Cape Traditional Singers & iGugu Le Kapa INHOUD INFO CONTENT WOE 17.6 WED 17.6 CREDITS 02 aanvang starting time CAPE TRADITIONAL SINGERS 03 20:00 8 pm

IGUGU LE KAPA 08 locatie venue Koninklijk Theater Carré LIEDTEKSTEN SONG TEXTS 14 duur running time 2 uur 15 minuten, inclusief een pauze HOLLAND FESTIVAL 2015 59 2 hours 15 minutes, including one interval

WORD VRIEND taal language BECOME A FRIEND 62 Nederlandse boventiteling with Dutch surtitles COLOFON COLOPHON 64 inleiding introduction 19:15 7:15 pm met with Anwar Gambeno, Phumelele Tsewu

1 Qhashu Qhashu - Strauss (Die Fledermaus) CREDITS PROGRAMMA (soloists: Amanda Meke, Zukiswa Tsewu & PROGRAMME Thamsanqa Lamani) CAPE TRADITIONAL SINGERS IGUGU LE KAPA PAUZE INTERVAL muzikale leiding musical direction muzikale leiding musical direction Cape Traditional Singers Cape Traditional Singers Anwar Gambeno Phumelele Tsewu Daar kom die Alibama Nuwe jaar medley (Ghoema liedjie) (Kaapmaleis Afrikaans volkslied Die koeke (Moppie) coordinator coördinator iGugu le Kapa coordinator Cape Malay Afrikaans Folksong) Bloemstraat (word gezongen als sung as Muneeb Gambeno iGugu le Kapa Die Polka dans (Ghoema liedjie) Boomstraat) (Ghoema liedjie) Zukiswa Tsewu Rosa (Nederlandse lied Dutch song) Sy het geloof in my (ballad) frontzang lead singers Oom Jakkals (Ghoema liedjie) (Zij gelooft in mij - André Hazes) Mustapha Adams, Anwar Gambeno, sopranen sopranos Al is ons Prinsie nog so klein (Nederlands Die Son die skinne koerant (Moppie) Muneeb Gambeno, Marcelino Maurice Amanda Zoleka Meke*, Zukiswa Zelpha volkslied Dutch folksong) Die Boude (Moppie) Jacobs, Jonathan Andre Lombard, Tsewu*, Nokuthula Alzena Sidambe*, Ag Rosa Lem (Nederlandse lied Dutch Beeste Poote (Ghoema liedjie) Mogamat Ismial Majiet Busiswa Priscilla Ndlebe*, Phumeza song) Ma ek wil die Oxford dra (Ghoema liedjie) Dlayedwa*, Busisiwe Somi Die patertjie (Nederlands volkslied Dutch zang vocals folksong) Cape Traditional Singers & iGugu le Kapa Durell Daniel Africa, Faried Morrison alten altos Die Toyi-Toyi (Moppie) Meadowlands Nicholaas Arendolf, Jageja Davids, Ntombelanga Ndlovu, Fezeka Vuyelwa Ek trog daar seer laas Nederlandse lied Pata-Pata Irufaan Kamaldien, Peter Jacob Skunana, Danielle Speckman*, Makaziwe Dutch song) Piet Hein (Dutch folksong) Gambeno, Gavin Van der Berg, Mogamat Msuthu, Viwe Lorraine Magopeni, Baie Teramakasi (Ghoema liedjie) Sedick Manuel, Riedwaan Solomons, Makaziswe Msuthu, Sandiswa Juliet Cassiem Woodman, James Jacobs, Sodayise iGugu le Kapa Cheslyn Samuel Lombard Emv’ekhaya abazali bayalila tenoren tenors traditional, in Bb musici musicians Bathandwa Gubesa, Nkululeko Lenin Plea for Africa - John Knox Bokwe Ismail Adams, gitaar guitar Ndziba*, Xolisile Jeffrey Yali, Zukisa solisten soloists: Nokuthula Sidambe & Frank William Hendricks, gitaar guitar Nyaba, Litha John Jali*, Mbundu Loyiso Danielle Speckman) Mogamat Yusuf Petersen, gitaar guitar Heimwee - J.R.L Bruggen, S. Le Roux Mogamat Adeeb Majiet, ghoema drums bassen basses Marais (solisten soloists: Zukiswa Tsewu, Melvyn Edward Matthews, percussie Phelo Ray Nodlayiya, Sibulele Sibeko, Busiswa Ndlebe & Amanda Meke) percussions Sikampula Thamsanqa Emlanjeni (volkslied folksong) Clive Samuels, basgitaar bass guitar Ruri Ruri - Mothuba Ridhwaan Trompeter, banjo baritons baritones Mankanisi - J.P. Mohapeloa Paul Malgas, Lubabalo Mbili Hambani Madoda - Folk Song Della - M.M. Moerane *solisten soloists Unongqawuse (traditional) Ihele - S.B.P. Mnomiya (solist soloist: Litha met speciale dank aan Jali) with special thanks to Askwazi Kuhamba (traditional) Professor Denis-Constant Martin, Back Of The Moon - Matshikiza (solist Josephine Markovits soloist: Busiswa Ndlebe & Phumeza Dlayedwa) 2 3 stemmige harmonisaties componeren. get the best out of the singers he trains CAPE CAPE Hij weet het beste te halen uit de zangers (sometimes from a very young age) and die hij opleidt – soms al vanaf heel jonge how to attract highly talented soloists,

TRADITIONAL TRADITIONAL leeftijd – en solisten van grote kwaliteit both for the moppies and the nederland- SINGERS aan zich te binden, of het nu gaat om de sliedjies. Anwar Gambeno is also very SINGERS moppies of de nederlandsliedjies. Anwar involved in the community; his choir is a Gambeno is ook zeer betrokken bij zijn safe haven for kids who want to avoid De Cape Traditional Singers zijn opgericht Anwar Gambeno founded the Cape gemeenschap: zijn koor is een veilige drugs and gangs, and he participates in door Anwar Gambeno met de bedoeling Traditional Singers with the idea of per- haven voor jongeren die drugs en bendes various charitable activities. As an ‘ama- het kenmerkende koorrepertoire van forming both types of choral repertoire willen vermijden, en hij neemt deel aan teur’ musician in all senses of the word, he Kaapstad te laten horen: enerzijds typically heard in Cape Town: on the one verschillende liefdadigheidsactiviteiten. does not reject modernization but does de liederen die de zogenoemde hand, the songs that the Klopse (Afri- Als ‘amateurmusicus’ in alle betekenissen try to preserve the strongest elements of Klopse (Kaaps-Afrikaans voor ‘clubs‘ kaans for ‘clubs’ or ‘societies’) sing during van het woord wijst hij in zijn concept mo- what he calls ‘the tradition’. of ‘verenigingen’) zingen tijdens de their traditional procession on Tweede dernisering niet af, maar streeft hij er wel traditionele optocht op ‘Tweede Nuwe Nuwe jaar (second New Year’s Day, on naar de sterkste elementen te bewaren jaar’ (2 januari), en anderzijds de 2 January), and on the other hand, the van wat hij ‘de traditie’ noemt. gezangen van de Malay Choirs die hun songs of the Malay Choirs, who hold their concoursen houden meteen na die van contests immediately after the Klopse INTERVIEW de Klopse. festival. WITH ANWAR Twee liedgenres zijn bij uitstek kenmer- Two genres of songs are especially char- kend voor de Kaap: de moppies en de acteristic for the Cape: moppies and GAMBENO nederlandsliedjies. Moppies zijn liedjes in nederlandsliedjies. Set to an amalgam INTERVIEW MET het Afrikaans met komische teksten op of melodies, moppies are songs in Afri- ANWAR The Cape Traditional Singers were found- een amalgaam van melodieën en een kaans (South African Dutch) with comical ed by Anwar Gambeno in 1981 as The solist die met vrolijke humor en gebaren lyrics and a soloist who emphasizes or GAMBENO Tulips, under which name they participate het verhaal onderstreept of aanvult. embellishes the story with merry humour in the contests of the Malay Choirs every

Nederlandsliedjies worden vooral gezon- and gestures. The nederlandsliedjies are Anwar Gambeno richtte in 1981 The Tulips year and sing at community festivals. gen door de Malay Choirs. De oorspron- mainly sung by the Malay Choirs. A solo- op, die elk jaar meedoen aan de concour- Outside South Africa, they use the name kelijk Nederlandse melodieën en teksten ist interprets and transforms the original sen van de Malay Choirs. Het koor zingt ‘Cape Traditional Singers’. Gambeno has worden getransformeerd door de inter- Dutch melodies and lyrics, ‘passing on’ ook op gemeenschapsfeesten, en buiten been artistic director and ‘captain’ of pretatie van de solist, die met een ver- subtle embellishments to the choir with a Zuid-Afrika treedt het op onder de naam several Kaapse Klopse. fijnde techniek zijn subtiele versieringen sophisticated vocal technique. The result Cape Traditional Singers. Gambeno was ‘doorgeeft’ aan het koor. Het resultaat is is a surprising contrast between the choir, artistiek leider en ‘kapitein’ van meerdere ‘I was born in Harfield, a suburb in the een verrassend contrast tussen de solist with its Western tonal harmony, and the Kaapse Klopse. southern part of Cape Town. It was an die de Arabische wereld en het Oosten soloist, who evokes the Arab world and enclave in Claremont with a fairly mixed oproept, en het koor met zijn westerse the East. ‘Ik ben geboren in Harfield, een zuide- population – my neighbours were white. tonale harmonie. lijke voorstad van Kaapstad. Het is een My family wasn’t rich; my father was a Anwar Gambeno is a singer and the ar- enclave in Claremont met een tamelijk fisherman, my mother a seamstress. There Anwar Gambeno is zanger en artistiek tistic director of several Malay Choirs and gemêleerde bevolking – mijn buren waren were eight of us kids and my parents had leider van meerdere Malay Choirs en de Klopse. Like almost all South African choir blanken. Mijn familie was niet rijk: mijn to work hard to pay for our schooling. Klopse. Net als vrijwel alle Zuid-Afrikaan- leaders, he cannot read or write music, vader was visser, mijn moeder naaister. After I graduated from high school, I got se koorleiders kan hij geen notenschrift but nonetheless he is perfectly able to We waren met acht kinderen en mijn ou- married and started working. Harfield lezen of schrijven, maar niettemin perfect compose melodies and three- or four-part ders hebben hard moeten werken om ons was one of the first districts where the uit zijn hoofd melodieën en drie- of vier- harmonies in his head. He knows how to te laten leren. Ik ben naar school geweest Group Areas Act was enforced – the law

4 5 tot aan mijn eindexamen, daarna ben ik that made it possible to allocate a par- getrouwd en aan het werk gegaan. Har- ticular urban area exclusively to a specific field was een van de eerste wijken waar ‘racial’ group. Because we were consid- de Group Areas Act wet werd toegepast ered ‘coloureds’, we had to move several – de wet die het mogelijk maakt een times. That was very upsetting, we were bepaald stedelijk gebied exclusief toe te separated from our family, our neigh- wijzen aan een specifieke ‘raciale’ groep. bours, our friends. The Klopse also fell Omdat wij als coloureds (gekleurden) wer- apart because of that, even though they den aangemerkt, hebben we meermalen had been very active in Harfield. moeten verhuizen. Dat was heel verdrie- For us, all of this was even more absurd tig, omdat we gescheiden werden van because my father was born in Sicily, in onze familie, onze buren, onze vrienden. Palermo, but as a fisherman on the Cape, Ook de Klopse vielen daardoor uit elkaar, he suddenly was ‘coloured’. My mother is terwijl die heel actief waren in Harfield. of Danish-Portuguese extraction. Both of Voor ons was dit allemaal zelfs nog ab- them had very light skin. He was Catho- surder omdat mijn vader geboren was op lic, but not a practicing one; she was a Sicilië, in Palermo, maar als visser op de Jehovah’s Witness and had outspoken Kaap opeens coloured was. Mijn moeder views about religion. This created painful is van Deens-Portugese afkomst. Allebei tensions in the family. I converted to Is- hadden ze een zeer lichte huid. Hij was lam at the age of 17, because my friends

CAPE TRADITIONAL SINGERS © VIINCENT PONTET katholiek maar niet praktiserend; zij was were Muslims, because the girl who would Jehovagetuige en had uitgesproken op- later become my wife was a Muslim, and vattingen over religie. Dat gaf pijnlijke because I saw how loving my girlfriend’s spanningen in het gezin. Ikzelf heb me family was. In the same way, my first lan- op mijn 17e tot de Islam bekeerd, omdat guage was English and I learned Cape mijn vrienden moslim waren, omdat het Afrikaans later on. meisje dat mijn echtgenote zou worden My father was also a musician. He played altijd al moslim was geweest, en omdat ik violin, guitar and percussion in langarm zag hoe liefdevol het gezin van een van dance orchestras – ‘langarm’ is the Afri- mijn vrienden was. Op dezelfde manier kaner version of ballroom dancing – and was mijn eerste taal het Engels en heb ik in Christmas Bands. These are the church het Kaaps-Afrikaans pas later geleerd. brass bands of the coloureds. Mijn vader was ook muzikant. Hij speelde I was eight when started singing in the viool, gitaar en slagwerk in langarm- Klopse, in the category ‘Juvenile Senti- dansorkesten – langarm is de Afrikaanse mental’. When I was around 17 or 18, in the variant van stijldansen – en in Christmas early 60s, I put together a little band that Bands. Dat zijn kerkelijke blaasorkesten played English pop music, but I quickly van coloureds. Ik was acht toen ik begon went back to the Klopse and the Malay te zingen bij de Klopse, in de categorie Choirs. I spent 12 years in one of the best Juvenile sentimental. Toen ik 17 of 18 jaar of them, the ‘Jonge Studente’, where I was, in het begin van de jaren ’60, heb ik learned all the finesses of singing and een bandje geformeerd dat Engelse pop- harmonization. Then I decided to set up muziek speelde, maar ik was al snel weer my own choir, The Tulips. I can’t read or terug bij de Klopse en de Malay Choirs. write music, but I have good ears. I can

6© UTE LANGKAFEL IGUGU LE KAPA © VIINCENT PONTET 7 Twaalf jaar heb ik doorgebracht bij een make up or put together a melody myself brengen dat dit niet waar was. In Oom van de beste daarvan, de Jonge based on what I hear on the radio or on Jakkals bijvoorbeeld, want waar gaat IGUGU(formerly called FezekaLE KAPA Youth Choir) Studente, waar ik alle finesses heb ge- CDs that I come across. Corsican polyph- dat over? Over een blanke boer die een leerd van het zingen en harmonisatie. ony, Breton shanties or whatever, I take khoikhoi vrouw zwanger maakt en het The choir founded by Phume Tsewu Toen besloot ik mijn eigen koor op te rich- my inspiration from everywhere. I can also kind naar Batavia stuurt. De boodschap keeps up a tradition that goes back to ten, The Tulips. Ik kan geen noten lezen en make a three- or four-part arrangement van de moppies was dat onze geschiede- the beginning of the 19th century. In 1824, schrijven, maar ik heb goeie oren. Ik kan for a choir. I compose, I arrange, I harmo- nis tragisch is, maar ze vertelden dat met emissaries from the Glasgow Missionary zelf een melodie maken of samenstel- nize in my head. Through the choir, I can humor. Het is deze orale traditie die onze Society founded a missionary in Lovedale len op basis van wat ik hoor op de radio educate young people, encourage them voorouders ons hebben nagelaten, en die (situated in the current province of East of op cd’s die ik tegenkom. Ik kan me to develop themselves by putting them in wij overdragen aan de jongeren van nu.’ Cape). In 1841, they opened a school there daarbij net zo goed laten inspireren door contact with experienced singers. for African boys and girls. Music, including Corsicaanse polyfonie als door Bretonse These kids mainly come from the less Gregorian chants, was an integral part of zeemansliederen. Ik kan ook een drie- of fortunate areas. Through singing, we can their education. Very soon, the students vierstemmige zetting maken voor een teach them discipline and they get the were giving a specific colour to the hymns koor. Ik componeer, ik arrangeer, ik har- feeling they are part of South Africa. This (voorheenIGUGU Fezeka LE Youth KAPA Choir) they were learning: they combined the moniseer uit mijn hoofd. Via het koor kan not only gives them pleasure but also European four-part choral polyphony with ik jongeren vormen, bevorderen dat ze convinces them that they are worth some- Het koor dat Phume Tsewu formeerde is cyclical responsorial structures and un- zich ontwikkelen in het contact met erva- thing. And they spread that conviction in de voortzetting van een geschiedenis die derpinned the whole with rhythmic figures ren zangers. their own surroundings, in the townships teruggaat tot het begin van de 19e eeuw. derived from African singing. Die jongeren komen vooral uit de min- where people often have low self-esteem In 1824 richtten de zendelingen van de This transformation of European hymno- der bedeelde milieus. Via het zingen because of all the unemployment, the Glasgow Missionary Society een missie- dy would later be given permanent form kunnen we ze discipline bijbrengen en poor living conditions and the drugs. post op in Lovedale (gelegen in de huidi- by composers who had been educated krijgen ze het gevoel bij Zuid-Afrika te We are continuing a tradition in a manner ge provincie Oost-Kaap). In 1841 openden at Lovedale and other institutes, such as horen. Zo ontlenen ze er niet alleen ple- that is open and constantly evolving, be- ze daar een opleidingsinstituut voor Afri- the Ohlange Institute in Natal. John Knox zier aan, maar ook de overtuiging dat cause without tradition, without culture, kaanse jongens en meisjes. Muziek, ook Bokwe, Reuben Caluza, Enoch Sontonga ze iets waard zijn. En dat dragen ze dan you can’t be a community. Through this het zingen van gregoriaans, was integraal and Tiyo Soga not only composed Chris- ook uit in hun omgeving, in de townships tradition, we were able to break apart- onderdeel van het onderwijs. Al heel snel tian songs, but also songs about the fate waar mensen met al die werkeloosheid, heid by accusing it in veiled terms. During gaven de leerlingen een specifieke kleur of the peoples of Africa. Nkosi Sikelel’ iAf- de slechte levensomstandigheden en de the years of struggle, we tried to gain aan de hymnes die ze leerden: ze combi- rika by Enoch Sontonga is one of the most drugs vaak een laag zelfbeeld hebben. recognition for our culture, while the au- neerden de Europese vierstemmige koor- famous examples of this. Following in the Wij zetten een traditie voort op een ma- thorities tried to manipulate it and uphold partijen met cyclische responsoriale struc- footsteps of this first generation, other nier die open en in ontwikkeling is, want the myth of the ‘jolly hotnot’, the sup- turen, en legden daaronder een basis van composers – such as Joshua Pulumo Mo- zonder traditie, zonder cultuur, kun je pressed person happy with the way things ritmische figuren ontleend aan Afrikaanse hapeloa, Michael Moerane, Mzilikazi Khu- daar geen gemeenschap zijn. Via die tra- are. But through our songs, we wanted zang. Die transformatie van de Europese malo and B.P.J. Tyamzashe – also added ditie konden we de apartheid doorbreken to get the message across that this was hymnodie zou later vaste vorm krijgen to the repertoire of African choirs, with door die in bedekte termen aan te kla- not true. What is Oom Jakkals about, for bij componisten die waren opgeleid op the new church songs proving susceptible gen. Tijdens de jaren van strijd probeer- example? About a white farmer who gets Lovedale en andere instituten, zoals het to the influence of Afro-American gospel den we erkenning te krijgen voor onze a khoikhoi woman pregnant and sends Ohlange Institute van Natal. John Knox singing as well. cultuur, maar de autoriteiten probeerden the baby to Batavia. The message of the Bokwe, Reuben Caluza, Enoch Sontonga die zo te manipuleren dat de mythe van moppies was that our history is tragic, but en Tiyo Soga componeerden christelijke Phume Tsewu, English teacher and dep- de jolly hotnot in stand bleef: de vrolijke they told it with humour. This is the oral gezangen, maar ook liederen over wat uty principal at his school, uses choral Hottentot, de onderdrukte die tevreden is tradition that was handed down to us by de Afrikanen is aangedaan. Nkosi Sikelel’ singing to improve musical education. met zijn omstandigheden. Maar via onze our forefathers, which we are passing on iAfrika van Enoch Sontonga is daarvan With his passion, open-mindedness and liederen wilden we de boodschap over- to the young generation.’ het bekendste voorbeeld. In navolging musical knowledge, he has discovered

