Llais Ogwan Papur Bro Dyffryn Ogwen
Rhifyn 519 . Ebrill 2021 . Rhifyn Digidol . Am Ddim Dathlu Daucanmlwyddiant Bethesda - y Blynyddoedd Cynnar
Mae’n anodd dychmygu Dyffryn Ogwen patrwm llefydd fel Bethel, Nebo, Nasareth, efo llu o erthyglau diddorol ar hanes pob heb bentref mawr Bethesda yn llenwi Golan, Carmel a llu eraill. Mabwysiadwyd agwedd ar fywyd yr ardal. Yr erthyglau ei ganol, yn ardal gwbl wledig gydag yr enw ‘Bethesda’ gyntaf, mae’n debyg, yn diweddaraf ar y wefan ydi ‘Tapiau Dŵr ond ychydig ffermydd a thyddynnod yn llyfr Eglwys y Bedyddwyr ym Mehefin 1821 Mynydd Llandygái’, ‘Y Conservative Club britho’r fro, megis Cilfodan, Pant y Ffrydlas, ar y clwstwr tai a oedd yn codi o gwmpas y yn Rhes Penrhyn’, ‘Ysgolion Cynradd Garneddwen, Abercaseg, Tyddyn Gaseg a capel. Llanllechid’, ‘Ynni Ogwen’ a ‘Medal y D.C.M.’. nifer eraill. Erbyn 1822 roedd yr enw wedi ei dderbyn Daeth lôn bost newydd Thomas Telford yn swyddogol i gofrestrau Eglwys y Plwyf drwy’r dyffryn yn 1820, a’r adeilad cyntaf (Llanllechid) lle cofnodir claddedigaeth a godwyd oedd tafarn y Star. Rhyngddi a’r ‘Elin Williams, Cae Garw, Bethesda’. Fe afon cafodd y tir a oedd ymhlwm wrthi yr wreiddiodd yr enw ‘Bethesda’ wedi iddo enw Cae Star (sy’n faes parcio heddiw). Ar gael ei dderbyn i gofrestrau’r plwy’ er y bu yr ochr uchaf i’r dafarn, cododd crydd o’r rhyw gyffro cudd dros ei newid yn 1853 enw Richard Jones dŷ a gweithdy. Cafodd pan sefydlwyd Bwrdd Lleol i’r ardal. Roedd yr Annibynwyr ddarn o dir o’r enw Wern rhywrai, tan yr enw mawreddog ‘Associated Uchaf yn ymyl tafarn y Star i adeiladu capel Peeresses and Ladies of Penrhyn Quarry’, yn bychan, a symud yno o gapel Tros-y-ffordd gofidio am ‘Y gwallgofrwydd Hebreig yn y Cynhelir Wythnos Cymorth Cristnogol ger y chwarel yn 1820. Rhoddwyd yr enw Dywysogaeth’ ac yn awgrymu ‘Tre’ Ogwen’ eleni rhwng dydd Sul, Mai 9 a dydd ‘Bethesda’ ar y capel, enw Hebraeg o’r neu ‘Tre’ Pennant’ yn lle ‘Bethesda’. Fodd Sadwrn, Mai 16. Yn ôl yr arfer, bydd yr Beibl sy’n golygu ‘Tŷ Trugaredd’, gan ddilyn bynnag, methiant fu’r ymgais. Roedd yr enw amlenni bach coch yn cael eu dosbarthu ‘Bethesda’ wedi’i sefydlu. i bob tŷ yn ystod yr wythnos yma, OND, oherwydd y cyfyngiadau presennol, ni (seiliedig ar addasiadau o’r bennod fyddant yn cael eu casglu’n ôl. Yn hytrach, ‘Pentref Newydd’ yn Cerrig Mân a’r bennod gofynnir yn garedig i drigolion Bethesda ‘Fy Ardal’ yn Ar Lwybrau’r Gwynt, dwy gyfrol eu rhoi trwy ddrws Swyddfa Partneriaeth gan Ernest Roberts.) Ogwen, 26, Stryd Fawr. Bydd trefniadau Os ydych am ddarllen mwy am hanes amgen ar gyfer pentrefi eraill y Dyffryn. dechreuad a datblygiad cynnar Bethesda, ewch i wefan ‘Hanes Dyffryn Ogwen’ Gobeithir cynnal Gwasanaeth Undebol (https://hanesdyffrynogwen.wordpress. nos Sul, Mai 9, am 5 o’r gloch, yng Nghapel Jerusalem. O dan ofal com neu ‘Hanes Dyffryn Ogwen’) lle mae Y Parchedig John Pritchard. erthygl gan Dr John Llywelyn Williams dan y Croeso cynnes i bawb. teitl ‘Pen Blwydd Hapus Bethesda!’ (Mawrth 2020). Y Stryd Fawr a Chapel Bethesda (‘Capel Mawr’ fel y’i gelwid; Arafa Don heddiw) Mae hon yn wefan eithriadol o werthfawr
www.llaisogwan.com @Llais_Ogwan 2 Llais Ogwan | Ebrill | 2021 Panel Golygyddol
Derfel Roberts Golygyddion (Ffôn 600965) [email protected] Golygwyd rhifyn y mis hwn gan Pob deunydd i law erbyn dydd Sadwrn, 1 Mai, os Derfel Roberts. gwelwch yn dda. Ni fydd angen casglu a dosbarthu Ieuan Wyn (Ffôn 600297) Y golygydd ym mis Mai fydd gan mai rhifyn digidol fydd hwn. [email protected] Lowri Roberts, 8 Pen y Ffriddoedd, Tregarth, Bangor, LL57 4NY. DALIER SYLW: NID OES GWARANT Y BYDD Lowri Roberts 01248 600490. UNRHYW DDEUNYDD FYDD YN CYRRAEDD AR ÔL Y (Ffôn 07815 093955) E-bost: [email protected] DYDDIAD CAU YN CAEL EI GYNNWYS [email protected] Neville Hughes (Ffôn 600853) [email protected] Dewi A Morgan Cyflwyno ysgythriad (Ffôn 602440) [email protected] Trystan Pritchard o englyn o’i waith ei hun (Ffôn 07402 373444) [email protected] Walter a Menai Williams i fardd lleol (Ffôn 601167) [email protected] Rhodri Llŷr Evans (Ffôn 07713 865452) [email protected] Owain Evans (Ffôn 07588 636259) [email protected] Carwyn Meredydd (Ffôn 07867 536102) [email protected] Rhys Llwyd (Ffôn 01248 601606) [email protected]
Swyddogion CADEIRYDD: Dewi A Morgan, Park Villa, Lôn Newydd Coetmor, Bethesda, Gwynedd LL57 3DT (Ffôn 602440) [email protected] Yn y llun uchod gwelir Dilwyn Owen, y bardd o : Erw Las, yn derbyn englyn o’i waith ei hun gan yr TREFNYDD HYSBYSEBION ysgythrwr, Alun Davies. Lluniodd Dilwyn yr englyn Apêl Arbennig – Ebrill 2021 Neville Hughes, 14 Pant, fel teyrnged i Blas Ogwen a bydd ysgythriad arall £40.00 Dr. Elwyn a Mrs. Deilwen Bethesda LL57 3PA (Ffôn 600853) o’r englyn yn mynd i fyny ar y mur yn y cartref i’r Hughes, Bethel. henoed yn y dyfodol agos. [email protected] £8.00 Mrs. Doris Shaw, Maesgeirchen. YSGRIFENNYDD: Plas Ogwen £25.00 Di-enw, Ynys Môn. Un gaer yn llawn o gariad – a meini Gareth Llwyd, Talgarnedd, Diolch yn fawr. Amynedd ei gwead; 3 Sgwâr Buddug, Bethesda Mae gofal i bob galwad LL57 3AH (Ffôn 601415) Gan gwmni sy’n gloywi’n gwlad. [email protected] Dilwyn Owen TRYSORYDD: Godfrey Northam, 4 Llwyn Bedw, Rachub, Llanllechid Llais Ogwan ar CD Archebu trwy’r post LL57 3EZ (Ffôn 600872) Gellir cael copi trwy gysylltu â Gwyn yn swyddfa’r Gwledydd Prydain – £22 [email protected] deillion, Bangor (01248 353604). Os gwyddoch Ewrop – £30 am rywun sy’n cael trafferth â’i olwg, ac a hoffai Gweddill y Byd – £40 Y LLAIS DRWY’R POST: dderbyn copi o’r Llais ar CD bob mis, cysylltwch ag Owen G. Jones, 1 Erw Las, Bethesda, Owen G Jones, 1 Erw Las, un o’r canlynol: Gwynedd LL57 3NN Bethesda, Gwynedd Gareth Llwyd – 601415 [email protected] LL57 3NN (Ffôn 600184) Neville Hughes – 600853 01248 600184 [email protected] 3 Llais Ogwan | Ebrill | 2021
Y Gerlan Penblwydd priodas Archifau Caren Brown, Cilwern, 14 Ffordd Gerlan, Bethesda, LL57 3ST. Ydach chi’n nabod y cwpwl ifanc yma Gwynedd yn (01248 602509 / 07789 916166) sydd yn dathlu pen-blwydd priodas [email protected] arbennig? Linda Brown, 1 Gwernydd, Gerlan, Bethesda, ail-agor LL57 3TY. (01248 601526) Mae Gwasanaeth Archifau Cyngor Gwynedd yn paratoi ar gyfer croesawu’r Croeso adref cyhoedd yn ôl i’w hadeiladau yn fuan. Mae’n dda cael clywed bod Gwen Pritchard, Bydd Archifdy Caernarfon yn ail-agor ar Fferm Parc, adref yn ei chartref ar ôl cyfnod Ddydd Mercher, 14 Ebrill. hir yn yr ysbyty. Dwi’n siŵr dy fod wrth dy Dywedodd Lynn Francis, Prif Archifydd fodd adref o’r diwedd a’r teulu yn falch o dy Cyngor Gwynedd: “Rydan ni’n edrych gael o’u cwmpas eto. Gobeithio y byddi’n ymlaen at weld pobl nôl yn ein harchifdai. cryfhau’n ddyddiol Gwen ac y bydda ni’n dy Er mwyn diogelu defnyddwyr a staff, weld o gwmpas Gerlan yn fuan. bydd trefniadau diogelwch yn eu lle ac rydym yn ddiolchgar o flaen llaw i bobl Brysiwch wella am eu dealltwriaeth a’u hamynedd wrth Gyrrwn ein cofion at Jean Doyle sydd wedi i ni ailgyflwyno’r gwasanaeth gwerthfawr bod yn yr ysbyty yn ddiweddar. Gobeithio Hoffai’r teulu i gyd ddymuno’n dda yma.” eich bod yn teimlo’n gryfach Jean a gyrrwn iddynt ar eu pen-blwydd priodas Bydd angen archebu dogfennau o flaen ein cofion atoch i Giltwllan. rhuddem. Llongyfarchiadau mawr i llaw a bydd system apwyntiadau yn unig i Mae Dewi Owen Rallt Isaf yn parhau i chi ar 40 mlynedd o fywyd priodasol. fynychu’r archifdai. Bydd angen diwrnod fod yn Ysbyty Gwynedd ers sawl wythnos Gobeithio bod chi wedi cael dathlu neu fwy o rybudd fel bod modd estyn bellach. Mae sawl un yn dweud eu bod ‘chydig er gwaethaf y cyfnod clo. y dogfennau a sicrhau fod y dogfennau yn colli eich gweld wrth i chi fynd am dro. hynny ar gael. Cofion cynnes atoch Dewi a gobeithio y Gellir archebu deunydd drwy bori cewch chi ddod adra yn fuan. mwyn gwarchod a datblygu’r ganolfan, plîs drwy’r catalog ar-lein ar wefan Cyngor cysylltwch efo Caren ar 602509. Gwynedd www.gwynedd.llyw.cymru - os Caban Gerlan Cadwch yn ddiogel bawb. ydych yn ansicr pa ddogfennau yr ydych Wrth i gyfyngiadau lacio dros yr wythnosau eu hangen, gallwch gysylltu a gallwn a misoedd nesaf (gobeithio), bydd yn dda Y Wern gynnig ein cymorth. Neu os nad ydych yn cael gweld y Caban yn cael ei ddefnyddio Mae’n dda cael gweld bod llwybr gwastad gallu ymweld mae croeso i chi gysylltu unwaith eto. Os oes gennych chi syniadau bellach wedi ei gwblhau o waelod y Wern ym gyda’r Archifdai i drafod gwasanaethau am ddosbarthiadau, gymdeithasau neu Mraichmelyn i fyny i Gwernydd. eraill. unrhyw brosiectau cymunedol, byddai’r Yn anffodus, mae graffiti wedi ei beintio Er mwyn trefnu apwyntiad i Pwyllgor yn hoffi clywed gennych chi. ar wyneb y graig yno – mae’n biti gweld y fynychu’r archifdai, cysylltwch drwy Dim ond criw bach ohonom ni sydd ar creigiau wedi eu hanharddu. Byddai’n dda e-bostio [email protected] y Pwyllgor bellach felly, os oes gennych gallu trefnu iddynt gael eu glanhau mewn neu ffonio: chi ddiddordeb mewn ymuno efo ni er rhyw ffordd mor fuan â phosib. Archifdy Caernarfon (01286) 679 095
Rhoddion i’r Llais Cylch Meithrin Mynydd Llandegai £100.00 Er cof am Llewelyn Morris Jones, 2 Cae Gwigin, Talybont. Mae Cylch Meithrin Mynydd Llandegai £350.00 Cyngor Cymuned Llandygai. wedi cael dosbarth allanol newydd yn £400.00 Cyngor Cymuned ddiweddar, yn dilyn derbyn grant gan y Bethesda. Mudiad Meithrin. Yn ogystal, fe wnaeth Diolch yn fawr Pete Ranstead, Cadeirydd Cylch Meithrin Mynydd Llandegai, drefnu a gosod helfa i blant yr ardal ym Mharc y Bwlch er mwyn codi arian i gyfrannu tuag ato. ‘Wild Elements’ wnaeth adeiladu’r dosbarth, ac mae’r plant wrth eu boddau yn chwarae a dysgu ynddo ym mhob tywydd! Mae hwn yn adnodd gwerthfawr iawn i blant yr ardal. Hoffai’r Cylch Meithrin ddiolch i’r Ysgol am y defnydd o’r tir, y Mudiad Meithrin, Wild Elements, a hefyd unrhyw un sydd wedi cyfrannu. Plant Cylch Meithrin Mynydd Llandygai yn eu dosbarth allanol newydd. 4 Llais Ogwan | Ebrill | 2021 farw Mrs. Eilyr Tonwen Morie Taylor (Lil) yn Mynydd Llandygai Bethesda 72 mlwydd oed. Priod annwyl y diweddar Mr. Clarry Taylor, mam garedig i Barry, , Cwm Hyfryd, 9 Gefnan Mary Jones, [email protected] Iona Rhys David a Don, a mam yng nghyfraith i Susan (602863) [email protected] (07443 047642) a Cathryn. Nain hoffus i Beverley a hen Joe Hughes, Awel y Nant, Ffordd Ffrydlas, Ffion Jones, 1 Llwybr Main nain i Cian, Kieran a Faye. Bu’r gwasanaeth [email protected] Bethesda (601902) angladdol yn Amlosgfa Bangor, ddydd Mawrth, 9 Mawrth. Cydymdeimlwn â chwi Llongyfarchiadau Cartref newydd fel teulu yn eich profedigaeth. Yn dilyn llwyddiant arddangosfa deithiol Dymuniadau gorau i Carwyn ac Elin yn eu Trelar/Trailer gan yr artist Gareth Griffith o cartref newydd yn Rhes Mostyn Bethesda. Mrs. Margaret Heddwen Jones Lwybr Main, y mae bellach modd gweld ei Pob lwc i’r ddau ohonoch. Yn ei chartref, Cilan, Rhos y Coed, ar 17 waith yn yr Amgueddfa Genedlaethol. Mawrth, bu farw Mrs. Margaret Heddwen Cafodd gwaith Gareth lwyfan drwy Ogledd Geni Jones yn 84 mlwydd oed. Priod annwyl Mr. a Chanolbarth Cymru gyda’r daith yma ac Llongyfarchiadau i Angharad ac Andrew, Thomas Jones, mam a mam yng nghyfraith mae ganddo hefyd gasgliadau cyhoeddus Pantglas, ar enedigaeth eu merch fach Begw arbennig i Alan a Jackie, Colin, Carys a i’w gweld yn y Southbank yn Llundain, Oriel Elen. Da hefyd gweld bod gan Andrew ei Kevin. Nain hoffus a charedig i Ceri, Carl, Walker yn Lerpwl ond dyma ei anrhydedd raglen. Alexandre, Chelsey, Siôn, Bronwen a Ffion, mwyaf. Gwych Gareth a llongyfarchiadau a hen nain i Poppy. Roedd yn chwaer a enfawr ar y gwaith. chwaer yng nghyfraith i Ann a Geraint ac yn fodryb annwyl. Cyngor Cymuned: Mae Cyngor Cymuned Un o’r Gerlan oedd Heddwen, ac fe Llandygai a Cyng. Dafydd Owen, y briododd hi â Tom yng Nghapel Gerlan ble Cynghorydd Sir, wedi bod yn cyfathrebu ‘roedd yn aelod. gyda Chyngor Gwynedd ers peth amser am Bu’n cartrefu yn Garneddwen a Rhos y y problemau gor-yrru ym Mynydd Llandygai. Coed. Roedd yn aelod ffyddlon o Gapel Y diweddaraf yw bod y Cyngor Sir wedi Carmel, Rachub, ble bu’n weithgar a gwneud cais i Lywodraeth Cymru am grant i chefnogol iawn gyda’r Te Bach misol, wneud y camau gweithredu canlynol: cyfarfod y chwiorydd a’r cyfarfod gweddi. Roedd hefyd yn aelod o Sefydliad y 1. Cyflwyno twmpathau Merched. 