GENOOTSCHAP AMS T ELODAMUM REIZIGERS TE AMSTERDAM BESCHRIJVENDE LIJST VAN REIZEN IN NEDERLAND DOOR VREEMDELINGEN VOOR 1850 BEWERKING DER BEKROONDE ANT- WOORDEN OP EEN VAN WEGE HET GENOOTSCHAP AMSTELODAMUM UITGESCHREVEN PRIJSVRAAG DOOR J. N. JACOBSEN JENSEN ASSISTENT DER AMSTERDAMSCHE UNIVERSI- TEITS- BIBLIOTHEEK EN.B[BLIOTHEEK-BEAMETE VAN HET MUSEUM WILLET-HOLTHUYSEN AMSTERDAM --- zgig REIZIGERS TE AMSTERDAM GEDRUKT BIJ DE N.V. VOORH. IPENBUUR & VAN SELDAM - AMSTERDAM GENOOTSCHAP AMSTELODAMUM REIZIGERS TE AMSTERDAM BESCHRIJVENDE LIJST VAN REIZEN IN NEDERLAND DOOR VREEMDELINGEN VOOR 185o BEWERKING DER BEKROONDE ANT- WOORDEN OP EEN VAN WEGE HET GENOOtSCHAP AMSTELODAMUM UITGESCHREVEN PRIJSVRAAG DOOR J. N. JACOBSEN JENSEN ASSISTENT DER AMSTERDAMSCHE UNIVERSI- TEITS-BIBLIOTHEEK EN BIBLIOTHEEK•BEAMBTE VAN HET MUSEUM WILLET-HOLTHUYSEN E 4 ^ AMSTERDAM — Iglg VOORBERICHT Den zestienden December 1908 stelde de heer E. W. Moes in eene vergadering van het Bestuur van Amslelodamum de vraag „of de Vereeniging een prijsvraag zou kunnen uitschrijven betreffende de reisverhalen, waarin Amsterdam wordt behandeld ". De ge- dachte vond eene gunstige ontvangst en zoo viel in de volgende vergadering, op den twintigsten Januari agog, het besluit om tot de uitschrijving over te gaan en, naast den voorsteller, de heeren dr. C. P. Burger Jr. en dr. F. C. Wieder uit te noodigen om de com- missie van beoordeeling te vormen. Weer een maand later, in de vergadering van den zeventienden Februari agog, kon het programma voor de prijsvraag worden vastgesteld, dat in Soo exemplaren werd verspreid en aldus luidde Reeds herhaaldelijk zijn bijzonderheden omtrent Amsterdam geput uit oude reisverhalen. Wie maar eens kennis gemaakt heeft met den inhoud van boeken als de Monconys' Journal des voyages of Uffen- bach's Merkwurdige Reiscn, die moet wel begeerig zijn ten deze het geheele terrein te kunnen overzien. Eene reis door een gedeelte van Europa behoorde oudtijds tot de onmisbare vereischten der opvoeding van zoons van vorstelijken bloede. De jonge prins kon zich daardoor in vreemde talen oefenen en had gelegenheid zich aan vorsten van bevriende hoven vcor te stellen. Naast de verhalen van hunne reizen, vaak door secretarissen opgesteld, zijn er tal van andere, door den reiziger zelf vervaardigd op reizen om de meest verschillende redenen ondernomen, door VI VOORBERICHT predikanten om voor in nood verkeerende kerken geld ta verzamelen, door geleerden om der studie wil, door kunstenaars, door krijgs- lieden, door gezanten, ja door wie niet al. Het doel van de hiernevens uitgeschreven prijsvraag is, een over- zicht te hebben van alle dergelijke in druk uitgegeven reisverhalen, waarin ook Amsterdam het onderwerp geweest is van de mede schrijvers. -deelingen der De Vereeniging Amstelodamum verlangt dus een naar tijdsorde der reizen gerangschikte lijst van de in druk uitgegeven reisverhalen, tot aan het midden der negentiende eeuw, waarvan de berichtgever gedurende korteren of langeren tijd in Amsterdam heeft vertoefd. Behalve de aanwijzing, hoevele bladzijden aan Am terdam gewijd zijn en welke afbeeldingen van Amsterdam aan het reisverhaal zijn toegevoegd, moet zoo nauwkeurig mogelijk de dateering van het verblijf worden vastgesteld en tevens opgesomd, welke gebouwen de reiziger bezocht heeft en met welke personen hij in aanraking is geweest. Ten slotte moet aangewezen worden, waar zich een exemplaar -van de behandelde beschrijving bevindt. De antwoorden worden vrachtvrij ingewacht, vóór i Maart 19io, bij den Secretaris der Vcveeni;ing, dr. Joh. C. Breen te Amsterdam, bij wien exemplaren van deze prijsvraag op franco aanvraag te ver zijn. De schrijver onderteekent zijn antwoord niet met zijn-krijgen naam, maar met een kenspreuk, die hij, met opgaaf van naam en woon- plaats, herhaalt in een gesloten briefje, dat dezelfde kenspreuk tot opschrift heeft. De ingeleverde handschriften, zoowel de bekroonde als de niet bekroonde, blijven het eigendom der Verccni5ing. Voor het antwoord, dat voldoet aan dc opgegeven vraag, wordt Bene som uitgeloofd van 1 igo, uit tc betalen onmiddellijk na de toewijzing van den prijs. Het Bestuur acht zich niet verplicht een antwoord, (lat het beste is der ingekomen antwoorden, maar dat niettemin niet voldoet aan de gestelde eischen, te bekronen. Indien een antwoord, hoewel in aanmerking komend voorbekroning, naar het oordeel der jury wijziging behoeft, zal de prijs niet eerder uitgereikt worden dan nadat de jury het gewijzigde antwoord goed heeft. -gekeurd Het Bestuur behoudt zich liet recht voor het bekroonde antwoord geheel of gedeeltelijk uit te geven, afzonderlijk of met andere tot een geheel verwerkt. VOORBERICHT VII De prijswinner belast zich gratis met de correctie der drukproeven en heeft recht op 25 exemplaren van zijn antwoord. Het