Objaśnienia Do Mapy Geośrodowiskowej Polski 1:50 000

PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A

OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000

Arkusz Krzeszyce (426)

Warszawa 2006 Autorzy: Katarzyna Sobik*, Adam Szeląg*, Wojciech Bobiński*, Izabela Bojakowska*, Przemysław Dobek*, Anna Pasieczna*, Hanna Tomassi-Morawiec* Główny koordynator MGGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny: Barbara Radwanek-Bąk* Redaktor regionalny planszy B: Olimpia Kozłowska* Redaktor tekstu: Katarzyna Sobik

* Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa

ISBN

Copyright by PIG and MŚ, Warszawa, 2006 Spis treści I. Wstę p (K. Sobik)...... 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza ...... 4 III. Budowa geologiczna (K. Sobik) ...... 7 IV. Złoż a kopalin (A. Szeląg) ...... 11 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (A. Szeląg) ...... 15 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (A. Szeląg) ...... 16 VII. Warunki wodne (K. Sobik) ...... 18 1. Wody powierzchniowe...... 18 2. Wody podziemne...... 19 VIII. Geochemia środowiska...... 22 1. Gleby (A. Pasieczna, P. Dobek) ...... 22 2. Osady (I. Bojakowska)...... 24 3. Pierwiastki promieniotwórcze (H. Tomassi-Morawiec) ...... 26 IX. Składowanie odpadów (W. Bobiński) ...... 29 X. Warunki podłoża budowlanego (K. Sobik)...... 34 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (K. Sobik)...... 35 XII. Zabytki kultury (K. Sobik)...... 39 XIII. Podsumowanie (K. Sobik) ...... 40 XIV. Literatura...... 42

I. Wstęp

Arkusz Krzeszyce Mapy geośrodowiskowej w skali 1:50 000 opracowano w 2006 roku w Oddziale Karpackim Państwowego Instytutu Geologicznego w Krakowie. Mapę wykonano zgodnie z „Instrukcją opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000” (2005). Przy jej opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (2000), wykonanym przez Woj- ciecha Wolińskiego z Przedsiębiorstwa Geologicznego w Krakowie (Woliński, 2000). Mapa składa się z dwóch plansz. Plansza A zawiera informacje dotyczące występowania kopalin oraz gospodarki złożami, na tle wybranych elementów hydrogeologii, geologii inży- nierskiej oraz ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury. Druga plansza - B dotyczy zagadnień z zakresu geochemii środowiska oraz składowania odpadów. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i ad- ministracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowią dużą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Zawarte w niej treści mogą być wykorzystywane w pra- cach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opracowaniach ekofizjograficznych. Ponadto mogą stanowić pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Przy opracowaniu mapy wykorzystano materiały archiwalne pochodzące z: Centralnego Archiwum Geologicznego Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Lubuskiego Urzędu Wojewódzkiego w Gorzowie Wielkopolskim i Zielonej Górze, Urzędu Marszałkow- skiego w Gorzowie Wielkopolskim oraz urzędów powiatowych i gminnych. Dane archiwalne zostały zweryfikowane w czasie prac terenowych. Kwalifikację sozo- logiczną złóż uzgodniono z geologiem wojewódzkim. Równocześnie z wykonywaniem mapy, dane dotyczące złóż kopalin zamieszczono w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy danych.

II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza

Granice obszaru arkusza Krzeszyce wyznaczają współrzędne geograficzne 15º00’-15º15’ długości wschodniej i 52030’-52040’ szerokości północnej.

4 Według podziału fizjograficznego Kondrackiego (2000), obszar arkusza położony jest na Niżu Środkowoeuropejskim, w podprowincji Pojezierzy Południowobałtych. Cały obszar arkusza, poza jego południową i południowo–wschodnią częścią, położony jest w granicach makroregionu Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej, obejmującego mezoregionu Kotliny Gorzowskiej. Południowo-wschodnia część arkusza położona jest w granicach makroregionu Pojezierza Lubuskiego oraz mezoregionu Pojezierza Łagowskiego.

Fig. 1. Położenie arkusza Krzeszyce na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego 1 - granica makroregionów, 2 - granica mezoregionów makroregion: 314.6-7 Pojezierze Południowopomorskie; mezoregion: 314.61 - Równina Gorzowska, makroregion: 315.3 - Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka; mezoregion: 315.33 - Kotlina Gorzowska, makroregion: 315.4 - Pojezie- rze Lubuskie; mezoregiony: 315.42 - Pojezierze Łagowskie, 315.43 - Równina Torzymska, 315.44 - Bruzda Zbą- szyńska, makroregion: 315.5 - Pojezierze Wielkopolskie; mezoregion: 315.51 - Pojezierze Poznańskie

Kotlina Gorzowska stanowi największy mezoregion Pradoliny Toruńsko-Eberswaldz- kiej i oddziela Pojezierze Południowopomorskie na północy od Pojezierza Lubuskiego na południu. Jest to równinny, podmokły i piaszczysty taras zalewowy, z gęstą siecią kanałów melioracyjnych, często zalewany wodą w okresie wysokich stanów wód. W fazie pomorskiej

5 zlodowacenia Wisły, kotlina stanowiła szlak odpływu wód fluwioglacjalnych w kierunku zachodnim. Pojezierze Łagowskie położone jest w północno-wschodniej części Pojezierza Lubu- skiego. Występują tu zaburzone przez lądolód osady czwartorzędowe i neogeńsko- palegeńskie (trzeciorzędowe), które tworzą wysokie wzniesienia miejscami przekraczające 200 m n.p.m. Na obszarze tego mezoregionu znajduje się wiele jezior rynnowych. Gleby występujące w dolinie Warty to głównie mady brunatne i czarnoziemne, lekkie. Najmniejszą powierzchnię zajmują mady ciężkie i bardzo ciężkie. Na wyższych tarasach doliny Warty występują mady brunatne, natomiast w strefie obniżeń zalegają mady czarnoziemne lub mułowo-torfowe. Mady charakteryzują się wysoką produktywnością i są zaliczane do kompleksów pszennych, żytnich i pastewnych. W dolinach mniejszych rzek, w lokalnych obniżeniach terenu oraz w rejonach płytkiego występowania poziomu wód gruntowych, wykształciły się gleby: glejowe, torfowe, murszowo-torfowe, murszowo-mineralne i murszowate. Tworzą one siedliska użytków zielonych i są użytkowane głównie jako łąki. Pozostałe tereny pokrywają gleby typowo bielicowe wykształ- cone na podłożu piaszczystym. Zaliczane są one do kompleksów żytnich, a pod względem bonitacyjnym należą do V i VI klasy. Ponad połowę powierzchni omawianego terenu pokrywają zwarte kompleksy leśne, w których dominującym gatunkiem jest sosna. Ponadto występują: świerki, dęby, buki, brzozy i graby. Klimatycznie obszar arkusza Krzeszyce należy do regionu lubusko-dolnośląskiego. Re- jon ten zaliczany jest do obszarów najcieplejszych w Polsce. Średnia temperatura roczna z wielolecia jest wysoka i wynosi około 8,00C. Średnie sumy opadów atmosferycznych w okresie rocznym kształtują się na poziomie 500-600 mm. Rocznie notowane są 100-110 dni z przymrozkami, a śnieg leży 40-80 dni (Lorenc, 2005). Pod względem administracyjnym obszar arkusza Krzeszyce położony jest w obrębie województwa lubuskiego, obejmującego swym zasięgiem część obszaru gmin: Witnica, Bog- daniec, Deszczno (powiat gorzowski) oraz gmin: Krzeszyce, Lubniewice i Sulęcin (powiat sulęciński). Obszar arkusza jest słabo zaludniony i niezurbanizowany. Znajdują się tutaj tylko dwa miasta: Krzeszyce i Lubniewice. Położenie wśród lasów i jezior oraz bogactwo naturalne tego rejonu, przyczyniają się do tego, że Lubniewice są prężnie rozwijającym się ośrodkiem tury-

6 stycznym i rekreacyjnym. Nieliczne małe wsie położone są w dolinie Warty oraz na obszarach pokrytych lasami. Do najważniejszych szlaków komunikacyjnych należą: droga krajowa nr 22 z Poznania przez Krzeszyce do Kostrzyna i Słubic (granica państwa), mająca znaczenie międzynarodowe oraz droga krajowa nr 136 z Gorzowa Wielkopolskiego do Sulęcina. Gospodarka rejonu związana jest z hodowlą bydła, produkcją rolną oraz z branżą han- dlową.

III. Budowa geologiczna

Budowę geologiczną obszaru arkusza Krzeszyce przedstawiono w oparciu o Szczegó- łową mapę geologiczną Polski w skali 1:50 000, arkusz Krzeszyce (Multan, 2003). Pod względem tektonicznym omawiany obszar leży w obrębie Bloku Gorzowa, zaliczanego do Niecki Szczecińskiej (Dadlez, 1979, Multan, 2004), w strefie brzeżnej Monokliny Przedsu- deckiej. Powstanie bloku Gorzowa związane jest z tektoniką solną, tworzącą płaskie, szero- kopromienne formy. Na obszarze monokliny przedsudeckiej dominujące znaczenie ma tektonika blokowa, zaś tektonika salinarna-podrzędne (Dadlez, 1979). W podłożu północnej części arkusza, w rejonie Janińca usytuowany jest zachodni odcinek wału wolsztyńskiego. Jest to jednostka wypiętrzona i zmetamorfizowana w czasie fazy sudeckiej waryscyjskich ruchów górotwórczych. W budowie geologicznej omawianego obszaru wyróżnia się kompleks skał paleozoicz- nych, mezozoicznych i trzeciorzędowych (paleogen–neogen), na których zalegają osady czwartorzędowe (fig. 2). Najstarszymi skałami nawierconymi w tym obszarze są, występujące na głębokości od 3638 do 3796 m, karbońskie brunatnoczerwone piaskowce o krzemionkowo–ilastym spoiwie oraz brunatnoczerwone i szarozielone łupki ilaste, wykazujące silne zaangażowanie tekto- niczne (Multan, 2004). Na nich niezgodnie zalegają osady czerwonego spągowca o miąższo- ści ponad 385 m, reprezentowane głównie przez skały wulkaniczne. Ponad nimi występują osady cechsztynu wykształcone we wszystkich czterech cyklotemach w postaci: soli kamien- nej, anhydrytu, iłów oraz wapieni i dolomitów, o miąższości od 731,5 m do 887,7 m. Dolomi- ty cechsztyńskie tzw. poziomu „dolomitu głównego” mają tu znaczenie surowcowe jako ko- lektor węglowodorów.

7 Osady mezozoiku (trias, jura środkowa, kreda dolna) na omawianym obszarze, reprezentowane są głównie przez serie mułowcowo–iłowcowe, rzadziej utwory węglanowe, o łącz- nej miąższości około 2600 m.

Fig. 2. Położenie arkusza Bobrówko na tle szkicu geologicznego regionu wg L. Marksa, A. Bera, W. Gogołka, K. Piotrowskiej (2006)

Powyżej stropu osadów kredowych zalegają osady wieku paleogeńsko-neogeńskiego, (oligocen–miocen), których miąższość osiąga 178,7 m.

8 Utwory oligocenu dolnego składają się z iłów z: wkładkami piasków glaukonitowych, piasków zielonych, iłów i mułków występujących na głębokości od 141 do 200 m (Multan, 2004). Osady miocenu dolnego wykształcone są jako piaski drobnoziarniste, na których zalega- ją zapiaszczone iły. Powyżej nich, w środkowej części omawianego obszaru, występują wkładki węgli brunatnych formacji ścinawskiej. Utwory miocenu środkowego, reprezentowane przez piaski drobnoziarniste, zawierające szczątki roślinne i wkładki węgla brunatnego (tzw. formacja adamowska) oraz mułki. Występowanie tych utworów stwierdzono w połu- dniowo–wschodniej części obszaru na głębokości od 52 do 70 m (w rejonie Jarnatowa) oraz od 20 do 114 m (w okolicach Trzcinic). Utwory te wykazują zaburzenia glacitektoniczne. Utwory plejstoceńskie pokrywają prawie całą powierzchnię omawianego obszaru. Są one związane z trzema cyklami zlodowaceń: południowopolskich, środkowopolskich i pół- nocnopolskich. Średnia miąższość tych osadów wynosi około 60 m (Multan, 2004). Utwory zlodowaceń południowopolskich (stadiału zlodowacenia Sanu) wykształcone są w postaci: glin zwałowych, mułków oraz piasków i żwirów. Na głębokości od 147,2 do 148,9 m oraz od 149,7 do 152,4 m stwierdzono występowanie dwóch warstw glin zwałowych stadiału dolnego. Warstwa dolna ma charakter glin pylastych, natomiast górna jest bardziej piaszczysta. Pomiędzy nimi występuje wkładka mioceńskich mułków ilastych. Sytuacja taka jest wynikiem zaburzeń glacitektonicznych związanych z transgresją lądolodu zlodowacenia Sanu 1. W południowej części obszaru występują piaski, żwiry i gliny zwałowe moren czoło- wych, stanowiące najdalej wysunięty na południe fragment Wzgórz Osieńsko–Sulechowskich, (Multan, 2004). Utwory reprezentujące stadiał górny wykształcone są w postaci silnie zapiaszczonych glin zwałowych, ilastych i piaszczystych mułków i iłów zastoiskowych oraz piasków i żwirów wodnolodowcowych. Na całym obszarze arkusza występują osady wodnolodowcowe oraz gliny zwałowe zlo- dowaceń Odry i Warty związane ze zlodowaceniami środkowopolskimi. W okresie górnego plejstocenu obszar arkusza znalazł się w zasięgu lądolodu zlodowa- ceń północnopolskich (Wisły). Spośród osadów związanych z tym zlodowaceniem największe rozprzestrzenienie mają piaski i żwiry wodnolodowcowe, ponadto występują gliny zwałowe oraz utwory zastoiskowe. W spągu osadów stanowiących kompleks utworów zlodowacenia Wisły (stadiał główny), leży cienka warstwa ilastych i wapnistych mułków jeziornych (Mul- tan, 2004). Południowo–wschodnią część obszaru pokrywają gliny zwałowe, wykształcone jako