2. Adolygu a newid y ddarpariaeth golau Ni fu’r blynyddoedd diwethaf yn garedig stryd wrth Heddwen pan fu’n gaeth i’w chartref 3. Adolygu a newid arwyddion traffig ble cafodd ofal arbennig yn ei gwaeledd. 4. Cyflwyno marciau ffyrdd Cynhaliwyd ei hangladd yng Nghapel 5. Creu astudiaeth dichonoldeb i edrych Carmel a mynwent Coetmor, ddydd Iau, 25 ar y posibilrwydd o greu llwybr troed Mawrth, dan ofal ei gweinidog, y Parchedig ar ymyl y ffordd sy’n cysylltu Mynydd John Pritchard. Cyflwynwyd teyrnged i Llandygai a’r Ysgol. Nain Heddwen gan y Parchedig Dafydd Coetmor Llongyfarchiadau i Lester Bath, Ffordd Williams, ac fe gafwyd datganiad o Suai’r Rydym yn aros i weld os bu’r cais yma’n Ffrydlas, ar yr achlysur hapus o ddod yn Gwynt a Dwy Law yn Erfyn gan Elen Wyn. llwyddiannus. nain am y tro cyntaf pan anwyd Arianwen Cydymdeimlwn â chwi fel teulu i gyd. Haf, merch fach i Bethan a Wil. Mrs. Nancy Hughes Cydymdeimlo Yn Ysbyty Gwynedd ar 12 Mawrth, bu Owen’s Tregarth Cydymdeimlwn â Mr. a Mrs. Jackie Williams, farw Mrs. Nancy Hughes, Stryd yr Eglwys, Cerbydau 4, 8 ac 16 sedd Glan Ffrydlas, yn eu profedigaeth o golli Llangefni, (gynt o Tŷ Capel Jerusalem a Arbenigo mewn chwaer annwyl yn Perth Awstralia. Braichmelyn). Roedd yn 89 mlwydd oed. meysydd awyr Priod y diweddar Mr. John Hefin Hughes, Cludiant Preifat Penblwydd Arbennig mam annwyl Gerallt, Dafydd ac Ann. Nain a Bws Mini ‘Roedd 7 Mawrth yn ddiwrnod pwysig i hoffus i Dion, Sioned, Ffion, Bethan a’r Mr. Jackie Williams, Glan Ffrydlas, gan ei diweddar Iestyn. Roedd yn hen nain hefyd 01248 60 22 60 | 07761 619 475 fod yn dathlu ei benblwydd yn 90 oed. ac yn chwaer annwyl i Margaret. Cynhaliwyd w w w . o w e n s w a l e s . c o . u k Llongyfarchiadau a phob dymuniad da i chi. yr angladd ar ddydd Gwener, 26 Mawrth, gyda gwasanaeth yng Nghapel Moreia, Arfbais Douglas Arms Rhaglen ar S4C Llangefni, ac yna ym mynwent Coetmor. Braf oedd gweld un o bobl Pant Glas yn Anfonwn ein cydymdeimlad atoch fel teulu. Cwrw Casgen - Gardd Gwrw ymddangos ar ei raglen ei hun ar S4c. Mae Oriau Agor Andrew, sef y Welsh Whisperer, yn ymweld Llun a Mawrth - wedi cau â chymunedau Cymraeg a chael cyfarfod a Mercher – Gwener 18:00 – 23:00 sgwrsio gyda’r trigolion. [email protected] Sadwrn 15:30 – 00:00 Sul 13:00 – 15:00 a 20:00 – 23:00 Marwolaethau 01248 602537 Mrs. Eilyr Tonwen Morie Taylor Ar 3 Mawrth, yn ei chartref, 11 Glanrafon, bu symud i Rachub. Y Byd Dartiau Wedi priodi gyda Gaynor ni phallodd ei ddiddordeb yn y dartiau gan chwarae i dimau lleol Cynghrair Bethesda a Bangor. Bu’r ddau fis diwethaf yn ferw gwyllt ym Wrth gwrs bu rhaid iddo gefnogi Gaynor myd y dartiau yng Nghymru. Daeth dwy wrth iddi hithau gynrychioli merched Cymru bencampwriaeth y byd i’r wlad o fewn dros 37 o weithiau. Cynrychiolodd Gymru wythnosau i’w gilydd drwy ddwylo medrus yng Nghwpan Ewrop yn Oslo yn 1998 ac yng dau o’r de, sef Gerwyn Price, enillydd nghwpan y Byd yn Perth, Awstralia. Cafodd pencampwriaeth Meistri’r Byd a Johnny hefyd y profiad o chwarae yn Lakeside, wrth Clayton, enillydd pencampwriaeth y Byd. Mae iddi gyrraedd wyth olaf cystadleuaeth y yntau’n dilyn ôl traed enillwyr eraill o Gymru merched a chael yr hawl i chwarae yn y lle fel Leighton James, Richie Burnett a Mark eiconig hwnnw yn 2003. wledydd fel Awstralia, Canada a sawl gwlad Webster o Ddinbych. Mae un o Rachub yn Erbyn hyn ysgrifennu a phwyllgora ym yn Ewrop. adnabod y ddau bencampwr newydd yn dda. maes y gamp mae John. Mae’n ysgrifennu’n Pan ddaeth i fyw i Fethesda roedd y Er mai un o Garn Dolbenmaen yw rheolaidd am hynt a helynt timau Cymru gynghrair dartiau lleol yn fywiog iawn, gyda John Williams yn wreiddiol mae wedi yn y cylchgrawn ‘Darts World’. Mae hefyd yn rhai o’r tafarndai a’r Clybiau yn rhedeg dau byw yn Rachub ers 34 o flynyddoedd brysur fel is-gadeirydd cynghreiriau lleol dîm, ond erbyn heddiw mae’r diddordeb pan briododd gyda merch leol, Gaynor. ac yn ysgrifennydd ac is-gadeirydd Dartiau wedi gwanhau’n arw. Mae’n rhoi y bai ar Dechreuodd ei ddiddordeb yn y gamp Gwynedd. Fel ysgrifennydd cymdeithas newid mawr ym mhatrwm cymdeithasu pan yn aelod o Glwb Ieuenctid Garn, clwb dartiau Cymru mae’n un o drefnyddion drwy Brydain, diffyg arian a sefyllfa gwaith bychan a brofodd lwyddiant mawr drwy Pencampwriaethau Cymru a gynhelir yn y chwaraewyr. Daeth y gamp Pŵl hefyd yn ennill pencampwriaeth Ieuenctid de Sir flynyddol mewn gwersylloedd gwyliau fel boblogaidd yn y dyffryn dros y blynyddoedd Gaernarfon bum gwaith a phencampwriaeth Butlins neu Pontins. diwethaf. Clybiau Sir Gaernarfon unwaith. Arferai Y mae hefyd yn un o drefnyddion tîm Dalier ati drwy’r holl rwystrau ac efallai John chwarae i nifer o dimau yn ardal dynion Cymru mewn cystadlaethau dros y cawn weld pencampwriaeth byd yn Penygroes, Porthmadog a Ffestiniog cyn y byd, ac wedi teithio gyda hwy i nifer o cyrraedd gogledd Cymru unwaith eto.
Yr Eglwys Unedig Eglwys Crist, Glanogwen
Cydymdeimlad ffôn. Dyma’r rhai fydd yn ein harwain yn y Siom Trist iawn oedd clywed am farwolaeth Mrs gwasanaethau yn ystod yr wythnosau nesaf: Fel yr oeddem yn paratoi at Sul y Pasg, Nancy Hughes, Tŷ Capel Jerusalem gynt. Ebrill 18: Y Parchedig Gerallt Lloyd Evans gan edrych ymlaen yn eiddgar i gael Bu Mrs Hughes yn ofalwraig i ni yma yn Ebrill 25: Mr Owain Davies ail-ymgynnull fel cynulleidfa, daeth y yr Eglwys Unedig am flynyddoedd, cyn Mai 2: Y Parchedig Mererid Mair newyddion trist fod archwilwyr wedi ymddeol i Ynys Môn. Anfonwn ein cofion Mai 9: Y Parchedig John Pritchard (Sul darganfod bod dirywiad sylweddol cywiraf at ei meibion, Gerallt a Dafydd, a’r Cymorth Cristnogol) yn y clochdy, ac o ganlyniad bu raid teulu oll. Mai 16: Trefniant mewnol atal y cyhoedd rhag mynd i’r eglwys Croeso cynnes i chwi i’r oedfaon hyn – dyma’r na’r fynwent am resymau Iechyd a Gwasanaeth Cymun rhifau perthnasol ar gyfer ymuno â ni: Diogelwch. Cynhaliwyd gwasanaeth Cymun dros y ffôn Deialu: 03330 164 757. Ymhen ychydig Rhaid disgwyl yn awr am adroddiad fore Sul, Mawrth 21, o dan arweiniad Mr eiliadau bydd llais yn gofyn i chwi manwl gyda amcangyfrif o’r gost i wneud Gwilym Williams – diolch o galon iddo am ddeialu rhif ystafell: 110 445 70# y gwelliannau angenrheidiol, felly ni oedfa fendithiol dros ben. ac yna deialu rhif pin: 4414# allwn ddweud pryd y bydd hi’n bosib A dyna ni – byddwch wedi ymuno! Cofiwch ddefnyddio’r adeilad eto. Cofion roi’r # i mewn! Fel arfer, anfonwn ein cofion cynhesaf Wrth anfon ein cofion at bawb sydd yn cael Dyma gerdd hyfryd gan Elin Angharad at bawb yn yr ardal sydd yn unig neu’n sal eu llethu gan salwch, henaint, unigrwydd, Davies i godi calon, a chofio ar yr un pryd yn eu cartref neu’r ysbyty, gan ddymuno neu alar, diolchwn i’r rhai hynny yn ein am rai llai ffodus na ni: gwellhad buan a chysur i bawb. cymuned sydd yn gwneud eu gorau i ofalu Pan gaiff y clo ei ddatod, Diolch o galon am y llu rhoddion amdanynt drwy bob gair a gweithred A’r hawl i deithio’n ffri, ddaeth i’r eglwys ddechrau Mawrth ar - ein meddygon, nyrsus, gweithwyr Bydd pawb yn falch o grwydro’r wlad, gyfer y Banc Bwyd. Derbyniwyd llythyr cymdeithasol, a’r holl wirfoddolwyr sydd yn Ymweld â ffrindiau lu. gan y tim yn y Gadeirlan yn mynegi diolch ein cynnal yn ddiflino. diffuant am ein haelioni fel eglwys. Bydd modd mynd heibio’r teulu, Gwasanaethau A dathlu mawr a fydd, Manylion Cyswllt Aeth blwyddyn gron heibio bellach ers i ni Paned fach â hwn a’r llall, Tra mae eglwysi Bro Ogwen yn disgwyl orfod ymatal rhag cynnal gwasanaethau Pawb â’u traed yn rhydd. am apwyntiad Ficer newydd, rhaid yn y capel, ond erbyn hyn mae llygedyn o cysylltu â’r Archddiacon, Yr Hybarch Mary obaith y cawn wneud hynny yn y dyfodol Ond cofiwch pa mor anodd Stallard, Llandudno 01492 876624 ynglyn gweddol agos, ac fe adawn i chwi wybod Y bydd i ambell deulu, ag unrhyw fater yn ymwneud â’r eglwys. pa bryd y bydd hynny’n digwydd. Yn y Tra bydd y rhelyw’n llawenhau, Cofiwch bod Barbara (600530) a Glenys cyfamser, bydd y drysau ‘ar agor’ bob Bydd eraill yn hiraethu. (600371) ar ben arall y ffon os am gael bore Sul am 10 o’r gloch drwy gyfrwng y Diolch, Elin. sgwrs. 6 Llais Ogwan | Ebrill | 2021
“Royal Oak” gan Punch Taverns i ddangos Clwb Dwylo Prysur yr Ifanc Rachub a bod y cwmni’n chwilio am denant newydd. Llongyfarchiadau mawr i ddau o’n haelodau Daeth peiriannau trwm i Cae Rosydd yn ni ar ddathlu eu pen-blwydd yn ddeunaw Llanllechid ddiweddar i ddechrau datblygu’r tir ar gyfer oed. Cafodd Charmaine ei phen-blwydd ym Emlyn Williams, Pont Llan, Llanllechid, Bangor, adeiladu 30 o anheddau. mis Mawrth a Gwydion ym mis Ebrill. Mae’r LL57 3LE Cyflwynwyd syniad o gael Lôn Beics ddau wedi bod yn aelodau ffyddlon o’r clwb (01248 605582 a 07887624459) newydd o Rachub i Bryn Bella gan y y ddau ers blynyddoedd, ac mae hi wedi bod yn [email protected] gynghorydd sirol. Bydd rhaid chwilio am chwith i bob un ohonom ni fod yn methu â gymorthdâl sylweddol iawn i wireddu’r chyfarfod ar nos Wener am flwyddyn gron Amrywiol bethau cynllun. erbyn hyn. Pob dymuniad da i’r dyfodol Caewyd dwy stryd yn Rachub (Stryd Fawr a Cydymdeimlwn â theulu a chyfeillion Tom i’r ddau ohonoch chi! Rydym ni’n edrych Lôn Groes) yn ystod mis Mawrth gan fod y Jones, Bethesda (gynt o Rachub) oherwydd ymlaen at gael gweld yr aelodau ifanc i gyd bwrdd nwy angen gwneud gwaith yno. marwolaeth ei wraig Heddwen wedi salwch gyda’i gilydd yn y clwb unwaith eto hefyd Cwynodd Huw Vaughan Jones (Llwyn tymor hir. rywbryd yn y dyfodol agos. Bedw) am awyrennau o faes awyrennnau’r Fali’n gwneud sŵn annioddefol wrth ymarfer. Capel Carmel Colli Aelod Tynnwyd sylw at nifer o anghenion Llongyfarchiadau i Wendy a Ron Jones ar Bu farw Mrs Heddwen Jones, ‘Cilan’, Rhos Rachub gan y cynghorydd cymunedol ddod yn nain a thaid unwaith eto. Ganwyd y Coed, Bethesda ar 17 o fis Mawrth yn 84 Michael Williams mewn llythyr at Gyngor baban bach I Laura, merch Wendy a Ron mlwydd oed. Roedd Heddwen yn aelod Bethesda. ym mis Mawrth. Ei henw hi yw Eira. Rydym ffyddlon iawn yn oedfaon y capel hyd Gosodwyd twmpathau newydd yn Llwyn yn dymuno pob bendith a hapusrwydd i’r nes i waeledd ei rhwystro hi yn ystod y Bleddyn gan Gyngor Gwynedd am fod pobl dyfodol i Eira fach a’i rhieni, Laura a Tom, yn blynyddoedd diwethaf. Roedd ganddi hi leol wedi cwyno am gerbydau’n gyrru’n eu cartref yn Vancouver, Canada. wên annwyl bob amser i bawb a fyddai’n rhy gyflym iddynt fedru croesi’r ffordd ymweld â hi, hyd yn oed pan oedd hi’n yn ddiogel. Wedi iddynt gael eu gosod fe Yr Ysgol Sul orweddiog. Cydymdeimlwn â Thomas, ei gafwyd cwynion gan yrrwyr am uchder y Diolch i blant yr Ysgol Sul am gwblhau eu gŵr, yn ogystal â’i phlant, Alan, Colin, a twmpathau a bu raid i’r cyngor ailedrych ar gwersi wythnosol nhw drwy gydol y gaeaf. Carys a’r teulu i gyd yn eu profedigaeth. eu maint. Rydym ni’n gobeithio bod pob un ohonoch Cynhaliwyd y gwasanaeth angladdol Y mae’n dda gennym glywed bod clyw chi wedi cael eich ŵy Pasg siocled ac y gan Parchg D John Pritchard. Yn ystod y Margaret Bryn, Tan Rallt yn well wedi byddwch chi’n cael mynd allan i chwarae gwasanaeth, cafodd dau o hoff emynau triniaeth yn Boots, Bangor. rwan yn nhywydd braf y gwanwyn. Rydym Heddwen eu canu gan Elen Wyn, sy’n ffrind Dymunwn yn dda i Michael Fox , Ffordd y ni’n edrych ymlaen at gael eich gweld chi i Ffion, un o wyresau Heddwen. Dywedodd Mynydd wedi iddo ddod adref o’r ysbyty. yn ôl yn yr Ysgol Sul pryd bynnag y cawn ni Parchg Dafydd Coetmor Williams air o Gosodwyd arwydd wrth ochr tŷ tafarn y ailddechrau gwersi wyneb yn wyneb. deyrnged hefyd.