8 9 van deze eerste generatie voedden ook exceptional voices amongst the children den ontdekt, is een aantal toegelaten teaching credentials for English and andere componisten – zoals Joshua of extremely poor people, and many of tot de Opera School van de University of History. At the same time, I enrolled at Pulumo Mohapeloa, Michael Moerane, these children have been able to go on Cape Town, en enkelen van hen zetten nu the University of South Africa (UNISA) to Mzilikazi Khumalo en B.P.J. Tyamzashe – to study music. Generation after gen- de eerste schreden in hun professionele study music theory. By that time, in fact, het repertoire van de Afrikaanse koren, eration of singers have been trained by carrière. In 2014 veranderde het koor zijn I already had a lot of experience as a waarbij de nieuwe kerkelijke liederen him in various repertoires, ranging from naam in iGugu Le Kapa (Trots van Kaap- choir singer, because it has always been vervolgens ook vatbaar bleken voor de works by African composers and tra- stad). part of my life. In Grahamstown, I sang invloed van Afro-Amerikaanse gospel. ditional melodies to the moppies from with the Abancedisi choir and became its Phume Tsewu, docent Engels en conrector Cape Town’s New Year festivities. With assistant conductor at the age of 16. At van zijn middelbare school, gebruikt koor- their high quality and versatility, his choirs the University of the Western Cape, I also zang om het muziekonderwijs te verbete- have won many awards, and competed in conducted a student choir, the Creative ren. Met zijn passie, openheid van geest numerous regional and national compe- INTERVIEW MET Arts Choir, which performed at numerous en muzikale bagage heeft hij bijzondere titions. At every primary and secondary PHUME TSEWU official ceremonies. For instance, we sang stemmen ontdekt onder de kinderen van school where he has taught, he has put when Nelson Mandela and Oliver Tambo extreem arme mensen, en veel van die together a choir, like the one for instance ‘Ik ben geboren in Grahamstown, een received an honorary doctorate from the kinderen hebben vervolgens een muziek- at Fezeka High School in Gugulethu (Cape dorpje in de provincie Oost-Kaap. Mijn university. After I got my degree, I started studie kunnen doen. Town). After becoming deputy principal of ouders waren dol op zingen. Ik ging naar teaching at the Hlengisa primary school Generatie na generatie vormt hij zangers the secondary school in Philippi (another school in Grahamstown tot aan mijn in Nyanga, where I conducted the Sen- in uiteenlopend repertoire: werken van culturally disadvantaged district of Cape eindexamen en daarna, in 1989, ging ik in ior Choir. A year later, I got a job at the Afrikaanse componisten, traditionele Town) he set up a choir there too, while Kaapstad studeren aan de University ​of Fezeka High School in Gugulethu, which is melodieën, of moppies van de Kaapse at the same time forming an extremely the Western Cape waar ik onderwijsbe- where the story of the Fezeka Youth Choir nieuwjaarsfeesten. Met het hoge niveau high-quality vocal ensemble consisting voegdheden behaalde voor Engels en Ge- actually started. Nowadays I work at a en hun veelzijdigheid hebben zijn koren of ex-students from Fezeka: the Fezeka schiedenis. Tegelijkertijd schreef ik me in different high school, in the Philippi dis- vele prijzen behaald in talloze regionale Youth Choir. A number of young people aan de University of South Africa (UNISA) trict, where I am deputy principal. I have en nationale concoursen. who discovered singing in Phume Tsewu’s voor muziektheorie. In feite had ik al heel put together a new choir there, but I also choirs have enrolled at the Opera School wat ervaring als koorzanger, want dat is still work with the former choir members Naast zijn studie Engels en zijn docent- of the University of Cape Town, and some altijd deel van mijn leven geweest. In Gra- from Fezeka. schap volgde Phume Tsewu vanuit zijn of them have now taken their first steps hamstown zong ik bij het koor Abancedisi, passie voor koorzang de schriftelijke cur- in their professional careers. In 2014, the waarvan ik op mijn 16e assistentdirigent When I was at Fezeka, I set up a choir sussen muziektheorie en muziekpraktijk choir changed its name to iGugu Le Kapa werd. Aan de University ​of the Western of about 80 students, some of whom van de University of South Africa (UNISA). (Pride of Cape Town). Cape was ik ook nog dirigent van een couldn’t sing at all at first. I made them Op alle basisscholen en middelbare studentenkoor, het Creative Arts Choir, work hard. I gave them challenges and scholen waar hij lesgaf richtte hij een dat talloze officiële plechtigheden opluis- had them sing difficult pieces. And we koor op, bijvoorbeeld aan de Fezeka High terde. We hebben bijvoorbeeld gezongen won contests, first at the local level and School van Gugulethu (Kaapstad). Nadat toen Nelson Mandela en Oliver Tambo then at the national level. Now we can hij conrector was geworden van de mid- INTERVIEW WITH een eredoctoraat kregen van deze uni- sing anything, from arranged traditional delbare school van Philippi (een andere versiteit. Toen ik eenmaal mijn diploma’s melodies to classical European music, achterstandswijk van Kaapstad) richtte PHUME TSEWU op zak had, ben ik gaan lesgeven op de including parts of operas. We have sung hij ook daar een koor op, terwijl hij in ‘I was born in Grahamstown, a village in Hlengisa basisschool in Nyanga, waar with high school orchestras from white diezelfde periode een vocaal ensemble the province of East Cape. My parents ik het Senior Choir dirigeerde. Een jaar districts where they couldn’t believe that vormde van zeer hoog niveau bestaande were crazy about singing. I graduated later kreeg ik een baan aan de Fezeka children from the townships could reach uit ex-leerlingen van Fezeka: het Fezeka from high school in Grahamstown in 1989, middelbare school in Gugulethu, waar de the same level as they could. Thirty mem- Youth Choir. Van de jongeren die in de and after that studied at the University geschiedenis van het Fezeka Youth Choir bers of the Fezeka High School Choir sang koren van Phume Tsewu het zingen had- of the Western Cape, where I earned eigenlijk begonnen is. Tegenwoordig werk in the Cape Town Opera Chorus during

10 11 ik aan een andere middelbare school, in the performance of the Mandela Trilogy jullie hebben geen enkel excuus om niet ate circumstances that enable these kids de wijk Philippi, waar ik conrector ben. Ik (libretto and dialogue by Michael Wil- te proberen daar een beetje van te leren.’ to develop themselves and – for some of heb daar een nieuw koor opgericht, maar liams, music by Allan Stephenson, Mike En ze hebben er enorm van genoten. them – to become professional singers.’ ik werk ook nog steeds met de ex-koorle- Campbell and Peter Louis van Dijk) in 2011, den van Fezeka. with the Cape Philharmonic Orchestra. Vanuit een meer algemeen gezichtspunt By Denis-Constant Martin, translated from the Dutch We love to sing, including Afrikaner beschouw ik muziek als een instrument by Jane Bemont In Fezeka heb ik indertijd het koor opge- ballads and the melodies of the Malay om jongeren zelfvertrouwen te geven. De richt met ongeveer tachtig leerlingen, Choirs. To my mind, you can’t live in the omgeving waarin zij leven trekt ze naar waarvan enkelen aanvankelijk helemaal West Cape – where Afrikaans is one of the beneden, naar een punt dat u zich niet niet konden zingen. Ik heb ze hard laten main languages – without teaching chil- kunt voorstellen. In elke straat van de werken. Ik heb ze voor uitdagingen ge- dren that you have to try to communicate wijken waar zij wonen is wel iemand die steld en ze moeilijke stukken laten zingen. with people who speak those other lan- drugs verkoopt of ander gevaarlijk spul. En we hebben concoursen gewonnen, op guages. I took the choir members to the Wat ze om zich heen zien, ook bij hun fa- lokaal niveau, en vervolgens op nationaal Kaapse Klopse and Malay Choirs contests milie, sterkt ze allemaal in de overtuiging niveau. We kunnen nu alles zingen: van and I told them, ‘Listen, we live in Cape dat ze nooit kunnen slagen in het leven. gearrangeerde traditionele melodieën tot Town, where the Kaapse Klopse and Ma- Maar zingen in een koor, iets doen waar- klassieke Europese muziek, inclusief delen lay Choirs are part of life, and you have door ze opgemerkt worden, iets waardoor uit opera’s. We hebben gezongen met or- no excuse not to try learning something mensen voor ze applaudisseren, dat ver- kesten van middelbare scholen uit blanke about it.’ And they enjoyed it immensely.’ andert hun leven. Zeker omdat dat niet wijken, die niet konden geloven dat kin- From a more general standpoint, I consid- enkel gebeurt in Gugulethu, maar ook deren uit de townships eenzelfde niveau er music a tool that gives kids self-confi- op nationaal niveau. Ze winnen koorcon- als zij konden bereiken. Van de leden van dence. The environment in which they live coursen, ze zingen ter ere van belangrijke het Fezeka High School Choir hebben er pulls them down to a point you cannot im- mensen, bij huwelijken van notabelen, dertig meegezongen in het operakoor agine. And on every street in their neigh- ze begeleiden bekende musici. En nu, nu van Kaapstad bij de uitvoering van de bourhoods, somebody is dealing drugs worden ze uitgenodigd in het buitenland. Trilogie Mandela (libretto en dialogen van or other dangerous stuff. What they see Het is hun werk en hun talent dat hun Michael Williams, muziek van Allan Step- around them, including in their families, deze erkenning heeft opgeleverd. Enke- henson, Mike Campbell en Peter Louis van strengthens them in their conviction that len van hen volgen nu cursussen bij de Dijk) in 2011, met het Cape Philharmonic they will never be able to make anything Opera School van de University of Cape Orchestra. out of their lives. But singing in a choir, Town. Met dit koor heb ik geprobeerd de doing something that gets them noticed, voorwaarden te scheppen die deze jon- Wij houden van zingen, met inbegrip van something that causes people to applaud geren in staat stellen zich te ontwikkelen Afrikaanse balladen en de melodieën van them – that changes their lives. Especially en – voor enkelen – beroepszangers te de Malay Choirs. Naar mijn idee kun je because it doesn’t just happen in Gugu- worden.’ niet in de West-Kaap wonen – waar het lethu, but also at the national level. They Afrikaans een van de dominante talen win choir contests, they sing for important door Denis-Constant Martin, vertaald uit het is – zonder de kinderen te leren dat je people, at the weddings of dignitaries, Frans door Margriet Agricola verbinding moet zoeken met mensen die they accompany famous musicians. And andere talen spreken. Ik heb de koorle- now they have been invited abroad. den meegenomen naar de concoursen Their work and their talent are what have van Kaapse Klopse en Malay Choirs en ik brought them this recognition. Some heb ze voorgehouden: ‘Luister, wij leven of them are now taking courses at the in Kaapstad waar de Klopse en de Malay Opera School of the University of Cape Choirs onderdeel zijn van het leven, en Town. With this choir, I have tried to cre-

12 13 Het tweede deel heeft betrek- Confederacy of the United LIEDTEKSTEN LYRICS king op de aankomst van een States of America (the South), schip over de Berg (een rivier which in 1863 came to the CAPE TRADITIONAL SINGERS die stroomt in het noorden Cape during the American van de Kaap) dat als lading Civil War and is said to have Daar kom die Alibama Daar komt de Alabama There comes the Alabama het riet vervoert dat gebruikt been hijacked from the North. werd voor bedden. Het derde The second part refers to the Daar kom die Alibama, Daar komt de Alabama Here comes the Alabama deel noemt de maanden van arrival of a ship on the Berg (a Die Alibama kom oor die see De Alabama komt over de zee, The Alabama comes o’er the het jaar en refereert daarmee river that runs in the northern Daar kom die Alibama, Daar komt de Alibama, sea, subtiel aan het feit dat de part of the Cape) with a cargo Die Alibama kom oor die see De Alibame komt over de zee Here comes the Alabama, slaven vaak werden ver- of the reed that is used for The Alabama comes o’er the noemd naar de maand van beds. The third part, which Nooi Nooi die rietkooi nooi, Meisje, meisje, het rieten bed, sea hun geboorte. was dropped after the song die rietkooi is gemaak het rieten bed is opgemaakt became popular with whites, Die rietkooi is vir my gemaak, Het rieten bed is voor mij Lass, lass, the reed bed calls, Die Alibama wordt gezon- listed the months of the year, om daar op te slaap opgemaakt, om daarop te the reed bed gen op de ghoema-beat die subtly referring to the fact Nooi Nooi die rietkooi nooi, slapen Has been spread typerend is voor de Kaap. that slaves often were named die rietkooi is gemaak Meisje, meisje, het rieten bed The reed bed has been De melodie doet ook denken after the months in which Die rietkooi is vir my gemaak, is opgemaakt spread for me aan Home Sweet Home, een they were born. om daar op te slaap Het rieten bed is voor mij to sleep in succesnummer van de Amer- opgemaakt, om daarop te Girl, girl, the reed bed girl, the ikaanse Minstrels. Het brengt The Alabama is sung to the Die Alibama, die Alibama, slapen reed bed elementen uit de geschieden- Cape’s typical ghoema beat. Die Alibama kom oor die see Has been spread is van de stad samen en The melody also is remi- Die Alibama, die Alibama, De Alabama, de Alabama The reed bed has been maakt het creoolse karakter niscent of the song Home Die Alibama kom oor die see De Alabama komt over de spread for me ervan hoorbaar. Sweet Home, popularized by zee to sleep in American minstrels. It brings De Alabama, de Alabama elements from the history of De Alabama komt over de The Alabama, the Alabama the city together and makes zee The Alabama comes o’er the its Creole character audible. sea Toelichting The Alabama, the Alabama Dit lied – dat behalve bij de The Alabama comes o’er the Polka dans Polkadans Polka dance coloureds ook heel populair is sea bij de blanken – is bij uitstek Wie gaan almal same… nou Wie gaan er allemaal mee Who’s coming with us …. now het lied van Kaapse feesten. Explanation Wie gaan almal same na die …. nu Who’s coming to the dance Het bevat drie historische This song– which is not only dans party Wie gaan er allemaal mee, party elementen. Het eerste deel very popular with coloureds Ons gaan vir Jannie ook naar het dansfeestje We’re going to see Jannie verwijst naar een schip van de but also whites – is a perfect daarso kry We zullen Jannie daar ook there Geconfedereerde (zuidelijke) example of the songs in Hy is die ou hy doen die polka zeker tegenkomen He’s the dude who plays the Staten van Amerika, dat in the Cape festivals. It origi- dans Hij is die vent die de polka polka dance 1863 tijdens de Amerikaanse nally contained three historic danst. successieoorlog ook de Kaap elements, two of which are Daar dans ons almal saam We’ll all dance together aandeed en een noordelijk still sung today. The first Daar dans ons om die vuur Daar dansen we allemaal We’ll dance around the fire schip gekaapt zou hebben. part refers to a ship from the Daar dans ons met ta’Annie samen We’ll dance with Auntie Annie