9 żółte lub brązowe gliny piaszczyste. Ich miąższość nie przekracza 5 m. Na glinach tych wy- kształciły się różnoziarniste, pylaste piaski i żwiry lodowcowe, których miąższości dochodzą do 2 m. W południowej części obszaru arkusza Krzeszyce występują piaski i żwiry wodnolodowcowe (sandrowe zlodowaceń północnopolskich), które wykształciły są jako piaski drobno- i średnioziarniste zawierające domieszki żwirów oraz piasków mułkowatych. Utwory te osiągają miąższość od 8 do 11 m. Znaczną powierzchnię środkowej i południowej część obszaru pokrywają piaski i żwiry tarasów pradolinnych oraz tarasów nadzalewowych. Utwory występujące w pradolinach powstały w okresie postoju lądolodu i zostały zdepo- nowane na dwóch poziomach tarasowych: niższym o wysokościach 16-18 m oraz wyższym, którego wysokości sięgają 27-30 m n. p. rzeki. Taras wyższy tworzą piaski średnioziarniste, czę- sto z domieszką żwirów, natomiast niższy - piaski średnioziarniste. Miejscami są one przykryte 1 m warstwą piasków drobnoziarnistych, mułkowych, a lokalnie na zerodowanej powierzchni odsłaniają się płaty gliny zwałowej i utwory wodnolodowcowe zlodowacenia Warty. Z piasków i żwirów zbudowane są również dwa tarasy rzeczne nadzalewowe: pierwszy o wysokości 3-6 m n. p. rzeki, drugi 6-9 m n. p. rzeki. Utwory niższego z tarasów tworzą roz- ległą płaszczyznę, nachyloną w kierunku zachodnim. Występują tutaj kilkumetrowej miąższo- ści piaski różnoziarniste zawierające domieszki żwirów. Piaski gruboziarniste i żwiry wyż- szego tarasu osiągają miąższość do 10 m. Pomiędzy Kołczynem a Rudnicą, poziom ten za- chował się w postaci płatów miejscami ściętych do poziomu niższego tarasu nadzalewowego (Multan, 2004). U schyłku fazy pomorskiej rozpoczęły się, trwające aż do początku holocenu, procesy wydmotwórcze. W ich trakcie doszło do powstania występujących prawie na całym omawianym obszarze piasków eolicznych oraz piasków eolicznych w wydmach. Piaski te występują przede wszystkim na tarasach pradolinnych oraz w niewielkim stopniu na tarasie zalewowym i nadzalewowym. W południowo–wschodniej części badanego obszaru, u podnóża stoku wysoczyzny, wy- stępują piaski i gliny deluwialne. Zostały one wykształcone jako piaski zaglinione lub gliny piaszczyste, słabo warstwowane. Ich miąższość wynosi od 2,5 do 3 m (Multan, 2004). U ujścia Lubniewki, doszło do osadzenia piasków i żwirów stożków napływowych. Utwory te osiągające miąższości 2 do 3 m, są często zaglinione (Multan, 2004).

10 Najmłodsze osady występujące na obszarze arkusza, są reprezentowane przez holoceń- skie osady rzeczne i jeziorne występujące w zagłębieniach bezodpływowych, w postaci osa- dów: ilastych, mułkowatych, piaszczystych oraz osadów organicznych. Piaski, iły, mułki rzeczne tworzą taras zalewowy Warty. Są to piaski różnoziarniste, za- wierające domieszki żwirów, występują w nich również wkładki mułków torfiastych oraz torfów i szczątki organiczne. Utwory te mają niewielką miąższość do 2 m. W północnej części obszaru, na powierzchni tarasu zalewowego wykształciły się mady mułkowo-ilaste. Osiągają one miąższość od 0,5 do 2,0 m i wypełniają zagłębienia na po- wierzchniach aluwialnych. Na obszarze całego arkusza spotyka się utwory organiczne w postaci: torfów, namułów i gytii. Największe powierzchnie zajmują torfy. Są to torfy typu niskiego: mechowiskowe, turzycowe, szuwarowe i olejowe barwy czarnej, rzadziej ciemnobrunatnej, o miąższościach do 2 m. W rejonie Kołczyna pod torfami występuje gytia. Występowanie namułów stwierdzono w dolinach rzek i cieków na obszarze całego arkusza. Osady te to drobnoziarniste piaski o miąższości do 2 m, zawierające domieszki humu- su (Multan, 2004).

IV. Złoża kopalin

Na obszarze arkusza Krzeszyce udokumentowano jedno złoże ropy naftowej „Jeniniec” (kopalina podstawowa) oraz 5 złóż kruszywa naturalnego (tabela 1) (Przeniosło [red], 2005). Złoże ropy naftowej „Jeniniec” leży w zachodniej części Wału Wolsztyńskiego. Zostało ono odkryte i udokumentowane w 1986 r. w utworach dolomitu głównego cechsztynu (Cze- kański i in., 1989). Górną granicę złoża stanowi powierzchnia stropowa dolomitu głównego przykryta ewaporatami cechsztynu, natomiast za dolną granicę przyjęto poziom – 2971,0 m czyli głębokość, do której dolomit jest nasycony węglowodorami. Jest to małe złoże typu war- stwowo-litologicznego, gdzie pułapkę stanowi struktura rafowa typu „pinnacle”. Występuje tutaj ciemnozielona ropa naftowa lekka, o średniej zawartości frakcji benzynowej 20,0 % i frakcji naftowej 22,2%, z niewielką domieszką H2S (0,75%). Kopaliną towarzyszącą jest gaz ziemny. W związku z częściowym wyeksploatowaniem zasobów opracowany został „Dodatek nr 1..” (Burdzy, Kuś, 2001). W dodatku tym autorzy niewłaściwie zakwalifikowali występują- cy gaz w złożu ropy naftowej jako gaz ziemny, co spowodowało wykonanie „Dodatku nr 2...” (Burdzy, Kuś, 2002). Decyzją Ministra Środowiska (Dge/MS/483-4451/2005 z dnia 27.06.2005 r) zasoby gazu ziemnego przeklasyfikowano do zasobów nieprzemysłowych.

Tabela 1 Złoża kopalin i ich charakterystyka gospodarcza oraz klasyfikacja Zasoby geolo- Kategoria Stan Wydobycie Nr Wiek kom- giczne bilanso- Zastosowanie rozpozna- zagospodaro- (tys t., mln Klasyfikacja złóż złoża Rodzaj pleksu litolo- we kopaliny Przyczyny kon- Nazwa złoża nia wania złoża m3*) na kopaliny giczno- (tys t.) fliktowości złoża mapie surowcowego Klasy Klasy wg. stanu na rok 2004 (Przeniosło i in., 2005) 1 - 4 A - C 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 R 0,30 7,26 1 Jeniniec P A G E 2 A - G - 0,73* Deszczno – 2 pż Q 87 368 C N - Sb, Sd 4 A - Łagodzin* 2 pż 15 838* B+C 3 Stężyca Q 1 Z* - Sb 4 A - p 1 139* B Deszczno -

12 12 Łagodzin 5 pż Q 10 463 C G1) - Sb, Sd 4 A - pole Kraso- 1 wiec* * 6 Krzeszyce p Q 220 C1 Z - Sb, Sd 4 A - Deszczno - Łagodzin pż Q - - ZWB - - - - - pole Dzierżów Koszęcin

Rubryka 2: * - złoże w przeważającej części zlokalizowane na sąsiednim arkuszu, zasoby dla całego złoża Rubryka 3: R – ropa naftowa, G – gaz ziemny, p – piaski, pż – piaski i żwiry, Rubryka 4: Q – czwartorzęd, P – perm Rubryka 5: * zasoby wg. Dodatku nr 2 Rubryka 6: C1* - karta rejestracyjna (kategoria przypisana umownie) Rubryka 7: złoża: G – zagospodarowane, G1) – eksploatacja czasowo wstrzymana, Z* – zaniechane (posiada koncesję, OG i TG), N – niezagospodarowane, ZWB – złoże wy- kreślone z bilansu (zlokalizowane na mapie dokumentacyjnej zamieszczonej w materiałach archiwalnych) Rubryka 9: Sd - drogowe, Sb – budowlane, E – kopaliny energetyczne Rubryka 10: złoża: 2 – rzadkie w skali całego kraju lub skoncentrowane w określonym rejonie, 4 – powszechne, licznie występujące, łatwo dostępne Rubryka 11: złoża: A – małokonfliktowe

Złoża kruszywa naturalnego, głównie piaszczysto-żwirowego, koncentrują się w pół- nocno-wschodniej części obszaru arkusza. Związane są one genetycznie z akumulacją osadów piaszczysto-żwirowych w obniżeniu pradoliny Warty w okresie maksymalnego zasięgu naj- młodszej fazy zlodowacenia Wisły. Na obszarze gmin: Deszczno, Krzeszyce i Gorzów Wielkopolski, zostało rozpoznane wstępnie i udokumentowane w kategorii C2 jedno z największych w Polsce złóż kruszywa naturalnego „Deszczno-Łagodzin” (Szapliński, 1980). Jest ono typem złoża pokładowego, które budują dwie serie: kruszywa grubego (piaski i żwiry) i zalegających nad nim piasków (jako kopalina towarzysząca). Całość przykryta jest nadkładem (piaski gliniaste lub pylaste, gliny, torfy) grubości 0,2-8,1 m. Kopalinę główną stanowi kruszywo piaskowo-żwirowe o średniej miąższości 6,5 m i punkcie piaskowym 49 %. Piaski towarzyszące, które nie tworzą jednolitego pokładu, przebadane zostały pod kątem przydatności w budownictwie. Posiadają one znaczne niekiedy domieszki ilasto-gliniaste i organiczne co sprawia, że mogą być eksploatowane jedynie selektywnie. Złoże to kontynuuje się w kierunku wschodnim na arkuszu Ble- dzew. Od roku 1979 w granicach złoża „Deszczno-Łagodzin” zostały udokumentowane w wyższych kategoriach odrębne złoża, a ich zasoby wyłączone z kategorii C2 uwzględniono w bilansie zasobów. W granicach arkusza Krzeszyce są to złoża: „Deszczno-Łagodzin pole Krasowiec” (Chruszcz, 1987) i „Stężyca” (Dżengara, Piotrowiak, 1982). Wyłączenia nowodokumentowanych złóż ze złoża „Deszczno-Łagodzin” oraz wprowa- dzenie nowych kryteriów bilansowości zaowocowało opracowaniem „Dodatku nr 1...” (Dżen- gara, 1988). Z bilansu zasobów wykreślono zaś złoże „Deszczno-Łagodzin pole Dzierżów- Koszęcin”, (Łozowska, Wróbel, 1998). Na zlecenie Ministerstwa Środowiska opracowany został „Dodatek nr 2 ...” aktualizują- cy stan zasobów złoża „Deszczno-Łagodzin” w granicach określonych przez zalecane kryteria bilansowości (Kozula, 2000). Aktualny zasięg złoża w kategorii C2 stanowią pola złożowe o zróżnicowanej powierzchni i cechach jakościowych, które w przyszłości mogą być objęte zagospodarowaniem górniczym. Obejmuje on pola piaskowo-żwirowe, jako najbardziej war- tościowe surowcowo, a także pola piaskowe będące faktycznie złożami piasku z domieszką frakcji żwirowej o łącznej powierzchni 719,9 ha. We wszystkich złożach rejonu Deszczno-Łagodzin występuje wysokiej klasy kruszywo naturalne – piaski i żwiry przydatne dla budownictwa a także drogownictwa. Podstawowe parametry geologiczno-górnicze złóż kruszyw naturalnych przedstawia tabela 2.

Tabela 2 Średnie parametry geologiczno-górnicze złóż i jakościowe kruszywa naturalnego Deszczno- Deszczno- Deszczno- Łagodzin pole Parametry Łagodzin pole Stężyca (C ) Krzeszyce Łagodzin Dzierżów- 1 Krasowiec Koszęcin Powierzchnia złoża [ha] 719,9 103,5 10,47 122,7 2,85 Miąższość złoża [m] 6,1 5,2 11,3 5,9 5,1 Grubość nadkładu [m] 4,4 3,0 0,6 3,2 0,9 N/Z 0,8 0,6 0,2 0,5 0,2 Warunki wodne zawodnione zawodnione zawodnione zawodnione suche Punkt piaskowy [%] 49,0 65,0 82,8 66,0 82,0 Zawartość pyłów mineral- 0,8 0,6 0,8 1,2 5,5 nych [%] Ciężar nasypowy w stanie b.d b.d 2,0 1,98 1,96 utrzęsionym [t/m3] b.d – brak danych

Złoże „Stężyca” udokumentowane zostało na powierzchni 122,7 ha uproszczoną doku- mentacją geologiczną w 1982 r. przez Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu (Dżenga- ra, Piotrowiak, 1982). Serię złożową stanowi warstwa kruszywa naturalnego grubego zbudowana z osadów piaszczysto-żwirowych z pojedynczymi otoczakami, o średniej miąższości 5,9 m, punkcie piaskowym 40,3-82,7% i niewielkim zapyleniu 0,1-3,9%, stanowiąca kopalinę główną. Część stropową serii złożowej stanowi seria piasków drobno- i średnioziarnistych o średniej miąższości dla całego złoża 2,5 m, stanowiących kopalinę towarzyszącą, które włą- czono do nadkładu. Całość przykrywa nadkład (gleba, piaski gliniaste i pylaste) o miąższości 0,3-10,4 m. Zmienność uziarnienia w obrębie serii piaskowo-żwirowej złoża „Stężyca” spowodowała, iż „Dodatkiem nr 1...” udokumentowano odrębnie pola kruszywa piaskowego (Kinas, 1998). W roku 2005 na zlecenie użytkownika został opracowany „Dodatek nr 2 ...”, który miał na celu przeklasyfikowanie zasobów złoża „Pole piaskowe” z kategorii B, w zasoby kopaliny towarzy- szącej (Nawrocka, Buczkowski, Kinas, 2005). Pole to obejmuje jedynie fragment środkowej partii wschodniej części złoża o powierzchni 11,2 ha w całości graniczący ze złożem piaskowo- żwirowym. Średnia miąższość tego fragmentu złoża wynosi 5,1 m. Zalegające tam kruszywo piaskowe, a właściwie piaskowe z frakcją żwirową, z uwagi na gorszą jakość nie spełnia wymo- gów jakościowych kryteriów bilansowości i będzie eksploatowane jedynie fragmentarycznie. Decyzją Wojewody Lubuskiego RŚ.IV.Z.Now.7414/10/05 z dnia 4.08.2005 r. anulowano dotychczasowe zasoby geologiczne ustalając nowe: 15 838 tys. ton kruszywa piaszczysto-

żwirowego (kat. B+C1) oraz 1 139 tys. ton kruszywa piaskowego (kopalina towarzysząca).

