Alburnus Orontis (CYPRINIFORMES:CYPRINIDAE) VE Notonecta Viridis (HEMIPTERA:NOTONECTIDAE)’İN SİVRİSİNEK LARVALARI ÜZERİNDEKİ PREDASYONU*
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Alburnus orontis (CYPRINIFORMES:CYPRINIDAE) VE Notonecta viridis (HEMIPTERA:NOTONECTIDAE)’İN SİVRİSİNEK LARVALARI ÜZERİNDEKİ PREDASYONU* Adnan ALDEMİR 1, Ayşe BOŞGELMEZ 2 1Kafkas Üniversitesi Fen -Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Kars 2Hacettepe Üniversitesi Fen Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Ekoloji ABD, Beytepe, Ankara E-Posta:[email protected] ÖZET Notonecta viridis Delcourt ve Alburnus orontis Sauvage Türkiye’nin yerli türleridir. N. viridis ’in yarı doğal ve doğal ortamda, A. orontis ’in ise doğal o rtamda sivrisinek larva predatörü olduğu belirlenmiştir. Denemelerde Anopheles sacharovi Favre, Culex pipiens Linnaeus ve Culiseta annulata (Schrank) türlerinin larvaları kullanılmıştır. Yarı doğal koşullarda N. viridis ’in günde, 24 -28 sivrisinek larvası tükettiği belirlenmiştir. Tercihin Cs . annulata > Cx . pipiens > An . sacharovi şeklinde olduğu anlaşılmıştır. Doğal koşullarda hem N. viridis hem de A. orontis ’in bütün sivrisinek larvaları üzerindeki predasyonunun olumlu olduğu anlaşılmıştır. ANAHTAR SÖZCÜKL ER: Alburnus orontis , Notonecta viridis , Sivrisinek larvası, Predasyon, Av tercihi PREDATION BY Alburnus orontis (CYPRINIFORMES:CYPRINIDAE) AND Notonecta viridis (HEMIPTERA:NOTONECTIDAE) ON MOSQUITO LARVAE* ABSTRACT Notonecta viridis Delcourt and Alburnus orontis Sauvage are native species in Turkey. It has been determined that N. viridis in semi natural and natural conditions and A. orontis in natural conditions are predators of mosquito larvae. In predation experiments, the larvae of Anopheles sacharovi Favre, Culex pipiens Linnaeus, and Culiseta annulata (Schrank) were used. It observed that N. viridis can consume 24-28 mosquito larvae per day in semi-field conditions. In view of the preference experiments it has been determined that Notonecta consumes in order of Cs . annulata > Cx . pipiens > An . sacharovi . In natural conditions, predation of both N. viridis and A. orontis are found positive on all mosquito larvae. KEYWORDS : Alburnus orontis , Notonecta viridis , Mosquito larvae, Predation, Prey preferences * Bu çalışma, 2003 yılında Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü tarafından kabul edilen, Adnan Aldemir’in Doktora Tezi’nin bir bölümüdür. GİRİŞ Geçen yüzyılda sivrisinek kontrol çalışmaları, büyük oranda kimyasal insektisitler kullanılarak yapılmıştır. Günümüzde, çevre kirliliği, ekonomik kayıplar ve diğer kaygılardan dolayı, entegre mücadelenin bileşenleri olan çevresel düzenlemeler ve biyolojik kontrol gibi yöntemlerle, insektisit kullanım oranı düşürülmüştür. Hedef türlerdeki direnç gelişimi ve bazı pestisitlerin kullanımının yasal olarak engellenmesi, alternatif kontrol yöntemlerinin geliştirilmesine zemin hazırlamıştır. Sivrisineklerin doğal düşmanları olarak bilinen; omurgalı/omurgasız predatörler, 1 virüsler, bakteriler, Protozoa türleri, helmintler ve mantarlar hakkında çok sayıda kayıt bulunmaktadır. Sivrisinek larva/pupa predatörü olan Gambusia affinis (Baird&Girard, 1853) (Cyprinidae), 1900’lü yılların başından itibaren, yaklaşık 60 ülkeye sivrisineklerin kontrolü