Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowi ączki

STOWARZYSZENIE LOKLANA GRUPA DZIAŁANIA DORZECZA ZGŁOWI ĄCZKI

Opracowanie przygotowane przez

Autorzy opracowania: Piotr Dahlke Maciej Cichy Mateusz Bogdanowicz

Choce ń, 2009

Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki

Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Spis Tre ści: 1. Wst ęp do analizy – potrzeba realizacji opracowania...... 3 2. Uwarunkowania fizyczno-geograficzne obszaru...... 8 2.1. Klimat...... 8 2.2. Geologia ...... 9 2.4. Zasoby wodne ...... 12 2.5. Pozostałe zasoby – surowce mineralne i inne ...... 38 3. Uwarunkowania przyrodnicze...... 41 3.1. Flora ...... 41 3.2. Fauna ...... 45 3.3. Zasoby le śne i le śnictwo ...... 49 3.4. Wpływ gospodarki rolnej na otoczenie przyrodnicze...... 52 4. Formy ochrony przyrody...... 54 5. Stan środowiska...... 74 5.1. Powietrze...... 74 5.2. Gospodarka wodno-ściekowa na terenie LGD...... 78 5.3. Gleby (degradacja gleb, melioracje) ...... 84 5.4. Hałas (komunikacyjny, przemysłowy)...... 87 5.5. Odpady (gospodarka odpadami, gospodarka odpadami zawieraj ącymi azbest)...... 91 6. Turystyka...... 99 6.1. Stan obecny – zaplecze turystyczne obszaru...... 99 6.2. Pozarolnicza działalno ść gospodarstw rolnych – agroturystyka...... 112 6.3. Kluczowe pozaprzyrodnicze osobliwo ści kulturowe oraz zabytki obszaru LGD...... 118 6.4. Szlaki turystyczne ...... 141 6.5. Planowane kierunki rozwoju turystyki...... 154 7. Podsumowanie i wnioski z analizy...... 175

2 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

1. Wst ęp do analizy – potrzeba realizacji opracowania

Obszar omawiany w niniejszym opracowaniu obejmuje dziesi ęć gmin znajduj ących si ę na terenie województwa kujawsko-pomorskiego w powiecie włocławskim. S ą to: Boniewo, Brze ść Kujawski, Choce ń, Chodecz, Fabianki, Izbica Kujawska, Lubanie, Lubie ń Kujawski, Lubraniec i Włocławek. S ą to gminy miejskie i miejsko wiejskie o zasadniczo wiejskim charakterze, które cechuj ą si ę podobn ą struktur ą pod wzgl ędem przestrzennym, geograficznym, przyrodniczym, historycznym, kulturowym, społeczno-gospodarczym oraz ukształtowania terenu i zasobów środowiskowo-turystycznych, co pozwala na zawarcie wszystkich jednostek w jednym wspólnym opracowaniu.

Obszar Lokalnej Grupy Działania zamieszkiwany jest przez 75 074 osób. Gęsto ść zaludnienia wynosi 60,2 os/km². Wynika ć to mo Ŝe z faktu, Ŝe znaczna cz ęść obszarów na terenie LGD wykorzystywanych jest rolniczo oraz istniej ące miasta nie przekraczaj ą 5 tys. mieszka ńców (Brze ść Kujawski 4 594 os., Chodecz 1 898 os., Izbica Kujawska 2 745 os., Lubie ń Kujawski 1 315 os., Lubraniec 3 175 os.). 1 Ludno ść miejska stanowi zaledwie 18,53% ludno ści LGD, pozostałe 81,47% zamieszkuje obszary wiejskie, co świadczy o typowo wiejskim charakterze tego obszaru. Z terenu LGD najludniejsze s ą gminy Brze ść Kujawski (11 177 os.) i Lubraniec (10 194 os). Najmniejsz ą liczb ą mieszka ńców charakteryzuje si ę gmina Boniewo (3 593 os.). Poni Ŝsza tabela prezentuje liczb ę mieszka ńców poszczególnych gmin wchodz ących w skała obszaru LGD z podziałem na m ęŜ czyzn i kobiety.

Tabela 1 Liczba ludno ści na terenie LGD z podziałem na płe ć Gmina Ogółem MęŜ czy źni Kobiety Boniewo 3 593 1 775 1 818 Brze ść Kujawski 11 177 5 421 5 756 Choce ń 7 963 3 983 3 980 Chodecz 6 466 3 199 3 267 Fabianki 8 822 4 382 4 400 Izbica Kujawska 8 132 4 002 4 130 Lubanie 4 721 2 340 2 381 Lubie ń Kujawski 7 554 3 798 3 756 Lubraniec 10 194 5 012 5 182 Włocławek 6 452 3 216 3 236 Razem 75 074 37 128 37 906 Źródło: WUS Bydgoszcz, 2006 Powierzchnia wszystkich gmin uj ętych w „Analizie Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowi ączki” zwanej w dalszej cz ęś ci tekstu Analiz ą wynosi 1 246 km2, i stanowi 6,93% powierzchni województwa.

1 GUS Bydgoszcz, 2006 r. 3 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Najwi ększ ą powierzchni ę na analizowanym obszarze zajmuje gmina Włocławek (17,6%), a najmniejsz ą gmina Lubanie (5,53 %). Szczegółowe zestawienie przedstawiaj ące typ poszczególnych jednostek, oraz ich dane na temat ich powierzchni zawiera poni Ŝsza tabela.

Tabela 2 Charakterystyka gmin wchodz ących w skład LGD Identyfikator Powierzchnia Nazwa gminy Typ gminy jednostki podziału % powierzchni km 2 terytorialnego kraju obszaru LGD Boniewo wiejska 041803 2 78 6,26 Brze ść Kujawski miejsko-wiejska 041804 3 150 12,04 Choce ń wiejska 041805 2 100 8,02 Chodecz miejsko-wiejska 041806 3 122 9,79 Fabianki wiejska 041807 2 76 6,09 Izbica Kujawska miejsko-wiejska 041808 3 132 10,59 Lubanie wiejska 041810 2 69 5,53 Lubie ń Kujawski miejsko-wiejska 041811 3 151 12,20 Lubraniec miejsko-wiejska 041812 3 148 11,87 Włocławek wiejska 041813 2 220 17,60 Obszar LGD - - 1 246 100 Źródło: GUS, 2006 Według podziału fizyczno-geograficznego LGD Dorzecza Zgłowi ączki le Ŝy na Pojezierzu Kujawskim makroregionu Pojezierza Wielkopolskiego i Kotliny Płockiej na obszarze historycznym zwanym Kujawami i Ziemi ą Dobrzy ńsk ą. Rze źba powierzchni terenu LGD ukształtowana została w wyniku procesów zwi ązanych z ostatnim zlodowaceniem zwanym skandynawskim. W czasie epoki lodowcowej powstały zasadnicze rysy rze źby terenu i z tego okresu pochodz ą powierzchniowe utwory geologiczne. Po ust ąpieniu l ądolodu powierzchnia terenu była modelowana przez wody płynące i wiatr. Rze źba terenu wykazuje tu cechy typowego krajobrazu młodoglacjalnego. Na obszarze obj ętym Analiz ą mo Ŝna spotka ć wzniesienia morenowe oraz wały piaszczysto-Ŝwirowe przecinane gł ębokimi rynnami jeziornymi jezior: Chodeckiego, Borzymowskiego, Kromszewickiego, Lubie ńskiego, Ł ąk Zwiastowych, Ługowskiego i Modzerowskiego oraz Długiego, Kaczemka. Pewne modyfikacje rze źby terenu wprowadziła te Ŝ gospodarcza działalno ść człowieka. W krajobrazie dominuj ą głównie wysoczyzny morenowe, które rozcina system dolin rzecznych i rynien polodowcowych wy Ŝłobionych w kierunku południkowym. Rynny s ą formami o szeroko ści ok. 1 km, gdzie w najgł ębszych odcinkach znajduj ą si ę jeziora, natomiast płytsze odcinki dna rynien i dolin zajmują podmokłe ł ąki, torfowiska i bagna.

4 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Rysunek 1 Mapa ukazuj ąca obszar Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowi ączki.

Powiat Aleksandrowski

Powiat Lipnowski Powiat Radziejowski

Powiat Płocki

Powiat Gosty ński

Powiat Koni ński Powiat Kutnowski

Tereny LGD charakteryzuj ą si ę malowniczym krajobrazem, na którym oprócz rzeki Zgłowi ączki i jej dopływów znajduj ą si ę liczne, cho ć niewielkie, jeziora b ądź stawy. Krajobraz i ukształtowanie powierzchni wszystkich gmin podkre śla ich wiejski charakter, który mo Ŝe urzeka ć swym pi ęknem i spokojem. Wła śnie dzi ęki tym walorom tereny te mog ą by ć znakomitym miejscem wypoczynku dla ludno ści miejskiej oraz przyjezdnych turystów chc ących zasmakowa ć spokojnego Ŝycia na wsi. Wa Ŝnym i bardzo rozległym na ternie LGD jest Gosty ńsko-Włocławski Park Krajobrazowy znajduj ący si ę na terenie gminy Włocławek i zajmuj ący 12 049 ha.

Podobnie jak całe Kujawy, obszar LGD, nale Ŝy do regionów o niskiej lesisto ści. Zalesienie obszaru wynosi 13,73%, co jest wynikiem ni Ŝszym ni Ŝ średnia lesisto ść całego

5 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki województwa kujawsko-pomorskiego (23,2%). Lasy stanowi ą niewielkie kompleksy głównie w dolinach rzek i rynnach jeziornych. Karczowanie drzew zwi ązane było z dominuj ącą tu od pokole ń rolnicz ą form ą wykorzystywania terenu, bazuj ącą na Ŝyznych czarnych ziemiach, glebach brunatnoziemnych i glebach bielicoziemnych. W zwi ązku z powy Ŝszym szczególne znaczenie w ekosystemie tych terenów maj ą kompleksy le śne w dolinach rzek, otoczeniu jezior oraz parki podworskie. Warto zwróci ć uwag ę na parki podworskie, które mimo powa Ŝnych zaniedba ń i dewastacji s ą obiektami florystycznymi oraz cz ęsto jedyn ą ostoj ą drzew w okolicy. Wyst ępuj ące w nich gatunki ro ślin s ą cz ęsto unikatowe (np. anemony widoczne na fotografii), co powoduje, Ŝe parki, obok funkcji przyrodniczej, maj ą równie Ŝ znaczenie dydaktyczne. Okazały drzewostan parków wyró Ŝnia si ę na tle otaczaj ących terenów, tworz ąc dominanty krajobrazowe. Wpływaj ą równie Ŝ korzystnie na mikroklimat otaczaj ących pól i stosunki wodne w glebie, a tak Ŝe charakteryzuj ą si ę czysto ści ą. Zdecydowanie najbardziej zasobn ą w lasy jest gmina Włocławek, w której wska źnik lesisto ści wynosi a Ŝ 48,3%, ponad dwukrotnie przekraczaj ąc średni ą dla województwa. Z drugiej strony w skład LGD wchodz ą gminy Choce ń, Izbica Kujawska czy Lubraniec, w których wska źnik lesisto ści nie przekracza 4%.

Obszar LGD poło Ŝony jest w obr ębie dorzecza Wisły. Główne rzeki to Zgłowi ączka oraz jej dopływy: Chodeczka i Lubie ńka, a tak Ŝe Ochnia i Kociniec. Rzeka Zgłowi ączka, charakterystyczny wyró Ŝnik obszaru LGD, jest lewobrze Ŝnym dopływem Wisły o długo ści 79 km i powierzchni dorzecza 1 495,6 km 2. Pocz ątkiem cieku jest Kanał Głuszy ński, który swoje źródła ma w okolicy wsi Płowce. Rzeka, pomimo średniej jako ści wód, uwa Ŝana jest za jedn ą z bardziej malowniczych i zró Ŝnicowanych w regionie. Obszar LGD charakteryzuje ponadto du Ŝa ilo ść cieków i rowów, które funkcjonuj ą okresowo z uwagi na stosunkowo nisk ą sum ę rocznych opadów.

Zgłowi ączka wraz z dopływami obejmuje swoim zasi ęgiem wi ększość terenów obj ętych niniejsz ą Analiz ą i jest wyró Ŝniaj ącym elementem krajobrazu o znacz ącym potencjale dla rozwoju turystyki oraz przedsi ębiorczo ści skupionej wokół obsługi ruchu turystycznego. Rzeka Zgłowi ączka oraz jeziora zlokalizowane na obszarze LGD po odpowiednim zagospodarowaniu, stworzeniu infrastruktury, wykreowaniu usług i promocji mog ą by ć jednym z silniejszych „magnesów” przyci ągaj ących turystów. Przykładem turystycznego wykorzystania rzeki Zgłowi ączki s ą organizowane, na razie w małej skali, spływy kajakowe. Rzeka Zgłowi ączka daje mo Ŝliwo ść podró Ŝowania kajakami przez około

6 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

55 km. Jest to dystans, który pozwala organizowa ć weekendowe spływy dla turystów z Włocławka, jak i całej Polski. Mo Ŝliwe jest powi ązanie spływów kajakowych z działalno ści ą agroturystyczn ą, stadninami koni, przewodnictwem wiejskim, gastronomi ą, produktami lokalnymi oraz innymi atrakcjami zlokalizowanymi na omawianym obszarze.

7 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki 2. Uwarunkowania fizyczno-geograficzne obszaru

Dane niezb ędne do stworzenia niniejszego rozdziału pochodz ą z oficjalnych stron internetowych gmin nale Ŝą cych do Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowi ączki, opracowa ń strategicznych tych gmin, opracowa ń strategicznych powiatu włocławskiego, a nawet tych o zasi ęgu województwa. Wiele danych zawartych w niniejszym rozdziale pokrywa si ę w tych opracowaniach b ądź s ą bardzo do siebie podobne, wi ęc przenikaj ą si ę one w znacznym stopniu. Doprowadziło to do uniemo Ŝliwienia wstawiania przypisów do poszczególnych fragmentów tekstu.

2.1. Klimat

Warunki klimatyczne na terenie LGD s ą korzystne dla rolnictwa. Średnia roczna temperatura wynosi 8,1 °C, gdzie średnia temperatura lata 14,1 °C, natomiast zimy 1,6 °C. Okres wegetacji w gminach Stowarzyszenia jest zbli Ŝony i trwa 217 dni. Terminalna zima trwa 75 dni, a lato 89 dni. Obserwuje si ę powolne, ale jeszcze nie udokumentowane, ocieplenie klimatu. Ilo ść opadów jest niewielka, waha si ę w granicach 500 mm na rok, a w okolicach Brze ścia Kujawskiego notuje si ę od kilku lat zaledwie 433 mm na rok.

Wa Ŝnym elementem klimatu jest zachmurzenie. W cyklu rocznym jest ono najmniejsze w czerwcu, a najwi ększe w listopadzie i grudniu. Roczna liczba dni pogodnych wynosi średnio 52, a pochmurnych 138. Średnie dzienne nasłonecznienie waha si ę od 0,8 godz. w grudniu do 7,4 godz. w czerwcu.

Wiatry na obszarze terenu obj ętego Analiz ą wyst ępuj ą z kierunku zachodniego - 20%, południowo-zachodniego - 14% i północno zachodniego - 11%. Wiatry te stanowi ą 45% wszystkich wiatrów. Czas ciszy stanowi 12,3%. Cz ęsto ść poszczególnych kierunków zmienia si ę w cyklu rocznym. Wiatry zachodnie najcz ęś ciej wyst ępuj ą jesieni ą, a najrzadziej wiosn ą. Wiatry wschodnie najcz ęś ciej wiej ą wiosn ą i zim ą, a najrzadziej latem. Wiatry południowe cz ęś ciej wyst ępuj ą jesieni ą i zim ą, za ś wiatry północne latem i wiosn ą.

Wiatry zachodnie zawsze przynosz ą wilgotne powietrze pochodzenia atlantyckiego - w zimie ciepłe powoduj ące odwil Ŝe, a w lecie chłodne. Towarzyszy im pochmurna pogoda, z opadami deszczu lub m Ŝawki i cz ęsto mglista. Przynosz ą one wi ększ ą cz ęść opadów

Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki

Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki atmosferycznych. Wiatry wschodnie przewa Ŝnie wi ąŜą si ę z układami wysokiego lub podwy Ŝszonego ci śnienia. Przynosz ą powietrze do ść suche, w zimie mro źne, a latem i wczesn ą jesieni ą bardzo ciepłe. Pó źnym latem i wczesn ą jesieni ą formuje si ę typowy dla Polski okres „babiego lata”.

2.2. Geologia

Obszar LGD poło Ŝony jest na pograniczu wa Ŝnych prowincji tektonicznych: platformy wschodnioeuropejskiej i paleozoicznych pasm fałdowych, które rozdzielona strefa T-T (Teisseyre’a - Tornquista), zło Ŝona z du Ŝej liczby równoległych do siebie uskoków o kierunku NW-SE. Uskoki w podło Ŝu krystalicznym wpłyn ęły na budow ę poło Ŝonych wy Ŝej, a ukształtowanych w mezozoiku jednostek geologicznych. Wzdłu Ŝ ww. uskoków rozwijały si ę zjawiska halokinetyczne, najsilniej zaznaczone na terenach na południe od linii Nieszawa - Włocławek - Gostynin.

Według podziału fizyczno-geograficznego opracowanego przez J. Kondrackiego omawiany region zaliczany jest do Prowincji Ni Ŝu Środkowoeuropejskiego, Podprowincji Pojezierza Południowobałtyckiego. Dokładniej obszar ten leŜy na Pojezierzu Kujawskim makroregionu Pojezierza Wielkopolskiego, Kotliny Płockiej na obszarze historycznym zwanym Kujawami. W obr ębie omawianego obszaru najwi ększe powierzchnie zajmuje morena płaska i falista zbudowana na powierzchni z gliny zwałowej i utworów piaszczysto- gliniastych. S ą to obszary Ŝyznych gleb.

Rze źba powierzchni terenu LGD ukształtowana została w wyniku procesów zwi ązanych z ostatnim zlodowaceniem zwanym skandynawskim. W czasie epoki lodowcowej powstały zasadnicze rysy rze źby terenu i z tego okresu pochodz ą powierzchniowe utwory geologiczne. Po ust ąpieniu l ądolodu powierzchnia terenu była modelowana przez wody płyn ące i wiatr. Rze źba terenu wykazuje tu cechy typowego krajobrazu młodoglacjalnego. Pewne modyfikacje rze źby terenu wprowadziła te Ŝ gospodarcza działalno ść człowieka. Urozmaicenie powierzchni równin morenowych s ą liczne wały, wzgórza pagórki oraz doliny rzeczne. Najwi ększ ą jest dolina Wisły. Wisła w okolicy Szpetala przecina równin ę morenow ą na gł ęboko ść 90 m. Rze źba terenu nie stanowi wi ększych barier dla rozwoju rolnictwa i komunikacji, mo Ŝe te Ŝ by ć stymulatorem rozwoju gospodarki turystycznej.

9 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

2.3. Zasoby glebowe

Gleba obok powietrza i wody jest jednym z podstawowych czynników warunkuj ących produkcj ę Ŝywno ści. Jest tworem przyrody stanowi ącym powierzchniową warstw ę l ądów zdolnym do zaspokajania zapotrzebowania ro ślin na składniki pokarmowe i wod ę oraz zaopatrzenia korzeni ro ślin w niezb ędn ą ilo ść powietrza i ciepła, umo Ŝliwiaj ących ich normalny rozwój.

Skała, z której powstała gleba stanowi jej podstawowe tworzywo i dlatego nazywana jest skał ą macierzyst ą. Proces powstawania gleb zale Ŝy od: klimatu, wody, organizmów Ŝywych, czasu i działalno ści człowieka.

Polska znajduje si ę w podstrefie lasów mieszanych, gdzie poza drzewami iglastymi wyst ępuj ą d ęby, klony, jesiony, lipy i wi ązy. W tej strefie kształtuj ą si ę gleby brunatne, płowe, czarne ziemie i bielice. W naszym klimacie mamy do czynienia ze zst ępuj ącym kierunkiem ruchu wody. Jest on przyczyn ą procesów wypłukiwania i przemieszczania w gł ąb gleby zarówno drobnych cz ęś ci mineralnych i organicznych, jak i roztworów glebowych. Fauna glebowa (krety, myszy, stonogi, larwy owadów, mrówki, d ŜdŜownice, itp.) powoduje mieszanie materiału glebowego, wzbogacanie w substancj ę organiczn ą i stabilizacj ę struktury. Ro ślinno ść przyczynia si ę do uformowania zasadniczych cech profilów glebowych, a poza tym chroni powierzchni ę gleby przed bezpo średnim działaniem opadów i wiatrów. Człowiek od czasu, gdy zacz ął zajmowa ć si ę upraw ą gleb w coraz wi ększym stopniu wpływa na ich powstawanie i przekształcanie.

Pokrywa glebowa obszaru LGD jest cz ęś ci ą pasa gleb zwi ązanego z klimatem umiarkowanie ciepłym. W przewa Ŝaj ącej cz ęś ci ukształtowana została przy udziale wielogatunkowych lasów mieszanych. Dominuj ą tu zdecydowanie gleby strefowe, takie, które zwi ązane s ą z okre ślonym typem warunków klimatyczno-ro ślinnych. Nale Ŝą do nich gleby brunatnoziemne i bielicoziemne. Wyst ępują tak Ŝe gleby śródstrefowe - czarne ziemie. Gleby brunatnoziemne reprezentowane s ą przez dwa typy gleb: gleby brunatne i gleby płowe. Gleby brunatne wyst ępuj ą głównie na Wysoczy źnie Dobrzy ńskiej w pasie mi ędzy Włocławkiem a Dobrzyniem oraz na Wysoczy źnie Kujawskiej w okolicach Pojezierza Chodeckiego. Ukształtowały si ę one z zasobnych w składniki pokarmowe glin morenowych oraz utworów pyłowych. Charakterystyczny dla tych gleb jest poziom brunatnienia. Poziom

10 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki próchniczy wyra źnie odcina si ę od poziomu brunatnienia. Dochodzi do 30 cm grubo ści i charakteryzuje si ę wyrównanymi wła ściwo ściami fizyko-chemicznymi.

Gleby płowe dominuj ą w obr ębie płaskiej Wysoczyzny Kujawskiej ci ągn ąć si ę szerokim pasem od Aleksandrowa Kujawskiego po Pojezierze Chodeckie. Ukształtowały si ę one z piasków gliniastych lub glin lekkich zalegaj ących płytko na glinach średnich lub ci ęŜ kich. Charakterystyczne dla tych gleb jest przemieszczenie minerałów ilastych i węglowodanów w gł ąb profilu powoduj ące, Ŝe s ą one na ogół kwa śne. Poziom przemywania

(A 3) ma barw ę jasnopłow ą, od której pochodzi nazwa gleb. Poziom próchniczy ma grubo ść ok. 30 cm. Osadzenie iłu koloidowego w poziomie zalegania sprzyja okresowemu stagnowaniu wód opadowych.

Czarne ziemie s ą trzecim pod wzgl ędem udziału typem gleb na Wysoczy źnie Kujawskiej, na której znajduje si ę obszar Stowarzyszenia. Wyst ępuj ą głównie w pasie od Brze ścia Kujawskiego i Radziejowa po Inowrocław. Nosz ą nazw ę czarnych ziem kujawskich. Charakterystycznym dla nich jest poziom próchniczy barwy czarnej. Powstał on w wyniku akumulacji materii organicznej w warunkach du Ŝego uwilgocenia poziomów powierzchniowych. Grubo ść jego dochodzi do 50 cm. Na obszarze tym znajduj ą si ę równie Ŝ gleby bielicoziemne, które przewa Ŝaj ą si ę w wi ększo ści le śnych obszarów Kotliny Włocławskiej. S ą to słabe gleby powstałe z eolicznych piasków lu źnych lub słabogliniastych.

Przydatno ść poszczególnych typów gleb do produkcji rolniczej okre ślaj ą klasy bonitacyjne. W obr ębie gruntów ornych wyró Ŝnia si ę osiem klas bonitacyjnych I, II, IIIa, IIIb, IVa, IVb, V i VI. Klasa I jest najwy Ŝsz ą. Klasy bonitacyjne u Ŝytków zielonych nie maj ą podgrup. Średnia klasa bonitacyjna dla województwa kujawsko-pomorskiego przy gruntach ornych wynosi IVa, a u Ŝytkach zielonych V. W obszarze obj ętym Analiz ą jest równie Ŝ tak samo.