W roku 1986 na południe od miejscowości Krzeszyce udokumentowano kartą rejestra- cyjną niewielkie (2,85 ha) złoże „Krzeszyce” (Skiba, 1986). Kopalinę stanowią tam piaski wodnolodowcowe, o punkcie piaskowym 82% i średniej zawartości pyłów mineralnych 5,5%. Klasyfikacji sozologicznej złóż dokonano w oparciu o obowiązujące wytyczne dokumentowania złóż kopalin (Zasady..., 1999). Z punktu widzenia ochrony kopalin złoża piasków i pospółek budowlanych i drogowych zaliczono do kategorii 4, tj. złóż kopalin pospolitych, występujących powszechnie na terenie całego kraju, natomiast złoże ropy naftowej „Jeniniec” do kategorii 2 – złóż rzadkich w skali kraju lub skoncentrowanych w określonym terenie. Z punktu widzenia konfliktowości eksploatacji wszystkie złoża występujące w granicach arkusza Krzeszyce zaliczono do kategorii A, złóż małokonfliktowych.

V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin

Aktualna działalność wydobywcza w obrębie arkusza Krzeszyce ogranicza się do eksploatacji ropy naftowej ze złoża „Jeniniec”. Wydobycie, pierwotnie próbne, a od roku 1989 właściwe, prowadzi Zielonogórski Zakład Górnictwa Nafty i Gazu w Zielonej Górze na podstawie koncesji ważnej do 2018 r., w granicach ustanowionego obszaru i terenu górniczego o powierzchni 173 ha. Eksploatacja odbywa się jednym otworem, a wydobycie ropy jest niewielkie, rzędu kilku tysięcy ton w skali roku. Jest ona transportowana do rafinerii celem dal- szej przeróbki. Łącznie z ropą naftową wydobywany jest w niewielkich ilościach gaz ziemny, który z braku możliwości gospodarczego wykorzystania spalany jest na świeczce. W granicach arkusza nie jest prowadzona eksploatacja na żadnym ze złóż kruszywa naturalnego. Złoże „Stężyca” nigdy nie było oficjalnie eksploatowane. Na początku lat 90. XX w., na jego obszarze była prowadzona niekoncesjonowana eksploatacja na niedużą skalę, po której pozostały nieduże zawodnione wyrobiska. Od momentu uzyskania koncesji w 1995 r. przez „Odrzański Żwir-Kostrzyń” Sp. z o.o., na terenie złoża nie były prowadzone prace górnicze. Oficjalną przyczyną niepodjęcia wydobycia jest słaba koniunktura na rynku kruszywa naturalnego w regionie. Użytkownik posiada ważną do 2019 r. koncesję wraz z ustanowionym obszarem i terenem górniczym. Uzyskano dane jedynie odnośnie ich powierzchni (odpowiednio: 170 i 334 ha). Brak jest danych odnośnie przebiegu ich granic zarówno w Rejestrze obszarów górniczych jak i w materiałach archiwalnych będących w posiadaniu Geologa Wojewódzkie- go, co w połączeniu ze skomplikowanym przebiegiem granic złoża, uniemożliwia narysowa- nie ich na mapie.

Eksploatację złoża „Krzeszyce” prowadzono w latach 1986-1995 r. Pozostało po nim nie- zrekultywowane, suche, częściowo zarośnięte wyrobisko, które stopniowo zostaje przekształca- ne w dzikie wysypisko śmieci. Widać w nim wyraźne ślady niewielkiej eksploatacji na lokalne cele gospodarcze. Istnieje koncepcja przekształcenia wyrobiska w gminne wysypisko śmieci. Złoże „Deszczno-Łagodzin pole Krasowiec” było eksploatowane w minionych latach w różnych częściach złoża, głównie poza granicami arkusza. Obszary wyeksploatowane zosta- ły zrekultywowane. Ostatnio prowadzono wydobycie w polu N na powierzchni 1,7 ha (poza arkuszem). Złoże posiada ustanowiony obszar i teren górniczy (odpowiednio: 1,7 i 2,8 ha) oraz ważną do 2009 r. koncesję. Ze względu na brak zbytu, prace wydobywcze na tym złożu zostały czasowo wstrzymane. Wyrobiska powstałe po wyeksploatowaniu złoża „Deszczno-Łagodzin pole Dzierżów- Koszęcin” rekultywowane są w kierunku wodnym. Według informacji uzyskanych u Geologa Wojewódzkiego, złoże zostało wykreślone z bilansu zasobów, jakkolwiek nigdy nie figurowa- ło zarówno w bilansie zasobów ani w systemie MIDAS. W jego bliskim sąsiedztwie, w miejscu określanym jako „Dzierżów”, prowadzona była w przeszłości intensywna, nie ewi- dencjonowana eksploatacja piasków i pospółek, po którym pozostało zawodnione wyrobisko. Powstaje tam niewielki ośrodek rekreacyjno-wypoczynkowy. W drugiej połowie XX w. na obszarze gmin: Krzeszyce, Lubniewice i Deszczno po- wstało szereg drobnych wyrobisk, w których na niewielką skalę, okresowo lub sezonowo, pozyskiwano piasek, a rzadziej pospółkę (Siwiec, 1978; Szeloch, Zwolak, 1978). Są to zwykle piaski drobnoziarniste i pylaste, rzadziej różnoziarniste lub pospółki. Część z nich, która istnieje do dziś jest zarośnięta i coraz mniej widoczna w terenie. Skala tej działalności praktycz- nie zanikła. Zaprzestano też kopania torfów.

VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin

Perspektywy surowcowe w zakresie kopalin pospolitych na obszarze objętym arkuszem Krzeszyce dotyczą głównie możliwości wykorzystania piasków oraz w mniejszym stopniu torfów (Kozłowski, 1978; Siwiec, 1978; Szeloch, Zwolak, 1978; Zdunek, Wojewoda, Kozło- wicz, 1977; Zdunek, Mikuta, Wojewoda, 1978; Zdunek, Wojewoda, 1979). Największe perspektywy surowcowe związane są z powszechnie tutaj występującymi piaszczystymi osadami pochodzenia lodowcowego i wodnolodowcowego Pradoliny Toruńsko- Eberswaldzkiej oraz piasków eolicznych i piasków eolicznych w wydmach pokrywających głównie pradolinne tarasy w środkowej i południowej części arkusza. Prace poszukiwawcze za

kruszywem grubym, żwirowym i piaszczysto-żwirowym prowadzone były w latach 1972-1977 w rejonie: Krzeszyc, Kołczyna, i Rudnicy oraz na południu, w okolicach Rudna i Miechowa (Turczyn, Fonał, 1972; Kukla, Turczyn, 1977). Przy pomocy sondowań stwierdzono występo- wanie kruszywa drobnego, głównie piasków drobnoziarnistych (rzadziej średnioziarnistych), z niewielką (10-30%) domieszką frakcji żwirowej, o małym rozprzestrzenieniu. Badań laborato- tyjnych nie przeprowadzono, a obszary te uznano za negatywne pod względem udokumentowa- nia złóż żwiru. Tym niemniej tereny te mogą stanowić obszary perspektywiczne, głównie lokalne, w przypadku zapotrzebowania na piaski budowlane. Wyznaczono dwa obszary perspektywiczne w rejonie: Krzeszyce-Kołczyn oraz na północ od Rudnicy. Istotnym ograniczeniem przy typowaniu obszarów perspektywicznych dla piasków, zwłaszcza eolicznych, jest powszechne ich występowanie na terenach zwartych kompleksów leśnych pokrywających przeważające połacie arkusza. Obszar arkusza Krzeszyce leży w regionie zaliczanym do jednych z wyższych pod względem zatorfienia (Ilnicki, 2002). Torfowiska na omawianym obszarze występują na terenie Sulęcińsko-Skwierzyńskiego kompleksu leśnego, głównie w dolinach rzecznych: Postomi, Rudzianki, Krzemiennej i Lubniewki. Są to torfowiska niskie, przeważnie mechowiskowe, rzadziej turzycowe lub turzycowo-mechowiskowe, o średniej miąższości 1,39-4,14 m, popiel- ności 8-25 % i rozkładzie w granicach 15-45 %. Towarzyszą im gytie, przeważnie organiczne, czasem węglanowe lub krzemionkowe, bez praktycznego znaczenia. Zgodnie z kompleksową weryfikacją bazy zasobowej torfów przeprowadzoną w poło- wie lat 90-tych ubiegłego wieku, w obrębie arkusza nie wyznaczono obszarów prognostycznych torfów (Ostrzyżek, Dembek, 1997). Torfowiska w północnej części omawianego obszaru (z uwagi na małą miąższość) oraz położenie na terenach chronionych nie zostały wytypowane do potencjalnej bazy zasobów. Wyznaczone perspektywy torfowe mają znaczenie lokalne dla rolnictwa jako dogodna możliwość polepszenia struktury gleb, zarówno piaszczystych jak i gliniastych. Wzrastające wymogi ochrony przyrody i środowiska spowodują zapewne, że większość torfowisk w perspektywie kilku czy kilkunastu lat zostanie objęta ochroną, a wyznaczone tu perspektywy będą już bezzasadne. Perspektywy odkrycia nowych złożowych koncentracji węglowodorów, głównie ropy naftowej i gazu ziemnego, wiązać można z górnopermskim (cechsztyńskim) kompleksem strukturalnym Polski, z lokalnymi strukturami monokliny przedsudeckiej i południowej części synkli- norium szczecińskiego (Wolnowski i in., 1990). Sprecyzowanie, jakiego rodzaju są to perspektywy w przypadku omawianego arkusza wymagałoby jednak podjęcia szczegółowych badań.

Pod koniec lat 60. ubiegłego wieku prowadzono w tych rejonach prace poszukiwawcze mające na celu określenie węglonośności serii mioceńskiej i wartości przemysłowej złóż wę- gla brunatnego (Listkowski, 1968). Występuje tutaj kilka nieregularnych pokładów węgla brunatnego, zwykle o miąższości nieprzekraczającej 3 m skupionych w stropie serii mioceń- skiej na głębokości 27-140 m. Węgiel brunatny cechuje niska wartość opałowa i wysoka za- wartość popiołu. Obszar uznano za negatywny.

VII. Warunki wodne

1. Wody powierzchniowe

Pod względem hydrograficznym cały obszar arkusza znajduje się w zlewni rzeki Odry (I rzędu) i Warty (II rzędu). Rzeką odwadniającą cały obszar arkusza Krzeszyce jest płynąca szerokim zakolem w jego północnej części Warta. Istnieje tu szereg sztucznych kanałów: Ma- szówek, Wieprzycki, Kołomet - po północnej stronie Warty oraz Krępina, Bema i Roszko- wicki - po południowej stronie. Kanały te na długich odcinkach płyną w kierunku zachodnim, równolegle do Warty. Kanał Bema zbiera wody z mniejszych cieków powierzchniowych: Lubniewki, Rudzianki z Krzemienną i Postomii. Począwszy od ujścia Postomii, na północ od Krzeszyc, nosi on nazwę Kanału Postomskiego, który w pobliżu Kostrzynia (poza arkuszem), uchodzi do Warty. Jakość wód rzeki Warty, w ocenie ogólnej, jest niezadowalająca1 (IV klasa), a decydują o tym ponadnormatywne zawartości: węgla organicznego (punkt monitoringowy w Świerko- cinie), zanieczyszczenia bakteriologiczne oraz zawartość chlorofilu (Stan środowiska, 2005). W obrębie arkusza Krzeszyce prowadzono badania jakości wód zlewni rzeki Warty pod kątem wymagań dla bytowania ryb w warunkach naturalnych. Natomiast wody rzek: Posto- mii, Witnej oraz Kanału Postomii, objęte były badaniami monitoringowymi przydatności wód do bytowania ryb karpiowatych. Wody żadnego z tych cieków nie spełniają przyjętych kryte- riów jakościowych. Przekroczenia stwierdzono w zakresie stężeń zanieczyszczeń organicznych (wyrażonych biochemicznym zapotrzebowaniem tlenu - BZT5) oraz związków azotu i fosforu (azotu amonowego, azotynów, fosforu ogólnego) pochodzących ze źródeł rolniczych (Stan środowiska, 2005).

