Abuse Is Wrong in Any Culture: Inuit (Inuinnaqtun)

PIMMARLUNGNIQTAKHAUNNGITTUQ NINGAQTAKHAUNNGITTUQ IHUINAARUTAUYUQ KITUMULLIKIAQ PITQUHIMINIQAQTUNUT: INUINNAIT Una Inungnut Maligatinut Ilihaiviuyuq Naunaitkutakharlu havauhikhaq piliurhimayuq uumani Ilagiiktunut Ningarnirmut Havauhiq Apiqhuiyiit Havagvinga Kanatami.

Piumaguvit aatjikutaanik titiraqhimayunik uuminnga titiqqanganik, hivayarlugu: Qaritauyakkut : [email protected] Hivayautikkut: 1-888-373-2222 (akiittuq) Piinarialiglu Qaritauyap Pulaarvingani: www.justice.gc.ca

ISBN 978-0-662-03476-6 Makpiraap nampanga. J2-366/2011Riu-PDF

Also o ered in English under the title : Abuse is Wrong in Any Culture: Inuit Aussi o ert en français sous le titre : La violence est inacceptable peu importe la culture : les Inuits ᐅᓇ ᐅᖃᓕᒫᒐᖅ ᐱᔭᐅᔪᓐᓇᕐᒥᔪᖅ ᑎᑎᕋᖅᓯᒪᓪᓗᓂ ᐃᓄᒃᑎᑐᑦð ᐊᑖᒍᑦ ᐊᑎᖃᖅᖢᓂš ᐋᓐᓂᖅᓯᕆᖃᑦᑕᕆᐊᖃᙱᑦᑐᒍᑦ ᑭᒃᑯᑐᐃᓐᓇᐃᑦ ᐱᐅᓯᕆᙱᑕᖓᑦš ᐃᓄᐃᑦ Ammalu pitâgijausot Labradorimiuttitut atâni taigusingaš Pilukâtaunik tammaniuvuk ilikkusinginniš Inuit

Makpiraap puunga hanaugaliuqhimayuq piksaliuqhimayuqlu uumannga Nuschool Design Agency

Apiriyukhaq aatjikutaliurumayunut

Naunaitkutangit titiraqhimayut uumani makpiraami titiqqamiluunniit aatjikutaliunnginnarialik, ilanganik tamaalluuniit, qanurluuniit, inuup atuqtakhanganik inungnulluunniit maniliurnahuanngittumut pigumi, akiittumik apirigumigluuniit, kihimi naunaiqhimakpat.

Apiriyauyutit ukuninnga pilutit: • Pivaglugu qayagiyumik naunairumi ihuarninnga titiqqat piliuffaarahuat; • Naunaiyarlugu tamarmik iluittuq atinga makpiraap piliurahuat, makpiraaliuqtublu timiqutigiyangit; unalu • Naunaiyarlugu piliuffaarninga aatjiktaliurhimayuq ilitariyauyup havaanganik makpiraaliuqhimayuq Kanatap Kavamanganit piliuffaarninngalu ilauyuq ukununga, ukunanulluunniit angiqtauyuq Kanatap Kavamanganit.

Maniliurahuarnirmut piliu aarniq tuniqhaininngalu pilimaittut kihimi titiraqhimayumik angiqtauhimakpat Kanatap Kavamanganit ilitariyauyuq titirarmut atannguyamit, Public Works-kunnit Kavamaliqiyingillu Kanatap (PWGSC). Naunairyuumirumaguvit, hivayarlugu PWGSC uumani: 613-996-6886 uumaniluuniit: droitdauteur.copyright@tpsgc pwgsc.gc.ca.

Ilangit Qaritauyami titiraqhimayut piyut uumunnga titiraqhimayumi taiguaqnaittuq Innuinaqtun. “Tamaryanganngittutit Qanurli ilihimaniaravit Inuuhirmik pittianngittuq Uvvalu ahiruiluni tamaita hauniriyatit Irene Apqunmi kamiqaqtuq puqtuyumik

Piqpagiyara Irene Piqpagiyagit Irene

Huurli ahinunngaunngittutit Ahinut pihunnginniravit.” [numiktiqhimayuq]

Uumannga pihimayuq, “Angel Street (Lovely Irene)”, aatjikkutaliuqhimayuq apirilraaqhugu Lucie Idlout numiktiqhimayuq Iluani Ittut

Titiraqhimaninga naunaiyariami uuminnga makpiraaq ...... makpiraq 6 Taiguaqtumut titiraqhimayuq ...... makpiraq 7 Inuinnait arnat Kanatami …...... makpiraq 9 Qilamiuqtuqaqqat ...... makpiraq 11 Hunaungmat pimmarlungniq ningarnirlu? ...... makpiraq 12 Ilvit pipkainngitat! ...... makpiraq 18 Ihumaalutiqaliruvit ...... makpiraq 19 Piqpagiyaunngittuq iqhiunnginnaruvit ...... makpiraq 21 Huliyauliqqat nutaqqatka? ...... makpiraq 22 Huuq taimailiuliqqa uvamnut? ...... makpiraq 25 Nakuutqiyauva ikhinnanngitkupku ikhinnarupkuluunniit? ...... makpiraq 32 Qanurinniaqqa ikhinnanngitkupku? ...... makpiraq 33 Hunaungmat qilamiuqtuqaqqat ihumaliurut? ...... makpiraq 36 Qilamiuqtuqaqqat hunavalungnik nakhakhat naunaitkutaq ...... makpiraq 38 Humit Ikayuqtauniaqqinga? ...... makpiraq 39 Qanurinnialiqqa hivayarupkit paliihimat? ...... makpiraq 41 Huliyauniaqqa paliihimatkut kuatiliqipkaigumiuk taamna inuk pimmarluktiriyuq ningarumiluunniit? ...... makpiraq 43 Humit aallamit ikayuqtauniaqqa? ...... makpiraq 44 Nutaqqattauk qanurilinganiaqqat ikhinnarupkit? ...... makpiraq 46 Qanuqtut pinialiqqinga iqhiurungnairiamni ikayuqtauninganiglu pigiamni hapkuat tamaat? ...... makpiraq 47 Tainiit atuqtauyut uumani makpiraami ...... makpiraq 49 Titiraqhimaninga naunaiyariami uuminnga makpiraaq

Una taiguagakhaq titiraqhimayuq Inuinnait arnanut arnaruhinullu uumatimingni uluriahuliqtut ningarnirmut pingmata aippaminit ilainilluunniit.

Una taiguagakhaq titiraqhimayuq Inuinnait arnanut arnaruhinullu, kihimi Inuinnait tamainnut – angut arnalluunniit, inuulramiugumi inutquarumigluunniit, Inuinnauyut Qablunaangugumigluunniit - aanniqtauyuq aallanut aanniqtuiyurluunniit akhuuquyauyut ikayuqtauqubluni.

Qiniqhiayuq ikayuqtauyukhamik inmingnut hakuittuunngittuq kihimi naunaitkutauyuq hakugiktuq uummatimini nutqaqtigiamingnik atuqtaunnginnaqtuq ningarnirmut pimmarlungnirmullu.

Tilihimaguvit kinaliqaak aanniqtitauliqtuq, uqainnariaqaqtat avaliinngittuq … taiguaqtirlugu una taiguagakhaq ahinunngarluni aannirnaittumik.

6 Taiguaqtumut titiraqhimayuq

• Ilaani avaliitpiaqtumik ihumaginiaqtutit, kannguhukkuvit mamiahukkuvit iqhiuruvilluunnit uqaqatigiarni aallanut inungnut qanuriliuqtitauguvit, Inuinnailluunniit uqalirumik uqaruiquvlutit ihumaaluktinnaittumik ilangnik.

• Ilaani uqautiyauniaqtutit ningaqtauyutit ilvit pipkaigavit.

• Kihimi amigaittut Inuinnait paqivaktut nutqaqtitakhanganik ningarniq taimaa nakuutqiyauyumik quvianatqiyauyumik inuugiamingni– inmingnut nutaqqaminullu.

• Una taiguagakhaq aullaqtitautjut kiugiami ilanginnik apiqhuutitit humillu ikayuqtaugiarni.

• Makpiraarmi titiraqhimayumi uqaqtauhimaqpiaqtut inuinnauyunit arnanit atuqtut ningaqtauyut aipparmingnit ilamingnillu.

Angiqtauhimanngittumut: Naunairlugu tamna naunaitkutaq uumani titiraqhimayumi himmautigiy- aunngittuq maligaliqinirmut naunairumaguvit. Pigiaqni maligaliqinirmut naunairumaguvit ihuaqtu- mik pitjutikharnik, uqaqtukhaugaluuyutit apirhuiyiinni ikayuqtinganut.

7 Avaliinngaanngittutit! Aanniqtauniq ilaunngittuq piqpagiyaunirmit! Inuuhit aallannguqtaaqtuq!

8 Inuinnait arnat Kanatami

Inuinnauyut arnat nunaqaqtut 52ni nunallaani ukiuqtaqtumi Kaanatami, qablunaat nunagiyangannilu uku- nani Edmonton-mi, Winnipeg-mi, INUVIALUIT Aatuvami, Montreal-mi Yalunaimilu.

NUNAVUT Alaska Nunagiyarni, arnait, nutaqqalgit Amialikami inutquanguyullu Inuinnait iqhiuqtumik inuuhimayut ubluq tamaat

Yukon – ilihimayamingnik pipkainngittut, kihimi piqpagiyamingnit. Nunatsiaqmi NUNATSIAVUT Tamainni nunallaani, amigaitpiaqtut arnat nutaqqallu inuuvaktut aan- Newfoundland niaqhimayumik timingit aanniqhi- Labrador-milu mayumiglu uummatimingni. NUNAVIK

KANATAMI Quebec

9 Ilvit pittaaqtutit taimaaqtirlugu ningarnirmut atuqtaunnginnarninga ilingnut nutararnullu taimaatut inuuhit arnat aallat inuuhingit nutaqqangillu inuuhingit aallannguriami.

10 Qilamiuqtuqaqqat

• atuqtakharnik ihumaliurlugu ilvit nutaqqatillu aannirnaittumik

• hivayarlugik paliihimat, apirilugilluunniit ilatit ilannatilluunniit hivayaqulugu paliihimatkun- nut

• qimaalutit ilannat iglunganut, paliihimatkun- nut, munaqhitkunnut, haamlatkunnut, ulapqi- vigyuamut aturvingmulluunniit, nakuukpat qimaavikhat

• iriallaglutit akhutak, qimaalutilluunniit hil- amut, taimaa nuatqatit takugianganni tuhaa- gianganniluunniit, hivayariamingnik paliihi- manut.