Tabela 3 Powierzchnia LGD z podziałem na u Ŝytki rolne. Powierzchnia Powierzchnia Grunty Gmina uŜytków Sady Łąki Pastwiska ogółem orne rolnych Boniewo 7772 6 534 5 812 96 425 201 Brze ść 15044 10 955 10 186 167 414 188 Kujawski Choce ń 9968 8 690 7 759 371 448 112 Chodecz 12223 9 636 9 140 68 147 281

11 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Fabianki 7610 5 086 4 177 313 445 151 Izbica Kujawska 13205 10 898 9 642 39 928 289 Lubanie 6930 4 838 4 500 70 196 72 Lubie ń 15021 12 592 11 578 124 523 367 Kujawski Lubraniec 14818 13 017 12 120 218 521 158 Włocławek 21992 7 080 5 262 82 1 309 427 Razem 124 583 89 326 80 176 1 548 5 356 2 246 Źródło: GUS, Bank Danych Regionalnych.

Na terenie LGD istnieje 9 316 gospodarstw rolnych (na podstawie danych z czerwca 2002 r. wg GUS „Powszechny Spis Rolny” 2003). Po styczniu 1992 roku znacznie wzrosła powierzchnia gospodarstw rolnych sektora prywatnego. Był to efekt z jednej strony rozpadu znacznej cz ęś ci gospodarstw spółdzielczych, z drugiej przekształce ń i rozdysponowania gruntów PGR-ów.

Najwi ększe przyrosty gospodarstw powy Ŝej 15 ha odnotowano w gminach: Brze ść Kujawski, Lubie ń Kujawski i Chodecz. W tych gminach równie Ŝ wyst ępuje najwi ększy odsetek gospodarstw o obszarze powy Ŝej 30 ha. Najwi ęcej gleb w klasie I i III b, obj ętych bezwzgl ędn ą ochron ą przed zmian ą sposobu u Ŝytkowania, wyst ępuje w gminie Brze ść Kujawski.

Wska źnik jako ści rolniczej przestrzeni produkcyjnej (ł ączna miara jako ści gleb, warunków klimatycznych, stosunków wodnych i rze źby terenu) jest stosunkowo wysoki i waha si ę od 60 do 70 punktów, średnio wynosi 66,5. W parze z nim id ą długoletnie tradycje rolnicze oraz wysoka kultura rolna i w miar ę korzystna struktura agrarna. Tutaj w latach mi ędzywojennych zało Ŝona została jedna z pierwszych szkół rolniczych w Starym Brze ściu (1928 r.).

2.4. Zasoby wodne

Podstawowym zespołem norm reguluj ących gospodark ę wodn ą jest ustawa z dnia 18 lipca 2001 roku - Prawo wodne. Jej przedmiotem są stosunki społeczno-gospodarcze powstaj ące w zwi ązku z własno ści ą i korzystaniem z wody. Ustawa Prawo wodne wyró Ŝnia trzy rodzaje wód: morze terytorialne, morskie wody wewn ętrzne i wody śródl ądowe. Wody śródl ądowe podzielone zostały na wody podziemne i powierzchniowe. Dane wykorzystane do

12 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki opracowania niniejszego podrozdziału pochodz ą z urz ędów gmin nale Ŝą cych do Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowi ączki oraz z raportów i opracowa ń sporz ądzanych przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Bydgoszczy, takich jak: Raport o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2008 roku, poprzednie Raporty o stanie środowiska województwa kujawsko pomorskiego. Pomocne były tak Ŝe dane gromadzone dla potrzeb monitorowania wód województwa kujawsko-pomorskiego, do których nale Ŝą : monitoring rzek, monitoring jezior, monitoring wód podziemnych. Dane te bardzo cz ęsto w niniejszym podrozdziale przenikaj ą si ę wzajemnie, dlatego niemo Ŝliwym wydaje si ę przypisywanie konkretnych opisów do poszczególnych cz ęś ci tekstu. W miejscach, gdzie było to mo Ŝliwe zostało to uczynione. Plany batymetryczne zbiorników wodnych równie Ŝ pochodz ą z poszczególnych opracowa ń wykonanych przez WIO Ś w Bydgoszczy.

Interesuj ące nas wody powierzchniowe podzielone zostały na:

• wody płyn ące w rzekach i innych ciekach, zaliczono tu równie Ŝ jeziora i inne zbiorniki, z których cieki wypływaj ą lub do których wpadaj ą; • wody stoj ące w jeziorach i innych zbiornikach.

Na mocy art. 49 ustawy Prawo Wodne w 2004 roku weszło w Ŝycie rozporz ądzenie Ministra Środowiska, w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu wód (Dz. U. Nr 32, poz. 284 z dnia 11 lutego 2004 roku).

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska prowadzi kontrole stanu czysto ści rzek w sieci podstawowej monitoringu wód powierzchniowych płyn ących oraz w sieci regionalnej. O ostatecznej klasyfikacji decyduje wska źnik najbardziej niekorzystny, odnoszony do obowi ązuj ących norm. W systemie monitoringu krajowego znajdują si ę dwa punkty pomiarowo-kontrolne na rzece Wi śle. Pozostałe rzeki obj ęte były monitoringiem regionalnym. Nowe rozporz ądzenie, które wprowadza klasyfikacj ę dla prezentowania stanu wód powierzchniowych, obejmuje pi ęć klas jako ści:

• klasa I – wody o bardzo dobrej jako ści, • klasa II – wody dobrej jako ści, • klasa III – wody zadowalaj ącej jako ści, • klasa IV – wody niezadowalaj ącej jako ści,

13 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

• klasa V – wody złej jako ści.

Podstaw ę okre ślenia klas jako ści wód powierzchniowych stanowi ą warto ści graniczne wska źników. Na podstawie bada ń prowadzonych w jednym punkcie pomiarowym okre śla si ę jako ści wód powierzchniowych. W punkcie tym dopuszcza się okre ślenie jako ści wód powierzchniowych w zakresie spełniania wymaga ń okre ślonych dla ró Ŝnych sposobów uŜytkowania wód. Dla ka Ŝdego parametru jako ści wody zmierzonego z cz ęstotliwo ści ą jeden raz na miesi ąc wyznacza si ę warto ść st ęŜ enia odpowiadaj ącą percentylowi 90, a w przypadku mniejszej cz ęstotliwości bada ń przyjmuje si ę najmniej korzystn ą warto ść st ęŜ enia.

Wody powierzchniowe terenu LGD Dorzecza Zgłowi ączki s ą wielkim atutem przyrodniczym oraz turystycznym. Na pocz ątku nale Ŝy wspomnie ć, i Ŝ prawie cały teren Stowarzyszenia poło Ŝony jest w dorzeczu Wisły.

RZEKI

Jak głosi nazwa Lokalnej Grupy Działania najwi ększym bogactwem naturalnym regionu jest rzeka Zgłowi ączka . Jest ona najwi ększ ą rzek ą odwadniaj ącą Pojezierze Kujawskie i cz ęść Równiny Inowrocławskiej.

Jej długo ść wraz z Kanałem Głuszy ńskim, stanowi ącym źródłowy odcinek, wynosi 79 km. Kanał Głuszy ński rozpoczyna swój bieg w okolicy wsi Płowce. Zgłowi ączka w swym górnym biegu przepływa przez Jezioro Głuszy ńskie. Odcinek uj ściowy o długo ści ok. 6,5 km jest uregulowany i przebiega w strefie miejskiej Włocławka. Rzeka jest lewobrze Ŝnym dopływem Wisły. Wa Ŝniejszymi jej dopływami s ą: Sarnówka (Niwka), Chodeczka, Lubie ńka (prawoboczne) i Kanał Bachorze (lewoboczny). Powierzchnia dorzecza Zgłowi ączki wynosi 1 495,6 km 2. Granica zlewni od strony północnej i zachodniej jest równocze śnie lini ą rozdzielaj ącą dorzecze rzeki Wisły i Odry. Grunty orne stanowi ą dominuj ącą cz ęść powierzchni w terenie dorzecza.

14 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Wzdłu Ŝ rzeki znajduj ą si ę cztery punkty pomiarowo - kontrolne. Znajduj ą si ę one poni Ŝej Lubra ńca, poni Ŝej Brze ścia Kujawskiego, powy Ŝej Włocławka i przy uj ściu Zgłowi ączki do Wisły. Rzeka w ci ągu roku przyjmuje przeci ętnie ścieki oczyszczone z Topólki w ilo ści ok. 1,2 tys. m 3, ok. 3,6 tys. m 3 ścieków socjalno–bytowych z śydowa oraz ścieki komunalne z miasta Lubra ńca w ilo ści 109 tys. m 3. Kolejnym wa Ŝnym źródłem zanieczyszcze ń były ścieki odprowadzane z oczyszczalni w Brze ściu Kujawskim w ilo ści ok. 131,4 tys. m 3/rok. Poni Ŝej tej miejscowo ści wyst ąpiło pogorszenie jako ści wód pod wzgl ędem fizykochemicznym. W dalszym biegu Zgłowi ączka w ci ągu całego roku przyj ęła zanieczyszczenia ze Szpitala Przeciwgru źliczego (ok. 12,8 tys. m 3), Zakładów Mi ęsnych „Tolmars” (ok. 7,0 tys. m 3), a ponadto z Uzdrowiska Wieniec (ok. 60,0 tys. m 3). Stan sanitarny jedynie na niewielkim odcinku powy Ŝej Włocławka był na poziomie III klasy. Natomiast na odcinku przebiegaj ącym w granicach miasta zdecydował o ko ńcowej, nieodpowiadaj ącej normom klasyfikacji. Wyniki bada ń na poszczególnych odcinkach Zgłowi ączki zamieszczone zostały w poni Ŝszej tabeli.

Tabela 3 Ocena stanu czysto ści rzeki Zgłowi ączka dokonana przez WIO Ś Bydgoszcz. Klasyfikacja rzek Wska źnik Lokalizacja km decyduj ący Nazwa cieku Gmina stanowiska rzeki o klasie fizyko- ocena giczna giczna ogólna miczna chemicznej fizykoche bakteriolo hydrobiolo

poni Ŝej Lubra ńca 29,2 Zgłowi ączka Lubraniec IV non II non NO 2, poni Ŝej Brze ścia Kuj. 19,0 Zgłowi ączka Brze ść Kujawski V non I non O2, PO 4, P powy Ŝej Włocławka 4,9 Zgłowi ączka Włocławek IV II I III NO 2, PO 4, P uj ście do Wisły 0,4 Zgłowi ączka Włocławek non non I III NO 2, PO 4, P Źródło: Dane WIO Ś Bydgoszcz.

Wyja śnienie skrótów u Ŝytych w tabeli: O2 - tlen rozpuszczony, PE - przewodno ść elektrolityczna wła ściwa, BZT 5 - pi ęciodobowe biochemiczne zapotrzebowanie tlenu, ChZT-Mn – chemiczne zapotrzebowanie tlenu metod ą nadmanganianow ą, CHZT-Cr - chemiczne zapotrzebowanie tlenu metod ą dwuchromianow ą, zaw - zawiesina ogólna, s.rozp – substancje rozpuszczone, Cl – chlorki, Na – sód, K - potas N - azot ogólnym, NH 4 -azot amonowy, NO 2 - azot azotynowy, NO 3 - azot azotanowy P - fosfor ogólny, PO 4 – fosforany, nb – nie badano, non - nie odpowiada normom,

15 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Najdłu Ŝszym prawobrze Ŝnym dopływem Zgłowi ączki jest Lubie ńka . Charakteryzuje si ę ona długo ści ą 42,5 km i odwadnia teren o powierzchni 499,4 km 2. Rzeka wypływa z terenów mokradła poło Ŝonego w okolicach wsi Czaple Nowe i głównie przez tereny podmokłe płynie do jeziora Lubie ńskiego. W okolicy wsi Łagiewniki wpływa do niej Rakutówka, która odwadnia znaczn ą cz ęść Gostyni ńsko– Włocławskiego Parku Krajobrazowego. Lubie ńka w górnym biegu jest odbiornikiem ścieków z Lubienia Kujawskiego. W 2001 roku w mie ście wybudowano sie ć kanalizacyjn ą odbieraj ącą ścieki z obszarów nad brzegiem jeziora Lubie ńskiego. Nowa sie ć umo Ŝliwiła skierowanie na oczyszczalni ę w ci ągu roku ok. 3,6 tys. m 3 zanieczyszcze ń gromadzonych dotychczas w nieszczelnych szambach. W 2001 roku na Miejsk ą Oczyszczalni ę Ścieków w Lubieniu Kujawskim trafiło ich ok. 80 tys. m 3. Aktualnie jedynie gorzelnia nie jest wł ączona do sieci miejskiej. W dalszym biegu Lubie ńka przyjmuje zanieczyszczenia z Domu Pomocy Społecznej w Rze Ŝewie i Wilkowiczkach w ilo ści odpowiednio ok. 3,8 tys. m 3/rok i 12,7 tys. m 3/rok. W dolnym odcinku rzeka jest odbiornikiem nieoczyszczonych ścieków z osiedla mieszkaniowego w Ku źnicach oraz „dzikich” zrzutów z nieskanalizowanego osiedla Michelin we Włocławku.

W 2001 roku jako ść wód została oceniona jako pozaklasowa na długo ści 33,0 km, a jedynie 5,5-kilometrowy odcinek w środkowym biegu rzeki odpowiadał III klasie czysto ści. Stanowisko pierwsze znajduje si ę pod wpływem silnie eutroficznego jeziora Lubie ńskiego. Poni Ŝej zrzutu ścieków z oczyszczalni w Lubieniu Kujawskim przekroczenie dopuszczalnych norm wyst ąpiło w grupie wska źników fizykochemicznych i hydrobiologicznych. Poprzez naturalne samooczyszczanie w środkowym odcinku rzeki

16 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki jako ść wód uległa poprawie. Zdecydowane pogorszenie si ę jako ści wód pod wzgl ędem sanitarnym nast ąpiło przy uj ściu Lubie ńki do Zgłowi ączki. W porównaniu z 1998 rokiem stwierdzono nieznaczn ą popraw ę jako ści wód. Na podstawie przeprowadzonych wówczas bada ń wody Lubie ńki sklasyfikowano jako nieodpowiadaj ące normom na całym kontrolowanym, 38,5 km odcinku rzeki. Szczegółowe wyniki zamieszczone zostały w poni Ŝszej tabeli.

Tabela 4 Ocena stanu czysto ści rzeki Lubie ńka. Klasyfikacja rzek Wska źnik Nazwa km decyduj ący o Lokalizacja stanowiska Gmina cieku rzeki klasie fizyko- ocena giczna giczna ogólna miczna chemicznej fizykoche bakteriolo hydrobiolo

BZT X, NO , Lubie ńka poniŜej j. Lubie ńskiego 38,5 Lubie ń Kujawski non II non III 5 2 PO 4, P poni Ŝej Lubienia Lubie ńka 36,7 Lubie ń Kujawski non III non non O , PO , P Kujawskiego 2 4 Lubie ńka powy Ŝej Śmiłowic 21,1 Choce ń III III I III NO 2, PO 4, P Lubie ńka uj ście do Zgłowi ączki 0,5 Włocławek non non I III NO 2, NO 3, P Źródło: Dane WIO Ś Bydgoszcz.

Wyja śnienie skrótów u Ŝytych w tabeli: O2 - tlen rozpuszczony, PE - przewodno ść elektrolityczna wła ściwa, BZT 5 - pi ęciodobowe biochemiczne zapotrzebowanie tlenu, ChZT-Mn – chemiczne zapotrzebowanie tlenu metod ą nadmanganianow ą, CHZT-Cr - chemiczne zapotrzebowanie tlenu metod ą dwuchromianow ą, zaw - zawiesina ogólna, s.rozp – substancje rozpuszczone, Cl – chlorki, Na – sód, K - potas N - azot ogólnym, NH 4 -azot amonowy, NO 2 - azot azotynowy, NO 3 - azot azotanowy P - fosfor ogólny, PO 4 – fosforany, nb – nie badano, non - nie odpowiada normom

Kolejn ą rzek ą, będącą dopływem Zgłowi ączki jest Chodeczka , która bierze pocz ątek z zabagnionego jeziorka na południe od Jeziora Kromszewickiego. Rzeka ta ma długo ść 33,5 km i przepływa przez jeziora: Kromszewickie, Chodeckie, Lubienieckie, Szczytnowskie, Borzymowskie i Krukowskie, by uj ść do Zgłowi ączki na terenie gminy Lubraniec. Całkowita powierzchnia zlewni tej rzeki wynosi 207,2 km 2. W jej obszarze poło Ŝone s ą miejscowo ści Chodecz, Choce ń i Borzymowice. Na terenie zlewni znajduj ą si ę równie Ŝ zakłady produkcyjne, które produkuj ą du Ŝe ilo ści ścieków, są to: O środek Hodowli Zwierz ąt Zarodowych - Chodeczek, Krochmania - Borzymie, Zakład Ubojowo-Masarski „EMIS”- Niemojewo i Zakład Rolny- Jarantowice. Na podstawie bada ń z 2006 roku stwierdzono, i Ŝ Chodeczka, zale Ŝnie od odcinka posiada wody sklasyfikowane zarówno w IV i w V klasie czysto ści.

17 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

WaŜną w regionie rzek ą o długo ści 28,5 km, bezpo średnio wpływaj ącą do Wisły jest Chełmiczanka . Prawie cały ciek znajduje si ę w gminie Fabianki, wypływa natomiast z jeziora Piaseczno (Orłowskie), poło Ŝonego w powiecie lipnowskim. Chełmiczanka jest prawym dopływem Wisły. Przepływa przez jeziora: Czarne, Ostrowite i Chełmica. Powierzchnia zlewni Chełmiczanki wynosi 110,4 km 2. Głównymi punktowymi źródłami zanieczyszcze ń s ą ścieki oczyszczone mechaniczno-biologicznie z Fabianek (194,4 m 3/d) oraz ze Szpetala Górnego (22,8 m 3/d). Na podstawie badania jako ści wody w 2004 roku Chełmicznaka została zakwalifikowana do V klasy czysto ści wód.

Ruda jest niewielkim ciekiem, o długo ści zaledwie 8,5 km, uchodz ącym do Zbiornika Włocławskiego. Bierze pocz ątek z mokradeł poło Ŝonych na południowy wschód od jeziora Wierzcho ń, przepływa przez nie i dalej płynie poprzez jeziora Brzózka, Go ści ąŜ i Mielec. Poni Ŝej jeziora Mielec rzeka jest podpi ętrzona star ą grobl ą mły ńsk ą, na bazie której został wybudowany próg kontrolno–pomiarowy. Spi ętrzenie rzeki wynosi około 3 m, a jego efektem jest niewielki zbiornik, którego cofka obejmuje cały odcinek rzeki do jeziora Mielec. Następnie rzeka kieruje si ę na północ do Wisły. Zlewnia Rudy w znacznej cz ęś ci pokryta jest lasem, co sprawia, Ŝe stopie ń antropopresji na tym terenie jest niewielki. W 2006 roku kontrolowany był odcinek uj ściowy. Do Wisły Ruda odprowadza wody o III klasie czysto ści.

Zuzanka/Kanał A bierze pocz ątek z terenów na południowy wschód od jeziora Tel ąŜ na, a dalej prowadzi wody na północ do Wisły. Dawniej rzeka wpadała do niej na wysoko ści Wistki Szlacheckiej. W zwi ązku z budow ą stopnia wodnego we Włocławku jej uj ście zostało zmienione. Teraz wody Zuzanki płyn ą do Wisły poprzez Kanał A. Biegnie on równolegle do zapory bocznej zbiornika i uchodzi poni Ŝej stopnia wodnego. Całkowita długo ść rzeki wynosi 17,8 km, a powierzchnia jej zlewni 142 km 2. Dorzecze Zuzanki/Kanału A w du Ŝej mierze posiada charakter rolniczy. Główne źródła zanieczyszcze ń zlokalizowane s ą w granicach administracyjnych miasta. S ą to ścieki pochodz ące z „Hydrobudowy Włocławek” S.A. w ilo ści 8,4 tys. m 3/rok, z Fabryki Porcelany – 17,7 tys. m 3/rok oraz ścieki pochłodnicze (547,5 m 3/rok) z Przedsi ębiorstwa Produkcyjno-Handlowo-Usługowego „Bomilla” s.c.. W 2001 roku kontrol ą jako ści wód obj ęto 14,8-kilometrowy odcinek rzeki. Według oceny

18 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki ogólnej na odcinku rzeki poni Ŝej Modzerowa wody zaklasyfikowano do IV klasy czysto ści. W okolicach Modzerowa zaobserwowano pogł ębianie si ę niekorzystnych wła ściwo ści fizykochemicznych wody i stwierdzono, i Ŝ woda w dalszych cz ęś ciach rzeki nie podlega normom. W poni Ŝszej tabeli znajduj ą si ę dane dotycz ące czysto ści wód rzek Zuzanka oraz Ruda.

Tabela 5 Ocena stanu czysto ści rzek Ruda i Zuzanka. Klasyfikacja rzek Wska źnik Nazwa Lokalizacja km gmina decyduj ący o klasie cieku stanowiska rzeki fizyko-chemicznej ocena giczna giczna ogólna fizyko- hydrobiol- chemiczna bakteriolo-

uj ście do Wisły 1,1 X Ruda Włocławek II II I II ChZT-Mn , PO 4, P poni Ŝej Zuzanka 14,8 Włocławek III III I III ChZT-Mn jez. Tel ąŜ na powy Ŝej Zuzanka 6,8 Włocławek non III I non P Modzerowa poni Ŝej Zuzanka 2,5 Włocławek IV non I non P Modzerowa Zuzanka uj ście do Wisły 0,4 Włocławek non non I non P Źródło: Dane WIO Ś Bydgoszcz

Wyja śnienie skrótów u Ŝytych w tabeli: O2 - tlen rozpuszczony, PE - przewodno ść elektrolityczna wła ściwa, BZT 5 - pi ęciodobowe biochemiczne zapotrzebowanie tlenu, ChZT-Mn – chemiczne zapotrzebowanie tlenu metod ą nadmanganianow ą, CHZT-Cr - chemiczne zapotrzebowanie tlenu metod ą dwuchromianow ą, zaw - zawiesina ogólna, s.rozp – substancje rozpuszczone, Cl – chlorki, Na – sód, K - potas N - azot ogólnym, NH 4 -azot amonowy, NO 2 - azot azotynowy, NO 3 - azot azotanowy P - fosfor ogólny, PO 4 – fosforany, nb – nie badano, non - nie odpowiada normom,

Ponadto na terenie LGD istnieje kilka małych, nieznacz ących rzek, do których mo Ŝna zaliczy ć: B ęłtlewiank ę, Sarnówk ę, Koci ęta i Dunaj.

JEZIORA

Na terenie LGD znajduj ą si ę 23 jeziora o powierzchni wi ększej ni Ŝ 3 ha. Agencja Własno ści Rolnej Skarbu Pa ństwa, która w 1992 r. przej ęła do swojego zasobu wody powierzchniowe wydzier Ŝawiła je:

• Gospodarstwu Rybackiemu „Włocławek” Spółka z o.o. w Szpetalu Górnym • Polskiemu Zwi ązkowi W ędkarskiemu we Włocławku.

Poni Ŝej zaprezentowano zestawienie jezior o powierzchni wi ększej ni Ŝ 3 hektary na terenie obj ętym Analiz ą, które podlegaj ą systematycznym badaniom jako ści wody. 19 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Tabela 6 Wykaz jezior kontrolowanych przez Inspekcję Ochrony Środowiska na terenie LGD Dorzecza Zgłowi ączki. Stan pow. średnia max Ocena ść Obj ęto ść Rok sanitarny Podatno Nazwa jeziora jez. gł ęboko ść gł ęboko ść czysto ści na w tys. m 3 badania jeziora w ha w m w m (ogólna) degradacj ę (miano coli) 1986 1. Borzymowskie 175,0 7358,6 4,2 10,5 1994 III II III 2000 1984 poza 2. Brzózka 3,1 18,0 0,6 1,3 1994 II II kategori ą 2001 1987 poza 3. Chełmica 60,8 1337,6 2,5 3,3 1996 non III kategori ą 2003 1982 4. Chodeckie 40,3 2227,3 5,5 20,5 1993 non II III 2000 1984 5. Go ści ąŜ 45,5 2073,1 5,4 23,6 1994 II II II 2001 1982 6. Kromszewickie 89,2 7693,3 8,6 16,7 1993 III II II 2000 1994 poza 7. Krukowskie 42,6 1406,7 3,3 5,6 III II 2000 kategori ą 1994 poza 8. Lubienieckie 15,1 555,5 3,7 7,6 non III 2000 kategori ą 1986 9. Lubie ńskie 89,0 3494,7 3,9 12,8 1994 non III III 2001 Łąki 1990 poza 10. (Radyszy ńskie 5,8 160,0 2,7 6,0 II I 2004 kategorią Małe)* brak 11. Łuba 11,5 171,9 1,5 2,6 1993 non II danych 1984 poza 12. Mielec* 6,9 39,0 0,6 1,5 1994 II I kategori ą 2001 1983 Modzerowskie 13. 231,7 7729,4 8,1 3,3 1992 III II III z Długim 1998 Radyszyn 1990 14. (Radyszy ńskie 31,1 1456,0 4,7 10,9 II I II 2004 Du Ŝe)* Szczutkowskie 15. 20,9 993,9 4,8 9,7 2003 III II II i Lutoborskie Szczytnowskie 1993 16. 67,7 6226,9 9,2 18,6 non III II –Ługowskie 2000 poza 17. Tel ąŜ na 23,8 235,0 1,0 2,0 1988 non I kategori ą 1990 poza 18. Wido ń (Widu ń) 13,8 184,0 1,3 3,6 non I 2004 kategori ą 1984 19. Wierzcho ń* 15,3 131,0 0,9 1,7 1994 II II III 2001

20 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Stan pow. średnia max Ocena ść Obj ęto ść Rok sanitarny Podatno Nazwa jeziora jez. gł ęboko ść gł ęboko ść czysto ści na w tys. m 3 badania jeziora w ha w m w m (ogólna) degradacj ę (miano coli) 1990 20. Wikaryjskie 50,9 1529,8 3,0 10,5 1997 II I II 2004 Wójtowskie 1990 21. 9,2 356,0 3,9 8,5 II I III Małe* 2004 Wójtowskie 1990 22. 20,6 633,0 3,1 8,0 II I III Du Ŝe* 2004 23. Wójtowskie* 10,6 334,0 3,2 6,5 2004 II I III Razem 1 081,1 46 344,7 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych WIO Ś Bydgoszcz.

