkowych, poziomu bezrobocia;

59