11 Hunaungmat pimmarlungniq ningarnirlu?

“Ihumayunga taimailiuqtuq “Ihumayunga amihut hunavaluit pitta- humaanngittuq ... atuqtaat tamaita aqtut, kinaliqaak ilihimanngittut ihui- Inuinnait maamangmalu taamna naarutauyut.” atuqtaa ... taamna uqautigiyuitaqqut.” Tiglukhuni itimmigluni pimmarluktitauniq ningaqhiqtitauniq aanniqtitauyuq timingnut pihuqhaaqhuni pipkainngitarnik - • Kinaliqaak aanniqqatit, ningarumitit pimmarluktipkai- gumi akhuraaluk ilingnut, taamna Pimmarluktitauniq ningaqhiqtitauniq nuyaaqturniqakhuraaluk ikhuvatjaviqqat • Pimmarluktitauniq ningaqhiqtitauniq inungnut pip- nutaqqamingnik kaitaaqtuq – pipkaitaaqtuq aipparnit, angutautigiyarnit, aningnit, nukarnit angayungnit, arnaqatigiiktarnilluunniit, hiqurarlunitiglugluni maamangnit paapangnit angangnit aippat angayuqqaan- itimmigluni ganilluunniit … nutaqqatit angayukhiuyunilluunniit aniqhaaqtitauhuirahuarluni

• Pimmarluktitauniq ningaqhiqtitauniq atauhiinarmik kiikluni pipkaitjutautiginiaqtat, ningaqhiqtaunginnarluniluunniit– patiktaqluni ningaqtauluni nipimingnulluunniit hugiyauhuirnirluun- kapiluni niit pittaaqtut qittugluni puutjugluni • Pimmarluktitauniq ningaqhiqtitauniq ihuittuq, pipkain- irluunniit pimmarluktitauniq ningaqhiqtitauniq pinngit- tuq Inuinnait pitquhinginni ilumuurutinginniluunniit

• Tamarmik pimmarluktitauniq ningaqhiqtitauniq ihuinaa- Hapkuat ihunaarutauyut. rutauyullu. 12 Nuliarnirmut pimmarluktitauniq ningaqhiqti- “kannguhuliqtunga mamiahuliqtunga tauyumik ittuq nuliarnirmut kahangnirmik … kihimi pingitkuma, anipkarniaqta- nuliarnirmut pipkaiyuq ilvit piumanngitarnik: anga talvannga humunngaunialiqqat

… kuniktauniq, kahagaqtauniq akhuuqtitauyumik pipkaiy- nutaqqatka?” urluunniit nuliaqtaugiami inungmit nuliarumangitillutit, katuhiqhimaguvilluunniit … ihumaginngitaatit “nutqaquigungni”. Ihumamitigut mihingnaqtut (ihumamulluun- niit) pimmarluktitauniq ningaqhiqtitauniq Nuliarnirmut pimmarluktitauniq ningaqhiqtita atanniutjutauyuq, quiliqtanaqtuq, avali- … nuliarumi nutararnik, in’ngutarnik, aningnit nukarnit anga- inngaqtitauyuq ihuinaarutauyuq inmimut- yungnilluunniit akhuraaluk ihumagiyauniq. itimmigluni … unaluunniit nutaraq mikivallaarumi angiriami: ukiulik 16nguqtinnagu (kihimi aatjikutaunnuaqqat tahapkuat uki- ungit), ukiulik 18nguqtinnagu (nuliarahuap ulapqipkaiyuni Ilangit ihumamitigut mihingnaqtut pimmar- munaqtiuyuq, qanurluunniit.) luktitauniq ningaqhiqtitauniq ihuinaarutauni- kapiluni … unaluunniit nutaraq 18nguqtinnagu ilaliutikpat piksali- aqtut - urnirmut uhinngayumik nuliarniq maniliuriami (uumanilu nuliarniq himmautigiyauyuq higaarlukhamingnik, imikham- ingnigluunniit qanurluunniit.) … iqhitaarumi inuarnirmut aannirumiluunniit ilingnik kinami- gluunniit ilihimayarnik … ahiruqtirigumi tamayarnik aannirumiluunniit pamiaqhatit Hapkuat ihuinaarutauyut iqhitaigumiluunniit taimailiuqhuni

13 … mallaunginnaraarumitit huliyaakharnik qunniaraaqpakkumi Maningnik aqhaarniq ilingnit piyuq inminiin- ubluq tamaat iqhiuqtitaiblutit inuuhirnut kimulluqaak ilihimayarnut (taiyauyurlu ihuinaarut uumilrukhaiyiuyuq). naq aturiaminik.

Aallattauq ihumamitigut mihingnaqtut pimmarluktitauniq ningaqhiqtitauniq ihuinaarutaunngittut, kihimi ulurianaqtut, taimailiuqtukhaunngittut ilingnut.

… ihuinaarumi pimmarluktitaugumi ilingnut in’ngummaktipkaiblutit … iriallakkumi ilingnut uqarumilu hukhaunngittutit

… atanniqtuigumi humunngauttaaqtutit kitkullu piqatittaaqtatit 20 … takupkalimairumitit ilannatit ilatillu … ilaupkalimaipkarlutit ulapqigiarni.

Hapkuat pipkaitjutigiyauniarungnaqhiyut ihuinaarutinnguqniaqtuq qakunnguqqat.

“Ilvit kibluqtipkaiyarma aan- nuraarnik. Huliyaakharnik munariyagit qunngiaqtagit … Ilihimayunnga aallanik angutautiqaqtutit.” 14 Ilangit maningnik aqhaarniq ihuinaarutauyut, “Ihumaliurniaqqunga maniqar- ukunatut: iakharnik. Uqautigaluaqtagillu … … maniliuqtarnik pigumi inutquaqhiurutingnigluunniit angayuqqaangnunngaulimaittutit. … sainirumi sainiutingnik manikhariami manikharnik Huumi inuit tamaita nakuuginngita- apirihimaittumik … kukigumi ilingnit atit … hulilimaitpiaqtutit pinningit- … pipkainngitpat ihariagiyauyut niqikhanik, iglukhamingnik, aanuraakhamingnik havautikhamingnigluunniit ilingnut, tutillu hukhamaakhaunngittutit!” nutarat 16nguqtinnagu ayuqhautiqaqturluunniit ilagiyat. Aallat maningmik aqhaarniq ihuinaarutaunngittut, kihimi ulurianaqtuq, taimailiuqtukhaunngittuq kinaliqaak hapkuninnga pigumi ilingnut:

… ataniqtuigumi igiami iglungni akhaluutingniluunniit, nutaqqiquilirumi in’nguttarnik nutaqqiqiumangitillutit … annirilirumi pihimagiangni maningnik.

15 Pimmarluktitauniq ningaqhiqtitauniq atuqtaunnginnaqtuq ukuninnga …

… ataniqtuiniq avaliiriarni iqhiuriarni … ataniqtuiyaatit ulapipkaiblutit, ihumautipkainahuaqtuq ilvit pipkaitjutigiyat, kannguhuliqtunga mamiahuliqtunga ilihimanngitkuvilluunniit qanuriliurniaqtuq “Maamamnunngauyunga kihimi uqa- … anipkalimairumi anigiarni ikhinnariarni rmat humaagingitaa uvamnik pipkai- talvaniittumanngitkuvit … nibliqtailiblutit. yunnga taimaatut utiffaaqtukhauyunga aippamnut nibliqhimaittumiglu.” Pimmarluktitauniq ningaqhiqtitauniq nakuun- gittuq una pingmat…

… kinaliqaak “ayurnaqhiryuaqqat” inmingmik, imingangmat imingavyangmalluunniit … huligavit qanutulluunniit uqaravit.

Piqanngittuq huuq pipkaitjutauyuq pimmarluktitauniq ningaqhiqtitauniq!

Ilvit Pipkainngitat.

16 “Uqaqtuq uvangaguuq pipkaqhimyara ukpiriqpiaqtara taimailingmat.”

17 Ilvit Pipkainngitat!

Ihumagigiami uqariamilu ukuninnga Pimmar- luktitauniq ningaqhiqtitauniq ayurnaqtuq.

Ihumaalungniq Pimmarluktitauniq “Nipaingaarniq nakuunngitqiyauyuq … Angiglivalliayuq Inuuhiriyaa Ningaquiyara iqhiunnginnarnaittumik.”

Amigaittut inuit ilihimaliqtut piqaqtuq pitquhiuyuq atuqtaunnginnaqtuq ukuninnga pimmarluktitauniq ningaqhiqtitauniq. (Taamna piksa naunaiqtitauyuq qanuqtut una Pimmarluktitauniq pitquhiuyuq atuqtaunnginnaqtuq havaktuq.) Ihumaalungniq angigliyuumiqpaktuq tatjakaffuk talvannga inuk ningaliqpiarumi. Qahuvyaktuq Talvannga “ningarniq” pimmarlugluunniit, taimaarniaqtuq nipairniaqturluunniit. Tamna inuk ningaqtuq mamianaugaluar- niaqtuq uqariirluni taimailiuffaalimaiqtuq. Uqariirluniluunniit ikayuqtakhamingnik piniaqtuq … inmingnigluunniit piniaqtu- mik. Kihimi, qakunnguqqat, ihumaalungniq angigliyuumiqtuq talvannga iqhinarniaffaaqtuq. Tamna iqhinarut ingattarniaqtuq qakunnguqqat iqhinainnaqhimmaalirluni.

18 Ihumaalutiqaliruvit

“In’nguttara apiriinaqtuq manikham- ingnik atuqtakhaa higaarlungmut imikhamingnigli, tamaat manikhara piyaa atuqtakharaluara uumani tatq- iqhiutmi.”

Ayuqhautiqpiaqtaa pimmarluktitaugaangat ningaqhiraangat ilihimayutit aanniqtuiniq nutqaqtirumayat, kihimi ilihimanngit- kumi uqautigungni taamna ayuqhaut allannguqtirungniluunniit taamna nakuuhiniarungnaqhiuq, ingattaryuumiutiniaqturluun- niit. “Iqhiuqtunik ilirahukturluunniit uqari- ami... inuit iqhiuqtut naunaigiyaugiami ningaqtauyumik uqamaluktitaugiami- lu.”

19 Amigaittut arnat pimmarluktitauhimayut ningaqtauhimayut ilirahuliqpaktut mamiahukhutiglu … iqhiuqtullu ilangit ilannangillu ikayulimaiqtaat. Ilaani ilatit ilannatillu ikayunngitqaaqhutik, kihimi uqaqhutik qimaahuirit na- glingnaittumik nutaqqatit unipkaanganik angigliqtiblugu. Ihumaalungniarungnaqhiutit hulinialiqqit, ilatit taam- naluunniit inuk piqpagiyat aanniqtitauyuq ilingnik. Ki- himi, itqaumavaglugu, huliguvit ihuaqhiniaqtuq kinamut pimmarluktitaiguvit ningaruvilluunniit. Ilingnuinnaunng- ittuq taimailiuqtitauliqtutit.

Qiniqhialiruvit ikayuqtikharnik naunaiqtitaunngittuq hakuiqtutit kihimi hakugiktutit uumatingni . Ilvit na- kuuhiqtirumagungni inuuhit ilatillu piinarialik.

“Pinngittaamingnik ningaqtitauhima- yumit ningaqtinganillu nunamingni- tamainni ayuqhautigiyauyuq.”

20 Piqpagiyaunngittuq iqhiunnginnaruvit

“Aqpaqhuqtunga kaibluaqhugu akh- Aippaqatigiingniq – inuitut – ihumamitigut nakuuniaqtuq na- kuunginniaqturluunniit, ilaani ihariaginiaqtutit pigiarni ihuatqi- aluut maliktaublunga aipparma tigu- yamik “ihuaqhaitjutikhamik”. Ilaani ikayuqtauguvit ikayurniaq- miaqhuni havingmik nutaqqatka tau- tuq. Nakuuyumik aippaqatigiiktumi, iqhiurnaittuqaqtuq. tukhutik.”

21 Huliyauliqqat nutaqqatka?

Angayuqqat nutaqqamingnik ihariagiyanginnik hivulliu- “Paapaga imiffaalirmiyuq ublu- tigiyakhaat. Qugluumanaqtuq quvianaitpiaqturlu nutaqqat tautugiamingni tuhaagiamingniluunniit angayuqqaanga nin- mi … Nakuuqpiarniaqqunga gaqhiqtauyuq. Iqhiutakpialiqpaktut: nipainngaaqhimalunga … taimaat-

…qungiaqtumik maamanganik patiktauyumik ningaqhiqtumiklu ut iiriamni takulimaigiaminga … …tuhaagiami irialaaqtumik nin’ngakhimayumiklu nipiqquqtu- Maamaga iqhiuliqpiaqtuq … Aan- mik. niqtailiniaqqara … uvanga ilaa Nutaqqat: taimailipkarungnaqhiyatka … qi- niqhianiaqqara nukannuara ar- …iiraqtuqniaqtut iglip ataanut …tautuktaugigiamikni narvingmungautilugu … haluuqagit …”nakuuqpiarahuaqhutik” paapak … itiqhilanga hikumik?” …ikayuulimaittumik ihumagiyuq …irhiuqhutik …taimailipkaitjutiyumik ihumagiyuq …avaliiqtutut ipluni.

Nutaqqat puigulimaiqpagait talvannga inuuhiraalukmini.

22 Ulurianaqtuq nutaqqanut

Nutaqqat takugiami tuhaagiami inirniit ilamingni aanniqtiriyut ayuqhautiqaqpiarniaqtut ayuqhautipkailunilu inuuhingmini angiglikpata.