Gwaeledd Warden y Bobl), Lodge Drws Melyn, Pentre Llandygái Mae gennym sawl aelod yn parhau i Llandygai, Bangor, Gwynedd LL57 4HU Iona Wyn Jones, Dyma Fo, 16 Pentref, dderbyn triniaeth neu yn cael gofal Llandygái, Bangor LL57 4HU (01248 354280) adref: Joy Radcliffe, Pat Jones a Liz Gwasanaethau Sant Tegai Llandygai Jones. Ein dymuniadau gorau iddynt i Yn ystod cyfnod y coronafirws mae gyd. Cydymdeimlad hefyd i ffrindiau yn aelodau’r gynulleidfa yn cadw mewn y gymuned sydd wedi cael profedigaeth cysylltiad clos drwy ebost ac yn ymuno Eglwys Sant Tegai, Llandygai yn ddiweddar. Maent yn gyson yn ein pob dydd Sul am 10.15 mewn cydweddi gweddïau. ddistaw yn y tŷ gydag eglwysi eraill Bro Cyfarchion y Pasg Ogwen. Mae Warden y Ficer yn gyrru Roedd Ann, Nerys a Rhian yn brysur Casgliad y Pasg 2021 deunydd addoli yr esgobaeth yn wythnosol cyn y Pasg yn dosbarthu croesau Sul y Mae swyddogion yr eglwys yn hynod drwy ebost. Croeso i chi oleuo cannwyll, Palmwydd, neu Sul y Blodau fel y gelwir ddiolchgar i bawb sydd wedi gyrru’r darllen darn o’r Beibl neu fyfyrdod a yn lleol, a chylchlythyrau newyddion i’r casgliad Pasg i’r Trysorydd ac yn parhau i dweud gweddi gyda ni. Braf oedd gweld gynulleidfa chefnogwyr eraill yr eglwys. gefnogi’r eglwys yn ariannol pan nad yw’n ambell eglwys ym Mro Ogwen yn ail agor Manteisiwyd ar y cyfle i ddymuno Pasg bosibl cynnal gwasanaethau yn yr adeilad. dros gyfnod y Pasg. Hapus i’r unigolion wyneb yn wyneb o Gellir gyrru cyfraniadau i unrhyw un o’r Diolch i’r Esgob ac i Mary Stallard am bellter diogelwch 2 fedr! swyddogion canlynol: yrru’r myfyrdodau wythnosol ar lein i bob eglwys ym Mro Ogwen. Cynhelir gwasanaeth Diolchiadau Ann E. Williams (Warden y Ficer), Llwyn Gosber trwy gyfrwng y Gymraeg ar lein bob Estynwyd gwahoddiad i gynulleidfa St Tegai Coed, 9 Llwyn Bleddyn, Llanllechid, Bangor, nos Sul ; gweler gwefan yr Esgobaeth am yr i fynychu gwasanaethau Sul y Pasg yn yr Gwynedd. LL57 3EF (Ffôn 01248 600719) holl ddarpariaeth addoli. eglwysi Bro Ogwen oedd ar agor. Fel mae darllenwyr y Llais yn gwybod, mae Eglwys Nerys Jones (Ysgrifennydd yr Eglwys Manylion Cyswllt St Tegai ar gau am yr ail Basg yn olynnol a Sacristan), 2 Bryn, Pentre Llandygai, Tra mae eglwysi Bro Ogwen yn disgwyl am oherwydd gwaith atgyweirio sylweddol. Bangor, Gwynedd. LL57 4LD apwyntiad Ficer newydd, rhaid cysylltu Roedd Archddiacon Mary Stallard yn arwain (Ffôn 01248 354369) â’r Archddiacon, Yr Hybarch Mary Stallard, addoliad y Pasg yn Eglwys Gelli, Tregarth Llandudno 01492 876624 ynglŷn ag unrhyw ac yn St Cross, Talybont. Edmond Douglas Pennant (Trysorydd a fater yn ymwneud â’r eglwys. 7 Llais Ogwan | Ebrill | 2021 Tregarth Gair neu ddau - John Pritchard Olwen Hills (Anti Olwen), 48 Bro Syr Ifor, Tregarth (600192) Angharad Williams, 23 Ffordd Tanrhiw, Tregarth (601544) fyddai’r Nadolig ddim yn Gwenda Davies, Llanfairpwll ([email protected]) Amhosibl ac bod. Pe na fyddai Iesu wedi ei groeshoelio, fyddai o ddim wedi Geni thad Einir sef Alun Williams a’r Anghyflawn ei eni chwaith. Nid yw hynny Llongyfarchiadau i Liam a Fflur, holl deulu. mor amlwg o bosibl, ond dyna’r Llanfairpwll ar enedigaeth Caio Doeddwn i ddim yn siŵr a gwir. Jac ar 30 Hydref 2020, brawd Merched y Wawr ddylwn i brynu wyau Pasg i’r Y mae’r Nadolig yn anghyflawn bach i Lwsi Fflur. Cangen Tregarth plant bach eleni. Y llynedd, heb y Pasg gan mai dod i Llongyfarchiadau hefyd i taid a Mae’r gangen yma yn roeddwn wedi prynu wyau farw ar y groes a wnaeth Iesu nain Alwyn ac Alison Lloyd Ellis, Nhregarth yn parhau er nad mewn da bryd, cyn dyfod y Cloi Grist. Nid rhywbeth anffodus a Tal y cae, Tregarth ac mae Liam a oes cyfle i ddod at ein gilydd Mewn. Ond am na welais i blant ddigwyddodd iddo oedd y groes. Fflur yn diolch yn fawr iawn am y ar hyn o bryd. Diolch o galon i Lerpwl a Chaerdydd am fisoedd Nid rhywbeth y byddai wedi dymuniadau gorau a’r anrhegion Myfanwy ac Allison am sicrhau wedyn doedd dim amdani ond medru ei osgoi pe na fyddai wedi maen nhw wedi’u derbyn. ein bod ni yn cael pob newydd bwyta’r wyau fy hun. Gwell codi gwrychyn yr awdurdodau yn ymwneud a’r Mudiad a hynny na’u difetha. O leiaf, dyna crefyddol a phe byddai wedi Diolch gobeithio yn y dyfodol agos y f’esgus i. Mentro eu prynu wnes cadw draw o Jerwsalem oedd y Dymuna Tony Jones, gynt o Erw cawn ddod at ein gilydd yn yr i eleni eto, yn y gobaith na fydd groes. Yr oedd yn gwbl amhosibl Wen, Ffordd Tanrhiw ddiolch awyr iach i roi’r byd yn ei le ! raid aros yn rhy hir i weld y plant. iddo’i hosgoi gan mai er mwyn o galon i bawb a fu mor ffeind Daeth profedigaeth i deulu A phan gaf eu gweld nid wyau marw ar Galfaria y cafodd ei eni. efo fo wedi iddo golli ei fam sef Augusta Williams, Llanllechid. Pasg fydd yr unig bethau i’w Er mwyn y Pasg y mae’r Nadolig Alwenna ym mis Tachwedd. Bu Augusta yn aelod o’r gangen rhoi iddyn nhw gan fod ambell yn bod. Diolch am y rhoddion o £1,000 ers rhai blynyddoedd er iddi anrheg Nadolig hwyr yn eu haros Un o ddirgelion mawr y Ffydd tuag at Hosbis Dewi Sant yn fethu y cyfarfodydd yn y hefyd. Gristnogol yw’r ffaith mai’r un Llandudno er cof amdani. blynyddoedd diwethaf. Cofion at Am unwaith, felly, bydd y a aned er mwyn marw yw Iesu Diolch hefyd i Iolo Roberts ac ei theulu. Nadolig a’r Pasg yn un. Nid bod Grist. Mae pawb arall a enir yn Owen, Trefnwyr Angladdau, Fe gollodd Einir Wyn Jones, unrhyw beth o’i le ar hynny anorfod yn wynebu marwolaeth. Penygroes am y trefniadau a’r Pendinas, ei mham ym Mis chwaith gan fod y ddwy ŵyl Ni allwn osgoi’r gelyn angau, Parchedig Huw John Hughes Mawrth a chydymdeimlwn gyda ynghlwm wrth ei gilydd. Mae ond nid er mwyn marw y am arwain y gwasanaeth. Bydd hi a’r teulu. oddeutu tri mis rhyngddynt yng cawsom ein geni. Ond neges bwlch mawr yn Ffordd Tanrhiw Rhowch wybod , os gwelwch nghalendr yr Eglwys, a chyfnod fawr yr Efengyl yw bod Iesu Grist ar ei hôl. yn dda os oes chwaneg o o dair blynedd ar ddeg ar hugain wedi ei eni er mwyn marw. Ac newyddion o’r gangen. ym mywyd Iesu’n gwahanu’r yntau’n ddyn perffaith ac yn Capel Shiloh ddau ddigwyddiad a nodir Fab Duw, doedd dim rhaid iddo Mae Capel Shiloh wedi ail Profedigaeth ganddynt. Ond mor bwysig yw farw. Marw o’i wirfodd wnaeth agor ers Sul y Pasg ac mae Bu farw Nancy Hughes o cofio bod cysylltiad annatod Iesu: dewis marw dros eraill; ei croeso mawr i bawb ymuno Langefni, gynt o Bethesda, ar rhwng y ddeubeth. Ar un wedd, roi ei hun yn aberth drostynt, er yn yr oedfaon. Rydym y dilyn y Fawrth 12. Mae un o’i wyrion un digwyddiad yw genedigaeth mwyn iddynt hwy gael bywyd. canllawiau diogelwch ac ar agor yn byw yn ei gartref newydd Iesu ar y naill law a’i farwolaeth Ond nid penderfynu gwneud ar Nos Sul am 5 o’r gloch. yn Nhregarth, sef Dion a Ffion a’i atgyfodiad ar y llaw arall. Ar hynny a wnaeth wedi iddo ddod Dyma’r gwasanaethau yn a’r plant bach Iago a Greta. eu pen eu hunain, mae’r naill yn i’r byd. Dyma oedd ei fwriad ystod yr wythnosau nesa, Cydymdeimlwn gyda’r holl amhosibl a’r llall yn anghyflawn. cyn iddo ddod. Dyma bwrpas ei deulu. Heb y Nadolig, fyddai’r Pasg ddyfodiad; dyma’r rheswm dros Ebrill 18 - Jennie Hurd, Yn Ysbyty Gwynedd ac o Cristnogol ddim yn bod. Yn ei enedigaeth. Fyddai o ddim Llanymynech Caerau, Tregarth, bu farw Eira amlwg, pe na fyddai Iesu wedi ei wedi cael ei eni o gwbl oni bai Ebrill 25 - Glyn Owen, Llanwnda Wyn Roberts, gynt o Waunfawr eni byddai’n amhosibl iddo gael am y groes. Mai 2 - Richard Gillion ar Fawrth 9. Anfonwn ein cofion ei groeshoelio. Mae pawb yn Ydi, mae’r Pasg yn amhosibl Mai 9 - Trefniant Lleol Sul at ei theulu hithau. deall hynny. heb y Nadolig a’r Nadolig yn Cymorth Cristnogol A’r un mor wir: heb y Pasg anghyflawn heb y Pasg. Mai 16 - Eric Jones, Bangor Ymddeoliad Mai 23 - Richard O Jones, Ymddiheurwn ein bod yn Gaerwen hwyr gyda’r newydd yma o Mai 30 - Trefniant Lleol Dregarth ond dwi’n sicr yr hoffem i gyd fel cymdeithas Profedigaeth yn y pentre ddymuno yn dda Daeth profedigaeth i ran un o i Dafydd Roberts, Cae’r Wern, aelodau Shiloh, sef Einir Wyn ar ei ymddeolid diweddar fel Jones, Henli, Pendinas. Bu farw Curadur Amgueddfa y Chwarel mam Einir, sef Mair Elizabeth yn Llanberis. Gwyddom i gyd am Williams, Brynsiencyn ar Fawrth ei waith ardderchog a dymunwn 5 yn 85 oed. Anfonwn ein cofion ymddeoliad hir ac iach iddo ef ac at Einir, Aled, Morgan a Sion a Enid ei briod. 8 Llais Ogwan | Ebrill | 2021
Ysgol Llanllechid
Croeso’n ôl Diwrnod Cenedlaethol Hedfan Barcud Ar ôl hanner tymor, roedd hi’n bleser Er mwyn ysbrydoli ein disgyblion hynaf i Gwenno Llwyd croesawu’r plant ieuengaf yn ôl atom. fynd allan i’r awyr iach yn ystod y cyfnod Beech a ddaeth Braf eu gweld yn rhedeg i mewn i’r ysgol clo, ac fel gweithgaredd oedd yn cyd- yn gyntaf am ysgrifennu yn hapus braf; wrth eu boddau yn gweld fynd a’u thema, derbyniodd pob disgybl stori fer pawb. Erbyn hyn, wrth gwrs, mae pawb ym Mlwyddyn 6 rodd o farcud. Cafodd y yn ôl, a diolch am hynny! Diolch i bob disgyblion hwyl yn dysgu sgil newydd; a’r un o’r staff am eu gwaith rhagorol, gan canlyniad oedd, – tydi hedfan barcud ddim gynnwys y cymorthyddion, sydd wedi mor hawdd â hynny bob tro! Y gyfrinach yw: gweithio’n ddi-flino yn ein hybiau, ar rhaid dyfalbarhau! gyfer plant gweithwyr allweddol. Wrth i’r cyfnod hwn rygnu yn ei flaen, ac achosion Cystadleuaeth Neges Ewyllys o Covid yn ymddangos yn llawer rhy aml Da Bangor/Ogwen yn ein cymunedau, diolchwn i bawb am eu Llongyfarchiadau i Angharad a Llinos Ball, cydweithrediad a’u cymorth parod. Beth Ifan Cai Hughes a Nest durrant ar ddod oedd yr hen adnod? Ymlaen mae Canan? i’r brig yn y gystadleuaeth a drefnwyd Triwn ein gorau! gan Fenter Iaith Bangor I ysgolion Bangor a Dyffryn Ogwen. Y dasg oedd creu Llwyddiant i Gwenno Cofion poster neges ewyllys da ar gyfer 2021. Llongyfarchiadau gwersog i Anfonwn ein cofion at Mrs Marian Jones, Llongyfarchiadau i chi eich pedwar ar eich Gwenno Llwyd Beech ar ddod i’r sydd wedi treulio cyfnod yn yr ysbyty. campweithiau. brig am ysgrifennu stori fer mewn Dymunaidau gorau am wellhad buan iawn. cystadleuaeth, a gynhaliwyd gan y Royal Mint i ddynodi 50 mlynedd ers i Yn yr un modd, anfonwn ein cofion at Ms Dinasyddiaeth Fyd Eang Rhian Haf, sy’n hunan ynysu. Cofion cynnes Bu’r disgyblion yn creu llusernau er mwyn arian gael ei drosi i arian degol. Roedd atoch eich dwy. dathlu blwyddyn newydd China. Hefyd, hon yn gystadleuaeth genedlaethol, braf oedd bod yn yr un ystafell rithiol ag ac yn agored i blant drwy Brydain. Gŵyl Ddewi a Dathlu ein Cymreictod Avantika, prifatharwes o India, oedd yn Y dasg oedd ysgrifennu stori fer yn Cafwyd dathliadau Gwyl Ddewi yn rhithiol siarad hefo ni o ardal o Kullu yng Ngogledd deillio o’r Diwrnod Digidol yn 1971. eleni hefo’r plant, am y tro cyntaf mewn y wlad. Treuliwyd orig ddifyr yn gwrando ar Camp a hanner! Da iawn ti! hanes! Cafwyd gweithgareddau megis ei straeon ac yn holi am ei gwlad ryfeddol. clocsio, dysgu am enwogion fel Hedd Trafodwyd eu hanifeiliaid gwyllt, ymysg Wyn, a chymryd rhan mewn gweithdai pynciau eraill, a chawsom ein tristhau wrth Trefnodd dosbarth Ms Gwnelli Haf brotest llythrennedd hefo Ani Lŷn. ddysgu am hynt y teigrod. Mae’n sobor ar sgwar Rachub, i dynnu sylw’r cyhoedd at dysgu’r ffaith fod eu niferoedd wedi gostwng y modd mae cynefin y teigr yn diflannu, ac Englyn yr Wythnos 95% yn ystod y ganrif a hanner ddiwethaf. oblygiadau hynny ar ein planed. Mae’r disgyblion yn cael budd garw o ddysgu englyn newydd pob wythnos. Gan Pasg Hapus fod y plant hŷn yn wedi bod yn dysgu am Elsa Dymuniadau da i’r holl ddarllenwyr am gyda’r Isaac Newton, pa englyn gwell i’w ddysgu englyn Basg hapus, ac edrychwn ymlaen at gyfnod na’r englyn gan John Glyn Jones – Yr Afal. newydd arall, ble bydd llacio rhywfaint ar y Ffefryn arall yw’r englyn gan y Prifardd clo. Ieuan Wyn:
Ysgol Llanllechid Heddiw, yr un yw ei llwyddiant – yn frwd Dros fro a diwylliant, Yn uno dysg a mwyniant A rhoi’n y blaen yr hen blant.