Do roku 2004 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska przebadał 23 jeziora z obszaru LGD Dorzecza Zgłowi ączki. Ł ączna powierzchnia skontrolowanych jezior wynosi 1 081,1 ha. Magazynuj ą one w sumie 46 344,7 tys. m 3 wody. Sytuacj ę czysto ści wód powierzchniowych na terenie Stowarzyszenia przedstawiaj ą poni Ŝsze wykresy i opisy.

Wykres 1 Podział jako ści wód powierzchniowych na terenie LGD Dorzecza Zgłowi ączki ze wzgl ędu czysto ść ogóln ą

0,0% 17,8% 30,1%

52,1%

I II III poza norm ą

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z WIOŚ Bydgoszcz

Na terenie obszaru Stowarzyszenia nie ma jeziora odpowiadaj ącego I klasie czysto ści. W kolejnej, II klasie znalazło si ę 9 jezior o ł ącznej powierzchni 189,1 ha (17,8%). W grupie jezior o II klasie czysto ści znalazły si ę przede wszystkim jeziora o korzystnych warunkach zlewniowych, poło Ŝone w lasach. Wszystkie te jeziora znajduj ą si ę na terenie Gostyni ńsko - Włocławskiego Parku Krajobrazowego.

21 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Wody o III klasie czysto ści wód stwierdzono w wypadku 5 zbiorników o powierzchni 559,4 ha, co stanowi 52,1% wszystkich przebadanych jezior. Sklasyfikowano tak jeziora nie tylko posiadaj ące źródła zanieczyszcze ń, ale głównie jeziora o niekorzystnych cechach morfometrycznych, z niekorzystn ą struktur ą u Ŝytkowania gruntów w zlewni.

Osiem jezior, których wody nie odpowiadaj ą normom zajmuj ą powierzchni ę 322,0 ha (30,1%). S ą to najcz ęś ciej jeziora poddane antropopresji. Tak jest w wypadku jezior Chodeckiego, Lubie ńskiego, Lubienieckiego. W wypadku jeziora Łuba i Tel ąŜ na na zły stan wód składaj ą si ę bardzo niekorzystne cechy morfometryczne (jezioro płytkie), jak równie Ŝ silna presja turystyczna. Zbiornikiem, gdzie w ostatnich latach nast ąpiło zdecydowane pogorszenie si ę jako ści wód, z powodu ogromnej presji turystycznej jest jezioro Szczytnowskie (Ługowskie).

Wykres 2 Podział jako ści wód powierzchniowych na terenie LGD Dorzecza Zgłowi ączki ze wzgl ędu podatno ści na degradacj ę.

0,0% 26,1% 39,1%

34,8%

I klasa II klasa III klasa poza norm ą

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z WIOŚ Bydgoszcz.

Wa Ŝnym elementem przy ocenie jako ści wód jest okre ślenie naturalnej podatno ści na degradacj ę. Oceniaj ąc jako ść wód stoj ących pami ęta ć nale Ŝy, i Ŝ przyczyn ą stwierdzonego niekiedy niekorzystnego stanu mog ą by ć te Ŝ naturalne procesy starzenia si ę jezior, oraz ich podatno ść na degradacj ę. Podatno ść jezior na degradacje ocenia si ę na podstawie cech morfometrycznych, hydrograficznych i zlewniowych. Sze ść jezior jest umiarkowanie podatnych na degradacj ę (II kategoria). Pozostałe jeziora to zbiorniki o niekorzystnych i bardzo złych warunkach naturalnych, są wysoce podatne na wpływy z zewn ątrz.

22 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Do III kategorii podatno ści na degradacj ę zalicza si ę osiem jezior, a poza kategori ą znalazło si ę dziewi ęć jezior szczególnie mocno nara Ŝonych na czynniki zewn ętrzne.

Poni Ŝej opisane zostały wybrane jeziora, które dzi ęki swemu poło Ŝeniu i charakterystyce wyró Ŝniaj ą si ę potencjalnymi mo Ŝliwo ściami rozwoju turystycznego wzdłu Ŝ ich linii brzegowych.

Jezioro Wierzcho ń –misa jeziora Wierzcho ń jest uformowana w piaszczystych osadach plejstocenu. Wypełnia j ą osad o mi ąŜ szo ści 12,5 m, którym jest gytia w ęglanowa. Powierzchnia dna w cało ści pokryta jest ro ślinno ści ą. Jest to mały śródle śny zbiornik, który został zaliczony do III kategorii podatno ści na degradacj ę. Ma kształt owalny z niewielk ą zatok ą w południowej cz ęś ci. Stan czysto ści jego wód oceniono na II klas ę. W stosunku do poprzednich bada ń jako ść wód poprawiła si ę. Wi ększo ść badanych parametrów odpowiadała I i II klasie czysto ści. Jedynie przezroczysto ść wody wynosz ąca 1,1 m była na poziomie III klasy. Pod wzgl ędem sanitarnym wody jeziora odpowiadały II klasie czysto ści.

Jezioro Brzózka - charakteryzuje si ę okr ągł ą mis ą jeziora o pierwotnej gł ęboko ści 12,9 m . Zbiornik ten jest wci ęty w piaszczyste i Ŝwirowo-piaszczyste osady plejstocenu. Dno wysłane gyti ą w ęglanow ą osi ąga mi ąŜ szo ść 11,5 m. Powierzchnia dna jest w cało ści zaro śni ęta. Jest to najmniejszy i najpłytszy zbiornik z zespołu jezior „Na Jazach”, z tego wzgl ędu zakwalifikowano go do grupy zbiorników poza kategori ą podatno ści na degradacj ę. Jako ść wód oceniono na II klas ę czysto ści wód. W stosunku do bada ń z 1994 roku, kiedy wody jeziora odpowiadały III klasie, jako ść wód uległa poprawie. Stan sanitarny był zadawalaj ący i odpowiadał II klasie czysto ści.

Jezioro Go ści ąŜ - charakteryzuje si ę stosunkowo wysok ą odporno ści ą na oddziaływanie czynników zewn ętrznych odpowiadaj ącą II kategorii. Jako ść wód jeziora jest zadawalająca i wskazuje na II klas ę czysto ści. W porównaniu z poprzednim cyklem badawczym jakość wód uległa nieznacznej poprawie. Jezioro to wpisane zostało na list ę przyrodniczych fenomenów w skali światowej, dzi ęki odło Ŝonym na jego dnie osadom. Tworzy je gytia w ęglanowo- siarczkowa, która odkładała si ę w ci ągu ostatnich 12 000 lat w rocznych i wiekowych cyklach akumulacyjnych, o czym świadczy m.in. obecno ść w nich około 12 000 par lamin letnich i zimowych. Stanowi ą one kalendarz tego regionu, zawieraj ą informacje na temat zmian klimatycznych, hydrograficznych, glebowych, ro ślinnych i antropogennych. Podobnych miejsc na świecie jest niewiele, a nieprzerwany zapis historii polodowcowej jest wyj ątkiem.

23 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Jezioro Mielec – jest to mały i płytki śródle śny zbiornik o bardzo niekorzystnych cechach morfometrycznych. Znajduje si ę on poza kategori ą w skali podatno ści na degradacj ę. Jezioro charakteryzuje si ę wodami dobrej jako ści. Zarówno badania z 1994 roku, jak i ostatnie z 2001 roku, wskazuj ą na II klas ę czysto ści. Pod wzgl ędem sanitarnym stan jeziora nie budzi zastrze Ŝeń. Warto ść miana coli odpowiadała I klasie czysto ści.

Jeziora Wierzcho ń, Brzózka, Go ści ąŜ i Mielec nale Ŝą do zbiorników wodnych nazywanych jeziorami „Na Jazach” (plan batymetryczny powy Ŝej). Ciekiem odwadniaj ącym wymienione jeziora jest rzeka Ruda. Poło Ŝone s ą one w środku kompleksu le śnego, z daleka od du Ŝych aglomeracji miejskich i nie posiadaj ą Ŝadnych źródeł zanieczyszcze ń. Jeziora te oraz otaczaj ący je obszar wraz z naturalnymi bagnami, olsami i łęgami o ró Ŝnorodnych siedliskach, poło Ŝone s ą na terenie Gostyni ńsko-Włocławskiego Parku Krajobrazowego. Obszar ten w 2001 roku rozporz ądzeniem Wojewody Kujawsko-Pomorskiego uznany został za geomorfologiczny rezerwat przyrody pod nazw ą „Go ści ąŜ ”.

Jezioro Lubie ńskie ( plan batymetryczny obok ) – północno-zachodni brzeg jeziora kontaktuje si ę z zabudowaniami Lubienia Kujawskiego. Do 1993 roku jezioro było odbiornikiem ścieków socjalno-bytowych z miasta oraz przemysłowych z gorzelni, zlokalizowanej w bezpo średnim s ąsiedztwie jeziora. Od momentu uruchomienia oczyszczalni w grudniu 1992 roku, jezioro odbierało ścieki jedynie z nieskanalizowanej, przylegaj ącej do niego cz ęś ci miasta. W północno-wschodniej cz ęś ci zbiornika znajduje si ę k ąpielisko miejskie. Jezioro Lubie ńskie odznacza si ę nisk ą, III kategori ą naturalnej podatno ści na degradacj ę. W trakcie bada ń w 2001 roku

24 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki stwierdzono ponadnormatywn ą jako ść wód. Wi ększo ść badanych parametrów fizykochemicznych oraz hydrobiologicznych nie odpowiadało normom. Pod wzgl ędem sanitarnym wody jeziora zaliczono do III klasy czysto ści. Poprzednie badania przeprowadzone w 1986 i 1994 roku wskazywały równieŜ na pozaklasowo ść wód. Na przestrzeni 15 lat nie zaobserwowano znacz ących zmian w stanie czysto ści wód jeziora.

Jezioro Chełmica (Chełmickie) – poło Ŝone jest około 10 km na północ od Włocławka, na terenie gminy Fabianki. Jest to zbiornik o powierzchni 60,8 ha, obj ęto ści 1 337,6 tys. m 3, gł ęboko ści maksymalnej 3,3 m i powierzchni zlewni całkowitej 100 km 2. Jezioro Chełmica Charakteryzuje si ę nieregularnym kształtem i niewielk ą gł ęboko ści ą maksymaln ą. Dno jeziora jest płaskie i pokryte grub ą warstw ą mułu. W jezioro wcina si ę du Ŝy półwysep, a w jego wschodniej cz ęś ci jeziora znajduj ą si ę trzy wyspy. Lustro wody pomi ędzy półwyspem a najwi ększ ą wysp ą poro śni ęte jest pasem trzcin szeroko ści ok. 2-3 m. Półwysep wykorzystywany jest jako teren rekreacyjny przez mieszka ńców pobliskiej Chełmicy. Jezioro posiada kilka okresowych dopływów. Jedynym stałym ciekiem jest rzeka Chełmiczanka. Na odpływie, który znajduje si ę w południowej cz ęś ci jeziora wybudowano urz ądzenie stabilizuj ące.

Od południa i wschodu jezioro kontaktuje si ę ze zwart ą zabudow ą nieskanalizowanej wsi Chełmica. W zlewni bezpo średniej jeziora najwi ększe powierzchnie zajmuj ą tereny zabudowane i grunty orne. Nad jeziorem usytuowane są ponadto ogródku działkowe. Jezioro Chełmica nale Ŝy do zbiorników o bardzo niekorzystnych cechach morfometrycznych i zlewniowych, dlatego te Ŝ podatno ść na degradacje wykracza poza kategori ę. Niewielka gł ęboko ść jeziora powoduje, Ŝe posiada ono cechy zbiornika polimiktycznego. Sumaryczna ocena stanu czysto ści wód jeziora Chełmica przeprowadzona według SOJJ decyduje o jego pozaklasowym charakterze. Niezadowalaj ący jest tak Ŝe stan sanitarny jeziora, który odpowiada III klasie czysto ści. Na przestrzeni ostatnich 15 lat stan czysto ści jeziora nie uległ zasadniczym zmianom.

25 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Jezioro Szczutkowskie i Lutoborskie – (ryc. obok) poło Ŝone na terenie gminy Choce ń jezioro charakteryzuj ące si ę nast ępuj ącymi parametrami: powierzchnia 20,9 ha, obj ęto ść 993,9 ty ś m 3, gł ęboko ść maksymalna 9,3 m, powierzchnia zlewni całkowitej 1,2 km 2. Są to dwa jeziora, które ze wzgl ędu na liczne podobie ństwa s ą badane i charakteryzowane przez WIO Ś w Bydgoszczy jako jeden zbiornik wodny. Zbiornik ten usytuowany jest we wschodniej cz ęś ci Pojezierza Kujawskiego. Zajmuje fragment długiej rynny polodowcowej o przebiegu równole Ŝnikowym. Skłon misy jeziornej opada stromo do gł ęboko ści 5,0 m. Dno jeziora jest płaskie, z przegł ębieniem w zachodniej cz ęś ci zbiornika. Brzegi jeziora od strony północnej i południowej wznosz ą si ę około 12 m nad poziomem lustra wody. S ą one w znacznej cz ęś ci poro śni ęte lasem. Jedynie południowo-wschodni fragment brzegu kontaktuje si ę z polami. Jezioro jest u Ŝytkowane rekreacyjnie. W lesie na północnym brzegu jeziora znajduje si ę skupisko prywatnych domków kempingowych, w których jednorazowo mo Ŝe przebywa ć około 150 osób. Od strony wschodniej równie Ŝ rozwija si ę indywidualne budownictwo letniskowe. Pod wzgl ędem podatno ści na degradacj ę Jezioro Szczutkowskie zostało zaliczone do II kategorii. Przezroczysto ść wody wynosi ok. 1,6 m. W najgł ębszych partiach jeziora odnotowano równie Ŝ ponadnormatywne obci ąŜ enie materi ą organiczn ą. Sumaryczna ocena stanu czysto ści wód Jeziora Szczutkowskiego przeprowadzona według SOJJ wskazuje na III klas ę czysto ści, natomiast stan sanitarny wód jeziora odpowiadał II klasie czysto ści.

Jezioro Szczytnowskie (Ługowskie) – (ryc. obok) poło Ŝone jest na pograniczu trzech gmin: Chodecz, Choce ń i Boniewo. Jest to zbiornik wodny o powierzchni 67,7 ha, obj ęto ści 6226,9 tys.m 3, gł ęboko ści maksymalnej 18,6 m i powierzchni zlewni całkowitej 62,2 km 2. Pomimo do ść znacznej gł ęboko ści maksymalnej, jezioro posiada łagodn ą konfiguracj ę dna. Linia brzegowa jest przeci ętnie rozwini ęta. Obszar bezpo średniej jeziora stanowi ą w około 70% pola uprawne, a w 30% nieu Ŝytki zielone. W ostatnich latach wzdłu Ŝ linii brzegowej powstało około 700 domków rekreacyjnych. Zabudowa letniskowa bez uregulowanej gospodarki ściekowej stanowi powa Ŝne zagro Ŝenie dla jako ści wód jeziora.

26 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Na podstawie cech morfometrycznych, hydrograficznych i zlewniowych oceniono, Ŝe zbiornik ten charakteryzuje si ę dobr ą odporno ści ą (II kategoria) na czynniki antropogeniczne.

Jezioro Kromszewickie – (ryc. obok) poło Ŝone jest w górnym fragmencie dorzecza rzeki Chodeczki na terenie gminy Chodecz. Powierzchnia lustra wody wynosi 89,2 ha przy gł ęboko ści maksymalnej 16,7 m i średniej 8,6 m. Obj ęto ść magazynowanej masy wody wynosi 7 693,3 tys. m 3. Zbiornik ma kształt wydłu Ŝony z południa na północ. Linia brzegowa jest umiarkowanie rozwini ęta. W zlewni bezpo średniej, w strukturze u Ŝytkowania gruntów dominuj ą mało Ŝyzne grunty orne. Jezioro nie posiada punktowego źródła zanieczyszcze ń, charakteryzuje si ę dobr ą odporno ści ą na czynniki antropogeniczne odpowiadaj ącą II kategorii, nawet pomimo wybudowania nad nim w ostatnich latach licznych domków letniskowych.

Jezioro Chodeckie – (ryc. obok) poło Ŝone jest w bezpo średnim s ąsiedztwie miasta Chodecz. Północny i północno-wschodni fragment linii brzegowej zbiornika graniczy z zabudowaniami tej miejscowo ści. Jezioro ma nerkowato wydłu Ŝony kształt, z południa na północ. Powierzchnia zwierciadła wody wynosi 40,3 ha, gł ęboko ść maksymalna osi ąga 20,5 m, a średnia 5,5 m. Wcinaj ący si ę od zachodu półwysep dzieli mis ę jeziorn ą na dwie wyra źnie zró Ŝnicowane cz ęś ci. Fragment południowy posiada odr ębny charakter morfometryczny. Stoki misy jeziornej stromo opadaj ą ku najwi ększemu zagł ębieniu. W cz ęś ci północnej, gdzie gł ęboko ść dochodzi do 9,6 m, stoki misy jeziornej s ą łagodne. Linia brzegowa jest przeci ętnie rozwini ęta. Bezpo średni ą zlewni ę jeziora stanowi ą: w około 50% las porastaj ący w ąskim pasem brzegi zbiornika, w około 25% ł ąki i pastwiska oraz w około 25% osiedla ludzkie. Otaczaj ące jezioro lasy stwarzaj ą dobre warunki do wypoczynku. St ąd w bezpo średnim s ąsiedztwie jeziora zlokalizowane s ą o środki wypoczynkowo-wczasowe na około 500 miejsc. Na stan czysto ści jeziora najistotniejszy wpływ maj ą: O środek Hodowli Zwierz ąt Zarodowych Chodeczek i miasto Chodecz. Jezioro badane było po raz pierwszy w 1982 roku i wówczas jego wody zaliczone zostały do III klasy. Kolejne badania z 1993 roku wykazały pogorszenie si ę jako ści wód. Ostatnia kontrola

27 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki potwierdza bardzo zły stan jako ści wód Jeziora Chodeckiego, który ceniony został jako pozaklasowy. Poprawie uległ jedynie stan sanitarny utrzymuj ący si ę na poziomie II klasy czysto ści. Prawdopodobnie jest to wynikiem skierowania ścieków z miasta poza zlewni ę jeziora.

Jezioro Lubienieckie – (ryc. obok) jest to niewielki zbiornik rynnowy. Linia brzegowa jest słabo rozwini ęta. Powierzchnia jeziora wynosi 15,1 ha, a misa magazynuje 555,5 tys. m 3 wody. Maksymalna gł ęboko ść wynosi 7,6 m, średnia 3,7 m. Dno jeziora jest do ść wyrównane. Jezioro usytuowane jest pomi ędzy jeziorami: Chodeckim a Szczytnowskim (Ługowskim). Bezpo średni ą zlewni ę jeziora stanowi ą w 70% grunty orne, a pozostałe 30% to ł ąki i nieu Ŝytki. Jezioro Lubienieckie nale Ŝy do grupy jezior o bardzo niekorzystnych cechach morfometrycznych i zlewniowych, dlatego te Ŝ podatno ść na degradacj ę wykracza poza kategori ę. Jezioro poprzez główny dopływ przyjmuje oczyszczone mechaniczno-biologicznie ścieki z miejscowo ści Chodecz. Wylot z oczyszczalni zlokalizowany jest około 3 km powy Ŝej jeziora. Pomimo tego, Ŝe jest to obiekt uruchomiony w 1993 roku, nie posiada on trzeciego stopnia oczyszczania. Miasto Chodecz skanalizowane jest w ok. 80%. Ścieki z szamb trafiaj ą na oczyszczalni ę głównie w okresie letnim, kiedy w okolicy przebywa znaczna ilo ść turystów. W tym czasie ilo ść ścieków dowo Ŝonych wzrasta do 30-40% przepustowo ści. Wyst ępują wówczas powa Ŝne zakłócenia w pracy oczyszczalni, czego wynikiem jest niedostateczna redukcja zanieczyszcze ń. W efekcie jako ść wód Jeziora Lubienieckiego nie odpowiada normom. Praktycznie wi ększo ść badanych zanieczyszcze ń jest na wysokim, nieodpowiadaj ącym normom poziomie. St ęŜ enie zwi ązków biogennych w warstwie naddennej jest bardzo wysokie. Pod wzgl ędem sanitarnym wody odpowiadaj ą III klasie czysto ści.

Jezioro Borzymowskie – (ryc. obok) ma powierzchni ę zwierciadła wody wynosz ącą 175,0 ha, przy obj ęto ści 7 358,6 tys.m 3. Maksymalna gł ęboko ść osi ąga 10,5 m, a średnia 4,2 m. Wcinaj ący si ę od wschodu półwysep dzieli jezioro na dwie cz ęś ci. Bezpo średni ą zlewni ę jeziora stanowi ą w 85% grunty orne, pozostałe 15% zajmuj ą osiedla. Jezioro jest odbiornikiem oczyszczonych ścieków technologicznych z masarni oraz nieoczyszczonych

28 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki socjalno-bytowych z miejscowo ści Choce ń. Ze wzgl ędu na niekorzystne cechy zlewniowe i morfometryczne jezioro zaliczone zostało do III kategorii podatno ści na degradacj ę. Ocena jako ści wód wskazuje na III klas ę czysto ści. Jako ść wód w stosunku do wcze śniejszych bada ń uległa poprawie. Mogła ona nast ąpi ć z racji wyeliminowania głównego źródła zanieczyszczeń jeziora, jakim były ścieki z roszarni w Choceniu. Pod względem sanitarnym jako ść wód jest zadowalaj ąca, poniewa Ŝ charakteryzuje si ę II klas ą czysto ści.

Jezioro Krukowskie – (ryc. obok) le Ŝy poni Ŝej Jeziora Borzymowskiego. Jest ono ostatnim zbiornikiem w „rynnie chodeckiej ”. Powierzchnia zlewni całkowitej jeziora wynosi 167,4 km 2. Obszar ten stanowi najdalej na zachód wysuni ęty fragment Pojezierza Kujawskiego. W strukturze u Ŝytkowania ziemi w zlewni całkowitej dominuj ą grunty orne. W zlewni bezpo średniej zajmuj ą one 100% powierzchni. Jezioro nie jest odbiornikiem punktowych źródeł zanieczyszcze ń. Jego powierzchnia wynosi 42,6 ha, a obj ęto ść 1 406,7 tys. m 3. Jest to płytki zbiornik o maksymalnej gł ęboko ści 5,6 m i średniej 3,3 m i słabo rozwini ętej linii brzegowej. Ze wzgl ędu na niekorzystne cechy morfometryczne oraz znaczn ą powierzchniowo zlewni ę, jezioro zaliczone jest do grupy zbiorników bardzo podatnych na degradacj ę - poza kategori ą. Przeprowadzona ocena stanu czysto ści wód wskazuje na III klas ę. W ostatnich latach jako ść jego wód nie uległa zmianie.

