Oświecona Polska
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Oświecona Polska Materiał składa się z sekcji: "Jak rozpoczęło się polskie oświecenie?", "Działalność Stanisława Augusta Poniatowskiego", "Obiady czwartkowe", "Edukacja", "Instytucje kulturalne oraz rozwój nauki i prawa w oświeconej Polsce", "Zadaniowo". Materiał zawiera 10 ilustracji (fotografii, obrazów, rysunków), 1 film, 10 ćwiczeń, w tym 2 interaktywne. Zawartość: obraz: Jan Matejko, Konstytucja 3 maja 1791 roku; ogólne informacje o oświeceniu w Europie i w Polsce; polecenie przypomnienia najważniejszych wydarzeń z historii Polski, które miały miejsce w drugiej połowie XVIII wieku. Zawartość: informacje o kształtowaniu się oświecenia w Polsce, chronologii epoki; tabela zawierająca porównanie czasów oświecenia w Europie i w Polsce; Zawartość: obraz: Jan Chrzciciel Lampi, Stanisław August Poniatowski, ostatni władca Rzeczypospolitej Obojga Narodów, król Polski i wielki książę litewski w latach 1764–1795; Dariusz Dybek, Dorota Heck, Agnieszka Kuniczuk‐Trzcinowicz, Małgorzata Łoboz "Podręczny słownik literatury polskiej" (fragment o Stanisławie Auguście Poniatowskim; dwa polecenia otwarte związane z rozumieniem tekstu; Zawartość: obraz: Mateusz Tokarski, Adam Naruszewicz; informacje o obiadach czwartkowych (uczestnicy, forma spotkań); Zawartość: współczesna fotografia przedstawiająca budynek, w którym mieściła się szkoła pijarów Collegium Nobilium; akwarela: Zygmunt Vogel, Widok pałacu Kadetów, dawniej Kazimierzowskiego; informacje o Collegium Nobilium i Szkole Rycerskiej (cele, uczniowie, nauczanie); dwa polecenia otwarte związane z tekstem (wskazywanie podobieństw, wyrażanie i uzasadnianie opinii). Zawartość: współczesna fotografia budynku, w którym mieściła się pierwsza polska biblioteka publiczna; pomnik Hugona Kołłątaja w parku Jordana w Krakowie; "Zabawy Przyjemne i Pożyteczne” - pierwsza strona czasopisma, Adam Naruszewicz; obraz: Franciszek Sobolewski, Stanisław Staszic; fotografia ok. 1900 roku przedstawiająca współczesną siedzibę Teatru Narodowego w Warszawie; informacje o bibliotece Załuskich, Komisji Edukacji Narodowej, gazetach wydawanych w oświeceniowej Polsce, polskim teatrze, Towarzystwie Przyjaciół Nauk i Konstytucji 3 maja; ćwiczenie interaktywne - wybór prawidłowych odpowiedzi; nagranie audio - Preambuła Konstytucji 3 maja; Zawartość: dwa polecenia otwarte związane z czasami oświecenia w Polsce (wyrażanie opinii i argumentowanie); opracowanie krzyżówki, której hasła i pytania powinny dotyczyć najważniejszych form działalności reformatorskiej w oświeceniu (zasób zawiera film instruktażowy dotyczący wykonania krzyżówki). Oświecona Polska Konstytucja 3 maja 1791 roku Jan Matejko, Konstytucja 3 maja 1791 roku, olej na płótnie, Zamek Królewski w Warszawie, domena publiczna Oświecenie to czas pojawienia się wspólnoty kulturowej, nieuznającej granic państwowych: językiem elit była francuszczyzna, czytano Woltera i wystawiano sztuki Moliera, modne stały się ogrody w stylu francuskim itd. Polska należała do krajów, w których oświeceniowe idee były bardzo widoczne, a mimo to polskie oświecenie wyróżnia się na tle innych. Dotyczy to nawet kwestii chronologii tego okresu. Już wiesz Na podstawie dowolnego źródła