Kroniek Van Het Land Van De Zeemeermin (Schouwen-Duiveland). Jaargang 16
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Kroniek van het land van de zeemeermin (Schouwen-Duiveland). Jaargang 16 bron Kroniek van het land van de zeemeermin (Schouwen-Duiveland). Jaargang 16. Vereniging van Stad en Lande van Schouwen-Duiveland, Zierikzee 1991 Zie voor verantwoording: https://www.dbnl.org/tekst/_kro011199101_01/colofon.php Let op: werken die korter dan 140 jaar geleden verschenen zijn, kunnen auteursrechtelijk beschermd zijn. i.s.m. en 5 Fossielen vissen voor de wetenschap Veertig jaar Kor en Bot (1951-1991) door dr. D.A. Hooijer Inleiding tot de fossielen Toen mij, op 15 december 1990, het verzoek bereikte van de burgemeester van Zierikzee, voorzitter van Kor en Bot, een artikel te schrijven over de wetenschappelijke resultaten van veertig jaar Kor en Bot, had ik geen bedenktijd nodig. Veertig jaren vissen voor de wetenschap naar fossiele beenderen en tanden op de Scheldebodem door schipper Schot van de mosselkotter ZZ 8 uit Zierikzee. Ofschoon ik de laatste jaren niet meer deelnam aan de jaarlijkse bottenvistochten had ik toch wel dertig van die verzameltochten op de ZZ 8 meegemaakt. Wanneer het bijzondere karakter van de opgeviste fossielen daar aanleiding toe gaf, had ik er een wetenschappelijke publicatie aan gewijd in het Engels, omdat deze vondsten van méér dan nationale betekenis zijn en men er dus ook in het buitenland over moet kunnen lezen. Kor en Bot is de naam van een fictief genootschap van mensen die de bottenvisserij van de familie Schot een goed hart toedragen en zover mogelijk bijdragen, wetenschappelijk of anderszins, tot het succes van de jaarlijkse bottenvistochten vanuit Zierikzee naar de Ooster- of Westerschelde. Initiatiefnemers tot dit vissen niet voor het gewin maar voor de wetenschap, nu veertig jaar geleden, waren de heer J.M. de Nooijer, hoofd der school te Renesse en de heer P. van Beveren, gemeentearchivaris van Zierikzee. De heer B.W. Schot, schipper van de ZZ 8, zorgde ervoor dat de fossielen boven water kwamen met zijn mosselkorren. Mr. F.Th. Dijckmeester, burgemeester te Zierikzee, werd de eerste voorzitter, bijgestaan door de heer P. van Beveren als secretaris. Het is sindsdien gebruikelijk gebleven dat de vigerende burgemeester ook voorzitter van Kor en Bot is. Op 15 augustus en 11 september 1951 voer de ZZ 8 uit voor de eerste bottenvistochten naar het gebied ten zuiden van Schouwen ten noorden van de Roggendam omdat men wist dat daar, op diepten van 35 tot 45 meter, fossiele beenderen en tanden van zoogdieren voorkwamen. Dit was één van de gebieden waar dit het geval was en de mosselvissers meden die uit vrees hun korren met de grote stukken te beschadigen. Nu ging men er speciaal op af omdat het was gaan dagen dat die fossielen van wetenschappelijk belang zijn en dat korren de enige manier is om ze boven water te krijgen. Zo kreeg men in 1951 al een waardevolle collectie olifanten, neushoorns, paarden, herten en runderen, beenderen en tanden van meest uitgestorven soorten die voorlopig werden opgeslagen tot er een wetenschappelijke bewerker voor zou zijn gevonden. Prof. Dr. I.M. van der Vlerk uit Leiden, die met de familie Schot en hun activiteiten op verzamelgebied bekend was, dacht aan mij en nodigde mij uit voor een bezoek aan Zierikzee. Ik had er wel oren naar. Het grootste deel van mijn leven ben ik beroepsmatig met onderzoek en beschrijving van Kwartaire en Tertiaire zoogdieren van Azië en Afrika bezig geweest. Er was daar veel te vinden en ik was er vaak, om mij bezig te houden. In het eigen landje lagen de zaken heel anders. Hoewel het al meer dan een Kroniek van het land van de zeemeermin (Schouwen-Duiveland). Jaargang 16 6 eeuw bekend was door incidentele vondsten met de kor dat op de bodem van de Schelde fossielen lagen was daar weinig literatuur over. Men hoeft niet te verwachten dat men in Nederland vondsten kan doen van fossiele zoogdiersoorten die nog niet bekend zijn. Wat er in Nederland voorkomt is reeds bekend uit de wijde omstreken: Duitsland, België en Frankrijk, de Noordzee en Groot-Brittannië waar al vroeg en veel gepubliceerd was op dit gebied. De Westeuropese en Britse palaeontologische literatuur is zeer omvangrijk en biedt de sleutel tot determinatie van in Nederland gevonden fossielen. Maar de uit de Schelde opgeviste fossielen bieden wèl kans op soorten die nog niet eerder uit ons land bekend zijn. Witte plekken op de verspreidingskaartjes van fossiele soorten opvullen, dat zit er tenminste wel in. ‘Nieuw voor Nederland’ zou toch wel aardig zijn al is het niet meer dan het is. Met die gedachte in het hoofd ging ik voor het eerst naar Zeeland. Ik kwam uit Indië en had op school de gecompliceerde geografie van de Zeeuwse archipel nooit zo goed gehad als de vulkanen van Java en de rivieren van Borneo. Ik koesterde het idee dat Zierikzee