Eisteddfod Rhithwir William Mathias Diolch yn fawr i’r canlynol am fod mor barod i gystadlu yn yr Eisteddfod rhithiol: Ela a Lili Williams, Elsi Allsup , Harri Bale, Gruff a Robin Glyn, Cara Lennox, Cadi Lois, Cai Roberts, Nest Durrant a Dylan Billington. Llongyfarchiadau i Gruffydd Llwyd Beech ar ddod yn ail yng nghystadleuaeth yr unawd ac i Gwenno [email protected] Llwyd Beech ar ddod yn drydydd gyda’r unawd Cerdd Dant. Da iawn bawb! Diolch i Mrs Delyth Humphreys. 9 Llais Ogwan | Ebrill | 2021
Pentir Ysgol Bodfeurig Cynrig a Carys Hughes, Rallt Uchaf, Pentir, LL57 4YB Ar ôl cyfnod rhyfedd a thawel yn yr ysgol, mwy o adnoddau i’r ysgol. Diolch i bawb (01248 601318) [email protected] braf iawn oedd cael croesawu’r plant i gefnogodd. gyd yn ôl y mis yma! Mae’n braf clywed Mudo Llyffantod a Brogaod lleisiau plant a sŵn chwerthin yn llenwi’r Ysgol Goedwig Mae’r gwaith blynyddol o achub dosbarthiadau a’r iard. Yn sicr nid oes cyfle Roedd plant dosbarth Idwal yn hapus dros llyffantod a brogaod rhag eu gwasgu gan wedi bod i ymlacio – mae pawb wedi bod yn ben i ail afael yn eu sesiynau Ysgol Goedwig! foduron wedi dod i ben ar gyfer 2021. awyddus iawn i fwrw mlaen i ddysgu pethau Dyma gyfle i fod yn yr awyr agored yn dysgu Dechreuodd y mudo ar hyd Lôn Rallt ar newydd. Dyma ychydig o’n hanes! am natur yn ogystal â dysgu am bethau Ionawr 11, ond oherwydd y tywydd oer, fel mesur hyd, pwyso, trefnu o ran maint bu i’r rhan fwyaf o’r mudo cymryd rhan a llawer mwy. Uchafbwynt yr wythnosau tua diwedd Chwefror a chanol Mawrth. diwethaf oedd defnyddio’r gegin fwd i greu Bu 17 o wirfoddolwyr yn casglu gyda’u uwd i Elen Benfelen a’r tri arth. bwcedi ac achubwyd 1,459 o lyffantod a 65 broga, mae hyn yn cymharu gyda Pasg 1,619 llyffant a 149 broga yn 2020. Diolch i Gyda’r Pasg yn agosáu bu dosbarth Idwal yn Iwan am yr ystadegau ac am gadw golwg brysur yn dysgu a chreu. Buont yn brysur iawn ar y tymheredd a chydlynu’r casglwyr. yn creu cacennau Pasg, cardiau a basgedi yn ogystal â mynd ar helfa Pasg i chwilio am Gerddi Agored Pentir eiriau a lluniau yn ymwneud â’r cyfnod. Am yr ail flwyddyn yn olynol, fe benderfynwyd gohirio’r digwyddiad Cyfrifiad yma. Mae hyn oherwydd pryder ynglŷn Adnoddau newydd Gyda’r amser wedi cyrraedd i bawb â Covid-19. Mae’n siomiant mawr Hoffai’r plant ddiolch i’r gymdeithas rhieni gyflawni’r cyfrifiad eleni cafodd dosbarth gan gysidro’r holl waith caled sydd yn ac athrawon am gyfrannu arian tuag at peli Ogwen gyfle i ddysgu am waith y cyfrifiad digwydd dros fisoedd i gael y gerddi ar newydd i’w defnyddio ar yr iard! Roedd trwy edrych yn ôl ar gyfrifiad 1901 Mynydd eu gorau. pawb wrth eu boddau yn ymarfer sgiliau Llandegai yn ogystal a chreu cyfrifiad Dros y blynyddoedd mae Gerddi newydd a chael hwyl yn chwarae gyda nhw. dosbarth ei hunain ar fas data. Roedd gan Agored Pentir yn ddigwyddiad pwysig Diolch! llawer o’r plant ddiddordeb mawr mewn yn nyddiadur yr ardal ac wedi codi arian Llwyddodd y raffl pasg i gasglu bron dysgu pwy oedd yn byw yn eu tŷ nhw dros sylweddol tuag at wahanol elusennau. i £200 – arian gwerthfawr iawn i brynu gan mlynedd yn ôl! Bydd y garddwyr, sydd yn rhan o’r fenter yn adolygu eu hopsiynau ar gyfer y dyfodol. I’r rhai sydd wedi mwynhau crwydro’r gerddi yn y gorffennol, gobeithir bydd penderfyniad cadarnhaol ar gyfer 2022.
Partneriaeth Ogwen (gw. y stori flaen)
Mae prosiect cymunedol diweddaraf Partneriaeth Ogwen, sef Daucanmlwyddiant Bethesda, wedi bod yn cael ei ddatblygu yn ystod y misoedd diwethaf. Llwyddodd Partneriaeth Ogwen i sicrhau nawdd gan Gronfa Treftadaeth y Loteri i gynnal prosiect cymunedol sy’n canolbwyntio ar ddyrchafu statws treftadaeth a diwylliant yr ardal. Rydym wedi mynd ati i lunio rhaglen eang o ddigwyddiadau a gweithgareddau fydd yn cael eu cynnal yn ystod yr wythnosau nesaf (gweler y digwyddiadur.) Gellir cofrestru ar gyfer ein digwyddiadau drwy ymweld â thudalen Facebook Daucanmlwyddiant Bethesda, neu e-bostio pesda@ogwen. org am gymorth a manylion pellach. Cofiwch gofrestru cyn gynted â phosib! 10 Llais Ogwan | Ebrill | 2021 Arian y Loteri Pwy Sy’n Cofio Genedlaethol i helpu Ddoe? cymunedau Cymru i © Dr J. Elwyn Hughes addasu ac adfer Unwaith eto, dyma droi at ddisgynnodd bom ar ei chartref bwt neu ddau a godais o yng Nghaellwyngrydd a sonnir Mae Cronfa Gymunedol prosiectau sy’n bwysig i bobl ddyddiaduron David D. Evans bod bomiau eraill wedi syrthio’n y Loteri Genedlaethol yn a chymunedau, a gwyddom (neu Dafydd Ifans, fel y gelwid agos at Eglwys Glanogwen a cefnogi pobl a chymunedau mai’r prosiectau mwyaf ef yn lleol). Tynnodd y cofnod a hefyd ar y tir wrth ymyl yr A5 drwy COVID-19. Mae grantiau llwyddiannus yw’r rhai sydd ganlyn ym 1950 fy sylw: rhwng Pont-y-Tŵr a’r maes wedi cael eu hehangu i helpu wedi’u datblygu gan y bobl Awst 12, 1950: Evan carafannau is i lawr na Phont cymunedau ledled Cymru a fydd yn elwa ohonynt. Thomas, Tyn-tŵr, yn marw – Ogwen. i edrych yn gadarnhaol i’r Rydym yn cefnogi grwpiau’n 75 oed. Pan fyddai sŵn y seiren dyfodol. Cyfarfod rhithiol ar rhyngweithiol drwy gynnig Fel y gŵyr llawer o bobl yr yn seinio i rybuddio pobl 26 Mai. cymorth datblygu sefydliadol.” ardal, roedd yn Nyffryn Ogwen y Dyffryn fod awyrennau’r £10,000 o grant yn bosibl dros y blynyddoedd lawer o gelyn yn agosáu, byddai nifer Mae Cronfa Gymunedol Mae ‘Arian i Bawb’ y Loteri ‘gymeriadau’ a oedd rywsut o’r trigolion yn chwilio am y Loteri Genedlaethol yn Genedlaethol yn dyfarnu yn wahanol i bawb arall o’u loches ar frys. Byddai mam yn cynnal sesiwn gymorth rithiol hyd at £10,000 ar gyfer cwmpas. Cofiaf glywed sôn sôn am un o’r rheini sef Miss drwy gyfrwng y Gymraeg ar amrywiaeth o brosiectau am y gŵr hwn a’i wraig yn byw Jones, Glan Denys. Roedd hi’n gyfer grwpiau cymunedol cymunedol, gan gynnwys yn Nhŷ John Iorc yn Nhy’n byw y drws nesa i’m rhieni a ac elusennau ar 26 Mai. prosiectau sy’n ymateb i Tŵr, dros y ffordd fwy neu lai chlywais mai rhuthro i guddio Bydd y sesiwn yn rhoi mwy bandemig COVID-19. i’r hen lyn bach diog yn Afon yn y sbensh (sef ein gair ni am o wybodaeth i gymunedau Mae ‘Pawb a’i Le’ yn dyfarnu Ogwen y soniodd Caradog y twll-dan-grisiau) y byddai hi. ledled Cymru am wneud hyd at £500,000 i gymunedau Prichard amdano yn ‘Y Briodas’ Prin y gallai hi fod wedi meddwl cais am grant gan y Loteri gydweithio i gael effeithiau a enillodd iddo’r Goron yn am eiliad y byddai hi a’i sbensh Genedlaethol ac yn cadarnhaol ar y pethau sy’n Eisteddfod Caergybi ym 1927. a’i chartref cyfan wedi diflannu atgyfnerthu’r blaenoriaethau bwysig iddyn nhw. Bydd Ganed ‘Ifan Tomos’, fel y mewn amrantiad pe bai bom yn ariannu newydd. Maen nhw’n Cronfa Gymunedol y Loteri byddai pawb yn ynganu ei eu taro. arbennig o awyddus i siarad â Genedlaethol yn ariannu enw, ar Fai 8, 1875 ac, fel hogia’ Ond roedd gan Ifan Tomos grwpiau cymunedol nad ydynt datblygiad sefydliadol fel eraill ei gyfnod, aeth i weithio i gynllun gwahanol. Prin y byddai wedi gwneud cais am grant rhan o’r prosiect ac mae Chwarel y Penrhyn. Gan ei fod sŵn y seiren wedi distewi na gan y Loteri Genedlaethol o’r GwiriwrCryfderau wedi’i yn ddyn talgryf a chydnerth, fyddai Ifan Tomos wedi cydio blaen. ddatblygu i helpu cwsmeriaid dros ei chwe throedfedd, fel ym mraich ei wraig a’i llusgo, Dywedodd Ruth Bates, i nodi cryfderau eu cymuned Ifan Fawr y byddai pawb yn bron, dros Bont-y-Tŵr ar hyd Cyfarwyddwr Cronfa er mwyn adeiladu arnynt. cyfeirio ato. Ar y llaw arall, y lôn i gyfeiriad Bryn Llwyd a’r Gymunedol Cymru y Loteri roedd ei wraig, Margaret (a aned chwarel ac yna at geg un o’r Genedlaethol, “ Rydym yma Os oes gennych ddiddordeb Mehefin 21, 1875), yn ddynes nifer o siaffiau tanddaearol i gefnogi grwpiau cymunedol mewn mynychu’r sesiwn fechan bach, a defnyddio un o’r oedd yno – lle nad oedd yr ac elusennau i gael mynediad rithiol ar ddydd Mercher, dywediadau ‘diddorol’ hynny un bom, yn eu barn nhw, yn at arian Loteri Genedlaethol. 26 Mai, cysylltwch â fflur. a glywir mewn ardaloedd eraill debygol o’u cyffwrdd! Ond un Mae ein timau yn barod i davies@cronfagymunedolylg. heblaw Dyffryn Ogwen. tro, a nhw’tha ar fin camu i siarad â chi am eich syniadau org.uk. Ewch i’n gwefan i Mae’r unig stori a gofiaf mewn i’r siafft, clywsant yr ‘All i gefnogi cymunedau drwy’r gael rhagor o wybodaeth am yn cael ei hadrodd am Ifan Clear’ yn seinio yn y pellter, cyfnod digynsail hwn, a thu y rhaglenni ariannu: http:// a Margaret yn mynd â ni’n arwydd bod y peryglon drosodd hwnt i hynny.” cronfagymunedolylg.org.uk/ ôl i gyfnod yr Ail Ryfel y Byd. a’i bod yn ddiogel i bawb ddod “Rydym am ariannu cymru Roedd ofn mawr ar led ymhlith o’u cuddfannau. trigolion yr ardal gan y tybid Cychwynnodd Ifan a Margaret bod Dyffryn Ogwen ar lwybr ar eu taith yn ôl i Dy’n Tŵr. Ond, awyrennau’r Almaenwyr gwaetha’r modd, pan oedd Ifan wrth iddynt hedfan yn ôl Tomos yn rhoi’r goriad yn nrws i’w meysydd awyr ar ôl bod y tŷ, canodd y seiren eto. Ac yn bomio Lerpwl. Roedd meddai’r hen greadur: ‘Wel, wir lle i gredu y byddai unrhyw i ti, Marged, mae’n rhad i ni gael fomiau oedd ganddynt ar ôl gwell dealltwriaeth na hyn!’ Ifan yn cael eu gollwng ar Ddyffryn druan, er mor fawr oedd o, mor Ogwen. Ac fe ddigwyddodd ddiniwed hefyd, te! hynny – lladdwyd gwraig pan I’w barhau 11 Llais Ogwan | Ebrill | 2021
efo’i gilydd ac yn ymddwyn mor gyfrifol. Da Gair o Ddiolch Talybont iawn chi, blant! Mae’n amlwg ‘bod chi’n hen Llewelyn Morris Jones barod i drosglwyddo i’r Ysgol Uwchradd ar ôl Dymunwn fel teulu, Enfys, Avril a Meriel, Neville Hughes, 14 Pant, Bethesda (600853) gwyliau’r Haf. ddiolch o galon am yr holl arwyddion Barbara Jones, 1 Dol Helyg, Talybont o gydymdeimlad a charedigrwydd a (353500) Diolch am Bobl fel Mathew ddangoswyd i ni yn ein profedigaeth Mae’n Postfeistr Teithiol rhadlon, Mathew diweddar. Gwerthfawrogwyd pob galwad Mae’r clociau wedi mynd awr ar y blaen; Williams, yn enghraifft dda o’r ffordd ffôn, cerdyn, blodau a chacen. Rydym yn arwyddion y Gwanwyn o’n cwmpas ym mae gwneud peth syml yn gallu gwneud ddiolchgar iawn am bob cyfraniad a roddwyd mhob man, a’r tywydd wedi cynhesu digon gwahaniaeth mawr. Mae ganddo orchuddion tuag at achosion lleol er cof am Llew. i ganiatáu ambell i banad yn yr ardd. Yn sicr, gwyneb ar gownter fan y Post, wedi’u Hoffwn, fel teulu ddiolch i’r gofalwyr a fu’n un o’r pethau pwysicaf inni ddysgu yn ystod gwnïo’n grefftus gan wraig o Ynys Môn. edrych ar ei ôl ers Mis Medi, roedd ganddo Cyfnod y Clo yw sut i werthfawrogi’r pethau Rhwng gwerthu’r mygydau; gwerthu cardiau feddwl mawr ohonynt. Diolch arbennig i’r symlaf mewn bywyd. Nadolig yn eu tymor, a chennin Pedr ar adeg Parchedig John Pritchard, Capel Bethlehem, Gŵyl Ddewi, mae Mathew wedi llwyddo i Talybont am arwain y gwasanaeth yn yr Anrheg Arbennig i Hogyn Arbennig godi dros £2,300 at hyrwyddo gwaith nyrsus Amlosgfa, ac i Gareth Williams, Garneddwen, Mae James, 11 Dolhelyg, yn gynefin â byw Marie Curie; elusen gwerthfawr iawn. yr ymgymerwr am ei drefniadau gofalus. yn syml er dydd ei eni. Mae’n dioddef o’r Llongyfarchiadau, Mathew, a diolch iti cyflwr ‘Angelman’ sy’n golygu nad yw’n gallu am dy ymweliadau wythnosol â Thalybont. cyfathrebu, na symud mor rhwydd â phobl Mae’n help mawr inni. ifanc yr un oed ag ef. Er hynny, mae o’n Eglwys St Cross hynod o gymdeithasol, ac wrth ei fodd yng Llyfrgell Deithiol nghwmni’r plant o bob oed . Wrth imi ysgrifennu’r ychydig geiriau hyn, Gwasanaethau: Mae’r eglwys wedi At ei gilydd, mae James yn fodlon ar ei mae Wil, y Llyfrgellydd Teithiol, newydd alw ail-agor unwaith eto, a chawsom fyd ond, wrth iddo wylio hogiau’r pentref yn yn y drws efo pedwar llyfr arall imi’u darllen. wasanaeth ar fore Sul y Pasg. Braf gwibio yma ac acw ar eu beiciau, dangosodd Mae’r fan yn dal i alw’n fisol ac, er nad ydym oedd gweld pawb, ac roeddem yn falch i’w fam, mai’r peth oedd o eisio fwy na dim yn cael mynd i fyny yn yr oes Cofid sydd hefyd o groesawu cyfeillion o St Tegai a yn y byd oedd beic. Yn amlwg, ‘fedrai James ohoni, daw Wil â llyfrau o’ch dewis i’r drws, Glanogwen - cydymdeimlwn â nhw tra byth fynd ar gefn beic cyffredin, ond mae neu hyd yn oed dewis deunydd darllen addas eu bod nhw yn ‘ddigartref’ wrth i waith Rachel wedi gorfod dringo llawer i fynydd ar eich cyfer. Gresyn mai dim ond llond atgyweirio a thrwsio gael ei wneud yn yn ei hymdrechion i wella ansawdd bywyd dwrn o bobl Talybont sy’n manteisio ar ei eu heglwysi. ei mab, ac mi aeth ati rhag blaen i astudio’r wasanaeth. posibiliadau. Cydymdeimlad: Estynnwn ein Un diwrnod yng nghanol mis Mawrth, Symud tŷ cydymdeimladau at Dorothy clywsom floedd uchel o lawenydd yn dod o Dymuniadau gorau i Wil Kendrick, 4 Lôn Hanks yn ei phrofedigaeth o golli ei gyfeiriad rhif 11. Rhaid oedd brysio i ben y Ddŵr, a’i gariad, Laura, sydd wedi symud i brawd, Stan, a fu farw ddechrau mis drws i weld beth oedd yn digwydd, ac wele fyw i dŷ newydd ym Mhensarn, ger Abergele. Mawrth. Cynhaliwyd ei angladd ar lan y James, ar ei ‘Tomcat Bullet Trike’ newydd Pob bendith i’r ddau ohonoch yn eich cartref bedd ym Mynwent Newydd Bangor. sbon danlli (a Rachel, yn rheoli’r beic o’r newydd, ond peidiwch â bod yn ddieithr. tu ôl) yn pasio i lawr Dolhelyg. Mae James Byddwn yn colli gweld Wil yn mynd â’r ddau â gwên lydan ar ei wyneb bob amser wrth gi bach am dro o gwmpas Talybont. gyfarfod â’i gymdogion ond, y diwrnod Capel Bethlehem hwnnw, roedd ei wên yn lletach nag erioed. Profedigaethau Bendith arno! Anfonwn gydymdeimlad dwysaf at dri theulu Ffarwelio â Mr. Llew Jones: Er o’r pentref sydd wedi colli anwyliaid yn gwaetha’r cyfyngiadau sydd yn peri ddiweddar: fod y niferoedd a ganiateir mewn Enfys, gwyddom na fedr bywyd byth fod yn angladdau yn gorfod bod yn llawer is, fe union yr un peth, wedi iti golli Llew ar ôl 72½ ffarweliwyd â Llew mewn gwasanaeth o flynyddoedd efo’ch gilydd. Mae’n gysur urddasol a theilwng dros ben. mawr bod y teulu o’th gwmpas, ond cofia fod Arweiniwyd y gwasanaeth, a dy ffrindiau yn y pentref ar gael hefyd, ond iti gynhaliwyd yn Amlosgfa Bangor ddydd godi’r ffôn. Llun, 15 Mawrth, gan ei weinidog, y Parchedig John Pritchard, ac fe Estynnwn gydymdeimlad, a chofion cynnes gyflwynwyd teyrnged i’w thad gan at Dorothy, 17 Cae Gwigin a gollodd ei brawd, Meriel. Rydym i gyd yn meddwl Stanley, ar y 6ed o Fawrth James ar ei feic newydd efo Zac, ei frawd, amdanoch fel teulu yn eich colled fawr. a Ryan, un o’i ffrindiau pennaf. Bu farw mam Meic Davies, 29 Cae Gwigin, Ail- gychwyn eto: Cynhelir ein hoedfa Cerdded i’r Ysgol ym Mhenmon ddau fis yn ôl. Mae ei dad wedi gyntaf yn y Capel ers mis Rhagfyr ar Digwydd mynd am dro ychydig yn gynt un hen basio ei ddeg a phedwar ugain oed, ac bnawn Sul, 2 Mai am 2 o’r gloch. Ein bore cyn gwyliau’r Pasg, a sylwi bod nifer yn gwynebu bywyd ar ei ben ei hun ar ôl 70 gweinidog, y Parchedig John Pritchard, dda o blant y pentref yn cerdded i fyny Twll o flynyddoedd. Mae’n dda deall bod ganddo fydd yn gwasanaethu. Bydd yr ail oedfa Pistyll i Ysgol Llandygai. Roedd y rhai lleiaf, yntau deulu gofalus yn ei ymyl. ar 23 Mai am 2 o’r gloch. Wrth gwrs, yn naturiol, yng nghwmni rhiant, ond braf Derbyniwch ein cydymdeimlad dwysaf, Meic, byddwn yn cadw at ganllawiau cofid 19. iawn oedd gweld y plant hynaf yn cerdded Sandra, a’r teulu oll yn eich hiraeth. 12 Llais Ogwan | Ebrill | 2021 Côr y Penrhyn gyda Derfel Roberts
CYFLWYNIAD Yn y rhifynnau cynnar o Lais Ogwan yn ystod y saithdegau, arferai’r diweddar Ernest Roberts ysgrifennu colofn fisol i Lais Ogwan o dan y pennawd ‘Cerrig Mân’. Roedd y penodau hynny’n llawn o wybodaeth ddifyr am hanes y dyffryn hwn ac am y digwyddiadau a’r cymeriadau oedd yn rhan o dapestri lliwgar y dyffryn yn y gorffennol. Y mis hwn cyhoeddwn barhad o stori’r côr yn mynd i Ffair Fawr y Byd yn Chicago yn 1993. Golygwyd ac addaswyd rhannau o’r erthygl. Keith Roberts, ŵyr William Gray yn cyflwyno cloc llechfaen 1893 i’r diweddar Tom Morgan, Llywydd Côr Pennod 2 y Penrhyn yn Stafford yn 2011.
FFAIR FAWR Y BYD Denodd y Ffair farsiandiwyr a Rhoddodd y côr ddau gyngerdd yn anffodus, erbyn iddo droi ôl am ei lety roedd gweithgareddau o bob math i babellu o’i Chicago cyn ymadael am Ganada i roi y wagen wedi symud a bu Morris druan yn chwmpas gyda neuaddau enfawr i fwydo’r cyngerdd arall ym Montreal ac yna hwylio cerdded a cherdded am oriau yn chwilio am miloedd a chyda cymaint â phedwar am adref ar y llong ‘Oregon’. ei lety. Dau blisman caredig ddaeth â’r hen ugain salŵn i ddisychedu’r torfeydd. Yn Daeth saith côr i Gaernarfon yn 1894 i Forris adref yn sâff yn y diwedd. Neuadd yr Eisteddfod fe gadeirwyd Dyfed gystadlu ar y darnau ’Y Pysgotwyr’ a ‘Dewi, gan Hwfa Môn am ei awdl fuddugol ‘Iesu bydd wych’ ond ni ddaeth Côr y Rhondda i’r o Nasareth’ ac fe gyhoeddwyd David E. ornest honno a enillwyd gan Gôr y Penrhyn. Davies (Dewi Glan Ffrydlas) yn fuddugol yng nghystadlaethau’r Englyn a’r Hir a ATGOFION Thoddaid. Difyr i ni’r hogia yn y Clwb ers talwm fyddai clywed yr hen fois yn sôn am ryfeddodau ANHAP Ffair Fawr y Byd. Tenorydd y Bryniau wedi Ymgeisiodd saith o gorau meibion, dau gweld a chlywed ffonograff am y tro cyntaf ohonynt o Gymru, sef Côr y Penrhyn a Chôr erioed a Defi Gordon yn sôn am gampau Cwm Rhondda dan arweiniad y cerddor syrcas Buffalo Bill a’i chowbois go iawn a’r arweinydd enwog, Tom Stephens. Pan ymhell cyn i Tom Mix garlamu i’r ‘lifin – oedd Côr y Penrhyn ar ganol canu’r darn pictiyrs’ yn y “Salfesh”. cyntaf – ‘Song of Freedom’ fe lithrodd Wedyn dyna Harri Jones, Lôn Las yn copi’r cyfeilydd oddi ar y piano ac aeth dweud y stori am Morris Davies wedi mynd ei dudalennau’n higldi-pigyldi a’r côr yn am dro o gwmpas strydoedd Chicago. mynd allan o diwn. Roedd gan y corau eraill Cymerodd yr hen Morris ryw wagen stem fel rywun i ofalu am gopi’r cyfeilydd a chyn i mynegbost i gael canfod ei ffordd yn ôl. Yn Gôr y Penrhyn ddechrau ar yr ail ddarn, sef y ‘Pilgrims’ aeth cyfeilydd Côr y Rhondda i droi’r tudalennau i gyfeilydd Côr y Penrhyn. Cafodd Côr y Penrhyn y marciau uchaf am y ‘Pilgrims’ ac yn ôl y beirniad roeddynt ar y blaen i bob côr arall nes y daethant at yr anhap gyda’r copi. Dyfarnwyd y wobr gyntaf o $1000 (£200) i Gôr y Rhondda a’r ail wobr o $500 (£100) i Gôr y Penrhyn. Gellir dirnad siom Edward Broome a’i gôr. Serch hynny nid gorchfygedig mohonynt a rhoesant sialens i Gôr Cwm Rhondda I frwydro am lawryf corau meibion Cymru yn Eisteddfod Genedlaethol Caernarfon yn y flwyddyn ddilynol. (1894). 13 Llais Ogwan | Ebrill | 2021 Cymeriadau’r Côr Plaid Lafur
Gareth Owen Jones sy’n aelod o’r tenoriaid canu ar y pier yn Blackpool hefo GBQ. cyntaf ac yn gweithio fel plymar a ffitiwr Ond mi oedd Glastonbury yn brofiad Dyffryn siopau sy’n ateb y cwestiynau y mis yma. anhygoel ac yn gyfle unwaith mewn oes. Ogwen 1. Beth ydy dy enw llawn? Gareth Owen 14. Pa ddiddordebau eraill sydd gen ti y Cynhaliwyd cyfarfod ZOOM o Bwyllgor Jones (ond Bowen i’r rhan fwyaf) tu allan i’r côr? Rygbi, cerdded, Rygbi, Ymgyrchu Plaid Lafur Arfon ar 2. Oed? 40. coginio, Rygbi, a pheint tra’n gwylio ddechrau’r mis, gyda chynrychiolaeth 3. Gwaith? Plymar a ffitiwr siopau. rygbi! o aelodau lleol yn bresennol ar gyfer 4. Lle wyt ti’n byw? Braichmelyn. 15. Oes yna rywbeth fasa ti’n hoffi gweld etholiad Cymru fis Mai. Trafodwyd nifer 5. Un o le wyt ti’n wreiddiol? Un o’r Bala y côr yn wneud? Mae’r côr yn weithgar o faterion efo’r ymgeisydd Iwan Wyn dirion deg. iawn ac yn gwneud llawer o wahanol Jones o Ddyffryn Nantlle. 6. Pa dri pheth fasai’n dy disgrifio orau? bethau. Yr hyn faswn i’n hoffi weld ar y Derbyniwyd gwybodaeth bod deddf Cyfeillgar, gweithgar a hamddenol. funud ydi cyfle i ni ddod at ein gilydd i tai newydd Llywodraeth Lafur Cymru 7. Ers faint wyt ti yn aelod o’r côr? - Tua ganu unwaith eto. (a fydd yn rhoi mwy o sicrwydd i 3 blynedd. 16. Unrhyw sylw arall yn ymwneud â’r denantiaid) wedi cael ei chymeradwyo. 8. Pa lais wyt ti? Tenor cyntaf. cor? Mae ymuno â’r côr wedi bod yn Hefyd, bod Llywodraeth Cymru wedi 9. Pam wnes di ymuno â Chôr y brofiad positif iawn. Dwi wdi gwneud ymrwymo i gael economi gwyrddach, Penrhyn? Gan fy mod wedi symud llawer o ffrindiau newydd ac yn gyda chynllun gweithredu i ddiogelu i’r ardal mi oedd ymuno yn gyfle da i teimlo fel rhan mawr o’r gymuned ym gwaith-cynhyrchu yn y dyfodol. Yng gymdeithasu, ac mi wnaeth fy modryb Methesda ar ôl ymuno. Nghyllideb Cymru, clustnodwyd arian ddweud fod gen i lais da hefyd. Hefyd, i leihau trethi busnes am flwyddyn mi ges i fy annog i ymuno gan Alun arall ac i gefnogi busnes i recriwtio Davies (Bas 1). mwy o brentisiaid. Rhoddwyd bonws i 10. Pa un ydi dy hoff gân yn rhaglen y weithwyr iechyd a gofal. côr? Dagrau, dwi wrth fy modd efo’r gân wreiddiol gan Eric Clapton. Mae trefniant y côr yn wych ac yn deilwng iawn o’r gwreiddiol. 11. Pwy ydy dy hoff ganwr / cantores? Trent Reznor, Americanwr sy’n canu, yn perfformio ac yn cyfansoddi caneuon poblogaidd a darnau i ffilmiau yn Hollywood a lleoedd.eraill. 12. Be ydi dy farn di am ganu pop? Mi wnai wrando ar ganeuon pop yn y gwaith ond mae’n well gen i gerddoriaeth mwy trwm! 13. Oes gen ti atgof o ryw ymweliad efo’r côr? Mae’n reit anodd curo fy mherfformiad cynta hefo’r côr, sef
www.llaisogwan.com @Llais_Ogwan 14 Llais Ogwan | Ebrill | 2021 o 4 tŷ fforddadwy ynghyd â mynedfeydd feicwyr yn ei hebrwng i’r Amlosgfa, golygfa Rhiwlas cysylltiedig â pharcio. drawiadol iawn. Anfonwn ein cofion at Dawn a’r plant. Iona Jones, 17 Bro Rhiwen, Rhiwlas [email protected] (01248 355336) Cydymdeimlo Yn dawel yng nghartref gofal ym Mrynsiencyn a chynt o Borthaethwy Rhestr fer gwobrau Tir na-n-og yn 100 oed bu farw Nesta Carriigill. Fe’i Yn flynyddol y mae Cyngor Llyfrau Cymru yn O gofnodion Cyngor Llanddeiniolen magwyd yn Rhes Uchaf ac roedd yn briod â ’r dewis llyfrau ar gyfer gwobrau Tir na-n-Og. Canllaw ger Beran Mis diwethaf anfonwyd diweddar Albert. Roedd yn chwaer i Edwina Mae dau gategori, plant ieuengaf a phlant llythyr i’r Adran Briffyrdd ac i’r Adran a’i diweddar frodyr a chwiorydd. Roedd uwchradd. Y tri llyfr ar gyfer uwchradd ar y llwybrau, yn nodi fod y llwybr sydd yn yn athrawes wrth ei galwedigaeth ac wedi rhestr fer yw Helynt gan Rebecca Roberts, Y dod allan ger garej Beran o Caermynydd treulio blynyddoedd yn ysgol Hirael, Bangor. Castell Siwgr gan Angharad Tomos a Llechi angen canllaw ac efallai barrier gan ei fod Anfonwn ein cydymdeimlad at Einir a Hefin gan Manon Steffan Ross. Pob hwyl iti eleni yn dod allan ar ochor lôn hynod o brysur. Williams a’r nithoedd a’r neiant eraill. eto Manon. Derbyniwyd ymateb bod Cyngor Gwynedd Bu i un arall a fagwyd yn Rhiwlas farw yn bwriadu ymweld â’r llwybr, ynghyd a yn ddiweddar, yn 95oed bu farw Llew gwneud arolwg ar y tarmac ar ben y llwybr. Jones o Dalybont. Mae’n debyg ei fod yn cael ei adnabod fel Llew Crosville ond i’w Ty’n Llidiart i Rallt Pentir Anfonwyd cais gyfoedion Llew Garreg y Gath fydd o am am arwyddion Anaddas i Gerbydau gael byth. Roeddwn yn gweld Enfys ac yntau yn eu gosod yma gan fod cerbyd Amazon lled aml yn Frongoch a holai bob amser am wedi mynd yn sownd ar y ffordd a bu rhaid bobl Rhiwlas, roedd yn ffrindiau mawr â’r cael tractor i’w dynnu allan. Mae’r bobl diweddar John Huw Evans. Cydymdeimlwn leol yn gawybod fod y llwybr yn anaddas â’i briod, Avril, bu’r ddau yn briod am 72 o i gerbydau mawr ond mae’n debyg mai flynyddoedd a chofion hefyd at Avril a Meriel gyrrwr o’r cyfandir oedd hwn yn dilyn a’u teuluoedd. Google maps! Wedi cyfnod cymharol fyr yn Ysbyty Glan Clwyd bu farw John Ellis Jones, cymar Dawn Ceisiadau cynllunio a thad Shannon, Sammy, Sion, Skye, Shane Bwthyn Lôn Plas Cais ar gyfer trosi adeilad a Seirian. Roedd yn wreiddiol o Llanllechid allanol presennol i greu anecs ategol i’r ond wedi ymsefydlu ers sawl blwyddyn adeilad. bellach ym Mro Rhiwen. Moto beics a Thîm peldroed Lerpwl oedd ei ddiddordebau Tir ym Mro Rhiwen Datblygiad preswyl ac ar ddiwrnod yr angladd roedd nifer o Waw – am Wawr! Fel mae bron pawb yn y byd yn gwybod cyrraedd y gornel ac roedd rhaid troi fy gwneud efo’r holl gyfoeth. A fydda i’n cael erbyn hyn dw i’n mynd allan am dro yn nghefn ar yr awyr coch. O fy mlaen i rŵan car newydd? Na, dw i ddim yn meddwl, dw gynnar bob bore ac mae rhywbeth i’w weld roedd yr awyr yn fwy pinc ond welais i i’n ddigon bodlon efo fy nghar. Prynu tŷ bob tro. Dw i’n dechrau’n gynharach erbyn hefyd rywbeth oedd yn edrych fel llwybr newydd? Na, doedd hynny ddim yn apelio hyn achos mae hi’n goleuo’n gynharach bob anwedd (vapour trail). chwaith, mae’r coed afalau nes i blannu dydd. Mae’n braf bod allan i sylweddoli hyn Meddyliais fod hyn braidd yn od achos pum mlynedd yn ôl wedi aeddfedu ac yn achos mae’n arwydd gref bod y Gwanwyn does dim llawer o awyrennau yn yr awyr ffrwytho. Mynd ar wyliau i’r ynys gorau yn ar y ffordd - y tymor mwyaf trawiadol o’r y dyddiau yma ac roeddwn i’n syllu ar hyn y byd? Ia, dyna be wna i a bydd gwyliau yn pedwar. Cyn bo hir mi fydd y byd yn llawn er mwyn trio gweithio allan beth oedd sir Fôn ddim yn gostus chwaith. Sorted! lliwiau a bydd ein calonnau’n codi ac mi o. Yn raddol roedd lliwiau’n datblygu a Fel mae’r Sais yn dweud. ydym ni i gyd angen hynny! sylweddolais fod i’n syllu ar enfys yn Rywbeth i edrych ymlaen amdani ynte! Ychydig o ddyddiau yn ôl, munudau ffurfio. Dyma fi’n sefyll yng nghanol y Wel roeddwn i ar y ffordd i’r cwt i nôl y cyn toriad y wawr, mi nes i gau’r drws i lôn yn syllu ac yn gweld y bwa yn ffurfio. rhaw pan welais dwll mawr yn y lawnt. O ddechrau ar fy nhaith. Wrth droi’r cornel Roedd y profiad yn drawiadol! Mi oeddwn na! Mae rhywun wedi cyrraedd o’m mlaen gyntaf welais i’r awyr yn goch uwch fy i’n gallu gweld bod y goes chwith yn i! Dyma fi’n sefyll ac yn syllu ar y twll gwag mhen, stribedi o gymylau coch yn creu cyrraedd y ddaear rywle ar y traeth ond yn y lawnt, hynny yw roedd yn wag heblaw patrwm dim ond byd natur all greu mor yn fwy o ddiddordeb i mi oedd ble oedd am yr amlen ar y gwaelod. Plygais i lawr effeithiol. Dysgais nes ymlaen mai bai’r y goes dde yn cyrraedd y ddaear! Mae’n i’w godi, agorais a thynnu allan neges fer. Sahara oedd hyn am fod gwyntoedd cryf anodd credu ond roedd y goes dde yn “Annwyl Rob. Diolch am gymryd dy wedi codi tywod i fyny i’r awyr a’i gludo’r siŵr o fod yn cyrraedd y ddaear yn fy amser ar dy daith cerdded y bore ‘ma holl ffordd i Gymru fechan. ngardd cefn. Wel am lwc ynte! Mi fydda a gobeithio nad wyt yn meindio i fi a’r Wrth i mi gerdded ymlaen roeddwn i’n siŵr o gofio mynd allan efo rhaw yn tylwyth dwyn dy drysor. Mae’n rhaid i ti i’n cadw fy llygaid ar yr awyr a gweld y syth ar ôl cyrraedd adref. O’r diwedd mi gofio bod rhai pobl yn dlotach na chdi ac darlun yn datblygu. Dydy pethau fel hyn fydda i’n gyfoethog dros ben. ein gwaith ni yw edrych ar ôl y bobl yna. ddim yn parhau am yn hir, dim ond am Treuliais weddill fy nhaith yn Pob hwyl i ti ychydig o funudau. Cyn hir roeddwn wedi breuddwydio am beth fydda i’n gallu Twm Teg a’r Tylwyth” 15 Llais Ogwan | Ebrill | 2021 Difyrion Digidol gyda Deian ap Rhisiart
Cofnodi hanes bro yn ddigidol cyfresi fel Cefn Gwlad a roddodd oriau o Mewn colofn flaenorol fe wnes i fwrw archif fideo i ni yn cofnodi ymweliadau golwg dros yr adnoddau hanes sydd ar Dai Jones i gartrefi gwledig dros y deugain gael ar-lein er mwyn chwilota eich hanes mlynedd diwethaf. Mae’r cyfweliadau lleol a chenedlaethol. Y tro hwn dwi am hynny’n gofnod amhrisiadwy o fywyd drafod sut y gallwch gofnodi’r hanes eich cefn gwlad yng Nghymru ar ddiwedd hun a chreu eich darn bach o hanes, trwy yr ugeinfed ganrif. A’r hyn sy’n wych gymorth offer digidol. Y ffordd orau a y dyddiau hyn, fe allwch chi fod yn mwyaf hwylus i wneud hyn yw trwy greu ymchwilydd eich hun neu’n gynhyrchydd stori ddigidol. Yn syml, stori ddigidol ydy ffilm yn cofnodi’r hanes drwy gyfweliadau ffilm fer yn cofnodi digwyddiad. Gall gyda phobl yr ydych yn ei hystyried yn fod yn gyfweliad gydag unigolyn difyr a hanesyddol bwysig i’ch bro, neu i Gymru. diddorol yn trafod pob math o bynciau, O ran lles iechyd, mae’n gyfle da hefyd yn trafod gwrthrychau/lluniau sydd o i hel atgofion gyda phobl sy’n byw gyda bwysigrwydd hanesyddol. Fe allith fod dementia er enghraifft. Wrth gwrs, ar yn hel atgofion am deulu, am gyfnod hyn o bryd, mae’r cyfyngiadau yn rhwystr penodol mewn bywyd, yn ddigwyddiad i ni allu gwneud hyn ond gydag amser, neu’n brofiad yn y gorffennol sy’n bwysig gobeithio y gallwn ddychwelyd i gyfweld â i chi neu’r unigolyn, ble bydd arwyddocâd phobl wyneb yn wyneb. ehangach. Mae’r syniad o greu straeon digidol wedi Apiau i’ch helpu bod yn boblogaidd ers rhai blynyddoedd. Er mwyn gallu creu stori ddigidol wrth Dwi’n cofio bron i ddegawd yn ôl, gwrs, mae angen apiau sy’n gwneud y roeddwn i’n mynd o amgylch neuaddau gwaith ar eich rhan. Os mai Apple yw eich pentref yn cynnal cyrsiau straeon digidol ffôn neu dabled, chwiliwch am Adobe gyda WEA Cymru. Er mwyn gwneud y Spark yn yr App Store a’i llwytho, neu ar gwaith, roedd gynnon ni lond car o offer, gyfer ffôn neu dabled Android, chwiliwch yn cynnwys gliniaduron, recordydd sain, am YouCut neu PowerDirector yn y Play camera fideo proffesiynol ac ar ben hynny Store. Mae’r apiau hyn yn gymharol roedd rhaid cael y feddalwedd i olygu’r hawdd iawn i’w defnyddio, ac ewch cyfan. Ddeng mlynedd yn ddiweddarach ati i arbrofi gyda hwy. Gyda’ch fideo 0808 164 0123 mae’n bosib gwneud hyn i gyd, yn personol, mae yna ddewis i ychwanegu ddidrafferth gyda’ch ffôn clyfar. cerddoriaeth, troslais, delweddau, geiriau testun, fideos ac mae posib golygu Cymeriadau a digwyddiadau clipiau o fewn un ffilm. Yn PowerDirector Roedd y rhan fwyaf o’r bobl a fynychodd er enghraifft, does yna ddim cyfyngiad y cyrsiau hyn yn bobl wedi ymddeol, ac am ba mor hir ydi’r ffilm, ond wrth gwrs, roedd ganddynt stôr eang o atgofion mi gymerith fwy o amser i’w lwytho fel am eu magwraeth. Hefyd roedden cyfanwaith wedyn i’ch ffon. Rhowch dro nhw’n gyfarwydd â’r hen enwau lleoedd arni! Os ydych chi’n adnabod rhywun, neu hanes cymdeithasol yr ardal leol. efallai yn aelod o’ch teulu sydd gan Trafodwyd testunau difyr iawn yn stori ddifyr i’w hadrodd, ewch ati i greu amrywio o hanes Robin Jac neu’r Fellten stori ddigidol i roi’r hanes llafar ar gof a Goch - y gyrrwr beic modur adnabyddus, chadw - gellir gwneud hynny dros alwad i ffilm yn hel atgofion am dad oedd yn fideo Zoom hyd yn oed! Mae yna gymaint ganwr opera. Yr hyn sy’n bwysig i’w gofio o’n hanes llafar yn mynd yn angof, felly yw bod gan bawb stori i’w hadrodd, a peidiwch ag oedi, ewch ati! Pob lwc bod yr hanesyn lleiaf yn gallu bod yn aur gyda’r cynhyrchu a’r hel hanes. i haneswyr cymdeithasegol y dyfodol. Adobe Spark
Mae i godi argae er mwyn cronni dŵr gysylltiadau poenus i ni yma yng Nghymru. Plant yn cario dŵr o’u hargae yn Kenya Nid mater o hanes ydyw chwaith; mae’n gallu brifo o hyd. Mae’r dywediad ‘Cofiwch Dryweryn’ yn parhau i gorddi teimladau negyddol ynom. Pam? Am inni wybod fod gweithred anghyfiawn wedi ei chyflawni yn erbyn trigolion Cwm Celyn. Am fod corfforaeth fawr wedi sathru ar hawliau, dyheadau a theimladau pentrefwyr. Am fod dymuniad cenedl gyfan wedi ei hanwybyddu. Mewn rhannau eraill o’r byd, fodd bynnag, mae codi argae er mwyn cronni dŵr yn weithred o gyfiawnder. A’r weithred gyfiawn honno fydd stori ganolog Wythnos Cymorth Cristnogol eleni. Yn Kenya, mae’r argyfwng hinsawdd yn effeithio ar y tywydd - fel y mae trwy’r byd, wrth gwrs. Ond mewn gwledydd tlawd, mae’r effeithiau yn llawer gwaeth. Arferai’r tywydd fod yn rhagweladwy, reswm pam y codwyd argaeau yng Nghymru Yn ystod Wythnos Cymorth Cristnogol oedd yn caniatáu i’r ffermwr hau a medi yn wrth gwrs. Pam felly fod codi argae mewn eleni (10-16 Mai) bydd eglwysi ar hyd a dilyn patrwm cenedlaethau. Bellach, mae pentref yn Kenya yn wahanol? lled Cymru yn brysur yn codi arian tuag at patrwm y tywydd wedi newid yn fawr. Ceir Codi argae gyda chaniatâd y gymuned brosiectau tebyg. Prosiectau fydd yn rhoi sychder difrifol ac yna gyfnod o lawogydd leol y mae partner Cymorth Cristnogol. help llaw i bobl dlota’r byd wrth iddynt trwm sy’n arwain at lifogydd. Gwneud hynny gyda’r gymuned leol, wrth ymdrechu i godi eu hunain allan o dlodi. Mae ffermio mewn sefyllfa o’r fath bron i’r pentrefwyr eu hunain helpu yn y gwaith. Beth am ymuno yn y gweithgarwch? yn amhosibl ac mae pobl yn marw o Ac efallai yn bwysicach na dim, codi’r argae Cysylltwch â’ch eglwys leol i weld be newyn o’r herwydd. Trwy bartner lleol mae er budd y gymuned leol a wneir. Y nhw sydd sy’n digwydd yno neu ewch draw i wefan Cymorth Cristnogol yn helpu i godi argaeau. berchen yr argae; y nhw sydd berchen y dŵr. Cymorth Cristnogol am fwy o wybodaeth. Golyga hyn fod posibl cronni dŵr y gellid Oherwydd hyn, gweithred gyfiawn yw codi https://www.christianaid.org.uk/appeals/ ei ddefnyddio ar adegau sych. Sef yr union argae yn Kenya. key-appeals/christian-aid-week
Yn ôl Ogwen360 mae Gruff Rhys, prif-ganwr y Super Furry Animals wedi cyhoeddi y bydd Rhyddhau ei albwm nesaf yn cael ei rhyddhau ym mis Mai. Mae sengl gyntaf y record, ‘Loan Your Loneliness’ ar gael i’w mwynhau rŵan. albwm Bydd yr albwm diweddaraf, ‘Seeking New Gods’ yn cael ei rhyddhau ar label Rough newydd Trade Record ar 21 Mai. Mae’n dilyn albwm ‘Pang!’ a ryddhawyd gan Gruff yn 2019.
Mynydd Paektu Wrth gyhoeddi’r newyddion ar ei dudalen Facebook, dywedodd Gruff: “Recordiwyd yr albwm yn dilyn taith yn yr UDA dro yn ôl gyda’r grwp Babelsberg- Kliph, Osian a Steve, ynghyd â lleisiau ychwanegol gan Lisa a Mirian a cymysgwyd gan Mario C a gymysgodd ‘Candylion’ a ‘Hotel Shampoo’ hefyd. “Dechreuodd fel cofiant mynydd yn nwyrain Asia – Mynydd Paektu, ond yn y pen draw daeth yn fwy-fwy bersonol. 600763 neu 07708 008051
Gruff Rhys 17 Llais Ogwan | Ebrill | 2021 James Griffiths cyn gyfeilydd Côr y Penrhyn yn hel atgofion am gyfnod hapus iawn yn ei fywyd Diddorol tu hwnt oedd darllen hanes cyfarfod blynyddol Côr y Penrhyn yn y Llais mis Chwefror yn enwedig gan fy mod yn cofio’r adeg yn iawn. ‘Roedd y cyfnod 1970 i 1987 ymysg y cyfnodau gorau yn fy mywyd - am ddau reswm, ‘roeddwn newydd briodi yn 1969 ac yn 1970 cefais fy mhenodi yn Gyfeilydd Côr Meibion y Penrhyn. Cofiaf i mi dderbyn llythyr oddi wrth T. Caeron Roberts, Ysgrifennydd y Côr yn fy ngwahodd i fod yn gyfeilydd a minnau yn byw ym Methel ger Caernarfon ar y pryd. Es i Fethesda ar y nos Lun i gyfarfod aelodau’r Côr a chael derbyniad cynnes tu hwnt. Yr oeddwn yn adnabod sawl aelod yn barod, yn enwedig y rhai o Fangor fel Wyn Williams, Barry Wynne, ac yn y blaen. Hefyd, er ei fod newydd Côr y Penrhyn 1983. Llun trwy garedigrwydd James Griffiths ymddeol o’r Côr erbyn hynny roedd, Ifor Griffiths brawd hynaf fy nhad, wedi bod Fel y dywedais eisoes yr arweinydd nesaf Nid oedd James Williams yn greadur yn y Côr am flynyddoedd lawer ac roedd oedd Rowland Wyn Jones, Pennaeth cerdd hawdd gwneud â fo a chofiaf i Ffrancon cysylltiad agos rhwng Bangor, yn enwedig y Coleg Normal. Yr oeddwn yn adnabod adrodd hanes lle stopiodd James y canu ardal Hirael â’r Côr. Yr oedd Ffrancon Rowland yn dda iawn. Yntau fel Menai yn a chwyno wrth Ffrancon bod gormod o Thomas y cyn arweinydd, erbyn hynny, yn gerddor gwych ac fel y dywedwn ar lafar “Diapason” ar yr offeryn, sef un o stops byw dros y ffordd i mi pan oeddwn yn byw gwlad, “yn gwybod ei stwff”. Mae’n rhaid pwysicaf organ. “Iawn” meddai Ffrancon yn Orme Road. dweud fod y ddau ohonom wedi ffraeo sawl gan gau’r stop, a chyn ail ddechrau canu, Cofiaf ddweud wrth y Pwyllgor y buaswn yn tro yn ystod ei gyfnod, ond bob amser yn tynnu’r stop allan eto. “Gwell sŵn o’r aros am chwe mis i weld sut y buasai pethau anghofio pam ac yn parhau’n gyfeillion nes hanner!” meddai James Williams. yn datblygu a’r canlyniad oedd aros yn y iddo ymddeol. Cofiaf un noson a minnau Yn ystod cyfnod Rowland Jones y cafwyd Côr am 17 mlynedd! Yr arweinydd newydd wedi teithio i Fethesda i’r ymarfer o Lynllifon, record gyntaf y Côr a hwnnw o hen gapel oedd Menai Williams, cerddor penigamp, ac lle roeddwn yn cymryd cwrs cerdd i blant Park Hill neu Lônpopty, Bangor lle yr oedd er mai am bedair blynedd y bu hi yn y swydd am yr wythnos ac am ryw reswm nid oedd organ wych o wneuthuriad y cwmni byd fe ddysgais lawer drwy gyd weithio â hi ac fe siâp o gwbwl ar y canu - y Côr yn mynd un enwog Willis. Hefyd 1977 oedd y flwyddyn y gawsom nifer o gyngherddau cofiadwy iawn ffordd, Rowland rhyw ffordd arall a minnau gwnaed cysylltiad rhwng Seindorf Notzingen yn ystod ei harweinyddiaeth. Y perfformiad yn y canol heb syniad sut i ddal y ddau! yn yr Almaen â’r Côr a hefyd y tro cyntaf i’r cyntaf i mi fel cyfeilydd oedd ym Mhrifysgol Dyma Rowland yn stopio’r canu, troi ataf fi Côr presennol deithio dramor, sef i’r Almaen. Bangor gyda chyngerdd i’r ‘English Speaking a dweud “Mae’n rhaid i ti gadw fyny efo fi” Yr wyf yn dal mewn cysylltiad â chyfeillion Union’, cymdeithas fyd eang oedd yn cynnal a hyn yn gyhoeddus o flaen pawb. Nid wyf a wnaed yr adeg honno - derbyniaf e-bost yn eu cyfarfod blynyddol ym Mangor y flwyddyn yn adnabyddus fel person amyneddgar a aml iawn o Notzingen. honno. Yr oeddwn yn bur nerfus ond dyna fo, chodais yn syth, gan gau caead y piano a Ar ôl ymddeoliad Rowland Jones daeth felly roedd hi bob tro yr oeddwn yn chwarae’n dweud wrtho, “Chwaraea fo dy hun felly,” a Margaret Owen yn Arweinydd ac fe gafwyd gyhoeddus ac mae’n parhau felly hyd heddiw cherdded allan ac yn fy ôl i Lynllifon! cyfnod diddorol arall yn ystod ei chyfnod hi ond ar ôl cychwyn byddwn bob tro yn magu Bore wedyn, pwy ddaeth yr holl ffordd i fel Arweinydd. Pan ymddeolodd hi fe wnes hyder. Cofiaf i Rowland Wyn Jones, olynydd Lynllifon i ymddiheuro ond Rowland. innau ymddeol hefyd maes o law a dyna Menai fel Arweinydd ddweud wrthyf cyn Wrth gwrs, arweinydd enwocaf y Côr ddiwedd ar gyfnod hynod o hapus. Byddaf cychwyn cyngerdd yn Aberdeen un tro a oedd Ffrancon Thomas ac ychydig ar ôl yn edrych yn ôl ar y cyfnod hwnnw’n aml minnau ar fin cyfeilio i ‘r unawdydd pan fy mhenodi bu raid i mi gyfeilio i achlysur iawn, yn enwedig fel bydd y blynyddoedd yn ddwedais wrtho fy mod yn teimlo’n nerfus pwysig, sef anrhydeddu Ffrancon, oedd mynd heibio. ond ddim yn gwybod pam. E ateb oedd, “Y newydd ymddeol fel arweinydd, mewn Yn ddiweddar, cefais fy anrhydeddu diwrnod nad wyt yn teimlo felly yw’r diwrnod cyfarfod yng Nghapel Jerwsalem. Talwyd gan y Côr sef cael fy ethol yn Aelod Er i ti bacio i fyny,” meddai. Anghofiais i byth teyrnged iddo gan James Williams, Anrhydedd. Un o’r gweithgareddau y byddaf mo’i eiriau, sy’n berffaith wir. Pennaeth Cerdd y BBC ym Mangor ar y pryd. yn eu cwblhau cyn gynted ag y bydd y pla Ar y pryd yr oeddwn yn Is Organydd Eglwys Byddai Ffrancon yn cyfeilio yn wythnosol i presennol heibio fydd ymweld â’r côr am un Gadeiriol Bangor ac wedi hen arfer cyfeilio i Wythawd James Williams mewn recordiad o’r troeon cyntaf ers dod oddi yno yn 1987, wasanaethau esgobaethol a chenedlaethol o wasanaeth dyddiol ar y radio a hynny yn i wrando ar yr hogiau - llawer iawn ohonynt ond yr oeddwn serch hynny yn parhau i Eglwys St. Mair Bangor (gwaith a wnes innau oedd yno yn ystod fy nghyfnod, ac fel fi wedi deimlo reit annifyr cyn bob achlysur. ar ôl ymddeoliad Ffrancon). newid cryn dipyn o ran edrychiad! 18 Llais Ogwan | Ebrill | 2021 Achub Hen Gapel Tom Nefyn