• Timimitigut ayuqhautingit niaqurliuqtumik, aqiarurliuq- tumik, kilaaqtumik, quiluni igliminut, ayuqhaqtuq uqari- ami, aanirumi unaguhukkumiluunniit

• Inuuhirmini ayuqhautilgit aallanut nutaqqanut iqhita- aqtilluni, iqubluni, aallamut pinahugiyaa pattitigibluni, hugiungnaiqhugit inuit inminik piuminaiqhuni, nutqa- nngaalimaikpat, quiliqtanaqtumik hinnaktuqtuq, iliharv- ingmini ayuqhaliqtuq

• Hinikluinnaliqluni ayurhaliqlunilu sikuurvikmi • aipparninulluunniit ayuqhautiqalirluni, angigliyuumi- raangata ukpirilirniaqtaat humaanngittuq inuit aaniru- • aiyungnaiqhutik, higaarlungnik atuliqhutik, hubluuliqhu- mitku aallat inuit. tik kaasiliimik aallanigluunniit imiinaliqhutigluunniit, inminik kilakhimainnaliqtuq inmingnigluunniit pina- Nutaqqat ilihimayut ningaqtunik pimmarluktitauyunik, taimaili- huannginnaliqhuni unngitkumatillugik.

23 “Angiglipkaqtaaqtugut pingahuuyunik aallatqiinguyunik nutaqqanik: qayagiy- auyuq mannik, naptuyuq uyarangmik, inungmigluunniit” uqaqtuq inuinnauyuq Inirnikhaq Rhoda Kareta, http://www. nccah-ccnsa.ca/76/Messages_from_the_Heart.nccah

Ningaqhiraangavit, ayurnaqpiaqtuq munarigiami nutaqqatit. Unalu, ayuiqtaaqtut, qunnialiraangata taamna inuk ningaqtuq humaagihuinngitkaluarlutit piliqhuni.

Hunavalungnik niuvrutiginiaqtat nutarat mamihaigiami uummatimini uluriahuutinga, nakuunngitpat nutararmut ikayulimaitpat.

Unalu, unaguhuinnaqtutit ubluq tamaat, ayurnaqhiyuq tunigiami hunavalungnik piumayamingnik. Ikayuqulugit nutaqqatit ikayuq- turiami ilamiilluni, Inirnikhami ilannaminiluunniit ikayuqtaugia- mi ihuaqhainahuaqtillutit nakuruqtitaunahuaqtillutit inuuhirnik.

Nutaqqatit aanniqtauliqqata, ikayuqtikharnik qilamiurlutit. Nutaramik ningariami ningaqtukhaunngittut maligamut inmat.

Nutaqqat ningaqhiqtauyakhaungittut! “Inuit iliqtut putuqaryuaqtut uummatimingni ilumuurutimingni.”

24 Huuq taimailiuliqqa uvamnut?

Amigaittut huuq inuk iqhinaqpallaarniaqtuq ningarluniluun- niit. Qakunnguraangat, pimmarluktitauniq ningaqhiqtitauniq or iqhinaqhaarniq, ningarniq pitjutautigiyauyuq ayuiqhaqhimayuq nutaraubluni. Una uuktuutigilugu, angutit qunniaqtut paapam- ninik ningaqtuq maamangminik ilaani ihumagivagaat Pim- marluktitauniq ningaqhiqtitauniq humaangittuq inuillu tamaita taimailiunnginaqtut … ihumagivaktullu angutit atanniuyukhat pimmarluktukhallu ningarlutiglu arnanginnik inuuhimingni, HUMAANNGITTURLUUNNIIT “taimailiupkaruptitku” ayuqhau- tiqaliraangat inuuhimingni iqhilirumik quviahuruirumigluunniit, iqhinarumi ningarumilu taaffumunnga piqpariyamingnit naun- airutauyuq angutauyut. “… angutit ihumagiyauyut ningainnaq- Ihumagilugu. Qangaraalk, iqhinaqhaarniq, ningarniq ihuaqhiy- auvaktuq qilaminnuaq Inirnikharnit aullaarvingmingni. tukhat.” Inuinnait aippariiktut ilangillu ikayuuqataugiiktumik piyut inuugiamingni ayurnaqtumik hilami. Inuit tamaita – angut, Pimmarluktitauniq ningaqhiqtitauniq ihuanngittuq tamainnut arnaq, nutaraq, Inirnikhaq – havaaqaqtut naunairiamingni ilagiiktunut nunamingnullu, ukuallu Inuinnait ilagiiktut nun- ilangit inuunginnarluni kihimi nakuuyumik piyut nutaqqa- amingnullu. Tamna iqhinaqhaarniq, ningarniq unalu Pimmar- ptingnit hivuniptingnut. Angutit havaangit aanniqtailiblugik luktitauniq ningaqhiqtitauniq quvianaittumik pingmat tamainni ilamingnik, aanniqtipkainngillugik. Pinngitkumi munarinirmik inungnut pitquhinginnullu, angirniq pimmarlungnirmik aanniqtipkailuni aanniarutipkaiyuq kaaktipkaiyumigluunniit ningarnirmik ilauqataunngittuq Inuinnait pitquhinginni ilumuu- ilamingnut aullaarvinginni. Nipaingaarniq pinngittaamingniglu rutinginniluunniit. pipkaitjutauyuq naglikhaaqhimmaarnirmik.

25 maniqqamullu, mamihaqhimangittullu aanirutingit pimmarluk- “… hamani [naunaiqhimayuq] hu- tautihimangmat ningaqtaungmalluunniit tautukkamiluunniit maanngittuq pimmarluktitaugiami nutaraubluni, tamaita pipkaiyut pitquhiuyuq atuqtaunngin- ningaqhigiami inmingnut atuqtauti- naqhimmaarutingit ukuninnga iqhinaqhaarniq, ningarniq unalu Pimmarluktitauniq ningaqhiqtitauniq angayuqqaamit giplunilu.” nutaqqamingnut in’nguttamingnut. Ilangit arnat angutillu Amigaittuq aallanguqtitauniq piyuq inuinnainut nutaami ukiuni. angigliyut ihumainnaqhugu pimmarluktitauniq ningaqtauniq Ilangit hapkuat aallanngurninnga nakuuyuq inuinnainnut– uku- humaangittuq arnat inuuhiringmagu. Inuulramiit angigliyut natut ikitqiyauliqhuni nutaqqat tuquyunik – kihimi aallattauq iqhinaqhaaqtitaunginnaqtumik, ningaqtaunginnaqtumik ulapi- – ukunatut angigliyuumiqhimayuq maniilliurniq niuvrutauhi- tiqtitauyut uqaqtaunginnarmata tamna uqaqtakharinngitaanik, mayut niqinik hunavalungniglu – pipkaiyuq amihuni atuqtauniq ikayuqtauhimaittumiglu inirninit ilagiyamingnik, inminigluunniit aallannguqtiqtaa pimmariniq inmingmut aallanullu inungnut. aallannguqtirahuaruirlugu una atuqtauniq. Qangaraalungnitanut ihuirutinik – sikuuriaqtitauyut ungahiktu- nut, nuupkaiyullu – Inuinnait angiqtut ilanginnik ayuqhautigiy- auyut aallanit pitquhinginnit nakuuyumut piblutik. “Ilangit angutit uqaqpaktut inuuhingit Inuinnauyut arnat iqhinaqhaaqtitauvaktut, ningaqtauvaktut ayurnaqhiyuruuq arnat havalirmata quulitqiyauliqtuq nampangit aallanit arnanit Kaanatami– algang- mingnit Inuinnait angutit. 2004mi, 28 pusantnguyut arnat Nuna- maniliuqtumik pilirmallu pitquhiralu- vunmi avaliittut iqhinaqhaaqtitauyut, ningaqtauyut naunaiqhi- anginnit talvuuna ayuqhapkaitjutau- mayumut 7 pusantnguyumik qablunaat nunagiyanginni. liqtuq ilamingnut.” Hunavalungnit angayaaqhimainnaqtunik Pimmarluktitauniq ningaqhiqtitauniq, piqpagiyauhuiqhimayut unalu hulilimaiqhi- mayumiglu pipkaitjutauyuq quglungnirmit, naglikharnirmit, uluriahungnirmit, ihumaalungnirmit, ayuqharnirmillu ilihima- yungnaiami puigurami Inuinnait pitquhinginnik ilumuurutingillu 26 Uvva uqaqtaminik Inirnikhaq kiutjutaa -

“Pipkaiyumik ilamingnut piyakhan- git, … tamarmik angutit arnallu ka- yumiittunnuamik ilitariliqtaik ihari- agininnga ikayurlutik ilagiiktunut havaangit naunainngitkaluarlugu kitut angutit arnallu havaariyakhangit … Maniliuqtamingnik ilanginnut ilagiiktunut maniliuqtaat arnat havaangani havaktut ikayurutivagait ilagiiktut Atauhiq qangannuaq aallanngurninnga inuinnarnut piqpagihimaittumik uqaqatiginirmullu nutaqqamingnut, ayuqharnaittumik maniliqinirmut pi- in’nguttamingnut, ublumi inuit pilirmata tahapkunanut aatjikku- yut ihuaqhaigiamilu inuutjutikhangit.” tariiktut ukiunginnut. Una pipkaitjutiyut tammaqtaiyuq ilihap- kaitjutinik pitquhitigut ilumuuqtamiknik, tahapkuatlu ihumma- [numiktiqhimayuq] gilluaqtuq ninngaqniqmut, naluplunilu qanuqtut atuqtauniaqqa inuup inuuhinganut. Kivgaqtuqtiuyuq Nunaup Ahiningit Mary May Simon, Inuit: One Future-One Arctic, makpiraanganit 41, The Cider Press, 1996

27 Uvva uqaqtaminik Inirnikhap qanuriliurmat:

“Pitquhimut-ayuqhautiqalirmat. Aalla pitquhiq, ilaunngittuq inuit pitquhinginnut, nau- nairmat nunaptingni. Iliqtuq taimaaqhugik ilitquhikput pitquhikput ihumagibluta haku- giingniaqtugut tammaruptitku. Ilihimayugut hakugigupta nakuuyumik piqatigiingniaq- tugut uvaptingni. Tamna Inuinnait pitquhingit inuuhirmut, inirnikhat nipingilluunniit atuqtauhuirmata, talvuuna inuinnait pitquhingit ihuittumik pipkaitjutauyut. Pitquhivut ayuqhaqtauliqtuq. Amihut inuit pingmagu tamna pitquhiq piutiginngitaptingnik, uvani ayuqhaliqtugut.” [numiktiqhimayuq]

Uqaqtauhimayamikni Meeka Arnakaq Nuluaq Havauhiq: Kaanatami Inuinnait Havauhikhaq Pimmarlungnirmut Ningar- nirmut Pittailiniq, http://www.pauktuutit.ca/pdf/publications/abuse/AHFNuluaqInuitHealing_e.pdf

