Gaziantep İli Sınırları İçindeki Fırat Ve Asi Havzası Akarsuları Balık Faunası

Biyoloji Bilimleri Araştırma Dergisi 4 (2): 29-34, 2011 ISSN: 1308-3961, E-ISSN: 1308-0261, www.nobel.gen.tr

Gaziantep İli Sınırları İçindeki Fırat ve Asi Havzası Akarsuları Balık Faunası

Sevil BİRECİKLİGİL Erdoğan ÇİÇEK Nevşehir Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, NEVŞEHİR

*Sorumlu Yazar Geliş Tarihi : 03 Mayıs 2011 [email protected] Kabul Tarihi : 05 Temmuz 2011 Özet Bu çalışma Ocak-Aralık 2008 tarihleri arasında Gaziantep ili tatlı su balık faunasını belirlemek amacıyla yapılmıştır. Gaziantep ili sınırları içerisinde, Fırat ve Asi nehir havzası ile bağlantısı bulunan tatlı sulardan elde edilen balık örneklerinin sistematik açıdan incelenmesi sonucunda 9 familyaya ait 36 tür tespit edilmiştir. Elde edilen tür sayısı dikkate alındığında Gaziantep ilinin tatlı su balık faunası bakımından zengin olduğu iddia edilebilir. Bu zenginliğin il sınırları içerisindeki akarsuların iki farklı su havzasının (Fırat ve Asi havzaları) etkisi altında olmasından kaynaklandığı iddia edilebilir. Anahtar Kelimeler: Gaziantep, tatlı su balıkları, Fırat Havzası, Asi Havzası

Freshwater Fish Fauna of the Rivers Flow to Euphrates and Orontes Rivers in Gaziantep

Abstract This study was carried out from January to December 2008 in order to determine the freshwater fish fauna of Gaziantep. A total of 36 fish species were determined belonging to 9 families in Gaziantep water bodies linked with Euphrates and Orontis rivers basins. As a result, it can be claim Gaziantep has a rich species diversity for the freshwater fish fauna. Reason of rich species diversity can be explain by Gaziantep freshwater affected by both Orontes and river basin. Keywords: Gaziantep, fresh water fishes, River GIRIŞ belirlemeye yönelik olarak da yapılmıştır. Belli bir il/bölge veya coğrafyadaki balıkların dağılımı ile ilgili çalışmalar ise oldukça Tatlı sular biyolojik ve ekolojik yönden büyük öneme sahip sınırlıdır [8,28-30]. olan doğal kaynaklardır. Bu doğal kaynaklardaki biyolojik Kuru [31], Türkiye İç Su Balıklarının Son Sistematik çeşitliliğin korunması ve devamlılığının sağlanması açısından Durumu adlı çalışmasında, bugüne kadar Türkiye iç sularında bu ortamlarda yaşayan canlı türlerinin tespit edilmesi büyük 26 familyaya ait 236 tür ve alt türün yaşadığını bildirmektedir. önem taşımaktadır [1]. Ancak son yayınlanan yeni kayıt bildirimleri ile bu sayı artmaya Batılı ülkelerde bu yöndeki çalışmaların geçmişi çok devam etmektedir [15,16,18,32-34] eskilere dayanırken, Türkiye’de tatlı su balıkları ile ilgili Bu çalışma ile daha önce çalışılmamış olan Gaziantep ili ilk kayıt Abbolt [2] tarafından verilmiştir [3]. Takip eden akarsuları balık faunasının belirlenmesi amaçlanmıştır. yıllarda verilen kayıtlarının tamamı Türkiye’yi ziyaret eden yabancı araştırıcıların toplayıp götürdükleri müze örneklerine MATERYAL VE METOT dayanmaktadır. 1940’lı yıllardan itibaren Türk bilim insanlarınca da bu tür çalışmalar yapılmaya başlanmıştır [4-10]. Gaziantep ili Güneydoğu Anadolu Bölgesi içerisinde, 36° Ancak Türkiye’den yeni tür veya ilk tür kayıtları, son yıllarda 28’ ve 38° 01’ doğu boylamları ve 36° 38’ ve 37° 32’ kuzey enlem dahi, çoğu kez yabancı bilim adamları tarafından yapılıyor dereceleri arasında yer almakta olup; ilin büyük bir kısmında olması da dikkat çekici bir durumdur [11-18]. Bu durumun yarı kurak Akdeniz iklimi hakimken, Islahiye ve Nurdağı böyle devam etmesinin en büyük sebebi, sahip olduğumuz su ilçelerinde ise az yağışlı Akdeniz iklimi hüküm sürmektedir. kaynakları ile ilgili detaylı ve tarama şeklinde çalışmaların Ancak Gaziantep ili İç ve Doğu Anadolu’dan sarkan soğuk hava yetersizliği gösterilebilir. akımlarının etkisine de maruz kalabilmektedir [35]. Son yıllarda çok sayıda üniversite, enstitü ve araştırma Örnekleme çalışmaları Temmuz-Aralık 2008 tarihleri kurumuna mensup araştırıcılar tarafından balıklar ile ilgili arasında, Gaziantep ili sınırları içerisinde yer alan akarsularda çalışmalar yürütülmüş ve yürütülmeye devam etmektedir. yürütülmüştür. Ancak, örnekleme imkanlarının el vermemesi Bu çalışmalar belli bir türün biyo-ekolojik özellikleri, nedeniyle, Şanlıurfa-Gaziantep il sınırları arasında yer alan popülasyon dinamiği parametreleri vb konularda olabildiği Türkiye’nin en büyük akarsuyu olan Fırat Nehri çalışma dışı gibi, belli bir akarsu/akarsu havzası [19-27] balık faunasını tutulmuştur. Gaziantep ilinin başlıca akarsuları olan Karasu 30 S. Birecikligil ve E. Çiçek / Bibad, 4 (2): 29-34,, 2011