Faint o weithiau mae rhywun wedi mynd yn fwy na chariad gwraig.” heibio ‘hen gapel Tom Nefyn’ ar ochr y ffordd Wrth sefydlu ac agor y gronfa i achub hen ym Mhistyll, Llŷn, a dyfalu “Be’ ddaw o’r hen gapel Tom Nefyn ym Mhistyll, dyma neges gapel, sgwn i?” Osian Jones: Mae’r hen gapel yn wag ers blynyddoedd ‘Yn dilyn y newyddion diweddar bod bellach ac mae’r adeilad wedi dirywio’n arw. hen gapel Bethania ym Mhistyll, Llŷn – Fodd bynnag, mae’r perchnogion presennol capel y Cristion, y Cymro, y Gwerinwr a’r wedi cael caniatâd cynllunio gan Gyngor Brawdgarwr, Tom Nefyn – yn cael ei werthu Gwynedd i’w droi’r dŷ gwyliau a bydd yn cael mewn ocsiwn gyhoeddus, gyda chaniatâd ei werthu mewn ocsiwn gyhoeddus a drefnir cynllunio i droi’r hen gapel yn dŷ haf, rydym ar y cyd gan gwmni Dafydd Hardy a chwmni yn grediniol bod rhaid achub y capel pwysig Auction House South Wales. Fel arweiniad i “... rydym yn grediniol hwn i berchnogaeth gymunedol, er budd ddarpar-brynwyr, nodir y swm o £120,000. bod rhaid achub y capel y gymuned leol a’r genedl Gymreig ac er Dan arweiniad yr ymgyrchydd iaith, Osian mwyn diogelu ein treftadaeth ddiwylliannol Jones, mae cronfa wedi ei hagor er mwyn pwysig hwn i berchnogaeth a chymdeithasol. ei brynu gyda’r gobaith o’i droi’n ganolfan gymunedol, er budd y ‘Rydym yn grediniol bod modd cadw’r gymunedol, a gellir cyfrannu ati ar-lein adeilad pwysig hwn yn nwylo’r genedl, ac y drwy’r ddolen hon: gymuned leol a’r genedl byddai gweld trosi hen gapel Tom Nefyn, un https:///www.gofundme.com/f/cronfa- Gymreig.” a weithiodd ar hyd ei oes yn erbyn gormes ac capel-bethania-pistyll neu drwy gwglo o blaid creu cartrefi diogel i weithwyr Cymru, ‘Cronfa Capel Bethania Pistyll’. yn dŷ gwyliau yn sarhad ar ein gwlad. Mae’r gwerthwyr wedi cytuno i ohirio’r ‘Mae ardal Pistyll a gogledd-orllewin ocsiwn am ychydig wythnosau er mwyn rhoi Cymru’n ehangach yn wynebu dyfodol ansicr cyfle i’r gronfa gynyddu. Bu’n weinidog yn y Gerlan rhwng 1937 a iawn, gyda thrigolion lleol yn cael eu prisio Dechreuodd cysylltiad y Parchedig Tom 1946, ac mae sawl atgof a hanesyn amdano allan o’r farchnad dai, a hynny er mwyn Nefyn Williams â Chapel Bethania (MC) ag sy’n dal yn fyw. Mae un cofnod arbennig diwallu anghenion trachwantus y bobol yntau’n fachgen pan symudodd ei deulu o amdano sy’n amlygu ei ymrwymiad yn ei hynny sydd am brynu tai ac eiddo fel tai haf gyffiniau Nefyn i Fodeilas, Pistyll oddeutu ofalaeth. Bob bore, a chwarelwyr y Gerlan i’w defnyddio am ychydig o wythnosau’r 1900. Ar ôl gadael ysgol yn 14 oed, bu’n wedi mynd i’r chwarel, byddai Tom Nefyn flwyddyn. gweithio yn chwarel ithfaen yr Eifl am bum yn datgloi drws festri’r capel yn union pan ‘Os byddwn fel cronfa yn llwyddo yn ein mlynedd. Daeth y Rhyfel Byd Cyntaf a bu’n ganai corn y chwarel am hanner awr wedi hamcanion, byddwn yn gweithio’n agos gwasanaethu yn y Dardanelles, Ffrainc, yr saith, ac yn mynd i mewn i weddïo dros y gyda’r gymuned leol er mwyn sefydlu Aifft a Chanaan. Fe’i clwyfwyd yn y rhyfel chwarelwyr. Yn y soned ‘Y Cyrn Hyrddod’ perchnogaeth gymunedol, gydweithredol ar a dychwelodd yn heddychwr brwd a yn Cerddi’r Gaeaf, mae R. Williams Parry yn yr adeilad hanesyddol hwn.’ phenderfynu mynd i’r weinidogaeth. Cafodd ei mynegi ei werthfawrogiad “wrth weld rhawd Os na lwyddir i brynu’r capel, bydd yr holl ordeinio yn 1925 gan wasanaethu yn y Tymbl a / Blygeiniol bugail unig tua’r deml / I ymbil arian yn y gronfa yn cael ei ddychwelyd i’r Rhosesmor cyn dod i Ddyffryn Ogwen. dros y gweithiwr yn y graig / Gan gariad sydd cyfranwyr.
Y bardd a’r llenor, Ieuan Wyn, ymhlith tri i’w hurddo Llongyfarchiadau calonnog i’r Prif-fardd Ieuan Genedlaethol Porthmadog yn 1987. Dyfernir Wyn o’r Carneddi ar gael ei urddo fel Cymrawd y gymrodoriaeth hon iddo am ei waith er Anrhydedd o’r coleg Cymraeg cenedlaethol gwirfoddol fel ymgyrchydd a’i ymrwymiad mewn cyfarfod rhithiol o Gynulliad Blynyddol y ymarferol wedi hynny i hyrwyddo Coleg a gafodd ei gynnal ar Fawrth 16eg. cenhadaeth y Coleg Cymraeg Cenedlaethol.” Fel rhan o Gynulliad Blynyddol y Coleg, fe Mae Ieuan wedi bod yn weithgar tros y urddir unigolion yn Gymrodyr er Anrhydedd blynyddoedd yn hyrwyddo addysg Gymraeg er mwyn cydnabod eu cyfraniadau allweddol ar bob lefel a bu’n ymgyrchydd brwd tros i addysg uwch cyfrwng Cymraeg dros sefydlu’r Coleg Cymraeg Cenedlaethol er y blynyddoedd. Mae cyfanswm o 24 o mwyn darparu ystod eang o gyrsiau gradd unigolion wedi eu hurddo yn Gymrodyr gan trwy gyfrwng y Gymraeg I bobl ifanc trwy gynnwys y diweddar Dr John Davies, Dr Gymru.. Bu hefyd yn gwasanaethu fel aelod Meredydd Evans a’r Athro Gwyn Thomas. annibynnol o Fwrdd Cyfarwyddwyr sy’n Yr Athro Mererid Hopwood, Athro’r gosod cyfeiriad strategol a threfniadau Gymraeg ym Mhrifysgol Aberystwyth, llywodraethiant y Coleg am ddau dymor a gyflwynodd Ieuan ar gyfer derbyn yr o bedair blynedd hyd at 2019. Anrhydedd anrhydedd hon.Meddai’r Athro Hopwood: a chlod teilwng iddo am ei holl waith yw’r “Mae Ieuan Wyn yn fardd a llenor gydnabyddiaeth hon o’i ymroddiad I’r achos nodedig, ac enillydd y gadair yn Eisteddfod a’i gyfraniad diflino tros y blynyddoedd. 19 Llais Ogwan | Ebrill | 2021 Hanes Wil Bach Elusen Ogwen – arian i brosiectau Golygwyd ac addaswyd gan Derfel Roberts cynaladwyedd lleol
Pan sefydlwyd Ynni Ogwen roedd bwriad sefydlu elusen a fyddai’n dosbarthu elw CYFLWYNIAD Roedd y diweddar Wil Williams (1919 - o’i gynlluniau ynni ar gyfer achosion 2011) – Wil Bach i bobl ardal Bethesda da yn lleol. Bellach mae Elusen Ogwen ond Wil Rhwyd i bobl Caergybi – yn wedi’i sefydlu ac rydym yn falch o fedru frodor o Ddyffryn Ogwen ac yn gweithio gwahodd ceisiadau ar gyfer 2021-22. fel dyn signal ar y rheilffordd yn Y Fali, Mae’r Elusen eisiau cefnogi cynlluniau Sir Fôn. Yn y 70au byddwn yn cael ym maes cynaliadwyedd a fydd yn gwella galwad ffôn gan Wil o’r bocs signal ansawdd bywyd trigolion, grwpiau a bron bob nos Sul. Cawn hanesion hen chymunedau Dyffryn Ogwen. Mae’n gymeriadau Bethesda i gyd ganddo. Ar medru cyfrannu at brosiectau cyfalaf a lafar roeddwn i’n derbyn yr hanesion refeniw sy’n bwriadu gwneud y canlynol: hynny ac ni lwyddwyd i gynnwys fawr ddim ohonynt, os o gwbl, yn Llais • Lleihau tlodi tanwydd a Ogwan. Er hynny, roedd gwrando ar Wil Williams (Wil Bach) yn y fyddin. chymdeithasol Wil yn traethu am ‘yr hen ddyddiau’ yn • Datblygu prosiectau ynni brofiad difyr tu hwnt a bellach mae’r fod Elfed ar yr un platfform â fi’r pnawn adnewyddadwy atgofion ar glawr a chawn eu gweld dychrynllyd hwnnw a meddyliais am eiriau • Hybu trafnidiaeth gynaliadwy a yma. Diolch i’w nai, George Owen am ei emyn enwog, theithio actif gadw a rhannu’r atgofion hyn. “Rho im yr hedd na ŵyr y byd amdano” • Arbed ynni • Cysylltu unigolion o bob oed â’r D.R. Er bod y pnawn stormus hwnnw wedi aros efo fi mae’n well o lawer gen i gofio’r pnawn amgylchedd tesog o haf ym mhorthladd Caergybi pan • Lleihau gwastraff oedd y Princess Maud ar fin cychwyn ar ei • Annog unigolion i wirfoddoli mewn Pennod 4 thaith i Dun Laoghaire a minnau’n digwydd prosiectau amgylcheddol yn eu bod yn gasglwr tocynnau ar y ramp gyda fy cymunedau Pwy all anghofio’r llong honno, y ‘Princess nghyfaill. Gwelais driawd o’r cymeriadau • Gwella ansawdd yr amgylchedd lleol Maud’, oedd yn gweithredu rhwng Caergybi mwyaf diddorol a welodd Tregarth yn y • Cynyddu cynhyrchu / prynu cynnyrch a Dun Laoghaire yn niwedd y pedwardegau ganrif hon yn nesáu at y gangwê. Y tri bwyd lleol a dechrau’r pumdegau? Ysgafnhau baich oedd Wil Penffridd, Harri Pencantwr a Huw yr Hibernia a’r Cambria oedd ei dyletswydd Jones, Groeslon, brawd fy mam. Sibrydais Am ragor o wybodaeth a dogfennau ond bu’n gweithio fel llong gludo milwyr yng nghlust fy nghyfaill, “gad y tri yma i ymgeisio ewch i wefan ogwen.cymru adeg y rhyfel. Cafodd ei llysenwi’n “Misery mi mêt” gan dynnu pig fy nghap yn dynn neu cysylltwch ag elusenogwen@gmail. Ship” gan y milwyr cyffredin oherwydd dros fy llygaid fel na allent fy adnabod yn com os hoffech chi sgwrs efo ni yn ymddangosai fel pe ar ei gorau pan oedd hawdd. Fel roedd y tri’n dynesu ataf dyma gyntaf. y sowldiwrs i gyd yn dioddef o salwch y fi’n eu cyfarch yn yr iaith fain, “Tickets môr. Yn yr atgofion hyn rydw i’n cofio yn please gentlemen, hurry along we’re not nes ymlaen yn ei gyrfa pan laniodd hi un here all day let’s see your tickets”. Wel, diwrnod stormus anghyffredin. Pan ddaeth dyna bantomeim efo dau ohonyn nhw’n y Princess Maud i mewn i harbwr Caergybi bustachu yn eu pocedi am y tocynnau a chwe awr yn hwyr wedi iddi golli ei ffordd Harri’n syllu’n gas arna i heb ddweud yr un yn llwyr ar y môr mawr, anghofia i byth y gair. Yna, cafodd Wil Penffridd hyd i hen wedd oedd wynebau’r criw a’r teithwyr gyda docyn bws a Harri a Huw wedi cael gafael ar phob un wedi bod yn sâl môr. Fel porter docynnau nad oeddynt a wnelo dim byd ag ar y platfform y diwrnod hwnnw roeddwn i unrhyw relwê. Yna, mi glywais Wil Penffridd wrth law i roi cymorth i lawer un i fynd ar y yn dweud rhwng ei ddannedd, “Rhyw hen trenau. Roedd pawb yn edrych fel cyrff a’r ddiawl o Wyddel cas ydy hwn,” ac ar hynny unig beth i’w gwahaniaethu oedd y ffaith fedrwn i ddim dal dim mwy. Codais big fy fod y rhain yn symud. Roedden nhw i gyd nghap i fyny i’w iawn le a dyma Wil gyda’r wedi cael ysgytiad ofnadwy ar ôl bod am atal dweud oedd yn nodweddiadol ohono’n naw awr ar y môr mewn storm erchyll a dweud, “A...A... W...Wil, hogyn Nel ydi hwn.” welais i erioed y fath olygfa na chynt nac Wel sôn am hwyl a chroeso ges i gan y tri wedyn a diolch am hynny. Yn fwy na dim gyda Wil Penffridd yn gwasgu fy nwylo’n yr hyn darodd fy llygaid oedd gweld merch dynn, “Yr hen gythral bach direidus,” ifanc yn llwyd iawn ei gwedd gyda baban meddai ac mi ges y fraint o roi help llaw bychan yn ei breichiau yn cysgu’n dawel i dri o halen y ddaear o fro fy mebyd. Fe mewn siôl gynnes a’i mam mor egwan ei gyfoethogwyd tir y Gwyddel yn fawr pan gwedd. Wrth sylwi ar y baban dychmygais droediodd y tri yna ar yr Ynys Werdd. 20 Llais Ogwan | Ebrill | 2021 CHWILAIR
CHWILAIR EBRILL Ymddiriedolaeth Genedlaethol
A A W F H R I E J L C M B V B H X J U I
S V P L A S Y N R H I W S H E I M G V H
M D W H U Z M X V A D D N A P A U C Q U
S O F G R P Y Q Z G H R H C U M W A N O
S Y R I E A S Z U A T F D C X U P S W R
H E C Q H R W E F H O Y A E E G E T O M
H E G P T T D O C B B S C U U J P E L T
M I V O V D D D G C T B B F R F Y L D O
G J V I N Y I I I E R R X I M H W L D T
T O S K L T D O L D P W R C M K N P Y C
B O R L C D I L X V Y S R Y H S O E W T
M R A E R F P U Y J I F D Z H B C N E C
W N O E S O C R M A A I F X N I G R N L
X J J M W B W T L E X M D R X K O H S F
U P C Y Q Y O U I L F E R Z Y Q R Y A R
O C S T D G D W S L Z E B E A N G N L J
K J C G E R D D I B O D N A N T T L P N
L R V O E G J P W P G S O W J J N Q U L
F S V B T T Y T R E D E G A R X O E U G
H S A L Z E A F X I W T Z H K V P A G B
Yn y Chwilair mis yma mae ENW DEUDDEG LLE DAN OFALAETH NID OES ANGEN ANFON ATEBION AR GYFER Y CHWILAIR YMA, I’CH YR YMDDIRIEDOLAETH GENEDLAETHOL i’w ddarganfod, Mae un DIDDORI YN UNIG YW. cliw wedi ei ddangos yn barod. A oes modd i chwi ddod o hyd i’r Dyma atebion Chwilair Mawrth:- Aberdaron; Arthog; Betws Garmon; gweddill? (Mae LL, CH, DD, TH, acyb yn un llythyren yn y Gymraeg, Caerhun; Dolwyddelan; Eglwys-Bach; Trefriw; Harlech; Pwllheli; ond i bwrpas y Chwilair dangosir hwynt fel dwy lythyren ar wahân). Llanllechid; Treforys; Caernarfon.