1 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i pod ziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu tych wód (Dz. U. nr 32, poz. 284)

W południowo-wschodniej części omawianego arkusza występują liczne jeziora. Wokół Lubniewic występuje tzw. zespół jezior lubniewickich: Lubiąż (Lubniewice), Lubniewsko i Krajnik. Największe z nich – jezioro Lubniewsko jest zbiornikiem wodnym o powierzchni 240,4 ha i maksymalnej głębokości 15,1 m. Przeprowadzone badania monitoringowe wykaza- ły, że w ocenie ogólnej wody jeziora odpowiadały III klasie jakości. Przekroczenia stwierdzono w zakresie stężeń zanieczyszczeń organicznych oraz związków fosforowych. Jezioro Lubiąż to jezioro rynnowo–zaporowe, o powierzchni 130,5 ha i maksymalnej głębokości 12,8 m. Od kilku lat jest ono chronione i intensywnie zarybiane. Badania monitoringowe wykazały, że w ocenie ogólnej jakość wód jeziora odpowiadała II klasie jakości (Stan środowiska, 2005). Zadecydowały o tym przekroczenie dopuszczalnych stężeń w zakresie zawartości: materii organicznej oraz związków azotu Jezioro Krajnik, jest najmniejszym (40,3 ha), a zarazem najgłębszym (35,2 m) z jezior lubniewickich. Wypływa z niego rzeka Lubniewka, odprowadzająca wody do Warty. Badania monitoringowe przeprowadzone w 2004 roku wykazały, że w ocenie ogólnej jakość wód jeziora odpowiadała III klasie jakości (Stan środowiska, 2005). Ponadnormatywne stężenia stwierdzono w zakresie zawartości: fosforanów i fosforu całkowitego, azotu amonowego oraz azotu całkowitego (Stan środowiska, 2005). Występowanie podmokłości związane jest przede wszystkim z obszarem północnej czę- ści arkusza, gdzie teren pocięty jest gęstą siecią cieków powierzchniowych i kanałów melioracyjnych. Na pozostałej części arkusza podmokłości występują wzdłuż dolin rzecznych oraz w bezpośrednim sąsiedztwie jezior. W czasie powodzi w lipcu 1997 roku, na obwałowanym odcinku Warty, a więc w całym jej biegu w granicach arkusza mapy, nie wystąpiło zalanie. Do wystąpienia wód rzeki z koryta doszło jedynie w obrębie międzywala.

2. Wody podziemne

Na tle podziału hydrogeologicznego Polski arkusz znajduje się w obrębie makroregionu północno-zachodniego, regionu wielkopolskiego, i subregionów: Pradoliny Toruńsko-Ebers- waldzkiej i lubusko–poznańskiego (Paczyński, 1993). Na obszarze arkusza Krzeszyce wydzielono dwa piętra wodonośne: plejstoceńsko- holoceńske i paleogeńsko–neogeńskie (Razowska–Jaworek, Cudak, 2004a,b). Na większości obszaru znaczenie użytkowe ma piętro plejstoceńsko–holoceńske, jedynie w części południo-

wo-wschodniej (w rejonie Lubniewic i Jarnatowa) znaczenie takie ma również piętro pale- ogeńsko–neogeńskie. W obrębie piętra plejstoceńsko–holoceńskiego wydzielono następujące poziomy wodo- nośne: poziom dolinny, poziom w utworach fluwioglacjalnych oraz poziom międzyglinowy. Dolinny poziom wodonośny związany jest z piaskami i żwirami występującymi w dolinie Warty. Jest to poziom płytki o dużym rozprzestrzenieniu na terenie arkusza. Występuje na głębokości od 5 do ponad 50 m, lokalnie mniej niż 5 m. Miąższość utworów wodonośnych wynosi od 10 do 40 metrów. Współczynnik filtracji wynosi średnio 6,3 x 10-4 m/s. Wydajno- ści jednostkowe studni ujmujących wody tego poziomu wynoszą od 50 do 120 m3/h. Największe rozprzestrzenienie na obszarze arkusza ma poziom wodonośny występujący w utworach fluwioglacjalnych. Występuje w środkowej i południowo-wschodniej części arkusza. Warstwę wodonośną tworzą: piaski różnoziarniste oraz żwiry zalegające na głębokości od 5 do ponad 50 m. Miąższość tego poziomu jest zmienna i wynosi od 10 do 40 metrów, a współczynnik filtracji wynosi średnio 3,5 x 10-4 m/s. Potencjalne wydajności studni tego poziomu wynoszą od 10-30 m3/h w części środkowej, do 70-120 m3/h w części zachodniej i wschodniej (Razowska–Jaworek, Cudak, 2004b). Poziom międzyglinowy występuje jedynie lokalnie i związany jest z występowaniem piasków różnoziarnistych i żwirów. Jego wody ujmowane są przez otwory studzienne w oko- licy Rudnej i Malty. Paleogeńsko-neogeńskie piętro wodonośne występuje prawie na całym obszarze arkusza. Występowanie wód związane jest z mioceńskimi piaskami drobno- i średnioziarnistymi. Strop warstwy wodonośnej występuje na głębokości od 50 do 100 m p.p.t., zwierciadło ma charakter naporowy i stabilizuje się na głębokości kilku metrów. Miąższość warstwy wodonośnej wynosi od kilku do 40 m. Zasilanie tego poziomu odbywa się poprzez przesączanie wód z po- ziomów nadległych. Średnia wartość współczynnika filtracji wynosi 3,0 x 10-4 m/s, przewod- ność około 200 m2/24 h. Wydajności potencjalne studni wierconych mieszczą się w przedziale od 50 do 70 m3/h (Razowska–Jaworek, Cudak, 2004b). Środkowa i północna część obszaru arkusza, położone były w granicach głównego zbiornika wód podziemnych nr 137 - Pradolina Toruń-Eberswalde (Warty) (fig. 3). Prace do- kumentacyjne wykonane w 2005 r., wykazały że jego wody nie spełniają wymogów jakościo- wych dla wód głównego zbiornika wód podziemnych, w związku z czym Komisja Dokumen- tacji Hydrogeologicznych przy Ministrze Środowiska zmieniła jego rangę na lokalny zbiornik wód podziemnych.

Fig. 3. Położenie arkusza Krzeszyce na tle obszarów głównych zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony, wg A. S. Kleczkowskiego (1990) 1 - Obszar Wysokiej Ochrony (OWO); 2 - Obszar Najwyższej Ochrony (ONO); 3 - granica GZWP o charakterze porowym, nazwa i numer GZWP, wiek utworów wodonośnych: Zbiornik Dębno - 134, czwartorzęd (Q) i trzeciorzęd (Tr); Pradolina Toruń-Eberswalde (Warta) - 137, czwartorzęd (Q); Pradolina Toruń-Eberswalde (Noteć) - 138, czwartorzęd (Q); Dolina Kopalna Wielkopolska - 144, czwartorzęd (Q); Sandr rzeki Pliszka - 148, czwartorzęd (Q)

Na obszarze arkusza znajduje się 66 ujęć wód podziemnych. Wody ujmowane są studniami wierconymi, a w przypadku płytko występujących poziomów także studniami kopany- mi, zlokalizowanymi przede wszystkim w okolicach Lubniewic, Krzeszyc i Rudnicy. Suma- ryczne zatwierdzone zasoby eksploatacyjne ujęć wód podziemnych na terenie arkusza Krze- szyce wynoszą 1671 m3/h. Wydajności pojedynczych studni wierconych osiągają wartość od 51,6 m3/ h, przy depresji 1,9 m (Kiełpin) do 90 m3/ h, przy depresji 3,0 m (Rudnica). Na mapie zaznaczono ujęcia o wydajności powyżej 50 m3/h.

VIII. Geochemia środowiska

1. Gleby

Kryteria klasyfikacji gleb

Dla oceny zanieczyszczenia gleb zastosowano wartości dopuszczalne stężeń określone w Załączniku do Rozporządzenia Ministra środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie stan- dardów gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165 z dnia 4 października 2002 r., poz. 1359). Wartości dopuszczalne pierwiastków dla poszczególnych grup użytkowania oraz zakresy i ich przeciętne zawartości w glebach z terenu arkusza 426 - Krzeszyce zamieszczono w tabeli 3. W celu porównania tabelę uzupełniono danymi o zawartości przeciętnych (median) pierwiast- ków w glebach terenów niezabudowanych Polski (najmniej zanieczyszczonych w kraju).

Materiał i metody badań laboratoryjnych

Dla oceny zanieczyszczenia gleb wykorzystano wyniki ze zbioru analiz chemicznych wykonanych do „Atlasu geochemicznego Polski 1:2 500 000” (Lis, Pasieczna, 1995). Próbki gleb pobierano za pomocą sondy ręcznej z wierzchniej warstwy (0,0-0,2 m) w regularnej siatce 5x5 km. Pobierana gleba o masie około 1000 g była suszona w temp. po- kojowej, kwartowana i przesiewana przez sita nylonowe. Przedmiotem zainteresowania analitycznego była grupa metali, której źródłem są zanieczyszczenia antropogeniczne, a więc pierwiastki słabo związane i łatwo ługowalne. Gleby mine- ralizowano w kwasie solnym (HCl 1:4), w temp. 90oC, w ciągu 1 godziny. Oznaczenia As, Ba, Cd, Co, Cr, Cu, Ni, Pb i Zn wykonano za pomocą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES Inductively Coupled Plasma Atomic Emission Spectrometry) z zastosowaniem spektrometrów: PV 8060 firmy Philips i JY 70 Plus Geoplasma firmy Jobin- Yvon. Analizy Hg przeprowadzono metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej techniką zimnych par (CV-AAS Cold Vapour Atomic Absorption Spectrometry) z użyciem spektrometru Perkin-Elmer 4100 ZL z systemem przepływowym FIAS-100. Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Kontrolę jakości gwaran- towały analizy wielokrotne tych samych próbek umieszczanych losowo w seriach analitycznych oraz stosowanie materiałów referencyjnych (wzorce Montana Soil, SRM 2710, SRM 2711, IA- EA/Soil 7).

Tabela 3 Zawartość metali w glebach (w mg/kg) Zakresy zawar- Wartość prze- Wartość przeciętnych tości w glebach ciętnych (me- (median) w glebach na arkuszu 426 - dian) w gle- obszarów niezabu- Wartości dopuszczalne stężeń w glebie Krzeszyce bach na arku- dowanych Polski 4) lub ziemi (Rozporządzenie Ministra szu 426 - Środowiska z dnia 9 września 2002 r.) Krzeszyce

Metale N=8 N=8 N=6522 Frakcja ziarnowa <1 mm Grupa B 2) Grupa C 3) Mineralizacja Grupa A 1) HCl (1:4) Głębokość (m p.p.t.) Głębokość (m p.p.t.) 0,0-0,3 0-2 0,0-0,2 As Arsen 20 20 60 <5-8 <5 <5 Ba Bar 200 200 1000 9-122 31 27 Cr Chrom 50 150 500 1-5 3 4 Zn Cynk 100 300 1000 9-49 40 29 Cd Kadm 1 4 15 <0,5-0,7 <0,5 <0,5 Co Kobalt 20 20 200 <1-2 1 2 Cu Miedź 30 150 600 <1-17 5 4 Ni Nikiel 35 100 300 <1-7 3 3 Pb Ołów 50 100 600 4-24 15 12 Hg Rtęć 0,5 2 30 <0,05-0,17 0,06 <0,05 Ilość badanych próbek gleb z arkusza 426 - Krzeszyce w 1) grupa A poszczególnych grupach użytkowania a) nieruchomości gruntowe wchodzące w skład obsza- As Arsen 8 ru poddanego ochronie na podstawie przepisów Ba Bar 8 ustawy Prawo wodne, Cr Chrom 8 b) obszary poddane ochronie na podstawie przepisów Zn Cynk 8 o ochronie przyrody; jeżeli utrzymanie aktualnego Cd Kadm 8 poziomu zanieczyszczenia gruntów nie stwarza za- Co Kobalt 8 grożenia dla zdrowia ludzi lub środowiska – dla ob- Cu Miedź 8 szarów tych stężenia zachowują standardy wynika- jące ze stanu faktycznego, Ni Nikiel 8 2) Pb Ołów 8 grupa B - grunty zaliczone do użytków rolnych z wy- ą Hg Rtęć 8 ł czeniem gruntów pod stawami i gruntów pod ro- wami, grunty leśne oraz zadrzewione i zakrzewione, Sumaryczna klasyfikacja badanych gleb z obszaru arku- nieużytki, a także grunty zabudowane i zurbanizo- sza 426 - Krzeszyce do poszczególnych grup użytkowa- wane z wyłączeniem terenów przemysłowych, użyt- nia (ilość próbek) ków kopalnych oraz terenów komunikacyjnych, 3)grupa C - tereny przemysłowe, użytki kopalne, tereny komunikacyjne, 8 4) Lis, Pasieczna, 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1: 2 500 000 N – ilość próbek Prezentacja wyników

Zastosowana gęstość opróbowania (1 próbka na około 25 km2) nie jest dostateczna do wykreślenia izoliniowej mapy zawartości pierwiastków zgodnie z zasadami przyjętymi w kar- tografii (dla skali 1:50 000 konieczne jest opróbowanie w siatce 0,5x0,5 km, czyli jedna prób-

ka - jedna informacja na 1 cm2 mapy dla całego arkusza). Wyniki badań geochemicznych zo- stały więc przedstawione na mapie w postaci punktów. Lokalizację miejsc opróbowania (wraz z numeracją zgodną z bazą danych) przedstawiono na mapie w postaci kwadratów wypełnionych kolorem przyjętym dla gleb zaklasyfikowanych do grupy A (zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r.).

Zanieczyszczenie gleb metalami

Wyniki badań geochemicznych gleb odniesiono zarówno do wartości stężeń dopuszczalnych metali określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r., jak i do wartości przeciętnych określonych dla gleb obszarów niezabudowanych całe- go kraju (tabela 3). Przeciętne zawartości analizowanych pierwiastków w badanych glebach arkusza są zbli- żone do wartości przeciętnych (median) w glebach obszarów niezabudowanych Polski. Nieco podwyższone wartości median zanotowano dla baru i cynku. Pod względem zawartości metali, wszystkie spośród badanych próbek spełniają warunki klasyfikacji do grupy A (standard obszaru poddanego ochronie). Z uwagi na zbyt niską gęstość opróbowania dane prezentowane na mapie nie umożli- wiają oceny zanieczyszczenia gleb z terenu całego arkusza. Pozwalają tylko na oszacowanie ich stanu w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu.