informacji przypomnij sobie najważniejsze wydarzenia z historii Polski, które miały miejsce w drugiej połowie XVIII wieku. Jak rozpoczęło się polskie oświecenie? Nie ma w naszych dziejach takiego wydarzenia (politycznego czy artystycznego), które należałoby uznać za datę początkową polskiego oświecenia. Już w latach 30. XVIII stulecia zaczęły się pojawiać nowinki z Zachodu, dotyczyły one głównie przemian w szkolnictwie. Za ich symbol można uznać założenie w 1740 roku w Warszawie Collegium Nobilium – szkoły, którą kierował Stanisław Konarski: przedstawiciel zakonu pijarów i zwolennik nowego sposobu nauczania. Datą niezwykle istotną jest rok 1764. Wtedy na tron Polski wstąpił ostatni król – Stanisław August Poniatowski. Zgromadził wokół siebie najważniejszych twórców i polityków sprzyjających ideom oświeceniowym. Miały one służyć poprawie Rzeczypospolitej. Nadzieja ostatecznie znikła w 1795 roku – wtedy Polska (po III rozbiorze) znikła z map Europy i zakończyły się czasy stanisławowskie. Według części historyków właśnie 1795 rok oznacza zakończenie epoki oświecenia. Większość uczonych uważa jednak, że wtedy zaczęła się ostatnia faza okresu. Zadaniem działaczy i twórców było już nie ratowanie ojczyzny, lecz zachowanie kultury nieistniejącego państwa. Za umowną datę końcową uznać można 1822 rok, zadebiutował wtedy największy pisarz polskiego romantyzmu – Adam Mickiewicz. Zaczęła się nowa epoka! Oświecenie polskie ma wiele cech wspólnych z tym, co można zaobserwować w innych krajach. Równocześnie jest jednak bardzo odmienne. Polska Europa Kolejne rozbiory Polski decydowały Żaden kraj europejski nie miał wtedy o wyborach tematycznych. podobnych doświadczeń politycznych. Polscy twórcy oświeceniowi działali na Europejscy twórcy oświeceniowi działali na rzecz wzmocnienia władzy centralnej. rzecz ograniczenia władzy centralnej. Polacy dążyli do ukrócenia anarchii, Europejczycy koncentrowali się na wynikającej głównie z poczynań zdobywaniu większych swobód magnaterii. społecznych. W literaturze polskiej główną rolę Kulturę oświeceniową tworzyli przede odegrali przedstawiciele kleru wszystkim przedstawiciele arystokracji katolickiego. i mieszczaństwa. Wśród polskich twórców nie było We Francji ważnym zjawiskiem był spór sporów co do wielkiego znaczenia „starożytników” z „nowożytnikami”. tradycji antycznej. Działalność Stanisława Augusta Poniatowskiego Dariusz Dybek, Dorota Heck, Agnieszka Kuniczuk-Trzcinowicz, “ Małgorzata Łoboz Podręczny słownik literatury polskiej Poniatowski Stanisław August – ostatni król Polski, mecenas sztuki, pamiętnikarz. […] Działalność polityczną oceniano różnie, choć zasadniczo negatywnie – należy przecież pamiętać o skomplikowanej sytuacji wewnętrznej i międzynarodowej, która ostatecznie sprawiła, że Polska Stanisław August Poniatowski, ostatni władca uległa za panowania Rzeczypospolitej Obojga Narodów, król Polski i wielki książę litewski w latach 1764–1795 Poniatowskiego trzem Jan Chrzciciel Lampi, Stanisław August Poniatowski, ostatni władca Rzeczypospolitej Obojga Narodów, król Polski i wielki rozbiorom: nie za wszystko książę litewski w latach 1764–1795, ok. 1788, olej na płótnie, można oskarżać ostatniego Ermitaż, domena publiczna króla, bo jego pozycja w państwie