14 15 saam Daar dansen we om het vuur We’ll all dance together Ons doen die ramba ja ons Zij is het enige meisje met een We’ll do the klopse dance Daar dans ons almal saam Daar dansen we samen met We’ll dance around the fire doen die samba ja ons doen doorschijnende rok tonight Daar dans ons om die vuur tante Annie We’ll dance with Auntie Annie die klopse dans vanaand Tra-la-la-la-la-la-la-la-laa We’ll do the ramba, yes we’ll Daar dans ons met ta’ Annie Daar dansen we allemaal Ons doen die ramba ja ons do the samba, yes saam samen Look how he holds the organ doen die samba ja ons doen Wij dansen de ramba, ja we We’ll do the klopse dance Daar dansen we om het vuur in his hand die klopse dans vanaand dansen de samba, ja tonight Kyk nou mooi hy het ’n orrel in Daar dansen we samen met Jan van der Land, he’s a Ons doen die ramba ja we dansen op deze carna- We’ll do the ramba, yes we’ll sy hand tante Annie curious man ons doen die samba ja ons valsdans vanavond do the samba, yes Jan van der Land hy’s ’n won- His legs are short and his feet doen die klopse dans, die Wij dansen de ramba, ja We’ll do the klopse dance, derlike ding Kijk hoe mooi hij een accorde- they stink klopse dans die klopse dans, we dansen de samba, ja the klopse dance, the klopse Hy’s kort van bene en sy on in zijn hand heeft Can’t you hear him pull that vanaand we dansen op deze carna- dance tonight voete die stink Jan van der Land, hij is een little organ valsdans vanavond Hoor jy nie hoe trek hy die wonderlijke man Wij dansen de ramba, ja Explanation orreltjie Hij is klein en zijn voeten die We’re going to have fun we dansen de samba, ja This song is about dancing stinken At the dance party we dansen op deze carna- the polka at New Year’s Dan gaan dit lekker Hoor je niet hoe hij aan de Doing the ramba with Auntie valsdans, carnavalsdans, festivities to the sound of the By die dans partytjie accordeon trekt Annie carnavalsdans vanavond accordion. It’s also about the Doen ons die ramba met ta’ She’s porcelain white but it accordionist, who in Afrikaans Annie saam De sfeer zit er goed in doesn’t bother her Toelichting is called ‘a little organ’. Sy is so spiere wit gepoeier Bij het dansfeestje She’s the only girl with a see- Dit lied gaat over het dansen het nie hare nie Waar we samen met tante through skirt van de polka tijdens de Sy is die enigste meisie wat Annie de ramba dansen Tra-la-la-la-la-la-la-la-laa Nieuwjaarsfeesten bij de klan- dra ’n deurskyn rok Zij is spierwit gepoederd maar ken van de accordeon. Het dat deert haar niet. Look how he holds the organ gaat ook over de accordeo- Tra-la-la-la-la-la-la-la-laa Zij is het enige meisje met een in his hand nist, die speelt op wat men in doorschijnende rok Jan van der Land, he’s a het Afrikaans een ‘orreltjie’ Kyk nou mooi hy het ’n orrel in curious man (orgeltje) noemt. sy hand Tra-la-la-la-la-la-la-la-laa His legs are short and his feet Jan van der Land hy’s ’n won- they stink derlike ding Kijk hoe mooi hij een accorde- Can’t you hear him pull that Rosa Rosa Rosa Hy’s kort van bene en sy on in zijn hand heeft little organ voete die stink Jan van der Land, hij is een Laas toen ek een meisie Er was een meisje dat ik There was a girl I adored Hoor jy nie hoe trek hy die wonderlijke man We’ re going to have fun bemin adoreerde Her name was Rosa Dear orreltjie Hij is klein en zijn voeten die At the dance party Haar naam was Rosa Dear Haar naam was Rosa Dear She was only 16 years old Dan gaan dit lekker stinken Doing the ramba with Auntie Sy was maar noemlik sestien Zij was amper 16 jaar oud She was a girl of her word By die dans partytjie Hoor je niet hoe hij aan de Annie jare oud Zij was een meisje van haar Doen ons die ramba met accordeon trekt She’s porcelain white but it Sy was een meisie van haar woord ta’Annie saam De sfeer zit er goed in doesn’t bother her woord She said she’d never leave me Bij het dansfeest She’s the only girl with a see- Zij zei ik zal je nooit verlaten She followed (follows) me Sy is so spiere wit gepoeier Waar we samen met tante through skirt Sy seg sy sal my nooit verlaat Ze volgt mij waar ik ga everywhere het nie hare nie Annie de ramba dansen Tra-la-la-la-la-la-la-la-laa Sy volg (vollig) my waar ek Rosa, Rosa was haar naam Rosa, Rosa that was her name Sy is die enigste meisie wat gaan En zij volgt mij waar ik ga And she followed (follows) me dra ’n deurskyn rok Zij is spierwit gepoederd maar We’ll do the ramba, yes we’ll Rosa, Rosa dit was haar naam everywhere Tra-la-la-la-la-la-la-la-laa dat deert haar niet. do the samba, yes En sy volg (vollig) my waar ek gaan 16 17 Toelichting Explanation En na Batavia, na Batavia Naar Batavia, naar Batavia To Batavia, to Batavia ‘Rosa’ is tegenwoordig zonder Nowadays ‘Rosa’ is indisputa- En na Batavia, na Batavia Naar Batavia, naar Batavia To Batavia, to Batavia meer het meest populaire bly the most popular neder- Eers uit die bottel en toe uit Eerst die fles en toen het vat First from the bottle, then from nederlandsliedjie. Deze heel landsliedjie. Originally sung die vat Tante Sofia the barrel eenvoudige liefdesgeschiede- at Muslim weddings, certainly Ta Sofia Aunt Sophia nis werd oorspronkelijk – en since the 1930s, this very Zo is oom Jakhals in de sloot in ieder geval vanaf de jaren simple love story praises the So het oom Jakkals in die beland That’s how Uncle Jackal landed ’30 – gezongen bij mos- essential values of sincerity sloot beland Ta Sofia in the ditch limbruiloften. Het bezingt and loyalty in a community Ta Sofia Eerst op zijn hoofd en toen op Aunt Sophia de essentiële waarden van marked by slavery, racism and Eers op sy kop, en toe op sy zijn buik First on his head, then on his butt oprechtheid en trouw in een enforced moving from one pens Oom Jakhals is een mallerd Uncle Jackal is such a nut gemeenschap die getekend place to another. Oom Jakkals vertoon soos ’n is door slavernij, racisme en malkop mens gedwongen verhuizingen. Toelichting Explanation

Komisch ‘dierenliedje’ waarin Comical animal song in which Oom Jakkals Oom Jakhals Uncle Jackal drinkebroer en rokkenjager boozer and womanizer Uncle Oom Jakkals overdadig Jackal ends up in a ditch, Ta Sofia Tante Sofia Aunt Sophia vloekend eindigt in een sloot. swearing profusely. Some Na Batavia, na Batavia Naar Batavia, naar Batavia To Batavia, to Batavia Sommige versies suggereren versions of the song suggest that Na Batavia, na Batavia Naar Batavia, naar Batavia To Batavia, to Batavia dat het gaat over de relatie it is about the relation between Laas toe oom Jakkals een Laatst toen oom Jakhals een When Uncle Jackal was a tussen meesters en arbei- masters and workers on a farm, bruidegom was bruidegom was bridegroom ders op een boerderij en de and the rape of a khoikhoi verkrachting van een khoikhoi woman by a colonialist. Toe knoop hy sy baadjie van Toen knoopte hij zijn jasje van He buttoned his jacket from vrouw door een kolonist. bo vandaan boven dicht the top down Ta Sofia Tante Sofia Aunt Sophia Oom Jakkals die draai en Oom Jakhals die draait en Uncle Jackal spins and Uncle oom Jakkals die swaai, die oom Jakhals die zwaait, de Jackal swirls Al is ons prinsie nog so klein Al is een prinsje nog zo klein Young though our prince may be hond het hom gebyt dat die hond bijt hem en zijn haren A dog bit him til it made his hare so waai waaien wild hair whirl Al is ons Prinsie nog so klein, Al is ons prinsje nog zo klein, Young though our Prince may en hoezee; en hoezee be, hoorah; En na Batavia, na Batavia Naar Batavia, naar Batavia And to Batavia, to Batavia Al is ons Prinsie nog so klein, Al is ons prinsje nog zo Young though our Prince may be, En na Batavia, na Batavia Naar Batavia, naar Batavia And to Batavia, to Batavia en alhoewel sal hy stadhou- klein, en desondanks zal hij Stadtholder he is, you see der zijn; stadshouder zijn Viva Orange, hoorah! Oom Jakkals was skaars Oom Jakhals is net geboren When Uncle Jackal was not Viva Oranje, hoezee! Vivat Oranje, hoezee! gebore Tante Sofia even ten Young though our Prince may Ta Sofia Toen gooide hij zijn staart Aunt Sophia Al is ons Prinsie nog so klein, Al is ons prinsje nog zo klein, be, hoorah; Toe gooi hy sy stert oor die over de schapenkraal He threw his tail over the en hoezee; en hoezee; Young though our Prince may be, skaapkraal oor Tante Sofia sheep pen Al is ons Prinsie nog so klein, Al is ons prinsje nog zo Stadtholder he is, you see Ta Sofia Oom Jakhals die komt het Aunt Sophia en alhoewel sal hy stadhou- klein, en desondanks zal hij Viva Orange, hoorah! Oom Jakkals die kom die balkon voorbij, toen trok hij When Uncle Jackal came past der zijn; stadshouder zijn balkontjie verby, toe trek hy sy zijn lange staart eventjes opzij the balcony Viva Oranje, hoezee! Vivat Oranje, hoezee! They say there is no Prince in our lang stert effentjies op sy he pulled his long tail aside, land! didn’t he 18 19 Hulle seg daar is geen Prins in Zij zeggen, er is geen Prins in We say, yes! melancholie. Het gaat over of melancholy. It is about a ons land! het land! They say there is no Prince in een jonge man met een Cape young Cape Malay man who Ons se: ja! Wij zeggen: jawel! our land! Malay achtergrond, die wan- desperately tries to win the Hulle seg daar is geen Prins in Zij zeggen, er is geen Prins in We say, yes! hopig probeert een meisje, love of a girl called Rosa Lem. ons land! het land! Rosa Lem genaamd, voor zich Ons se: ja! Wij zeggen: jawel! They say there is no Prince in te winnen. our land Hulle seg daar is geen Prins in Zij zeggen er is geen Prins in The flags are flying every- ons land ‘t land, where Die patertjie Het patertje The priest Die vlae waai van alle kant de vlaggen die waaien van alle kanten; Viva Orange, hoorah! En so bly was hy en so bly En zo blij was hij en zo blij And so gay in May, and so Viva Oranje, hoezee! was hy was hij gay in May Vivat Oranje, hoezee! En so bly was hy en so bly En zo blij was hij en zo blij And so gay in May, and so was hy was hij gay in May Toelichting Explanation Dit oude Nederlandse liedje This old nederlandsliedjie Daar loop een patertjie langs Daar loopt een patertje langs A priest was walking down the zegt: al is ons prinsje nog zo affirms that the prince will be die pad, hy was in de Mei het pad, het was in mei path, it was in May; klein, hij zal onze stadhouder stadtholder even though he is Daar loop een patertjie langs Daar loopt een patertje langs A priest was walking down the zijn. Het betreft Maurits van so young. It alludes to Maurits die pad, hy was in de Mei het pad, het was in mei path, he was so gay; Nassau (1567-1625), toekom- van Nassau (1567-1625), who Hy neem sy nonna aan by de Hij neemt zijn nonnetje bij de He took his girl by the hand, stige Prins van Oranje, die al was named Stadtholder of hand, hy was in de Mei so bly, hand, het was in mei zo blij, he was so gay in the hay , it op zijn 17e werd benoemd tot Holland and Zeeland at the hy was in de Mei het was in mei was in May. Stadhouder van Holland en age of 17 and would later Zeeland. Het was onder zijn become Prince of Orange. It En so bly was hy, en so bly En zo blij was hij en zo blij And so gay in May, and so bewind dat de Oost-Indische was under his reign that the was hy was hij gay in May Compagnie werd opgericht Dutch East India Company En so bly was hy, en so bly En zo blij was hij en zo blij And so gay in May, and so en Batavia werd gesticht. was established and Batavia was hy was hij gay in May was founded. Een patertjie gee sy nonna De pater geeft zijn nonnetje The priest he gave his girl a een soen, hy was in de Mei een zoen, het was in mei kiss, it was in May Ag Rosa Lem Ach Rosa Lem Oh Rosa Lem Een patertjie gee sy nonna De pater geeft zijn nonnetje The priest he gave his girl a een soen, hy was in de Mei een zoen, het was in mei kiss, it was in the hay Ag Rosa Lem en hy kwaam Ach Rosa Lem, hij kwam om u Oh Rosa Lem, and he came om by U te groete te groeten for you to meet Hy wil dit nogal ses maal Hij wil dit nog wel zesmaal He wanted to kiss her six more En hy kwaam by U en hy te val En hij kwam bij u en hij viel He came for you and he trip- doen, ses maal ses maal ses doen, zesmaal zesmaal zes- times, six more, six more, six al voor U syn voete over zijn voeten ped over his feet maal doen, hy was in de Mei maal doen, het was in mei. more times, it was in the hay Door door open die deur die Door door, doe open de deur, Do, do, open the door, door deur de deur And I let my suitor in En so bly was hy en so bly En zo blij was hij en zo blij And so gay in May, and so En ek laat my minnaar binne En ik laat mijn minnaar binnen For she heard his laments, was hy was hij gay in May Want sy doet syn beklagte Zij hoort zijn klagen aan, she did En so bly was hy en so bly En zo blij was hij en zo blij And so gay in May, and so aan, sy Mijn lief, open de deur Beauty, open your door was hy was hij gay in May Open skoonste goe deur Toelichting Explanation Een patertjie gee sy nonna De pater geef zijn nonnetje The priest he gave his girl a Dit is een Nederlands lied vol This is a nederlandsliedjie full een soen, hy was in de Mei een zoen, het was in mei kiss, it was in May

20 21 Een patertjie gee sy nonna De pater geef zijn nonnetje The priest he gave his girl a Daar’s onrus in Nyanga, Het is onrustig in Nyanga, There’s unrest in Nyanga, een soen, hy was in de Mei een zoen, het was in mei kiss, he was in the hay Khayelitsha en Langa Khayelitsha en Langa Khayelitsha and Langa Oral in Suid Afrika hoor ons Overal in Zuid-Afrika horen wij Everywhere in South Africa, Hy wil dit nogal ses maal Hij wil dit nog wel zesmaal He wanted to kiss her six more die mense praat de mensen praten we hear people talking doen, ses maal ses maal ses doen, zesmaal zesmaal zes- times, six more, six more, six maal doen, en hy was in de maal doen, het was in mei. more times, it was in the hay Ons lees in die koerante, die Wij lezen in de kranten, de We read in the papers that Mei Kaap is aan die brand Kaap staat in brand the Cape is in flames En zo blij was hij en zo blij And so gay in May, and so Ons sien op die TV hoe brand Wij zien op de tv hoe het We see on TV that the squat- En so bly was hy en so bly was hij gay in May die squatter kamp brandt in de krottenwijk ter camp is burning was hy En zo blij was hij en zo blij And so gay in May, and so Die riot squad was daar om De oproerpolitie was ter The riot squad came there to En so bly was hy en so bly was hij gay in May hulle uitmekaar te jaag plaatsen om ze uit elkaar te drive them apart was hy O’la-la-la, O’la-la-la-la-laa drijven O’la-la-la, O’la-la-la-la-laa O’la-la-la, O’la-la-la-la-laa Toelichting Explanation Eers het ons nie geworry nie, At first we didn’t worry, no, De ‘held’ van dit ongetwij- The ‘hero’ of this undoubte- toe was alles ‘tax free’ We hebben ons niet eerder everything was ‘tax free’ feld behoorlijk oude liedje is dly old song is a licentious Toe kom die ‘GST’ en nou is zorgen gemaakt, alles was Then came the GST and now een lichtzinnige katholieke Catholic priest. The music dit ‘VAT’ belastingsvrij it’s VAT priester. De muziek geeft indicates the cheerful steps of Daar is VAT op koffie, VAT op Toen kwamen de accijnzen en There is VAT on coffee, VAT on de vrolijke pas weer van de the priest. The humour comes tea, daar is VAT op vleis en de BTW tea, VAT on meat and rice, but priester die op stap is met zijn from the rhyme and the word- rys, maar niks op ‘n stokkie Nu is er BTW op de koffie, not on a reefer, no nonnetje. De humor vloeit play that juxtaposes ‘he was nie BTW op de thee, BTW op vlees We all stayed home from work voort uit het woordspel met so gay’ with ‘in the hay’ (with Hulle het uit die werk gebly vir en rijst, maar geen BTW op for the two day stay-away ‘hij was so bly’ en ‘in het gras’ a young girl that he has taken die 2 dae stay-away een blowtje COSATU pledged to fight for (met een jong meisje dat hij by the hand. COSATU het gesê dat hulle Ze zijn allen van het werk us, on Friday we’ll get our pay bij de hand genomen heeft). Vrydag vol sal pay thuis gebleven, voor de twee- Some walk in front with flags Die een loop voor met die daagse staking in hand, others have fun brin- vlag in die hand, die ander jol COSATU (de vakbond)heeft ging up the rear Die Toyi-Toyi De Toyi-Toyi The Toyi-Toyi almal agter aan beloofd dat op vrijdag ieder Moving through the streets to Deur die strate op die parade zijn salaris krijgt the parade, all of us doing the Ja hier, hier, hier kom hulle Daar, daar, daar komen ze Yes, here, here, here they toyi-toyi almal saam De een loopt met de vlag toyi-toyi aan) aan come voorop, de ander trapt wat lol Hulle almal doen die toyi- Ze doen allemaal de toyi- All of them doing the toyi- Mense mense toyi-toyi-toyi achter in de stoet People, people, let’s all toyi- toyi-toyi toyi-toyi toyi-toyi ons almal, toyi ons almal Door de straten naar de toyi-toyi, let’s all toyi together Ja ja hier, hier, hier kom hulle Ja ja daar, daar, daar komen Yes, yes, here, here, here they saam parade waar we allemaal de People, people, let’s all toyi- aan ze aan come Mense mense toyi-toyi-toyi toyi-toyi doen toyi-toyi, let’s all toyi together Hulle almal doen die toyi- Ze doen allemaal de toyi- All of them doing the toyi- ons almal, toyi ons almal We cry viva here and there, toyi-toyi toyi-toyi toyi-toyi saam Mensen mensen toyi-toyi-toyi we cry viva on and on, we Ons sê viva hier en daar, viva allemaal mee cry viva everywhere, viva for Ons hoor, ons hoor, ons hoor, Wij horen, wij horen, wij horen, We hear, we hear, we hear all ons sê aanmekaar, viva ons is Mensen mensen toyi-toyi-toyi South Africa hulle almal doen die toyi-toyi- hen allemaal die toyi-toyi-toyi of them doing the toyi-toyi- deurmekaar, viva vir Suid- allemaal mee We cry viva here and there, toyi doen toyi Afrika We roepen viva hier en daar, we cry viva on and on, we Ons hoor, ons hoor, ons hoor, Wij horen, wij horen, wij horen, We hear, we hear, we hear all Ons sê viva hier en daar, viva viva roepen we achter elkaar, cry viva everywhere, viva for hulle almal doen die toyi-toyi- hen allemaal die toyi-toyi-toyi of them doing the toyi-toyi- ons sê aanmekaar, viva ons is viva is in de war, viva voor South Africa toyi doen toyi deurmekaar, viva vir Suid- Zuid-Afrika Afrika 22 23 Ons hoor, ons hoor, ons hoor We roepen viva hier en daar, We hear, we hear, we hear all jagen vond Langs een schitterend beekje Along field and bush and tree hulle almal doen die toyi- viva roepen we achter elkaar, of them doing the toyi-toyi- Langs eene glans water Ik trek er weer op uit, naar toyi-toyi viva is in de war, viva voor toyi stroom diezelfde plek Along field and bush and tree Ons hoor, ons hoor, ons hoor Zuid-Afrika We hear, we hear, we hear all Ek stap daar seer laas na Langs velden, bomen en Where another horseman hulle almal doen die toyi- Wij horen, wij horen, wij horen, of them doing the toyi-toyi- dieselfde plaats bossen went toyi-toyi hen allemaal die toyi-toyi-toyi toyi Langis veld en bos en bome Along fields, bushes and trees doen Langs velden, bomen en To where the other horsemen En VIVA!!! Wij horen, wij horen, wij horen, And VIVA !!! Langs veld en bos en bome bossen are hen allemaal die toyi-toyi-toyi Al waar daar een ruiter stond Daar naar waar de anderen doen ruiters zijn