2. Osady

Kryteria oceny osadów

Jakość osadów dennych, pod względem ich zanieczyszczenia metalami ciężkimi oce- niono na podstawie kryteriów zawartych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują, że urobek jest zanieczyszczony (Dz. U. Nr 55 poz. 498 z 14. 05.2002 r.). Dla oceny jakości osadów wodnych ze względów ekotoksykologicznych zastosowano wartoś ci PEL (ang. Probable Effects Levels) – określające zawartość pierwiastka, powyżej której prawdopodobny jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. W tabeli 4 zamieszczono dopuszczalne zawartości pierwiastków w osadach wydobywanych podczas regulacji rzek, kanałów portowych i melioracyjnych, obowiązujące w Polsce oraz wartości tła geochemicznego dla osadów wodnych Polski i wartoś ci PEL.

Materiał i metody badań laboratoryjnych

W opracowaniu wykorzystane zostały dane z bazy GEMONOS, zawierającej wyniki ba- dań geochemicznych osadów wodnych Polski (Państwowy Monitoring Środowiska) wykony- wanych na zlecenie Głównego Inspektora Ochrony Środowiska. Próbki osadów jeziornych pobierane są z głęboczków jeziora. W badaniach analitycznych wykorzystano frakcję ziarnową osadów drobniejsza niż 0,2 mm. Zawartość arsenu, chromu, cynku, kadmu, miedzi, niklu i ołowiu oznaczono metodą atomowej spektrometrii emisyjnej ze wzbudzeniem plazmowym (ICP-AES), z roztworów uzyskanych po roztworze- niu próbek osadów wodą królewską, a oznaczenia zawartości rtęci wykonano z próbki stałej metodą spektrometrii absorpcyjnej przy zastosowaniu techniki zimnych par (CV-AAS). Wszystkie oznaczenia wykonano w laboratorium Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie.

Prezentacja wyników

Lokalizację miejsc opróbowania osadów przedstawiono na mapie w postaci trójkąta obwiedzionego odmiennymi kolorami dla osadów zaklasyfikowanych do zanieczyszczonych lub niezanieczyszczonych i o przekroczonych wartoś ciach PEL. Przy klasyfikacji stosowano zasadę zaliczania osadów do danej grupy, gdy zawartość, co najmniej jednego pierwiastka przewyższała dolną granicę wartości dopuszczalnej w tej grupie. W przypadku zakwalifiko- wania osadu jako zanieczyszczonego każdy punkt opisano na mapie symbolami pierwiastków decydujących o zanieczyszczeniu.

Zanieczyszczenie osadów

Spośród jezior znajdujących się na arkuszu zbadane zostały osady jeziora Lubiąż. Osady jeziora Lubiąż charakteryzują się bardzo niskimi zawartościami arsenu, chromu, i niklu zbli- żonymi do wartości ich tła geochemicznego. W osadach tych stwierdzono podwyższoną za- wartość rtęci, ołowiu, cynku i miedzi. Jednakże w zbadanych osadach nie odnotowano przekroczenia dopuszczalnej zawartości szkodliwych składników według rozporządzenia Rozpo- rządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r., ani też nie stwierdzono stężeń wyższych niż ich wartoś ci PEL, powyżej której obserwuje się szkodliwe oddziaływanie na organizmy wodne. Dane prezentowane na mapie umożliwiają jedynie ocenę zanieczyszczenia osadów w miejscach pobrania i w niezbyt odległym otoczeniu. W przypadku stwierdzenia zanieczysz-

czenia osadów informacja ta powinny być jednak sygnałem dla odpowiednich urzędów i władz, wskazującym na konieczność podjęcia badań szczegółowych i wskazania źródeł za- nieczyszczeń, nawet w przypadku, gdy przekroczenia zawartości dopuszczalnych zaobserwo- wano tylko dla jednego pierwiastka. Tabela 4 Zawartość pierwiastków w osadach jeziornych (mg/kg) Rozporządzenie Lubiąż Pierwiastek PEL** Tło geochemiczne MŚ* 2003 r. 1 2 3 4 5 Arsen (As) 30 17 <5 <5 Chrom (Cr) 200 90 6 7 Cynk (Zn) 1000 315 73 145 Kadm (Cd) 7,5 3,5 <0,5 0,9 Miedź (Cu) 150 197 7 17 Nikiel (Ni) 75 42 6 6 Ołów (Pb) 200 91 11 52 Rtęć (Hg) 1 0,49 <0,05 0,167

* - ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. we sprawie rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują, że urobek jest zanieczyszczony. Dziennik Ustaw Nr 55 poz. 498 z dnia 14 ma- ja 2002 r. ** - MACDONALD D., 1994 - Approach to the Assessment of sediment quality in Florida Coastal Waters. Vol. 1 - Development and evaluation of sediment quality assessment guidelines. 3. Pierwiastki promieniotwórcze

Materiał i metody badań

Do określenia dawki promieniowania gamma i stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu wykorzystano wyniki badań gamma-spektrometrycznych wykonanych dla Atlasu Radioekologicznego Polski 1:750 000 (Strzelecki i in., 1993,1994). Pomiary gamma-spektometryczne wykonywano wzdłuż profili o przebiegu N-S, przeci- nających Polskę co 15”. Na profilach pomiary wykonywano co 1 kilometr, a w przypadku stwierdzenia stref o podwyższonej promieniotwórczości pomiary zagęszczano do 0,5 km. Sonda pomiarowa była umieszczona na wysokości 1,5 metra nad powierzchnią terenu, a czas pomiaru wynosił 2 minuty. Pomiary wykonywano spektrometrem GS-256 produkowanym przez „Geofizykę” Brno (Czechy).

Prezentacja wyników

Z uwagi na to, że gęstość opróbowania nie pozwala na opracowanie map izoliniowych w skali 1:50 000, wyniki przedstawiono w formie słupkowej (fig. 4) dla dwóch krawędzi arkusza mapy (zachodniej i wschodniej). Zabieg taki jest możliwy, gdyż te dwie krawędzie są

zbieżne z generalnym przebiegiem profili pomiarowych. Wykresy słupkowe sporządzono jedynie dla punktów zlokalizowanych na opisywanym arkuszu, natomiast do interpretacji wyko- rzystywano informacje zawarte w profilach na arkuszu sąsiadującym wzdłuż zachodniej lub wschodniej granicy opisywanego arkusza. Prezentowane są wyniki dawki promieniowania gamma obejmujące sumę promieniowania pochodzącego od radionuklidów naturalnych (uran, potas, tor) i sztucznych (cez).

Wyniki

Wartości dawki promieniowania gamma wzdłuż profilu zachodniego wahają się w przedziale od około 15 do około 40 nGy/h. Przeciętnie wartość ta wynosi około 25 nGy/h i jest niższa od średniej dla obszaru Polski wynoszącej 34,2 nGy/h. Wzdłuż profilu wschodniego wartości dawek promieniowania gamma mieszczą się w zakresie od około 12 do około 32 nGy/h, przy przeciętnej wartości wynoszącej około 18 nGy/h. W północnej części obszaru arkusza Krzeszyce na powierzchni dominują holoceńskie osady rzeczne doliny Warty (mady, mułki, piaski, żwiry, namuły) oraz torfy. Część środkową zajmują plejstoceńskie osady rzeczne: piaski i żwiry zlodowacenia północnopolskiego. W po- łudniowo-wschodniej części obszaru występują osady wodnolodowcowe (piaski i żwiry) po- chodzące z tego samego okresu zlodowacenia. Dość liczne są nagromadzenia piasków eolicznych. W profilu zachodnim najwyższe wartości promieniowania gamma (30-40 nGy/h) zwią- zane są z występującymi wzdłuż środkowej części profilu namułami doliny Warty. Piaszczy- ste osady rzeczne plejstocenu (w północnej i południowej części profilu) cechują się niższymi dawkami promieniowania (15-20 nGy/h). W profilu wschodnim nieco wyższymi wartościami promieniowania gamma (20-32 nGy/h) cechują się osady fluwioglacjalne w porównaniu z osadami rzecznymi i eolicznymi (< 20 nGy/h). Stężenia radionuklidów poczarnobylskiego cezu zmierzone wzdłuż obu profili są bardzo niskie, charakterystyczne dla obszarów bardzo słabo zanieczyszczonych. Wzdłuż profilu zachodniego wahają się od około 0,2 do około 2,2 kBq/m2, a wzdłuż profilu wschodniego wy- noszą od około 0,5 do około 3,2 kBq/m2.

348W PROFIL ZACHODNI 348E PROFIL WSCHODNI Fig. 4. Zanieczyszczenia gleb pierwiastkami promieniotwórczymi na obszarze arkusza Krzeszyce Krzeszyce arkusza obszarze na promieniotwórczymi pierwiastkami gleb Zanieczyszczenia 4. Fig.

Dawka promieniowania gamma Dawka promieniowania gamma (na osi rz osi (na

5835818 5833722 ę

dnych - opis siatki kilometrowej arkusza) arkusza) kilometrowej siatki opis - dnych 5834016 5831839 5831757 5829748 m m 5828752 5827734

5821686 5821849

5820005 5819675

0 10 20 30 40 50 0 5 10 15 20 25 30 35 nGy/h nGy/h

28 28

Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego Stężenie radionuklidów cezu poczarnobylskiego

5835818 5833722 5834016 5831839 5831757 5829748 m m 5828752 5827734

5821686 5821849

5820005 5819675

0 0.5 1 1.5 2 2.5 0 0.5 1 1.5 2 2.5 3 3.5

kBq/m2 kBq/m2

IX. Składowanie odpadów

Przy określaniu obszarów predysponowanych do lokalizowania składowisk odpadów uwzględniono zasady i wskazania zawarte w Ustawie o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 r. (Dz.U.01.62.628) oraz w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 24 marca 2003 roku w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących lokalizacji, budowy, eksploatacji i zamknię- cia, jakim powinny odpowiadać poszczególne typy składowisk odpadów. W nielicznych przy- padkach przyjęto zmodyfikowane rozwiązania w stosunku do wymienionych aktów prawnych, co wynika ze skali oraz charakteru opracowania kartograficznego i nie stoi w sprzecz- ności z możliwością późniejszych weryfikacji i uszczegółowień na etapie projektowania skła- dowisk.

Zasady wydzielania potencjalnych obszarów lokalizacji składowisk odpadów

Na mapie, w nawiązaniu do kryteriów ochrony: litosfery, hydrosfery i atmosfery, wyznaczono: 1) tereny wyłączone całkowicie z możliwości lokalizacji wszystkich typów składowisk ze względu na wymagania: przyrodnicze, hydrogeologiczne, geologiczno-inżynier- skie i infrastrukturalne; 2) tereny nieposiadające naturalnej warstwy izolacyjnej, na których możliwa jest jednak lokalizacja składowisk odpadów pod warunkiem wykonania sztucznej bariery izolacyjnej dla dna i skarp obiektu, wykonanej z odpowiednich materiałów gruntowych lub syntetycznych; 3) tereny preferowane do lokalizowania w ich obrębie składowisk odpadów, ze wzglę- du na istnienie naturalnej gruntowej warstwy izolacyjnej. Występowanie w strefie przypowierzchniowej gruntów spoistych o wymaganej izola- cyjności pozwala wyróżnić potencjalne obszary dla lokalizowania składowisk (POLS). W ich obrębie wydziela się rejony wyspecyfikowanych uwarunkowań (RWU) na podstawie: - izolacyjnych właściwości podłoża – odpowiadających wyróżnionym wymaganiom składowania odpadów ( N, K, O); - rodzajów warunkowych ograniczeń lokalizacyjnych składowisk wynikających, z przyjętych obszarów ochrony (b – zabudowy mieszkaniowej, obiektów użyteczno- ści publicznej oraz lotnisk, p – przyrody i dziedzictwa kulturowego, w – wód podziemnych, z – złóż kopalin).

Lokalizowanie przyszłych składowisk odpadów w obrębie obszarów objętych wymie- nionymi ograniczeniami warunkowymi będzie wymagało ustaleń z odpowiednimi władzami oraz zgodności z dokumentami planistycznymi dotyczącymi zagospodarowania przestrzennego. Wymagania dotyczące naturalnych cech podłoża, a także ścian bocznych potencjalnych składowisk są uzależnione od typu składowanych odpadów (tabela 5). Tabela 5 Kryteria oceny naturalnej bariery geologicznej Wymagania dotyczące naturalnej bariery geologicznej

Typ składowiska miąższość współczynnik rodzaj gruntów [m] filtracji k [m/s]

N – odpadów niebezpiecznych ≥ 5 ≤ 1×10-9 iły, iłołupki K – odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne 1-5 ≤ 1×10-9

O – odpadów obojętnych ≥ 1 ≤ 1×10-7 gliny

Ocena wykształcenia naturalnej bariery geologicznej pozwala na wyróżnienie w obrębie POLS: - właściwości izolacyjności podłoża zgodnych z wymaganiami dla określonego typu składowisk (przyjętymi w tabeli 5); - zmiennych właściwości izolacyjnych podłoża (warstwa izolacyjna znajduje się pod przykryciem osadami piaszczystymi o miąższości do 2,5 m; miąższość lub jedno- rodność warstwy izolacyjnej jest zmienna). Na dołączonej do materiałów archiwalnych mapie dokumentacyjnej, przedstawiono loka- lizację wierceń, których profile dokumentują obecność warstwy izolacyjnej do głębokości 10 m. Tło dla przedstawianych na planszy B informacji stanowi stopień zagrożenia głównego użytkowego poziomu wodonośnego, przeniesiony z arkusza Krzeszyce Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:25 000 (Razowska-Jaworek, Cudak, 2004a, b). Stopień zagrożenia wód podziemnych wyznaczono w trójstopniowym podziale przyjmując jako główne kryteria oceny nie tylko wartości parametrów filtracyjnych warstwy izolującej (odporności poziomu wodonośnego na zanieczyszczenia), ale także czynniki zewnętrzne, takie jak istnienie na powierzchni ognisk zanieczyszczeń czy obszarów prawnie chronionych. Stopień ten jest parame- trem zmiennym i syntetyzującym różne naturalne i antropogeniczne uwarunkowania. Dlatego też obszarów o różnym stopniu zagrożenia nie należy wprost porównywać z wyznaczonymi

na planszy B terenami pod składowiska odpadów. Wydzielone tereny o dobrej izolacyjności (POLS) mogą współwystępować z obszarami o różnym zagrożeniu wód podziemnych.