28 “Aallat ilatit pipkaigumi nakuuhigia- mi, tamaita inuit nunagiyarni humaa- Pimmarluktitauvaktut ningaqhiqtauvaktullu hangialirumik, gilimaitaa. Humaagiyakhaunngitat maningmut pigumi, ninngagumi, ayurnaqhikpalluunniit. Tai- aippat ilihimaguvit aanniqtittiyuq maipkaqtitauyut tahapkuat pimmarlutitauyut ningatuq angi- glivangmata atuqhugu tamna atuqtauniq pimmarlutitaunirmut nutaramingnik. Ilihimagungni aippat ningaqhiqtitaunirmut. Taimainniaqtuq uumatingmit mihing- iqquaqtaqtuq tiglualirumiluunniit narningit pipkaingmat igluqaqtut inugiakpallaaqhimayunit, havaanginmata puiguramitkiglu kitkuungmangaanik, umanga- nutaqqatit, humaagiyakharingitat. Tai- luunniit timimitigut ihumamitigullu aallanngurmata imirmit maitturlu uit taimailiulirumi. Tamna aangayaarnaqtunillu higaarlungnit atuinnalirmata. nulianga ilihimagumi uinga aanniqtit- Taimailihimmaaqtuq huli kinamiqaak inuk ihumagamik– uum- tiyuq nutaramingnik, hirnaaqtaringi- matimingni mihigiyanginnik, piumayamingnik, ihariagiyanginnik, aanniqtautinginnik, nalugamiluunniit - “ihumagilluarmagit” takhaa apiqhuqtaulirumik. Nutaraq kinamit inuk uqaqhuni piqpagiyaanik, talvuuna “pipkaitjutigiyaa” niripkaqtauyungnaiqqata, ningaqtau- inmingnik aanirlugu tamna aalla inuk, ilaminik taimailiulluaq- liqqata [nuliarnirmullu] pimmarluk- tut taimaatut piffaalimainmat, aippaaminitut, nutaramingnik, inirnikhamulluunniit. Tamna inuk aanniqtittiyuq ilihimalimain- titauliqqata ningaqhiqtitauliqqallu niaqtuq huliyumik, ilangit ikayuqtauniarungnaqhiyuq taimaaq- munariyakhauyukhat ubluq tamaat.” tigiami tamna pitquhiuyuq atuqtaunnginnaqtuq ukunannga iqhinaqhaarniq, ningarniq unalu pimmarluktitauniq ningaqhiqti- [numiktiqhimayuq] tauniq pilunilu nakurutjutininga. Uqaqtauyamiknit Aupilaarjuk, Apiqhuqhugit Inuin- Ikayunngittutit aanniqtailinngitallu kinaliqaak aanniqtittaatit nait Inirnikhat: Ihumagiblugik Qangaraalungnitat kimulliqaak ilangni ilannalluunniit uqanngitkungni. Maligat, http://www.nac.nu.ca/OnlineBookSite/vol2/ pdf/chapter3.pdf

29 Amigaittunik ihumavaktuq Qanurinniaraluaqqa inuuhiriyaa? Naniitpali hakugiktuk taliik Hapummiyikhaa unnungmi? Hunaubli iglarutaa tammaqtitpaa? Qakuguli aannirutaa nutqarniaraluaqqa uvvalu itqaumagiyait itqaumagihuiqpallialirlugit? [numiktiqhimayuq]

Uumannga pihimayuq “Anger and Tears”, aatjikkutaliuqhimayuq apirilraaqhugu Susan Aglukark unalu Jon Park-Wheeler

30 31 Nakuutqiyauva ikhinnanngitkupku ikhinnarupkuluunniit?

Ihumagiyakhat aanniqtailigiarni, aanniqtailigiamiglu nutaqqatit. Hivulliqpaami, ilvit, nutaqqatillu aannirnaitmiitkuvit. Ihumali- uliruvit, apirilutit ilingnik: Ilvit ihumangnik pittaaqtutit ikhinnakaffukkungni, utiffaan- gitpiarungniluunniit. Tamarmik ihumatjutigiyat imaatut ittuq • Tuquttinahuaqqa ilingnik nutaqqangnigluunniit? katuhiqtat avitakhat angutautigiyalluunniit. • Ingattaryuumiliqqa ningainnaliqhuni ? • Nuliaqtauyumanngitillutit nulialiqpakpitik? Iqhiurniaqtutit ilatit ilannatillu ilvit taimailipkaqtat ‘avipkaqtit- • Uqaqpakpa inminik pinahuaqtumik? tiyutit aippat nutaqqatillu’. Taimaatut ihumaniaqtut. Tamna ayur- • Atanniinarahuaqpakpa hangiaktuqpiaqqaluunniit? naqpiaqtuq kitumik aturungni. Kihimi iiqtirungni aanniqtittiyuq • Kiyuaqtuunmik atuliqpakpa, havingmik, qiqtuunmik, ningaqtup ikayulimaitaa tamna ningaqtuq mamiharahuarumi. hiqquutimigluunniit aaniriaminga? Ikhinnarlugiglu nutaqqat ayuiriami ningarniq humaagiyaunngit- • Aangayaarnaqtunik higaarlungnik atuliqpakpa imiinaq- tuq ayuqhapkaitjutiginiaqtaa hivuninngalu. huniluunniit? • Aangayaarnaqtunik higaarluktuqpakpiinga imiinaqhun- Iqhiuliruvit ihumaguvilluunniit ningaqtauniaqtutit, ningaqhi- galuunniit puiguriamni aannirnarniq? inaqtumik aippariiktutit. Ningaqhiqpakkuvit atauhiinarmik, • Ihumaalutigivakpatka iqhiuqqingalu aannirniaqtangit ingattaryuumirniaqtuq talvannga kihimi nutqaqqtitkungni. nutaqqatka? • Ilannatka ilatkalu ihumaalukpat uvamnik? • Qanuq una ihumaalut ningarniq ayuqhautipkailiqqa uvamnik nutaqqamnullu?

32 Qanurinniaqqa “Tamaita inuit ilihimayut iqhinaqtumik ikhinnanngitkupku? piinaqtaanga … ihumaginiaqtut uvanga pipkaqtittunga nakuungitpiaqtunga nuliariyaanga ikhinnarupku “Uqariiyaqqa tiglulimaiqtaanga tai- … piqpagiblugu huli … kihimi tuqutqayaqtaanga nutaqqatka mailiuffaalimaiqturlu… Ikhinnalimai- ihumailiqhutik … ikhinnaliqtakhara.” tara tatjakaffuk taimailiuffaaqqat … kihimi taimailiuffaaqqat qilamiuq- tuqaqtumik qimaarutikhamik upalun- gaiyarniaqqunga.”

Ihumaniaqqutit nakuutqiyauniaqtuq qimaanngitkuvit.

Ilaani arnat uqaqtauvaktut avitakharinngitait uingit … humaanngittuq hulikpat, ingattarumiluunniit. Amigaittut arnat ayuqhautiqaqpakput ikhinnaquiliraangata ilamingnit aipparminit ilanginnillu - ilaani ilangit taimailiuqtukhaunngittut Godim pip- kaitjutinganik ikhinnarluni.

33 Amihuni nunallaani arnat inminik pipkaiyut ihuittumik uqa- qtauyullu uqarumik ningaqhiqtautjutinganik ikhinnarumitk- kuluunniit uinganik. Amihunilu nunallaani inuit uqalimaittut ningaqhirniq ihuittuq ihuinnaarutauniaqturlu.

Ayurnaqpiaqturlu aippat huuq ikhinnarahuaqtat, ikhinnakaffu- gahuarungniluunniit, ningarniq nutqaqqtiriarni. Ayurnaqpiaqtuq nutaqqat mallaupkarnahualiraangata igluptingnit. Inugiakpal- laanngittuni nunallaani, humunngaugiakhaq nalunaqpiaqtuq.

Ayurnaqpiaqtuq ikhinnariami piqpagigungni uit. Avaliingittutit Qimaangitkuvitluuniit, munarhitkunnit tautuktauyukhauga- taimaatut piguvit ihuinngittuq humaangitturlu piqpagigungni. luuyutit aaniqtitauguvit. Uqangitkaluaqlutit atlanut inuknut Amigaittut arnat ikhinnarumanngitkumi aippaminik … nutqaqq- qanuqtut aaniqtitauyutit. Kihimi ihuatqiyauyuq tautuktauguvit tiqpiarumayaat ningarniq. Ihumagiyut tamaat uummatimingni aaniqtitautjutit uqarukni munarhi taaktiluuniit huliyauguvit. aallanngurniaqtuq munarittiaqtumik piqpariyumiglu piniaqtut uit angutautigiyalluunniit. Nakuuyurlu ihumaliurutikharnik upalungaiyaqaruvit qilamiurlutit anigiarni atuqtakharnik. Puiguqtailugu, ningarniq inmikkut nutqaqtilimaittuq … qilamiuqtuqaqqat atuqtakhamik puiguqtakhanngitat ilingnut nutaqqangnullu!

34 35 Hunaungmat qilamiuqtuqaqqat ihumaliurut?

Una qilamiuqtuqaqqat anigiarni atuqtakharnik ilihimayakhat Arnat ningaqtauhimayut uqaliqpaktut akhuurutauyuq ihumaliu- ihumamingni qanuriliuqtukhauyutit ningaffaalirumitit. Upalung- qtamingnik atuqtakhamingnik piliuqtukhaugaluat: aiyaqhimayukhauyutit ningaffaalirumitit. • Ilihimalirlugu paliihimatkut hivayautip nampanga (hap- Ilangit arnat ilihimaliqtut qanuqtut qimaayukhat ningatauffaaq- kuat nampangit titiraqhimayut makpiraangani tunuani tinnagit … tautuliqpagait naunairutauyut ningaffaarnahualiru- iliuraivingani kingulliqpaanguyumi uuma taiguagakhap). mik. • Paliihimaqanngitkuvit nunagiyarni hivayaqtaaqtat qa- nitqiyauyuq aallamut nuna paliihimaqaqtumut:

… angiinaqhunnguyut akiliqtirlugik hivayaruvit “Humunngauyaakhamik ilihimanng- … qablunaatitut uqayuitkuvit, uqaqtiqakharnik ittunga talvuuna pihugaaqpaktugut qiniqhialutit ikayuriami hivayaruvit … …kiunngitkumik, taimaaruirlutit-hivayaffaalutit nutaqqatkalu qaffiuyunik ikaarninik uuktuffaatjavutit! utaqqibluta uiga naluqhittiqhugu.”

36 • Puiguqtailugu ilannat ilatilluunniit ilihimayat ikayurniaq- tunik … naunaitkutakharnik uqaqtakharnik uqaqtaaqtutit ilannarnut ilangnulluunniit naunairiangani hivayaqtukhat paliihimamut.

• Naunaiyarlugu qanuqtut munaqhiliarniaqqit, haamlat- kut havakvinganut, aturvingmut ilannarnullu iglunganut qimaarnahualiruvit humulluunniit qimaaqatiqarlutilluun- niit qilaminnuaq.

• Ikhinnarlutit aannuraanik himmautikharnik, manink aallanigluunniit atuqtakharnik hunavaluit ilannarnit igluani qimaarnahualiruvit qilamiurlutit … iiqhimalutilluunniit puukatamik iliuraihimayunik ihariagiyarnik.

37 Qilamiuqtuqaqqat hunavalungnik nakhakhat naunaitkutaq • puiguqtakhanngitat titiqqat, aatjikutaliuqhimayuni- • aannuraatit akitunnauyullu pinniqutigiyatit gluunniit, aanniviit naunaitkutat, munaqhiliarutimut naunaitkutat, nutaqqatit munarinirmut aallalluun- • akhaluutit laisinga, akhaluutimut/sikiitumut/haantap niit apiqhuqtautjutit (ukunanik apiqhuqtautjut kuat- kiluuttangillu irvingmit qanuriliuqtukhaunngittuq), havaakhaqhi- urutit nampat, aippallu havaakhariutit nampanga • iglup kiluutaa

• maninik, palaastiuyut maningmik himmautingit, • nutaqqatit aannuraangit maniqarviup palaastiit maninik amutjutingit, piuyariinaqtanginniglu chagliurutikhat, maniqarvingmi naunaitkutangit, maniqarviup naunaitkutingit (tutquqpaglutit mani- • qimaaviuyakhat hu- nik tutquqtaaruvit … ilangit arnat ilakunik maninik munngauyakharlu naunai- puuqtuqhimayuq pahiqhiarutimut puuqtuutinganik yarlugu. qiqittiiingmut iliblugit, ilakutut iligiami)

• havautituqtakhatinik

Qilamiuqtuqaqqat, qilamiurlutit qimaatjavutit!

Nutqaruirlutit katitiriarni tamaita titiraqhimayut nakhaqtakhatit … qimaanginnarit!