En VIVA!!! Toelichting Explanation Dit klassieke Nederlands- This typical nederlandsliedjie liedjie schildert de liefde depicts the love of nature Toelichting Explanation voor de natuur van een jager felt by a hunter who has risen ‘Die Toyi-Toyi’ – een dans die The Toyi-Toyi’, named after die vroeg is opgestaan om early in the morning to go dateert uit de jaren ’70 – was a dance originating in the het wild bij een rivier op te hunting by the river. in de jaren ’90 een van de 1970s, was one of the most sporen. meest populaire afrikaans popular moppies (comic moppies (komische liedjes), songs) in the 1990s, particular- met name in 1993-1994, net ly in 1993-1994, right before the Baie teramakasi Veel dank Many thanks voor de eerste algemene ver- first elections with universal kiezingen. Dat was te danken suffrage. Its success was due Baie teramakasi vir die lorrie Veel dank voor de vrachtauto Many thanks for the lorry aan het feit dat de makers de to its lively portrayal of the Baie teramakasi vir die lorrie Veel dank voor de vrachtauto Many thanks for the lorry ongeruste stemming in Zuid- anxious atmosphere in South Lappe moet sy vat om haar Doeken moet zij pakken om Ribbon she must find to tie up Afrika op dat moment – toen Africa at the time, right after bolla vas te maak haar knotje haren vast te her bun het net de Apartheid achter Apartheid ended. It makes Lappe moet sy vat om haar binden Ribbon she must find to tie up de rug had – heel levendig people laugh, so that in a bolla vas te maak Doeken moet zij pakken om her bun hebben weten weer te geven: period of drastic change they haar knotje haren vast te het maakte mensen aan can momentarily forget all Spier wit ge-poeier het nie binden White as powder, it doesn’t het lachen, waardoor ze bij their fears and uncertainties hare nie bother her, no alle veranderingen even hun about the future. Spier wit ge-poeier het nie Spierwit gepoederd maar dat White as powder, it doesn’t angst en onzekerheid over de hare nie deert haar niet bother her, no toekomst konden vergeten. Spierwit gepoederd maar dat Kinders moet nie in die water deert haar niet Kids, don’t pee in the water mos nie ou mense moet dit cause the old folks have to Ek trog daar seer laas Ik trok erop uit I set off drink Kinderen niet in het water drink it Kinders moet nie in die water plassen, de ouderen moeten Kids, don’t pee in the water Ek trog daar seer laas op die Bij het aanbreken van de At break of day I set off mos nie ou mense moet dit het nog drinken cause the old folks have to morgestond morgen trok ik erop uit With my horse and dog drink Kinderen niet in het water drink it Diese pote gaan uit al met Samen met mijn paard en de To see if there is anything to plassen, de ouderen moeten sy hond hond hunt More môre môre Danie, waar het nog drinken Morning, morning, morning, Om te sien of daar niks te Ging ik kijken of er niks te Along a sparkling stream gaan Danie nou Danie, where is Danie going jagen was I always head for the same Danie het gaan water haal Morgen, morgen, morgen now place 24 25 daar onder by die vlei Danie, waarheen gaat Danie Danie’s fetching water down iGUGU LE KAPA Haar rokkie het ’n kleine nu by the pond skeurtjie in en die jong man Danie gaat water halen daar A young man looks at a little Plea for Africa Plea for Africa kyk daarna onder bij het moeras rip she got in her dress Die jongman vra om met haar Haar rokje heeft een klein He asks her to marry him and Denk even aan Afrika, onder Give a thought to Africa be- te trou en van skaamheid se scheurtje en de jongeman out of shyness she says yes de brandende zon, neath the burning sun sy ja kijkt daarnaar waar vele vermoeide harten There are hosts of weary De jonge man vraagt om Kids, don’t pee in the water wachten om verlost te wor- hearts waiting to be won Kinders moet nie in die water met haar te trouwen en van cause the old folks have to den. Many lives have passed away mos nie ou mense moet dit verlegenheid zegt zij ja drink it Vele levens zijn voorbij en in and in many homes drink Kids, don’t pee in the water vele huizen There are voices crying now Kinders moet nie in die water Kinderen niet in het water cause the old folks have to roepen mensen om de le- to the living God mos nie ou mense moet dit plassen, de ouderen moeten drink it vende God. drink het nog drinken Tell the love of Jesus by the Kinderen niet in het water Vertel over de liefde van hills and waters plassen, de ouderen moeten Jezus, via haar heuvels en God bless Africa and her sons het nog drinken wateren. and daughters God zegene Afrika en haar zonen en dochters. Breathe a prayer for Africa, Toelichting Explanation God the Father’s love Om de eigenaar van een A group of people sing an Bid voor Afrika. De liefde van Can reach down and bless all vrachtwagen te bedanken aubade to the owner of a God de vader hearts from his heaven above voor het feit dat ze die lorry for letting them use it to kan neerdalen en alle harten And when lips are moved by mogen gebruiken om te go on a picnic. The Cape Tra- zegenen vanuit zijn hoge grace, they so sweetly sing gaan picknicken, brengt men ditional Singers use this song hemel. Pray for peace in Africa from hem een aubade. De Cape to thank the people who have En als mensen worden bewo- our loving God Traditional Singers gebruiken come to hear them sing. gen door genade, zingen ze dit liedje om de toeschouwers zo prachtig. Tell the love of Jesus by her te bedanken die gekomen zijn Bid om vrede in Afrika van hills and waters om hen te zien en te horen. onze liefhebbende God. God bless Africa and her sons and daughters Vertel over de liefde van Jezus, via haar heuvels en wateren. God zegene Afrika en haar zonen en dochters.

Heimwee Heimwee Nostalgia

My hart verlang na die stilte Mijn hart verlangt naar de My heart longs for the tran- van die wye wuiwende veld. stilte van het wijde wuivende quillity of the wide wild veld, veld, The sun and the light and its Die son die Lug Ruimte naar de zon en het licht en radiance

26 27 Waar n siel in woon wat zijn stralen, Where the soul that under- waar de zon in de mist ver- verstan waar een ziel woont die stands dwells dwijnt. begrijpt Want o, ik verlang naar de My hart verlang na die stilte My heart longs for the tran- velden, van die wye wuiwende veld. Mijn hart verlangt naar de quillity of the wide wild veld, waar de zon eeuwig schijnt. Ver van die stads geluide en stilte van het wijde wuivende Far from the hustle and bustle die klinkende klank van geld veld, of the city ver van de stadsgeluiden, And the ching-ching sound of Ngasemlanjeni wasebhabheli Bij de stromen van Babylon By the Rivers of Babylon Ek is moeg vir die rustelose en de klinkende klank van money lewe geld. Ngasemlanje wasebhabheli Bij de stromen van Babylon, By the Rivers of Babylon, we Van mense wat kom en gaan I am tired of the restless life sahlala phantsi salila daar zaten we en weeklaag- sat down and wept K’wil terug na die vrye ruimte. Ik ben moe van het rusteloze Of people that come and go Salila Salila Sikhumbula iZion. den. We were remembering Zion waar n siel en woon wat leven, I want to go back to the free We dachten terug aan Zion. verstaan van mensen die komen en space gaan. Where the soul that under- O ek sien weer die son op die Ik wil terug naar de vrije stands dwells Ruri Ruri Waarlijk, waarlijk Truly, truly velde ruimte, En die ewige blou daar bo waar een ziel woont die jou Oh, I see the sun in the open Ruri Ruri ke tso tsa rabohle Waarlijk, waarlijk, zie de Truly, truly, behold the beauti- En my hart skiet vol van kan verstaan. veld again Ke Tso Tse hlolang prachtige schepselen, ful creatures, heimwee And the everlasting blue Khoeli le linaledi Jona mosa al die wonderbaarlijke dingen, All those wondrous things, En my drome swem en my oe O ik zie weer de zon op de there above oa tsona ,mosa oa tsona de maan en de sterren – The moon and the stars – velden, And my heart is struck by Ke khatliso o ba eti , lia benya wauw! wow! En my hart skiet vol van en het eeuwige blauw daar- nostalgia lia phatsima li rorisa mong wa Met hun adembenemende They bring satisfaction to heimwee boven. And my dreams swim in my tsona gratie their onlookers En my drome swem en my oe En mijn hart schiet vol van eyes Ea ratang tsohle ea sakhet- behagen ze hun publiek. With their breath-taking heimwee heng le li hahabi tsa li oatle Ze twinkelen en schijnen, want grace. Ek sien weer die yl bloue en mijn dromen zwemmen in And my heart is struck by Koena ka bolibeng harali zo eren en prijzen ze hun heer They twinkle and shine, giving berge mijn ogen. nostalgia koetsa Jona setali me mahlo die onvoorwaardelijk van hen glory and praise to their lord, Daar ver oor die weste kim And my dreams swim in my a eona houdt, who loves all of them uncon- En wonder nie meer waar ons En mijn hart schiet vol van eyes Koena ka bolibeng harali zelfs van de krioelende ditionally, wee moed so sag uit my liedre heimwee koetsa Jona setali me mahlo schepselen in het water. het even the creatures in the kim en mijn dromen zwemmen in I see the deep blue mountains a eona dreunen van de oceanen. water, the crashing of the mijn ogen. There over the western Hase ho tsabeha koena ‘Jo-na’ ( bange geluiden) oceans. Klim na die grys lug bowe horizon koena koena De krokodil in de diepe wate- ‘Jona’ [scared sounds] Van die son en die meste Ik zie weer de ijlblauwe I’ve stopped wondering why Ha mafube a mese eona ha ren met zijn griezelige ogen. The crocodile in the deep, kwyn bergen daar ver boven de melancholy ea rateha Meriti ya phirima De krokodil in de diepe wate- deep waters with its startling Want O ek verlaang na die westerkim. rises so softly from my songs Ha eona a rate rate rate ren met zijn griezelige ogen. eyes. stilte Ik vraag me niet meer af habo Wat eng! Wat eng! Jo-na! The crocodile in the deep, En die ewige sonne skyn waarom weemoed Climb up the golden horizon De schoonheid van de lelijke deep waters with its startling zo zacht uit mijn liederen When the sun disappears in Ruri Ruri Ke tso tsa rabohle , ruwe huid van de krokodil, eyes. klimt. the mist ke tso tse hlolang ook die is het waard bemind How scary! How scary! Jona! Because I long for tranquillity Ho jaka tseba mohloli oa te worden. The beauty of the ugly- Klim op naar de grijze lucht Where the sun shines forever thateho looking rough skin of the boven Ke ne nka lula ka khotso esa crocodile

28 29 feleng Waarlijk, waarlijk, zie de Is lovable, lovable nezicwicwicwi zonke indidi Je hebt er allerlei soorten A must-visit on pleasant days, Ha Mafika a roetse soeu ba prachtige schepselen, zezinto mensen: verliefden, rijken, There are all sorts of people, hloala mari al die wonderbaarlijke dingen! Truly, truly, behold the beauti- snobs, en nog veel meer din- lovers, the well-endowed, Ha Tau e rora sela ong Als ik de pracht van de natuur ful creatures, gen en mensen. Snobs and all sorts of things Metsi a hosha noka neng had gekend, All those wondrous things! and people. had ik eeuwige vrede gekend, Had I known the amazing een sneeuwwitte vrede. beauty of nature. De leeuw zou brullen in zijn I would have stayed in the Della Della Della hol never-ending peace. terwijl op de achtergrond de Peace, white as snow Della Khumbula mhla wa- Della, toen je mij een gelofte Della remember when you waterval ruist. When the lion roars in its den wufunga deed, made a vow, terwijl de leeuw brult in zijn With the sound crashing wa- Della wawuyuntyatyambo Della, was je een tere bloem Della you were a delicate hol terfalls in the background kum voor mij. flower to me. en op de achtergrond de Della Khumbula intake zezulu Della denk eens terug aan de Della remember the birds of waterval bruist. Zamanukuphaphazela phezu vogels in de hemel, heaven, kwentloko zethu twiet-twieterend en spelend Chirp chirping and playing Intaka zezulu ,intaka zezulu boven onze hoofden. above our heads Mankanisi Mankanisi Mankanisi zamanukuphaphazela Chirp chirping and playing Hay ndidanile Oh ik ben zo teleurgesteld. above our heads Baile bona ke ,Bail emo Weg zijn de andere mannen, Gone are my fellowmen, gone Ngalo minibandayo , imini Op die kille dag Chirp chirping and playing sebetsing weer naar hun zware werk back to the grind yobusika beloofde je mij, aan de oever above our heads Mankanisi koana mo metsi a ver weg in Mankanisi, waar Far away in Mankanisi where Ngalominibandayo wafunga van de rivier, khuoang ka lenala de zwakken niets te zoeken the weak have no place. entlanjeni dat je me nooit zou verlaten. Oh, I am so disappointed. (repeat from beginning) hebben. This is a cutthroat hole where Wawusithi noba kutheni awu- Wat er ook zou gebeuren, je On that chilling day, Ena kompone ke e sehloho Echt een dodelijke plek waar many men have fallen. sokuze undilahle zou me nooit verlaten. You promised, at the river Chaba li feletseteng veel mannen gevallen zijn. It is not an easy in, nor an You said you would never Die belofte heb je verbroken. bank hase boeabo khutla(twice) Een moeilijke plek om te zijn. easy out. leave me. You said you would never Nake ngwana me o ke ma- Op deze dag is tot mijn grote My dear brother fell on this Usithi noba kutheni awusoku- leave me. soabing, Oile kalona le na smart mijn geliefde broer day to great regret and ze undilahle O Della het doet pijn, mijn Come what may you would letsatsi gevallen, en If tears could bring him back, I Isithembiso usaphule hart is gebroken en never leave me Hoja meokho ebe e ka mobu- als tranen hem konden terug- would cry floods Della ngawe ndibuhlungu Della, ik ben teleurgesteld in The promise, oh you broke the sa nkabe ke lla sa mokotsane brengen, zou ik een rivier van Della ndidanile jou. promise. tranen huilen. Ndikhedamile ndilithwele Ik voel me zo droevig en ihlazo Della ndibuhlungu verloren, en wat heb je me Oh Della I am hurt, I’m heart- ngawe ndidanile beschaamd. broken and Hambani Madoda Hambani madoda Hambani madoda Ndikhedamile ndilithwele O Della! Ik ben zo teleurge- Della I’m disappointed in you. ihlazo Della ndibuhlungu steld. I am so forlorn and said, not Hambani madoda ,hambani Ga mee mannen en vrouwen, Go men go women, go to ngawe ndidanile Ik voel me zo droevig en to mention the embarrass- bafazi siye kwelo laseKapa naar Kaapstad, mooie dingen Cape Town and see beautiful Della, Della ,Della , Della verloren, en wat heb je me ment incurred. siyokubona izinto zien. things. ndidanile beschaamd. Oh Della! I am so disappointed. Kukho intabétafile ejikelezwe Je hebt daar de Tafelberg There is a mountain called O Della! Ik ben zo teleurge- I am so forlorn and said, not lulwandle omgeven door water, Table Mountain surrounded steld. to mention the embarrass- Intaba yokuhamble ngemine- een berg die een toeristenat- by water. ment incurred. zipholileyo tractie is, A mountain that is a tourist Oh Della! I am so disappointed. Bakhona oDarly, neziponono, een must op mooie dagen. attraction, 30 31 Unongqawuse Unongqawuse Unongqawuse Yini naleyo de academici. Wie is dat? It’s the intelligentsia, the lear- ned academia. That’s who. Langa lizotshonemini ntombi Nongqawuse, de dochter van Nongqawuse, the daughter of IHele lezingwazi En wat is dit? kaMhlakaza Nongqawuse Mhlakaza voorspelde: Mhlakaza prophesied: zakithi,Udwendwe lwezingq- And what is this? Sikwethemba njani na uthi de zon zou ondergaan mid- The sun would set in the mid- wele zakithi Dat is de processie van onze zobuyínkomo zobawo den op de dag. dle of the day eigen crème de la crème. It’s the procession, the proces- Izokhalíndoda inkomo Wat moeten we nu geloven? What will we believe in now? Nanti IHele Longqondo- Dat is de processie van onze sion of our own crème de la ziphelile nankuNongqawuse Ze zei dat het vee van de She said the cattle of the fore- ngqondo academici, onze intelligentsia, crème. eqhathamadoda voorvaderen zou worden fathers would be returned de processie van de ‘bollebo- There’s the procession of our Bavume bonke bengakholwa teruggegeven. They all agreed to slaughter Nanti IHele Losibakhulu, ud- zen’ (de academie). academia and intelligentsia. bo ukuthi babulalimfuyo Ze stemden er allemaal mee their livestock wendwe lwezingqwela zakithi Maak ruimte om ze door te The procession of ‘Big Pens’ Imfuyo bayixabisile bo nabap- hun vee te slachten, although they had reserva- laten. Allow them passage in hantsi babahlonele ook al hadden ze hun beden- tions Dedani Bangene nathi siyeza Wij oudtantes (van de afge- We [the initiates’] grandaunts Zonke zotshiswa bo inkomo kingen. Livestock was the centre of studeerden) zijn er ook bij. are also coming through. zamadoda Vee was de kern van hun their economy Dedani Bedlule nathi syalan- Maak ruimte en laat ze door. Give way and allow them Basala bebambongezantsi bestaan, But they respected their dela halalala Wij oudtantes (van de afge- through. Qhinga ndini likaNongqawuse maar nog meer respecteer- ancestors more studeerden) zijn er ook bij. We grandaunts are also co- bo den ze hun voorvaderen. All were burnt, Bejubel zel! Halala! ming through. Het werd allemaal verbrand, The cattle of the men. Halala ovation to the heroes Geef ze een staande ovatie! Ululate [Halala] het vee van de mensen. They were all left bewildered, of our country Halala! Give ovation [Halala!] Ze bleven allemaal onthutst their hands on their cheeks. Halala, ovation to the heroes en verslagen achter. The trickery of Nongqawuse! Unwelolude inkonzo entle sithi Halala, een staande ovatie of our country! De valse voorspelling van halala voor de helden van ons land! Nongqawuse! Sithi Halala What splendid service! Hail to Wat een schitterende ceremo- our heroes! nie! Hoera voor onze helden! [We say Halala!] Ihele Ihele Ihele (Wij zeggen: Halala!)

“Ah … Hhom” Ah … Hhom! Ah … Hhom! Hhom! This is an exclamation Dit is een uitroep van opwin- [an exclamation of excite- Askwazu kuhamba Askwazu kuhamba Askwazu kuhamba of excitement. ding. ment] Askwazukuhamba kweli lizwe We kunnen niet vrijelijk rond- We are unable to walk freely Obani labo Wie zijn dat? Who are they? lokhokho bethu askwazuku- lopen door het land van onze in our forefathers’ land. hamba aphemhlabeni. voorvaderen. We are being chased and kil- Baphi aha Wie bedoel je? O die. Which ones? Ahh. Sibulawa sisigebenga yhu! We worden opgejaagd en led by the agents of the beast Isigebenga. gedood door de agenten van Apartheid. Ngibabona beyikazela Ik zie ze deze kant op komen I see them coming in a grace- het beest Apartheid. Bathw ‘elongiyane in een plechtige mars, ful march, Shosholoza stimela ap- Shosholoza [steam train that met deftige hoofddeksels. With the appropriate head- hemhlabeni Shosholoza (stoomtrein die transported migrant workers] Bavela kuphi na gear. migrantenwerkers vervoert), Shosholoza over those moun- Waar komen ze vandaan? Shosholoza over de bergen, tains, Obani la bo Where do they come from? Over de bergen gaat de Over those mountains the Wij zijn dat? Zeg op! stoomtrein. steam train goes. Ongqondongqondo Osibak- Who are they? Tell me! hulu Yibolabo hom De intelligentsia, de geschool- 32 33 Back Of The Moon Back Of The Moon De avond ligt voor je en de Chairs are breaking and the jazz achter je. glass is cracked Als een pingpongballetje in Like a ping pong ball down a In de Back of the Moon voe- The night is in front and the een bergstroompje, mountain stream len de mannen zich vrij jazz behind als papier dat danst in de Like paper riding in the Back of the Moon jongens, The Back of the Moon is bries, breeze, Back of het Moon jongens, where the men feel free als rondstruinen in de be- Like strolling in the dark achter de hutjes ligt de Back Back of the Moon boys, Back kende donkere straten, through streets you know of the Moon. of the Moon boys zo vrij kunnen mensen zich People can feel free as these, Behind the shacks is the Back voelen, doen wat ze het people can do what they Back of the Moon jongens, of the Moon. liefste doen. please Back of het Moon jongens, Mensen die relaxen, de boel People being easy, letting go, beste kroeg in Joburg is de Back of the Moon boys, Back loslaten. hey letting go. Back of the Moon. of the Moon boys Back of the Moon jongens, Back of the Moon boys, Back Aan het eind van de dag jon- Top Shebeen in Joburg is the Back of the Moon, of the Moon boy gens, kom op met je loon, Back of the Moon de beste kroeg in Joburg is de Top Shebeen in Jo’burg is the geef het uit in de Back of the At the end of the day boys, up Back of the Moon. Back of the Moon Moon. with your pay boys Het beste restaurant jongens, Top of the rest boys, Moon is Spend it at the Back of the de Moon is het beste. the best boys O de maan schijnt helder op Moon. Hier vlak voor je is de Back of Right in front is the Back of heel Blikkiesdorp the Moon. the Moon Elke avond is het feest. Oh, the moon shines brightly Takken mogen dan buigen in Though the bows may bend in Breek of huil niet als je down on a whole tin town de stromende regen, the driving range bent. Every night is a jubilee ze veren weer omhoog als de They spring right up when it’s In de Back of the Moon voe- Don’t snap or cry when you’re lucht is opgeklaard. clear again len de mannen zich vrij. feeling low Breek of huil niet als je down Don’t snap or cry when you’re Back of the Moon jongens, The Back of the Moon is bent, feeling low Back of het Moon jongens, where the men feel free in de Back of the Moon kun je The Back of the Moon is hier vlak voor je is de Back of Back of the Moon boys Back alles vergeten where the folks unwind the Moon. of the Moon boys Back of the Moon jongens, Back of the Moon boys, Back Right in front is the Back of hier vlak voor je is de Back of of the Moon boys the Moon. the Moon. Right in front is the Back of the Moon. Back of the Moon jongens, Qhashu Qhashu Proost, proost A Toast! Back of the Moon jongens. Back of the Moon boys, Back Pal achter de hutjes ligt de of the Moon boys Namnkelekile apha tralala Je bent hier welkom. You are welcome here, tra- Back of the Moon, Right behind the Shanties is Kunjani ngesiselo tralalaa Wil je wat drinken? lalala achter al de hutjes, jongens, the Back of the Moon Kumnandi apheKapa sinawo Het is heerlijk om in Kaap- How about a drink, tralalala gebouwd door de besten. Behind all the Shacks boys, umdiliya stad te zijn, we hebben hier It is nice to be in Cape Town Hier vlak voor je is de Back of built by the best Thabathani indebe nirhabule wijngaarden. we have the vineyards the Moon. Right in front is the Back of oluncuthu Hef het glas en geniet van Lift up your glasses and have De vloeren beginnen te the Moon Qashu Qashu khawseluzon- Champagne. the pleasure of Champagne schudden als het vol wordt. Though the floors start wabise Proost! Laten we drinken en A toast, a toast, drink and be De stoelen breken en het glas shaking when the place gets Libala ngentsizi libala marn vrolijk zijn! merry is gebarsten. packed libala 34 35 Qashu Qashu Qashu Vergeet al je zorgen. Forget all your troubles qamza eqamza Het is vol bubbels. tralalala Qashu Qashu khawseluzon- Laat al je zorgen los. If you can’t see clearly it’s Undoqo wamaQamza Qamza Proost! Proost! A Toast! A Toast! A Toast! wabise Kun je niet helder meer zien, because of the bubbles Qamza Libala ngentsizi libala marn dan komt dat van de bubbels. Do not rush and stop whilst Uncuthu lomdiliya uncuthu We huldigen Zijne Majesteit, His Majesty we celebrate, libala Stop al dat jachtig gedoe the bubbles are bubbling ncuthu we huldigen hem lang en tot celebrate long and late zolang de bubbels bubbelen. A toast! A toast! Just drink laat. Joyously together we toast Qashu Qashu Qashu Proost, proost! Gewoon drin- and be happy Undoqo wama Qamza Vrolijk proosten we samen op Champagne the Great ken en vrolijk zijn! Forget all your troubles. Qamza Qamza Champagne de Grote Undoqo wamaqamza qamza Vergeet al je zorgen. Uncuthu lomdiliya uncuthu His Majesty we celebrate, qamza A Toast! A Toast! A Toast! ncuthu We huldigen Zijne Majesteit, celebrate long and late uncuthu lomdiliya uncuthu Proost! Proost! Uncuthu lwemidiliya we huldigen hem lang en tot Joyously together we toast ncuthu His Majesty we celebrate, laat. Champagne the Great Zijne Majesteit vieren we, celebrate long and late EKapa sinomdiliya tralala A toast to Champagne, the Undoqo wamaQamza Qamza vieren we lang en tot laat. Joyously together we toast Vrolijk proosten we samen op great monarch! Qamza Vrolijk proosten we samen op Champagne the Great Ngeke waphoxeka tralala Champagne de Grote. Uncuthu lomdiliya uncuthu Champagne de Grote. Zikwenzubenothando uzive Proost op Champagne, de In Cape Town we have the ncuthu His Majesty we celebrate, unodlamnko grote monarch! vineyards, tralalala Uncuthu lwemidiliya We huldigen Zijne Majesteit, celebrate long and late You will not be disappointed, we huldigen hem lang en tot Joyously together we toast Khawthathixesha lakho won- In Kaapstad hebben we wijn- tralalala laat. Champagne the Great wabeloluncuthu gaarden. They make you feel love and Vrolijk samen toasten we op A toast to Champagne, the Qashu Qashu khawseluzon- Je zult niet teleurgesteld zijn. feel energised Champagne de Grote. great monarch! wabise Ze laten je de liefde voelen en Do take your time and enjoy Proost op Champagne de Libala ngentsizi libala marn geven je energie. this beauty grote monarch! libala Neem de tijd en geniet van A toast, a toast! Just drink deze schoonheid. and be happy! Qashu Qashu Qashu Proost, proost! Gewoon drin- Forget all your troubles. ken en vrolijk zijn! Undoqo wamaQamza Qamza Vergeet al je zorgen. A Toast! A Toast! A Toast! Qamza CAPE TRADITIONAL SINGERS Proost, proost! His Majesty we celebrate, Uncuthu lomdiliya uncuthu celebrate long and late MINSTREELLIEDJES MINSTREL SONGS ncuthu We huldigen Zijne Majesteit, Joyously together we toast we huldigen hem lang en tot Champagne the Great Nuwe jaar medley Nieuwjaar medley New Year’s medly Undoqo wamaQamza Qamza laat. Qamza Vrolijk proosten we samen op His Majesty we celebrate, Goeienaand al die mense, Goedenavond allemaal, Good evening everyone, good Uncuthu lomdiliya uncuthu Champagne de Grote. celebrate long and late Goeienaand al die mense Goedenavond allemaal evening everyone ncuthu Joyously together we toast Uncuthu lwemidiliya We huldigen Zijne Majesteit, Champagne the Great Ons gaan vanaand vir julle Wij gaan jullie vanavond ver- We’re here to tell you what’s we huldigen hem lang en tot A toast to Champagne, the vertel wat aan gaan op die tellen wat er zich in Kaapstad happening in the Cape Igcwele amaqamza tralalala laat. great monarch! Kaapse straat(e) op straat allemaal afspeelt tonight Isusa zonkingxaki tralalala Vrolijk proosten we samen op Die mense staan nou langs De mensen staan langs de People are lining the streets, Ukuba ubona kaluzizi kun- Champagne de Grote. It is full of bubbles, tralalalala die pad, die klopse is so deur- kant, het carnaval gaat wild the klopse is so crowded genxa yamaqamza Proost op Champagne, de Scatter all our troubles, mekaar te keer Sukungxama ngoyeka ama- grote monarch. 36 37 Aa-ja-ja-oe, Aa-ja-ja-oe, aa- Aa-ja-ja-oe, Aa-ja-ja-oe, aa- Ah-ya-ya-oo, Ah-ya-ya-oo, ah- Toelichting Explanation ja-ja dis ’n nuwe jaar ja-ja het is nieuwjaar ya-ya it’s the New Year (4x) ‘Aa-ja-ja-oe, Aa-ja-ja-oe, het ‘Ah-ya-ya-oo, Ah-ya-ya-oo’, Dis ’n nuwe jaar ons is Het is nieuwjaar en wij feesten It’s the New Year, every- is Nieuwjaar’. it’s the New Year.’ All the deurmekaar my motjie bak lekker wild, mijn vrouwtje bakt thing’s jumbled up, my wifey’s Alle uitbundigheid en vreugde exuberance and joy of the koesiesters sonder suiker oliebollen zonder suiker making doughnuts without van de Nieuwjaarsfeesten New Year’s festivities come My motjie dra die sak rok kyk Mijn vrouwtje draagt een ‘zak sugar (2x) komen samen in dit lied, together in this song, which hoe lyk sy nou, wie se so, ons rok’ kijk hoe ze eruit ziet, wie My wifey wears a sack to dat ook de bereiding van also describes preparing the gaan seaside toe zegt nu, we gaan naar de zee cook, look at how she looks, de oliebollen (koesiesters) doughnuts (koesiesters in toe? who says we’re going to the beschrijft waar de familie van Cape Malay Afrikaans) that En ons gaan seaside toe dan En wij gaan naar de zee toe, seaside? (2x) zal smullen. the family will savour. gaan ons hop, skop hop schop Calypso dans dan gaan ons Calypse dansen, daar gaan We’re going to the seaside hop, skop we, hop schop and do the hop, kick Die koeke De taarten The cakes Hop sy hier, hop sy daar, al Hopt ze hier, hopt ze daar, Calypso dancing, when we do die mense dans op ’n nuwe alle mensen dansen tijdens the hop, kick Daar kom ou Kokkie nou aan Daar komt ouwe Kokkie aan Here comes the old Cook, hey jaar nieuwjaar She hops here, she hops there, Die ‘ja woord’ het hy gevra Het ‘jawoord’ heeft hij ge- He asked her to say ‘I do’ Se vir jou mamma, se vir jou Zeg tegen je papa, zeg tegen everybody dances in the New Kyk nou daar kom die brui- vraagd Look, there comes the bride- pappa, nou,nou, nou ek is je mama, nu, nu, nu ben ik Year (2x) degom Kijk nou daar komt de brui- groom klaar met jou (x2) klaar met jou Tell your mamma, tell your Lamie kom so brom brom degom Lamie will be here soon , We gaan naar de zee, daar papa, true, true, true, I’ve told brom Lamie komt zo brom brom zoom zoom zoom gaan we hop, schop Betover die meid, betover you (2x) brom die meid, betover die meid Dam-dam-dam-dam-doe-ha Dam-dam-dam-dam-doo-ha Toor die meit, toor die meit, tovenaar, betover die meid, Charm that girl, charm that Woh-woh-woh-woh-hoe-haa Dam-dam-dam-dam-doe-ha Woh-woh-woh-woh-hoo-haa toor die meit sadoema, toor betover die meid tovenaar girl, charm that girl shaman, Ga-ga-ga-ga-ga-ga-gaa Woh-woh-woh-woh-hoe-haa Ga-ga-ga-ga-ga-ga-ga die meit sadoema, toor die Betover die meid tovenaar, ik charm that girl shaman, Net ’n bietjie liefde Ga-ga-ga-ga-ga-ga-gaa A little bit of love meit sadoema (x2) wil die meid hebben charm that girl shaman (2x) Een klein beetje liefde Toor die meit sadoema ek wil Ik wil haar hebben, hebben, Charm that girl shaman, I Kyk daar kom tant Evie Look, here comes Aunt Evie haar hê hebben, ik wil haar hebben, want her, hey Sy is die idol van die jaar Kijk daar komt tante Evie She’s the idol of the year Ek wil haar hê, hê, hê, ek wil hebben, hebben I want her, hey, hey, hey, I Sy gaan nou trou vanaand Zij is het idool van het jaar Tonight she’s getting married haar hê, hê, hê Betover die meid, betover want her hey, hey, hey Met ou Kokkie die wewenaar Zij gaat vanavond trouwen To the old Cook, the widower Toor die meit, toor die meit, die meid, betover die meid Charm that girl, charm that Daar kom tant Evie, daar kom Met oude Kokkie, de weduw- Here comes Aunt Evie, here toor die meit sadoema, toor tovenaar, betover die meid, girl, charm that girl shaman, oom Koos naar comes Uncle Koos die meit sadoema, toor die betover die meid tovenaar charm that girl shaman, Daar kom oom Abel, Hannie Daar komt tante Evie, daar Here comes Uncle Abel, Han- meit sadoema Betover die meid tovenaar, ik charm that girl shaman en tant Leen komt ome Koos nie and Aunt Leen Toor die meit sadoema ek wil wil die meid hebben Charm that girl shaman, I Daar komt ome Abel, Hannie haar hê want her, hey Net ’n bietjie liefde en tante Leen A little bit of love Aa-ja-ja-oe, Aa-ja-ja-oe, aa- Nou is die hele ding reg Now everything is settled Aa-ja-ja-oe, Aa-ja-ja-oe, aa- ja-ja het is nieuwjaar Ah-ya-ya-oo, Ah-ya-ya-oo, ah- Want Eve is mos die skinnebek Een klein beetje liefde Cause Eve is such a gossip ja-ja dis ’n uwe jaar Aa-ja-ja-oe, Aa-ja-ja-oe, aa- ya-ya it’s the New Year Nu is het allemaal goed Laa-la-la-la-la; laa la-la-la-la, Aa-ja-ja-oe, Aa-ja-ja-oe, aa- ja-ja het is nieuwjaar Ah-ya-ya-oo, Ah-ya-ya-oo, ah- Laa-la-la-la-la; laa la-la-la-la, gekomen la-laa, la-la-la-la-laa ja-ja dis ’n uwe jaar ya-ya it’s the New Year la-laa, la-la-la-la-laa Ondanks dat Eve de roddel- kont is Come, come let’s go to the Kom, kom gaan saam, na die wedding, the wedding of the bruilof, die bruilof van die jaar Laa-la-la-la-la; laa la-la-la-la, year