Jezioro Radyszyn – (ryc. obok) jest to wytopiskowe jezioro lobeliowe. Na północnym zachodzie jezioro łączy si ę wąskim ciekiem z Jeziorem Ł ąkie, za ś na zachodzie z Jeziorem Wikaryjskim. Powierzchnia jeziora wynosi 31,1 ha, maksymalna gł ęboko ść to 10,9 m, obj ęto ść 1 456,0 tys.m 3, a powierzchnia zlewni całkowitej wynosi 34,9 km 2. Dno jeziora posiada charakterystyk ę piaszczysto-bagnow ą. Radyszyn kwalifikuje si ę do II klasy czysto ści wody. Podatno ść jeziora na degradacj ę, głównie ze wzgl ędu na niezbyt korzystne parametry morfometryczne misy jeziornej, odpowiada III kategorii. Pod wzgl ędem sanitarnym wody odpowiadaj ą najwy Ŝszej, I klasie czysto ści. Na podstawie ostatnio przeprowadzonych bada ń stwierdzono, Ŝe wody jeziora odpowiadaj ą II klasie czysto ści.

29 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Jezioro Wójtowskie Małe charakteryzuje si ę powierzchni ą całkowit ą 9,2 ha, obj ęto ści ą wody wynosz ącą 356 tys. m3, gł ębokości ą maksymaln ą 8,5 m i powierzchni ą zlewni całkowitej wynosz ącą 2,0 km2. Podatno ść jeziora Wójtowskiego Małego na degradacj ę, głównie ze wzgl ędu na niekorzystne cechy morfometryczne, odpowiada III kategorii. Pod wzgl ędem sanitarnym wody były bardzo czyste. Na podstawie ostatnio wykonywanych bada ń stwierdzono, Ŝe wody jeziora odpowiadaj ą II klasie czysto ści.

Jezioro Wójtowskie Du Ŝe o powierzchni 20,6 ha i obj ęto ści 633 tys. m 3 posiada maksymaln ą gł ębokość 8,0 m i posiada zlewni ę całkowit ą o powierzchni 6,0 km 2. Podatno ść na degradacj ę jeziora Wójtowskiego Du Ŝego odpowiada III kategorii. Sumaryczna ocena stanu czysto ści wód Jeziora Wójtowskiego Du Ŝego, przeprowadzona według SOJJ, pozwala zaliczy ć je do II klasy czysto ści. Stan sanitarny nie budził zastrze Ŝeń, miano coli odpowiadało I klasie czysto ści.

Jezioro Wójtowskie jest to zbiornik wodny o powierzchni 10,6 ha, obj ęto ści 334 tys.m 3 i gł ęboko ści maksymalnej 6,5m. Powierzchnia zlewni całkowitej jeziora wynosi 8,3 m 2. Jezioro charakteryzuje si ę nisk ą odporno ści ą na degradacj ę odpowiadaj ącą III kategorii. Pod wzgl ędem sanitarnym wody bardzo czyste – I klasa. Ko ńcowa ocena jako ści wód jeziora Wójtowskiego wskazuje na II klas ę czysto ści.

Jezioro Wido ń (ryc. obok) jest zbiornikiem poło Ŝonym na terenie gminy Włocławek i charakteryzuje si ę powierzchni ą lustra wody wynosz ącą 13,8 ha, obj ęto ści ą 184 tys. m 3, gł ęboko ści ą maksymaln ą 3,6 m i powierzchnia zlewni całkowitej 14,0 km 2. Podatno ść na degradacj ę jeziora Wido ń jest niekorzystna

30 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki i wykracza poza kategori ę. Stan sanitarny nie budzi zastrze Ŝeń. Sumaryczna ocena czysto ści wód Jeziora Wido ń przeprowadzona według SOJJ decyduje o jego pozaklasowym charakterze. Jako ść wód jeziora na przestrzeniu 14 lat uległa pogorszeniu. Jezioro nie posiada punktowych, czy rozproszonych źródeł zanieczyszcze ń. Latem nad samym jeziorem zlokalizowany jest bardzo du Ŝy obóz harcerski.

Kolejnym jeziorem poło Ŝonym w gminie Włocławek jest jezioro Wikaryjskie (ryc. obok). Jest to stosunkowo du Ŝe jezioro o powierzchni 50,9 ha, obj ęto ści 1529,8 tys. m 3, gł ęboko ści maksymalnej 10,5 m i powierzchni zlewni całkowitej wynosz ącej 21,3 km 2. Na podstawie cech morfometrycznych, hydrograficznych i zlewniowych jezioro zaliczy ć mo Ŝna do umiarkowanie podatnych na degradacj ę (II kategoria). Pod wzgl ędem sanitarnym jako ść wód nie budzi zastrze Ŝeń. Sumaryczna ocena stanu czysto ści wód Jeziora Wikaryjskiego, przeprowadzona według SOJJ, pozwala zaliczy ć je do II klasy czysto ści.

Ostatnim omawianym jeziorem jest małe jezioro poło Ŝone na terenie gminy Włocławek o nazwie Łąki (Radyszy ńskie Małe) (ryc. obok). Cechuje si ę ono powierzchni ą lustra wody wynosz ącą 5,8 ha, obj ęto ści ą 160,0 tys. m 3, gł ęboko ści ą maksymaln ą 6,0 m i powierzchnia zlewni całkowitej 37 km 2. Na podstawie cech morfometrycznych, hydrograficznych i zlewniowych jezioro zaliczy ć nale Ŝy do bardzo podatnych na degradacj ę – poza kategori ą. Sumaryczna ocena stanu czysto ści wód Jeziora Ł ąki (Mały Radyszyn), wykonana według SOJJ, pozwala zaliczy ć je do II klasy czysto ści. W stosunku do bada ń przeprowadzonych w 1990 roku jako ść wód nie uległa zmianom.

Nieodzownym elementem regionu jest Jezioro Włocławskie, powstałe w skutek wybudowania tamy na Wi śle. Zbiornik Włocławki powstał w 1970 roku w wyniku

31 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki przegrodzenia Wisły na 675 km biegu rzeki. Wybudowany został jako pierwszy i dotychczas jedyny z projektowanej Kaskady Dolnej Wisły. Pełni funkcje energetyczne, retencyjne i rekreacyjne. Jest to najwi ększy pod wzgl ędem powierzchni i drugi, co do obj ęto ści zbiornik w Polsce. To typowo nizinny, w ąski i długi zbiornik o mało urozmaiconych brzegach.

Jego szeroko ść waha si ę od 500 do 2500 m. Rozlewiska stanowi ą tylko ok. 14 % powierzchni zbiornika i rozmieszczone s ą wzdłu Ŝ niskiego, lewego brzegu, w środkowej i dolnej jego cz ęś ci. Prawy brzeg na odcinku Włocławek-Płock jest wysoko wyniesiony ponad poziom zbiornika. Kraw ędź skarpy wznosi si ę 30-40 m ponad wod ę. Lewy brzeg jest zupełnie odmiennie uformowany. Na całej długo ści zbiornika tereny le Ŝą ce przy nim znajduj ą si ę w depresji w stosunku do zwierciadła wody lub wyniesione s ą na wysoko ść zaledwie kilku metrów i stanowi ą tzw. niski teras zalewowy. Zapory boczne o ł ącznej długo ści 18 km, zbudowane s ą w celu skoncentrowania zbiornika na szeroko ści terasy zalewowej i ochrony przed podtopieniem 6 tys. ha terenów rolniczych le Ŝą cych wzdłu Ŝ lewego brzegu. Na prawym brzegu znajduj ą si ę głównie grunty rolne i niewielkie obszary le śne poni Ŝej Płocka. Do zbiornika przylegaj ą tereny Brudze ńskiego Parku Krajobrazowego. Zalew Włocławski stanowi doskonałe miejsce połowów dla w ędkarzy, którzy realizuj ą swoj ą pasj ę łowi ąc sandacze, okonie, płocie, sumy, łososie, a w sierpniu – w ęgorze. Imponuj ąco prezentuje si ę tak Ŝe liczba ptactwa wodnego. Spo śród ponad 200 gatunków łatwo jest zaobserwowa ć chocia Ŝby łab ędzie, kaczki czy mewy.

Lewy brzeg jest uformowany odmiennie. Tereny przyzbiornikowe po tej stronie znajduj ą si ę w depresji do zwierciadła wody lub kilka metrów powy Ŝej i stanowią tzw. niski teras zalewowy. W celu skoncentrowania zbiornika na szeroko ści tarasu zalewowego i ochrony przed podtopieniem terenów rolniczych le Ŝą cych wzdłu Ŝ lewego brzegu,

32 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki wybudowano zapory boczne o ł ącznej długo ści ok. 30 km. Powy Ŝej km 625, tereny przyzbiornikowe na obu brzegach chronione s ą wałami przeciwpowodziowymi. Lewy brzeg na całej długo ści pomi ędzy Włocławkiem a Płockiem zajmuj ą lasy sosnowe; po tej stronie do zbiornika przylegaj ą równie Ŝ tereny Gostyni ńsko-Włocławskiego Parku Krajobrazowego. Spaceruj ąc po GWPK wyznaczonymi szlakami mo Ŝna zaobserwowa ć owado Ŝern ą rosiczk ę, storczyki i napotka ć ślady zaj ęcy, saren, borsuka, jenota Ŝeremia bobrów. W śród fauny najcenniejsz ą grup ę stanowi ą ptaki, zwłaszcza gatunki wodno-błotne. Wyst ępuj ą tu m.in. umieszczone w „Polskiej Czerwonej Ksi ędze Zwierz ąt”; bocian czarny, b ąk, kulik wielki, Ŝuraw, batalion, błotniak ł ąkowy i zbo Ŝowy, krwawodziób i derkacz. W 1991 roku w GWPK przeprowadzono pierwsz ą w Europie Środkowo – Wschodniej reintrodukcj ę sokoła wędrownego.

Główne parametry Zbiornika Włocławskiego s ą nast ępuj ące:

- powierzchnia: 75 km 2, - długo ść : ok. 57 km (licz ąc po dawnym nurcie Wisły), - obj ęto ść : 408 mln m 3 (przy normalnym poziomie pi ętrzenia), - pojemno ść u Ŝytkowa (mi ędzy normalnym poziomie pi ętrzenia NPP, a Min PP) dla wykorzystania energetycznego lub przeciwpowodziowego - 53 mln m 3 , - gł ęboko ść średnia: 5,5 m (maksymalna przy zaporze ok. 15 m), - szeroko ść średnia; 1 210 m (od 500 do 2 500 m), - pr ędko ść przepływu: strefa reolimniczna (od 618 km do 655 km biegu rzeki) - ok. 1 m/s, strefa limniczna (655 do 675 km biegu rzeki) - 0,1 -0,4 m/s, - całkowita wymiana wody: 4,5 doby przy średnim przepływie do 6,5 doby w latach suchych

W skład obiektów usytuowanych w osi stopnia wchodz ą: śluza Ŝeglugowa z awanportami, elektrownia wodna z przepławk ą dla ryb, jaz, zapora czołowa i zapora awaryjna.

Elektrownia wodna zlokalizowana jest przy lewym brzegu rzeki, mi ędzy śluz ą Ŝeglugow ą a jazem, od którego oddzielona jest filarem przepławkowym, wykonanym dla potrzeb

33 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki rozwojowych ryb w ędrownych, dwu-środowiskowych: łososia, troci, certy, w ęgorza.

Mimo problemów eksploatacyjnych, wynikaj ących głównie z obni Ŝonego poziomu wody dolnej i braku kolejnego stopnia, elektrownia jest efektywnym ekonomicznie zakładem, produkuj ącym tani ą, odnawialn ą energi ę elektryczn ą ( średnia roczna produkcja z dotychczasowego okresu eksploatacji elektrowni wyniosła ok. 750 GWh, natomiast najwy Ŝsza, notowana w 1980 roku - 1 043 GWh). Zało Ŝone funkcje Zbiornika Włocławek to:

- energetyczna (wytwarzanie energii elektrycznej), obecnie funkcja dominuj ąca, - zaopatrzenie w wod ę (przemysłowa, do nawodnie ń), - rekreacja i sporty wodne, - gospodarka rybacka, - przeciwpowodziowa.

Zbiornik oprócz Wisły zasilany jest przez szereg innych mniejszych cieków: Skrw ę Lew ą i Skrw ę Praw ą, Brze źnic ę, Chełmiczank ę, Zuzank ę, Świ ęty Strumie ń, Kamieniczk ę i Rud ę. Głównym źródłem zanieczyszcze ń s ą ścieki socjalno-bytowe i przemysłowe z Płocka, a przede wszystkim zanieczyszczenia niesione przez Wisł ę w jej środkowego biegu.

Wśród czynników wywieraj ących istotny wpływ na funkcjonowanie zbiorników zaporowych, zwłaszcza nizinnych, wymieni ć nale Ŝy procesy przyczyniaj ące si ę do ich zamulenia tj. erozj ę, abrazj ę oraz sedymentacj ę materii mineralnej i organicznej, b ędącej wynikiem spowolnienia pr ądu wody. Pomiary wykazały, Ŝe w zbiorniku osadza si ę całe rumowisko wleczone oraz ok. 70 % rumowiska unoszonego przez rzek ę. W osadach Zbiornika Włocławskiego przebadano przede wszystkim metale ci ęŜ kie i substancje ropopochodne. Koncentracja wszystkich badanych metali w 2001 roku tj. cynku, miedzi, niklu, ołowiu i kadmu była na poziomie I/II klasy. W stosunku do lat poprzednich nieznacznie obni Ŝyło si ę st ęŜ enie kadmu.

Ogólna klasyfikacja jako ści wód zbiornika była identyczna jak w latach poprzednich, chocia Ŝ najkorzystniejsze wyniki uzyskano w 2001 roku. W ci ągu trzech lat bada ń nie stwierdzono jednak istotnych ró Ŝnic w stanie jako ści wód. Najlepszymi wła ściwo ściami charakteryzowały si ę wody przy zaporze, a najmniej korzystne wyniki odnotowano na granicy cofki.

34 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Jeziora znajduj ące si ę na terenie Stowarzyszenia mo Ŝna równie Ŝ podzieli ć, ze wzgl ędu na rodzaj ich zarybienia. Gospodarstwo Rybackie Włocławek sp. z o.o. przeprowadziło zarybienia w jeziorach Chodeckim, Kromszewickim i Lubienieckim znajduj ących si ę na terenie gminy Chodecz. W okresie od 2000 roku zarybiano je takimi gatunkami jak: karp, węgorz, sandacz, szczupak, kara ś, lin, sum, ja ź i sielawa. Wędkarstwo turystyczne jest szans ą na rozwój i promowanie regionu w województwie, jak i w całej Polsce. Poni Ŝej zamieszczono jeziora sklasyfikowane poprzez Polski Zwi ązek W ędkarski, Okr ęg Płocko-Włocławski.

Tabela 7 Jeziora obszaru LGD z podziałem na rodzaj zarybienia. L.p. Jezioro Powierzchnia Rodzaj jeziora 1. Wikaryjskie, Wido ń 75 ha leszczowy 2. Tel ąŜ na 25 ha linowo – szczupakowy 3. Czarne 6 ha leszczowy 4. Skoki I i II 57 ha leszczowy 5. Kara śnia 46 ha sandaczowy 6. Grójec 26 ha sandaczowy 7. Lutobórz 22 ha leszczowy 8. Łuba 12 ha linowo – szczupakowy 9. Ługowiska 67 ha sielawowy 10. Czarne Włocławskie 6 ha linowo – szczupakowy 11. Szczutkowo 9 ha leszczowy 12. Wólka Komorowska 29 ha karasiowy 13. Łąki Zwiastowe 10 ha linowo - szczupakowy 14. Rybnica 7 ha linowo - szczupakowy Źródło: Dane Polskiego Zwi ązku W ędkarskiego, Okr ęgu Płocko-Włocławskiego.

Wśród jezior wymienionych w powy Ŝszej tabeli najliczniejsze to jeziora leszczowe i linowo-szczupakowe (po 5 szt.), 2 jeziora o typie sandaczowym oraz po jednym zbiorniku typowo karasiowym i sielawowym. Wi ększo ść wymienionych jezior charakteryzuje si ę znacznymi zasobami rybnymi, cz ęść z nich jest sztucznie dorabiana przez zwi ązki wędkarskie.

WODY PODZIEMNE

Na terenie obszaru LGD wyst ępuj ą cztery pi ętra wodono śne o charakterze u Ŝytkowym. Wody ujmowane do eksploatacji pochodz ą z utworów: czwartorz ędowych oraz trzecio- rz ędowych (kredowych i jurajskich).

Najwi ększe znaczenie u Ŝytkowe oraz najwi ększe zasoby wykazuje poziom wodono śny czwartorz ędowy . Pokrywa on ok. 80 % zapotrzebowania na wod ę. Wody czwartorz ędowe s ą podstawowym źródłem zaopatrzenia w wod ę zarówno odbiorców indywidualnych, jak i zbiorowych. Wody te stanowi ą te Ŝ baz ę dla wi ększo ści uj ęć komunalnych i wodoci ągów

35 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki wiejskich. Poziomy wodono śne systemu czwartorz ędowego wyst ępuj ą najcz ęś ciej na gł ęboko ści od kilkunastu do około 50 m. Wydajno ść eksploatacyjna z pojedynczych studni osi ąga warto ść rz ędu od kilku do kilkudziesi ęciu m 3/h.

Wody pi ętra trzeciorz ędowego to głównie wody w utworach piaszczystych miocenu i w piaszczysto-pylastych osadach pliocenu. Gł ęboko ść zalegania miocenu wynosi od 50,0 do 150,0 m. Trzeciorz ęd u Ŝytkowany jest najcz ęś ciej tam, gdzie bezwodne jest pi ętro czwartorz ędowe lub czwartorz ęd z uwagi na zanieczyszczenia wód nie nadaje si ę do u Ŝytku.

Na terenie Stowarzyszenia wody trzeciorz ędowe pobierane s ą przez studnie w Śmiłowicach (gm. Choce ń), Szpetalu Górnym (gm. Fabianki), Kamiennej (gm. Lubień Kujawski) i Lubra ńcu.

Poziom kredowy jest kolejnym poziomem wodono śnym dla obszarów LGD i to zarówno w warstwach dolno jak górno kredowych. Woda wyst ępuje tu średnio na gł ęboko ści od 80 do 200 m. Poziom górno kredowy eksploatowany jest we Włocławku. Wydajno ść kształtuje si ę od 50 do 200 m 3/h. Zasoby tych wód s ą trudno odnawialne. Wody kredowe pobierane s ą na terenie obj ętym Analiz ą przez studnie gminie Fabianki.

W poziomie jurajskim zasoby wód s ą niewielkie. Wyst ępuj ą na gł ęboko ści 176-182 m. Wydobywa si ę je we Włocławku.

Wody podziemne tworz ą zbiorniki o ró Ŝnej warto ści gospodarczej. Najbardziej zasobne, utworzone w skałach o du Ŝej przepuszczalno ści i dostatecznym zasilaniu wodami infiltracyjnymi, wyró Ŝniono jako tzw. „Główne Zbiorniki Wód Podziemnych”. Teren omawianego LGD obj ęty jest nast ępuj ącymi zbiornikami:

• Zbiornik nr 144 - „Wielkopolska dolina kopalna”. Ogólna powierzchnia 4000 km 2. Średnia gł ęboko ść uj ęcia 60 m. Obejmuje cz ęść gmin Brze ść Kuj. i Lubraniec. • Zbiornik nr 220 - „Pradolina środkowej Wisły”. Ogólna powierzchnia 2085 km 2. Średnia gł ęboko ść uj ęcia 60 m. Obejmuje cz ęść gminy Baruchowo, Kowal, Włocławek i Lubanie. • Zbiornik nr 225 - „Zbiornik Chodecz - Łani ęta”. Ogólna powierzchnia 200 km 2. Średnia gł ęboko ść uj ęcia 60 m. Obejmuje cz ęść gminy Chodecz i Lubie ń Kuj. • Zbiornik nr 226 - „Zbiornik Kro śniewice - Kutno”. Ogólna powierzchnia 450 km 2. Średnia gł ęboko ść uj ęcia wynosi 60 m. 36 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Poni Ŝsza tabela przedstawia zasoby wód podziemnych na terenie LGD na podstawie bada ń WIO Ś w Bydgoszczy.

Tabela 8 Klasyfikacja wód podziemnych sieci regionalnej na terenie LGD Dorzecza Zgłowi ączki.

Lokalizacja Lp. Gmina KLASYFIKACJA JAKO ŚCI WODY

rafia punktu Stratyg

Data poboru próby → VII/1997 IX/1997 V/1998 IX/1998 V/1999 IX/1999 X/2000 VI/2001 X/2001 1. Q Ustronie Włocławek II II II II II II II II II Brze ść 2. Q Brzezie II II II II II II II - III Kujawski Brze ść 3. Q Pikutkowo III III III III III III II - III Kujawski 4. Q Smólnik Włocławek Ib Ib Ib Ib Ib Ib II II II 5. Q Pieleszki Chodecz II II II II II II II - III Izbica Izbica 6. Q II III II II II II II - III Kujawska Kujawska Brze ść Brze ść 7. Q III III III III III III III - III Kujawski Kujawski 8. Q Dębice Włocławek III III III III - - - - - 9. Q Józefowo Włocławek II II II II - - - - - Lubie ń 10. Q Narty Ib Ib Ib Ib - - - - - Kujawski 11. Q Osiecz Mały Boniewo II II III III - - - - - 12. Q śydowo Lubraniec II II II II - - - - - Brze ść 13. Q Wieniec II II II II - - - - - Kujawski 14. Tr Lubraniec Lubraniec II II III III II III III - III Lubie ń 15. Tr Kamienna II II II II II II III - II Kujawski 16. Tr Śmiłowice Choce ń II II II II - - - - - 17. Tr Szpetal Górny Fabianki II II II ------Źródło: Dane WIO Ś Bydgoszcz.

Obja śnienia: Q – czwartorz ęd, Tr – trzeciorz ęd 3 – grunty orne z przewag ą gospodarki rozdrobnionej, 7 – obszary zabudowane III – klasa niskiej jako ści, II – klasa średniej jako ści, Ib – klasa wysokiej jako ści.

Wi ększo ść zasobów wód podziemnych na terenie LGD nadaje si ę do bezpo średniego wykorzystania na cele gospodarcze. Na cele konsumpcyjne woda ta nadaje si ę po zastosowaniu prostych metod uzdatniania, polegaj ących na usuwaniu naturalnych pierwiastków, jakimi s ą Ŝelazo i mangan. Na podstawie bada ń stwierdzono, Ŝe wi ększo ść stanowi ą wody średniej jako ści. Taki stan wód podziemnych wynika głównie z naturalnych uwarunkowa ń, a wska źnikami rzutuj ącymi na obni Ŝenie jako ści s ą przede wszystkim

37 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki wspomniane zwi ązki Ŝelaza i manganu. Wi ększ ą uwag ę nale Ŝy zwróci ć na zbyt wysokie, nieodpowiadaj ące klasyfikacji st ęŜ enie azotu azotynowego, azotanowego, amonowego, potasu oraz wodorow ęglanów. Powodem ich pojawienia si ę s ą czynniki antropogeniczne.

Aby umo Ŝliwi ć śledzenie zmian jako ści wód podziemnych wokół najwi ększych potencjalnych źródeł zanieczyszcze ń, takich jak du Ŝe zakłady, składowiska komunalne i przemysłowe, bazy magazynowo-paliwowe, wła ściciele tych obiektów powinni by ć zobligowani do prowadzenia monitoringu lokalnego odpowiednimi decyzjami administracyjnymi. Na obszarze Stowarzyszenia istnieje bezwzgl ędna potrzeba realizacji zbiorczych systemów kanalizacyjnych na terenach zarówno miast jak i wsi, umo Ŝliwiaj ących sprawny transport ścieków z terenu obsługiwanej zlewni do oczyszczalni unieszkodliwiaj ących ścieki. Wody podziemne i obszary ich zasilania podlegaj ą szczególnej ochronie, polegaj ącej na niedopuszczaniu do zanieczyszcze ń wód oraz zapobieganiu i przeciwdziałaniu szkodliwym wpływom na obszary ich zasilania. Strefy ochrony bezpo średniej i po średniej spełniaj ą to zadanie.