nie była silna. Udało mu się natomiast znacząco wpłynąć na kulturę Polski, mówi się wręcz o epoce stanisławowskiej. Umiejętnie pełnił rolę mecenasa sztuki (świadczą o tym Łazienki czy Zamek Królewski). Zainicjował wydawanie ważnego czasopisma kształtującego postawy rodaków, tj. „Monitora”, sprzyjał ukazywaniu się „Zabaw Przyjemnych i Pożytecznych”. To on spowodował, że klasycyzm stał się stylem dominującym i reprezentującym obóz ludzi oświeconych […]. Propagował zmiany w szkolnictwie (m.in. jezuickim i pijarskim). Opiekował się Teatrem Narodowym. Zgromadził wokół siebie zdolnych ludzi – do najbliższych współpracowników należał Adam Naruszewicz […]. Dzięki kontaktom [króla] z ambasadorem Rosji […] możliwe było uzyskanie zgody na powstanie Komisji Edukacji Narodowej w 1773. To on także organizował „obiady czwartkowe”, podczas których m.in. dyskutowano o sztuce, czytano utwory literackie […]. Choć na całościowej ocenie Poniatowskiego zaważyły nieszczęścia, jakie spadły na kraj za jego rządów (konfederacje, powstanie, rozbiory), to w sferze kultury odniósł sukces: patronował licznym przedsięwzięciom, umiał otoczyć się utalentowanymi twórcami. Ćwiczenie 1.1 Wskaż główną przyczynę krytycznej oceny panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego. Ćwiczenie 1.2 W jakiej dziedzinie zasłużył się Stanisław August Poniatowski? Odpowiedź uzasadnij. Obiady czwartkowe Obiady czwartkowe były spotkaniami urządzanymi przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Bywali na nich ważni artyści (nie tylko pisarze i nie tylko z Polski), by prezentować swoje dzieła, ale też rozmawiać o twórczości innych oraz o kwestiach politycznych i społecznych. Trwające po kilka godzin zebrania literacko‐naukowe można potraktować jako nieformalną instytucję kultury, kształtującą opinie elit. Cotygodniowe obiady odbywały się w latach 1770–1777, choć nie zawsze ich znaczenie kulturalne było równie istotne. Zdarzało się, że poziom intelektualny nie należał do najwyższych, co przyczyniało się do absencji Adam Naruszewicz wielu ważnych twórców. Bywali tam m.in. Mateusz Tokarski, Adam Naruszewicz, ok. 1791, olej na Adam Naruszewicz (zazwyczaj przewodniczył płótnie, Zamek Królewski w Warszawie, domena publiczna spotkaniom), Ignacy Krasicki, Stanisław Trembecki, Stanisław Konarski, bracia Jan i Jędrzej Śniadeccy. Podczas obiadów Krasicki po raz pierwszy zaprezentował poemat Myszeis i epos Wojna chocimska. Sporą część czytanych tam dzieł wydrukowało czasopismo „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne”. Edukacja Collegium Nobilium to szkoła, którą w 1740 roku założył Stanisław Konarski, przedstawiciel zakonu pijarów. Przeznaczona była dla szlachty, miała charakter elitarny. Konarski wprowadził nowoczesne metody nauczania, które nie polegały na mechanicznym zapamiętywaniu, lecz na dążeniu do zrozumienia. Starał się dawać wszechstronną wiedzę (języki obce, historia, prawo, geografia, wychowanie fizyczne, np. taniec) i kształtować obywatelską postawę swoich uczniów. Budynek, w którym mieściła się szkoła pijarów Collegium Nobilium. W 1765 roku powstała pierwsza szkoła Olekwarszawiak, Collegium Nobilium, licencja: CC BY-SA 3.0 kadetów, zwana Szkołą Rycerską. Założył ją król Stanisław August (przeznaczył