Obszary o bezwzględnym zakazie lokalizacji składowisk odpadów

Na obszarze arkusza Krzeszyce bezwzględnemu wyłączeniu z lokalizowania składowisk wszystkich typów odpadów podlegają:

• rezerwat przyrody „Janie”; • obszary specjalnej ochrony ptaków „Ujście Warty” oraz siedlisk „Ujście Warty” ob- jęte Europejskim Systemem NATURA 2000 (lista rządowa); • zwarte obszary leśne o powierzchni powyżej 100 ha, porastające prawie całą połu- dniową część arkusza; • tereny zajęte przez łąki powstałe na glebach pochodzenia organicznego, zabagnione i podmokłe wraz ze strefą o szerokości 250 m; • obszary z gęstą siecią rzek i rowów, położone w północnej części arkusza, w dolinie Warty; • obszary jezior i zbiorników wód śródlądowych wraz ze strefą o szerokości 250 m, występujące zwłaszcza w południowo-wschodniej części arkusza; • tereny bezpośredniego bądź potencjalnego zagrożenia powodzią w obrębie doliny Warty; • powierzchnie erozyjnych i akumulacyjnych tarasów holoceńskich w obrębie doliny Warty, Postomi i Lubniewki; • tereny o nachyleniach >100 na zboczach rynien jeziornych w południowo-wschodniej części, a także zbocza niektórych wzniesień w zachodniej części arkusza (strome zbocza wydm); • obszary zwartej zabudowy w obrębie granic administracyjnych miejscowości Krze- szyce, Lubniewice, Kołczyn. Tereny bezwzględnie wyłączone zajmują około 94% obszaru arkusza i znajdują się głównie w północnej i centralnej jego części.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniających wymagania dla składo- wisk odpadów obojętnych

Na pozostałym obszarze arkusza Krzeszyce warunki geologiczne umożliwiają jedynie wskazanie terenów posiadających naturalną barierę izolacyjną, spełniającą kryteria dla lokali-

zowania składowisk odpadów obojętnych. Rejony, w których lokalizacja składowisk jest do- puszczalna, zajmują mniej niż 5% powierzchni arkusza i występują w kilku niewielkich po- lach w części południowo-wschodniej i południowo-zachodniej. Jako najbardziej korzystne do tego celu należy wskazać te rejony, które posiadają naturalną warstwę izolacyjną (zgodnie z tabelą nr 4). W obrębie omawianego terenu cechy izolacyjne spełniające warunki pod skła- dowiska odpadów obojętnych wykazują gliny zwałowe zlodowaceń północnopolskich. Gliny zwałowe zlodowaceń północnopolskich (zlodowacenie wisły) występują w połu- dniowej części obszaru arkusza w kilku izolowanych płatach – na północny zachód od Trze- bowa, wokół Jarnatowa oraz na południowy wschód od tej miejscowości oraz na północ i pół- nocny wschód od miejscowości Trzcińce. Są to gliny piaszczyste, barwy brązowej, w partii stropowej – szarej. Często są zwietrzałe i zawierają około 9% CaCo3. Niższe ich partie bywa- ją bardziej wapniste. Zawierają wkładki piasków gliniastych. Ich miąższość, stwierdzona w o- tworze na zachód od Jarnatowa wynosi 5,5 m, natomiast w samej miejscowości (poza obszarem POLS) nawiercono trzy pokłady glin o miąższości 1,2 m, 6,5 m i 24 m, oddzielone pół- metrowymi wkładkami otoczaków i piasków (Multan, 2003, 2004). Wyznaczone w obrębie powierzchniowych wystąpień glin zwałowych obszary predysponowane do lokalizowania składowisk odpadów obojętnych w południowo-wschodniej czę- ści arkusza posiadają warunkowe ograniczenia, wynikające z ochrony przyrodniczych obsza- rów chronionych (Obszaru Chronionego Krajobrazu Pojezierze Lubniewicko-Sulęcińskie). Obszar preferowany dla lokalizacji składowisk odpadów obojętnych, nieposiadający żadnych warunkowych ograniczeń, znajduje się w części południowo-zachodniej arkusza – na północny zachód od Trzebowa.

Charakterystyka i ograniczenia warunkowe obszarów spełniających wymagania dla składo- wisk odpadów komunalnych

Na terenie objętym arkuszem Krzeszyce nie wyznaczono obszarów predysponowanych do ewentualnej lokalizacji składowisk odpadów komunalnych. Na obszarze arkusza Krzeszyce w strefie do głębokości 10 m nie występują utwory ilaste odpowiednie jako bariera izolacyjna dla składowisk odpadów innych niż niebezpieczne i obojętne (komunalne), dla których przewidywana jest warstwa gruntów spoistych o współ- czynniku przepuszczalności ≤1x10-9m/s i miąższości od 1 do 5 m.

Ocena najkorzystniejszych warunków geologicznych i hydrogeologicznych dla lokalizowania składowisk odpadów obojętnych

Z uwagi na małe ilości otworów wiertniczych dokumentujących warstwy izolacyjne na tym obszarze oraz brak szczegółowej informacji o budowie geologicznej nie można jedno- znacznie wskazać obszarów najkorzystniejszych dla lokalizowania składowisk odpadów obo- jętnych. Najlepsze warunki hydrogeologiczne panują w południowo-wschodniej części tego obszaru (niski stopień zagrożenia), co może wskazywać na obecność bardziej miąższych kom- pleksów glin. Drugim obszarem, gdzie występują kompleksy glin o kilkumetrowej miąższości (do 5,5 m w otworze wiertniczym na zachód od Jarnatowa). Ten ostatni obszar w części wschodniej posiada wymienione wcześniej ograniczenia warunkowe związane z ochroną przyrody. W obszarach predysponowanych do lokalizowania składowisk odpadów stopień zagro- żenia wód poziomów użytkowych w rejonie południowo-zachodnim (okolice Trzebowa) jest średni, a w południowo-wschodniej części arkusza niski (Razowska-Jaworek, Cudak, 2004a, b).

Charakterystyka wyrobisk poeksploatacyjnych

Na obszarze arkusza Krzeszyce nie występują wyrobiska po eksploatacji kopalin, które jako sztuczne zagłębienie terenu, po wykonaniu odpowiednich zabezpieczeń, mogłyby stano- wić potencjalne miejsca składowania odpadów. Na analizowanym obszarze nie udokumentowano również złóż kopalin, których eksploatacja w przyszłości przyczyniłaby się do powstania takich wyrobisk. Udokumentowane złoża kruszywa naturalnego znajdują się na terenach wyłączeń bezwzględnych. Przedstawione na mapie tereny i miejsca predysponowane do składowania wyróżnio- nych typów odpadów należy traktować jako podstawę późniejszych wariantowych propozycji lokalizacyjnych i w nawiązaniu do nich projektowania odpowiednich badań geologicznych i hydrogeologicznych, których wyniki opracowuje się w formie dokumentacji geologiczno- inżynierskiej i hydrogeologicznej, dołączanych do wniosku o wydanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla składowiska odpadów. Wyznaczone na mapie obszary powinny być uwzględniane przy typowaniu wariantów lokalizacyjnych nie tylko składowisk odpadów, ale również na etapie uzgadniania warunków zabudowy i zagospodarowania terenu przy rozpatrywaniu lokalizacji obiektów szczególnie uciążliwych dla środowiska i zdrowia ludzi oraz obiektów mogących pogorszyć stan środowi-

ska. Oprócz bowiem uwzględnienia ograniczeń prawnych, odnoszących się do tego typu in- westycji, przedstawiane na mapie obszary potencjalnej lokalizacji składowisk obejmują zasię- gi występowania w podłożu warstwy utworów słabo przepuszczalnych, stanowiących dobrą naturalną izolację dla położonych głębiej poziomów wodonośnych. Innym elementem nie- zwykle istotnym w racjonalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym są informacje dotyczące zanieczyszczenia gleb i osadów wodnych zawarte w ramach omawianej warstwy tematycznej mapy.

X. Warunki podłoża budowlanego

Na obszarze arkusza Krzeszyce ogólną ocenę warunków podłoża budowlanego przeprowadzono pomijając obszary występowania gleb chronionych, łąk na glebach pochodzenia organicznego, lasów, parku krajobrazowego, złóż kopalin oraz terenów zwartej zabudowy i obszaru międzywala rzeki Warty. Na pozostałym obszarze wyznaczono rejony o korzystnych lub niekorzystnych warunkach dla budownictwa. Za obszary o warunkach korzystnych dla budownictwa, uważa się rejony, gdzie podłoże stanowią grunty spoiste w stanie zwartym, półzwartym i twardoplastycznym oraz grunty nie- spoiste: średnio zagęszczone i zagęszczone, w obrębie których, poziom wód gruntowych wy- stępuje na głębokości poniżej 2 m p.p.t. Rejony korzystne z punktu widzenia budownictwa, zajmują niewielkie obszarowo powierzchnie. Za takie uznano obszary występowania glin zwałowych zlodowacenia Wisły, na obszarze wzgórz morenowych w południowej części arkusza w rejonie miejscowości: Trze- bów, Jarnatów, Miechów i Trzcińce. To utwory słabo skonsolidowane, zazwyczaj w stanie twardoplastycznym, wykształcone w postaci glin piaszczystych zawierających niewielką ilość frakcji żwirowej. W rejonie Miechowa gliny te podścielone są piaskami, żwirami i glinami zlodowacenia Sanu (Multan, 2004). Na obszarach występowania moren czołowych utwory podłoża mogą być bardzo zaburzone dlatego też w przypadku podjęcia decyzji o posadowie- niu budowli wymagane jest sporządzenie dokumentacji geologiczno-inżynierskiej aktualnych warunków podłoża. Za rejon o korzystnych warunkach dla posadowienia budowli, uznano również tereny w środkowo–wschodniej części arkusza oraz w części południowej, w okolicach miejscowo- ści: Maszków, Miechów i Trzcińce, gdzie w podłożu występują średnio zagęszczone piaski i żwiry wodnolodowcowe. Są to piaski średnio-, a w spągu gruboziarniste, często zawierające

domieszki żwirów, niekiedy piasków mułkowatych, średniowysortowane i charakteryzujące się dobrym obtoczeniem (Multan, 2004). Na obszarach tych panują korzystne warunki hydrogeologiczne. Przeprowadzone badania hydrogeologiczne (Razowska–Jaworek, Cudak, 2004a,b), wykazały, że zwierciadło wód występuje tu na głębokości poniżej 5 m p.p.t. Za warunki niekorzystne z punktu widzenia budownictwa na badanym obszarze uznano rejony występowania utworów słabonośnych o niekorzystnych parametrach geotechnicznych. Są to przede wszystkim grunty organiczne (torfy, namuły torfiaste), mułki, piaski i iły (mady) tarasów zalewowych, zajmujące całą powierzchnię północnej części arkusza oraz występujące lokalnie na jego pozostałej części, a także obszar pocięty gęstą siecią cieków powierzchniowych (rejon Przemysława, Piskorza i Dębokierza). Ponadto, za niekorzystne dla lokalizowania budynków i innych konstrukcji inżynierskich uznano warunki panujące w dolinie rzeki Warty. Znaczna część tego obszaru znajduje się w strefie płytkiego występowania zwierciadła wód podziemnych oraz w strefie zasięgu wód powodziowych. Zagrożenie powodziowe związane jest z sezonowymi zmianami stanu wód na rzekach wskutek zwiększonych opadów deszczu oraz roztopów wiosennych, w czasie których może dochodzić do wystąpienia wód z koryt rzecznych oraz przerwania wałów przeciwpowodziowych. Pomimo, że w na obszarze doliny Warty panują generalnie niekorzystne warunki podło- ża budowlanego, znajdują się tutaj zabudowania wsi: Dzierżaw, Dzierżazna, Krzyszczyna, Czartów. Większość miejscowości została zbudowana na płaskich terenach zalewowych, gdzie lokalnie w podłożu występują przewarstwienia mułków i iłów. Lokalizacja obiektów budowlanych i inżynierskich w rejonach zakwalifikowanych jajo niekorzystne dla budownictwa, niesie za sobą konieczność sporządzenia dokumentacji geologiczno–inżynierskiej, zawie- rającej szczegółową charakterystykę aktualnych warunków podłoża.