38 Humit Ikayuqtauniaqqinga?

• Paliihimatkut aanniqtailittaaqtaatit nutaqqatillu, ikayurlu- “Ilihimanngitpiaqtunnga hu- tillu kitkunnit ikayuqtaunginnarialiuyutit.

munngauyaakhamniik ikayuqtau- • Munaqhitkunnit, munaqhitkut havaktinginnit ulaas- giamni … kihimi, munaqhiliaruma, iliqiitkut havaktinginnillu ikayuqtaaqtaahi takuyaugiarni munaqhitkunnit naunairiamilu ilagiiktunut ningarnirmut, takuguminga, uqainnarniaqqara ikayurlutillu nutaqqatillu kimut ikayuqtukhanillu. talvunngauyunnga qalalaqigama. Taimaatut ilihimalimaittuq qiniqhia- • Qimaaviini havaktut naunaitkutanik tuniinarialgit ikayurlutillu kitkunnit ikayuqtaugiarni. yunnga ikayuqtukhamnik … taimaa ningaqhirnaittumik. Tuhaavaktunga • Ilanginni nunallaani, naunaitkutalgit ihumamitigut mu- naqhiit, ipilaiyaimut ihumamitigullu havaktiuyut ikayuqta- tahapkuat munaqhit ikayuyuktut nin- aqtaatit ipilaiyaigiarni. gaqhiqtunik arnanik.” • Ilanginni nunallaani, arnat qimaavingit tunittaaqtaatit nutaqqatillu nayugakharnik tatjakaffuk talvaniittaarni, niqikharnik aanuraakharnik uqautikkut ikayurlutillu, Tamaita nunallaangit inuqaqtut ikayuqtaaqtunik nin- maniliqinirmut, kiinauyaliqinirmut aallaniglu ikayuu- gaqhiqtauyunik. Hivayarlugit pulaarlugilluunniit apirilugit qa- tikharnik tunittaaqtut. nuqtut ikayuqtaaqqat humullu hivayaqtaaqtutit ikayuqtukhanik.

39 • Tatjakaffuyut nayurviit nayuriarni talvani qimaaving- munngaugiarni, pittaaqat imaaviuyulluunniit piliuqtaaqtut tamainni nunallaani ikayuriamitit nutaqqatillu qimaavikharnik.

• Sikuurviup uqautiblutik ikayuqtiuyut ikayuqtaaqtut naunaitkutakharnik pigiarni ikayuutikharniglu ihariagiyarnik, Ilvit ilihimayalluunniit inuk qayangnaqtumi iliqqat, hivayatjavat - sikuuruvit huli. paliihimatkut, iglunngauniaqtuq ningaqhiliruvit, nutqaqti- giamingni ningaqtup aanniqtittiyurluunniit, uqariamilu piyun- • Hivayaqtaaqtat hivayautikkut ayuqhaqtuqtut ikayuqtau- nautititnik ikayurlutillu. giarni.

• Ilagiyatit, ilannatit Inirnikhallu ikayuqtaaqtaatit, na- yugakharniglu.

• Minihitatkut naunaitkutikharnik tunittaaqtaatit ikayurlutillu ikayuqtikharnik.

• Kuatiliqinirmut havakvingit naunaiqtitaaqtaatit kitut piyungnautigiyatit ikayurlutillu kuatiliqinirmut ikayuqtikharnik.

• Ulaasiliqiyitkut havaktingit ikayuqtaaqtaatit manikharnik tuniluni.

40 Qanurinnialiqqa hivayarupkit paliihimat?

Paliihimatkut ihumalirumik ningaqtauyutit, qanurluqaak Uuminngaluunniit apirittaaqtutit “ihariagiyarnik aan- pigumi, taamna inuk ningaqtuq ilingnik kuatiqtauniaqtuq. Uqa- niqtitaulimairiarni maliktakhanganik” (haamlamingni, qtukhauyutit paliihimamut ningarnikkut. Paliihima itiqtauving- piqaqqat),uuminnga “takuyaqtuqtakhanngittumik hivayaq- munngautittaaqtaalu. tuqtakhangittumigluunniit maliktakhangit” (haamlanginni ilagiiktunulluunniit) uuminngaluunniit “takuyaqtuqtakhanngit- Amihut paliihimat ayuiqhaqhimayut ningaqhiqtitaunirmut ila- tumik uqaqatigilimaittaaluunniit maliktakhangit” (ihuinaaqhima- giiktunit aippariiktunullu. Aaniarviliaqtittiluhi, munaqhitkunnul- yup). Hapkuat maliktakhat pipkaiyut piyakhanginnik talvunnga luunniit takuyaugiarni … ikayuqtaaqtaatilluunniit nutaqqatillu inungmut aanniqtittiyut iqhitaaqturluunniit ilingnik kitunik iglungnit anigiarni ningaqtauhimaittumik. pittaaqtuq maliktakhanginnik ilingnut nutaqqannulluunniit. Una uuktuutigilugu, maliktakhaq titiraqhimaniaqtuq uqaqatigilimai- Taamna inuk paliihiqikpat, itiqtauvingmiiniarungnaqhiyuq taatit qakuguraalungmut, unaluunniit ilvit nutaqqatilluunniit apiqhuqtaulirumi anipkaqtaitjutikhaanut apiqhuqtaugumi. Inu- iglungniittaaqtutit talvaniinngitpat. giaktumi inniarungnaqhiuq qaffinnuarni ikaarninik. Talvannga, anittaaqtuq, kihimi apiqhuiyiit ihumaliurumik huuq itiqtauving- Taamna inuk ningaqtuq malinngitkumigik hapkuat maliktakhan- miittukhauyuq. git akiliquyauniaqtuq itiqtirvingmunngaqtitauluniluunniit.

Iqhiuruvit aanniqtitaunahuguvit, uqarlugu paliihimamut taamna Tupilauyuaq apiqhuqtiuyurluunniit piumakpat aallanik naunait- inuk ningaqtuq anitautinnagu. Apiqhuiqtiingit maliktakhan- kutikhanginnik tunitinnagu maliktakhanginnik apiriniaqtaatit, ganik piliuqtaaqtut anipkaqtautinnagu. Una uuktuutigilugu, kinamullu, qaiqulutit apiqhuqtaugiaffingni. Iliffi tamaffi uqariarni apiqhuqtautinga maliktakhangit hivayaqtakhaungitaatit takuy- qanuriliuqtauhimayarnik. Apiqhuiyiimi Ikayuqtiqanngitkalu- aqturlutilluunniit. Malingitkumigik hapkuat maliktakhangit, arlutit qaitquiyauguvit apiqhuqtaunahualiruvit, kihimi ikayuq- paliihima itiqtauvingmungauffaaqtitaa. tikhaqarumaguvit.

Iqhiguvit aannirniaqtaatit anitautigumi, qimaavikharnik qin- Ayurnaqtuq tahapkuat ningaqtauhimayut apirigiami ika- iqhiayukhaugaluuyutit, talvaniigiarni tatjakaffuk qimaavingmul- yuqtauyumagumik. Nakuuyumik pingmagit ilamingnut ihari- luunniit.

41 agingmagit ubluq tamaat inuuhimingnik. Kihimi ihariagiyarnik aanniqtitaulimairiarni maliktakhanganik, takuyaqtuqtakhanngittumik hivayaqtuqtakhangittumigluunniit maliktakhangit uuminngaluunniit takuyaqtuqtakhangittumik uqaqatigilimaittaaluunniit maliktakhangit, ikayuutautittaaqtuq.

42 Huliyauniaqqa paliihimatkut kuatiliqipkaigumiuk taamna inuk pimmarluktiriyuq ningarumiluunniit?

Taamna inuk ningaqtuq uqarumi ihuinaaqtuq ningarami ilingnik Ikayuqtikhaqarlutilluunniit, avaliingarnaittumik uqaqtillutit unip- nutaqqatilluunniit, kuatiliqiyiikkut ihuinaarutimut pipkaitjutiqa- kaarnik. qtaaqtaa. Taamna ihuinaarutimut pipkaitjutinga akiliquyaunia- rungnaqhiyaat, ihuinaaqtukhaunngittuq, itiqtaupkailuniluun- Apiqhuqtautikhaa piniaqtuq qaffiuyunik tatqiqhiutinik -qa niit, tamainnigluunniit hapkunanik. Taamna inuk ningaqtuq angiqqat kuatiqtinnagu. Kuatiqtiuyut naunaiyarumi tamna inuk ikayuqtautipkaittaaqtuq uqaqatigiiktauluni ilanganik pigiami ningaqtuq ihuinaaqtumik, talvannga hulipkainiaqtaat. Tamna inuinaaqtukhaunngittumut. Tupilauyaq uqautiniaqtaatit ningaqtauyut ikayuqtikhanginnik nunagiyarni, ikayuqtakhaatit naunaiyarlugulu kuatiliqininnganik Itiqtaugumiluunniit itiqtaunngitkumiluunniit piniaqtuq qaffiuyu- qanuqtut piyuq. nut talvunnga pilihaarutaanik ihuinaarutautimut qanuraaluglu ningaqtamingnik naunaiyarniaqtuq. Iqhiuliruvit, uqatjavat Tu- Hivayautikkut nampangit hapkununnga inungnut tunuani ittut pilauyamut ningaqtauhimayup ikayuqtinganulluunniit. Apiqhui- uuma taiguagakhap. viinga piliuqtaaqtuq qanuriliurutikhanganik anipkaqtaugumi, ukunatut uqaqatigikhaungittaatit. Ihumaalutiqaruvilluunniit Taamna inuk ningaqtuq ihuinaaqtumik uqaaqtaugumi kua- itiqtaukpat ilvit ilatilluunniit niqikhairniaqtuhi, talvannga kuatil- tiqtiuyunit, ihuinaarutaanik piinnariaqaqtaa nunagiyamingni iqiitkut angiqtaaqtut aallamik ihuinaarutimingnik qanuriliuru- pigumi uuminnga “Nunagiyamingni Ihuinaarutimut Malik- tikhanganik, ukunatut havaktitaulugu nunagiyamingni. takhangit”, ilaani taiyauyuq “igluminit aniyukhaunngittuq”. Tamna apiqhuiyii ilaliutiqaqtaa amihut atuqtakhangit maligami ikay- Taamna inuk ningaqtuq uqarumi ihuinaanngittumik, uriami ilingnut nutaqqatillu aannirnaittumik, taimaa takuyakhan- apiqhuqtauniaqtutit apiqhuqtauliqqat. Piumaguvit, uqaqtakhat gitaatit, imilimaitturlu aangayaarnaqtuniglu higaarluni, ittukhaq uqarlugu talukuyaaqarluni ahiniluunniit apiqhuqtauguvit iglumini hivayaqtakhangittaatit takuyaqturlutilluunniit. Apirilugu piqaqtumit tiiviiqarluni taimaatut takulimaiyaarni taamna inuk Tupilauyaq ningaqtup ikayuqtingaluunniit havaktinga kuatiliqtin- ningaqtuq ilingnik uqaqtillugit unipkaarnik. nagu qanuriliuriarni.

43 Humit aallamit ikayuqtauniaqqa?

Amihut nunallaat piqaqtut Inirniriit katimayiinginnik tiliuqtui- qimaavingani uqalimaittut ningaqtingnut, kimullu uqalimaittut, yungnarnirmut ikayuriamingniluunniit ilingnik ilatilluunniit humi ittutit kihimi angiruvit uqaqtaaqtunik. apiriguvit. Hivayautit nampangit arnat qimaavingit ukiuqtaqtumi it- Arnanut qimaavinganunngauqtaaqtutillu qimaaviqaqqat nunagi- tut Kaanatami titiraqhimayut hamna taiguagakhap tunuani. yat. Piqanngitpat, apiriinarialik paliihimatkut, munaqhitkut nin- Nunaqaruvit qablunaat nunagiyangani Kaanatami, hivayautit gaqtauyup ikayuqtinganulluunniit aullariarni qanitqiyauyumut nampangit arnat qimaavinginnut piinarialik ikayuqtauyumayu- tatjakaffuk qimaavikharnik talvannga hulitjutikharnik piliuriami. nut hivayautinginni hamna taiguagakhap tunuani.