2.5. Pozostałe zasoby – surowce mineralne i inne

Wyst ępuj ące na omawianym obszarze procesy geologiczne spowodowały wyst ępowanie wielu bogactw naturalnych. Najzasobniejszym surowcem jest sól kamienna, znajduj ąca si ę pod utworami lodowcowymi na gł ęboko ści ok. 400 m. W rejonie Kłodawskim, do którego zalicza si ę omawiany teren, zasoby soli oblicza si ę na 6 mld ton. W s ąsiedztwie soli kamiennej zalegaj ą zło Ŝa gipsu oraz soli potasowej. Bogate s ą tak Ŝe zasoby kredy jeziornej (Kaniewo zasoby kat. B – 1463 tys. m³) oraz innych surowców naturalnych. Południowa cz ęść LGD znajduje si ę w zasi ęgu wyst ępowania złó Ŝ w ęgla brunatnego pochodz ącego z osadów trzeciorz ędowych, głównie w Izbicy Kujawskiej oraz w okolicach Lubra ńca – s ą tu udokumentowane zło Ŝa, jednak Ŝe ze wzgl ędu na niewielk ą mi ąŜ szo ść oraz zlokalizowanie na terenach o wysokich walorach przyrodniczych i krajobrazowych, ich eksploatacja jest niemo Ŝliwa. Ponadto w gminie Brze ść Kujawski wydobywany jest torf dla celów leczniczych. Głównymi surowcami mineralnymi Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowi ączki s ą: w ęgiel brunatny, sól kuchenna, wapień i margle, piasek, Ŝwir i pospółka. Bardzo cennym zasobem naturalnym obszaru LGD s ą wody mineralne o mineralizacji ogólnej ponad 1g/litr. S ą to solanki i wody siarczanowe zwi ązane z formacj ą solono śną. Wła ściwo ści lecznicze tych wód wykorzystywane s ą w Uzdrowisku Wieniec Zdrój. Zasoby eksploatacyjne

38 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki wód leczniczych wynosz ą 27m 3 na godzin ę. Pod wzgl ędem składu chemicznego s ą to wody siarczanowo-chlorkowo-wapniowo-sodowe z du Ŝym udziałem siarczanów.

Podczas ruchów górotwórczych w dogodnych miejscach (szczeliny, uskoki) masy solne szły ku powierzchni ziemi tworz ąc pot ęŜne słupy, poduszki czy wsady solne tzw. diapiry, których grubo ść wynosi od 2,5 do 3,5 km. Na obszarze obj ętym Analiz ą udokumentowane zło Ŝa soli zalegaj ą w okolicach Lubienia Kujawskiego na gł ęboko ści ok. 0,3 km i grubo ści do 1,8 km- obliczane s ą na 6 mld Mg oraz w Izbicy Kujawskiej na gł ęboko ści od 0,4 km w gł ąb i szacowane s ą na 1,5 mld Mg, lecz nie posiadaj ą one jeszcze dokumentacji. S ą to wsady solne nazywane diapirami.

Wapienie i margle stwierdzono na gł ęboko ści poni Ŝej 0,4 km w okolicach Brze ścia Kujawskiego. Udokumentowane zło Ŝa w ęgla brunatnego wyst ępuj ą w okolicach Brze ścia Kujawskiego i Lubra ńca. W rejestrach wymienia si ę tak Ŝe nieudokumentowane zło Ŝa w ęgla brunatnego w K ąkowej Woli gm. Brze ść Kuj., Kłobi gm. Lubraniec i Łuba k/Włocławka. Pokłady w ęgla maj ą grubo ść 4,5 do 6,5 m i zalegaj ą na gł ęboko ści 43 do 70 m. Obecnie węgla nie wydobywa si ę. W XIX wieku kopalnie istniały w Dobrzyniu nad Wisł ą. Na pocz ątku XX wieku niewielkie ilo ści węgla brunatnego wydobywano w Łubie k/Włocławka.

Dla potrzeb lokalnych du Ŝe znaczenie maj ą kopaliny pospolite: kruszywo naturalne takie jak piasek, Ŝwir i pospółka oraz kreda jeziorna, torfy i surowce ilaste.

Udokumentowane zło Ŝa kopalin naturalnych jak Ŝwir, piasek pospółka wyst ępuj ą w dolinie Wisły - Skoki i D ąb Mały k/Włocławka, a piasków kwarcowych potrzebnych do produkcji silikatów, cegły wapienno - piaskowej w okolicy Lubaty (gm. Baruchowo). Pomimo wyst ępowania znacznych ilo ści złó Ŝ w tym rejonie, ze wzgl ędu na poło Ŝenie na terenie Gostyni ńsko-Włocławskiego Parku Krajobrazowego zło Ŝe piasków kwarcowych nie mo Ŝe obecnie by ć eksploatowane.

Kredy jeziorne wykorzystywane jako wapno nawozowe wyst ępuj ą w Kaniewie (gm. Boniewo). Warstwa kredy jeziornej o mi ąŜ szo ści 1-6 m znajduje si ę pod przykryciem 0,5-2,0 m torfu.

Torf wydobywany jest w Wie ńcu (gm. Brze ść Kuj.) dla celów leczniczych. Zasoby borowiny wyst ępuj ą tam w obr ębie rozległego torfowiska niskiego i szacowane s ą na 150 tys.

39 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki m3, a zapotrzebowanie roczne uzdrowiska nie przekracza 300 m 3. Wszystkie kopaliny wydobywane s ą ze złó Ŝ metod ą odkrywkow ą.

Bardzo cennym zasobem naturalnym obszaru Stowarzyszenia s ą wody mineralne o mineralizacji ogólnej ponad 1g / litr. S ą to solanki i wody siarczanowe zwi ązane z formacj ą solono śną. Niektóre z nich maj ą podwy Ŝszon ą temperatur ę (cieplice). Wła ściwo ści lecznicze tych wód wykorzystywane s ą w uzdrowisku Wieniec Zdrój. Uzdrowisko to znajduje si ę na terasie nadzalewowej Wisły. Udokumentowane zasoby eksploatacyjne wód leczniczych wynosz ą 27 m 3/h. Wyst ępuj ą na gł ęboko ści 130 m. Pod wzgl ędem składu chemicznego s ą to wody siarczanowo- chlorkowo- wapniowo- sodowe z du Ŝym udziałem siarczanów.

Temperatura wody na wypływie wynosi 13,5 0C, a obszar górniczy uzdrowiska ma powierzchni ę 20 km 2 (2 000 ha). Równie Ŝ w okolicach Lubra ńca oraz Rzadkiej Woli i Kąkowej Woli (gm. Brze ść Kuj.) natrafiono na gł ęboko ści 300-400 m w warstwach jurajskich na solanki typu chlorkowego maj ące na wypływie temperatur ę 20 0C.

40 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki 3. Uwarunkowania przyrodnicze

Rozdział ten został napisany na podstawie danych znajduj ących si ę na oficjalnych stronach internetowych gmin nale Ŝą cych do Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowi ączki oficjalnej strony internetowej Gosty ńsko-Włocławskiego Parku Krajobrazowego, danych pochodz ących z urz ędów gmin, powiatu włocławskiego, folderów promocyjnych oraz opracowa ń, wskazówek, folderów Polskiego Towarzystwa Turystyczno Krajoznawczego oddział we Włocławku.

3.1. Flora

Pierwotn ą ro ślinno ść tego terenu stanowiły zwarte połacie ró Ŝnego typu lasów, poci ęte rynnami jezior i niedost ępnych bagien. Ro ślinno ść taka ukształtowała si ę stopniowo po ust ąpieniu ostatniego l ądolodu, to znaczy w ci ągu ostatnich 12 tysi ęcy lat. Ro ślinno ść ta kształtowała si ę pocz ątkowo wył ącznie przez czynniki naturalne – rze źbę terenu, warunki wodne i stopniowo ocieplaj ący si ę klimat. Około 5 tysi ęcy lat temu istotn ą rol ę w kształtowaniu si ę ro ślinno ści i krajobrazu zacz ął odgrywa ć człowiek. Wszelkie formy działalno ści ludzkiej przyczyniały si ę do przekształce ń w obr ębie naturalnych i półnaturalnych zbiorowisk ro ślinnych, czyli zmniejszenia areału lasów na korzy ść pastwisk i łąk, pól uprawnych oraz osiedli ludzkich. Działalno ść człowieka (regulacje rzek, osuszanie bagien) spowodowała obni Ŝenie si ę poziomu wody, co jednocze śnie degenerowało ro ślinno ść naturalnych torfowisk. Nast ąpiło równie Ŝ zubo Ŝenia składu florystycznego poprzez gospodark ę na ł ąkach (nawo Ŝenie, cz ęste koszenie). Krajobraz obszaru gmin stowarzyszenia LGD charakteryzuje si ę du Ŝym zró Ŝnicowaniem krajobrazu. Na zbiorowiska ro ślinne składaj ą si ę układy niezmienione przez człowieka z naturaln ą ro ślinno ści ą wodn ą, szuwarow ą, torfowiskow ą i le śną jak równie Ŝ cz ęś ciowo przekształcone antropogenicznie ro ślinno ść le śną i u Ŝytki zielone oraz obszary silnie zdegenerowane z dominacj ą traw i florystycznie ubogie.

Rozmaito ść elementów środowiska przyrodniczego LGD jest zwi ązana głównie z zasobno ści ą i zró Ŝnicowaniem szaty ro ślinnej Gostyni ńsko-Włocławskiego Parku Krajobrazowego. Szczególnie godna uwagi jest rze źba terenu z okazałymi wydmami, licznymi rynnami jezior, rozległymi formami płaskimi oraz ró Ŝnorodno ść pokrywy glebowej. Specyficzne warunki siedliskowe terenu LGD, zwłaszcza GWPK stworzyły dogodne warunki do osiedlania si ę na tym terenie wielu gatunków ro ślinno ści. Obecnie szacuje si ę, Ŝe w granicach LGD wyst ępuje ok. 800 gatunków ro ślin naczyniowych, tj. paprotników

Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki

Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki i nasiennych. Flora omawianego obszaru nie odbiega charakterem od analogicznych flor obszaru środkowej Polski. Wyst ępuj ą tutaj przedstawiciele ró Ŝnych elementów geograficznych, z których licznie reprezentowany jest typ ro ślinno ści środkowoeuropejskiej i cz ęś ciowo ro ślinno ść typu borealnego. Nieliczny jest udział gatunków elementu pontyjskiego i atlantyckiego, a znikomy – śródziemnomorskiego i południowosyberyjskiego. Zaskakuj ącą cech ą flory terenu Stowarzyszenia jest udział w niej kilku ro ślin o charakterze podgórskim i górskim, poza górami spotykanych z reguły w pasie wy Ŝyn i pojezierzy.

Poza gatunkami wyst ępuj ącymi pospolicie na terenie LGD znajduje si ę równie Ŝ wiele ro ślin rzadkich w skali regionu, a nawet kraju. Ł ączn ą ich liczb ę szacuje si ę na ok. 180. Zachowały si ę one szczególnie na obszarze GWPK na terenach mało zmienionych przez działalno ść człowieka. Obszar LGD obj ęty jest zasi ęgiem wielu rodzimych drzew, najcz ęś ciej wyst ępuj ące zostały wymienione w dalszej cz ęś ci rozdziału.

Wśród poszczególnych zbiorowisk ro ślinnych wyró Ŝniono gatunki flory z podziałem na drzewa, krzewy i krzewinki, ro śliny zielne, grzyby oraz porosty. Cz ęść wymienionych poni Ŝej ro ślin wyst ępuje w wi ęcej ni Ŝ jednym zbiorowisku ro ślinnym (ro śliny o du Ŝym zakresie ekologicznym), druga cz ęść natomiast to ro śliny tzw. wska źnikowe (o w ąskim zakresie ekologicznym), specyficzne jedynie dla okre ślonego zbiorowiska i niszy ekologicznej. Na terenie zbiorowisk ro ślinnych Dorzecza Zgłowi ączki wyró Ŝniono m.in.:

DRZEWA – jarz ąb szwedzki ( Sorbus intermedia ), sosna zwyczajna ( Pinus silvestris ), topola biała ( Populus alba L.), topola czarna (Populus nigra L.), brzoza brodawkowata ( Betula verrucosa ), dąb szypułkowy ( Quercus robur ), d ąb bezszypułkowy ( Quercus sessilis ), lipa drobnolistna ( Tilia cordata ), grab pospolity (Carpinus betulus ), jarz ąb pospolity (Sorbus aucuparia ), jabło ń dzika ( Malus silvestris ), grusza pospolita ( Pirus communis ), topola osika (Populus tremula ), olsza czarna ( Alnus glutinosa ), olsza szara ( Alnus incana ), brzoza omszona (Betula pubescens ), jesion wyniosły ( Fraxinus

Rysunek 2 Świerk pospolity ( Picea excelsa ) 42 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki excelsior ), klon pospolity ( Acer platanoides ), czeremcha zwyczajna ( Padus avium ), wierzba krucha ( Salix fragilis ), wierzba biała ( Salix alba ), klon jesionolistny ( Acer negundo ), czeremcha ameryka ńska ( Padus serotina ), modrzew europejski ( Larix decidua ), świerk pospolity ( Picea excelsa ), buk zwyczajny ( Fagus silvatica ), sosna Banksa ( Pinus banksiana ) oraz grochodrzew ( Robinia pseudacacia).

KRZEWY I KRZEWINKI – bluszcz pospolity (Hedera helix ), wawrzynek wilczełyko ( Daphne mezereum ), bagno zwyczajne ( Ledum palustre ), kalina koralowa ( Viburnum opulus ), kruszyna pospolita ( Frangula alnus ), mącznica lekarska (Arctostaphylos uva-ursi ), porzeczka czarna ( Ribes nigrum ),

Rysunek 3 Kalina koralowa RO ŚLINY ZIELNE – barwinek pospolity ( Vinca (Viburnum opulus ) minor ), buławnik czerwony ( Cephalanthera rubra ), dziewi ęć sił bezłodygowy ( Carlina acaulis ), goryczka gorzkawa ( Gentiana amarella ), go ździk piaskowy ( Dianthus arenarius ), go ździk pyszny ( Dianthus superbus ), gr ąŜ el Ŝółty ( Nuphar luteum ), kosaciec syberyjski ( Iris sibirica ), kruszczyk błotny ( Epipactis palustris ), kruszczyk rdzawoczerwony (Epipactis atropurpurea ), kruszczyk szerokolistny (Epipactis latofolia ), lilia złotogłów ( Lilium martagon ), lipiennik Loesela ( Liparis loeselii ), listera jajowata ( Listera ovata ), naparstnica zwyczajna ( Digitalis grandiflora ), orlik

Rysunek 4 Chaber bławatek pospolity ( Aquilegia vulgaris ), podkolan zielonawy (Centaurea cyanus ), (Planthanthera chlorantha ), pluskwica europejska (Cimicifuga europaea ), pomocnik baldaszkowy ( Chimpalia umbellata ), rojnik pospolity (Sempervivum soboliferum ), rosiczka długolistna ( Drosera anglica ), rosiczka okr ągłolistna (Drosera rotundifolia ), sasanka ł ąkowa ( Pulsatilla pratensis ), sasanka otwarta ( Pulsatilla patens ), storczyk Fuchsa ( Orchis fuchsii ), storczyk krwisty ( Orchis incarnata ), storczyk kukawka ( Orchis militaris ), storczyk szerokolistny ( Orchis latifolia ), widłak go ździsty (Lypocodium clavantum ), widłak jałowcowaty ( Lypocodium annotinum ), widłak spłaszczony (Lypocodium complanatum ), widłak torfowy ( Lypocodium inundatum ), widłak wroniec (Lypocodium selago ), koniczyna łubinowata ( Trifolium lupinaster ), drakiew wonna ( Scabiosa canescens ), łyszczec baldachogronowy ( Gypsophylia fastigiata ), miodunka w ąskolistna

43 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

(Pulmonaria angustifolia ), śmiałek pogi ęty ( Deschampsia flexousa ), widłoz ąb falisty ( Discranum undulantum ), koniczyna biała ( Trifolium repens ), brodawnik jesienny (Leontodon autumnalis ), sit rozpierzchły ( Juncus effusus ), wi ązówka błotna ( Filipendula almaria ), kozłek lekarski (Valeriana officinalis ), Ŝycica trwała ( Lolium perenne ), grzebienica pospolita ( Cynosurus cristatus ), koniczyna rozd ęta ( Trifolium fragiferum ), trz ęś lica modra ( Molinia coerulea ), czarcik ęs ł ąkowy ( Succisa pratensis ), kopytnik pospolity ( Asarum europaeum ) oraz ro śliny synantropijne zwi ązane z gospodark ą roln ą takie jak: chłodek drobny (Arnoseris minima ), czerwiec roczny ( Scleranthus annus ), Rysunek 5 Sit rozpierzchły (Juncus effusus ), tomka o ścista ( Anthoxanthum aristatum ), mak piaskowy (Papaver agremone ), chaber bławatek ( Centaurea cyanus ), rzodkiewnik pospolity ( Arabidopsis thaliana ), zło ć ł ąkowa ( Gagea pratensis ), przetacznik trójlistkowy ( Veronica triphyllos ), wyka czteronasienna ( Vicia tetrasperma ), mak polny (Papaver rhoeas ), k ąkol polny ( Agrostema githago), ostró Ŝeczka polna ( Consolida regalis ), wło śnica zielona ( Setaria viridis ), komosa biała ( Chenopodium album ), chwastnica jednostronna ( Echinochloa crus-galli ), Ŝółtlica drobnokwiatowa ( Galinsoga parviflora ), rdest ptasi ( Polygonum aviculare ), rumianek bezpromienny ( Matricaria discoidea ), bylica piołun (Artemisa absinthium ), pyleniec pospolity ( Berteroa incana ), pokrzywa zwyczajna ( Urtica dioica ), uszczep trójlistkowy ( Bidens tripartitus ), sadziec konopiasty ( Eupatorium cannabinum ), chmiel zwyczajny ( Humulus lupulus ), kielisznik zaro ślowy ( Calystegia sepium ) i rdest zaro ślowy ( Polygonum dumetorum ), zawilec gajowy (Anemone nemorosa).

GRZYBY – sromotnik bezwstydny ( Phallus impudictus ), borowik szlachetny (Boletus edulis), ko źlak babka ( Leccinum scabrum), koźlarz grabowy (Leccinum griseum), koźlarz czerwony ( Leccinum aurantiacum), maślak pstry ( Suillus variegatus), maślak sitarz ( Suillus bovinus), maślak ziarnisty (Suillus granulatus), maślak zwyczajny ( Suillus luteus), maślak Ŝółty ( Suillus grevillei),), Rysunek 6 Maślak ziarnisty ( Suillus granulatus)

44 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki podgrzybek brunatny ( Xerocomus badius), podgrzybek zaj ączek ( Xerocomus subtomentosus), czubajka kania ( Macrolepiota procera), gąska zielonka ( Tricholoma flavovirens), mleczaj rydz ( Lactarius deliciosus), pieczarka polna ( Agaricus campestris) oraz pieczarka szlachetna (Agaricus bitorquis).

POROSTY – płucnica islandzka ( Cetraria islandica ), chrobotek ( Cladonia ).

Podsumowuj ąc nale Ŝy stwierdzi ć, i Ŝ region Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowi ączki wykazuje bogat ą bioró Ŝnorodno ść pod wzgl ędem florystycznym. Znajduj ą si ę tutaj liczne gatunki

ro ślinno ści le śnej, łąkowej, wiele gatunków drzew, Rysunek 7 Płucnica islandzka ( Cetraria islandica ), wśród których znajduj ą si ę równie Ŝ gatunki rzadkie i chronione. Ró Ŝnorodno ść biologiczna jest determinowana przede wszystkim znajduj ącego si ę na tym terenie Gostyni ńsko-Włocławskiego Parku Krajobrazowego (Gmina Włocławek).

3.2. Fauna

Na obszarze analizowanego obszaru LGD Dorzecza Zgłowi ączki wyst ępuj ą ró Ŝnorodne warunki geologiczne, krajobrazowe, hydrologiczne. Krajobraz, na który składaj ą si ę Pojezierze Wielkopolskie oraz Kotlina Płocka, zawiera przewa Ŝnie tereny równinne jak równie Ŝ doliny, rynny czy te Ŝ inne obni Ŝenia terenu. Zró Ŝnicowanie stopnia lesisto ści oraz forma u Ŝytkowania (zwarty las, przerzedzony las, polany, ł ąki i torfowiska, pola uprawne, pastwiska, teren zabudowany) oraz lokalizacja wód płyn ących i stoj ących, wpływa na wzrost mo Ŝliwo ści siedliskowych w śród fauny i flory. Du Ŝa ilo ść wyst ępuj ących potencjalnych siedlisk (nisz ekologicznych zwi ązanych szczególnie z terenem Gostyni ńsko-Włocławskiego Parku Krajobrazowego) wpływa bezpo średnio na wzrost bioró Ŝnorodno ści gatunkowej omawianego terenu. Liczba gatunków gadów i płazów stanowi w śród ogółu krajowych kr ęgowców niewielki procent. Na obszarze Stowarzyszenia wyst ępuj ą wszystkie gatunki płazów charakterystycznych dla ni Ŝu Polski. Najliczniejsz ą grup ą kr ęgowców na terenie LGD są ptaki. Stwierdzono l ęgi ok. 130 gatunków i regularne pojawianie si ę przelotami ponad 30 gatunków. Wyst ępowanie i skład gatunkowy awifauny zwi ązany jest z zró Ŝnicowanymi biotopami.

45 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Wśród siedlisk le śno-łąkowo-polnych, siedlisk wodnych i przywodnych mo Ŝna znale źć przykładowo nast ępuj ące gatunki fauny:

SSAKI – je Ŝ wschodni ( Erinaceus concolor ), kret ( Talpa europaea ), ryjówka aksamitna ( Sorex araneus ), ryjówka malutka ( Sorex minutus ), rzęsorek rzeczek ( Neomys fodiens ), nocek Natterera ( Myotis nattereri ), nocek rudy ( Myotis daubentoni ),

Rysunek 8 Zaj ąc szarak (Lepus capensis) Wilk ( Canis lupus ),

mroczek pó źny ( Eptisicus serotinus ), karlik malutki ( Pipistrellus pipistrellus ), karlik wi ększy (Pipistrellus nathausii), borowiec wielki ( Nyctalus noctula ), gacek brunatny ( Plecotus auritus ), gacek szary ( Plecotus austriacus ), mopek ( Barbastrella barbastrellus ), bóbr europejski ( Castor fiber ), gronostaj ( Mustella erminea ), łasica ( Mustella nvalis ), sarna europejska ( Capreolus capreolus ), jele ń szlachetny ( Cervus alaphus ), dzik ( Sus scorfa ), lis (Vulpes vulpes ), wilk ( Canis lupus ), wiewiórka ( Sciurus vulgaris ), pi Ŝmak ( Ondatra zibethicus ), szczur w ędrowny ( Rattus norvegicus ), mysz domowa ( Mus musculus ), nornica ruda ( Clethrionomys glareolus ), mysz le śna ( A. flavicollis ), polnik północny ( Microtus oeconomus ), borsuk ( Meles meles ), kuna le śna ( Martes martes), tchórz zwyczajny ( Mustela putoris ), ło ś ( Alces alces ), zaj ąc szarak ( Lepus capensis ) i dziki królik ( Oryctolagus cuniculus ).