amacıyla sokulmuştur. Amerika orijinli olan ve dünyanın birçok yerine götürülen bu balık, aşılandığı su sistemlerinde bazı türlerin tamamen yok olmasına, bazılarının ise tehdit altına girmesine neden olmuştur (Rupp, 1996). Dünya Sağlık Teşkilatı, 1982 yılından itibaren Gambusia ’nın biyolojik kontrol ajanı olarak kullanımını desteklememekte (Service, 1996), bunun yerine yerli türlerin araştırılıp kullanılmasını tavsiye etmektedir (Laird, 1985). Yerel balık türlerinin kullanımlarıyla ilgili başarılı kontrol modelleri (Sheikh et al.,199 1; Rajnikant et al.,1993; Kim et al.,1994) mevcuttur. Farklı lentik habitatlardaki sucul kommünitelerin diğer bileşenleri gibi, Notonecta türlerinin de, sivrisinek populasyonları üzerinde önemli etkisi vardır (Blaustein et al.,1995). Notonecta cinsinin pot ansiyel predatör gücü çok fazla olduğu için, alan çalışmaları açısından üzerinde durulmalıdır (Sjogren and Legner, 1989). Sucul sistemde polifag bir predatör olan Notonecta türlerinin, sivrisinek larvalarıyla da beslendiği bilinmektedir (Scott and Murdoch, 1983; Chesson, 1981; 1984;1989; Cockrell, 1984; Murdoch et al., 1984; Giller, 1986; Sjogren and Legner, 1989; Blaustein, 1990; Streams;1994; Blaustein et al., 1995). 1900’lü yılların başından beri Notonecta türlerinin, sivrisinekler için biyolojik kontrol ajanı olduğu bilinmesine rağmen, alan şartlarında etkinliklerinin saptandığı araştırmalar sınırlı sayıdadır (Ellis and Borden, 1970; Hazelrigg, 1973). Son yıllarda, gelişmiş ülkelerdeki kontrol programlarında, çevresel duyarlılık bilincine ağırlık verilerek uygulamalar yapılmaktadır. Sonuç olarak, konvensiyonal insektisit kullanımı azalmakta, mekanik ve biyolojik metotların kullanımı artmaktadır. Çok sayıda kuruluş, mücadele programlarında biyolojik kontrole önem vermektedir (Kramer et al., 1988). Ekonomik açıdan az gelişmiş ülkelerde de entegre vektör kontrol programlarında artış görülmektedir. Bazı durumlarda vektörlerle taşınan hastalıkların azalması, biyolojik kontrol ajanlarına olan güveni artırmıştır. (Becker and Bozhao, 1989). Ankara-Gölbaşı, Mogan Gölü civarında ‘’Sivrisineklere Karşı Entegre Mücadele’’ kapsamında yapılan araştırmalarda, çalışma alanında doğal olarak bulunan Alburnus orontis ve Notonecta viridis ’in sivrisinek larvaları üzerindeki predasyon etkisi araştırılmıştır. Bu türlerin, sivrisinek larvalarının doğal habitatlarında (göl kenarı, mera, bataklık ve kanal) yoğun olarak bulunması nedeniyle, predatör etkinliklerini saptamak amacıyla denemeler düzenlenmiştir. MATERYAL VE YÖNTEM Araştırmalarda Kullanılan A. orontis , N. viridis ve Sivrisi nek Türlerinin Teşhisi A. orontis ’in teşhisi, H. Ü. Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Hidrobiyoloji Anabilim Dalı’nda; N. viridis ’in teşhisi ise, G.Ü. Fen -Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü’nde yaptırılmıştır. Sivrisinek türlerinin tanımı, değişik kaynaklardan (Marshall, 1938; DuBose and Curtin, 1965; Harbach, 1988; Snow,1990) yararlanılarak yapılmıştır. Bu çalışmada, N. viridis ’in kontrollü (yarı doğal) ve doğal koşullarda, A. orontis ’in ise doğal koşullarda sivrisinek larva predatörü olup olmadığı araştırılmıştır. Denemeler, Temmuz-Ağustos 2003 döneminde yapılmış, kontrollü koşullarda her gün saat 12 00 ’de su sıcaklığı, doğal koşullarda da aynı saatte habitat sularının 2 sıcaklık (°C), çözünmüş oksijen (mg/l), kondüktivite (μmhos/cm) ve pH değerleri ölçülerek ortalamaları alınmıştır. Kontrollü Doğal (Yarı -Doğal) Koşullarda N. viridis Denemeleri N. viridis ’in predatör etkinliğini belirlemek amacıyla, H.