Deresi (Araban), Merzimen Deresi (Yavuzeli), Nizip Çayı Laboratuarda saklanan örneklerin tür tayinlerinin yapılması (Nizip), Afrin Çayı (Şahinbey-Nurdağı) ve Karaçay Deresi amacıyla örnekler plastik küvetler içerisine alındıktan sonra, (Islahiye) ile söz konusu derelere dökülen küçük akarsu 1 saat süre ile yavaş akışlı su altında bekletilmiştir. Balıkların kollarında yürütülmüştür. Örnekleme istasyonlarına ait GPS tür tayinlerinin yapılması sırasında yararlanılacak olan bazı koordinatları şu şekildedir: 37o28΄06,9΄΄N/37o36΄57,2΄΄E; morfometrik ve meristik özellikler belirlenmiştir. Bunlardan 37o24΄22,5΄΄N/37o31΄49,1΄΄E; 37o22΄35,9΄΄N/37o29΄22,5΄΄E; total boy (TB), çatal boy (ÇB), standart boy (SB) 0.1cm o o o o 37 25΄78,9΄΄N/37 37΄81,7΄΄E; 36 49΄25,4΄΄N/37 33΄19,6΄΄E; hassasiyetle ölçüm tahtası ve baş uzunluğu (BU), vücut o o o o 37 24΄42,5΄΄N/37 51΄23,8΄΄E; 37 17΄71,2΄΄N/37 30΄84,7΄΄E; yüksekliği (VY), göz çapı (GÇ) 0,01 mm hassasiyetle elektronik o o o o 37 19΄27,3΄΄N/37 29΄37,2΄΄E; 37 17΄71,2΄΄N/37 30΄84,7΄΄E; kumpas kullanılarak ölçülmüş, meristik karakterler (Dorsal 37o16΄53,2΄΄N/37o31΄78,1΄΄E; 37o19΄02,1΄΄N/37o43΄34,7΄΄E; o o o o (D), pektoral (P), ventral (V), anal (A) ve kaudal (C) yüzgeç 37 17΄49,3΄΄N/37 34΄38,3΄΄E; 37 19΄53,1΄΄N/37 38΄68,7΄΄E; ışın sayıları, solungaç dikenleri sayısı, yanal çizgi pul sayısı, 37o02΄16,2΄΄N/36o52΄11,1΄΄E; 37o00΄24,8΄΄N/36o52΄40,5΄΄E; farinks dişi sıra ve sayısı ise masa tipi ışıklı büyüteç ve ihtiyaç 37o09΄02,0΄΄N/37o42΄01,8΄΄E; 37o07΄12,6΄΄N/37o44΄29,3΄΄E; duyulduğunda stereo mikroskoptan yararlanılarak sayılmıştır. 37o04΄24,5΄΄N/37o45΄24,6΄΄E; 36o57΄29,3΄΄N/37o53΄47,3΄΄E; 37o05΄46,1΄΄N/37o10΄32,2΄΄E; 36o59΄28,8΄΄N/36o33΄28,3΄΄E; Bazı türlerde bu yüzgeçlere ilaveten kuyruk yüzgecindeki ışın 36o54΄21,5΄΄N/36o44΄44,3΄΄E; 36o56΄30,0΄΄N/36o39΄13,0΄΄E; sayıları da belirlenmiştir. Yüzgeçlerdeki sert ışın sayıları roma 36o51΄20,0΄΄N/36o41΄14,2΄΄E; 36o52΄56,3΄΄N/36o42΄34,6΄΄E; rakamı ile gösterilmiştir. 37o38΄02,7΄΄N/36o52΄60,8΄΄E; 37o38΄02,7΄΄N/36o52΄60,8΄΄E. Tür tayinleri morfometrik ve meristik özellikleri göz Örnekleme çalışmalarında, başta elektroşoker (SAMUS 725MP) önünde bulundurularak tayin anahtarları kullanılarak yapılmıştır olmak üzere, serpme (6 kg kurşunlu) ve ığrıp (tül örtü torbalı) [3,9,10,36-38]. Ancak söz konusu tayin anahtarları ile sonuca gibi av araçları kullanılmıştır. Avlanan balıklar bekletilmeden, ulaşılamadığı durumlarda daha önce tür tanımlamalarının içerisinde % 4 lük formaldehit bulunan 5 lt’lik plastik bidonlar yapıldığı yayınlardan yararlanılmıştır [32,39-43]. Türlere ait içerisine konularak tespit edilmiş ve laboratuar çalışmaları sinonimlerle ilgili bilgiler ise Eschmeyer [44]’den alınmıştır. yapılıncaya kadar bu bidonlar içerisinde saklanmıştır. Çizelge 1. Elde edilen türlere ilişkin bazı metrik özelliklerin birbirlerine göre oranları (±: standart sapmayı ve parantez içindeki değerler değişim aralığını göstermektedir) Türler n TB/BU ÇB/BU SB/BU BU/VY BU/GÇ

Acanthobrama marmid 2 4,51±0,04 (4,48-4,54) 4,01±0,06 (3,97-4,06) 3,71±0,06 (3,66-3,76) 1,07±0,12 (0,98-1,15) 3,73±0,55 (3,34-4,13)

Alburnoides bipunctatus 2 4,55±0,21 (4,39-4,70) 4,03±0,07 (3,98-4,08) 3,58±0,01 (3,57-3,59) 1,09±0,04 (1,05-1,12) 2,90±0,23 (2,73-3,06)

Alburnus caeruleus 16 4,58±0,14 (4,38-5,13) 4,11±0,11 (3,95-4,58) 3,72±0,18 (3,45-4,14) 1,04±0,05 (0,97-1,22) 2,73±0,23 (2,40-3,07)

Alburnus qalilus 29 4,57±0,50 (4,21-5,18) 4,32±0,50 (3,91-4,68) 3,82±0,33 (3,47-4,18) 1,24±0,03 (1,02-1,34) 3,46±0,96 (2,78-4,14)

Alburnus mossulensis 6 5,34±0,16 (4,95-5,46) 4,83±0,13 (4,46-4,93) 4,43±0,09 (4,06-4,50) 1,14±0,24 (0,96-1,55) 3,23±0,80 (2,66-3,81)

Alburnus adanensis 30 4,96±0,08 (4,65-5,28) 4,42±0,04 (4,18-4,67) 4,11±0,02 (3,86-4,37) 1,23±0,08 (1,07-1,38) 3,19±0,65 (2,72-3,65)

Alburnus sellal 16 4,78±0,33 (4,55-5,26) 4,41±0,11 (4,18-4,70) 3,96±0,20 (3,81-4,31) 1,10±0,12 (0,88-1,20) 2,73±0,46 (2,40-3,06)

Barbus lacerta 6 4,36±0,08 (4,25-4,69) 4,14±0,08 (3,98-4,38) 3,76±0,03 (3,60-4,01) 1,36±0,01 (1,22-1,38) 5,29±1,39 (4,30-6,27)

Barbus rajanorum 5 4,35±0.29 (4.14-4.79) 3,83±0.19 (3.70-4.22) 3,53±0.21 (3.38-3.82) 1,12±0.07 (1.05-1.18) 3,90±1.31 (2.97-4.83)

Capoeta barroisi 23 5,02±0.24 (4.35-5.78) 4,67±0.12 (4.19-4.99) 4,23±0.11 (3.80-4.55) 0,93±0.13 (0.80-1.07) 2,95±0.68 (2.47-4.64)

Capoeta damascina 43 5,67±0.25 (4.68-5.85) 4,65±0.97 (4.29-5.04) 4,30±0.44 (3.89-4.64) 1,07±0.36 (0.87-1.27) 4,06±0.28 (3.26-5.75)

Carasobarbus luteus 11 4,36±0.26 (3.85-4.80) 3,94±0.20 (3.53-4.37) 3,61±0.16 (3.08-4.04) 0,98±0.16 (0.82-1.16) 3,54±0.87 (2.92-4.17)

Cyprinion macrostomum 26 5,05±0.13 (4.68-5.55) 4,45±0.35 (4.18-4.99) 3,84±0.56 (3.44-4.47) 0,87±0.06 (0.73-0.93) 3,96±0.69 (3.33-4.61)

Cyprinus carpio 2 3,82±0.18 (3.69-3.94) 3,50±0.16 (3.38-3.62) 3,15±0.17 (3.02-3.27) 0,76±0.07 (0.71-0.81) 5,61±0.32 (5.37-5.84)

Garra rufa 9 6,02±0.17 (5.07-6.16) 5,12±0.01 (4.97-5.29) 4,72±0.15 (4.51-4.88) 1,04±0.09 (0.98-1.11) 4,15±0.07 (3.26-4.83)

Garra variabilis 10 6,22±0.65 (4.68-6.69) 5,13±0.39 (4.58-5.41) 4,64±0.34 (4.21-4.89) 1,02±0.14 (0.92-1.12) 3,58±0.67 (2.86-4.84)

Pseudophoxinus kervillei 2 4,20±0.01 (4.19-4.21) 3,92±0.11 (3.84-4.00) 3,58±0.02 (3.56-3.60) 1,12±0.05 (1.08-1.16) 3,18±0.09 (3.12-3.25)

Squalius cephalus 31 4,43±0.24 (4.04-4.61) 3,94±0.08 (3.69-4.14) 3,50±0.14 (3.40-3.71) 1,36±0.17 (1.23-1.48) 4,18±0.23 (3.27-5.18)

Nemacheilus argyrogramma 30 5,45±0.34 (5.05-5.77) 5,11±0.40 (4.75-5.45) 4,48±0.44 (4.02-4.96) 1,43±0.17 (1.10-1.55) 4,38±0.96 (3.70-5.07)

Paracobitis tigris 30 5,17±0.53 (4.74-5.76) 4,99±0.50 (4.58-5.52) 4,43±0.36 (3.91-4.89) 1,34±0.08 (1.10-1.84) 6,07±1.62 (4.92-7.22)

Nemacheilus hamwii 20 5,10±0.44 (4.72-5.50) 4,75±0.43 (4.39-5.10) 4,26±0.46 (3.93-4.59) 1,74±0.13 (1.46-1.99) 4,97±0.96 (4.28-5.65)

Barbatula euphratica 20 4,89±0.20 (4.66-5.90) 4,70±0.17 (4.40-5.50) 4,10±0.03 (3.88-4.81) 1,53±0.07 (1.28-1.84) 5,34±1.56 (4.23-6.44)

Schistura ceyhanensis 30 5,70±0.46 (4.80-6.03) 5,40±0.46 (4.64-5.82) 4,79±0.46 (4.00-5.12) 1,37±0.14 (1.14-1.65) 5,79±1.90 (4.44-7.14)

Schistura namiri 5 5,12±0.15 (5.01-5.36) 4,99±0.14 (4.89-5.23) 4,41±0.13 (4.32-4.55) 1,21±0.05 (1.11-1.21) 6,23±0.77 (5.69-6.78)

Atherina boyeri 2 5,96±0.07 (5.91-6.02) 5,56±0.10 (5.50-5.64) 5,13±0.19 (4.99-5.26) 1,48±0.07 (1.43-1.53) 2,90±0.06 (2.85-2.95)

Aphanius chantrei 2 4,17±0.16 (4.05-4.28) - 3,58±0.22 (3.42-3.73) 1,06±0.05 (1.02-1.10) 3,41±0.05 (3.37-3.44)

Gambusia holbrooki 30 4,74±0.46 (4.25-5.64) - 3,94±0.31 (3.57-4.65) 1,15±0.07 (1.06-1.73) 3,14±0.87 (2.52-3.75)

Mastacembelus mastacembelus 31 6,00±0.17 (5.51-7.20) - 5,72±0.24 (5.24-6.97) 1,79±0.37 (1.32-2.85) 9,86±4.00 (7.02-12.69) S. Birecikligil ve E. Çiçek / Bibad, 4 (2): 29-34,, 2011 31