PTAKI – perkozek ( Tachybaptus rufiscollis ), perkoz dwuczuby ( Podiceps cristatus ), perkoz rdzawoszyi ( Podiceps grisegana ), zausznik ( Podiceps nigricollis ), b ąk ( Botaurus stellaris ), bocian czarny ( Ciconia nigra ), bocian biały ( Ciconia ciconia ), łab ędź niemy ( Cygnus olor ), trzmielojad ( Pernis apivorus ), błotniak stawowy ( Circus aeruginosus ), błotniak łąkowy ( Circus pygargus ), jastrząb ( Accipiter gentilis ), krogulec (Accipiter nisus ), myszołów ( Buteo buteo ), pustułka ( Falco Rysunek 9 Bocian biały (Ciconia ciconia ) 46 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki tinnunculus ), kobuz ( Falco subbuteo ), wodnik ( Rallus aquaticus ), zielonka ( Porzana parva ), derkacz ( Crex crex ), kokoszka wodna ( Gallinula chloropus ), Ŝuraw ( Grus grus ), sieweczka rzeczna ( Charadrius dubius ), sieweczka obro Ŝna ( Charadrius hiaticula ), czajka ( Vanellus vanellus ), rycyk ( Limosa limosa ), kulik wielki ( Numenis arquata ), krwawodziób ( Tringa totanus ), śmieszka ( Larus ridibundus ), rybitwa czarna (Chlidonias niger ), sierpówka ( Streptopelia decaoto ), turkawka (Streptopelia turtur ), kukułka ( Cuculus canorus ), płomykówka ( Tyto alba ), puszczyk ( Strix aluco ), sowa uszata (Asio otus ), lelek ( Caprimuglus europaenus ), kraska (Coracias garrulus ), dudek ( Upupa epop s), kr ęgotłów ( Jynx torquilla ), dzi ęcioł zielony ( Picus viridis ), dzi ęcioł czarny (Dryocopus martius ), dzi ęcioł du Ŝy ( Dendrocopos major ), dzi ęciołek ( Dendrocopos minor ), dzirlatka ( Galerida cristata ), lerka ( Lulula arborea ), skowronek ( Alauda arvensis ), brzegówka ( Riparia riparia ), dymówka ( Hirundo rustica), oknówka ( Delichon urbica ), świergotek polny Rysunek 10 Dzi ęcioł du Ŝy (Anthus campestris ), świergotek drzewny ( Anthus trivialis ), (Dendrocopos major ), świergotek ł ąkowy ( Anthus pratensis ), pliszka Ŝółta (Motacilla flava ), pliszka siwa ( Motacilla alba ), strzy Ŝyk (Troglodytes troglodytes ), pokrzywnica ( Prunella modularis ), rudzik ( Erithacus rubecula ), słowik szary (Luscinia luscinia ), podró Ŝniczek ( Luscinia svecica ), kopciuszek ( Phoenicurus ochruros ), pleszka ( Phoenicurus phoenicurus ), pokl ąskwa ( Saxiola rubetra ), białorzytka (Oenanthe oenanthe ), kos ( Turdus merula ), kwiczoł (Turdus pilaris ), drozd śpiewak ( Turdus philomelos ), paszkot ( Turdus viscivorus ), świerszczak ( Locustella naevia ), strumieniówka ( Locustella fluviatilis ), brz ęczka (Locustella luscinioides ), wodniczka ( Acrocephalus

Rysunek 11 Puszczyk (Strix aluco) paludicola ), rokitniczka ( Acrocephalus schoenobaenus ),

47 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

łozówka ( Acrocephalus palustris ), trzcinniczek ( Acrocephalus scirpaceus ), trzciniak (Acrocephalus arundinaceus) , zaganiacz (Hippolais icterina ), pokrzewka jarz ębata ( Sylvia nisoria ), pieg Ŝa ( Sylvia curraca ), cierniówka (Sylvia communis ), pokrzewka ogrodowa ( Sylvia borin ), pokrzewka czarnołbista ( Sylvia atricapilla ), świstunka ( Phylloscopus sibilatrix ), pierwiosnek ( Phylloscopus collybia ), piecuszek (Phylloscopus trochilus), muchołówka szara (Muscicapa striata ), muchołówka mała ( Ficedula parva ), muchołówka Ŝałobna ( Ficedula hypoleuca ), wąsatka ( Panurus biarmicus ), raniuszek ( Aegithalos caudatos ), sikorka uboga (Parus palustris ), czarnogłówka ( Parus montanus ), czubatka ( Parus cristatus ), sosnówka (Parus ater ), sikora modra ( Parus caeruleus ), bogatka ( Parus major ), kowalik ( Sitta europaea ), Rysunek 12 Orzeł przedni, pełzacz le śny ( Certhia familiaris ), pełzacz ogrodowy ( Certhia brachydacylda ), remiz ( Remiz pendulinus ), wilga (Oriolus oriolus ), g ąsiorek ( Lanius collurio ), sójka ( Garralus glandarius ), kruk ( Corvus corax ), szpak ( Sturnus vulgaris ), zi ęba ( Fringilla coelebs ), kulczyk ( Serinus serinus) , dzwoniec ( Carduelis chloris ), szczygieł ( Carduelis carduelis ), makol ągwa (Carduelis cannabia ), dziwonia ( Carpodacus erythrinus ), gil ( Pyrrhula pyrrhula ), grubodziób ( Coccothraustes coccothraustes ), trznadel ( Emberiza citrindella ), ortolan (Emberiza hortulana ), puszczyk ( Strix aluco ), sowa uszata ( Asio otus ), kania czarna ( Milvus milvus ), orzeł przedni ( Aquila chrysaetos ), orzeł krzykliwy ( Aquila pomarina ),orzeł bielik (Haliaetus albicilla ), rybołów ( Pandion haliaetus ) i potrzos ( Emberiza schoeniclus ).

GADY – padalec zwyczajny ( Angunis fragilis ), jaszczurka Ŝyworodna ( Lacerta vivipara ), jaszczurka zwinka ( Lacerta agilis ), zaskroniec zwyczajny ( Natrix natrix ) i Ŝmija zygzakowata ( Vipera berus ).

PŁAZY – traszka grzebieniasta ( Triturus cristatus ), traszka zwyczajna ( Triturus vulgaris ), kumak nizinny ( Bombina bombina ), grzebiuszka ziemna ( Pelobates fuscus ), ropucha szara ( Bufo bufo ), ropucha zielona ( Bufo viridis ), ropucha paskówka ( Bufo calamita ),

48 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki rzekotka drzewna ( Hyla arborea ), Ŝaba trawna ( Rana temporiara ), Ŝaba moczarowa ( Rana terrestris ), Ŝaba śmieszka ( Rana ridibunda ), Ŝaba jeziorkowa ( Rana lessonae ), Ŝaba wodna (Rana esculenta ),

RYBY – szczupak ( Exos lucius ), lin ( Tinca tinca ), karp (Cyprinus carpio ), leszcz ( Abramis brama ), pło ć ( Rutilus rutilus ), kara ś złocisty ( Carassius carassius ), w ęgorz ( Anguilla anguilla ), mi ętus ( Lota lota ), sandacz ( Lucioperca lucioperca ), oko ń ( Perca fluviatilis ), kiełb (Gobio gobio ), kr ąp ( Bllica Rysunek 13 Karp ( Cyprinus carpio ) bjoercna ), ukleja ( Alburnus alburnus ), słonecznica ( Leucaspius delineatus ), wzdr ęga (Scardinius erythrophthalmus ), koza ( Cobitis taenia ), piskorz ( Misgurnus fossilis ), jazgarz (Gymnocephalus cernua ), ciernik ( Gasterosteus aculeatus ), amur biały ( Ctenopharyngodon idella ).

Podsumowuj ąc powy Ŝsze informacje nale Ŝy stwierdzi ć, i Ŝ teren LGD charakteryzuje si ę znaczn ą ró Ŝnorodno ści ą gatunkow ą wśród kr ęgowców. Dodatkowym pozytywnym elementem nadającym wyj ątkowo ść przyrodnicz ą jest przyleganie omawianego terenu do doliny Wisły, która jest najwa Ŝniejszym w skali kraju korytarzem ekologicznym.

3.3. Zasoby le śne i le śnictwo

Na terenie LGD Dorzecza Zgłowi ączki wg informacji GUS znajduje si ę ogółem 19927 ha powierzchni leśnej. Wska źnik lesisto ści dla obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowi ączki wynosi 13,5 %. Poni Ŝsza tabela przedstawia powierzchni ę gruntów le śnych

49 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Tabela 9 Powierzchnia lasów na terenie gmin nale Ŝą cych do LGD Dorzecza Zgłowi ączki.

Lasy Lasy Nazwa Powierzchnia Wska źnik Lp. Pa ństwowe niepa ństwowe gminy ogółem ha lesisto ści % ha ha

1 Brze ść Kuj. 2742 2632 110 18 2 Boniewo 383 310 73 5 3 Choce ń 193 144 49 1 4 Chodecz 1103 833 270 9 5 Fabianki 1558 1310 248 20 6 Izbica Kuj. 442 377 65 3 7 Lubanie 1425 1331 94 21 8 Lubie ń Kuj. 733 528 278 5 9 Lubraniec 562 465 97 4 10 Włocławek 10786 10089 697 49 Razem 19927 18019 1981 13,5 Źródło: Dane GUS, Bank Danych Regionalnych

Wykres 3 Wska źnik lesisto ści w gminach LGD w porównaniu do średniej w kujawsko-pomorskim i w Polsce.

49,00 50,00 29,00 40,00

23,26 21,00 30,00 18,00 20,00

20,00 9,00 5,00 3,00 5,00 4,00 10,00 1,00

-

i . . j . ń k j c e a j o z ie k i u u k u e c n e e k n i s w c K K K e a s l e i a n w r i o d o b a b ń a a ć o n h o r ł P ś a c u e h i i b c o C L m e F b b o u ł o z B C z u L r I P L W - B o k s

w a j u K Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS, Bank Danych Regionalnych

50 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Rysunek 14 Le śne kompleksy promocyjne, lasy, parki oraz hydrografia terenu LGD oraz obszarów przyległych.

Źródło: http://www.lp.gov.pl/mapa .

W lasach niestanowi ących własno ści Skarbu Pa ństwa przewa Ŝaj ą drzewostany młodszych klas wieku, klasa I / 1 - 20 lat/ i klasa II /21 - 40 lat/. Zajmuj ą one ok. 58 % powierzchni le śnej. Drzewostanów starszych klas wieku III, IV i wyŜej 27 % a w tzw. wieku rębno ści jest niewiele ponad 15%. W drzewostanach gatunkiem panuj ącym jest sosna pospolita, która zajmuje 82,3% powierzchni, olcha 9,1%, brzoza 4,3%, topole 1,5%, d ąb, jesion, wi ąz 2,4%, pozostałe gatunki 0,4%. Dominuj ącymi typami siedliskowymi lasu s ą bór suchy, bór świe Ŝy i bór mieszany świe Ŝy, które zajmuj ą 76% powierzchni wszystkich lasów. Najwi ększ ą lesisto ść posiadaj ą gminy: Włocławek 49% i Lubanie 21% najmniejsz ą natomiast gminy: Choce ń 1% i Izbica Kuj. 3%. Nale Ŝy tutaj zaznaczy ć, i Ŝ wska źnik lesisto ści w wi ększo ści gmin nale Ŝą cych do Stowarzyszenia jest bardzo niski i nie przekracza progu 10%, jedynie w trzech gminach (Brze ść Kuj., Fabianki, Lubanie) wska źnik ten jest zbli Ŝony do średniej w Województwie Kujawsko-Pomorskim, a jedyn ą gmin ą, w której wskaźnik ten jest wy Ŝszy jest Włocławek.

Gminy nale Ŝą ce do Stowarzyszenia prowadz ą plany zalesiania na najbli Ŝsze lata. Dane programu zwi ększania lesisto ści dotycz ące tych planów zostały zawarte w poni Ŝszej tabeli.

51 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Tabela 10 Zestawienie gruntów przeznaczonych do zalesienia na terenie gmin LGD Ogólna powierzchnia Lata Lata Lp. Gmina do zalesie ń w 2008 - 2011 - programie w 2011 2020 ha 1 Boniewo 62 21 41 Brze ść 2 62 21 41 Kujawski 3 Choce ń 52 17 35 4 Chodecz 77 26 51 5 Fabianki 88 30 58 Izbica 6 88 31 57 Kujawska 7 Lubanie 88 30 58 Lubie ń 8 58 20 38 Kujawski 9 Lubraniec 28 10 18 10 Włocławek 93 31 62 Łącznie 696 237 459 Źródło: Dane z powiatu włocławskiego.

Ogólna powierzchnia gruntów przewidzianych do zalesienia na terenie obj ętym Analiz ą wynosi 696 ha, z czego 34% zalesie ń przewidziane zostało na lata 2008-2011, natomiast pozostałe 66% na lata kolejne 2011-2020.

3.4. Wpływ gospodarki rolnej na otoczenie przyrodnicze

Działalno ść człowieka zawsze wpływała na środowisko naturalne, w przewa Ŝaj ącej wi ększo ści s ą to działania negatywnie wpływaj ące na stan otaczaj ącej nas przyrody. Działania zwi ązane przede wszystkim z wycinką lasów, zasiedlaniem kolejnych obszarów w zwi ązku z rosn ąca populacja ludzk ą, istniały od dawna i ostatecznie nasiliły si ę w XX wieku. Obecnie nadal zachodz ą procesy migracyjne wśród ludno ści zamieszkuj ącej obszary LGD polegaj ące na odwrotnej migracji – z miasta na wie ś oraz migracji ze wsi do miast. Doprowadza to do powolnej i systematycznej degradacji obszarów wiejskich.

Szczególnie wa Ŝnym czynnikiem, który wpływa na środowisko naturalne terenu LGD Dorzecza Zgłowi ączki jest rolnictwo. Tereny Kujaw od zawsze słyn ęły z wysokiej klasy ziem uprawnych, dlatego wi ększo ść terenów LGD zajmuj ą obszary rolne. Nowoczesne rolnictwo wymaga od gospodarzy stosowania wielu środków chemicznych w postaci nawozów

52 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki sztucznych oraz oprysków, jakie zmuszeni s ą stosowa ć w celu uzyskania optymalnej wydajno ści upraw. Wysokie st ęŜ enie środków chemicznych wspomagaj ących i przyspieszaj ących rozwój ro ślin zawarte w glebach uprawnych z czasem w skutek opadów deszczu oraz naturalnego ruchu warstw ziemi przenosi si ę na obszary przylegaj ące i powoduje zachwiania w funkcjonowaniu środowiska naturalnego. Nadmierna ilo ść nawozów sztucznych wpływa te Ŝ znacznie na stan czysto ści jezior i rzek, w pobli Ŝu których znajduj ą si ę obszaru u Ŝytkowane w celach rolniczych. Nadmierne ilo ści minerałów naturalnych doprowadzaj ą do zanieczyszczania wód powierzchniowych oraz zarastania płytkich jezior, co implikuje powolne zmiany w otaczaj ącym nas świecie flory. Bior ąc pod uwag ę zachodz ące w rolnictwie zmiany cechuj ące si ę automatyzacj ą oraz coraz to nowocze śniejszymi sposobami upraw wymagaj ących stosowania du Ŝych ilo ści nawozów sztucznych proces ten b ędzie post ępował nadal. Jednym ze sposobów na zapobieganie tak gwałtownym zmianom jest stosowanie przez rolników naturalnych nawozów, ograniczanie nawozów sztucznych lub całkowita rezygnacja ze stosowania „ulepsze ń” i zmiana kierunku produkcji na Ŝywno ść ekologiczn ą, pozbawion ą kontaktu z jakimikolwiek sztucznymi substancjami chemicznymi.

Kolejnym wa Ŝnym aspektem działalno ści rolniczej jest potrzeba nawadniania pól uprawnych. Cel ten jest osi ągany poprzez tworzenie zapór i systemów melioracyjnych na rzekach i mniejszych ciekach, b ądź kopanie studni gł ębinowych przewa Ŝnie w celu nawadniania warzyw uprawianych na polach. Działania takie zaburzaj ą naturalne, ukształtowane od tysi ęcy lat warunki hydrologiczne krajobrazu. Taka działalno ść wraz z cz ęsto wyst ępuj ącymi niedoborami opadów atmosferycznych cz ęsto doprowadza do wysychania bogatych we flor ę oraz faun ę bagien i innych terenów podmokłych.

53 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki 4. Formy ochrony przyrody

Niska lesisto ść na terenie LGD zwi ązana jest głównie z działalno ści ą człowieka. Na Kujawach ju Ŝ od XVI wieku rozpocz ęto masowe wyr ęby lasów. Ingerencja człowieka

Rysunek 15 Obszar GWPK doprowadziła do znacz ących zmian w biocenozach – zubo Ŝenie gatunkowe i siedliskowe terenu. W kolejnych wiekach powstała idea ochrony przyrody. Na terenie LGD wyst ępuje kilka obszarów i obiektów obj ętych ochron ą prawn ą w celu zachowania w stanie naturalnym lub mało zmienionym okre ślonych zbiorowisk ro ślinnych wraz z gatunkami flory i fauny oraz całych utworów krajobrazowych. Gospodarowanie na tych terenach poddane jest okre ślonym rygorom i ograniczeniom, maj ącym swe umocowanie w obowi ązuj ącym prawie.

Na terenie obj ętym Analiz ą najwi ększym obszarem ochrony przyrody jest Gostyni ńsko - Włocławski Park Krajobrazowy utworzony w 1979 r. Poło Ŝony jest w obr ębie Kotliny Płockiej. Powierzchnia GWPK wynosi 38 950 ha, z czego na obszarze LGD poło Ŝone jest 12 049 ha (30,9%) Parku (na terenie Gminy

Włocławek). O atrakcyjno ści Parku decyduj ą Rysunek 16 Rzeka Ruda wyj ątkowe walory krajobrazowe i wysokiej warto ści walory przyrodnicze. Na terenie Parku znajduje si ę ponad 40 jezior. Ponad 60 %

Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki

Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki powierzchni Parku zajmuj ą lasy z dominacj ą borów sosnowych i borów mieszanych. Wyst ępuj ą tu umieszczone w Polskiej Czerwonej Ksi ędze Zwierz ąt- bocian czarny, b ąk, kulik wielki, Ŝuraw, batalion, błotnik ł ąkowy i zbo Ŝowy, krwawodziób i derkacz. Ponadto na terenie Parku znajduje si ę 12 rezerwatów przyrody, z których 2 poło Ŝone s ą na terenie gminy Włocławek. Jest to rezerwat le śny - Wójtowski Gr ąd oraz rezerwat faunistyczny Jazy obj ęte równie Ŝ stref ą ochrony akustycznej. Na terenie Parku przeprowadzono z powodzeniem pierwsz ą w Europie Środkowo-Wschodniej reintrodukcj ę sokoła w ędrownego umieszczonego na li ście Polskiej Czerwonej Ksi ęgi Zwierz ąt. Udana jest równie Ŝ reintrodukcja bobra europejskiego. W rezerwacie przyrody Kulin znajduje si ę najwi ększe w Polsce stanowisko dyptamu jesionolistnego tzw. Gorej ącego krzewu Moj Ŝesza. Na atrakcyjno ść terenu moj ą wpływ przede wszystkim powierzchnie le śne, stanowi ące ponad 48% powierzchni gminy oraz sie ć wodna. Na terenie GWPK znajduje si ę ponad 40 jezior, w śród których wyst ępuje unikatowe w skali światowej jezioro Go ści ąŜ , z charakterystycznym uwarstwieniem osadów dennych. Na terenie LGD wyst ępuj ą równie Ŝ obszary chronionego krajobrazu . Najwi ększym jest obszar pod nazw ą Jezioro Modzerowskie o powierzchni 1508 ha w gminie Izbica Kuj. Obecnie szacuje si ę, Ŝe w granicach parku znajduje si ę około 800 gatunków ro ślin naczyniowych, tj. paprotników i nasiennych. Obszar parku skupia najwi ęcej stanowisk koniczyny łubinowatej w środkowej cz ęś ci Polski. Specyficzn ą cech ą parku jest udział niektórych przedstawicieli szeroko ujmowanego elementu atlantyckiego. Na torfowiskach i przy brzegach jezior rosn ą stosunkowo rzadkie w Polsce gatunki – w ąkrota zwyczajna i kło ć wiechowata. Zaskakuj ącym faktem jest wyst ępowanie na terenie parku kilku ro śli o charakterze górskim i podgórskim, które poza górami spotykane s ą w pasie wy Ŝyn i pojezierzy. Nale Ŝą do nich: widłak wroniec, jawor, jarzmianka wi ększa, manna gajowa i czosnek nied źwiedzi. Łączn ą liczb ę ro ślin rzadkich wyst ępuj ących na terenie parku szacuje si ę na około 180. Na terenie parku znajduj ą si ę 52 gatunki znajduj ące si ę pod ochron ą prawn ą, w tym 37 obj ęte jest ochrona całkowit ą, a 15 ochron ą cz ęś ciow ą. Do gatunków obj ętych całkowita ochron ą zaliczamy: drzewo jarz ąb szwedzki, krzewy bluszcz pospolity i wawrzynek wilczełyko, grzyb sromotnik bezwstydny oraz ro śliny zielne: barwinek

55 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki pospolity, buławnik czerwony, dziewi ęć sił bezłodygowy, goryczka gorzkawa, go ździk piaskowy, go ździk pyszny, gr ąŜ el Ŝółty, kosaciec syberyjski, kruszczyk błotny, kruszczyk rdzawoczerwony, kruszczyk szerokolistny, lilia złotogłów, lipiennik Loesela, listera jajowata, naparstnica zwyczajna, orlik pospolity, podkolan zielonkawy, pluskwica europejska, pomocnik baldaszkowy, rojnik pospolity, rosiczka długolistna, rosiczka okr ągłolistna, sasanka ł ąkowa, sasanka otwarta, storczyk Fuscha, storczyk krwisty, storczyk ź kukawka, storczyk szerokolistny, widłak go dzisty, widłak jałowcowaty, widłak spłaszczony, widłak Rysunek 17 Zawilec gajowy torfowy, widłak wroniec. Do gatunków obj ętych ochron ą cz ęś ciow ą nale Ŝą : krzewy: bagno zwyczajne, kalina koralowa, kruszyna pospolita, m ącznica lekarska i porzeczka czarna, ro śliny zielne: centuria pospolita, grzybienie białe, kocanki piaskowe, konwalia majowa, kopytnik pospolity, marzanka wonna, paprotka zwyczajna, pierwiosnka lekarska, turówka le śna oraz porost płucnica islandzka. Do osobliwo ści florystycznych nale Ŝą niektóre ro śliny wodne i przybrze Ŝne. Ozdob ą jezior na terenie parku s ą przedstawiciele ro ślin grzybieniowatych – grzybienie białe zwane liliami wodnymi i gr ąŜ el Ŝółty. Du Ŝa liczba rzadkich gatunków znajduje si ę w lasach. W borach sosnowych cz ęsto mo Ŝna spotka ć widłaki. Widłak spłaszczony ro śnie w miejscach najbardziej suchych, widłak go ździsty znajduje si ę w miejscach umiarkowanie suchych i świe Ŝych, natomiast widłak jałowcowaty spotykany jest najcz ęś ciej w runie wilgotnych

Rysunek 18 Pomnik przyrody d ąb borów i na obrze Ŝach śródle śnych zatorfie ń. szypułkowy Obszar Gosty ńsko-Włocławskiego parku Krajobrazowego obj ęty jest zasi ęgiem wielu rodzimych drzew. Głównym składnikiem lasotwórczym jest sosna zwyczajna. Zadecydowały

56 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki o tym uwarunkowania siedliskowe oraz gospodarka le śna, nastawiona przede wszystkim na produkcj ę drewna sosnowego. Cz ęstym elementem drzewostanu s ą te Ŝ brzoza brodawkowata, dąb szypułkowy, olsza czarna, olsza szara. Niewielki udział maj ą d ąb bezszypułkowy, lipa drobnolistna, grab pospolity, jesion wyniosły, brzoza omszona, klon pospolity. Pozostałe drzewa, takie jak: jarz ąb pospolity, jarz ębina, jabło ń dzika, grusza pospolita, topola osika, wi ąz polny, szypułkowy, górski, jarz ąb szwedzki, wierzba sucha i pi ęciopr ęcikowa wyst ępuj ą stosunkowo rzadko. Na terenie parku mo Ŝna spotka ć te Ŝ gatunki drzew obce naszej florze, takie jak: ameryka ński klon jesionolistny, sosna Banksa, grochodrzew, czeremcha ameryka ńska.

Obecny krajobraz GWPK przedstawia mozaik ę ekosystemów w bardzo ró Ŝnym stopniu przekształconych przez człowieka. Obszary le śne w 94% składaj ą si ę z siedlisk borowych, wśród których na bory świeŜe przypada 75%, na bory mieszane i świe Ŝe 14%, natomiast na bory suche przypada 5% ogółu powierzchni. Zachowały si ę tu układy ekologiczne niezmienione, z naturaln ą ro ślinno ści ą wodn ą, szuwarow ą, torfowiskow ą i niekiedy le śną. Cz ęste s ą półnaturalne fitocenozy ł ąkowe, murawowe Rysunek 19 śuraw i okrajkowe. Dominuje przekształcona gospodarczo roślinno ść lasów i u Ŝytków zielonych.

Faun ę GWPK kształtuj ą warunki glebowe, hydrograficzne, szata ro ślinna oraz klimat. Zró Ŝnicowanie siedlisk parku jest nadspodziewanie du Ŝe – od Ŝyznych lasów ł ęgowych do ubogich kserotermicznych wydm. Dlatego te Ŝ, na terenie parku wyst ępuje tak du Ŝa ró Ŝnorodno ść gatunków zwierz ąt.