38 39 Daars groot geskenke, en rooi la-laa, la-la-la-la-laa There are lots of presents and gezongen. De teksten staan The lyrics are therefore full of tapyte a red carpet daarom vol met symboliek. symbolism, certainly in songs Die bruid is in die Good Hope Kom, kom ga mee, naar de The bride is in the Good Hope Zeker in liederen die tijdens that are sung at weddings, Centre bruiloft, de bruiloft van het Centre bruiloften gezongen worden, because both the bride and Kom, kom gaan saam jaar Come, come let’s go omdat bruid en bruidegom the bridegroom begin their Die tafel was gedek, met al Daar zijn grote cadeaus, en There are all kinds of food on beiden als maagd de huwe- wedding night as virgins. This die soorte van goete rode lopers uitgelegd the table lijksnacht tegemoet zullen is a favourite song that is sung Hiers ’n paar wat ek onthou De bruid is het ‘Good Hope Here’s the cakes I recall, as gaan. Dit is een favoriet at many weddings. The cakes van al die soorte koeke Centre’ best as I am able lied dat op veel bruiloften stand for female genitals, the Is ronde koeke, lang koeke, Kom, kom ga mee Round cakes, long cakes, gezongen wordt. De taarten sausages for male genitals. reg-op koeke, plat koeke, De tafel is gedekt met alle straight up cakes, flat cakes, waaraan in dit nummer gere- botter koeke, nat koeke, lek- soorten spijzen butter cakes, moist cakes, fereerd wordt, staan symbool ker om te kou Van alle taarten die er waren, delicious to eat voor het vrouwelijk geslachts- Daars kleine worsies, groot heb ik deze onthouden There are small sausages, deel. De worstjes voor het worse, lang worse, kort worse, Ronde taarten, lange taarten, big sausages, long sausa- mannelijke geslachtsdeel. nat worse, tong wors, lekker rechtopstaande taarten, ges, short sausages, moist om te kou platte taarten, botertaarten, sausages, tongue sausages, natte taarten, lekker om te delicious to eat Nou dis ’n binne ding, buite kauwen Bloem straat (Boom straat) Boomstraat Bloom Street (Tree street) ding, ronde ding, lelike ding, Er waren kleine worstje, Now, this is an inside thing, gou ding, lekker ding grote worstjes, lange worstjes, outside thing, round thing, Boom straat is ’n lekke straat Boomstraat is een fijne straat, Tree Street is a fine street, is Ta-ralie het geluk gevind korte worstjes, natte worstjes, ugly thing, quick thing, delici- is Boom straat Boomstraat Tree Street Kom nou kèrels klaar kry, die tongeworstjes, lekker om te ous thing Al die meide hou daarvan die Alle meiden houden van die All the girls like to be on Tree hele ding is verby kauwen Ta-ralie, happiness has been Boom straat Boomstraat Street Dit was mos die bruilof found Wat maak jy so lank daar bo Wat doe jij zo lang daar bo- What takes you so long up Die bruilof van die jaar Nou dit is een binnengebeu- Come on fellows, come with in die Boomstraat ven in de Boomstraat there in Bloom Street ren, buitengebeuren lelijk me, the whole thing is over Tree Street is a fine street is gebeuren, snel gebeuren, This was the wedding Boom straat is ’n lekker straat Boomstraat is een fijne straat, Tree Street prettig gebeuren The wedding of the year is Boom straat is Boomstraat Ta-ralie heeft geluk gevonden O’ hier wil ek nie bly nie want Oh hier wil ik niet blijven, want Oh I don’t want to stay here, Kom nou kerels kom met mij, hier is niks vir my nie hier is niks voor mij no it’s not for me here, no het hele gebeuren is voorbij Boom straat is ’n lekker straat Boomstraat is een fijne straat, Tree Street is a fine street, is Dit was de bruiloft is Boom straat Boomstraat Tree Street De bruiloft van het jaar Here I am at the door again Hier’s ek weer voor die deur Hier sta ik weer voor de deur At the judge’s door Toelichting Explanation Voor die deur van die magis- Voor de deur van de rechter O Lord, sir, what have I done In de doorgaans preutse en In the generally prudish and traat Hemel, mijnheer wat heb ik Now I’ve got nine months up conservatieve Cape Malay conservative Cape Malay O’ la my basie wat het ek gedaan there in Roeland Street cultuur is het erg ongepast culture, it is very inappropri- gemaak Nu krijg ik 9 maanden boven om over zaken te praten van ate to speak about things of Toe kry ek 9 maande bo in die in die Roelandstraat Long as the reed that lies in de seksuele aard. Op een the sexual nature. However, Roeland straat the water, lies in the water, lies creatieve en humoristische these things definitely can Zolang het rietje in het water in the water manier wordt er echter wel be broached in songs in a So lank as die rietjie in die ligt, in het water ligt, in het Long as the reed that lies in degelijk over deze zaken creative and humorous way. water lè, in die water lè, in die water ligt the water, flowers that bloom

40 41 water lè Zolang het rietje in het water for me ten slotte naar een meisje uit North, with whom you can So lank as die rietjie in die ligt, bloemetjes die voor mij And then I’ll caress her neck het Noorden met wie je wel dance, but who doesn’t have water lè, blommetjies die bloeien and kiss her lips kunt dansen, maar dat niet the allure of a Capetonian. bloei vir my En dan pak ik haar bij de Flowers that bloom for me de allure van een Kaapse En dan vat ek aan haar nek- nek en zoen ik haar op haar heeft. kie en ek soen haar op haar mondje On a little island under a bekkie Bloemetjes die voor mij banana tree Blommetjies die bloei vir my bloeien We make love and then she Sy het geloof in my Zij gelooft in mij She believes in me Onder ’n piesang boompie, al Onder een bananenboom, op rolls her eyes at me op ’n kleine eilandjie een klein eiland Sometimes she climbs up and Sy le te slaape, ek vra haar Ze lag te slapen, ik vroeg She lay asleep, I asked her Dan staan ons daar te vry, Dan staan wij daar te vrijen, throws bananas down for me gisteraand o’ wag op my haar gisteravond yesterday evening, wait for dan rol sy haar oegies vir my dan rolt ze haar ogen voor mij It’s so fine, she makes a brave, Miskien is ek vanaand tog wacht op mij me Somtyds dan klim sy (tot) bo, Soms klimt ze tot boven, dan she makes a brave man of me vroeer vry misschien ben ik vanavond Maybe tonight I’ll be sooner dan gooi sy piesangs af vir my gooit ze bananen naar bene- Now I must bid her farewell Sy se ja, maar sy ken ook al vroeger vrij, free Dit is plesierigheid, sy maak den voor mij On a little island under a vir my ze knikte wel van ja, maar zij She said yes, but she knows van my, sy maak van my ’n Dit is plezier, zij maakt van banana tree Nou staan ek voor jou, ek kent mij me well dapper man mij, zij maakt van mij, een bly maar hier en hang in die nu sta ik voor je, ik ben weer Now I’m standing before you, Nou moet ek vir haar vaarwel dappere man The moons shines so bright kroeg blijven hangen in de kroeg hanging around in the bar gaan se Nu moet ik haar vaarwel tonight, the moon shines so Van so ’n nag kry ek nooit zo’n nacht ze weet het, heb ik again Onder ’n piesang boompie, al zeggen bright tonight genoeg nooit genoeg, I’ll never get enough of a op eilandjie Onder de bananenboom, op What is that jackal seeking Hoe was dit, dit is al wat sy hoe was het, night like this het eiland on the farmer’s field, get him, toe vra (dis wat sy vra) dat was alles wat ze vroeg ‘How was it’ was all that she Die maan skyn so helder farmer, get him (wat ze vroeg) asked (that she asked) vanaand, die maan skyn so De maan schijnt vanavond Tell Auntie Annie I’m not Want sy’t geloof in my, sy sien helder vanaand, zo helder, de maan schijnt coming home, no ’n toekoms vir ons allebei Want zij gelooft in mij, zij ziet For she believes in me, she Wat soek die jakkals op die vanavond zo helder Sy vra (my) nooit maak jou vir toekomst in ons allebei, sees a future for us, boer se plaas, ry hom boertjie Wat zoekt de jakhals op de my vry zij vraagt nooit maak je voor She never asks, ‘keep some ry hom boer zijn boerderij, pak hem, Want sy weet, dit gaan (net) mij eens vrij, time for me’ Se vir tante Annie ek kom nie boertje, pak hem oor my want ze weet, dit gaat voorbij, Because she knows what I huis toe nie Zeg tegen tante Annie dat ik Ek skryf my eie lied totdat ik schrijf mijn eigen lied tot want to be niet naar huis kom iemand my ontdek en sien dat iemand mij ontdekt en I’ll write my music until some- Dat een en almal van my ziet, one discovers me and sees Toelichting Explanation songs geniet, sy vertrou in my dat een ieder van mijn songs That everyone enjoys my In deze potpourri van dans- This potpourri of dance songs Sy’ geloof in my geniet, ze vertrouwt op mij, songs, she believes in me liedjes (ghoemaliedjies) wordt (ghoema songs) successively ze gelooft in mij She believes in me achtereenvolgens verwezen refers to Bloom Street (from Ek sal wag ja naar de Blom Straat (‘Bloe- the Dutch Bloemstraat, which Tot die tyd dat almal my ik zou wachten, Yes I will wait menstraat’, wat in Kaaps in Cape Afrikaans is pro- herken tot dat de tijd dat ieder mij Until the time comes when Afrikaans wordt uitgesproken nounced Boom Straat) where En dat daar trots in jou oee herkent, everyone recognizes me als Boom Straat) waar de the ‘ladies of the night’ work; verskyn en dat je trots kan zijn op je And you can be proud of your ‘nachtdames’ werken; naar to the prison on Roeland Op straat sal hulle se die man eigen vent, man, de gevangenis op Roeland Street, which gives an oc- is bekend op straat zullen ze zeggen die On the streets they’ll say, that Street, wat aanleiding is om casion to mock the judge; Solank ons droom van geluk vent is bekend, dude is famous te spotten met de rechter; en and finally, to a girl from the Wat erens op ons wag zolang we dromen, van geluk As long as we dream of hap- piness 42 43 Dan vergeet jy snel weer dat ergens op ons wacht, That is waiting for us some- van, van ’n ander vrou se man man woman’s man hierdie nag dan vergeet je snel weer deze where Hulle se hy is gay met moffie Is het jouw man of is het haar They say that he is gay, he Sy vertrou in my, sy is my krag, nacht Then you’ll soon forget this het hy gevry man, de Son zegt hij is op had sex with a man sy is my krag zij vertrouwt op mij, dat is mijn night Is dit dan jou man of is dit heterdaad betrapt! Was it your man or her man, kracht, oh mijn krach She believes in me, that is my haar man die Son sê hy is the Sun says he was caught in strength, oh my strength gevang Who-ho-ho lees de Son op the act! bladzijde drie staat ook Die Son, die skinne koerant Die Son, de roddelkrant The Sun, the gossip rag Who-ho-ho lees nou die Son porno, is een mooie meid, een Who-ho-ho read the Sun, op page 3 is daar ook porn, is sexy meid en je mond valt there’s porn on page 3 too, a Ons sien ’n laaitie staan op Wij zien een jochie staan op We see a laddie standing on ’n mooie meit, is ’n sexy meit ervan open beautiful chick, such a sexy die hoeke van ‘n Kaapse de hoek van een straat in the corner of a Cape street en jou bek hang op die grond chick it’ll make your jaw drop straat Kaapstad Paper in his hand, shouting, (x2) Ome Melly wat heb je nou to the floor (2x) Koerante in sy hand skree hy Met de krant in zijn hand ‘read all about it today’ gedaan wat daarin aangaan schreeuwt hij wat erin staat He tells us what they’re up to Ou Boeta Melly wat het jy De Son heeft je betrapt, ben Ole Brother Melly, what did Vertel ons wat die mense Hij vertelt ons wat de mensen at the Parliament in Hanover gemaak je nu zo dom? you do (3x) maak daar bo in Hanover doen, vanboven in Hanover- Street and about the drugs in Die Son het jou gevang is jy Alle mensen staan rechtop, zij Are you that dumb to let the straat, tot by die Parlement straat, tot bij het Parlement Tafelsig dan vaak zijn allemaal diep geschokt, Sun catch you? en oor die tik in Tafelsig en ook over de drugs in The punks were there too, Al die mense staan regop, Ome Melly roept uit ‘hou Everyone was so deeply Die punkies hulle was ook Tafelsig with their leather jackets and hulle is so diep geskok, ou nou op, mijn vrouw schopt shocked, it was the talk of the daar met koefiyas en hulle De punks waren daar ook met caps Melly skree hou nou op, my mij er nog uit’ en toen hij town, ole Melly cried, ‘Shut up, toppe aan hun leren jas en petjes. That’s all you read about in vrou gaan my nou thuis kwam, was zijn vrouw my wife will kick me out’ and Dis alles wat jy lees in die Son Dat is alles wat je lezen zal, in the Sun, the gossip rag uitskop, en toe hy by die huis zo geschokt dat ze hem met when he came home, his wife die skinne koerant de Son, die roddelkrant aankom, was sy vrou so dom de bezem heeft geslagen, ja was so dumbfounded, she We see a laddie smoking on verstom, sy slaan hom met Ome Melly blijf maar dom. beat him with her broom, yes, Ons sien ’n laaitie op die hoek Wij zien een jochie op de the corner, he’s the laddie die besemstok, ja ou Melly bly ole Melly is just plain dumb. staan en rook, hy is die laaitie hoek staan roken, hij het that sells the paper maar dom Een hele toestand, toen ome wat koerante verkoop jochie dat de krant verkoopt He hawks the Sun, the gossip Melly op de voorpagina What a hullabaloo broke out Hy skree die Son die skinne Hij roept die Son, de roddel- rag, you can make up your Daar was ’n hele skellery toe verscheen when Melly was on the front koerant, julle kan julle mind krant, je mag zelf oordelen own mind Melly op die front page daar Ze zagen hem naar de tip- page opmaak Die Son ziet alles zoals het is, The Sun tells it like it is each verskyn pelzone rijden, toen zei de They saw him driving to the Die Son sien nou alles raak, dat is was de mensen zeggen, day, that’s what people say, Hulle het hom in die main Son dat hij met een mannetje main road and then the Sun dis wat die mense praat, die Son, de roddelkrant the Sun, the Sun the gossip road daar sien ry toe se heeft staan vrijen said he had sex with a man die Son, die Son die skinne rag die Son hy het met ’n gevry Who-ho-ho lees de Son op koerant Ja hier in de Kaap, verschijnt moffie bladzijde drie staat ook Who-ho-ho read the Sun, de Son elke dag Yes, here in the Cape, the Sun Who-ho-ho lees nou die Son porno, is een mooie meid, een there’s porn on page 3 too, a Ja hier, hier in die Kaap, vers- Door weer en wind, verschijnt comes out every day op page 3 is daar ook porn, is sexy meid en je mond valt beautiful chick, such a sexy kyn die Son elke dag de Son, hier in de Kaap Rain or shine, the Sun comes ’n mooie meit, is ’n sexy meit ervan open chick it’ll make your jaw drop Deur storm, wind en reën, out, here in the Cape en jou bek hang op die grond to the floor (2x) verskyn die Son hier in die Ja je krijgt waar voor je geld, Ome Melly wat heb je nou Kaap als de Son het verhaal vertelt Yes, you get value for your Ou Boeta Melly wat het jy gedaan Ole Brother Melly, what did Het gaat over ditjes en datjes, money when the Sun tells a gemaak (x3) De Son heeft je betrapt, ben you do Ja daar is waarde vir jou geld, over de man van een vrouw story, Die Son het jou gevang is jy je nu zo dom? Are you that dumb to let the as die Son die storie vertel Ze zeggen dat hij van de an- It came from here, it came dan vaak Sun catch you? Dit is hiervan en dit is daar- dere kant is, omdat hij heeft from there, it’s about another Alle mensen staan rechtop, zij staan vrijen met een andere 44 45 Al die mense staan regop, zijn allemaal diep geschokt, Everyone was so deeply Die boude De dijbenen Thighs hulle is so diep geskok, ou Ome Melly roept uit ‘hou shocked, it was the talk of the Melly skree hou nou op, my nou op, mijn vrouw schopt town, ole Melly cried, ‘Shut up, Dis ‘n droom, dis ‘n droom dis Dit is een droom, dit is een Tis a dream, tis a dream, tis a vrou gaan my nou uitskop, en mij er nog uit’ en toen hij my wife will kick me out’ and ‘n wonderlike droom droom, een geweldige droom curious dream toe hy by die huis aankom, thuiskwam, was zijn vrouw when he came home, his wife Van al die boude nou Over al die dijbenen About all those thighs was sy vrou so dom verstom, zo geschokt dat ze hem met was so dumbfounded, she sy slaan hom met die besem- de bezem heeft geslagen, ja beat him with her broom, yes, Elke aand droom ek van ’n Elke avond droom ik van een Every night I dream about a stok, ja ou Melly bly maar Ome Melly blijf maar dom ole Melly is just plain dumb. different boud andere dij different thigh dom Die eerste aand was van ’n De eerste avond van een The first night it was a chicken Een hele toestand, toen ome What a hullabaloo broke out hoender boud kippendij thigh Daar was ’n hele skellery toe Melly op de voorpagina when Melly was on the front Die tweede aand is ’n beeste De tweede avond van een The second night it was a cow Melly op die front page daar verscheen page boud koeiendij thigh verskyn Ze zagen hem naar de tip- They saw him driving to the Die derde aand was Anna se De derde avond van Anna The third night it was Anna’s Hulle het hom in die main pelzone rijden, toen zei de main road, then the Sun said boud haar dij thigh road daar sien ry toe se die Son dat hij met een mannetje he had sex with a man Son hy het met ’n moffie heeft staan vrijen Boude, lekker, lekker, lekker Dijen, lekker, lekker, lekker Thighs, yummy, yummy, gevry Who-ho-ho read the Sun, the hoender boude kippendijen yummy chicken thighs Who-ho-ho lees nu de Son, de paper that tells the people all Boude, lekker, lekker, lekker, Dijen, lekker, lekker, lekker Thighs, yummy, yummy, Who-ho-ho lees nou die Son krant die de mensen infor- About your mistress, what beeste boude koeiendijen yummy cow thighs die koerant maak die mense meert your man’s up to, we read Die boud vir my, is die boud Mijn dij is de dij die in het The thigh for me is the thigh vol Over je maitresses, hoe je about all of your wickedness wat in die water le water ligt that lies in the water Van jou losse meit, hoe daai mannetje eruit ziet, wij lezen Wat jy wil he is die boud wat De dij die jij wilt, is de dij die The thigh you want eh, is the moffie lyk, ons lees nou van over al je rottigheid In the Sun, the gossip rag by jou le naast je ligt thigh that lies next to you jou slegtigheid In de Son, de roddelkrant Ek droom ek vry aan Anna de Ik droom dat ik vrij met Anna I dreamt I made love to Anna In die Son die skinne koerant Houd de Houd de Houd Haar linker boud is ’n bietjie Haar linkerdij is een beetje Her left thigh was a little cold Toelichting Explanation koud koud Her right thigh flustered me Die Son / The Sun is een ta- Die Son / The Sun is a tabloid Haar regte boud maak my so Haar rechterdij maakt me so bloid die vooral in de minder that especially is very popular benoud benauwd That I preferred to eat the bedeelde milieus erg populair in disadvantaged areas. The Toe eet ek maar liewerste die Dus eet ik maar liever een chicken thigh is. Het blad verspreidt allerlei paper spreads all sorts of hoender se boud kippendij roddelpraat, wat aanleiding gossip, which gives a pretext In his dream he’s a little is om te spotten met wat er for mocking its contents as In sy droom is hy vesin, die In zijn droom is hij een beetje clumsy, the chicken thigh is geschreven wordt en met de well as the people who read hoender se boude is te min klungelig, de kippendij is te not enough mensen die dat lezen. Pas op it. Be careful about what you Die skaap se boude is vas weinig The sheep thighs are tied up wat je doet, zegt dit moppie, do, this moppie says, because gebind De dijen van het schaap zijn But his wifey’s thigh is smooth want het wordt gedrukt in it will be printed in this paper. Maar sy motjie se boud is vastgebonden and fat deze krant. Zo werd laatst een Recently, after a member of glad nie dun Maar de dij van zijn vrouwtje Monday he left the thigh lid van de Cape Traditional the Cape Traditional Singers is niet bepaald dun alone, Tuesday the thigh was Singers gezien in schokkend was reported to have been Maandag los hy so die boud, still cold, Wednesday the gezelschap, en zijn vrouw seen in shocking company, Dinsdag is die boud nog koud, thigh got flustered, heeft hem op straat gezet. his wife threw him out on the Woensdag raak die boud Thursday he was simply street. benoud, Donderdag is hy naughty