XI. Ochrona przyrody i krajobrazu

Obszar arkusza Krzeszyce charakteryzuje się dużym bogactwem przyrodniczym. Jego południową i środkową część porastają lasy – głównie sosnowe, z dużym udziałem świerka, dębu, brzozy, buka, olszy i grabu. W części północnej, zajętej przez dolinę Warty, rozwinęły się rozległe łąki. Gleby występujące w dolinie Warty to charakteryzujące się wysoką produk- tywnością mady brunatne i czarnoziemne lekkie zaliczane do kompleksów pszennych, żytnich i pastewnych. W dolinach mniejszych rzek, w lokalnych obniżeniach terenu oraz w rejonach płytkiego występowania poziomu wód gruntowych, wykształciły się gleby glejowe, torfowe

i murszowe tworzące siedliska użytkowane jako łąki i pastwiska. Pozostały obszar arkusza pokrywają gleby bielicowe wykształcone na podłożu piaszczystym. Pod względem bonitacyjnym odpowiadają one glebom klas V i VI. W celu zachowania i ochrony bioróżnorodności omawianego obszaru, utworzono system przestrzennych i punktowych form ochrony przyrody. W granicach arkusza, występują: otulina Parku Narodowego Ujścia Warty, niewielki fragment (ok. 5 ha) Parku Krajobrazowe- go Ujścia Warty, Obszary Chronionego Krajobrazu: „5 - Gorzowsko–Krzeszycka Dolina Warty”, „9 - Pojezierze Lubniewicko–Sulęcińskie” i „10 - Dolina Postomii” oraz zespół przyrodniczo–krajobrazowy „Uroczysko Lubiewsko”, rezerwat „Janie im. Włodzimierza Korcza- ka”, dwie wyspy na jeziorze Lubiąż, uznane za użytki ekologiczne oraz kilka pomników przyrody. Park Krajobrazowy Ujścia Warty, został utworzony w 1996 roku. Położony jest w wi- dłach rzek Odry i Warty i obejmuje swym zasięgiem: łąki, starorzecza, fragmenty lasów oraz muraw kserotermicznych. Występuje tu szereg cennych zbiorowisk roślinnych, charaktery- stycznych dla dolin rzecznych. Ponadto obszar ten stanowi miejsce rozmnażania się, żerowa- nia i odpoczynku licznych gatunków zwierząt, w tym rzadkich i zagrożonych. W granicach arkusza znajdują się trzy Obszary Chronionego Krajobrazu (OChK). W części północno–zachodniej, OChK „5 - Gorzowsko–Krzeszycka Dolina Warty”, w części południowo–wschodniej OChK „9 – Pojezierze Lubniewicko–Sulęcińskie”, a w części połu- dniowo zachodniej OChK „10 - Dolina Postomii”. Zostały one utworzone w 2005 roku i obej- mują swym zasięgiem wyróżniające się tereny o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe z uwagi na możliwość zaspokajanie potrzeb związanych z uprawianiem różnorodnych form turystyki, rekreacji i odpoczynku. W południowo–zachodniej części arkusza znajduje się liczący ponad 1400 ha powierzchni zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Uroczysko Lubniewsko” (w granicach arkusza położony jest północny fragment zespołu). Został on utworzony w 1993 roku, a jego nazwę przyjęto od jeziora Lubniewsko, które stanowi 17 % powierzchni zespołu. Bardzo bogata jest flora i fauna tego rejonu. Świat roślin reprezentowany jest przez około 300 gatunków, z któ- rych 15 podlega ścisłej ochronie. Świat zwierzęcy reprezentowany jest przez żyjące w wodach jeziora: ryby, raki i małże. Na mokradłach i w trawach na brzegach jeziora żyją płazy i owady oraz licznie występują ptaki, wśród których można wymienić: orła bielika, bociana czarnego, żurawia czy zimorodka. W lasach żyją dziki, borsuki i lisy.

Celem istnienia zespołu, jest zachowanie w stanie naturalnym krajobrazu jeziora oraz jego bezpośredniego otoczenia oraz fauny i flory tego rejonu. Rezerwat „Janie im. Włodzimierza Korczaka” został utworzony w 1984 roku i zajmuje powierzchnię 50,52 ha (częściowo jest położony na obszarze sąsiedniego arkusza Bledzew). Obejmuje on trzy elementy: Jezioro Janie, rozległe bagno, przez które przepływa rzeka Lub- niewka, oraz fragment lasu. Celem ochrony jest zachowanie zarastającego jeziora z typową roślinnością wodną i bagienną, będącego miejscem żerowania licznych gatunków ptaków wodnych. W roku 1993, za użytki ekologiczne uznano dwie wyspy na jeziorze Lubiąż: Wyspę Księży Ostrów (nazywaną również Wyspą Miłości) oraz Wyspę Małą. Łączna powierzchnia obu wysp wynosi 3,79 ha. Pomniki przyrody występują w Kiełpinie, Krzeszycach Jarnatowie i Lubniewicach. Ochroną objęte zostały pojedyncze drzewa lub ich grupy (tabela 6). Tabela 6 Wykaz rezerwatów, pomników przyrody, użytków ekologicznych i zespołów przyrodniczo – krajobrazowych Gmina Rok Rodzaj obiektu L.p. Forma ochrony Miejscowość Województwo zatwierdzenia (powierzchnia w ha) 1 2 3 4 5 6 W, L, Fa, Fl - „Janie im. Lubniewice 1 R Lubniewice 1984 Włodzimierza Korczaka” lubuskie (50,52) Deszczno 2 P Kiełpin 1966 Pż – grupa 5 drzew lubuskie Krzeszyce 3 P Krzeszyce 1990 Pż – dąb szypułkowy lubuskie Lubniewice 4 P Lubniewice 1966 Pż - lipa lubuskie Lubniewice 5 P Lubniewice 1966 Pż – grupa dębów lubuskie Lubniewice 6 P Jarnatów 1948 Pż – dąb grabolistny lubuskie Lubniewice dwie wyspy na jeziorze 7 U Lubniewice 1993 lubuskie Lubiąż (3,79) Lubniewice 8 Z Lubniewice 1993 „Uroczysko Lubniewsko” lubuskie

Rubryka 2: R - Rezerwat; P - pomnik przyrody; U - użytek ekologiczny; Z - zespół przyrodniczo-krajobrazowy Rubryka 6: rodzaj rezerwatu: L - leśny; Fa - faunistyczny; W - wodny; Fl - florystyczny rodzaj pomnika przyrody: Pż - żywej

Położenie arkusza Krzeszyce na tle systemu ECONET ilustruje figura 5. Zachodnia i północno–środkowa część arkusza położona jest w granicach obszaru węzłowego o znacze-

niu międzynarodowym – Obszar Dolnej Warty (4M). Dominującymi typami siedlisk w tym rejonie są łęgi: wierzbowo-topolowy, wiązowo–jesionowy i olszowo–jesionowy oraz żyzna buczyna. Ponadto występuje bór mieszany, subatlantycki bór sosnowy, murawy kserotermicz- ne, roślinność wodna oraz torfowiska niskie. Północno-wschodnia część arkusza, leży w obrębie korytarza ekologicznego o znaczeniu międzynarodowym 11M – Obszar Gorzowski Warty, łączącego obszary węzłowe Dolnej Warty z obszarem węzłowym o znaczeniu krajowym - Puszczą Notecką (3K) (fig. 5). Północno-środkowa część arkusza położona jest w granicach obszaru specjalnej ochrony ptaków i siedlisk „Ujście Warty” (PLC 080001) (tabela 7), stanowiącego element Europej- skiej Sieci Ekologicznej Natura 2000. Na obszarze tym ochronie podlegają siedliska naturalne roślin, zwierząt i ptaków. W obrębie arkusza, obszar ten w 80 % położony jest w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu ”5 – Gorzowsko–Krzeszycka Dolina Warty”. Tabela 7 Wykaz obszarów chronionych Europejskiej sieci Ekologicznej Natura 2000

Położenie centralnego Powierz- Położenie administracyjne obszaru w grani- Typ Nazwa obszaru Kod punktu obszaru chnia cach arkusza Lp ob- i symbol ozna- obszaru Długość Szerokość obszaru Kod Woje- szaru czenia na mapie Powiat Gmina geogr. geogr. (ha) NUTS wództwo 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 gorzow- Witnica, PLC Ujście Warty 14°52’49’’ 52°37’37’’ ski, Bogdaniec 1 SOO 33 017,8 PL041 lubuskie 080001 (S) E N sulęciński Krzeszyce

gorzow- Witnica, PLC Ujście Warty 14°52’49’’ 52°37’37’’ ski, Bogdaniec 2 OSO 33 017,8 PL041 lubuskie 080001 (P) E N sulęcinski Krzeszyce

Rubryka 2: SOO – specjalne obszary ochrony tworzone dla ochrony siedlisk naturalnych, siedlisk gatunków roślin i zwierząt; OSO – obszary specjalnej ochrony tworzone dla ochrony siedlisk ptaków Rubryka 4: P – obszar specjalnej ochrony ptaków, S – obszar specjalnej ochrony siedlisk

Na obszarze arkusza ochroną konserwatorską objęte zostały również trzy parki podworskie znajdujące się w miejscowościach Lubniewice, Rudna i Jarnatów. Przez obszar arkusza przebiega Europejski Dalekobieżny Szlak Pieszy E-11, łączący najpiękniejsze obszary pojezierza Lubuskiego z granicą państwa. Biegnie on ze Skwierzyny (poza arkuszem) doliną Obry przez Bledzew do Lubniewic i dalej wzdłuż jeziora Lubiąż, przez Trzebów do Ośna Lubuskiego i Słubic.

Fig. 5. Położenie arkusza Krzeszyce na tle systemów ECONET (Liro, 1998) 1 - obszary węzłowe o znaczeniu międzynarodowym: 4M - Obszar Dolnej Warty, 5 M - Obszar Międzyrzecki 2 - obszary węzłowe o znaczeniu krajowym: 2K - Obszar Barlinecki, 3K - obszar Puszczy Noteckiej 3 - korytarz ekologiczny o znaczeniu międzynarodowym: 11M – Obszar Gorzowski Warty

XII. Zabytki kultury

Na obszarze arkusza Krzeszyce liczne są zabytki architektoniczne i sakralne. Cennym zabytkiem Lubniewic jest pałac zbudowany w 1793 r. (na miejscu średniowiecznego dworu) przez rodzinę Waldów, otoczony ogrodem, przebudowany w stylu neoklasycystycznym w XIX w. oraz zamek neorenesansowy z 1909 roku z neogotycką wieżą widokową (obecnie w obu obiektach znajdują się domy wypoczynkowe). W Jarnatowie znajduje się XVII–to wieczny pałac wraz z parkiem w stylu angielskim z XVIII wieku. W Rogach zlokalizowany jest zabytkowy pałac myśliwski z początku XX wieku, nawiązującym do typu XIX-wiecznej rezydencji romantycznej z wieżą widokową. Obecnie mieści się tutaj ośrodek szkoleniowy Lubuskiego Urzędu Wojewódzkiego. Ochroną konserwatorską objęte są również parki podworskie i pałacowe w Lubniewicach, Jarnatowie i w Rudnej.

Do zabytków sztuki sakralnej ujętych w rejestrze Konserwatora Zbytków należą: ko- ściół filialny p.w. Chrystusa Króla w Przemysławiu z 1786 r., w którym zachował się baroko- wy dzwon z 1788 r., kościół p.w. NMP w Studzionce, szachulcowy kościół parafialny p.w. św. Stanisława Kostki w Kołczynie (XVIII w.) wraz z drewnianą dzwonnicą, kościół p.w. Wniebowzięcia NMP w Krasnołęgu z 1739 r. z dzwonem z 1793 r., kościół p.w. Wszystkich Świętych w Rudnicy z 1799 oraz kościół p.w. Wszystkich Świętych z 1976 r. w Rudnej. W Lubniewicach znajduje się gotycki kościół p.w. Matki Bożej Różańcowej (XV w.), z wol- nostojącą wieżą z końca XIX w. W Jarnatowie, znajduje się kościół z 1710 roku, w którym zachowały się ławki kolatorskie z herbami fundatorów. Ponadto w Miechowie znajduje się neogotycki kościół p.w. Jan Chrzciciela w Miechowie z 1864 r. Ochroną konserwatorską objęte zostały również cmentarze: ewangelicki (z przełomu XIX/XX w.) w Świerkocinie oraz katolicki założony w 1770 r. w Jarnatowie. Na obszarze arkusza Krzeszyce znajdują liczne są stanowiska archeologiczne będące śladami osadnictwa i kultur różnych okresów. Duże ich skupienie występuje w dolinie Warty, gdzie zarejestrowano ślady osad i cmentarzysk. W znaleziskach w okolicach Kiełpina, Mie- chowa zarejestrowano ślady osadnictwa kultury łużyckiej, wpływów rzymskich oraz późnego średniowiecza. W stanowiskach archeologicznych zlokalizowanych na zachód od Lubniewic stwierdzono ślady istnienie osadnictwa od okresu mezolitu po czasy nowożytne. Najciekawszą miejscowością w obrębie arkusza są Lubniewice położone nad jeziorami Lubiąż i Krajnik. Pierwsze wzmianki na temat miasteczka pochodzą z roku 1287. Początki istnienia dzisiejszych Lubniewic sięgają odległych, wczesnośredniowiecznych czasów kształ- towania się osadnictwa słowiańskiego i są związane z powstaniem zamku warownego obok,którego powstała osada. Bardzo burzliwa jest historia miasta. W XV w. Lubniewice zostały zniszczone przez wojska husyckie, na początku XVII w. miasto zostało doszczętnie zniszczone przez pożar, a w II połowie XVII w. osiedlili się tutaj arianie. Dziś Lubniewice są jedną z najbardziej znanych miejscowości letniskowych północno–zachodniej części kraju. To jedna z najprężniej rozwijających się miejscowości letniskowych oferująca doskonale przygo- towaną bazę turystyczną: liczne domy wypoczynkowe, pola namiotowe oraz szereg różnych możliwości spędzenia wolnego czasu (ośrodek jeździecki, przystań żeglarska oraz kąpieliska).

XIII. Podsumowanie

Obszar arkusza Krzeszyce charakteryzuje się wyraźną dwudzielnością krajobrazu. W części północnej dominują łąki i gleby, w przewadze niezbyt wysokich klas bonitacyjnych

oraz pastwiska. Rozwinięta jest tutaj na szeroką skalę hodowla drobiu i bydła. W środkowej i południowej części arkusza, na rozległych piaszczystych tarasach opadających ku Warcie, dominują lasy. Stanowią one część kompleksu Puszczy Lubuskiej, ciągnącej się od okolic Rzepina do Skwierzyny, gdzie łączy się z Puszczą Nadnotecką. Walory przyrodnicze omawianego obszaru objęte są ochroną. W granicach arkusza położony jest fragment Parku Naro- dowego Ujścia Warty, Parku Krajobrazowego Ujścia Warty oraz trzy Obszary Chronionego Krajobrazu „5 -Gorzowsko–Krzeszycka Dolina Warty”, „9 – Pojezierze Pojezierze Lubnie- wicko–Sulęcińskie” i „10 - Dolina Postomii”, użytek ekologiczny oraz pojedyncze pomniki ochrony przyrody. Znaczna część obszaru położona jest w granicach Europejskiej Sieci Natu- ra 2000. Gospodarka w tym rejonie i jego północnych obrzeży, związana jest z obsługą lasu, głównie poprzez pozyskiwanie drewna i runa leśnego. Ponadto, walory przyrodnicze tego rejonu stwarzają duże możliwości rozwoju turystyki, w szczególności agroturystyki. Brak przemysłu sprawia, że na obszarze tym panują też doskonałe warunki dla rozwoju rolnictwa ekologicznego. Na omawianym terenie znajduje się pięć udokumentowanych złóż kopalin: cztery złoża kruszywa naturalnego oraz jedno złoże ropy naftowej. Aktualnie prowadzona jest tylko eksploatacja złoża ropy naftowej „Jeniniec”, ponadto okresowo prowadzi się wydobycie ze złoża kruszywa naturalnego „ Deszno-Łagodzin pole Krasowiec”. Perspektywy surowcowe są niewielkie i ograniczają się do kruszyw naturalnych. Wykorzystanie surowców mineralnych omawianego rejonu powinno uwzględniać ograniczenia wynikające z istniejących form ochrony przyrody tego obszaru oraz dominującej funkcji lasów. Środkowa i północna część obszaru arkusza, położone były w granicach Głównego Zbiornika Wód Podziemnych nr 137-Pradolina Toruń-Eberswalde (Warty), który decyzją Komisji Dokumentacji Hydrogeologicznych został zniesiony do rangi lokalnego zbiornika wód podziemnych. Badania monitoringowe wód powierzchniowych, którymi objęto rzekę Wartę wskazują na niezadowalający stan wód (IV klasa czystości). Monitoring jezior: Lubiąż (Lubniewice), Lubniewsko i Krajnik wykazał, że wody występujące w jeziorze Lubiąż odpowiadają klasie II (dobrej jakości), natomiast w przypadku jezior: Lubniewsko i Krajnik, klasie III (zadawalają- cej jakości). W granicach arkusza Krzeszyce preferowane obszary lokalizacji składowisk odpadów zajmują mniej niż 5% powierzchni i grupują się w południowo-zachodniej i południowo-

wschodniej jego części. Ze względu na właściwości naturalnej warstwy izolacyjnej, którą sta- nowią głównie: gliny zwałowe piaszczyste, miejscami przechodzące w piaski gliniaste, wyznaczono jedynie potencjalne obszary odpowiednie do składowania odpadów obojętnych, o zmiennych właściwościach izolacyjnych podłoża. Wydzielone preferowane obszary lokalizacji składowisk położone w południowo-wschodniej części arkusza posiadają ograniczenia warunkowe związane z ochroną przyrody. Lokalizację składowisk muszą poprzedzić szczegółowe badania geologiczno-inży- nierskie i hydrogeologiczne, ze względu na niedostateczne rozpoznanie utworów budujących warstwę izolacyjną. Za korzystne dla budownictwa uznano rejony występowania glin zwałowych zlodowacenia Wisły, na obszarze wzgórz morenowych w południowej części arkusza, w rejonie miej- scowości: Trzebów, Jarnatów, Miechów i Trzcińce. Niekorzystne warunki budowlane wystę- pują na obszarach pociętych gęstą siecią cieków powierzchniowych (rejon Przemysława, Pi- skorza i Dębokierza) oraz w dolinie rzeki Warty, ze względu na płytkie występowanie zwier- ciadła wód podziemnych oraz na położenie w strefie zasięgu wód powodziowych. Bliskie położenie przy granicy polsko–niemieckiej, naturalne bogactwo przyrodnicze tego rejonu, stwarzają możliwości dalszego rozwoju tego regionu, zwłaszcza różnych form turystyki (pieszej, agroturystyki, gospodarstw ekologicznych), a także handlu.

XIV. Literatura.

BURDZY M., KUŚ A., 2002 - Dokumentacja geologiczna złoża ropy naftowej „Jeniniec”. Dodatek nr 1. Centr. Arch. Geolog. Państw. Inst. Geolog., Warszawa. BURDZY M., KUŚ A., 2001 - Dokumentacja geologiczna złoża ropy naftowej „Jeniniec”. Dodatek nr 1. Centr. Arch. Geolog. Państw. Inst. Geolog., Warszawa.

CHRUSZCZ M., 1987 – Dokumentacja geologiczna w kat. C1 z rozpoznaniem jakości w kat. B na złożu kruszywa natur4alnego „Deszczno-Łagodzin – pole Krasowiec”. Przeds. Geol., Wrocław. CZEKAŃSKI E., LIBERSKA H., MICHALUS L., 1989 – Dokumentacja geologiczna złoża ropy naftowej „Jeniniec”. Centr. Arch. Geolog. Państw. Inst. Geolog., Warszawa. DADLEZ R., 1979 - Tektonika kompleksu cechsztyńsko-mezozoicznego, w: Budowa geologiczna niecki szczecińskiej i bloku Gorzowa (red. Jaskowiak - Schoeneichowa M.). Prace IG T. XCVI. Warszawa

DŻENGARA F, PIOTROWIAK B., 1982 - Dokumentacja geologiczna w kat. C1+B złoża kruszywa naturalnego „Stężyca”. Przes. Geol., Wrocław. DŻENGARA F., 1988 – Dodatek nr 1 do Dokumentacji geologicznej złoża kruszywa natural-

nego „Deszczno-Łagodzin” w kat. C2. Centr. Arch. Geolog. Państw. Inst. Geolog., Warszawa. ILNICKI P., 2002 - Torfowiska i torf. Wzd. Akademii Rolniczej. Poznań. INSTRUKCJA opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000, 2005 – Państw. Inst. Geol., Warszawa. KINAS R., 1998 - Dodatek nr 1 do Dokumentacji geologicznej złoża kruszywa naturalnego

„STĘŻYCA” w kategorii C1+B. Arch. Geolog. Lubuskiego Urzędu Marszałkowskie- go. Gorzów Wielkopolski. KLECZKOWSKI A. S. (red), 1990 - Mapa obszarów Głównych Zbiorników Wód Podziem- nych (GZWP) w Polsce wymagających szczególnej ochrony w skali 1:500 000. AGH., Kraków. KONDRACKI J., 2000 – Geografia regionalna Polski. Wyd. Nauk. PWN. Warszawa. KOZŁOWSKI S, 1978 – Surowce mineralne Ziemi Lubuskiej. Wyd. Geol., Warszawa. KOZULA R., 2000 – Dodatek nr 2 do Dokumentacji geologicznej złoża kruszywa naturalne-

go „Deszczno-Łagodzin” w kat. C2. Centr. Arch. Geolog. Państw. Inst. Geolog., Warszawa. KUKLA J., TURCZYN A., 1977 - Sprawozdanie z prac geologiczno poszukiwawczych złoża kruszywa naturalnego w obrębie byłego powiatu Sulęcin. Przeds. Geol., Wrocław. LIRO A., 1998 – Strategia wdrażania Krajowej Sieci Ekologicznej, ECONET-Polska. Wyd. Fundacji IUCN-Poland, Warszawa. LIS J., PASIECZNA A., 1995 – Atlas geochemiczny Polski 1:2 500 000. Państw. Inst. Geol. Warszawa. LISTKOWSKI W., 1968 – Sprawozdanie z prac poszukiwawczo-rozpoznawczych za złożami węgla brunatnego w rejonie Gorzowa Wielkopolskiego – województwo zielonogór- skie i szczecińskie. Centr. Arch. Geolog. Państw. Inst. Geolog., Warszawa. LORENC H., [red.] 2005 – Atlas Klimatu Polski – Instytut Meteorologii i Gospodarki Wod- nej. Warszawa

ŁOZOWSKA A., WRÓBEL I., 1998 - Dokumentacja geologiczna w kat. C1 uproszczona zło- ża kruszywa naturalnego „Deszczno-Łagodzin pole Dzierżów-Koszęcin”, Pracownia Bad.-Proj. „AQUAGEO”, Racula.

MARKS L., BER A., GOGOŁEK W., PIOTROWSKA K., [red], 2006 - Mapa geologiczna Polski 1:500 000. Państw. Inst. Geol., Warszawa. MULTAN M., 2004 – Objaśnienia do Szczegółowej Mapy Geologicznej Polski w skali 1 : 50 000 arkusz Krzeszyce (426). PIG. Warszawa MULTAN M., 2003 – Szczegółowa Mapa Geologiczna Polski w skali 1 : 50 000 arkusz Krze- szyce (426). PIG. Warszawa NAWROCKA D., BUCZKOWSKI P., KINAS R., 2005 - Dodatek nr 2 do Dokumentacji geo-

logicznej złoża kruszywa naturalnego „Stężyca” w kat. C1 w miejscowości: Płonica, Koszęcin, Dzierżów, Pradocin, Krasowiec. Centr. Arch. Geolog. Państw. Inst. Geo- log., Warszawa. OSTRZYŻEK S., DEMBEK W., 1997 – Zlokalizowanie i charakterystyka złóż torfowych w Polsce spełniających kryteria potencjalnej bazy zasobowej z ustaleniem i uwzględ- nieniem wymogów związanych z ochroną ora kształtowaniem środowiska. IMiUZ. Falenty. PACZYŃSKI B., [red.], 1995 - Atlas hydrogeologiczny Polski w skali 1 : 500 000. Część II. Zasoby, jakość i ochrona zwykłych wód podziemnych. PIG Warszawa. PRZENIOSŁO S. [red], 2005 – Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce (wg stanu na 31. XII. 2004 r.). Państw. Inst. Geol., Warszawa. RAZOWSKA – JAWOREK L., CUDAK J., 2004a – Mapa hydrogeologiczna Polski w skali 1 : 50 000 arkusz Krzeszyce. PIG. Warszawa RAZOWSKA – JAWOREK L., CUDAK J., 2004b – Objaśnienia do mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1 : 50 000 arkusz Krzeszyce. PIG. Warszawa ROZPORZĄDZENIE Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi. Dziennik Ustaw Nr 165 z dnia 4 paź- dziernika 2002 r., poz. 1359. SKIBA S., 1986 – Karta rejestracyjna złoża kruszywa naturalnego „Krzeszyce”. Tow. Wolnej Wszechnicy Polskiej. Gorzów Wielkopolski. Arch. Geolog. Lubuskiego Urzędu Mar- szałkowskiego. Gorzów Wielkopolski. SIWIEC K., 1978 - Uproszczona inwentaryzacja surowców mineralnych nie podlegających prawu górniczemu gminy Krzeszyce. Polskie Tow. Przyjaciół Nauk o Ziemi, Oddz. Ziemi Lubuskiej, Zielona Góra.

STAN SRODOWISKA w województwie lubuskim w 2004. Biblioteka Monitoringu Środowi- ska Zielona Góra - Gorzów Wielkopolski, 2005 r. Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze.

SZAPLIŃSKI A., 1980 - Dokumentacja geologiczna w kat. C2 złoża kruszywa naturalnego „Deszczno-Łagodzin”, Przeds. Geol., Wrocław. SZELOCH W., ZWOLAK R., 1978 – Uproszczona inwentaryzacja surowców mineralnych gminy Lubniewice, których wydobycie nie podlega prawu górniczemu. Polskie Tow. Przyj. Nauk o Ziemi, Oddz. Ziemi Lubuskiej, Zielona Góra. TURCZYN A., FONAŁ K., 1972 - Sprawozdanie z prac geologiczno poszukiwawczych złoża kruszywa naturalnego na terenie powiatu Sulęcin. Przeds. Geol., Wrocław. WOLIŃSKI W., 2000 – Mapa geologiczno-gospodarcza Polski w skali 1:50 000, arkusz Krzeszyce. Centr. Arch. Geolog. Państw. Inst. Geolog., Warszawa. WOLNOWSKI T., i in., 1990 – Ilościowa ocena zasobów prognostycznych ropy naftowej i gazu ziemnego w górnopermskim (cechsztyńskim) kompleksie strukturalnym Pol- ski. Techn. Poszukiwań Geologicznych., z. 3-4. Warszawa. ZASADY dokumentowania złóż kopalin stałych., 1999 - Min. Środ., Warszawa. ZDUNEK T., WOJEWODA J., KOZŁOWICZ A., 1977 - Uproszczona inwentaryzacja su- rowców mineralnych nie podlegających prawu górniczemu, gmina Bogdaniec. Pol- skie Tow. Przyjaciół Nauk o Ziemi, Oddz. Ziemi Lubuskiej, Zielona Góra. ZDUNEK T., MIKUTA T., WOJEWODA J., 1978 - Uproszczona inwentaryzacja surowców mineralnych niepodlegających prawu górniczemu, gmina Deszczno. Polskie Tow. Przyjaciół Nauk o Ziemi, Oddz. Ziemi Lubuskiej, Zielona Góra. ZDUNEK T., WOJEWODA J., 1979 - Uproszczona inwentaryzacja surowców mineralnych niepodlegających prawu górniczemu, gmina Witnica. Polskie Tow. Przyjaciół Nauk o Ziemi, Oddz. Ziemi Lubuskiej, Zielona Góra.