BULGULAR Capoeta barroisi (Lortet, 1894) Diagnostik özellikleri: D: IV 8-9, A: III 6-7, P: I 11-16, V: I 7-8, Çalışma süresince 9 familyaya ait 36 tür elde edilmiştir. L. lat.: 67-89 (74), Farinks dişleri: 2.3.4-4.3.2 Elde edilen türlerin sistematik sıralaması Nelson [45] takip Capoeta damascina (Valenciennes, 1842) edilerek aşağıdaki şekilde yapılmıştır. Elde edilen türlere ilişkin Diagnostik özellikleri: D: IV 10-11, A: III 6, P: I 16-20, V: I belirlenmiş olan diagnostik özelliklerin sayısı veya değişim 8-10, L. lat.: 77-90 (84), Farinks dişleri: 2.3.4-4.3.2 aralığı verilmiş ve ortalama değer ise parantez içinde yazılmıştır Capoeta trutta (Heckel, 1843) (Çizelge 1). Diagnostik özellikleri: D: III 9, A: III 6 , P: I 13, V: I 7, L. lat.: REGNUM : Animalia 73, Farinks dişleri: 2.3.4-4.3.2 PHYLUM : Chordata Carasobarbus luteus (Heckel, 1843) SUBPHYLUM : Vertebrata (Craniata) Diagnostik özellikleri: D: IV 11, A: III 6-7, P: I 14-17, V: I 7-9, SUPERCLASSIS : Gnathostomata L. lat.: 26-28 (27), Farinks dişleri: 2.3.5-5.3.2 CLASSIS : Actinopterygii Chondrostoma kinzelbachi Krupp, 1985 SUBCLASSIS : Neopterygii Diagnostik özellikleri: D: III 9, A: III 11, P: I 15, V: I 9, L. lat.: DIVISION : Teleostei 70, Farinks dişleri: 7-7 SUBDIVISION : Elopomorpha Cyprinion macrostomum Heckel, 1843 ORDER: Anguilliformes Diagnostik özellikleri: D: IV 13-16, A: III-IV 7-8, P: I 12-14, V: SUBORDER: Anguilloidei I 7-8, L. lat.: 41-43 (42), Farinks dişleri: 2.3.4-4.3.2 FAMILY: Anguillidae Cyprinus carpio Linnaeus, 1758 Anguilla anguilla (Linnaeus, 1758) Diagnostik özellikleri: D: III 18-19, A: II-III 5, P: I 17-18, V: I Diagnostik özellikleri: D: 253, A: 195, P: 19, C: 10. 9, L. lat.: 37, Farinks dişleri: 1.1.3-3.1.1 SUBDIVISION: Euteleostei Garra rufa (Heckel, 1843) SUPERORDER: Ostariophysi Diagnostik özellikler: D : III-IV 7-9, A: III 5-6, P: I 11-13, V: I ORDER: Cypriniformes 7-8, L. lat.: 34-38 (36), Farinks dişleri: 2.4.5-5.4.2 FAMILY: Cyprinidae Garra variabilis (Heckel, 1843) Acanthobrama marmid Heckel, 1843 Diagnostik özellikleri: D: II-III 7-8, A: II-III 4-6, P: I 10-14, V:I Diagnostik özellikleri: D: III 9, A: III 14-15, P: I 15-16, V: 1 7-8, L. lat.: 36-43 (38), Farinks dişleri: 2.4.5-5.4.2 7-8, L. lat: 64-67(65), Farinks Dişleri: 5-5 Pseudophoxinus kervillei (Pellegrin, 1911) Alburnoides bipunctatus (Bloch, 1782) Diagnostik özellikleri: D: II 8, A: II 6, P: I 12-13, V: I 6-7, Diagnostik özellikleri: D: II 8-9, A: II-III 13-15, P: I 11, V: I 7-8, Farinks dişleri: 5-4 L. lat.: 48-54, Farinks dişleri: 2.5-5.2 Squalius cephalus (Linnaeus, 1758) Alburnus caeruleus Heckel, 1843 Diagnostik özellikleri: D: III 8-9, A: III 8-9, P: I 11-17, V: II 8, Diagnostik özellikleri: D: II-III 8-9, A: III 16-17, P: I 10-13, V: L. lat.: 41-47 (43), Farinks dişleri: 2.5-5.2 I 6-8, L. lat.: 58-69 (59), Farinks dişleri: 2.5-5.2 FAMILY: Balitoridae Alburnus qalilus Krupp, 1992 Cobitis argyrogramma Heckel 1847 Diagnostik özellikleri: D: II-III 8, A: II-III 9-11, P: I 13-14, V: Diagnostik özellikleri: D: III 9-10, A: II 5-6 , P: I 9-10, V: I 6-8, I-II 7, L. lat.: 50-53 (51), Farinks dişleri: 2.5-5.2 K: 19-22 Alburnus mossulensis Heckel, 1843 Paracobitis tigris (Heckel, 1843) Diagnostik özellikleri: D: III 9, A: II-III 11-13, P: I 13-15, V: Diagnostik özellikleri: D: II-III 8, A: II 5-6, P: I 9-10, V: I 6-7, I-II 7-9, L. lat.: 81-89 (88), Farinks dişleri: 2.5-5.2 K: 18-22 Alburnus adanensis Battalgil, 1944 Paracobiti malapterur (Valenciennes, 1846) Diagnostik özellikleri: D: II-III 8-9, A: II-III 10-13, P: I 12-15, Diagnostik özellikleri: D: II 8, A: II 5, P: I 8 , V: I 7 , K: 16 V: I 8, L. lat.: 57-63 (59), Farinks dişleri: 2.5-5.2 Nemacheilus hamwii Krupp ve Schneider, 1991 Alburnus sellal Heckel, 1843 Diagnostik özellikleri: D: II 8, A: I-II 5, P: I 9-10, V: I 6-7, K: Diagnostik özellikleri: D: III 8-9, A: III 13-16, P: I 13-14, V: I 16-19 7, L. lat.: 48-59 (58), Farinks dişleri: 2.5-5.2 Oxynoemacheilus euphratica (Banarescu ve Nalbant, Barbus grypus Heckel, 1843 1964) Diagnostik özellikleri: D:IV 9, A:III 5, P:I 13, V:I 7, L. lat.: 38, Diagnostik özellikleri: D: III 9-10, A: II 5, P: I 9-10, V: I 7 Farinks dişleri: 2.3.5-5.3.2 Schistura ceyhanensis Erk’Akan, Nalbant ve Özeren, Barbus lacerta Heckel, 1843 2007 Diagnostik özellikleri: D: III-IV 9, A: III 6, P: I 13-16, V: I 8, L. Diagnostik özellikleri: D: II-III 8-10, A: II 5-6, P: I 10-11, V: I lat.: 72-75 (73), Farinks dişleri: 2.3.4-4.3.2 6-7, K: 16-20 Barbus rajanorum Heckel, 1843 Schistura namir (Krupp ve Schneider, 1991) (Söz konusu balık Coad (2009) tarafından Barbus pectoralis Diagnostik özellikleri: D: II-III 7, A: II-III 5, P: I 10, V: I 6-7, Heckel 1843 ile Capoeta damascina (Valenciennes 1842) K:20-23 türlerinin hibriti olduğu bildirilmektedir) ORDER: Siluriformes Diagnostik özellikleri: D: IV 8-9, A: II-III 6, P: I 17, V: I 8-9, L. FAMILY: Sisoridae lat.: 55-60 (58), Farinks dişleri: 2.3.4-4.3.2 Glyptothorax armeniacus (Berg, 1918) Luciobarbus xanthopterus (Heckel, 1843) Diagnostik özellikleri: D: II 6, A: III 8, P: I 8, V: I 5 Diagnostik özellikleri: D: IV 9, A: III 6, P: I 18, V: I 8, L. lat.: SUPERORDER: Acanthopterygii 57, Farinks dişleri: 2.3.4–4.3.2 ORDER: Atheriniformes SUBORDER: Atherinoidei 32 S. Birecikligil ve E. Çiçek / Bibad, 4 (2): 29-34,, 2011

