Pobierz Pełną Wersję W Formacie
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
PRZEGLĄD HISTORYCZNO-KULTURALNY WADOVIANA NR 21 PISMO WADOWICKIEGO CENTRUM KUltUry RADA NAUKOWA prof. dr hab. Tadeusz Bujnicki, Wydział „Artes Liberales” UW prof. dr hab. Henryk Czubała, WSM w Legnicy dr Torsten Lorenz, Freie Universität Berlin dr Marian Mudryj, Narodowy Uniwersytet im. Iwana Franki we Lwowie dr Tomasz Ratajczak, Instytut Filologii Polskiej Uniwersytetu Zielonogórskiego prof. dr hab. Alois Woldan, Institut fur Slawistik Universitat Wien dr hab. Zdzisław Zblewski, Instytut Historii UJ w Krakowie REDAKTOR NaczELNY Piotr Wyrobiec SEKREtarz REDAKCJI Marcin Witkowski KOLEGIUM REDAKCYJNE dr Tomasz Graff, Instytut Historii Sztuki i Kultury, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie dr hab. Krzysztof Koźbiał, Instytut Europeistyki UJ w Krakowie o. dr hab. Szczepan Tadeusz Praśkiewicz OCD, Kongregacja Spraw Kanonizacyjnych, Watykan dr Konrad Meus, Instytut Historii i Archiwistyki UP im. KEN w Krakowie dr hab. Łukasz T. Sroka, prof. UP, Instytut Historii i Archiwistyki UP im. KEN w Krakowie REDAKTOR jęZYKOWY dr Krzysztof Marcinkowski RECENZENCI TOMU dr hab. Jan Jacek Bruski, Instytut Historii UJ w Krakowie dr hab. Hubert Chudzio, prof. UP, Instytut Historii i Archiwistyki UP im. KEN w Krakowie dr Sławomir Dryja, Instytut Historii Sztuki i Kultury, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie dr Łukasz Janeczek, Instytut Historii Uniwersytetu Zielonogórskiego dr hab. Tomasz Kargol, Instytut Historii UJ w Krakowie dr Krzysztof Kloc, Instytut Historii i Archiwistyki UP im. KEN w Krakowie dr hab. Krzysztof Koźbiał, Instytut Europeistyki UJ w Krakowie dr Grzegorz Kulka, Instytut Historyczny Uniwersytetu Wrocławskiego dr hab, Janusz Mierzwa, Instytut Historii UJ w Krakowie dr hab. Lucyna Rotter, Instytut Historii Sztuki i Kultury, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie dr Kamil Ruszała, Instytut Historii UJ w Krakowie dr hab. Miłosz Skrzypek, Instytut Historii UŚ w Katowicach dr Przemysław Wywiał, Instytut Bezpieczeństwa i Edukacji Obywatelskiej UP im. KEN w Krakowie dr Dorota Żurek, Instytut Historii i Archiwistyki UP im. KEN w Krakowie WYDawca Wadowickie Centrum Kultury im. Marcina Wadowity Adres redakcji: 34-100 Wadowice, ul. Teatralna 1, tel. 33 873 81 00 e-mail: [email protected]; www.wadoviana.eu Biblioteka Zbiorów Historycznych im. Marcina Wadowity Tom XLVIII Wadowice 2018 ISSN 1505-0181 Nakład: 250 egz. Na OKłaDCE Ppor. c.k. 20 Pułku Piechoty Henryk Taub z siostrą Normą i artystą-malarzem Zbigniewem Pronaszką (ok. 1918 r.) SkłAD I DRUK Drukarnia i Wydawnictwo , Jaroszowice 324, 34100 Wadowice, tel. 33 873 46 20, fax: 33 873 46 22 email: [email protected], www.grafikon.pl Spis treści Wstęp ........................................................................................................................ 5 ROZPRAWY I ARTykułY Andrzej Fryś, Daria Rusin Andrychów w czasach Wielkiej Wojny. Stulecie odzyskania niepodległości 1918–2018 ................................................................................ 7 Tomasz Kargol Sytucja społeczno-gospodarcza w powiecie wadowickim w latach 1914 – 1919 ........................................................................................ 30 Daniel Korbel 12 pułk piechoty w walkach o Śląsk Cieszyński .................................... 60 Marta Muranowicz Przysposobienie Wojskowe Kobiet na ziemi wadowickiej (1928 – 1939) .. 84 Michał Siwiec-Cielebon Wolności siew. Absolwenci i uczniowie c. i k. Gimnazjum Wyższego w Wadowicach do 1918 r. jako kadra przyszłych sił zbrojnych Odrodzonej Rzeczypospolitej ..................................................................... 92 Karol Witkowski, Marcin Witkowski Topografia wolności. Patriotyczne urbanonimy w przestrzeni Wadowic (do 1939 r.) ..................................................................................... 146 STUDIA Andrzej Nowakowski Integracja księstwa oświęcimskiego z Królestwem Polskim (1454-1564) i jego późniejsze losy do naszych czasów w odniesieniu do Wadowic .......................................................................... 166 źRÓDłA Kazimierz Dryja Mój udział w wojnie obronnej 1939 r. ..................................................... 208 Antoni Wiktor Wspomnienia z wojny 1920 roku .................................................................. 224 Marcin Witkowski Wielka Wojna w kronikach szkół w Tomicach i Zygodowicach ... 229 M I S C E L L A N E A O. Szczepan T. Praśkiewicz OCD Wielu z nich kształciło się lub pracowało w Wadowicach. Męczennicy polskiego Karmelu Terezjańskiego ................................. 239 Weronika Tyrybon Bruno Zając (1887 – 1954) – nauczyciel, socjalista i działacz niepodległościowy .................................................................... 