op het eiland Walcheren lag. In de auto van professor Van der Vlerk in 1952 kwam ik er achter dat het een ander eiland was: Schouwen-Duiveland. Ik maakte kennis met de opvarenden van de ZZ 8 en zag de verzameling opgeviste fossielen die zij reeds gemaakt hadden. Er waren mooie stukken onder, echte museumstukken, vooral van de olifantachtigen. Ik beschreef de meest belangwekkende stukken onder de titel ‘On dredged specimens of Anancus, Archidiskodon and Equus from the Schelde estuary, Netherlands’ (Hooijer, 1953). Zij werden direkt tentoongesteld in het stadhuismuseum aan de Meelstraat in Zierikzee onder beheer van de heer P. van Beveren. Deze stukken vormen nog steeds de kern van latere tentoonstellingen, zoals die ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van Kor en Bot in de Noordhavenpoort in 1976 en thans de permanente expositie van vondsten uit de Ooster- en Westerschelde in het Maritiem Museum in het Gravensteen. Eén zaterdag per jaar, meest in het najaar, maar in de zomer ook wel, gaat de ZZ 8 vissen voor de wetenschap. De vaste opvarenden, een gezelschap van een dertig personen op uitnodiging, schepen zich vroeg in de morgen aan de Nieuwe Haven in Zierikzee in, varen naar de Wester- of Oosterschelde, waar de korren neer en op gaan op plaatsen waar botten liggen en geen mosselbanken zijn. De uitvoerende macht is in de zeventiger jaren van hun vader B.W. Schot overgenomen door de heren J. Schot BWzn en W.C. Schot BWzn en enkele jaren geleden al weer door de heer J. Schot WCzn, dus de derde generatie Schot. Sinds 1980 is het een vergrote ZZ 8 met meer faciliteiten, maar de oudjes onder ons denken toch met weemoed aan de oude ZZ 8, waarop zoveel gebeurd is dat nu geschiedenis is. Aanvankelijk ging alles naar Leiden, maar er is ook een representatieve collectie Zeeuwse fossielen in Zierikzee. Een vaste verschijning is Drs. G. Kortenbout van der Sluis, leerling van professor Van der Vlerk, die als een van de eersten de fossiele beenderen en tanden pikt uit wat de korren boven water hebben gebracht en er bovendien voorlopige determinatie van ten beste geeft. Dan is het aan mij te bepalen welke vondsten voor wetenschappelijke publicatie in aanmerking komen. De vondsten van de dag liggen in een ijzeren mand bij de mast voor een ieder te kijk (zie fig. 2); ook een vaste vertoning. De stemming onder het gezelschap Kroniek van het land van de zeemeermin (Schouwen-Duiveland). Jaargang 16 7 genootschap Kor en Bot is opperbest. Wanneer wij in de middag terugkeren naar Zierikzee wacht ons nog een gemeenschappelijke maaltijd in een goed Zierikzees restaurant waarbij gesproken wordt. Ik neem de te bewerken fossiele stukken mee naar huis, waar ze eerst ontzilt, schoongemaakt en gedroogd moeten worden; pas dàn kan een fossiel, dat wel duizenden jaren in de zee heeft gelegen, permanent worden opgeslagen in een museum zonder dat er gevaar bestaat dat het in kwaliteit achteruit gaat. Men moet de literatuur wel volledig beheersen wanneer men publiceert, vooral als het gaat om het beschrijven van een nieuwe soort. Ik spreek uit ervaring. In 1945 beschreef ik een fossiele gazelle uit het Plioceen van Grubbenvorst in Limburg op grond van een hoornpit als Gazella schreuderae nova species. Ik wilde hiermee de palaeontologe mejuffrouw Dr. A. Schreuder uit Amsterdam eren die zich ook incidenteel met Zeeuwse opgedregde fossielen had bezig gehouden en die ik al jaren kende*. Een kwart eeuw later, in 1971, bleek dat in Hooijer (1945) een Franse publicatie uit 1847 over het hoofd was gezien en dat Gazella schreuderae moest wijken voor Gazella deperdita die prioriteit had, zoals de Franse palaeontoloog Dr. E. Heintz (1971) aantoonde. De fossielen in het algemeen Het huidige artikel gaat over de meest belangrijke stukken die met de ZZ 8 gekord zijn tussen 1951 en 1991, veertig jaar Kor en Bot. De versteende botten en tanden die boven water worden gehaald zijn overblijfselen van dieren die ter plaatse hebben geleefd; men kan dit afleiden uit het ontbreken van sporen van transport over enige afstand op de versteningen. Ik vermeld ook de kleine fossiele zeehond Phocanella minor van een schelpenzuiger in de Westerschelde, de Europese ezel Equus hydruntinus van de Noordzee tussen Nederland en Groot-Brittannië, en de zeekoe van de Westerschelde die niet van de ZZ 8 komen, maar wel uit hetzelfde gebied. Ik maak geen melding van soorten die veel voorkomen in Pleistocene collecties en ook bijeengebracht zijn op de ZZ 8, zoals de mammoet en de wolharige neushoorn waar geen mens meer van opkijkt, de gebruikelijke grote roofdieren, merendeels nog levende soorten, de runderen en de herten; mijn verhaal zou te lang worden. Slechts de meer zeldzame en anderszins belangwekkende fossiele resten worden hier gememoreerd. De resten van dieren die zo klein zijn dat ze door de mazen van het sleepnet zijn geslipt vinden wij ook niet.