46 47 sommer stout Maandag laat hij de dij staan, Oh yes, that curious thigh Beeste poote Koeienpoten Cow’s foot O ja die wonderlike boude dinsdag is de dij een beetje koud, woensdag wordt de dij Look how brother Doela sidles Beeste poote is skoon ge- Koeienpoten zijn schoon ge- Cow’s foot cleaned and Kyk hoe skyf ou boeta Doela warm, donderdag is hij lekker up to the right thigh skraap, die lekkerste kossies schraapt, het lekkerste eten in scraped is the tastiest food in nader na die regte boud stout The dream makes him happy van die Kaap de Kaap the Cape Die droom is nou so in sy skik Oh ja die geweldige dijen cause his wife’s thigh is short After walking one day for an want sy motjie se boud is kort and fat Ek loop een dag vir ’n uur of Op een dag na dat ik twee hour or two en dik Kijk hoe ome Doela naar de He got married so young but twee uur heb gelopen I see mistress Ralie in the Salt Hy is nog so jong getroud nou rechterdij schuift he already knows about the Sien ek motjie Ralie in die Zie ik vrouwtje Ralie, in de River weet hy al van die regte boud De droom maakt hem con- best thigh Sout Rivier Sout Rivier She has a basket in her lap Sy skaap se boude laat hom tent, want zijn vrouwtje haar The sheep thigh makes him Sy het ’n mandjie op haar Ze heeft een mandje op haar With a scraped cow foot vol dij is kort en dik full skoot schoot Maar sy motjie se boude laat Hij is pas getrouwd, maar jij But his wife’s thigh makes him Met ’n afgeskraapte beeste Met daarin een schoonge- Cow’s foot cleaned and hom jol weet al van de beste dij run around poot schraapte koeienpoot scraped is the tastiest food in Hoe voel julle boude nou? De schaap zijn dij maakt hem How do your thighs feel now? the Cape vol Beeste poote is skoon ge- Koeienpoten zijn schoonge- Cow’s foot cleaned and Toe ek wakker skrik kyk ek Maar de dij van zijn vrouw I woke with a start and looked skraap, die lekkerste kossies schraapt het lekkerste eten in scraped is the tastiest food in rond maakt hem blij around van die Kaap de Kaap the Cape Die komberse le nou almal op Hoe voelen jullie dijen nou? All the bedclothes were on Beeste poote is skoon ge- Koeienpoten zijn schoonge- Stew it in tomatoes and you’ll die grond the ground skraap, die lekkerste kossies schraapt het lekkerste eten in never wipe your mouth Ek voel so bly ek het lekker Toen ik wakker schrok keek ik I’m so happy I had such good van die Kaap de Kaap Stew it in tomatoes and you’ll gevry in het rond sex Smoor jy dit met tamatie dan Je zult nooit je mond afvegen never wipe your mouth Ek het die boud in my droom De deken lag op de grond I had that thigh in my dream sal jy nooit jou mond afvee als je ze met tomaten smoort gekry Ik ben zo blij, ik heb lekker Smoor jy dit met tamatie dan Je zult nooit je mond afvegen Cow’s foot cleaned and gevreeën A dream, tis a dream sal jy nooit jou mond afvee als je ze met tomaten smoort scraped is the tastiest food in ’n Droom dis ’n droom Ik heb die dij in mijn droom Tis a curious dream Beeste poote is skoon ge- Koeienpoten zijn schoonge- the Cape Did ’n wonderlike droom gekregen About all those thighs skraap, die lekkerste kossies schraapt het lekkerste eten in After walking one day for an Van al die boude nou van die Kaap de Kaap hour or two ’n Droom, het is ’n droom Ek loop een dag vir ’n uur of Op een dag nadat ik twee uur I see mistress Joggie in the ’t is een geweldige droom twee heb gelopen Deep River Over al die dijen Sien ek motjie Joggie in die Zie ik vrouwtje Joggie, in de She has a sack in her apron Diep Rivier Diep Rivier Filled with scraped cow tripe Toelichting Explanation Sy het ’n sakkie in haar spens Ze heeft een tasje in haar Nog een favoriet bij Kaap­ Another favourite at Cape Met ’n skoon geskraapte schort Cow tripe cleaned and maleise bruiloften. Door Malay weddings. The humour beeste pens Met een schoongeschraapte scraped is the tastiest food in gebruik te maken van humor in the songs breaks taboos koeienmaag the Cape in de liederen worden taboes about sexuality and other Beeste pense is skoon ge- Koeienmagen zijn schoonge- Cow tripe cleaned and doorbroken over thema’s matters. The thighs sung skraap, die lekkerste kossies schraapt het lekkerste eten in scraped is the tastiest food in als eksualiteit. De ‘dijen’ about in this song are a refe- van die Kaap de Kaap the Cape waarover in dit lied gezongen rence to female thighs. Beeste pense is skoon ge- Koeienmagen zijn schoonge- Stew it in tomatoes and you’ll wordt, refereren aan vrouwe- skraap, die lekkerste kossies schraapt het lekkerste eten in never wipe your mouth lijke bovenbenen. van die Kaap de Kaap Stew it in tomatoes and you’ll Smoor jy dit met tamatie dan Je zult nooit je mond afvegen never wipe your mouth sal jy nooit jou mond afvee als je ze met tomaten smoort Cow tripe cleaned and

48 49 Smoor jy dit met tamatie dan Je zult nooit je mond afvegen scraped is the tastiest food in CAPE TRADITIONAL SINGERS sal jy nooit jou mond afvee als je ze met tomaten smoort the Cape & IGUGU LE KAPA Beeste pense is skoon ge- Koeienmagen zijn schoonge- After walking one day for an skraap, die lekkerste kossies schraapt het lekkerste eten in hour or two Ma ek wil die Oxford dra Ma ik wil de Oxford aan Ma, I want to wear Oxfords van die Kaap de Kaap I see mistress Avie in the Mowbray Kyk hoe vat die nonna nou Kijk hoe ze de Kaapse draai Just look at how she dances Ek loop een dag vir ’n uur of Op een dag nadat ik twee uur Then she’s walking up the hill die Kaapse draai, Kaapse danst, Kaapse draai, aa-ja-ja that Kaapse draai, Kaapse twee heb gelopen now draai, aa-ja-ja Kijk hoe ze de Kaapse draai draai, aa-ya-ya Sien ek motjie Avie in die Zie ik vrouwtje Avie, in Mow- With the scraped head of a Kyk hoe vat die nonna nou danst, Kaapse draai, aa-ja-ja Just look at how she dances Mowbray bray cow die Kaapse draai, Kaapse Dat is hiernaartoe en daar- that Kaapse draai, Kaapse draai, aa-ja-ja naartoe, naar onderen toe en draai, aa-ya-ya Sy loop sowaar die heuwel op Ze loopt zowaar de heuvel op Cow’s head cleaned and Dis hierna toe en soontoe, naar boven toe It’s over to here, over to there, Met ’n skoon geskraapte Met een schoongeschraapte scraped is the tastiest food in onder toe en boon toe Kijk hoe ze de Kaapse draai bend down and up again beeste kop koeienkop the Cape Kyk hoe vat die nonna nou danst Just look at how she dances Beeste koppe is skoon ge- Koeienkoppen zijn schoonge- Cow’s head cleaned and die Kaapse draai Kijk hoe ze de Kaapse draai the Kaapse draai skraap, die lekkerste kossies schraapt het lekkerste eten in scraped is the tastiest food in Kyk hoe vat die nonna nou danst, Kaapse draai, aa-ja-ja Just look at how she dances van die Kaap de Kaap the Cape die Kaapse draai, Kaapse the Kaapse draai, Kaapse Beeste koppe is skoon ge- Koeienkoppen zijn schoonge- Stew it in tomatoes and you’ll draai, aa-ja-ja De tranen rollen over mijn draai, aa-ya-ya skraap, die lekkerste kossies schraapt het lekkerste eten in never wipe your mouth liefje, de tranen rollen over van die Kaap de Kaap Stew it in tomatoes and you’ll Die trane die rol oor my bok- jouw liefje Tears roll over my sweetheart, Smoor jy dit met tamatie dan Je zult nooit je mond afvegen never wipe your mouth kie, die trane die rol oor jou Dat is waar de zon en maan tears roll over your sweetheart sal jy nooit jou mond afvee als je ze met tomaten smoort bokkie ondergaan, liefje je moet That’s where the sun and the Smoor jy dit met tamatie dan Je zult nooit je mond afvegen Cow’s head cleaned and Dis daar waar die son en die naar huis toe gaan moon go down, sweetie you sal jy nooit jou mond afvee als je ze met tomaten smoort scraped is the tastiest food in maan onder gaan, bokka jy Nee, nee, nee mijn vriend must go home now Beeste koppe is skoon ge- Koeienkoppen zijn schoonge- the Cape moet huis toe gaan niet, nee mijn vriend niet, nee No, no, no my friend no, no skraap, die lekkerste kossies schraapt het lekkerste eten in Nee, nee, nee my dolla nie, mijn vriend niet my friend no, no my friend no van die Kaap de Kaap nee my dolla nie, nee my dolla nie Nee, nee, nee mijn vriend niet No, no, no my friend no Toelichting Explanation Ik maak geen plezier met een I don’t go out with a louche Vroeger was het onder de It used to be very normal Nee, nee, nee my dolla nie losbol guy, no arme Kaapmaleise bevolking among the poor Cape Malay Ek jol nie met ’n loskop dolla Ma ik wil de Oxford aan, Ma Ma I want to wear Oxfords, zeer gebruikelijk om orgaan- population to eat slaughter- nie ik wil de Oxford aan Ma I want to wear Oxfords vlees en slachtafval te eten. house offal, which was very Ma ek wil die Oxford dra, ma Want mijn jasje is te lang en Cause my jacket’s too long Orgaanvlees was in die tijd cheap at the time. People ek wil die Oxford dra de broekspijpen te kort and my pants hang down zeer goedkoop. De mensen enjoyed the feet, stomachs Want my baatjie is te lank en Mijn hemd is te kort, dit is de My shirt’s too short, this is the in dit liedje wordt verheerlijkt and heads of cows most of die pype hang daar mode van dit jaar fashion in town gezongen over iets wat uit all. Now that it has become My hempie is te kort, dis die Ma ik wil de Oxford aan Ma I want to wear Oxfords armoede geboren is. more customary to eat offal, fashion van die jaar it is considered a delicacy. Ma ek wil die Oxford dra This ghoema song sings the Toelichting Explanation praises of something that was Kaapstad heeft altijd bekend Cape Town has always been born out of poverty. gestaan om haar goede known for its good tailors, kleermakers, vooral binnen especially within the Cape de Cape Malay gemeen- Malay community. Cape Town

50 51 schap. Kaapstad was om was an extremely fashionable protest waaruit de song was Meadowlands was a suburb die reden een erg modieuze city because of this. When voortgekomen. of the newly formed Soweto stad. Toen de Oxford-broek ‘Oxfords’ (a loose-fitting form Meadowlands was de voor- township and was where in de jaren ‘20 in de mode of trousers) became fashiona- stad van het pas gevormde those forcefully removed from kwam, wilde elke jonge man ble in the 1920s, every young township Soweto, waar men- Sophia Town were relocated er een dragen. Dit Ghoema- man wanted to own a pair. sen in 1956 via gedwongen to in 1956. The basic mes- lied gaat over een jonge man This ghoema song is about a verhuizingen naartoe werden sage of the song was that the die zijn moeder smeekt om boy who begs his mother for gestuurd. De boodschap van whites are telling us to go to een Oxford-broek, omdat hij a pair of Oxfords, because he de song was dat de blanken Meadowlands, but we’re not denkt dat hij dan alle meisjes thinks he can attract all the ons wel kunnen zeggen dat going. Unfortunately, history voor zich kan winnen. girls this way. we naar Meadowlands moe- tells a different story. ten, maar dat we niet gaan. There are many versions of Helaas vertelt de geschiede- Meadowlands around, inclu- Meadowlands Meadowlands Meadowlands nis een ander verhaal. ding Strike Vilakazi’s original, Er zijn veel versies van but this version has been Otla utlwa makgowa arei Je kunt de blanken horen You’ll hear the whites say ‘Meadowlands’ in omloop, chosen as it mixes the kwela Are yeng ko Meadowlands zeggen Let’s move to Meadowlands inclusief Strike Vilakazi’s sound of the townships with Meadowland Meadowlands Laten we naar Meadowlands Meadowlands, Meadowlands origineel, maar deze versie the 60s beat group twanging Meadowlands sithando sam verhuizen Meadowlands, my love is gekozen omdat daarin de guitar, creating an interesting Otlwa utlwa botsotsi bare Meadowlands, mijn schat, You’ll hear the tsotsis say kwela sound van de townships fusion of sounds that (political Ons dak ni ons pola hier zul je de Tsotsis horen zeggen We’re not moving, we’re vermengd wordt met de beat feelings aside) could have Pola hier pola hier We verhuizen niet, wij blijven staying here group twanging gitaar uit de been enjoyed on both sides of Pola hier sithando sam hier Stay here, stay here jaren ‘60, wat een interes- the apartheid fence. Blijf hier, blijf hier, Stay here, my love sante samensmelting van Blijf hier, mijn schat. klanken oplevert die iedereen – ongeacht politieke opvat- Geschiedenis van het lied History of the song tingen aan beide zijden van Er was eens een witte man die There was once a white man het apartheidshek – prachtig zong als een zwarte en dat who sang like a black man vond. maakte hem beroemd. Dat and this made him famous. was Elvis Presley. Maar in Zuid- That was Elvis Presley, but in Afrika had je in 1962 de blanke South Africa in 1962 a white Archie Coker, die samen met man, Archie Coker, along zijn Meteors een hit had en with his Meteors, took a song die ook zong als een zwarte. and sang like a black man. Hem maakte dat een beetje This has made him somewhat berucht. infamous, but only Archie Alleen Archie zelf weet of hij will know if he was exploiting het lied – geschreven door the song written by Strike Strike Vilakazi – uitbuitte voor Vilakazi for commercial gain commerciële doelen en dus and cashing in on the misery de ellende van duizenden of thousands, or if he was ad- te gelde maakte, of dat hij ding his voice to the protest zijn stem toevoegde aan het that the song grew from.

52 53 Pata-pata Pata-pata Pata-pata aHiyo mama ahiyo mama, nants’ iPata Pata Saguquka sathi bheka, nants’ ‘Pata Pata’is de naam van ‘Pata Pata’ is the name of a iPata Pata een dans die we in Johan- dance we do down Johannes- Saguquka sathi bheka, nants’ Saguquka sathi bheka, nants’ nesburg doen. En iedereen burg way. iPata Pata iPata Pata begint te bewegen zodra And everybody starts to move Saguquka sathi bheka, nants’ Saguquka sathi bheka, nants’ ‘Pata Pata’ begint te draaien as soon as Pata Pata starts to iPata Pata iPata Pata - whoo play – whoo Saguquka sathi bheka, nants’ Saguquka sathi bheka, nants’ iPata Pata iPata Pata Whoo, iedere vrijdag en Whoo, every Friday and Satur- Saguquka sathi bheka, nants’ zaterdag is het tijd voor ‘Pata day night its Pata Pata time iPata Pata aHiyo mama ahiyo mama, Pata’. De dans gaat de hele The dance keeps going all nants’ iPata Pata nacht door totdat de zon night long till the morning sun Saguquka sathi bheka, nants’ aHiyo mama ahiyo mama, begint te schijnen - hey! begins to shine - hey! iPata Pata nants’ iPata Pata Saguquka sathi bheka, nants’ aHiyo mama ahiyo mama, Toelichting Explanation iPata Pata nants’ iPata Pata Pata Pata is oorspronkelijk Pata Pata was originally Saguquka sathi bheka, nants’ aHiyo mama ahiyo mama, geschreven door zangeres written by singer Dorothy iPata Pata nants’ iPata Pata Dorothy Masuka. Het werd Masuka. It also became Saguquka sathi bheka, nants’ ook buiten Zuid-Afrika popu- popular outside South Africa iPata Pata Saguquka sathi bheka, nants’ lair in de versie van Miriam in the version sung by Miriam iPata Pata Makeba uit 1957, toen zij nog Makeba in 1957, when she was aHiyo mama ahiyo mama, Saguquka sathi bheka, nants’ in Zuid-Afrika woonde. De still living in South Africa. The nants’ iPata Pata iPata Pata tekst – in isiXhosa en Engels lyrics – in isiXhosa and English aHiyo mama ahiyo mama, Saguquka sathi bheka, nants’ – vertelt over het dansplezier – tell about the pleasure of nants’ iPata Pata iPata Pata in het Johannesburg van de dancing in Johannesburg in aHiyo mama ahiyo mama, Saguquka sathi bheka, nants’ jaren ’50. Hoewel de tekst on- the 1950s. Although the lyrics nants’ iPata Pata iPata Pata schuldig genoeg lijkt, kan die seem innocent enough, they aHiyo mama ahiyo mama, ook worden begrepen als een can also be interpreted as a nants’ iPata Pata Saguquka sathi bheka, nants’ manifest van de zwarte stede- manifesto for black urban cul- iPata Pata lijke cultuur toen die bedreigd ture when it was threatened Saguqa sath’ - ahi ti! Saguquka sathi bheka, nants’ werd door de apartheid. by apartheid. Aah- saguqa sath’ - nantsi - iPata Pata ahi ti! Saguquka sathi bheka, nants’ Saguqa sathi bheka nants’ iPata Pata iPata Pata Saguquka sathi bheka, nants’ iPata Pata aHiyo mama ahiyo mama, nants’ iPata Pata aHiyo mama ahiyo mama, nants’ iPata Pata aHiyo mama ahiyo mama, nants’ iPata Pata