249 W Y D A R Z E N I A Joanna Pytlowska-Bajak Wystawy Muzeum Miejskiego ..................................................................... 256 Marcin Witkowski „Nieskończenie Niepodległa” ....................................................................... 262 Michał Żmuda Obchody 100-lecia odzyskania niepodległości przez Polskę w Wadowicach ................................................................................................. 264 RECENZJE I OMÓWIENIA KSIĄŻEK Paweł Figlewicz Skawinki na przestrzeni dziejów w wieloaspektowym ujęciu badawczym Recenzja książki: Andrzej Nowakowski, Marcin Obodyński, Skawinki wieś-kościół-szkoła-sport. Od schyłku średniowiecza po rok 2017, Rzeszów 2017. ..... 274 Paweł Glugla Z dziejów wadowickich bibliotek publicznych Recenzja książki: Zarys czytelnictwa i historii bibliotek publicznych w Wadowicach, red. Konrad Meus i Bożena Płonka. Wydawca: Wadowicka Biblioteka Publiczna, Wadowice 2016. ....................................................................................................... 277 Dorota Żywczak Oświęcim w nowej perspektywie Recenzja książki Oświęcim – miasto pogranicza, red. Bożena Czwojdrak, Kazimierz Miroszewski, Piotr Węcowski, t. 1 i 2, Warszawa 2018, ss. 458, 24 nlb. i 510, 22 nlb. Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego. ................................... 283 PUBLIKACJE oprac. Marcin Witkowski Publikacje za rok 2004 .................................................................................. 287 oprac. Marcin Witkowski Publikacje za rok 2018 .................................................................................. 294 Nota o autorach ............................................................................................ 302 4 5 W STĘP Szanowni Państwo, W poprzednim numerze, artykuł zapraszający do lektury ubiegłorocznego wyda- nia rozpoczęliśmy informacją, że za nami mały jubileusz. Było to wydanie 20 numeru „Wadovian”. Ten numer także możemy rozpocząć tymi słowami, gdyż właśnie w 2018 r. świę- tujemy 20-lecie czasopisma. Równo dwie dekady temu wydaliśmy pierwszy numer „Wadovian”. W 1998 r. czasopismo miało 68 stron i we „wstępniaku” pisaliśmy, że w za- mierzeniach jest by stało się periodycznym wydawnictwem zawierającym problematykę historyczną i kulturalną dotyczącą Wadowic i najbliższej okolicy. Wiele się przez te dwadzieścia lat zmieniło, ale główny zamysł jest realizowany przez cały ten czas. Rok jubileuszu pisma to jednak przede wszystkim 100-lecie odzyskania przez Pol- skę niepodległości i właśnie tej rocznicy niemal w całości poświęcony jest numer, który trzymają Państwo w ręku. Tematyka artykułów i rozpraw nawiązuje nie tylko do faktów jakie rozgrywały się na ziemi wadowickiej w latach Wielkiej Wojny i w przełomowym roku 1918. Autorzy tekstów przybliżyli także postacie wadowiczan i osób z miastem na różny sposób związanych (m.in. poprzez naukę w wadowickim gimnazjum), które bezpośrednio – z bronią w ręku – uczestniczyły w tych wydarzeniach. Chcąc by o latach przełomu i walki o niepodległy byt państwowy, także po 1918 r., opowiadali uczestnicy tamtych wydarzeń rozbudowaliśmy dział „Źródła”, w którym publikujemy fragmen- ty szkolnych kronik z lat 1914-1918 oraz relacje żołnierzy biorących udział w wojnie polsko-bolszewickiej i kampanii wrześniowej 1939 r. Ta ostatnia relacja stanowi rodzaj zapowiedzi tematyki jaka będzie podejmowana w 2019 r. w związku z 80. rocznicą wybuchu II wojny światowej. Mimo, że gdy przekazujemy ten numer do druku rok jubileuszowy jeszcze się nie skończył, to ze względu na tą ważną w historii rocznicę zamieszczamy już w tym nu- merze szczegółowe kalendarium świętowania w Wadowicach 100-lecia niepodległości. Bardzo dziękujemy wszystkim Autorom zamieszczonych tekstów, recenzentom oraz wszystkim osobom zaangażowanym w powstanie tego numeru. Zapraszamy do lektury, a historyków do przygotowania nowych rozpraw do kolej- nego 22 numeru, który ukaże się tradycyjnie w ostatnich dniach 2019 r. Marcin Witkowski Piotr Wyrobiec 4 5 R OZPRAWY I A RTYKUŁY Daria Rusin, Andrzej Fryś Andrychów w czasach Wielkiej Wojny. stulecie odzyskania niepodległości 1918–2018 1. Wstęp Wojnę z lat 1914-1918 nazywano „Wielką Wojną” aż do czasu, gdy ludzkość zro- zumiała, że wojna z lat 1939-1945 nie ustępuje poprzedniej ani w okrucieństwie, ani w zasięgu i że wojny światowe trzeba numerować. Podczas pierwszej wojny światowej zginęło ok. 8,7 mln żołnierzy, a ogólne straty w ludziach szacuje się na 12 mln osób. W omawianych latach Andrychów jako część prowincji Galicja z Lodomerią wchodził w skład Austro-Węgier. Gdy po wybuchu I wojny światowej walczące prze- ciw Austriakom wojska rosyjskie parły na zachód, nie przekroczyły wschodnich Mimo niedogodności wojny, nie brakowało swoistego poczucia humoru. Podpis na pocztówce: Kasyno oficerskie (zbiory rodziny Frysiów). 7 R OZPRAWY I A RTYKUŁY