Zbiorniki wodne obszaru GWPK zasiedlaj ą pospolite ryby. Ich liczebno ść i skład gatunkowy zale Ŝy od wielko ści i typu zbiornika. Wi ększe i gł ębsze jeziora o średniej Ŝyzno ści zasiedlaj ą takie gatunki jak: szczupak, lin, karp, leszcz, pło ć, kara ś złocisty, w ęgorz,

mi ętus, sandacz, oko ń oraz mniejsze bez Rysunek 20 śmija zygzakowata gospodarczego znaczenia: kiełb, kr ąp, ukleja, słonecznica, wzdr ęga, koza, piskorz, jazgarz, ciernik. Gatunkiem sztucznie wprowadzonym do niektórych zbiorników jest amur biały – ro ślino Ŝerna ryba pochodz ąca z Azji. 57 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Na terenie parku wyst ępuj ą wszystkie płazy charakterystyczne dla ni Ŝu Polski. W śród ogoniastych najliczniejsza jest traszka zwyczajna, mniej liczna jest traszka grzebieniasta – najwi ększa spo śród traszek. Na obszarze parku bytuj ą wszystkie krajowe gatunki ropuch. Najliczniej wyst ępuje ropucha szara. Z krajobrazem rolniczym zwi ązana Rysunek 21 Ropucha szara jest grzebiuszka ziemna, zwana równie Ŝ huczkiem z powodu grzmienia głosu godowego. Mniejsze zbiorniki wody zamieszkuje kumak nizinny. Jest on gatunkiem gin ącym, co spowodowane jest obni Ŝaniem poziomu wód gruntowych. Z obrze Ŝami lasów, sadami, ł ąkami zwi ązana jest rzekotka drzewna, jedyny europejski gatunek w śród Hylidae, który wyró Ŝnia si ę jasnozielono ubarwionym grzbietem i długimi palcami zako ńczonymi przylgami. śaby reprezentowane s ą poprzez dwa gatunki Ŝab brunatnych: Ŝab ę trawn ą i moczarow ą oraz Ŝaby zielone, do których zaliczamy Ŝab ę śmieszk ę (najwi ększy płaz bezogonowy na terenie europy – do 14 cm długo ści, 250 g), Ŝab ę jeziorkow ą i Ŝab ę wodn ą. Liczebno ść płazów w ostatnim dwudziestoleciu gwałtownie spadła, takie gatunki jak kumak nizinny, grzebiuszka ziemna, rzekotka drzewna, ropuch paskówka i zielona s ą zagro Ŝone wygini ęciem. Obni Ŝenie poziomu wód gruntowych spowodowało zanik małych, płytkich zbiorników, a te które pozostały najcz ęś ciej wysychaj ą, zanim kijanki zd ąŜą si ę przeobrazi ć.

Spo śród gadów najpospolitsza jest jaszczurka zwinka, w śród której mo Ŝemy wyró Ŝni ć liczniejsz ą typowo ubarwion ą zielono-brunatn ą (fot. obok) i rzadk ą z cynamonowym grzbietem. Najrzadziej wyst ępuj ącym gadem na tym obszarze jest jaszczurka

Ŝyworodna. Pospolitym miesza ńcem wilgotnych Rysune k 22 Jaszczurka zwinka partii lasów w parku jest beznoga jaszczurka – padalec. Nad śródle śnymi zbiornikami wodnymi, zwłaszcza na torfowiskach, podmokłych łąkach i skrajach lasów wyst ępuje zaskroniec zwyczajny, który jest dochodz ącym do 150 cm niejadowitym w ęŜ em, którego pokarmem s ą Ŝaby. Na terenie parku, na polanach, obrze Ŝach torfowisk, skrajach lasów mo Ŝna spotka ć jadowit ą Ŝmij ę zygzakowat ą, której uk ąszenie mo Ŝe by ć w skrajnych przypadkach niebezpieczne dla człowieka.

58 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Bardzo liczn ą grup ą na terenie parku s ą ptaki. Stwierdzono 135 gatunków l ęgowych oraz ponad 30 zauwa Ŝanych na przelotach. Najcenniejsze gatunki, umieszczone zostały w Polskiej Czerwonej Ksi ędze Zwierz ąt (Głowaci ński 1992). Nale Ŝą do nich: bocian czarny, b ąk, kulik wielki i Ŝuraw. Dominuj ącymi gatunkami wyst ępuj ącymi w borach świe Ŝych Rysunek 23 Zi ęba i mieszanych s ą: zi ęba, trznadel, świergotek drzewny i pierwiosnek. Do gatunków uzupełniaj ących nale Ŝą : rudzik, sójka, pokrzewki-ogrodowa, czarnołbista, świstunka le śna, drozd śpiewak, kos, muchołówka szara. Dziuplaste drzewa lub skrzynki l ęgowe zamieszkuj ą: dzi ęcioł pstry, puszczyk, szpak, sikory (bogatka, sosnówka, modra, czubatka, muchołówka Ŝałobna, pleszka i kr ętogłów), gil oraz kraska. Bory suche zamieszkuj ą: zi ęba, świergotek drzewny, trznadel i skowronek borowy. Partie starszych drzewostanów, zwłaszcza tych przylegaj ących do pół uprawnych i ł ąk zamieszkiwane s ą przez: myszołowa zwyczajnego, trzmielojada, kruka oraz wrony siwej. Do drapie Ŝników gniazduj ących na terenie parku zaliczy ć mo Ŝna równie Ŝ: jastrz ębia, kobuza, pustułk ę, krogulca oraz wsiedlonego sokoła wędrownego. Do wa Ŝniejszych gatunków l ęgowych Ŝyj ących na terenie parku zaliczyć nale Ŝy równie Ŝ: grzywacza, turkawk ę, dudka, bociana białego, jaskółki (dymówka, oknówka, jerzyk, wróbel, mazurek, kopciuszek), cierniówk ę, pieg Ŝę , zaganiacza, g ąsiorka, makol ągw ę, kulczyka, jaskółk ę brzegówk ę.

Na terenie LGD Dorzecza Zgłowi ączki występuj ą równie Ŝ obszary chronionego krajobrazu. Najwi ększym jest obszar pod nazw ą Jezioro Modzerowskie, który został utworzony w 1999 roku. Celem ochrony są tereny źródliskowe rzeki Noteci. Ponadto samo jezioro Modzerowskie stanowi niezwykle interesuj ący element krajobrazowy i jest miejscem gniazdowania chronionych i rzadkich gatunków ptaków wodnych i wodno-błotnych. Chroniony obszar obejmuje 1508,00 ha (wody - 320,00 ha, lasy - 242,00 ha, u Ŝytki rolne i inne - 946,00 ha). Bogaty świat fauny reprezentuj ą chronione: łab ędź niemy, wodnik, brz ęczka, świerszczak, kurka wodna, bekas kszyk oraz wiele gatunków na przelotach jak np. nur czarnoszyi, nur rdzawoszyi, perkozek, świstun, ro Ŝeniec, g ągoł, rybołów. W wyniku inwentaryzacji stwierdzono wyst ępowanie 40 gatunków waŜek w tym kilka gatunków chronionych, kilkana ście chronionych gatunków biegaczy a tak Ŝe wiele gatunków ptaków umieszczonych w Polskiej Czerwonej Ksi ędze Zwierz ąt. Jezioro wraz z przyległymi

59 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki obszarami stanowi atrakcyjne tereny rekreacyjne z wyłączeniem motorowych sportów wodnych - jezioro jest obj ęte stref ą ciszy akustycznej.

Rezerwat geomorfologiczny Jezioro Go ści ąŜ , poło Ŝony na terenie gminy Włocławek, utworzony został w 2000 r. Granice rezerwatu obejmuj ą wody jeziora Go ści ąŜ , Brzózka, Mielec i Wierzcho ń oraz obszar lasów i bagien otaczaj ących jeziora o ł ącznej powierzchni 225,05 ha. Celem ochrony jest zachowanie ze wzgl ędów naukowych, dydaktycznych, krajobrazowych jeziora Go ści ąŜ o unikalnej w skali kraju specyfice i charakterze osadów dennych zachowanych w stanie niezaburzonym od ponad 12 tys. lat oraz powierzchni le śnej otaczaj ącej zespół jezior. Liczne i intensywne badania udokumentowały, Ŝe jezioro Go ści ąŜ jest ewenementem na skal ę krajow ą oraz światow ą. Jezioro to zostało wpisane na list ę przyrodniczych fenomenów w skali światowej dzi ęki odło Ŝonym na jego dnie osadom, które tworzy gytia w ęglanowo - siarczkowa. Osady te utrwalone w formie lamin odkładały si ę w ci ągu 12000 lat w rocznych i wiekowych rytmach akumulacyjnych. Jest to jak dotychczas jedyny stwierdzony w Europie przypadek mikrowarstwowania w ci ągu

Rysunek 24 Rezerwat przyrody Go ści ąŜ całej historii zbiornika. Tak zachowany, nieprzerwany zapis historii polodowcowej jest wyj ątkiem. Osady te stanowi ą swoisty kalendarz zawieraj ący informacj ę o zmianach klimatycznych, hydrograficznych, glebowych, ro ślinnych, a tak Ŝe antropogenicznych.

Rezerwat le śny Jazy został utworzony w 1963 r. celem ochrony czapli siwej, aktualnie cennym elementem jest jedynie pozostały starodrzew sosny. Jego powierzchnia liczy 2,62 ha, le Ŝy w gminie Włocławek. Rezerwat poło Ŝony jest w szczytowej partii wysokiej wydmy ci ągn ącej si ę w formie długiego wału ze wschodu na zachód, nosz ącego lokaln ą nazw ę „Kruczych Gór”.

Rezerwat le śny Wójtowski Gr ąd został utworzony w 1987 r. w celu ochrony rzadkiego na tym terenie zbiorowiska gr ądowego ze 100-letnimi okazami lip oraz 60 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki zbiorowiska boru mieszanego na obszarach wydmowych. Obszar rezerwatu poło Ŝonego w cało ści na terenie gminy Włocławek wynosi 3,52 ha.

Rezerwat florystyczny "Kulin" został utworzony w 1967 roku na terenie Nadle śnictwa Włocławek, nast ępnie powi ększony w 2001 r. Jego obecna powierzchnia wynosi 51,16 ha. Specyficzny mikroklimat (cieplejszy ni Ŝ na terenach przyległych) pozwolił na wykształcenie si ę biocenoz zbli Ŝonych do lasostepów Ukrainy czy Niziny W ęgierskiej. Przetrwały one do naszych czasów dzi ęki niedost ępno ści stromych zboczy i w ąwozów. W rezerwacie chroni si ę niezmiernie interesuj ące zbiorowiska ciepłolubnej ro ślinno ści stepowej, okrajowej, zaro ślowej i le śnej z udziałem wielu osobliwo ści florystycznych: dyptamu jesionolistnego ("Moj Ŝesza krzak gorej ący"), ostnicy Jana, zawilca wielokwiatowego, omanu szorstkiego, w ęŜ ymordu stepowego, wisienki karłowatej, kilku gatunków kserotermicznych porostów i wielu innych rzadkich ro ślin. Ponadto wykształciły si ę tu interesuj ące gleby i wyst ępuj ą rzadkie ciepłolubne zwierz ęta bezkr ęgowe: owady (np. cykady) i ślimaki. Jest to jeden z najcenniejszych obiektów przyrodniczych na terenie środkowej Polski.

Poni Ŝej przedstawiono wykaz wszystkich rezerwatów przyrody wyst ępuj ących na terenie analizowanego LGD oraz wykaz planowanych do utworzenia rezerwatów.

Tabela 11 Lista rezerwatów na terenie LGD Dorzecza Zgłowi ączki. Rezerwaty istniej ące na terenie LGD Dorzecza Zgłowi ączki L.p. Rezerwat Gmina Opis Rezerwat le śny Ustanowiony w 1998 roku. Powierzchnia 42,92 ha 1. Włocławek „D ębice” Ochrona d ąbrowy świetlistej z licznymi gatunkami chronionymi, Rezerwat Ustanowiony w 2000 roku, powierzchnia 225,0 ha 2. geomorfologiczny Włocławek Ochrona jeziora Go ści ąŜ o unikalnych osadach dennych, „Gosci ąŜ ” Rezerwat Ustanowiony w 1963 roku, powierzchnia 2,62 ha 3. ornitologiczny, Włocławek Ochrona stanowisk lęgowych czapli siwej, obecnie le śny „Jazy” Ustanowiony w 1987 roku, powierzchnia 3,52 ha Rezerwat le śny 4. Włocławek Ochrona gr ądu, lip i ro ślin chronionych na zboczu jez. „Wójtowski Gr ąd” Wójtowskiego, Ustanowiony w 1956 roku, powi ększony w 2001 roku, powierzchnia 51,16 ha, W rezerwacie chroni si ę niezmiernie interesuj ące zbiorowiska ciepłolubnej ro ślinno ści stepowej, okrajowej, zaro ślowej i le śnej z Rezerwat florystyczny udziałem wielu osobliwo ści florystycznych: dyptamu 5. Fabianki „Kulin” jesionolistnego ("Moj Ŝesza krzak gorej ący"), ostnicy Jana, zawilca wielokwiatowego, omanu szorstkiego, w ęŜ ymordu stepowego, wisienki karłowatej, kilku gatunków kserotermicznych porostów i wielu innych rzadkich ro ślin. Ponadto wykształciły si ę tu interesuj ące gleby i wyst ępuj ą rzadkie ciepłolubne zwierz ęta

61 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

bezkr ęgowe: owady (np. cykady) i ślimaki. Jest to jeden z najcenniejszych obiektów przyrodniczych na terenie środkowej Polski. Rezerwaty planowane do ustanowienia na terenie LGD Dorzecza Zgłowi ączki Rezerwat le śny 1. „Dolina Świ ętego Fabianki Powierzchnia 43,44 ha Strumienia” Rezerwat le śno- krajobrazowy Izbica 2. Powierzchnia 62,27 ha „Uroczysko Kujawska Wietrzychowice” Źródło: Dane z urz ędów gmin.

Na terenie LGD znajduj ą si ę równie Ŝ obszary chronione w ramach programu Natura 2000 . Obiekty te, według ustawy o ochronie przyrody, stanowi ą: obszary specjalnej ochrony ptaków, specjalne obszary ochrony siedlisk lub obszary maj ącę znaczenie dla Wspólnoty, utworzone w celu ochrony populacji dziko wyst ępuj ących ptaków lub siedlisk przyrodniczych lub gatunków b ędących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty.

Dolina Dolnej Wisły (PLB040003)

Obszar ten obejmuje cz ęść doliny Wisły w jej dolnym biegu, na odcinku od Włocławka do Przegaliny. Obszar ten wyst ępuje na terenie Gminy Lubanie. Cechuje si ę on zachowaniem naturalnego charakteru i dynamiki swobodnie płyn ącej rzeki. W du Ŝym stopniu rzeka płynie swym naturalnym korytem z namuliskami, łachami piaszczystymi i wysepkami. W dolinie tej zachowały si ę starorzecza, niewielkie torfowiska niskie, brzegi pokryte mozaik ą zaro śli wierzbowych i lasów ł ęgowych a tak Ŝe pół uprawnych i pastwisk. Dolina Wisły na terenie obj ętym ochron ą jest miejscami ograniczona wysokimi skarpami, na których utrzymuj ą si ę murawy kserotermiczne i gr ądy zboczowe. Dolina Dolnej Wisły jest ostoj ą ptasi ą o randze europejskiej E 39. Na jej terenie wyst ępuje co najmniej 46 gatunków ptaków znajduj ących si ę w Zał ączniku I Dyrektywy Ptasiej oraz 4 gatunki z Polskiej Czerwonej Ksi ęgi (PCK).

62 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Na obszarze ostoi gniazduje ok. 180gatunków ptaków, jest ona szczególnie wa Ŝną ostoj ą dla ptaków migruj ących i zimuj ących. Obszar ten jest równie Ŝ bardzo wa Ŝnym terenem zimowiskowym orła bielika (C2). Obszar w okresie l ęgowym zasiedlany jest przez co najmniej 1% populacji krajowej (C3 i C6) takich Rysunek 25 Orzeł Bielik gatunków jak: nurog ęś , ohar (PCK), rybitwa białoczelna (PCK), rybitwa rzeczna, zimorodek, ostrygojad (PCK), natomiast w stosunkowo du Ŝym zag ęszczeniu (C7) populacji wyst ępują: derkacz, mewa czarnogłowa i sieweczka rzeczna. Ptaki wodno-błotne w okresie w ędrówek wyst ępuj ą w koncentracjach nawet do 50 000 osobników (C4). Zim ą znale źć mo Ŝna na terenie doliny co najmniej 1% populacji szlaku w ędrówkowego (C2 i C3) takich gatunków ptaków jak: bielik, g ągoł, nurog ęś , natomiast bielaczek wyst ępuje stosunkowo licznie (C7). W tym czasie ptaki wodno-błotne wyst ępuj ą na terenie ostoi w koncentracjach osi ągaj ących nawet 40 000 osobników (C4). Obszar Doliny Dolnej Wisły jest równie Ŝ bogaty w faun ę innych zwierz ąt kr ęgowych, bogat ą flor ę ro ślin naczyniowych (ok. 1350 gatunków), w śród których znajduj ą si ę liczne gatunki zagro Ŝone i prawnie chronione. Na flor ę składaj ą si ę równie Ŝ zachowane ró Ŝne typy łęgów, a tak Ŝe cenne murawy kserotermiczne. Zagro Ŝeniem dla obszaru chronionego Dolnej Wisły jest niszczenie morfologicznej ró Ŝnorodno ści mi ędzywala, zanieczyszczenie wód, zabudowa brzegów, zalesianie muraw, sukcesja ro ślinno ści wskutek zaprzestania lub zmniejszania wypasu zwierz ąt w mi ędzywalu oraz zmiana u Ŝytków zielonych w pola orne w miedzywalu. Obszar ten podlega działaniom z zakresu ochrony przeciwpowodziowej. Istniej ące obiekty i urz ądzenia zwi ązane z ochron ą przeciwpowodziow ą oraz koryto rzeczne wymagaj ą

63 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki utrzymywania ich w nale Ŝytym stanie technicznym. Na obszarze prowadzone b ędą działania zapewniaj ące swobodny spływ wód oraz lodu. Wykonywanie tych prac obejmuje ró Ŝne fragmenty doliny rzecznej i nie ma istotnego wpływu na cało ść obszaru Natura 2000. Potencjalnym zagro Ŝeniem jest projekt budowy stopnia wodnego w Nieszawie.

Cyprianka (PLH040013)

Obszar ten obj ęty ochron ą natura 2000 znajduje si ę na terenie gminy Fabianki. Obejmuje on zespół torfianek (wyrobisk potorfowych) i naturalnych dystroficznych zbiorników wodnych poło Ŝonych na północny zachód od wsi Cyprianka. Obszar ten zwiera dwa typy zbiorników wodnych. Pierwszym jest dystroficzny zbiornik o długo ści ok. 150 metrów, szeroko ści ok. 100 metrów i gł ęboko ści 1 metra oraz zespół znacznie wi ększych, dystroficznych jeziorek stanowi ących północno-zachodni ą cz ęść obszaru poło Ŝonych w pobli Ŝu wsi Bednarka. Drugim typem jest rozległy kompleks dołów potorfowych poło Ŝonych na mierz ącym około 1,5 km długo ści torfowisku niskim, le Ŝą cym pomi ędzy wsiami Cyprianka i Zapusty. Powstały one w efekcie maszynowej eksploatacji pokładów torfu. Ro ślinno ść wodna pierwszego typu zbiorników składa si ę przede wszystkim z gatunków klasy Potametea (moczarka kanadyjska Elodea canadensis, rdestnica pływaj ąca Potamogeton natans, rogatek sztywny Ceratophyllum demersum i osoka aloesowata Stratiotes aloides) oraz z klasy Phragmitetea (trzcina pospolita Phragmites communis, pałka

szerokolistna Typha latifolia, skrzyp błotny Equisetum limosum). Bezpo średnie otoczenie zbiorników stanowi ą zbiorowiska łozowe Salicetum pentandro-cinereae przechodz ące w bagienny bór sosnowy Vaccinio uliginosi-Pinetum. Ro ślinno ść kompleksu dołów potorfowych zdominowana jest przez zbiorowiska ro ślinne z klasy Potametea, w śród których zdecydowanie przewa Ŝaj ą zespoły moczarki kanadyjskiej Elodeetum canadensis oraz rdestnicy pływaj ącej Potametum natantis granicz ące od strony l ądu z płatami zespołów gr ąŜ ela Ŝółtego i grzybieni białych Nuphareto-Nymphaeetum albae oraz pałki szerokolistnej

64 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Typhetum latifoliae. W najpłytszych partiach zbiorników obficie wyst ępuje skrzyp bagienny. Ro ślinno ść lądow ą w zdecydowanej wi ększo ści stanowi ą zaro śla wierzbowe Salicetum pentandro-cinereae.

Zbiorniki wodne poło Ŝone na opisywanym obszarze stanowi ą jedyne znane obecnie siedlisko ryby - strzebli błotnej na terenie województwa kujawsko- pomorskiego. Jest to najwi ększa znana obecnie populacja tego gatunku w Polsce. Znaczna powierzchnia tutejszych torfianek i dystroficznych jeziorek stanowi gwarancj ę przetrwania lokalnej populacji strzebli błotnej przez wiele lat. Populacji strzebli błotnej towarzyszy równie liczna populacja skarłowaciałego karasia Carassius carassius m. humilis. Potencjalne zagro Ŝenie stanowi ą prawie wył ącznie zmiany sukcesyjne, powoduj ące wypłycanie si ę i l ądowacenie zbiorników wodnych. Problem ten dotyka w szczególno ści najmniejszych zbiorników, tworz ących poło Ŝon ą najdalej na południe cz ęść obszaru. Niekorzystna działalno ść człowieka na tym obszarze polega obecnie przede wszystkim na wyławianiu ryb, w tym strzebli błotnej, ze wszystkich zbiorników wchodz ących w skład obszaru Cyprianka. Wynikaj ące st ąd zagro Ŝenie jest jednak znikome ze wzgl ędu na du Ŝą liczebno ść Ŝyj ącej tu populacji strzebli błotnej.

PROJEKTOWANE OBSZARY NATURA 2000

Włocławska Dolina Wisły (PLH04_17)

Jest to obszar zlokalizowany w południowo-wschodniej cz ęś ci Kotliny Toru ńskiej, a cz ęś ciowo w Pradolinie Toru ńsko- Eberswaldzkiej. Jest to ok. 30 km odcinek doliny Wisły (od 647,75 do 704 km biegu rzeki) mi ędzy tam ą we Włocławku a miejscowo ści ą Nieszawa. Teren obejmuje koryto rzeki oraz teras ę zalewow ą wraz z otaczaj ącym obszarem, z lokalnie wyst ępuj ącymi stromymi stokami doliny. Dla Włocławskiej Doliny Wisły, charakterystyczne są formacje geomorfologiczne typowe dla du Ŝych, nie uregulowanych rzek nizinnych, takich jak: piaszczyste wyspy w korycie rzeki, starorzecza o znacznej powierzchni, strome skarpy, kraw ędzie erozyjne i podci ęcia. Uwag ę zwracaj ą tak Ŝe wyst ępuj ące progi tektoniczne oraz odcinki przełomowe. Rzeka tworzy długie zakola zajmuj ące ok. 1/3 powierzchni przy

65 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

średnim stanie wód. Warunki siedliskowe i szata ro ślinna dna doliny tego odcinka Wisły kształtuje si ę przy bezpo średnim udziale wód rzecznych. W obr ębie obszarów akumulacji, bezpo średnio s ąsiaduj ącym z korytem rzeki, ukształtowały si ę siedliska inicjalne, a pierwotna sukcesja ro ślinno ści zwi ązana jest z pocz ątkowymi stadiami rozwoju gleb. W obr ębie starorzeczy zachodzi akumulacja biologiczna, prowadz ąc do naturalnych procesów lądowacenia. Ró Ŝnorodno ść siedlisk w przekroju poprzecznym dna doliny kształtowana jest w oparciu o aktualny stan i dynamik ę uwilgotnienia oraz wi ąŜ e si ę ze składem mechanicznym utworów powierzchniowych. Ukształtowane w dolinnym krajobrazie Wisły biotopy i zasiedlaj ące je fitocenozy charakteryzuj ą si ę znacznie wi ększym zró Ŝnicowaniem i skomplikowaniem struktury, ni Ŝ te tworz ące krajobraz płaskiego dna doliny. Zaawansowane w ró Ŝnym stopniu procesy glebowe determinuj ą ró Ŝnorodno ść zbiorowisk ro ślinnych na zboczach, maj ących posta ć od inicjalnych, poprzez murawowe i zaro ślowe, a Ŝ do zbiorowisk le śnych na dojrzałych glebach. Znaczne zró Ŝnicowanie orograficzne, wpływaj ące na zmienno ść warunków mikroklimatycznych, stwarza mo Ŝliwo ść wyst ępowania siedlisk flory o charakterze kserotermicznym. Intensyfikacja działalno ści człowieka doprowadziła do zdominowania krajobrazu uprawami rolniczymi, a z lasów pokrywaj ących niegdy ś dno i granicz ące z dolin ą wysoczyzny pozostały jedynie rozproszone fragmenty. Typowe dla tego odcinka liczne piaszczyste łachy i muliste nanosy w korycie s ą formowane wskutek procesu depozycji materiału erodowanego z dna

66 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki rzeki poni Ŝej tamy we Włocławku. Powierzchnia odsłoni ętych łach jest uzale Ŝniona nie tyle od generalnego poziomu wody w rzece, co przede wszystkim od krótkoterminowych zmian poziomu wody wynikaj ących z wymiany wody w elektrowni Włocławek. Na tym odcinku rzeki dzienna amplituda poziomu wody wynosi 1,5 - 2,0 m w rejonie Włocławka a 1,0 m koło Nieszawy (maksimum wynosi 3 m). Nowe ławice piaskowe s ą kolonizowane przez efemeryczne zbiorowiska roślinne Bidentetea tripartiti i Isoeto-Nanojuncetea. Na tym odcinku rzeki wyst ępuj ą starsze wyspy poro śni ęte głównie przez młode wierzbowo-topolowe zaro śla, z domieszk ą krzewów wierzbowych i bylin oraz typowe zaro śla wierzbowe Salicetum triandro-viminalis. Obecnie, większo ść starych wysp jest poł ączona z brzegiem rzeki groblami. Dlatego funkcjonuj ą one jako wyspy tylko przy wysokich stanach wody. Wyst ępuj ą tu ła ńcuchy starorzeczy zarówno uformowanych naturalnie jak i stworzonych w czasie prac hydrotechnicznych. Wodne zbiorowiska rozwijaj ą si ę w miejscach cofek oraz tam, gdzie pr ąd wody jest spowolniony. Przechodz ą one stopniowo w szuwary rozwijaj ące si ę wzdłu Ŝ brzegu. Obwałowania zbudowane blisko koryta rzeki pod koniec XX. wieku wyst ępuj ą tyko lokalnie. Bardziej lub mniej wyniesione i okresowo zalewane tereny blisko s ąsiaduj ące z korytem rzeki s ą poro śni ęte mozaik ą ziołoro śli i muraw z pojedynczymi drzewami lub grupami drzew b ądź krzewów. Powszechnie wyst ępuj ą młode wierzbowo-topolowe drzewostany oraz wierzbowe zaro śla. Cz ęste s ą tak Ŝe typowe wierzbowe zbiorowiska: Salicetum triandro-viminalis, Salicetum albo-fragilis oraz topolowe Populetum albae. W dolinie koło Włocławka znajduj ą si ę pozostało ści wielogatunkowych zbiorowisk le śnych: Ficario-Ulmetum minoris, Violo odorotae-Ulmetum minoris i Alno- Ulmion. Ogółem lasy zajmuj ą około 1/4 obszaru. Powszechne s ą ł ąki i pastwiska w tym równie Ŝ przesuszone, ubogie w gatunki, zagospodarowane rolniczo. Podobne zbiorowiska murawowe wyst ępuj ą na obwałowaniach, przydro Ŝach i niekserotermicznych zboczach. śyźniejsze i rzadziej zalewane tereny s ą cz ęsto u Ŝytkowane jako pola uprawne. Tereny

67 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki poro śni ęte przez murawy kserotermiczne i zbiorowiska ł ąk, zarastaj ą w wyniku zaprzestania pasterstwa (wypasu) wypalania i wykaszania.