54 55 Piet Hein Piet Hein Piet Hein verraden had, maar de andere helft zette on- threat. Sixteen Spanish ships were intercepted; wetend van de dreiging vanuit Mexico de reis one galleon was taken after a surprise encoun- Piet Hein, Piet Hein, Piet Hein, Piet Hein, Piet Hein, Piet Hein, voort. Zestien Spaanse schepen kreeg Hein in ter during the night, nine smaller merchants Piet Hein sy naam ben klein, Piet Hein zijn naam is klein Piet Hein his name is plain handen: één galjoen werd ’s nachts bij verras- were talked into surrendering; two small ships Sy daden ben so groot, Zijn daden zijn heel groot His deeds are very great sing veroverd, negen kleinere vrachtschepen were taken at sea fleeing, four fleeing galleons Sy daden ben so groot, Zijn daden zijn heel groot His deeds are very great werden tot overgave overgehaald, twee klei- were trapped on the Cuban coast in the Bay of Hy het gewonne oor de Zilve- Hij heeft de Zilvervloot over- It’s he who beat the silver nere schepen werden met succes achtervolgd, Matanzas. ren vloot. wonnen . fleet . en vier grote galjoenen kwamen klem te zitten After some musket volleys from Dutch ships, in de Cubaanse baai van Matanzas. the crews of the galleons also surrendered and Het julle gehoor van de Zilve- Hebben jullie gehoord van de Have you heard about the Na enkele musketsalvo’s vanaf de Nederlandse Hein captured 11,509,524 guilders of booty in ren vloot Zilvervloot silver fleet schepen gaven ook de bemanningen van deze gold, silver and other expensive trade goods, De Zilveren vloot van Spanje De Zilvervloot van Spanje The silver fleet of Spain vier galjoenen zich over. De waarde van de such as indigo and cochineal, without any Sy hadden veel munstukken Ze hadden heel veel munten They had lots of silver pieces buit die Hein binnenhaalde bedroeg 11.509.524 bloodshed. The Dutch didn’t take prisoners: aan boord aan boord on board guldens in goud, zilver en andere kostbare they gave the Spanish crews ample supplies En appeltjies van Oranje. En appeltjes van Oranje. And apples from Orange. handelsgoederen zoals indigo en cochenille. for a march to Havana. The released were De Nederlanders maakten geen gevangenen: surprised to hear the admiral personally giving Piet Hein, Piet Hein, Piet Hein, Piet Hein Piet Hein, Piet Hein ze gaven de Spaanse bemanningen voldoende them directions in fluent Spanish; Hein after all Piet Hein sy naam is klein, Piet Hein zijn naam is klein Piet Hein his name is plain proviand mee voor een voettocht naar Havana. was well acquainted with the region, as he had En sy daden ben so groot, Zijn daden zijn heel groot His deeds are very great De vrijgelatenen waren verbaasd dat de been confined to it during his internment after En sy daden ben so groot, Zijn daden zijn heel groot His deeds are very great admiraal hen persoonlijk in vloeiend Spaans 1603. The capture of the treasure fleet was the Hy het gewonnen oor de Hij heeft de Zilvervloot over- It’s he who beat the silver aanwijzingen gaf. Maar Hein was goed bekend company’s greatest victory in the Caribbean. Zilveren vloot. wonnen. fleet. met het gebied, want hij had daar na 1603 een As a result, the money funded the Dutch army aantal jaren gevangen gezeten. De vangst for eight months (and as a direct consequence, Geschiedenis van History of the song van de schatvloot was de grootste overwin- allowing it to capture the fortress ’s-Hertogen- het verhaal In 1628, Admiral Hein, with ning van de Compagnie in het Caraïbisch bosch, and the shareholders enjoyed a cash In 1628 zeilde Admiraal Witte de With as captain of gebied. Met het geld kon het Nederlandse dividend of 50% for that year. Hein returned to Hein met Witte de With als his flagship, sailed out to leger acht maanden gefinancierd worden the Netherlands in 1629, where he was hailed vlaggenkapitein uit om een capture a Spanish treasure (met als direct gevolg de verovering van fort as a hero. Watching the crowds cheering him Spaanse schatvloot geladen fleet loaded with silver from ’s-Hertogenbosch), en de aandeelhouders van as he stood on the balcony of the town hall of met zilver uit hun Amerikaan- their American colonies and de WIC kregen dat jaar een dividend van 50 Leiden, he remarked to the mayor: ‘Now they se koloniën en de Filippijnen the Philippines. With him was procent uitgekeerd. Hein zelf keerde in 1629 praise me because I gained riches without the te onderscheppen. Bij hem Admiral Hendrick Lonck, and terug naar de Nederlanden, waar hij als een least danger; but earlier when I risked my life was ook admiraal Hendrick he was later joined by a squa- held werd onthaald. Toen hij op het bordes van in full combat they didn’t even know I existed.’ Lonck, en later voegde zich dron of Vice-Admiral Joost het stadhuis van Leiden door een uitzinnige Hein was the first and the last to capture such nog een eskader van vicead- Banckert, as well as by the pi- menigte werd toegejuicht, zei hij tegen de bur- a large part of a Spanish ‘silver fleet’ from miraal Joost Banckert bij hem, rate Moses Cohen Henriques. gemeester: ‘Siet hoe het volck nu raest, omdat America. evenals kaper Moses Cohen Part of the Spanish fleet in ick soo grooten schat t’huys brenghe, die daer Henriques. Een deel van de Venezuela had been warned weijnich voor hebbe gedaen; ende te voren Spaanse vloot in Venezuela because a Dutch cabin boy als ick der voor hadde ghevochten, ende verre was gewaarschuwd, omdat had lost his way on Blanquilla grooter daden ghedaen als dese, en heeft men een Nederlandse scheepsjon- and was captured, betraying sich naeuwlijcks aen mij ghekeert.’ Hein was gen op weg naar Blanquilla the plan, but the other half de eerste en de laatste die erin slaagde zo’n verdwaald was, gevangen from Mexico continued its groot deel van een Spaanse ‘zilvervloot’ vanuit was genomen en het plan voyage, unaware of the Amerika te veroveren.

56 57 internationale VRIENDEN FRIENDS podiumkunsten amsterdam Het Holland Festival heeft het getroffen – The Holland Festival is lucky – with Friends juni 2015 met Vrienden die gepassioneerd zijn over who are passionate about art, welcoming kunst, die artiesten van wereldklasse to our world class artists, ambitious to verwelkomen en die het festival steunen help the festival to commission brilliant in zijn ambitie om nieuw werk te blijven new work. presenteren. Friends are the heart of the festival and Vrienden vormen het hart van het festival their generous support helps the festival en hun genereuze steun helpt om elk jaar to create an exciting programme each een spannend programma te maken. year.

Het verheugt ons dan ook dat we deze We are therefore delighted to be able to voorstelling mede dankzij de Vrienden present this performance with support van het Holland Festival aan u kunnen from the Friends of the Holland Festival. tonen.

Ruth Mackenzie en Annet Lekkerkerker Ruth Mackenzie and Annet Lekkerkerker Directie, Holland Festival Board, Holland Festival

 

58 59 Stichting, Amerikaanse Ambassade Den Monnas, Luuk H. Karsten, Frans en Willeke D. van der Meer, E. van der Meer-Blok, HOLLAND Haag, Spaanse Ambassade Den Haag, Koffrie, Kristine Kohlstrand, Joost en A. Mees-Lubberman, A. de Meijere, Ambassade van Armenië in Nederland, Marcelle Kuiper, Monique Laenen en Titus J. Melkert, E. Merkx, Jaap Mulders, FESTIVAL 2015 Oostenrijkse Ambassade in Den Haag, Darley, Cees Lafeber, Ben Noteboom, H. Nagtegaal, La Nube, Kay Bing Oen, directie Ambassade van de Bondsrepubliek Marsha Plotnitsky, Pim en Antoinette E. Overkamp en A. Verhoog, C. van de Ruth Mackenzie, artistiek directeur Duitsland Den Haag, Ambassade van de Polak, Anthony en Melanie Ruys, Patty Poppe, P. Price, F. Racké, H. Ramaker, Annet Lekkerkerker, zakelijk directeur Argentijnse Republiek, MacBike Voorsmit S. van de Ree, Wessel Reinink, L. Remarque- Van Toorn, Thecla Renders, M. Roozen, raad van toezicht HF Business beschermers G. Scheepvaart, A. Schneider, H. Schnitzler, Martijn Sanders, voorzitter Beam Systems, De Nederlandsche Bank Lodewijk Baljon en Ineke Hellingman, G. Scholten, C. Schoorl, E. Schreve- Mavis Carrilho N.V., Double Effect, G&S Vastgoed, ING A. van de Beek en S. van Basten Brinkman, Steven Schuit, P. Smit, G. Smits, Joachim Fleury Groep, Ten Have Change Management, Batenburg, Irma Boom en Julius I. Snelleman, A. Sonnen, K. Spanjer, Renze Hasper WPG Uitgevers B.V. Vermeulen, S. Brada, Frans en Dorry C. Teulings, H. Tjeenk Willink, A. Tjoa, Ben Noteboom Cladder-van Haersolte, J. Docter en Y. Tomberg, H. van der Veen, M.T.F. Marjet van Zuijlen mediapartners E. van Luijk, L. Dommering-van Rongen, Vencken, R. Verhoeff, R. Vogelenzang, NTR, VPRO E. Granpré Moliere, M. Grotenhuis, F. Vollemans, A. Vreugdenhil, A. Wertheim, Het programma van het Holland Festival E. Horlings, J. Houwert, R. Katwijk, M. Willekens, M. van Wulfften Palthe, kan alleen tot stand komen door subsidies, board of governors R. Kupers en H. van Eeghen, J. Lauret, M. Yazdanbakhsh, P. van der Zant, P. van bijdragen van sponsors en fondsen en De genereuze, meerjarige verbintenis A. van der Linden-Taverne, H. en I. Zwieten en N. Aarnink door de gewaardeerde steun van u, ons van de Governors is van groot belang Lindenbergh-Sluis, F. Mulder, Adriaan en publiek. voor de internationale programmering Glenda Nühn-Morris, G. van Oenen, jonge begunstigers van het Holland Festival en met name H. Pinkster, H. Sauerwein, R. van Schaik Kai Ament, Aram Balian, Ilonka van den hoofdbegunstiger voor het aangaan van internationale en W. Rutten, K. Tschenett, Wolbert en Bercken, Maarten Biermans, Maarten Fonds 21 coproducties. Barbara Vroom, P. Wakkie, R. Walstra, van Boven, Rolf Coppens, Tessa Cramer, A. van Wassenaer, O.L.O. en Tineke de Susan Gloudemans, Jolanda de Groot, subsidiënten G.J. van den Bergh en C. van den Bergh- Witt Wijnen-Jansen Schoonhoven Marte Guldemond, Pieter Guldemond, Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Raat, R.F. van den Bergh, J. van den Nynke de Haan, Hagar Heijmans, Anna Wetenschap Broek, Bernard en Ineke Dijkhuizen, begunstigers van Houwelingen, Jort van Jaarsveld, Gemeente Amsterdam Angela en Leendert van Driel, Jeroen M. Beekman, E. Blankenburg, Co Bleeker, Daan de Jong, Judith Lekkerkerker, Fleming, J. Fleury, V. Halberstadt, A. Boelee, K. de Bok, Jan Bouws, E. Bracht, Pieter van der Meché, Frans Muller, Boris sponsors, fondsen en instellingen H.J. ten Have en G.C. de Rooij, J. Kat en W.L.J. Bröcker, G. Bromberger, D. de van Overbeeke, Gijs Schunselaar, Farid Stichting Ammodo, Rabobank B. Johnson, Irina en Marcel van Poecke, Bruijn, Rachel van der Brug, M. Daamen, Tabarki, David van Traa, Frank Uffen, Amsterdam, Stichting Dioraphte, Ton en Maya Meijer-Bergmans, Sijbolt J. Dekker, M.H. Dijkgraaf, M. Doorman, Helena Verhagen, Merijn van der Vlies, VSBfonds, Turing Foundation, Ernst Noorda en Mieke van der Weij, Robert Chr. van Eeghen, J. van der Ende, Danny de Vries, Marian van Zijll Langhout von Siemens Music Foundation, Fonds Jan en Mélanie van Ogtrop-Quintus, Ch. Engeler, E. Eshuis, E. Goossens-Post, Podiumkunsten, European Cultural Françoise van Rappard-Wanninkhof, E. de Graaff-Van Meeteren, liefhebbers Foundation, DoubleTree by Hilton, M. Sanders, A.N. Stoop en S. Hazelhoff, F. Grimmelikhuizen, D. Grobbe, Alle 677 Liefhebbers. Westergasfabriek/MeyerBergman, Tom de Swaan, Elise Wessels-van Houdt, J. Hennephof, G. van Heteren, L. van Clifford Chance LLP, Kempen & Co, H. Wolfert en M. Brinkman Heteren, B. van Heugten, S. Hodes, Vrienden die anoniem wensen te blijven. WeTransfer, Automobielbedrijf Van Herma Hofmeijer, J. Hopman, A. Huijser, Vloten, RoomMate Hotels Aitana hartsvrienden E. Hummelen, Yolanda Jansen, P. Jochems, Amsterdam, Lloyd Hotel, Wilhelmina Kommer en Josien Damen, Sabine van Jan de Kater, J. Keukens, P. Krom, A. Ladan, E. Jansen Fonds, Goethe-Institut, Institut Delft-Vroom, Huub A. Doek, Tex Gunning, M. Le Poole, M. Leenaers, K. Leering, Français des Pays-Bas, Gravin van Bylandt Wendy van Ierschot, Giovanna Kampouri T. Liefaard, A. Ligeon, T. Lodder, A. Man,

60 61 op speciale gelegenheden en geven u Donations to the Festival are tax- WORD BECOME een blik achter de schermen. deductible Between 1 January 2012 and 1 January VRIEND A FRIEND Geefwet 2018, a special tax law is in effect which Het Holland Festival heeft ook uw steun The Holland Festival needs your support Sinds 1 januari 2012 is het nog aantrek- makes it more advantageous to make nodig: word Vriend! too – become a Friend! kelijker om het Holland Festival te steunen charitable donations. Called the ‘Geef- vanwege de Geefwet die tot 1 januari wet’, this law allows you to claim your Als Vriend draagt u actief bij aan de bloei As a Friend, you actively contribute to the 2018 van kracht is. De Geefwet houdt in deductions to cultural organizations with van het Holland Festival. Festival’s ongoing success and growth. dat giften aan culturele ANBI’s met 25% ANBI status with an additional 25% for verhoogd mogen worden tot een maximum tax benefits (a total of 125%). The Holland liefhebber - vanaf € 55 per jaar Liefhebber - from € 55 annually aan schenkingen van € 5.000 per jaar. Festival has such an ANBI status. The fis- U ontvangt dit programmaboek gratis, u You will receive programme books such as Schenkt u meer dan € 5.000, dan kunt u cal advantage applies to donations that heeft voorrang bij de kaartverkoop en u this one for free, have access to advance het resterende bedrag voor het reguliere total a maximum of € 5.000 annually. krijgt korting op tickets. ticket sales and get discounts on tickets. percentage (100%) aftrekken van de inkom- If you donate more than € 5.000 to stenbelasting. registered charities, you can deduct the begunstiger - vanaf € 250 per jaar (of Begunstiger - from € 250 annually De voordelen van de Geefwet gelden voor remaining amount for the regular per- € 21 per maand) (or € 21 per month) alle belastingplichtigen (particulieren en centage (100%). The advantages of the Uw bijdrage komt rechtstreeks ten goede Your contribution goes directly to the bedrijven) en zijn van toepassing op zowel Geefwet apply to all taxpayers (private aan de internationale programmering Holland Festival’s international pro- eenmalige als periodieke schenkingen. parties and businesses) and are applica- van het Holland Festival. Als Begunstiger gramming. As a Begunstiger, you have a ble to both individual and periodical gifts. heeft u recht op vrijkaarten en andere right to free tickets and other attractive Voordeel van een periodieke schenking aantrekkelijke privileges. privileges. Een eenmalige gift is beperkt aftrekbaar Advantages of a periodical gift voor de belasting. Het totaal van de Restrictions apply to deductions for jonge begunstiger - vanaf € 250 per jaar Jonge Begunstiger - from € 250 annually giften op jaarbasis dient hoger te zijn dan individual gifts. Individual gifts are (of € 21 per maand) (or € 21 per month) 1% (drempel) en kan tot maximaal 10% (pla- tax-deductible when the total amount Ontvang dezelfde privileges als de Receive the same privileges as the Be- fond) van het inkomen worden afgetrok- of gifts given in one year surpasses 1% of Begunstigers én: neem deel aan een gunstigers and also take part in a special ken. Een periodieke gift is een gift waarbij your income, with a minimum of € 60. speciaal programma waarin je elkaar programme in which you meet each other voor een periode van ten minste vijf The amount given above the minimum ontmoet en voorstellingen geselecteerd at selected shows that are too good to opeenvolgende jaren een gelijke uitkering threshold is tax-deductible. The maximum zijn die je niet mag missen. miss. wordt gedaan, vastgelegd in een perio- deductible amount is 10% of your thresh- dieke akte. De gift is volledig aftrekbaar old income. beschermer - vanaf € 1.500 per jaar (of Beschermer - from € 1.500 annually zonder aftrekdrempel of aftrekplafond. There are fiscal benefits for periodical € 125 per maand) (or € 125 per month) gifts with an annuity construction for five Als dank voor uw aanzienlijke bijdrage As thanks for your considerable contribu- Wilt u ook Vriend van het Holland Festival years and upwards. If you choose to sup- aan de internatio­nale programmering tion to the Holland Festival’s international worden? Ga voor meer informatie en een port the Holland Festival for a minimum van het Holland Festival ontvangt u een programming, you receive an invitation to aanmeldformulier naar hollandfestival.nl of five years, your gift will be fully tax-de- uitnodiging voor de openingsvoorstelling the opening performance and exclusive (steun HF) of neem vrijblijvend contact op ductible. en voor exclusieve bijeenkomsten, naast gatherings in addition to free tickets and met Leonie Kruizenga, hoofd development vrijkaarten en andere privileges. other privileges. op 020 – 788 21 18. If you would like to become a Friend of the Holland Festival, go to our website Hartsvriend - vanaf € 5.000 per jaar Hartsvriend - from € 5.000 annually hollandfestival.nl (Support HF) for more Als Hartsvriend van het Holland Festival We invite Holland Festival Hartsvrienden information or call Leonie Kruizenga, nodigen we u uit om dichter bij de makers to become more closely acquainted head of development, for an informal talk te komen. Met gelijkgestemden en gasten with the makers of the Festival and meet without obligations: 020 – 788 21 18. van het festival verwelkomen we u graag like-minded people and guests. 62 63 COLOFON COLOPHON Holland Festival Piet Heinkade 5 1019 BR Amsterdam tel. +31 (0)20 – 788 21 00 [email protected] www.hollandfestival.nl tekst text Prof Denis Constant-Martin (tekst en toelichtingen text and explanations) Nina van Vlijmen (toelichtingen explanations Ag Rosa Lem, Die koeke, Die boude, Ma ek wil die Oxford dra) vertaling translation Margriet Agricola, Jane Bemont, Daan Kramer Schippers eindredactie en opmaak editorial and lay-out Holland Festival ontwerp design thonik druk printing Tuijtel, Hardinxveld-Giessendam

© Holland Festival, 2015

Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Holland Festival. No part of this publication may be reproduced and/or published by any means whatsoever without the prior written permission of the Holland Festival. 64 Hoofdbegunstiger / Patron Cape Traditional Singers Traditional Cape Pontet © Vincent