FAMILY: Atherinidae TARTIŞMA VE SONUÇ Atherina boyeri Risso, 1810 Diagnostik özellikleri: D1: VI-VII, D2: II 12-13, A: II 13-15, P: Gaziantep ili sınırları içerisinde, örneklemenin yapıldığı II 12-13, V: I 5 dönem boyunca 9 familyaya ait 36 tür tespit edilmiştir. Bu ORDER: Cyprinodontiformes türlerin dağılımlarına bakıldığında türlerin büyük bir kısmının SUBORDER: Cyprinodontoidei Fırat-Dicle Havzası balıklarından oluştuğu görülmektedir. FAMILY: Cyprinodontidae Ancak Islahiye ve Nurdağı ilçeleri sınırlarında bulunan Aphanius mento (Heckel, 1843) akarsularda Asi Havzası balıklarının baskın olarak bulundukları Diagnostik özellikleri: D: II 10, A: I 11, P: I 13, V: I 5, K: 24, tespit edilmiştir. Gaziantep ilinin su kaynakları bakımından Saq: 27 zengin olmadığı düşünüldüğünde 36 farklı türe rastlanmış Aphanius chantrei (Gaillard, 1895) olması, Gaziantep ili tatlı su balık faunası bakımından zengin Diagnostik özellikleri: D: II 9, A: I 10-11, P: I 13, V: I 7, K: olarak değerlendirilebilir. Kuru [31] Türkiye İç Sularında 26 21-23, Saq: 28-30 familyaya ait 236 türün yaşadığını bildirmektedir. Bu tarihten FAMILY: Poecilidae sonra yapılan bazı yeni tür bildirimleri de [16,18,32,33] dikkate Gambusia holbrooki Girard, 1859 alınacak olursa Türkiye’deki tatlı su balık tür sayısının 250’nin Diagnostik özellikleri: D: II 5-7, A: II 6-8, P: 10-13, V: 5, L. lat.: 28-32 (31) Çizelge 2. Akarsular itibariyle türlerin dağılımı ve örneklenen birey ORDER: Perciformes sayıları SUBORDER: Blennioidei Karasu Merzimen Karasu Nizip Afrin Türler Deresi FAMILY: Blennidae Deresi Deresi Çayı Çayı Salaria fluviatilis(Asso, 1801) (Islahiye) Diagnostik özellikleri: D: XIII, A: 17, P: 16, V: 4, K: 16 Anguilla anguilla - - - - 1 SUBORDER: Mastacembeloidei Acanthobrama marmid 27 84 - - - FAMILY: Mastacembelidae Alburnoides bipunctatus - 2 - - - Mastacembelus mastacembelus (Banks ve Solander, Alburnus caeruleus 103 25 7 - 1794) Alburnus qalilus - - - 143 176 Diagnostik özellikleri: D: XXXI-XXXIV 71-80, A: II-III 62-78, Alburnus mossulensis 2 4 - - - P: 16-20 Alburnus adanensis - - - - 168 Alburnus sellal 21 18 - - - Akarsuların Balık Faunası Barbus grypus 1 1 - - - Çizelge 2’de Gaziantep ilindeki başlıca akarsular ve Barbus lacerta 8 - - - - bu akarsuları besleyen kolları itibariyle türlerin dağılımı Barbus rajanorum* 5 - - - - gösterilmektedir. Çizelgeden de anlaşılacağı üzere, en yüksek tür sayısına 23 adet ile Merzimen Deresi’nde rastlanmıştır. Luciobarbus xanthopterus 1 - - - - Bu dereyi sırasıyla Karasu Deresi (Araban), Karasu Deresi Capoeta barroisi 13 3 2 4 46 (Islahiye), Nizip Çayı ve Afrin Çayı izlemektedir. Capoeta damascina 163 135 14 17 71 Örneklemenin yapıldığı 5 büyük akarsuyun elde edilen Capoeta trutta - 2 - - - türlerin bulunurlukları göz önünde bulundurularak, Aşamalı Carasobarbus luteus 12 7 11 - 24 Kümelenme Yöntemi’nin kullanılmasıyla oluşturulmuş olan Chondrostoma kinzelbachi - - - - 1 dendogram Şekil 1’de görülmektedir. Şekilden de görülebileceği Cyprinion macrostomum 5 21 2 - - gibi söz konusu 5 akarsu 0.3 benzerlik düzeyinde iki grup Cyprinus carpio - - 2 - - altında toplanmaktadır. Bunlardan biri Asi Nehir Havzası ile Garra rufa 114 133 12 17 35 bağlantılı olan Afrin Çayı ve Karasu Deresi (Islahiye) diğeri ise Garra variabilis 256 142 19 5 47 Fırat Nehri Havzası ile bağlantılı olan Nizip Çayı, Merzimen Pseudophoxinus kervillei - - - - 2 Çayı ve Karasu Deresi’dir (Araban). 0.5 benzerlik oranında Squalis cephalus 134 15 - - - ise sadece Merzimen ve Karasu derelerinin balık faunalarının birbirlerine benzerlik gösterdiği ortaya çıkmaktadır. Nemacheilus argyrogramma 9 126 12 7 4 Paracobitis tigris 152 117 123 5 18 Paracobitis malapterura 1 1 - - - Nemacheilus hamwii - - - - 36 Oxynoemacheilus euphratica 29 17 - - - Schistura ceyhanensis - - - 8 117 Schistura namiri - - - - 12 Glyptothorax armeniacus 2 - - - - Atherina boyeri - - - - 5 Aphanius mento 1 - - - - Aphanius chantrei - - - - 2 Gambusia holbrooki 114 - 156 - 82 Salaria fluviatilis - - - - 1 Şekil 1. Gaziantep İlindeki beş büyük akarsuyun balık faunası Mastacembelus mastacembelus 6 49 3 - - bakımından birbirleriyle olan benzerlikleri Toplam Tür Sayısı 23 19 12 8 19 S. Birecikligil ve E. Çiçek / Bibad, 4 (2): 29-34,, 2011 33