Ü. Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Bahçesi’nde, kontrollü doğal koşullarda denemeler düzenlenmiştir. Bu denemelerde, araştırıcıların kullandıkları yöntemlerden (Cockrell, 1984; Murdoch et al., 1984; Chesson, 1989; Sjogren and Lenger, 1989; Streams,1994; Blaustein et al., 1995) yararlanılmıştır. Öncelikle, Notonecta ’nın çalışma alanındaki habitatları belirlenmiş ve denem elerde kullanılan Notonecta bireyleri bu habitatlardan temin edilmiştir. Av olarak Anopheles sacharovi , Culex pipiens ve Culiseta annulata larvaları kullanılmıştır. Larva temini için, bu türlerin erginleri toplanarak laboratuvara getirilmiş ve kültüre alınmıştır. Predasyon denemelerinde, 55x35x25 cm ebatlarındaki plastik kaplar kullanılmış ve bu kaplara 20 litre dinlendirilmiş çeşme suyu konulmuştur. Sivrisinek larvaları arasındaki predasyonu engellemek ve açlıktan kaynaklanabilecek ölümleri ortadan kaldırmak için deneme ve kontrol grubundaki larvalara 0,5 mg karma larva yemi verilmiştir. Deneme no 1 . Notonecta ergininin Anopheles , Culex ve Culiseta üzerindeki besin tercihini ve günlük larva tüketim miktarını belirlemek amacıyla, deneme kaplarının her birine bir Notonecta ve 200 larva (III. ve IV. evre) konulmuştur. 10 kez tekrarlanan denemelerin ortalaması alınmıştır. Deneme koşulu: 1. kap: 1 Notonecta + 200 Anopheles larvası 2. kap: 1 Notonecta + 200 Culex larvası 3. kap: 1 Notonecta + 200 Culiseta larvas ı Bir gün aç bırakıldıktan sonra denemeye alınan Notonecta bireyleri arasındaki farklılıklardan kaynaklanabilecek deneme hatalarını ortadan kaldırmak için, her tekerrürde, kaplardaki Notonecta erginlerinin yeri de değiştirilmiştir. Notonecta bireylerinin kaplar arası değişiminde sistematik bir sıra izlenmiştir. Örneğin 1 nolu kaptaki Notonecta , 2 nolu kaba; 2 nolu kaptaki, 3 nolu kaba ve 3 nolu kaptaki 1 nolu kaba gelecek şekilde bir düzenleme yapılmıştır (Chesson, 1984). Deneme kurulduktan 24 saat sonra, her kaptaki ölü larvalar sayılmış ve Notonecta ’nın günde ortalama kaç larva tükettiği saptanmıştır. Deneme no 2 . Anopheles , Culex ve Culiseta larvaları birlikte bulunduğu zaman, Notonecta ’nın beslenme stratejisini saptamak amacıyla, bu deneme yapılmıştır. Notonecta ’nın türler arasındaki tercihini belirlemek için üç türün ( An. sacharovi , Cx . pipiens ve Cs . annulata ) karma larva populasyonu (III. ve IV. larva evreleri) kullanılmıştır. Denemeler üç tekrar halinde yapılmış ve ortalamalar alınmıştır. Deneme koş ulu: 2 Notonecta + 300 larva (100 An. sacharovi + 100 Cx. pipiens + 100 Cs. annulata ) Denemeye alınan Notonecta bireyleri, deneme öncesi 24 saat aç bırakılmıştır. Denemenin başlangıcından bitimine kadar her 24 saatte bir, türlere ait ölü larvalar sayılmıştır. Çalışmalar esnasında pupa evresine geçen bireyler ortamdan alınmış ve bunun yerine aynı türün IV. evre larvası konulmuştur. Deneme no 3. Anopheles , Culex ve Culiseta larvalarının farklı evreleri (I -II-III-IV) birarada bulunduğu zaman, Notonecta ’nın be slenme stratejisinin belirlenmesi amacıyla, deneme düzeneği kurulmuştur: