10116427.Pdf (4.588Mb)
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
BEYPAZARI HALK BİLGİSİ ÜRÜNLERİ HAKKINDA BİR İNCELEME Hüseyin UYSAL Yüksek Lisans Tezi Danışman: Yrd. Doç. Dr. İbrahim ÖZKAN Haziran, 2016 Afyonkarahisar T.C. AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI YÜKSEK LİSANS TEZİ BEYPAZARI HALK BİLGİSİ ÜRÜNLERİ HAKKINDA BİR İNCELEME Hazırlayan Hüseyin UYSAL Danışman Yrd. Doç. Dr. İbrahim ÖZKAN AFYONKARAHİSAR 2016 YEMİN METNİ Yüksek Lisans tezi olarak sunduğum “Beypazarı Halk Bilgisi Ürünleri Hakkında Bir İnceleme” adlı çalışmanın, tarafımdan bilimsel ahlak ve geleneklere aykırı düşecek bir yardıma başvurmaksızın yazıldığını ve yararlandığım eserlerin Kaynakça’da gösterilen eserlerden oluştuğunu, bunlara atıf yapılarak yararlanmış olduğumu belirtir ve bunu onurumla doğrularım. 23/06/2016 Hüseyin UYSAL İmza iii TEZ JÜRİSİ KARARI VE ENSTİTÜ MÜDÜRLÜĞÜ ONAYI JÜRİ ÜYELERİ İMZA Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. İbrahim ÖZKAN …………....... Jüri Üyeleri: ........................ ……………....... ........................ .……………....... ........................ ……………....... ........................ Türk Dili ve Edebiyatı anabilim dalı yüksek lisans öğrencisi Hüseyin UYSAL’ın, “Beypazarı Halk Bilgisi Ürünleri Hakkında Bir İnceleme” başlıklı tezi 24/06/2016 tarihinde, saat 15.00’da Lisansüstü Eğitim Öğretim ve Sınav Yönetmeliğinin ilgili maddeleri uyarınca, yukarıda isim ve imzaları bulunan jüri üyeleri tarafından değerlendirilerek kabul edilmiştir. Prof. Dr. Ahmet YARAMIŞ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü iv ÖZET BEYPAZARI HALK BİLGİSİ ÜRÜNLERİ HAKKINDA BİR İNCELEME Hüseyin UYSAL AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI Haziran, 2016 Danışman: Yrd. Doç. Dr. İbrahim ÖZKAN Bu çalışmada, Anadolu'nun önemli yerleşim yerlerinden ve ticaret merkezlerinden olan ve bu konumunu günümüzde turizm merkezi olarak sürdüren Beypazarı ilçesinin halk bilgisi ürünleri üzerinde durulmuştur. Bu çalışma, bir saha araştırmasıdır. Çalışmada ilk olarak, Beypazarı'nın tarihî, coğrafî, ekonomik özellikleri ele alınmıştır. Devam eden bölümlerde, sahadan derlediğimiz halk bilgisi ve halk edebiyatı ürünleri incelenmiştir. Anahtar Kelimler: Beypazarı, Halk Kültürü, Halk Edebiyatı, Geçiş Dönemleri, İnanışlar v ABSTRACT A REVİEW OF FOLKLORE PRODUCTS OF BEYPAZARI Hüseyin UYSAL AFYON KOCATEPE UNIVERSITY THE INSTITUTE OF SOCIAL SCIENCES DEPARTMENT OF TURKISH LANGUAGE AND LITERATURE June 2016 Advisor: Assistant Professor İbrahim ÖZKAN This study emphasizes the folkloric products of Beypazarı, which is one of the most significant settlements and trade centers of Anatolia and which still retains its place as to be an important trade center these days. This study is a field study. In the first sections of the study, it was dealt with the historical, geographical and economical features of Beypazarı. In the latter sections, the products of folklore and folk literature were analyzed. Key Words: Beypazarı, Folklore, Folk Literature, Transition Periods, Beliefs vi ÖN SÖZ Geçmişten bugüne önemli kültür merkezi olan Beypazarı’nın halkbilgisi ürünlerinin bilimsel metotlarla, sistematik bir şekilde incelenmesi hem kültürel birikimimize hem de Beypazarı folkloruna sağlayacağı katkı şüphesizdir. Tarihi İpek Yolu üzerinde yer alan Beypazarı, çok eski zamanlardan başlayarak, Anadolu’nun Müslümanlaşması ve Türkleşmesinden sonra da cazibe merkezlerinden biri olmayı devam ettirmiş bir yerleşim yeridir. “Beypazarı Halk Bilgisi Ürünleri Hakkında Bir İnceleme” adlı çalışmamızda, Beypazarı’nın tarihsel gelişiminin içinde geçmişte görülen ve devam etmekte olan halk bilgisi ürünlerinin derlenmesi çalışması yapılmıştır. Çalışmamız giriş ve 8 bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde tez ve tezin oluşturulması hakkında bilgiler verilmiş olup, tezin kapsamı, araştırma yerleri ve bu yerlerin özellikleri hakkında içerik bulunmaktadır. Birinci bölümde; Beypazarı’nın tarihsel gelişimi ve zaman içinde bu coğrafyada hüküm sürmüş uygarlıklara, Beypazarı’nda günümüzde bulunan köprü, han, hamam, cami, mescit gibi mimari yapılara yer verilmiştir. İkinci bölümde; “Halk Yaşantısı” başlığı altında yılın çeşitli dönemlerinde yapılan faaliyetleri, önemli dini günlerde yapılan etkinlikleri ve halkın giyim kuşamı hakkında açıklayıcı bilgilere yer verilmiştir. Üçüncü bölümde; Beypazarı’nda doğumdan ölüme, hayatın geçiş dönemleri adı verilen doğum, sünnet, askerlik, evlilik ve ölüm adetlerine yer verilmiş bu zaman dilimlerinde ortaya konulan halkbilgisi ürünleri aktarılmıştır. Dördüncü bölümde; insanların belirli günlerde veya durumlarda ortaya koydukları halk inanışlarına değinilmiştir. Beşinci bölümde; tıbbi imkânların yetersiz olduğu zaman dilimlerinde ve günümüzde insanların tecrübe yoluyla kazandıkları bilgileri sayesinde geliştirdikleri halk hekimliği ve baytarlığı konularına, halk oyunlarına, el sanatlarına, yeme, içme vii adetlerine, çocukların ve büyüklerin oyun ile eğlence anlayışlarına, halk takvimine yer verilmiştir. Altıncı bölümde ise, Beypazarı Halk Bilgisi Ürünlerinden Mensur Türler başlığı altında, Beypazarı’nda anlatılan masallara ve efsanelere yer verilmiştir. Efsanelerdeki motifler tespit edilmiş ve bu motiflerin hangi durumda ve ne şekilde karşımıza çıktığı belirlenmiştir. Yedinci bölümde, Beypazarı Halk Bilgisi Ürünlerinden Manzum Türler başlığı altında, anonim halk verimlerinden, nazım şeklinde söylenen ürünler araştırılmıştır. Bu bölümde mâni, ninni türkü ve ağıtlar incelenmiştir. Sekizinci bölümde, serbest türler adını veridğimiz nazım nesir karışık halde karşımıza çıkabilen bilmece, atasözü, deyim, alkış, kargış gibi halk verimlerine yer verilmiştir. Çalışmamızın sonunda kaynakçaya, kaynak kişilerin künyelerine, derleme çalışmalarında tespit edilip sözle izahı güç olan varlıkların somutlaştırılması için fotoğraflarına ve haritalara yer verilmiştir. Bir ülkede bulunan, yaşanan, dile getirilen halk ürünleri büyük çerçevede ülkenin kültür mozaiğini oluşturur. Bu bütünü oluşturan her desen, her renk ayrı bir özellik, ayrı bir önem taşımaktadır. Biz de bu noktada Anadolu’da her mekânın ayrı bir rengi, ayrı bir özelliği, ayrı bir önemi bulunduğunu biliyor ve bu unsurların zamana ve teknolojiye yenik düşmemesi gerektiğini düşünüyoruz. Bu sayede bu özelliklerin gelecek kuşaklara taşınmasının çok önemli olduğunu düşünüyoruz. Bu fikirden hareketle ele aldığımız Beypazarı kültürünün özelliklerini, unsurlarını icra yerleri ve zamanlarıyla birlikte ortaya koyduğumuz bu çalışma ile Beypazarı halk bilim ürünlerinin geleceğe taşınmasını hedefliyoruz. Çalışmamızın planlama, derleme ve analiz-sentez-değerlendirme aşamalarında bizden yardımlarını esirgemeyen tez danışmanım, değerli hocam, Yrd. Doç. Dr. İbrahim Özkan’a, derleme çalışmalarında yardımcı olan Vedat Şimşek ve Ayhan Günenç’e, derleme aşamasında belge ve bilgileriyle destek olan İbrahim viii Demir’e, yardımlarını esirgemeyen Mehmet İhsan Okyay’a ve bu süreçte en büyük destekçim sevgili eşime sonsuz şükranlarımı sunarım. Hüseyin UYSAL Afyonkarahisar 2016 ix İÇİNDEKİLER Sayfa YEMİN METNİ .................................................................................................................... iii TEZ JÜRİSİ KARARI VE ENSTİTÜ MÜDÜRLÜĞÜ ONAYI ...................................... iv ÖZET ...................................................................................................................................... v ABSTRACT ........................................................................................................................... vi ÖN SÖZ ................................................................................................................................ vii KISALTMALAR DİZİNİ ................................................................................................. xvii GİRİŞ ...................................................................................................................................... 1 BİRİNCİ BÖLÜM BEYPAZARI TARİHİ HAKKINDA GENEL BİLGİLER 1. BEYPAZARI 1.1. BEYPAZARI TARİHİ ...................................................................................... 3 1.1.1. Beypazarı Adı .................................................................................... 3 1.1.2. Erken Dönemde Beypazarı ............................................................... 4 1.1.3. Selçuklular Döneminde Beypazarı .................................................. 5 1.1.4. Osmanlılar Zamanında Beypazarı .................................................. 6 1.1.5. Seyahatnâmelerde Beypazarı ........................................................... 7 1.1.5. Beypazarı’nın Coğrafî, Ekonomik ve Nüfus Özellikleri .............. 13 x 1.2. BEYPAZARI’NDA MİMARÎ YAPI ............................................................. 14 1.2.1. Köprüler ........................................................................................... 14 1.2.2. Camiler ............................................................................................. 15 1.2.3. Türbeler ............................................................................................ 19 1.2.4. Han ve Hamamlar ........................................................................... 24 1.2.5. Çeşmeler ........................................................................................... 27 İKİNCİ BÖLÜM HALK YAŞANTISI 1. BEYPAZARI’NDA HALK YAŞANTISI.................................................................. 32 1.1. BEYPAZARI’NDA SOSYAL YAŞAM ................................................................... 32 1.1.1. Evde Yaşam ve Ev Yapısı .....................................................................