besluit van het Bestuur op de ingeleverde antwoorden wordt gepubliceerd in het Jaarboek der Vereeniging. Beoordeelaars der ingekomen antwoorden zullen zijn de heeren dr. C. P. Burger Jr., E. W. Moes en dr. F C. Wieder, allen te Amsterdam. Het Bestuur der Vereeniging Anastelodarniim : AMSTERDAM, DR. 13. BRUGMANS, Voorzitter. Februari 19o9 DR, JoH. C. BREEKT, Secretaris. Op den Bestelden tijd waren twee antwoorden bij den Secretaris van het Bestuur ingekomen : een onder het motto „Amsterdam", en een met als kenspreuk de woorden, waarmede de fransche medicus en oudheidkundige Charles Patin, die in 1671 ons land be- zocht, zijn hoofdstuk over Amsterdam aanving: „On a partout de si grandes idées de cette ville, que quelque chose qu'on en dise, on dit toujours trop peu". Overeenkomstig de eenparige uitspraak der commissie van beoordeeling werd de prijs toegekend aan het eerste antwoord, waarvan de schrijver bleek te zijn de heer J. N. Jacobsen Jensen, beambte aan de Universiteits- bibliotheek te Amsterdam ; doch ook het tweede. waarvan zich mejuffrouw A. M. van Gelder als schrijfster bekend maakte, bezat zulke goede hoedanigheden, dat het Bestuur het eene eervolle vermelding waardig keurde en de auteur eene gratificatie van .1 50 toekende. Op de Algemeene Ledenvergadering van den dertienden Juni iglo werd de uitslag medegedeeld en aan de beide bekroonden een oorkonde uitgereikt. Het Bestuur achtte het wenschelijk dat de heide antwoorden tot één zouden worden samengesmolten en trad daartoe met de bewerkers in onderhandeling. Op den zesden December igii werd deze arbeid opgedragen aan den heer Jensen. die er in den zomer van 1914 mede gereed kwam. Als van zelf had de heer Jensen bij de be- werking de gelegenheid gevonden om, naast de amsterdamsche, eene algemeene bibliographie van nederlandsche reisbeschrij vingen samen VII VOORBERICHT te stellen, waarin vermeld werd, welke andere nederlandsche steden bezocht werden, en waarin natuurlijk ook die — trouwens niet talrijke — reisverhalen werden beschreven. waarin Amsterdam niet wordt behandeld. Na eenige aarzeling besloot het Bestuur ook deze gegevens te aanvaarden, wat weder aanleiding gaf tot eene omwerking van het geheel. In de bestuursvergadering van den twintigsten December 1916 kon eindelijk worden medegedeeld. dat de kopy thans persklaar was. Zelfs was reeds eene proefpagina ter tafel. Doch toen deden zich financieele overwegingen gelden, die er bijna toe hadden geleid, dat van het plan tot de uitgave zou zijn afgezien.° De buitengewone stijging van papierprijzen en drukkers- bonen scheen een onoverkomelijk beletsel om een incourant werk als dit uit te geven. Gelukkig vond het Bestuur op zijn verzoek krachtige medewerking bij het Bestuur van het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap, dat zich bereid verklaarde een aantal exemplaren aan te koopen. Door 'dat besluit was de uitgave moge geworden en zoo kon de druk in November 1917 een aanvang-lijk nemen. Allerlei omstandigheden hebben den voortgang van het afdrukken vertraagd, doch thans zijn gelukkig alle bezwaren overwonnen en kan het boek het licht zien. Toen ons betreurd medelid Moes het initiatief tot het uitschrijven dezer prijsvraag nam, zal hij niet vermoed hebben dat het meer dan tien jaar zou duren eer het resultaat van zijn pogen gemeen goed zou worden gemaakt. Thans verschijnt deze bibliographie ook als eene hulde aan zijne nagedachtenis. Het Bestuur van het Genootschap Amstelodamum : AMSTERDAM, Dr. H. BRUGMANS, Voorzitter. i8 Maart 191g Dr. JOH. C. BREEN, Secretaris. INLEIDING Bij het verschijnen van deze beschrijvende naamlijst va.n reis- verhalen zijn enkele opmerkingen zeker niet overbodig. In de eerste plaats wel deze, dat ofschoon natuurlijk naar volledigheid is getracht, het niet te denken is, dat deze is bereikt. Ik hen er dan ook van overtuigd, dat na het verschijnen van dit boekje, menige belangrijke aanwijzing zal worden gegeven van vooral in mé- moires uit de achttiende eeuw verscholen reisverhalen, waarvan gebruik had kunnen worden gemaakt. Men zij er echter op bedacht, en dit is mijn tweede opmerking, dat in het programma van de prijsvraag verlangd werd een bibliographische naamlijst van reis waarvan de •berichtgever de door hem beschreven reis hee ft-verhalen, meegemaakt. Binnen deze gestelde grenzen blijvend komen be- schrijvingen door derden niet in aanmerking, evenmin de topo- graphische boeken van Guicciardini, Priorato e. d. Ook konden niet opgenomen worden reisgidsen als van Boussingault, Volkmann en Krebel en die welke onder een voor den zoeker naar eigenlijke reis titel verschenen, gelijk de Travels through-verhalen misleidenden Flanders, Holland, Germany, etc. by an English gentleman who resided many years in Holland, London 1693; de Voyages historiques de l'Europe, Amsterdam