Tamna tatjakaffuk qimaavikhaq (arnanut qimaavinga na- Hivayaqtaaqtutit arnat qimaavinginnut apiqhuutiqaruvit uqari- yugakhanganigluunniit) qimaaviuyuq talvani ilvit nutaqqa- arniluunniit qanuriliuqtauyarnik. Uqangitkaluarlugu kinauyu- tillu nayuqtakhaqhi qaffinnuanik ublunik qaffiuyunigluunniit tit. Ilangit arnat qimaavingit piqaqtut akiitukkut hivayautinik. Santinik. Amihut arnat qimaavingit havaktiqaqtuq ubluq tamaat Amihullu arnat qimaavingit havaktingit ningaqtauvaktullu inmi 24nik ikaarninik. Amihuuyullu qimaaviit piksaliutikkut tautung- talvuuna ilihimayut ihuigilimaitaatillu. naqtuqaqtut itirnaittumik tahapkuat inuit ningaqtut. Amihut nunallaat munaqhiqaqtut nunamingnilu munaqhitkunni Havaktut arnat qimaavinginni tuniniaqtut ilingnut, nutaqqa- havaktut ikayuqtaaqtaatit nutaqqatillu. Kitkunnullu ilingnik ika- tillu, aanniqtitaunnaittumik igiarni, ikayurlutillu niriyakharnik, yuqtikharnik naunaiyaqtaaqtut, tahapkununngalu ningaqtauyut aanuraakharnik, makkanik, ulapqiuyakhanik, naunaitkutikharnik uumunngalu Nuliarnirmut Pimmarluktitauniq ningaqhiqti- ikayuriamingniglu. Ikayurniaqtaatit naunaipkailutit kitunut tauniq, quglukhimayunut, in’ngummautiqaqtunut ilagiiktut ikayuqtikharnik takuyaqturiarni ukunatut maligaliqinirmut, iqhinaqhaarniq, ningarniq. Kitunilu nunallaani, ihumamitigut maniliqinirmut ikayuutikharnik, aaniarviliqinirmut aallamiglu munaqhiuyuq nunamingnilu ihumamitigut havaktiuyuq takuin- igluqpakharnik, taimaittunik piyumaguvit. Havaktiuyut arnat narialgit ikayuqtikharnik.

44 Ilangit nunallaat piqaqtut ningaqtauyut ikayuqtingit. Hap- Unalu, tamaita nunagiyauyut Kaanatami piqaqtut hivayainnari- kuat inuit ikayuqtaaqtaatit nutaqqatillu qimaavikhaffingnik alik ayuqhaqtitauyunut hivayariamingni, piqaqtut akiittumik nayuqtakharnigluunniit, ikayurlutillu pigiarni ihariagiyarnik atuinnarialik nampanik. Tahapkuat inuit kiuyut hivayautimik aanniqtitaulimairiarni maliktakhanganik (haamlami, piqqaqqat), piqanngittut naunaitkutalingmik nampangit uqangitkaluarlugulu uuminngaluunniit takuyaqtuqtakhangittumik hivayaqtuqtakhan- atirnik. Uqarniaqtut humit ikayuqtaugiarni. gittumigluunniit maliktakhangit (haamlanginni ilagiiktunulluunniit, naamakpat) uuminngaluunniit takuyaqtuqtakhangittumik uqaqatigilimaittaaluunniit maliktakhangit (ihuinaaqhimayuq). Ningaqtauyut ikayuqtingit ikayuqtaaqtaatillu takuaugiarni aaniarvingmi maligaliqinirmullu ikayurlutit. Naunaiqtaaqtaat pi- laarutit ikayurlutillu ikayuqtikharnik ihariagiyarnik. Ningaqtauyut ILIHIMALUGU – hivayaruvit kitunik nampanik titiraqhima- ikayuqtingit mallauttaaqtuq paliihimalialiruvit aaniarvingmul- yunik puukattaani ittuq hamna taiguagakharmi, hivayautit luunniit. Ikayurniaqtut ihumaliuqtillutit. kingulliqpaamut hivayaffaarutiqaqqat, hivayatjavutit aallamut nampamut hivayaruirungni paliihimatkut, ayuqhaq- Naalaktaaqtullu uqarumaguvit huliyautiyumut qanuritta- tunut hivayautinganut, arnat qimaavingit uumunngaluun- akharniklu. Amigaittut inuit kiugaangamitku ikayuqtauyumayut niit ningaqtauyunut ikayuqtinga havaktinganut. Taimaatut hivautinganik atuqpagaitlu ningarniq. Tahapkuat nampangit tamna ningaqtup ilihimalimaittuq huliyutit hulinahuaqtutil- ningaqtauhimayunut ikayuqtiuyut havaktingit ikayurumayunutlu luunniit. tunuani ittut uuma taiguagakhami. Apirhuutikkut ikayuqtaugumaguvit kuatiliqinirmut ikayuqtinganik apirhuqviup ikayuqtin- ganitluuniit, ilaanittauq, akiittuq. Uqaqatigilugu kuatiliqinirmut ikayuqtinga havakvinganut, hivayautikkut ikayuqtaugumaguvit, kuatiliqinirmut ikayuqtinganut ningaqtauyullu ikayuqtinganik naunairiaqni humut ikayuqtauniaqqit ikayuqtaugiaqnilu akiittumik.

45 Nutaqqattauk qanurilinganiaqqat qimaaguma?

Qimaagungni ningaqtauguvit, uuktuinnariaqaqtutit pihimagiarni Aannirnaittumik ilingnik aannirnaittumiglu nutaqqatit hivulliu- nutaqqatit. Aippat pihimapkailimaitaik nutaqqatit ikhinnarangni tigiyauyukhaq. Talvaniihuirlutit qayangnaqhiumi ihumaalukkavit qimaaliravit. qanuqtut ikayurniarangni nutaqqatit avaliiruvit. Qimaavingit tunittaaqtut ilingnut nutaqqatillu tatjakaffungmik ikayurnirmik qiniqtil- Ihumaguvit nutaqqatit ningaqtauniaqtut, uqaqatigitjavatit palii- lutit iglukharnik akuniraalungmullu ikayuutikharnik. Apiqhuiv- himatkut apirilugik mallauqulugit qimaavingmunngaugiaffingni ingmi Ikayuqtigiyat ikayuqtaaqtaatillu apiriqulugu kuatirviup humulluunniit aanniqtailigiarni. Nutaqqatit nakhalimaitkungni, apiqhuqtautinganut pipkaiqublugu aippaat akiliqulugu maningmik uqatjavatit paliihimamut ningaqtauniaqtut nutaqqatit. tuniyukhaq ilingnut ikayuutautigiami ilingnut nutaqqatillu.

Qimaatinnatit, uqaqatigiakhaugaluat apiqhuiyiit ikayuqtinginnut Piqaruvit munariyakharnik angayuqqaamullu maligaqunirmik, qanuqtut nakuutqiyauyuq aanniqtaunaittumik ilingnik nutaqqa- nakuuyuq pihimaguvit titiqqap aatjikutaanik ayuqhaqtauqaliqqat. tillu. Apiqhuiyiit Ikayuqtinga ikayuqtaaqtaatit uukturiarni kuatiliq- Tunittaaqtutillu titiqqap aatjikkutanganik nutaqqatit sikuurvinga- inirmut pihimagiarni angayuqqaanguyunut maligutinganik. nut nutaqqiqivinganulluunniit.

Ihumaalukkuvit nutaqqatit aanniqtitauniarmata, Apiqhuivingmi Ihumaalukkuvit aippat kinaluunniit aqhaaqtauniarumik nutarang- Ikayuqtigiyat apirittaaqtuq kuatirviup apiqhuqtautinganit maliru- nik talvannga, Kaanatamilluunniit, uqatjavat Apiqhuivingmi tikhamik pipkaigiami aippat munaqtiqarluni pulaariami nutaran- Ikayuqtigiyarnut. Kuatirviup apiqhuiyiinga piliuqtaaqtuq malik- git, takupkaqtailingmigluunniit. Taamna kuatirviup apiqhuqtaut- takhamik atauhiinarmut tamarmigluunniit angayuqqaat aqhaali- inga naunaiyarniaqqaa qanuqtut piniaqqaa kitu nakuutqiyauyuq maitaik nutarangit humilliqaak (ukunatut haamlanganit, qablunaat nutaqqamut. Ihumalugulu taimainngittuq kuatirviup apiqhuqtaut- nunagiyanganit, aviktuqhimayumit Kaanatamilluunniit). Kuatir- inga pitquigumi takupkaqtakhangittumik nutaqqanik angayuqqa- viup apiqhuiyiinga pipkaittaaqtaa nutaqqap ahinit itqutikhaq nun- amingnit. Pulaaqtauninnga munaqtaunngitpataluunniit, ihuaqhii- aryuamut pihimayaugiami kuatiliqinirmit. Amigaittuq “tamainni nariaqaqtat malluapkailutit inungmik nutaqqatit pinahualirungni nunaryuaptingni nutaramik aqhaaqtuq”) taiguannginnarialik pulaaqtinahualirungniluunniit taimaa ayuqhaqtitaunnaittumik. uumani: http://www.voyage.gc.ca/faq/child-abduction_enleve- ments-enfants-eng.asp. 46 Qanuqtut pinialiqqinga iqhiurungnairiamni ikayuqtauninganiglu pigiamni hapkuat tamaat?

Ayuqhaliruvit huliyaaqharnik, qanuriliuriami, pittaaqtutit piliri- • Avaliingaarlutit maniqqami, avaliingarlutit nutaqqatillu arni iqhiurnaittumik hakugingnirmiglu. ilihimayarniglu ilannatit ilatilluunniit … inuit tamaita uqaliqpaktut ahinunngauguvit nunagiyarnit pipkaitju- Amigaittut pittaaqtatit hakugikhimagiarni, pittaarnirmiglu avali- tigivaktuq iqhiulimairiami, inuuhingani piumayaminik itumiglu pigiarni. ilumuurutigiyamingniglu ihuaqhaitjutinganiglu

• Amigaittut arnat naunaiqtaat angaatjuliqinirmik piqaru- • Uqaqatigilugik ilihimayarnut … uqanngitkaluarlugu mik ukunatitut qangaraalungnitamik quviahuutigiyaun- tamaat, ihuariyarnik uqariarnik innganik, qinngarumi, mamihautinik katimaqataugumi, angatjuliarumilu tuniyuq iqhiurnairiami … ikayuqti- • Tamarmik nunagiyauyut piqaqtut arnat katimablutik tauyurlu takugiami ayuqhautinganik, kituniglu piyakhaa miqhuqtunik, ulapqipkaiyunik, maamat nutarannuangillu inuuhirmini, nakuutqiyauyumik katimayiinik, Imiruirumayunut katimayiit unalu qablunaatitut taiyauyuq Alanon katimayiit tahapkununnga • Ipiraillailaqitjutiqaruvit takuyaqtuinnariaqaqtutit nunagi- ayuqhaqtitauyut imingainnaqtunik ittut, aturvilgit, inirniit yarni ikayuqtiuyut apirilutillu mamihaitjutikharnik. iliharvingat, pulaarviuyuniglu taiguarvinganiglu … hap- kununngaugumik katimaviuyunullu pipkaitjutiniaqtuq ihumatit uumatillu ihumaaluinnarnaittumik, inmimik qanuriliurniq, ihugiliruvit ilingnik iqhiuliruvilluunniit … angilrauffaarniaqtutit nutaanguqhimayumik hakuging- nirmik ilingniglu ihumagilluariarni

47 Nakuutqiyauyumik inuugiarni, nutaqqatit, pipkaivaktuq …

atauhirmik ihuaqhiutjutiqarumi piluni!

48 akilirlugu anigiami kuatirniq Tainiit atuqtauyut Una kuatiliqut pipkaiyuq taamna inuk itiqtaukpat ihuinaa- rutiqaqtauhimayurlu. Kuatirvik naunairniaqqaa tamna inuk uumani makpiraami … anittaaqqat maliktakhaqarluni, ukunatut uqaqatigilimaitaatit. Tamnaluunniit Kuatirviup Apiqhuqtinga itiqtauhimayukhauga- Angiqtitaunngitpat: luaq ihuinaarutingit iniqqata. Akilirluni anigiami taiyauvakturlu Hapkuat kangiqhitjutiuyut ikayurniaqtaatit kangiqhigiarni, ma- uuminnga ligaliqinirmut naunaitkutaunngittut. Piyumaguvit ayurnaqtunik, “tatjakaffuk kuatiqilirnirmut anittaaqtuq”. ihuatqiyauyunik naunaitkutanik, uqaqatigitjavat Apiqhuiyiit Ikayuqtinga. ihuinaaqtumik uumilrukhaiyiuyuq Iqhiuruvit kinaliqaak maliinalirmatit hivayainnalirmatit uqaqa- ningaqtauniq tigiumangitillugu, qunngiaqtaatilluunniit iqhitaarahuaqtumi- Ningaqtauvaktut kinaliqaak akhuurumi, iqhitaarumiluunniit gluunniit ilingnut nutaqqatingnullu, ilangulluunniit, taamna inuk akhuurnirmut, kinamut naamaktumik pigumi kihimi tamna in- ihuinaaliqtuq ilihimayauyuq ihuinaaqtumik uumilrukhaiyiuyu- ungmit. (Naamagiyaut pipkaigumi tunigumiluunniit iqhiuqtumik mik. Ilaani una taiyauyuq ungahivyaktumik maliktuq inungmik. ingittuq naamaktuq taimailiyaugumi.)

49 Akigaqti Apiqhuiyiit Ikayuqtinga kuatiquitjutaut Una Apiqhuiyiit Ikayuqtinga (ilaani taiyauyut Akigaqtinganik Iqhiuruvit ihumaaluliruvit aanniqtitauniaqtutit, kihimi paliihi- uuminngaluunniit Akiraqti Apiqhuiyiit Ikayuqtinganik) piyut matkunnut uqarumangitkuvit, kuatiqtitjutikhamik piinariaqa- kavamatkunnut (ilihimayauyuq “Akigaqtimik”). Tamna akigaqti qtutit haamlatigut ilagiitigulluunniit kuatiqtittinirmik naunair- pipkaitjutigivagaa Kuatiqtumut ihuinaarutaqaraangat Pip- lugu tamna ningaqtuq ilingni ittukhaunngittuq, ilihimayauyuq kaitjutiniaqturlu ningaqtauyuq tautukturluunniit uqariamingni uuminnga takuyaqtuqtakhangittumik hivayaqtuqtakhangit- unipkaanganik Apiqhuiyiimut. Taamna ihuinaaqtuq inmikkut tumigluunniit maliktakhangit. Kuatiliqinirmik ikayuqtikharnik ikayuqtiqarniaqtuq, taiyauyuq Ihuinaaqtup ikayuqtinganik. piyukhaugaluuyutit naunaiyariami qanurittunik haamlatigut ilagiiktunulluunniit kuatiliqinirmut maliktakhat piinarialik nun- pihimalugit angayuqqaarnimut malik- agiyarni aviktuqhimayumiluunniit ikayuutauniaqtuq ilingnut. takhangilluunniit Ihariagiyarnik aanniqtitaulimairiarni maliktakhanganik qi- P Pihimalirupkit nutaqqatit, maligatigut munariyakhat ihuma- lamiuqtumik pittailinirmut maliktakhanginnik haamlatigut liuryualiuliruvit Nutaqqiqininnganut sikuuqtitaunirmullu. pittailinirmut maligutauyut piinarialgit tamarmingmi nunagiy- Munarigungnik, nutaqqatit ilingni igluqaqatigiyatit, kihimi pu- auyunut aviktuqhimayunulluunniit uumani ihuaqtunik ilagiiktu- laaqpangniaquq paapangminut maamangminulluunniit. Nuta- nut iqhinaqhaarniq, ningarnirmut maligait. Tunittaqtaa nin- ranik munariniq avaliittumut munariyauttaaqtut, atauhiuyuq gaqtauyup tatjakaffuk avaliittuq havaariyakhanga iglumi; piirlugik angayuqqaap ihumaliuryuaqtukhaq nutaqqamingnik, tamap- Pimmarluktitauniq ningaqhiqtitaunirlu iglumit; kigliqarliurlugu tigluunniit pihimaliruptigit, talvani angayuqqaangit angiyunik kimut uqaqtukhaq uqaqatigiiktukharlu ningaqtauyumut aallani- ihumaliuqtukhat atauttikkut. Allattauq taininnga, ukunatut “an- glu ihuaqhaitjutikhanik. gayuqqaanirmut maliktakhaq” atuqtaunnginarialik nunagiyarni aviktuqhimayarniluunniit. Angayuqqaarnirmut maliktakhaq Kuatiliqinirmik ikayuqtittukhaugaluuyutit naunaiyariami qanurit- piliuqhimayuq qanuqtut ihumaliuriamingni nutaramut, qanurlu tunik ilagiiktunut kuatiquyaunirmut maliktakhat unaluunniit nutaqqap nayukaffugiami tamarmik maamanga paapangalu. haamlangani kuatiliqinirmut maliktakhat piinarialik nunagiyarni aviktuqhimayumiluunniit hapkualluunniit ihuaqtut pipkaitjutigi- yanginnut.

50 takuyaqtuqtakhaunngittumik uqaqati- ihuinaarutautinganik qanuriliuqtitau- gilimaittaaluunniit maliktakhangit nahuaq Iqhiuruvit ihumaaluliruvit aanniqtitauniaqtutit, uuminnga pii- Kuatirviup apiqhuiyiinga ihuinaaqtumut ihuinaaqtumik narialiuyutit takuyaqtuqtakhangittumik uqaqatigilimaittaaluun- uqarumik ihuinaarutinganik, taaffumunnga ihuinaaqtumut niit maliktakhangit, taiyauyurlu “kuatiquiyuq”. Una ihuinaaqtup itiqtaupkainiaqtaa, taiyauyuq itiqtaupkaitjutimik, itiqtaugiami kuatiliqiniq maliktakhaa piliuqhimayuq atuqtakhangit taaffu- nunagiyamingni, taiyauyuq nunagiyamingni itiqtautjut. Talvani munnga inungmut ningaqtumut. Una uuktuutigilugu, taamna ihuinaaqtuq itiqtauhimayukhaq nunagiyamingni, maliktakhanik inuk takuyaqtulimaitaatit, titirarlutit ilingnut, hivayarlutillu. Ma- piqaqtuq maliktakhaanik, ukunatitut igluminit aniyukhaunngit- linngitkumiuk maliktakhanganik, paliihima itiqtaunginnariaqa- tuq kihimi humunngaqqat huuqtaurlu anittaaqtuq humunngara- qtaa. Naunairyuumirumaguvit uumuuna takuyaqtuqtakhangittu- angat, ilaani taiyauyuq “igluminit aniyukhaunngittuq”. Havaquin- mik uqaqatigilimaittaaluunniit maliktakhangit apiriinariaqaqtat iaqlluunniit nunagiyamingni, ukunatitut tuktuhiurluni. paliihimamut uumunngaluunniit Apiqhuiyiit Ikayuqtinganut. ihuinaaqtup maliktakhangit Una ihuinaaqtup kuatiliqitjutaa maliktakhaa ilanganik ittuq ihui- naarutinganut maliktakhaanik ihuinaaqtup. Inuk ihuinaaqtumik maliktakhaqaliqqat piqarniaqtuq maliktakhanginnik piliuqhimayuq anipkaqtaugumi, ukunatitut ikayuqtimut uqaqatigiluni.

51 Qilamiuqtuqaliqqat Ikayuutikhangit Ningaqtauhimayunut Arnait Nutaqqanginullu (Nutanguqtauyuq Aktuupa 2014)

YUKON  Paliihimat  Akhuqnikkuqtunut Hivayaqvikhat o Beaver Creek (867) 862-5555 o Ningaqhiqtup Hivayaqvikha 1-800-563-0808 (akiittuq) o Carcross (867) 821-5555 (angmaumayuq ubluq tamaat 24/7) o Carmacks (867) 863-5555 o Ikayurniq Pinahungagakhaitlu Ilagiiktunut (Watson Lake) (867) o Dawson City (867) 993-5555 536-7233 (angmaumayuq ubluq tamaat 24/7) o Faro (867) 994-5555 o Kaushee’s Place (Whitehorse) (867) 668-5733 (kalakkaaqtaulaq) o Haines Junction (867) 634-5555 (angmaumayuq ubluq tamaat 24/7) o Mayo (867) 996-5555 o Nutaqqat Ikayuqtauyumayut Hivayaqvikha 1-800-668-6868 o Old Crow (867) 966-5555 (akiittuq) qaritauyakkulluunniit uumani o Pelly Crossing (867) 537-5555 http://www.kidshelpphone.ca (angmaumayuq ubluq tamaat 24/7) o Ross River (867) 969-5555 o Teslin (867) 390-5555  Arnat Qimaavingit unalu Hivumuurahuarnirmut Iglungit o Watson Lake (867) 536-5555 o Dawson City (867) 993-5086 o Whitehorse 911 uumunngaluunniit (867) 667- o Ikayurniq Pinahungagakhaitlu Ilagiiktunut (Watson Lake) (867) 5555 536-7233 o Kaushee’s Place-kunni (Whitehorse) (867) 633-7720

 Maligaliqinirmut Hivayautingit (867) 668-5297  Ningaqhiqtunut Ikayurvikhaat (Whitehorse) tamnaluniit 1-866-667-4305 o Whitehorse (867) 667-8500 tamnaluniit 1-800-661-0408, uigua (akiittuq) 8500 (akiittuq) o Dawson City (867) 993-5831 o Watson Lake (867) 536-2541

Qilamiuqtuqaliqqat Ikayuutikhangit Ningaqtauhimayunut Arnait Nutaqqanginullu (Nutanguqtauyuq Aktuupa 2014)

NUNATTIAQ  Paliihimat o Yalunai (867) 669-5200 o Aklavik (867) 978-1111 o Behchoko (867) 392-1111  Ningaqhiqtunut Ikayurvikhaat o Deline (867) 589-1111 o Behchoko (867) 392-6381, uigua 1332 o Fort Good Hope (867) 598-1111 o Fort Good Hope (867) 598-2247 o Fort Liard (867) 770-1111 o Fort Simpson (867) 695-3136 o Fort McPherson (867) 952-1111 o Fort Smith (867) 872-3520 o Fort Providence (867) 699-1111 o Hay River (867) 876-2020 o Fort Resolution (867) 394-1111 o Inuvik (867) 777-5493 o Fort Simpson (867) 695-1111 o Yalunai (867) 920-2978/(867) 873-5509 o Fort Smith (867) 872-1111 o Gameti (867) 392-1111  Akhuqnikkuqtunut Hivayaqvikhat o Hay River (867) 874-1111 o Nunatsiaqmi Ikayuqvikhat Hivayaqvia 1-800-661-0844 (akiittuq) o Ikaahuk (Sachs Harbour) (867) 690-1111 (angmaumayuq ubluq tamaat 24/7) o Inuvik (867) 777-1111 o Alison McAteer Igluqpak (Yalunai) (867) 873-8257 tamnaluniit 1-866- o Lutsel K’e (867) 370-1111 223-7775 (akiittuq) (angmaumayuq ubluq tamaat 24/7) o Norman Wells (867) 587-1111 o Ilagiiktunut Ikayurvik (Hay River) (867) 874-6626 (angmaumayuq ubluq o Paulatuk (867) 580-1111 tamaat 24/7) o Tuktoyaktuk (867) 977-1111 o Sutherland Igluqpak (Fort Smith) (867) 872-4133 tamnaluniit 1-866- o Tulita (867) 588-1111 223-7775 (akiittuq) (angmaumayuq ubluq tamaat 24/7) o Ulukhaqtuuq (867) 396-1111 o Nutaqqat Ikayuqtauyumayut Hivayaqvikha 1-800-668-6868 (akiittuq) o Wha Ti (867) 573-1111 qaritauyakkulluunniit uumani http://www.kidshelpphone.ca (angmaumayuq o Wrigley (867) 695-1111 ubluq tamaat 24/7) Qilamiuqtuqaliqqat Ikayuutikhangit Ningaqtauhimayunut Arnait Nutaqqanginullu (Nutanguqtauyuq Aktuupa 2014)

NUNATTIAQ (huli)  Arnat Qimaavingit unalu Hivumuurahuarnirmut o Ikayuqtauyumayunut allani havakvikni – Iglungit o Fort Liard-mi, hivayarlugu Ilagiiktunut Ningaqniqmut o Aimayunga Arnanut Qilamiuqtuqaqqallu Nutqaqtiriniq Pinahuarut Acho Dene Koe Allait (867) 770-4001 Aqhaaqtauyullu Nutaqqat Munariyauvinga o Fort Providence-mi, hivayarlugu Ilagiiktunut Inuuhiqmut (Tuktoyaktuk) (867) 977-2000 Pinahuarut Zhati Koe Katimavingani (867) 699-3801 o Alison McAteer Igluqpak (Yalunaimi) (867) 669- 0235 tamnaluniit 1-866-223-7775 (akiittuq) o Ilagiiktunut Ikayurvik (Hay River) (867) 874- 3311 o Inuvik (867) 777-3877 o Katimavik Ukiuqtaqtumiutanut Ilagiiktut (Yalunai) (867) 873-9131/(867) 873-2566 o Sutherland Igluqpak (Fort Smith) (867) 872- 5925 tamnaluniit 1-866-223-7775 (akiittuq)

Qilamiuqtuqaliqqat Ikayuutikhangit Ningaqtauhimayunut Arnait Nutaqqanginullu (Nutanguqtauyuq Aktuupa 2014)

NUNAVUT  Paliihimat o Taloyoak (867) 561-1111 o Arviat (867) 857-1111 o Tikiraqjuaq (Whale Cove) (867) 896-1111 o Auhuittuq (Grise Fiord) (867) 980-1111 o Uqhugtuuq (Gjoa Haven) (867) 360-1111 o Hanirayak (Hall Beach) (867) 928-1111  Arnat Qimaavingit unalu Hivumuurahuarnirmut Iglungit o Igloolik (867) 934-1111 o Qimaavik Hivumuurahuarnirmut Igluqpak (Iqaluit) (867) 979- o Igluigaarjuk (Chesterfield Inlet) (867) 898-1111 4500 o Ikaluktutiak (Cambridge Bay) (867) 983-1111 o Aqnait Akhurnaqtukkuqtut Qimaviat (Kugluktuk) (867) 982- o Ikpiarjuk (Arctic Bay) (867) 439-1111 3210 o Iqaluit (867) 979-1111 o Ilagiit Ningaqtauyut Qimavia (Kugaaruk) (867) 769-6100 o Kangiqhiniq (Rankin Inlet) (867) 645-1111 o Kataujaq Inuit Akhurnaqtukkuqtunut Katimavia (Kangiqhiniq) o Kangiqtugaapik (Clyde River) (867) 924-1111 (867) 645-2214 o Kimmirut (867) 939-1111 o St. Michael Akhurnikkuqtut Qimaviat (Ikaluktutiak) (867) o Kingait (Cape Dorset) (867) 897-1111 983-5232 o Kugaaruk (Pelly Bay) (867) 769-1111  Ningaqhiqtunut Ikayurvikhaat o Kugluktuk (867) 982-1111 o Iqaluit :(867) 975-6308 tamnaluniit [email protected] o Mittimatalik (Pond Inlet) (867) 899-1111  Akhuqnikkuqtunut Hivayaqvikhat o Nauyaat (Repulse Bay) (867) 462-1111 o Nunavut Kamatsiaqtut Ikayuqtauyumayunut Hivaqvik o Pangniqtuuq (867) 473-1111 (Tamanugaluaq Baffin Akhuqnikkuqtut Hivayaqvia) (867) 979- o Qamanittuaq (Baker Lake) (867) 793-1111 3333 (Iqaluit) tamnaluniit 1-800-265-3333 (akiittuq tamaitnit o Qauhuittuq (Resolute Bay) (867) 252-1111 Nunavutmi Nunavikmilu nunaliuyunit) (angmaumayuq 9 o Qikiqtarjuaq (867) 927-1111 unuktumi unnuaguqhiqhugu, 7-nik uplunik havaguhiqmi) o Salliq (Coral Harbour) (867) 925-1111 o Kugluktuk Ilihimanirmut Katimavia (867) 982-4673 o Sanikiluaq (867) 266-1111 Qilamiuqtuqaliqqat Ikayuutikhangit Ningaqtauhimayunut Arnait Nutaqqanginullu (Nutanguqtauyuq Aktuupa 2014)

NUNAVUT (huli)  Akhuqnikkuqtunut Hivayaqvikhat (huli) o Mittimatalik (Pond Inlet) (867) 899-8064 o Keewatin Akhuqnikkuqtunut Hivayaqvia (Kangiqhiniq) (867) o Nauyaat (Repulse Bay) (867) 462-4007 645-3333 (angmaumayuq Hanangautmit Tallimiutmut 7-mit o Pangniqtuuq (867) 473-8018 unuktumi 10-mut unnuktumi) o Qamanittuaq (Baker Lake) (867) 793-2045 o Nutaqqat Ikayuqtauyumayut Hivayaqvikha 1-800-668-6868 o Qauhuittuq (Resolute Bay) (867) 252-3005 (akiittuq) qaritauyakkulluunniit uumani o Qikiqtarjuaq (867) 927-8089 http://www.kidshelpphone.ca (angmaumayuq ubluq tamaat o Salliq (Coral Harbour) (867) 925-8222 24/7) o Sanikiluaq (867) 266-7905  Nunaliuyuni Apiqhuiyigalaat Havaktiit o Taloyoak (867) 561-5059 o Arviat (867) 857-2959 o Tikiraqjuaq (Whale Cove) (867) 896-9961 o Auhuittuq (Grise Fiord) (867) 980-4099 o Uqhuqtuuq (Gjoa Haven) (867) 360-7141 o Hanirayak (Hall Beach) (867) 928-8054 o Igloolik (867) 934-8830 o Igluigaarjuk (Chesterfield Inlet) (867) 898-9045 o Ikaluktutiak (Cambridge Bay) (867) 983-4017 o Ikpiarjuk (Arctic Bay) (867) 439-8183 o Iqaluit (867) 975-6362 o Kangiqhiniq (Rankin Inlet) (867) 645-2039 o Kangiqtugaapik (Clyde River) (867) 924-6565 o Kimmirut (867) 939-2001 o Kingait (Cape Dorset) (867) 897-3686 o Kugaaruk (Pelly Bay) (867) 769-6281 o Kugluktuk (867) 982-6510 Qilamiuqtuqaliqqat Ikayuutikhangit Ningaqtauhimayunut Arnait Nutaqqanginullu (Nutanguqtauyuq Aktuupa 2014)

NUNAVIK (TUNUNNGANI QUEBEC)  Paliihimat  Akhuqnikkuqtunut Hivayaqvikhat o Kativik Aviktuqhimayumi Paliihimat – o Nunavut Kamatsiaqtut Ikayuqtauyumayunut Hivaqvik (Tamanugaluaq Baffin 1-800-964-2644 (akiittuq) uvaluniit Akhuqnikkuqtut Hivayaqvia) (867) 979-3333 (Iqaluit) tamnaluniit 1-800- o Akulivik (819) 496-1111 265-3333 (akiittuq tamaitnit Nunavutmi Nunavikmilu nunaliuyunit) o Aupaluk (819) 491-1111 (angmaumayuq 9 unuktumi unnuaguqhiqhugu, 7-nik uplunik havaguhiqmi) o Inukjuak (819) 254-1111 o Ilagiit ningaqtauninut hivayaqvik (S.O.S. violence conjugale) (514) 873- o Ivujivik (819) 922-1111 9010 (Montréal) tamnaluniit 1-800-363-9010 (Akiittuq hiini Québec) o Kangiqsualujjuaq (819) 337-1111 (angmaumayuq ubluq tamaat 24/7) o Kangirsujuaq (819) 338-1111 o Tel-Jeunes (inuuhuktut ikayuqninut hivayaqvikhaq) 1-800-263-2266 o Kangirsuk (819) 935-1111 (angmaumayuq ubluq tamaat 24/7) tamnaluniit http://www.teljeunes.com o Kuujjuaq (819) 964-1111 o Nutaqqat Ikayuqtauyumayut Hivayaqvikha 1-800-668-6868 (akiittuq) o Kuujjuaraapik (819) 929-1111 qaritauyakkulluunniit uumani http://www.kidshelpphone.ca (angmaumayuq o Puvirnituq (819) 988-1111 ubluq tamaat 24/7) o Quaqtaq (819) 492-1111  Ningaqhiqtunut Ikayurvikhaat o Salluit (819) 255-1111 o Sapumijiit (Centres d’aide aux victimes d’actes criminels (Ihuinaaqtunit o Tasiujaq (819) 633-1111 Ihuinaqviuyut Ikayuurumayunut Katimavia)) o Umiujaq (819) 331-1111  Inukjuak (819) 254-8170 tamnaluniit 1-888-254-8170 (akiittuq)  Arnat Qimaavingit unalu  Kuujjuaq (819) 964-2086 tamnaluniit 1-866-778-0770 (akiittuq) Hivumuurahuarnirmut Iglungit  Kuujjuaraapik (819) 929-3742 tamnaluniit 1-888-929-3742 (akiittuq) o Ajapirvik (Inukjuak) (819) 254-8401  Salluit (819) 255-8328 o Tungasuvvik (Kuujjuaq) (819) 964-0536 o Centres d’aide et de lutte contre les agressions à caractère sexuel o Initsiaq (Salluit) (819) 255-8817 (CALACS) (514) 933-9007 (Montreal) tamnaluniit 1-888-933-9007

(angmaumayuq ubluq tamaat 24/7) Qilamiuqtuqaliqqat Ikayuutikhangit Ningaqtauhimayunut Arnait Nutaqqanginullu (Nutanguqtauyuq Aktuupa 2014)

NUNATSIAVUT (TUNUNNGANI LABRADOR)  Paliihimat  Akhuqnikkuqtunut Hivayaqvikhat o Happy Valley–Goose Bay (709) 896-3383 o Hope Haven (Labrador City) (709) 944-6900 tamnaluniit 1-888- o Hopedale (709) 933-3820 332-0000 (akiittuq) o Makkovik (709) 923-2405 (Postville-mullu o Kirkina Iglu (Rigolet) (709) 947-3333 (Qipuqqaq)) o Libra Iglu (Happy Valley-Goose Bay) (709) 896-3014 tamnaluniit o Nain (709) 922-2862 1-877-896-3014 (akiittuq) o Natuashish (709) 478-8900 o Nain Qimaavinga (709) 922-1229 tamnaluniit 1-866-922-1230 o Rigolet (709) 947-3400 (akiittuq) o Sheshatshiu (709) 497-8700 (North West o Natuashish Qimaavinga (709) 478-2390 River-mullu) o Nukum Munik (Sheshatshiu) (709) 497-8869  Arnat Qimaavingit unalu Hivumuurahuarnirmut o Nutaqqat Ikayuqtauyumayut Hivayaqvikha 1-800-668-6868 Iglungit (akiittuq) qaritauyakkulluunniit uumani o Hope Haven (Labrador City) (709) 944-7124 http://www.kidshelpphone.ca (angmaumayuq ubluq tamaat 24/7) o Kirkina Iglu (Rigolet) (709) 947-3334  Ningaqhiqtunut Ikayurvikhaat o Libra Iglu (Happy Valley-Goose Bay) (709) 896- o Happy Valley-Goose Bay (709) 896-0446/(709) 896-3251 8251 o Nain (709) 922-2360 o Nain Qimaavinga (709) 922-1230 o Natuashish Qimaavinga (709) 478-2390 o Nukum Munik (Sheshatshiu) (709) 497-8868

Qilamiuqtuqaliqqat Ikayuutikhangit Ningaqtauhimayunut Arnait Nutaqqanginullu (Nutanguqtauyuq Aktuupa 2014)

NUNAQYUAQMI (ILAUTITLUGIT NUNALIPAUYAT QABLUNAAT NUNAGIYANGINNI)  Paliihimat  Akhuqnikkuqtunut Hivayaqvikhat o 911 nunalipauyani o Nunaqyuaqmi Aapisia Ningaqtauyunut (Inungnut Hivuganaitnit Kanatami) 1-866-525-0554 (akiittuq)  Qaritauyakkut tuhagakhat o Nutaqqat Ikayuqtauyumayut Hivayaqvikha 1-800-668-6868 o http://www.justice.gc.ca/eng/cj-jp/victims-victimes (akiittuq) qaritauyakkulluunniit uumani o http://www.hotpeachpages.net/canada/index.html http://www.kidshelpphone.ca (angmaumayuq ubluq tamaat 24/7)