STEPHEN JONES TREFNWR ANGLADDAU CYF PEN Y BRYN BETHESDA GWASANAETH PERSONOL PEDAIR AWR AR HUGAIN CAPEL GORFFWYS BETHESDA l 01248 600455 l 07770265976 Ebost: [email protected] 21 Llais Ogwan | Ebrill | 2021
Nyth y Gân SIOP BRITHYLL COCH Y BERLLAN OGWEN Hynod yw’r brithyll heini yn codi, Ei wedd sy’n llawn rhyfeddod, – a molwn yn cynnig gwasanaeth Yn cydio i besgi; Fermiliwn ei wasgod; Y bwydo sionc heb oedi O gael ei weld rhoddwn glod Yn y llyn drwy len y lli. I hud a dawn y Duwdod. CLIC A CHASGLU Llawer o Nwyddau Newydd gan Grefftwyr Newydd wedi cyrraedd y siop
Hefyd Llu o gardiau cyfarch ar gyfer pob achlysur. Cysylltwch â’r siop ar yffôn07394 905881 FFRWD Y MYNYDD EIN BODOLAETH neu E-bost [email protected] Fe red drwy gwysi’n gyson, Rhyfeddol ein bodolaeth, – ei olud i drafod beth sydd ar gael ac i A’i sŵn a glywn o bell, Di-ail a’i ragoriaeth; wneud trefniadau casglu a thalu Mor ystwyth dros ei gwely Ysig ein creadigaeth, CEFNOGWCH WASANAETH Ni fedrem gael un well. Ysig, gwywedig o gaeth. LLEOL
Ei sŵn sy’n cynnal canu, ONNEN A gwrando a wnawn ni Unig y saif yr onnen – yn irfwyn A gadael i’n meddyliau A hirfain ei changen; Ymuno yn ei lli. Mewn haul a glaw mae’n llawen, Mewn nerth y mae’n brydferth bren. Y brwyn sy’n glynu’r glannau Ac ysgwyd yno’n dwr, LLADD Y PLANT Gan greu patrymau hynod (Iemen) Hyd ochrau hon a’i chwr. Tynnir y plant a’u henaid – yn yfflon Am hir bu’n torri’r tirwedd, Gan hafflau eu lleiddiaid; A’i nerth a greodd graith Ar goedd yn lleoedd y llaid, Ar dir oedd noeth ac uchel Enbyd eu huffern tanbaid. Wrth fyned ar ei thaith. CEILIOG MWYALCH CARREG ATEB Gwiw brufyn y deryn du – â’i sidan (profiad yn y mynydd erstalwm) Trwsiadus sy’n denu Ar frig coedlan yn canu Rhoi cân fu’r garreg honno ar alwad Ag angerdd ei gerdd mor gu. Ar ôl cael ei deffro; I hysbysebu yn Taniai drwy sŵn cytuno Y DIGARTREF A bu trwst i’n clyw bob tro. Heb gartref, heb ’r un nefoedd, – heb gysgod, Llais Ogwan, Heb gwsg ar ein strydoedd; Neville Hughes Y LÔN GOED O’r ing sydd yn eu rhengoedd, (ar glawr Cerddi’r Gaeaf R. Williams Parry) Heddiw’n flin fe roddwn floedd. 600853
Cês gadw hen lun cysgodion o goed LLEUAD LAWN Sy’n gadarn eu bonion; Ti’r hen leuad uwch y wlad lom – â’th drem Llydan, hir yw’r goedlan hon, Yn rhythu draw arnom, Mae’n gwlwm yn y galon. Dyro in drwy’r hirnos drom Dy rasol lewyrch drosom. NYTH Y DRYW Anfarwol fu’r llafurio i’r tilaf Y FRONFRAITH JAMIAU O’r teulu gael prifio; Golud sy ’nghalon bronfraith, – yn ei chân Yno’n dwt y codwyd o Uwch y waun mae’i hafiaith; CARTRA' O dynnu plu amdano. O’i hagor ar foreugwaith (Amrywiaeth ar gael) Daw â gwyrth yn nodau’i gwaith. Dafydd Morris Cysylltwch â gwefan Goronwy Wyn Owen CADWYN OGWEN neu Neville ac Angharad (ffoniwch nhw ar 600853) Elw at Elusennau 22 Llais Ogwan | Ebrill | 2021
Enwau Dyffryn Ogwen
(Diolch i Dafydd Fôn Williams am ei y ffynnon, am ‘ysgwydd bell y bryn’, ‘ bobl yn byw ynddynt, sy’n rhoi cyfartaledd ganiatâd i ddefnyddio cynnwys allan am ‘fron’ a ‘bronnydd’ ( a’r gwrywaidd o 7 person ym mhob ty. Mae natur y tai o’r wefan ‘Enwau Dyffryn Ogwen’. Mae ‘bryn’, ‘bryniau’), ac mae ‘esgair’, sef gair presennol, ynghyd â’u hagosrwydd at y o’n gweithio ar y wefan ac yn cynnwys arall am ‘goes’, neu ‘aelod o’r corff’, yn Chwarel, yn dangos eu bod ymhlith y tai mwy o’i waith ymchwil i enwau’r gyffredin mewn enwau llefydd e.e. Esgair moel cyntaf yn y dyffryn. Efallai mai am y tai fro wrth fynd ymlaen, felly bydd Llyn, yng nghân Dafydd Iwan, Esgair hyn, neu, yn sicr, am dai cyffelyb, y soniodd ychwanegiadau a newidiadau i rai o’r Ceiliog, pentref ger Machynlleth, Esgair Gwallter Mechain yn 1815. nodiadau fel mae’r gwaith yn datblygu. Felen ar yr Elidir Fawr, ac yn y blaen. When the late Lord Penrhyn became Un o’r rhain yw braich, sef rhan o’r possessed of his Caernarfonshire mynydd sy’n ymestyn allan o’i brif gorff. estate, the number of workmen did Braichmelyn Yn achos Braichmelyn mae’n debyg not exceed 60 …. But the number Mae defnyddio enwau rhannau o’r corff fod y ‘melyn’ yn disgrifio lliw cyffredinol at length increased upwards 400. To i ddisgrifio gwahanol rannau o’r tirwedd oherwydd rhyw dyfiant oedd yn accommodate this surplus of families, yn gyffredin iawn yn y Gymraeg. Mewn gorchuddio llawer ohono. Mae’n bosibl, 40 cottages were built on the spot 1790- oes pan oedd pobl yn sylwi yn llawer hefyd, ond yn llai tebygol, y gallai’r 1800, containing 63 dwellings, many mwy manwl ar y byd o’u cwmpas, ac yn ‘melyn’ gyfleu’r ffaith fod y bryn yn llygad having double apartments. gwahaniaethu’n fanwl rhwng gwahanol yr haul am y rhan fwyaf o’r dydd; llai Fel petaent yn balasau, gyda’u dwy fathau o dirwedd, roedd gan bob rhan tebygol oherwydd mai ‘gwyn’ neu ‘golau’ ystafell. Eto, mae’n sicr eu bod, o’u o’r tir o amgylch, a bob ffurf ar dirwedd a ddefnyddir amlaf am dir sydd yn llygad cymharu gyda thai arferol gweithwyr y ei enw, gyda’r enw ar bob ffurf yn cyfleu yr haul. cyfnod. yn glir sut fath o dirwedd ydoedd. Yn Yn 1768, mae ‘braichmelyn’ yn One smoky hearth … and one damp aml defnyddid geiriau cyffredin am ymddangos ar arolwg o diroedd y Penrhyn, litter cell, for it cannot be called a rannau o’r corff i i gyfleu math arbennig fel darn o dir 30 acer oedd yn rhan o fferm bedroom, are frequently all the space o le, neu dirwedd. Rydym yn sôn am sylweddol Tyn Twr. Erbyn 1841 roedd 55 ty allotted to a labourer, his wife, and four droed mynydd, am dalcen tŷ, am lygad o’r enw Braichmelyn yn yr ardal, gyda 350 o or five children.
Bethesda Ddoe a Heddiw
Fel y bydd nifer dda ohonoch wedi gweld Dŷ’r Eglwys, a dynnwyd ym 1987. Cafodd Adran Agored ar Facebook yn ddiweddar, mae Clwb yr adeilad ei ddymchwel wedi hynny a’i Yn ogystal â’r lluniau ‘wedi’u diweddaru’, Camera Dyffryn Ogwen wedi bod yn casglu ddisodli gan dai Llain Deg ym 1995. Ar y dde hoffem gael mwy o luniau o Stryd hen luniau o Stryd Fawr Bethesda fel rhan mae fersiwn ‘wedi’i diweddaru’ o’r llun: Fawr Bethesda heddiw (ar hyd yr A5 o brosiect i ddathlu daucanmlwyddiant Mae’r lluniau yr hoffem eu ‘diweddaru’ i rhwng Bryn Bella a Phont Tŵr). Gallwch Bethesda. Roeddem yn falch iawn o dderbyn gyd bellach ar gael ar y wefan https://www. gyflwyno unrhyw luniau rydych wedi’u dros 100 o luniau yn dyddio o 1813 i’r 1990au. ogwen.cymru/cy/prosiectau-cymunedol/ tynnu yn ddiweddar ar hyd y rhan hon o’r Diolch yn fawr i bawb sydd wedi cyfrannu. daucanmlwyddiant-bethesda/ ac wedi’u ffordd a byddwn yn eu rhoi ar dudalen Ar gyfer cam nesaf y prosiect, rydym rhifo’n unigol. ar wahân ar y wefan. Anfonwch e-bost i wedi dewis 36 o luniau o blith y rhai a Mae croeso i bawb gyfrannu at y prosiect, [email protected] cyn 16 Mai, gyflwynwyd ac rydym yn gofyn i bobl a gofynnir ichi e-bostio eich lluniau ‘wedi’u gan nodi ADRAN AGORED yn llinell destun gymryd lluniau cyfoes o’r un safleoedd, fel diweddaru’ i [email protected] yr e-bost. ein bod yn cael syniad o sut mae’r dref wedi unrhyw bryd rhwng dechrau Ebrill a dydd Bydd y lluniau i gyd yn cael eu dangos newid. Gan fod y lleoliadau i gyd ar y Stryd Sul 16 Mai. Pan fyddwch yn e-bostio llun neu ar y wefan hyd at ddiwedd mis Mehefin. Fawr, byddwch yn ofalus o’r traffig, sy’n luniau atom, cofiwch nodi rhif y llun neu’r Os bydd angen cymorth pellach arnoch amlwg yn drymach heddiw nag yn yr hen lluniau gwreiddiol ynghyd â’ch enw a rhif o ran adnabod lleoliadau neu anfon y ddyddiau! cyswllt. Bydd yr holl luniau a gyflwynir yn lluniau, e-bostiwch ni ar henbethesda@ Er enghraifft, ar y chwith mae llun o cael eu dangos ar wefan Ogwen.org. outlook.com neu ewch i’r wefan https:// www.ogwen.cymru/cy/prosiectau- cymunedol/daucanmlwyddiant- bethesda/.
Sioe Luniau Bydd y lluniau sydd wedi cael eu cyflwyno yn cael eu dangos yng Ngardd Tan Tŵr (Annie’s Orphans) nos Wener 16 Ebrill a nos Sadwrn 17 Ebrill. 23 Llais Ogwan | Ebrill | 2021
C R O E S A I R
Ar Draws 1 2 3 35 4 46 5 1 Y profiad o ‘edrych tuag adref’ (3) 3 Cyn breswylydd Tŷ Mawr Wybrnant (5) 6 7 Hyll ac annymunol (4) 8 Rhan o offeryn llinynnol wedi torri ger 7 8 Stiniog, ar dy lin efallai (8) 9 Digon sur y rhai heb rinwedd na daioni (9) 12 Gwella’r ogla i’r synnwyr (6) 9 10 11 13 Pwy? Yr un all deithio drwy’r gofod, fel y rhai meddygol (6) 11 15 Dyn llefrith yn y de yn cario un o’r rhain
(5,4) 12 12 13 15 14 18 Gweithred gyffredin mewn gweddi ac addoliad (8) 20 Mae ganddo gadair yn y coleg a chae ger Caernarfon (4) 15 16 19 20 21 Stryd yn Llanberis ar gyfer Americanwyr. Tybed ? 17 22 Un goediog yn Eifionydd ac un goch i lyncu bwyd (3) 18 19 23 20 I Lawr 1 Hil a llinach (4) 2 “Gwyn a ------, teg ei lun”, o’r emyn 21 2223 25 ‘Mawr’ (Titus Lewis) (7) 3 Yn perthyn i ni (3) Grid 4 Pili pala (5) 5 Swnio fel anaf John y Cymro wrth geisio ATEBION CROESAIR MAWRTH 2021 Ni fyddwn yn ystyried y Croesair fel tipyn o fara (8) AR DRAWS 1 Tango, 4 Parma,10 Dirwest, cystadleuaeth nes y daw diogelwch a threfn 6 Moli awyr yn drefnus i gael gwahanol 11 Wiwer, 12 Arnat, 13 Dirwyon, 15 Allor, arferol yn ôl. Er lles a thegwch â phawb fathau (8) 17 Callio, 19 Iachus, 22 Gast, 25 Stondin, yn yr amser dyrys yma gofynnir i chi’n 10 Y ffon fferins pinc ers talwm (5,3) 27 Gosod, 29 Union, 30 Bisgedi, 31 Anadl, garedig i beidio ag anfon atebion fel arfer 11 Ŵyn a enir fesul tri i famogiaid (8) 32 Addoli mewn e-bost na thrwy’r post na thrwy’r twll 14 ‘------canu’, y diafol yn y capel (7) llythyrau. Diolch am eich cydweithrediad. 16 Offeryn Osian a fu farw eleni (5) I LAWR 2 Aeron, 3 Gwestai, 5 Arwyr, Cynhwysir y Croesair uchod yn unig er mwyn 17 ‘Y byd mawr ----‘, y ddaear i 6 Mawrygu, 7 Odlau, 8 Stido, 9 Ffrind, i chi gael rhywbeth i’ch diddori mewn cyfnod gyd (ymadrodd) (4) 14 Iris, 16 Llogi, 18 Achosion, 20 Atgasedd, mor ddiflas !! Cewch yr atebion yn rhifyn 19 Mae Ian yn dychwelyd i weld bachgen ei 21 Esgus, 23 Anabl, 24 Odrif, 26 Dinod, y mis nesaf. Hysbyswn chi pan fyddwn yn chwaer (3) 28 Steil ailafael ynddi o ddifri unwaith eto. 24 Llais Ogwan | Ebrill | 2021
Gall patios droi eich gardd yn lle allanol i fyw, i ymlacio, mwynhau neu weithio tu allan
CLADIO PALMANTAU TOEAU LLORIAU WALIAU TIRLUNIO Mae Welsh Slate ar gael i brynu ar-lein ar www.ukstonedirect.com
Chwarel Penrhyn, Bethesda, Bangor Gwynedd, LL57 4YG Ffôn 01248 600656
DYMUNA SIÂN GWENLLIAN DDWEUD DIOLCH O GALON I WEITHWYR ALLWEDDOL A GWIRFODDOLWYR YN YSTOD Y CYFNOD COVID
01286 672076