Razlike U Motoričkim Sposobnostima Učenika
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Glasnik Antropološkog društva Srbije / Journal of the Anthropological Society of Serbia Niš, vol. 49, str. 1-9, 2014, UDK 572(05), ISSN 1820-7936 UDK 314.8(497.11 Niš) doi: 10.5937/gads1449001R SAVREMENE DEMOGRAFSKE PROMENE I PROBLEMI NA TERITORIJI GRADA NIŠA 1 1 1 1 2 Aleksandar Radivojević , Milan Milovanović , Marija Bratić , Ljiljana Stričević , Jana D. Milić 1Prirodno-matematički fakultet u Nišu, Departman za geografiju, Niš, Srbija 2Srednja škola ĐorĎe Andrejević Kun, Kruševac Sažetak Intenzivan proces demografskih promena na teritoriji Grada Niša počeo je u drugoj polovini XX veka. Socio-ekonomski razvoj ove teritorije uslovio je povećanje broja stanovnika. Dok je gradski centar demografski jačao, urbani periferni delovi opštine su stagnirali ili veoma malo uvećavali svoj demografski saldo. Uporedo sa porastom broja stanovnika odvijao se proces povećanja broja domaćinstava koja su imala sve manji broj članova. Starenje stanovništva je poseban problem koji u velikoj meri utiče na privredni razvoj. Tokom poslednje decenije XX veka ovaj kraj je prošao kroz fazu tranzicije, kada je ugašen veliki broj industrijskih giganata. Kao posledica javile su se promene ekonomske strukture stanovništva. Ključne reči: demografske promene, Grad Niš, starenje stanovništva. Uvod Demografske promene u Srbiji tokom druge polovine XX i na početku XXI veka dovele su do negativnog trenda razvoja. Negativnim promenama izloženi su svi delovi Srbije. Stati- stički podaci ukazuju da su promene najizrazitije na prostoru istočne i južne Srbije. Dosadašnji trend promena pokazao je da se broj stanovnika smanjuje, menja se starosna struktura i obrazac porodice i domaćinstava. U pogledu promena naročito je karakteristična starosna struktura. Istočna i južna Srbija su, prema ovom pokazatelju, najstarije u Srbiji i prema podacima popisa iz 2011. godine čak 25% od ukupnog stanovništva je starije od 60 godina. Grad Niš je, kao regionalni centar istočne i južne Srbije, tokom pomenutog perioda takoĎe bio zavhaćen negativnim promenama. Rezultati prethodnih istraživanja ovog prostora pokazala su da su gotovo sve demografske strukture promenjene. Društveno-ekonomski razvoj, tokom druge polovine XX i na početku XXI veka, na teritoriji grada Niša uslovio je formiranje odreĎenih funkcija koje su se reflektovale na ukupnu demografsku i regionalnu strukturu datog prostora. U geoprostoru Niša, u periodu sekundarne urbanizacije, došlo je do koncentracije stanovništva i funkcija. U mreži naselja posmatrane teritorije, Niš se tokom ovog perioda izdvojio kao: . centar u prostornoj organizaciji proizvodnje, organizacije, razmene i pružanja usluga, s jedne strane, i organizacije društveno-ekonomskog života stanovništva u mreži nase- lja, sa druge strane; . kao centar u kome su koncentrisane privredne i vanprivredne funkcije, pa se grad svo- jim funkcionalnim kapacitetom pojavljuje kao faktor ukupne organizacije prostora i stanovništva. Prema tome, Niš se izdvojio kao jezgro društveno-ekonomskog razvoja. Ovakav prostor- no-funkcionalni razvoj doveo je do promena u svim demografskim strukturama teritorije grada. Naselja u neposrednom okruženju gube svoj funkcionalni kapacitet i stagniraju u svim elemntima razvoja (demografskom, ekonomskom, itd.). 1 Aleksandar Radivojević i sar. Savremene demografske promene i problemi… Predmet, cilj i metodologija istraživanja Teritorija Grada Niša zauzima prostor koji je po mnogo čemu specifičan. Smešten je u samom dnu Niške kotline, koja je oivičena sledećim planinama: Suva planina (Trem 1.810m), Jastrebac (Velika Đulica 1.492m), Seličevica (Velika tumba 902m), Svrljiške planine (Zeleni vrh 1.334m) i Kalafat (837m). Složenost geografskog položaja ogleda se u činjenici da se Niška kotlina nalazi na samoj granici mezoregionalnih celina istočne i južne Srbije, a u okviru makroregije planinsko-kotlinsko-dolinske Srbije. Smeštena u centralnom delu Balkanskog poluostrva Niška kotlina je od davnina bila privlačna za naseljavanje. U zavisnosti od istorijskih prilika i društveno-ekonomskih zbivanja značaj geografskog položaja se menjao, ali povoljne prirodne predispozicije su garantovale prosperitet i razvoj ovog geoprostora. Kao što geografski položaj predstavlja odnos neke teritorije prema većim geografskim ce- linama, tako saobraćajni položaj predstavlja odnos teritorije prema važnijim komunikacijama. Odlične prirodne predispozicije ovog prostora obezbedile su razvoj saobraćajne infrastrukture. Dolinama Južne Morave i Nišave pružaju se saobraćajnice od najvećeg značaja. Savremeni magistralni put E–75 povezuje Niš sa Beogradom na severu i sa Solunom na jugu. U pravcu isto- ka se pruža put E–80 koji obezbeĎuje komunikaciju sa Bugarskom. U toku je izgradnja savre- menog auto-puta koji prolazi pored sela Jelašnica i povezuje Niš sa Belom Palankom, zaobilazeći Sićevačku klisuru kao „usko grlo” transporta. Prevojem Gramada Niška kotlina je povezana sa Svrljiškom kotlinom. Ovim putnim pravcem ide, nekada veoma značajna, Transbalkanska magi- strala, koja spaja Peć i Kladovo. Doline reka su uticale i na trasiranje železničkih pruga, što je do- velo do toga da je Niš u prošlosti bio najvažnije železničko čvorište u Srbiji. Izuzetan saobraćajni položaj Niške kotline odreĎuje i udaljenost Niša od drugih gradskih centara u Srbiji. Sa aspekta položaja, bitan uticaj imaju naselja u tri prostorno-gravitacijske zo- ne: prva zona, drumske udaljenosti do 100 km, druga zona 101‒200 km i treća zona 201‒500 km (Radivojević i sar. 2012). U zoni drumske udaljenosti do 100 km nalaze se: Pirot, Prokuplje, Za- ječar, Leskovac. U drugoj zoni drumske udaljenosti su: Negotin, Kragujevac, Priština, Kraljevo, dok se u trećoj zoni drumske udaljenosti nalaze: Beograd, Novi Sad, Subotica... Najstariji tragovi naseljenosti Prvi tragovi naseljenosti na teritoriji Niša datiraju još iz starijeg i srednjeg paleolita. Mno- gobrojni nalazi iz ovog perioda su otkriveni tek početkom XXI veka u pećinama Mala i Ve- lika Balanica, koje se nalaze na strmim odsecima Sićevačke klisure. Pećine su dosta kratke, ali je u njima pronaĎen veliki broj artefakata iz starijeg kamenog doba (Mihailović 2008). Pe- ćine još uvek nisu u potpunosti istražene, tako da će buduća istraživanja dati obimniju te- orijsku graĎu, koja će koristiti za rekonstrukciju paleolita na ovom lokalitetu. Period neolita je daleko poznatiji. Iz ovog perioda datira veći broj nalazišta, od kojih su najznačajnija ona u atarima sela: Vrtišta, Vukmanova, Donje Vrežine, Malče, Novog Sela, Trupala i na lokaciji raseljenog sela Čifluka. Neolit Niške kotline je razasut na levoj i desnoj obali Nišave. Od najvećeg značaja su lokaliteti na Bubnju i velikoj humskoj čuki koji pripadaju bubanjsko-humskoj kulturnoj grupi (Kostić 1967). Arheološkom prospekcijom utvrĎeno je da su ovi lokaliteti imali više faza razvoja. Smatra se da su preteču današnjeg Niša osnovali Kelti oko 280. godine pre nove ere. Keltsko naselje nosilo je ime Naissus ‒ ,,grad na vilinoj reci”. U doba rimskih osvajanja Niš posaje rimski municipium. Kao takav bio je rimsko utrvrĎenje sa radionicama oružja ali i trgovačko mesto (Marković 1971). U V veku u više navrata ga napadaju horde Huna i Gota, kada biva potpuno uništen. U toku srednjeg veka Niš ima važnu trgovačku funkciju. Početkom XI veka pada pod uticaj Vizantije od koje ga oslobaĎa Stefan Nemanja. Turci osvajaju Niš tri godine pre bitke na Kosovu, 1386. godine. Novi osvajači uvideli su značaj geografskog i strateškog položaja Niša i nakon osvajanja krenuli su u proces utvrĎivanja i odbrane grada. 2 Aleksandar Radivojević i sar. Savremene demografske promene i problemi… Turci su grad podigli na desnoj obali reke, koja je dosta povoljnija za odbranu. Grad je od turske vlasti oslobodio knez Milan Obrenović. Broj stanovnika Niša 1884. godine iznosio je 16.178. Na početku XX veka u gradu je bilo 25.127 stanovnika, 1921. godine 25.109 stanovnika (Marković 1971). Savremeni demografski problemi i promene na teritoriji Grada Niša Grad Niš se prostire na površini od 597 km2, gde je prema poslednjem popisu (2011) ži- velo 255. 612 stanovnika. U administrativnom pogledu Grad Niš pripada Nišavskom okrugu, koji se nalazi u okviru statističkog regiona južne i istočne Srbije. Grad Niš je administrativno- upravna celina, koja je 2004. godine podeljena na pet opština: Pantelej, Crveni Krst, Palilula, Medijana i Niška Banja. Savremena mreža naselja sačinjena je od 74 samostalna naselja, od kojih pet spada u kategoriju gradskih. Ovih pet naselja čine urbano središte Grada Niša. Ostalih 69 naselja se svrstava u kategoriju „ostala” naselja. Uglavnom zauzimaju položaj u dolinskoj ravni Južne Morave i Nišave, na malim nadmorskim visinama (do 300 m). Samo pojedina naselja leže na obodnim stranama kotline na nešto većoj nadmorskoj visini: Bancarevo na 537 m, Vukmanovo 555 m, Rautovo 570 m, Leskovik 616 m, Pasjača 617 m, Kunovica 621 m, Oreovac 694 m, Berbatovo 698 m nadmorske visine. Na savremene demografske promene utiču brojni prirodni, istorijski, kulturni i politički faktori kao i saobraćajno-geografski položaj (Živković i Pavlović 2006). Ovim faktorima tre- ba pridodati i grupu ekonomskih faktora koja je u velikoj meri uticala na današnju demograf- sku sliku čitavog Nišavskog okruga. Tabela 1. Kretanje broja stanovnika Niške opštine Table 1. The movement of the population of the municipality of Nis Godina Ukupno Grad Ostala naselja Broj Indeks Broj Indeks Broj Indeks 1948. 109.280 48.206 61.074 1953. 122.100 111,7 57.757 119,8 64.343 105,3 1961. 148.354 121,5 80.703 139,7 67.651 105,1 1971. 195.362 131,7 127.395 157,8 67.697 100