üzerine çıktığı görülmektedir. Bu rakam göz önüne alındığında Örnekleme çalışmalarının yürütüldüğü dönem boyunca, tüm Türkiye’de bulunan tür sayısının yaklaşık %15’ine akarsuları besleyen kaynakların kuruması ve/veya suyun Gaziantep ili sınırları içerisindeki akarsularda rastlanması tarımsal amaçlı olarak kullanılması gibi nedenlerle, akarsu nedeniyle Gaziantep ilinin zengin bir tür çeşitliliğine sahip yatağı boyunca akarsuyun taşıdığı su miktarında önemli olduğu öne sürülebilir. İlin tür çeşitliliği bakımından zengin değişiklikler olduğu ve hatta akarsuyun tümden kuruduğu olmasının sebebi, yukarı da değinildiği üzere, ildeki akarsuların tespit edilmiştir. Akarsuların kuruması durumunda büyük bir kısmının Fırat Havzası ve diğer bir kısmının ise Asi Havzası balık ölümlerine rastlandığı (kırımları) gözlenmiş ve yöre ile bağlantılı olmasından kaynaklandığı iddia edilebilir. Nitekim halkı tarafından da rapor edilmiştir. Özellikle örneklemenin A. qalilus, A. adanensis, S. fluviatilis, A. boyeri, A. chantrei, A. yürütüldüğü 2008 yılının son 53 yılın en düşük yağış miktarına anguilla, C. kinzelbachi, P. kervillei, N. hamwii, S. ceyhanensis sahip olduğu düşünülecek olursa, araştırmanın yürütüldüğü ve S. namiri türlerine sadece Asi Havzası ile bağlantılı alanlarda dönem için böyle bir bulguya ulaşılması şaşırtıcı değildir [48]. ve buna karşın A. marmid, A. bipunctatus, A. caeruleus, A. Örnekleme periyodunda Gaziantep ili sınırları içerisindeki mossulensis, A. sellal, B. grypus, B. lacerta, B. rajanorum, tüm akarsulara arazi çıkışları yapılmıştır. Özellikle Gaziantep B. xanthopterus, C. trutta, P. malapterura, B. euphratica, G. şehir merkezinden geçen Sacır Deresi ile Nizip ilçesi armeniacus, A. mento ve M. mastacembelus türlerine ise Fırat merkezinden geçen Nizip Çayı’nda kirlilik seviyesinin çok Havzası ile bağlantılı olan akarsularda rastlandığı belirlenmiştir. yüksek olduğu gözlenmiştir. Nitekim Nizip Çayı’nın, ilçeden Katadrom bir tür olan A. anguilla ile denizel formlar sonraki bölümlerinde ve Gaziantep ilinin sanayi atıklarının olmalarına karşın akarsulara da giriş yapabilen S. fluviatilisve A. karıştığı Sacır Deresi ve kollarındaki sularda hiçbir balığa boyeri türlerine sadece Tahtaköprü Barajı çıkışında rastlanmış rastlanmamıştır. olması, barajın söz konusu türlerin daha yukarı alanlara Bu çalışmada stok yoğunluğu tespitine yönelik bir çalışma dağılımına sınırlayıcı bir etki yaptığını ortaya koymaktadır. programı izlenmemiştir. Çizelge 2’de verilen örneklenen Bunun yanı sıra C. barroisi, C. damascina, G. rufa, N. birey değerleri birim zaman veya çabada elde edilen ürün argyrogramma ve P. tigris türlerine örnekleme çalışması değerini göstermemektedir. Ancak göreceli olarak yapılacak yürütülen tüm su kaynaklarında rastlanmıştır. değerlendirme sonucunda, ildeki tatlı su balık popülasyonlarına Tüm Fırat Nehir havzasında 39 tür balığın yaşadığı ait stok yoğunluklarının düşük düzeyde olduğu ileri sürülebilir. bildirilmektedir [37]. Bu çalışmada ise Fırat Nehir Havzası Bu durumun olası sebepleri akarsu rejimi ve kirlilik olarak ile bağlantılı olan akarsulardan 27 balık türü elde edilmiştir. gösterilebilir. Buna göre, havzada yaşadığı bildirilen balık türlerinin yaklaşık %70’ine bu çalışmada rastlanmıştır. Teşekkür Yalçın [46], Asi Nehri ve bu nehrin kollarında bulunan balık Bu çalışma TÜBİTAK tarafından desteklenmiştir. Proje No: faunası üzerine bir çalışma yapmış, bu çalışmada 10 familyaya 107 O 889. ait 30 tür saptadığını bildirmiştir. Bostancı [47] ise Asi Nehri’nden 20 türün varlığını tespit etmiştir Bu çalışmada ise, KAYNAKLAR Gaziantep ili sınırları içerisindeki Asi Nehir Havzasına dökülen akarsulardan 18 tür tespit edilmiştir. Örnekleme yapılan alanın, [1] Kence A. Bilgin CC. 1996. Türkiye Omurgalılar Tür tüm Asi Nehir Havzası dikkate alındığında, çok dar bir alan Listesi, Nurol Matbaacılık, Ankara. olduğu düşünüldüğünde, söz konusu havzada yaşayan türlerin [2] Abbolt KE. 1835. Letter Accompanying A Collection önemli bir kısmının bu çalışmada elde edildiği görülmektedir. from Trebizond and Erzeroun, Proceedings of the Tek tek türler ele alındığında ise; Türkiye için yeni kayıt Zoological Society of London, 3: 89-92. edilen S. ceyhanensis türüne çalışma sahası içerisinde bol [3] Geldiay R. Balık S. 1996. Türkiye Tatlısu Balıkları II. olarak rastlanmıştır [32]. Ayrıca ilk bulunuş yerleri Suriye Baskı), Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Yayınları, olarak bildirilen N. hamwii ve S. namiri [43], A. qalilus [42] 16, İzmir. gibi bazı türler de bu çalışmada elde edilmiştir. [4] Sözer F. 1941. Les Gobiidés De La Turquie, İstanbul M. mastacembelus türünün dağılım alanı olarak bildirilen Üniv. Fen Fak. Mec., 128-169. Fırat Nehrinden yaklaşık 60km uzaktaki akarsu kaynaklarına [5] Battalgil F. 1944a. Türkiye’de Yeni Tatlı Su Balıkları. İ.Ü. kadar çıkabildiği tespit edilmiştir. Ayrıca nadir olarak bulunan Fen Fak. Mec. 9: 126-133. G. armaniacus türüne ait 2 bireye rastlanmıştır. Daha önce A. [6] Battalgil F. 1944b. Türkiye’de Yeni ve Az Tanınmış sellal adanensis olarak adlandırılan alt tür son çalışmalarda A. Balıklar, İ.Ü. Fen Fak. Mec. 9: 299-305. adanensis adında tür olarak tescil edilmiştir. Bu çalışmada da [7] Akşıray F. 1948. Türkische Cyprinodontiden, I, II. İ.Ü. Asi Nehri havzası ile bağlantılı akarsularda söz konusu türe bol Fen Fak. Mec.13: 97-142. miktarda rastlanmıştır. [8] Kuru M. 1971. The Freshwater Fish Fauna of Eastern Elde edilen örneklerin tür tayinlerinin yapılması esnasında Anatolia, İ.Ü. Fen Fak. Mec. 137-145. eldeki kaynakların, özellikle Balitoridae ve Cyprinodontidae [9] Kuru M. 1975a. Dicle-Fırat, Kura-Aras, Van Gölü ve familyaları ile Alburnus cinsine ait türlerin belirlenmesinde Karadeniz Havzası Tatlı Sularında Yaşayan Balıkların yetersiz kaldığı sonucuna varılmıştır. Bu nedenle söz konusu (Pisces) Sistematik ve Zoocoğrafik Yönden İncelenmesi, familya ve cinslerin revizyonlarının yapılmasının gerekli olduğu Doçentlik Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum. ortaya çıkmaktadır. Ancak söz konusu sistematik kategorilere [10] Kuru M. 1975b. Doğu Anadolu Bölgesi’nin Balık ait türlere ait bireylerin morfometrik ve meristik özelliklerinin Faunası, Atatürk Üniversitesi, Fen Fakültesi Yayınları, birbirleri ile büyük benzerlik gösteriyor olmaları nedeniyle Araştırma Serisi, No 348, bu revizyonlar yapılırken moleküler sistematik tekniklerin [11] Bogustkaya NG. 1995. Leuciscus kurui, A New Cyprinid kullanılmasının gerekli olduğu düşünülmektedir. Fish from the Upper Tigris Dicle) System, Mitteilungen 34 S. Birecikligil ve E. Çiçek / Bibad, 4 (2): 29-34,, 2011

Aus Dem Hamburgischen Zoologischen Museum Und Bostan H. 2007. Afyon İli Akarsularında Yayılış Gösteren Institut, 92: 149-154. Balık Türleri Ve Dağılımları, Türk Sucul Yaşam Dergisi [12] Bogustkaya NG. 1997a. Chonrostoma beysehirense, A 5-8: 419-428. New Cyprinid Fish from Beysehir Lake, Central Turkey, [31] Kuru M. 2004. Türkiye İç Su Balıklarının Son Sistematik Ich. Exp. of Fresh., 2: 151-158. Durumu, G.Ü. Eğ. Fak. Der., 24: 1-21. [13] Bogustkaya NG. 1997b. Contribution to the Knowledge of [32] Erk’akan F. Nalbant T.T. Özeren S.C. 2007. Seven New Leuciscine Fishes of Asia Minor, Mitteilungen Aus Dem Species of Barbatula, Three New Species of Schistura Hamburgischen Zoologischen Museum Und Institut, 94: and a New Species of Seminemacheilus Ostariophysi: 161-168 Balitoridae: Nemacheilinidae) of Turkey, J of Fis. Int., 2: [14] Bogustkaya NG. Küçük F. Ünlü E. 2000. Alburnus baliki, 69-85. A New Species of Cyprinid Fish from Manavgat River [33] Erk’akan F. Özeren S.C. Nalbant T.T. 2008. Cobitis evreni System, Turkey, Ich. Exp. of Fresh, 11: 55-64. Sp. Nova-Anew Spined Loach Species Cobitidae) From [15] Bogustkaya NG. Küçük F. Atalay A. 2007. A Description The Southern Turkey, J of Fis. Int., 3: 112-114 of Three New Species of the Genus Pseudophoxinus [34] Turan D. Kottelat M. Ekmekçi F.G. 2008. Capoeta erhani, From Turkey Teleostei: Cyprinidae: Leuciscinae), A New Species of Cyprinid Fish From Ceyhan River, Zoosystematica Rossica, 15: 335-341. Turkey Teleostei: Cyprinidae), Ich. Exp. of Fresh., 19: [16] Freyhof J. Özuluğ M. 2006. Pseudophoxinus ninae, A 263-270. New Species from Central Anatolia, Turkey Teleostei: [35] Başgül Ş. 2007. Gaziantep Üniversitesi Botanik Bahçesine Cyprinidae), Ich. Exp. of Fresh, 17: 255-259. İntroduksiyonu Yapılan Sorbus L. Türlerinin Gelişim [17] Özuluğ M. Freyhof J. 2007. Rediagnosis of Four Species Özellikleri, Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep Üniversitesi. of Alburnus From Turkey And Description of Two New [36] Coad BW. 2009. Freshwater Fishes of İran, Canadian Species Teleostei: Cyprinidae), Ich. Exp. of Fresh., 18: Museum of Nature, Ottawa, Ontario, Canada,www. 233-246. briancoad.com [18] Özuluğ M. Freyhof J. 2008. Capoeta turani, A New [37] Froese R. Pauly D. 2007 (Editors). Fishbase, World Wide Species of Barbel from River Seyhan, Turkey Teleostei: Web Electronic Publication., Version 01/2009. Cyprinidae). Ich. Exp. of Fresh., 19: 289-296. [38] Kottelat M. Freyhof J. 2007. Handbook of European [19] Barlas M. Dirican S. 2004. The Fish Fauna of The Dipsiz- Freshwater Fishes, Imprimerie Du Démocrate Sa, Çine Muğla-Aydın) Stream, G.U. Journal of Science, 17: Delémont, Switzerland. 35-48. [39] Ladiges WV. 1960. Süβwasserfische Der Türkei, I. Teil.: [20] Alp A. Kara C. Büyükçapar HM. Bülbül O. 2002. Tekir Cyprinidae, Mitteilungen Aus Dem Hamburgischen ve Fırnız Çayları’nda (Kahramanmaraş) Yaşayan Balık Zoologischen Museum Und Institut, 58: 105-150. Populasyonları ve Biyolojik Özellikleri, KSÜ Araştırma [40] Krupp F. 1985. A New Species of Chondrostoma From Fonu, No, 1999/7-1/1 UBORDER: Mastacembeloidei The Orontes River Drainage Basin of Turkey And Syria [21] Balık S. Ustaoğlu M.R. Sarı HM. İlhan A. Topkara E.T. Pisces: Osteichthyes: Cyprinidae), Frankfurt Am Main, 2005. Yuvarlakçay Köyceğiz, Muğla)’ın Balık Faunası, 27-33. E.Ü. Su Ür. Der., 22: 221-223. [41] Krupp F. 1992a. A New Species of Nemacheilus Pisces: [22] Sarı H.M. Balık S. Ustaoğlu MR. İlhan A. Topkara E.T. Balitoridae) from the Van Gölü Drainage Basin in 2005. Susurluk Irmağı Havzası İçsu Balık Faunası, XIII. Eastern Turkey, Mitteilungen Aus Dem Hamburgischen Ulusal Su Ürünleri Sempozyumu, 01-04 Eylül 2005, Zoologischen Museum Und Institut, 89: 291-294. Çanakkale. [42] Krupp F. 1992b. Two New Species of Cyprinid Fishes [23] Alp A. Kara C. Büyükçapar HM. 1998. Sır Baraj Gölü’nde from the Mediterranean Coastal Drainage Basin of Syria Kahramanmaraş) Yaşayan Tatlısu Balıkları Üzerine Pisces: Osteichthyes: Cyprinidae), Frankfurt Am Main, Faunistik Bir Araştırma, II. Kızılırmak Uluslararası Fen 19-25. Bilimleri Kongresi, Bildiri Kitabı, Kırıkkale, 347-359. [43] Krupp F. Schneider W. 1991. Two New Species of [24] Yılmaz M. Gül A. Solak K. 1995. Kapulukaya Baraj Gölü Nemacheilus Bleeker, 1863 from the Orontes River Kırıkkale Balık Faunası, G.Ü. Fen Bil. Enst. Der., 33-42. Drainage Basin of Lebanon, Syria and Turkey Pisces: [25] Şaşı H. Balık S. 2003. The Determination of Freshwater Osteichthyes: Balitoridae), Frankfurt Am Main., 23-34. Fish in Topçam Dam Lake Çine-Aydın), S.D.Ü. Eğirdir [44] Eschmeyer B. 2009. Catalog of Fishes, Online Version Su Ür. Fak. Der., 46-50. Version of 29 December 2008, http://Research. [26] Dağlı M. Erdemli Ü.A. 2008. A Taxonomical Study Calacademy.Org/Research/Ichthyology/Catalog on The Fish of Sabun Suyu and Deliçay Stream Kilis, [45] Nelson JS. 1984. Fishes of The World. 2nd Edition, John Turkey), Int. J of Sci. and Tech., 19-25. Willey & Suns Inc. [27] Dağlı M. 2008. Kınacık Deresi ve Afrin Çayı’nın Balık [46] Yalçın Ş. 1997. Asi Nehri ve Bağlı Suların Balık Faunası, Faunası Kilis, Türkiye, J of Fish. Sci., 2: 632-638. IX. Ulusal Su Ürünleri Sempozyumu 17-19 Eylül, Eğirdir, [28] Tanyolaç J. Erdem Ü. Akpınar M.A. Bardakçı F. 1994. Isparta. Sivas İli İç Sularında Yaşayan Ekonomik Balık Türlerinin [47] Bostancı Z. 2006. Seyhan, Ceyhan ve Asi Nehirlerinde İncelenmesi, XII. Ulusal Biyoloji Kongresi, 6-8 Temmuz Yaşayan Balıkların Sistematik Yönden İncelenmesi, 1994, Edirne, 53-63. Yüksek Lisans Tezi, Trabzon. [29] Yılmaz F. Barlas M. Yorulmaz B. Özdemir N. 2006. A [48] Anonim. 2008. Çevre Ve Orman Bakanlığı, Devlet Taxonomical Study on the Inland Water Fishes of Muğla, Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, Kuraklık E.U. J of Fish. and Aq. Sci., 23: 27-30. Durumu, http://www.Meteor.Gov.Tr/2006/Zirai/Zirai- [30] Yeğen V. Balık S. Bilçen E. Sarı H. M. Uysal R. İlhan A. Yillikanalizler.Aspx.