Zast ępuj ą je zaro śla tarniny, głogu, ró Ŝy itp. tzw. czy Ŝnie. Lasy i zaro śla porastaj ące niegdy ś zbocza doliny rozwijaj ą si ę płatami. Zaro śla olszowe wyst ępuj ą w zatorfionych marginalnych cz ęś ciach doliny oraz przy źródłach koło Wólne, Bobrowniki oraz w uj ściu rzeki Mie ń. Najcenniejszym fragmentem Włocławskiej Doliny Wisły jest jej południowo-wschodni kraniec zdominowany przez zbiorowiska gr ądowe, urozmaicone le śnymi zbiorowiskami ciepłolubnymi i ro ślinno ści ą kserotermiczn ą. Obszar ten, o powierzchni 57,6 ha na mocy rozporz ądzenia nr 277/01 Wojewody Kujawsko- Pomorskiego z dnia 2 pa ździernika 2001 r. obj ęto ochron ą w postaci rezerwatu przyrody "Kulin", którego nadrzędnym celem jest zachowanie ze wzgl ędów przyrodniczych, dydaktycznych i krajobrazowych wielogatunkowych drzewostanów o cechach zbli Ŝonych do naturalnych. Le Ŝą cy na skarpach we Włocławku rezerwat jest jednym z najcenniejszych w Polsce, ze wzgl ędu na cel ochrony. Chroni si ę w nim przedstawiciela stepowej ro ślinno ści pontyjskiej, jedn ą z dwóch w Polsce, izolowanych geograficznie populacji dyptamu jesionolistnego Dictamnus albus. W rezerwacie podziwia ć mo Ŝna niezw ykł ą ró Ŝnorodno ść zbiorowisk ro ślinnych - muraw stepowych i psammofilnych, ciepłolubnych okrajków, zaro śli kserotermicznych oraz zbiorowisk gr ądowych (gr ąd zboczowy i gr ąd subkontynentalny), d ąbrowy świetlistej oraz niewielki płat górskiego ł ęgu jesionowego. Dyptam jesionolistny wyst ępuje w towarzystwie wielu innych osobliwo ści florystycznych, takich jak: oman szorstki Inula hirta, w ęŜ ymord stepowy Scorzonera purpurea, ostnica Jana Stipa joannis, dzwonek syberyjski Campanula sibirica, dziewanna fioletowa Verbascum phoeniceum czy o Ŝota zwyczajna Linosyris vulgaris. W bogatym runie zbiorowisk le śnych znalazło dla siebie miejsce du Ŝo

68 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki gatunków rzadkich i chronionych, takich jak: kruszczyk szerokolistny Epipactis helleborine, koniczyna długokłosowa Trifolium rubens, wyki - kaszubska Vicia cassubica, l ędźwianowata V. lathyroides i grochowata V. pisiformis.

Obszar ma znaczenie przede wszystkim dla ochrony lasów ł ęgowych i siedlisk przyrodniczych, charakterystycznych dla doliny du Ŝej rzeki nizinnej, oraz zwi ązanej z ni ą fauny, w tym gatunku ryby z Zał ącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Ł ącznie na terenie ostoi stwierdzono wyst ępowanie 8 rodzajów siedlisk z I Zał ącznika Dyrektywy Rady 92/43/EWG oraz 5 gatunków zwierz ąt z tej dyrektywy, a ponadto 22 gatunki ro ślin i zwierz ąt wymienione na regional nych i lokalnych czerwonych listach, 7 gatunków ro ślin i zwierz ąt chronionych w ramach mi ędzynarodowych konwencji, 60 gatunków zwierz ąt i ro ślin rzadkich w Polsce. W granicach obszaru znajduj ą si ę reliktowe stanowiska cennych gatunków kserotermicznych ro ślin obejmuj ących gatunki psammofilne. Inn ą grup ę o du Ŝym znaczeniu dla ochrony przyrody tego obszaru stanowi ą gatunki typowe dla nadrzecznych siedlisk. Obszar jest równie Ŝ wa Ŝny z punktu widzenia ochrony ptaków. Stwierdzono tu 52 gatunki ptaków z I Zał ącznika Dyrektywy Rady 79/409/EWG i 46 gatunków ptaków migruj ących niewymienionych w tym zał ączniku. Obszar obejmuje cz ęść ekologicznego korytarze Wisły, który został identyfikowany jako teren priorytetowy dla ochrony w sieciach ECONET i IBA, wa Ŝnego dla migracji wielu gatunków. Główne zagro Ŝenie stanowi planowana zapora w Nieszawie lub Ciechocinku i permanentne zalanie ok. 40% terenu przez wody sztucznego zbiornika. Inne zagro Ŝenia dotycz ą mo Ŝliwych zmian hydrologicznych warunków w dolinie: kontynuacja osuszania terasy, dalsze obwałowanie koryta rzeki. Oprócz tego: zmiany sposobu u Ŝytkowania rolniczego terenów w granicach obszaru prowadz ące do eutrofizacji i przyspieszenia sukcesji, zalesianie fragmentów poro śni ętych cenn ą ro ślinno ści ą, osuszanie i zasypywanie małych zbiorników i bagien, niewła ściwa gospodarka le śna, wzrost rekreacji, ekspansja gatunków ro ślin ocieniaj ących kserotermy i zabudowa. Pewnym zagro Ŝeniem jest te Ŝ transport rzeczny w okresie l ęgowym, powoduj ący konieczno ść

69 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki podniesienia poziomu wody w Wi śle do stanu Ŝeglowno ści, poprzez odpowiednie zrzuty masy wody ze Zbiornika Włocławskiego, uniemo Ŝliwiaj ący wyprowadzenie l ęgów ornitofauny gnie ŜdŜą cej si ę na piaszczystych łachach w korycie rzeki, jak np. rybitwa rzeczna. Nagłe zmiany re Ŝimu hydrologicznego, zmieniaj ące cz ęsto ść , zakres i długo ść zalewów stanowi ą jedne z najwa Ŝniejszych zagro Ŝeń dla l ęgowej awifauny preferuj ącej tego typu siedliska. Jednocze śnie okresowe zalewy wodami rzecznymi s ą niezb ędne dla zachowania optymalnych warunków w ekosystemach umo Ŝliwiaj ących rozwój rzadkich fitocenoz z zespołu ł ęgów wi ązowo-jesionowych Ficario-Ulmetum minoris. Uwaga: Dolina podlega działaniom z zakresu ochrony przeciwpowodziowej. Istniej ące obiekty i urz ądzenia zwi ązane z ochron ą przeciwpowodziow ą wymagaj ą utrzymywania ich w nale Ŝytym stanie technicznym. Prace z zakresu ochrony przeciwpowodziowej dotycz ą ró Ŝnych fragmentów doliny rzecznej. Przy ich wykonywaniu powinna zostać zachowana dbało ść o utrzymanie dobrego stanu ekologicznego doliny i nie pogorszenie stanu zachowania siedlisk przyrodniczych i gatunków, których ochrona jest celem utworzenia obszaru Natura 2000.

Słone Ł ąki w Dolinie Zgłowi ączki (PLH04_15)

Obszar znajduje si ę na terenie historycznej dzielnicy Polski – Kujaw. Według regionalizacji fizycznogeograficznej wg Kondrackiego jest to makroregion Pojezierza Wielkopolskiego, mezoregion – Pojezierze Kujawskie. Pod wzgl ędem geobotanicznym jest to Pododdział Wielkich Dolin, kraina Wielkopolsko- Kujawska, Okr ęg Kujawski. Obszar Kujaw nale Ŝy do terenów o najni Ŝszej rocznej sumie opadów w Polsce. W latach 1981-1990 średnia roczna suma opadów wynosiła 498 mm przy do ść wysokiej średniej rocznej temperaturze powietrza 8,3°C. Słone ł ąki le Ŝą na dnie doliny rzeki Zgłowi ączki, na kilku odcinkach w rejonie wsi: Czamaninek, Janiszewskie D ęby, Chrustowo, Janiszewek, Janiszewo i Zgłowi ączka. Rzeka Zgłowi ączka jest na Kujawach najwi ększym lewobrze Ŝnym dopływem Wisły. Do Wisły wpada we Włocławku, osi ągaj ąc 79 km długo ści. Dolina rzeki jest w wielu miejscach zatorfiona, wypełniona torfami niskimi. Miejscami jednak podło Ŝe jest mineralne. Ł ąki poło Ŝone w dolinie w okresie wiosennym

70 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki i letnim s ą okresowo zalewane. Zasolenie gleb na tym obszarze nie pochodzi z wód rzeki, tylko zwi ązane jest z wysi ękami słonych wód, towarzysz ących cechszty ńskim pokładom soli kamiennej. Pokłady te w obr ębie antyklinorium środkowopolskiego s ą wyniesione blisko powierzchni ziemi. Obecnie źródłem zasolenia s ą równie Ŝ solanki s ącz ące si ę z odwiertów, wykonanych w przeszło ści przez człowieka. Wody gruntowe zalegaj ą tutaj na niewielkiej gł ęboko ści (0,5-1,0 m) i charakteryzuj ą si ę do ść wysokim stopniem mineralizacji – maksymalnie 7,8 g dm-3. Głównymi typami hydrochemicznymi s ą Cl-Na oraz Cl-Na-Ca. Efektem oddziaływania tych wód jest zasolenie gleb, które wyra Ŝone jako przewodno ść nasyconego ekstraktu glebowego (ECe) wynosi 5,1-17,9 dS m-1. W roztworach glebowych wyra źnie dominuje NaCl. Zawarto ść chlorków w poziomach powierzchniowych waha si ę od 0,10% do 0,85% (m/m). Słone ł ąki s ą wykształcone w ró Ŝnym stopniu pod wzgl ędem stanu zachowania. Jest to siedlisko przyrodnicze półnaturalne, gdzie do jego utrzymania niezb ędne jest ekstensywne u Ŝytkowanie ł ąkarsko-pasterskie. Zaniechanie takiej formy presji prowadzi do zarastania słonej ł ąki przez ekspansywne gatunki szuwarowe lub ziołoro ślowe, m.in. przez trzcin ę pospolit ą Phragmites australis. Du Ŝe połacie słonych ł ąk w rejonie Janiszewa, obserwowane i dokumentowane w latach 90-tych, s ą obecnie zaro śni ęte trzcin ą. Poza ro ślinno ści ą halofiln ą na dnie doliny spotyka si ę inne warto ściowe przyrodniczo ekosystemy. S ą to ł ąki trz ęś licowe, świe Ŝe ł ąki rajgrasowe, ł ąki turzycowe z licznym udziałem Lathyrus palustris, fragmenty muraw kserotermicznych, naturalne i sztuczne oczka wodne oraz w ró Ŝnym stopniu wykształcone ł ęgi jesionowo-olszowe. Teren jest obiektem bada ń archeologicznych. W rejonie wsi Zgłowi ączka wyznaczono istnienie 5 faz osadniczych datowanych na neolit, okres rzymski i wczesne średniowiecze. W wyniku wykopalisk odkryto wczesno średniowieczne warzelnie soli w Zgłowi ączce - szcz ątki panwi, w których warzono sól. Warzelnia w Zgłowi ączce, jak podaj ą źródła, istniała najwy Ŝej do roku 1372. Na

71 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki pocz ątku wieku XX w trakcie bada ń geologicznych, których celem było poszukiwanie złóŜ soli, w dolinie rzeki mi ędzy wsiami Zgłowi ączka i Janiszewo wykonano odwierty, które stały si ę dodatkowym źródłem wypływu solanki. Pokładów soli nie odnaleziono. Pierwsze dane dotycz ące wyst ępowania ro ślinno ści słonolubnej na tym obszarze pochodz ą z pocz ątków XX wieku.

Do najbardziej warto ściowych cech obszaru nale Ŝy zaliczy ć obecno ść słonych ł ąk. Maj ą one znaczenie w skali zarówno regionu, jak i kraju. Siedlisko przyrodnicze 1340 jest tu zró Ŝnicowane na kilka podtypów. Dominuj ą śródl ądowe słone ł ąki ze świbk ą morsk ą z mlecznikiem nadmorskim (Triglochino-Glaucetum maritimae). W lokalnych zagł ębieniach, w koleinach dróg prowadz ących na ł ąki, wyst ępuj ą niewielkie płaty muraw z mannic ą odstaj ącą i muchotrzewem solniskowym (Puccinellio-Spergularietum salinae). Wi ększe powierzchnie w obni Ŝeniach zajmuje halofilny szuwar z sitowcem nadmorskim (Scirpetum maritimi puccinellietosum). W partiach poło Ŝonych nieco wy Ŝej wykształciły si ę płaty subhalofilnych ł ąk z kostrzew ą trzcinowat ą i pi ęciornikiem g ęsim (Potentillo-Festucetum arundinaceae). Razem podtypy te tworz ą w gradiencie zasolenia i wilgotno ści unikaln ą mozaik ę, o zró Ŝnicowanej strukturze i składzie gatunkowym.

Wyst ępowanie słonych ł ąk zwi ększa ró Ŝnorodno ść i heterogeniczno ść rolniczego krajobrazu Kujaw. W ich obr ębie wyst ępuje grupa rzadkich halofilnych gatunków ro ślin, jak: łoboda oszczepowata, odm. solna Atriplex prostrata ssp. prostrata var., Salina mlecznik nadmorski Glaux maritima, mannica odstaj ąca Puccinellia distans, muchotrzew solniskowy Spergularia salina, świbka morska Triglochin maritimum, koniczyna rozd ęta Trifolium fragiferum, komonica w ąskolistna Lotus tenuis, i inne. Pomi ędzy ro ślinno ści ą słonolubn ą i innymi komponentami ekosystemu (owady, grzyby) tworz ą si ę specyficzne powi ązania troficzne i rozwojowe. Na pozostałych łąkach spotyka si ę równie Ŝ rzadkie składniki flory regionu i kraju - m.in. Dianthus superbus, Trollius europaeus, Lathyrus

72 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki palustris. Najwi ększe znaczenie gospodarcze ma tu zespół Triglochino-Glaucetum maritimae, od Ŝywcza warto ść siana nie jest jednak oceniana zbyt wysoko. Stosunkowo warto ściowe s ą tutaj inne typy ł ąk, m.in. świe Ŝe ł ąki rajgrasowe. Jest to równie Ŝ miejsce gniazdowania i l ęgu wielu gatunków ptaków. Do utrzymania typowo wykształconych słonych ł ąk - a tak Ŝe innych typów ł ąk - niezb ędne jest ekstensywne u Ŝytkowanie ł ąkarsko-pasterskie, dlatego brak uŜytkowania jest jednym z bardziej istotnych czynników zagro Ŝeń dla tego obszaru. W Janiszewie i Zgłowi ączce pod koniec lat 90-tych rolnicy stopniowo rezygnowali z hodowli krów i tym samym wypasania ich na ł ąkach. Poza tym słone ł ąki w du Ŝej cz ęś ci zajmuj ą tu tereny nisko poło Ŝone i podmokłe, trudno dost ępne dla maszyn rolniczych. W wielu miejscach nie jest mo Ŝliwe koszenie ł ąk kosiarkami, a konieczne jest stosowanie koszenia r ęcznego, wymagaj ącego wi ększego nakładu pracy. Dlatego, ze wzgl ędu na trudny dost ęp, nisk ą jako ść siana i kłopoty z jego suszeniem, zrezygnowano z u Ŝytkowania wielu fragmentów słonych ł ąk. Konsekwencj ą tego jest ich zarastanie przez trzcin ę pospolit ą Phragmites australis i eliminowanie halofitów. Wyniki najnowszych bada ń wskazuj ą, Ŝe koszenie powierzchni zaj ętej przez trzcin ę dwa razy do roku (czerwiec, sierpie ń) prowadzi po dwóch latach do odtworzenia uprzywilejowanego stanu siedliska, wzrostu bogactwa gatunkowego i podniesienia indeksu ró Ŝnorodno ści. W celu utrzymania i restytuowania słonych ł ąk niezb ędne jest zatem wsparcie finansowe dla rolników, aby mogli prowadzi ć odpowiednie u Ŝytkowanie, szczególnie na powierzchniach zarastaj ących trzcin ą. Do innych zagro Ŝeń mo Ŝna zaliczy ć tu jeszcze obni Ŝanie poziomu wody, a tak Ŝe eutrofizacj ę i zanieczyszczanie wód.

73 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki 5. Stan środowiska

5.1. Powietrze

Jako ść powietrza jest zwi ązana przede wszystkim z jego cechami fizycznymi, chocia Ŝby takimi jak wilgotno ść i temperatura, ale ostatnio wpływa na ni ą tak Ŝe stopie ń zanieczyszczenia. Stopie ń ten zale Ŝy natomiast od rodzajów i ilo ści substancji wyrzucanych do powietrza i uznanych za jego zanieczyszczenia. Dane u Ŝyte do opisu stanu istniej ącego jako ści powietrza na terenie LGD pochodz ą głownie z opracowa ń WIO Ś w Bydgoszczy, a w szczególno ści z Raportu o stanie środowiska województwa kujawsko-pomorskiego w 2008 roku oraz monitoringu powietrza w województwie kujawsko-pomorskim. Dodatkowe informacje pochodz ą z opracowa ń gmin nale Ŝą cych do Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowi ączki oraz opracowa ń Powiatu Włocławskiego. Dane te przenikaj ą przez siebie w całym podrozdziale, co uniemo Ŝliwiło przypisywanie konkretnych cz ęś ci rozdziału do poszczególnych opracowa ń.

Podstawowym parametrem, okre ślaj ącym stan zanieczyszczenia powietrza jest st ęŜ enie zawartej w nim substancji.

Działanie człowieka powoduj ące zanieczyszczenie atmosfery mo Ŝna umownie podzieli ć na grupy, o charakterystycznych wspólnych cechach:

• energetyczne spalanie paliw - główne źródło emisji dwutlenku siarki (SO 2), tlenków azotu

(NO x), pyłów- w tym pyłów metali ci ęŜ kich, dwutlenku w ęgla (CO 2),

• produkcj ę wyrobów przemysłowych - główne źródło emisji lotnych zwi ązków

organicznych i metanu, a tak Ŝe SO 2, NO x, pyłów, CO 2,

• transport towarów i ludzi - du Ŝy udział w emisjach CO, NO x i niemetanowych lotnych

zwi ązków organicznych, CO 2,

• produkcja rolna - źródło rozproszonej emisji du Ŝych ilo ści amoniaku (NH 3) i podtlenku

azotu (N 2O), co ma wpływ na zmiany kwasowo ści środowiska, eutrofizacj ę ekosystemów wodnych, a tak Ŝe na ocieplenie klimatu,

Obszar LGD Dorzecza Zgłowi ączki charakteryzuje si ę zró Ŝnicowanym zag ęszczeniem terenu a co z tym zwi ązane – nierównomiernym rozmieszczeniem przemysłu lokalnego.

Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki

Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Najwa Ŝniejsze obiekty emituj ące zanieczyszczenia do powietrza atmosferycznego z tego terenu to:

• Gorzelnia Rolnicza w Dubielewie – kotłownia zakładowa wyposa Ŝona w kocioł P-2 o mocy 0,95 MW, kotłownia eksploatowana jest przez jedn ą zmian ę i opalana jest słom ą, której dzienne zu Ŝycie wynosi ok. 6-7 ton.

• Cukrownia Brze ść Kujawski S.A. – w magazynie cukru znajduj ę si ę kotłownia wyposa Ŝona w dwa kotły PPW 840/II o ł ącznej mocy 1,6 MW, elektrociepłownia zakładowa wyposa Ŝona jest w dwa kotły typu Babcock o wydajno ści cieplnej 51 MW łącznie, kotły posiadaj ą urz ądzenia odpylaj ące. Kotłownia opalana jest miałem węglowym, którego dzienne zu Ŝycie wynosi ok. 200 Mg, emisja zanieczyszcze ń szacuje si ę na poziomie:

SO 2 – 317,12 Mg/rok

NO 2 – 88,29 Mg/rok CO – 55,35 Mg/rok Pył – 61,16 Mg/rok • Kotłownia osiedlowa w Brze ściu Kujawskim – kotłownia wodna niskoparametrowa, opalana olejem opałowym lub gazem ziemnym o mocy 2,24 MW. Kotłownia eksploatowana jest przez Zakład Automatyki Przemysłowo – Ciepłowniczej „Pector” S.C. w Toruniu.

• Przedsi ębiorstwo Produkcyjno –Handlowe „HETMAN” Sp. z o.o. Florianów 24, 99-311 Bedlno, Zakład Utylizacji w Falborzu – posiada kotłowni ę zakładow ą wyposa Ŝon ą w dwa kotły typu Erm-4.1 o wydajno ści cieplnej 2,9 MW opalane w ęglem.

• Uzdrowisko Wieniec” Sp. z o.o. w Wie ńcu Zdroju – posiada kotłowni ę gazow ą, wyposa Ŝon ą w 9 kotłów typu „Juban – Gaz” o ł ącznej mocy 2,97 MW.

• COGNIS POLSKA Sp. z o.o. w Warszawie Zakład Produkcji Spo Ŝywczej w Brze ściu Kujawskim – posiada emitory technologiczne – wyrzutnie wentylacyjne wie Ŝy rozpyłowej, pracuj ące ok. 7300 godzin/rok. Eksploatacj ę wie Ŝy suszarniczej prowadzi si ę z wł ączonymi urz ądzeniami odpylaj ącymi (odpylacze cyklonowe). Emisja pyłu z w/w instalacji wynosi ok. 8,76 Mg/rok.

• Kujawska Spółdzielnia Mleczarska we Włocławku O/Lubraniec – kotłownia zakładowa wyposa Ŝona jest w jeden kocioł parowy ECONOMIC E-40/100 opalany w ęglem, którego

75 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

zu Ŝycie kwartalne wynosi ok. 157 Mg. Brak zainstalowanych urz ądze ń odpylaj ących. W sezonie letnim kocioł parowy eksploatowany jest przez 8 godzin a w okresie zimowym przez cał ą dob ę. Emisja szacuje si ę na poziomie:

SO 2 – 2,93 Mg/rok

NO 2 – 0,27 Mg/rok CO – 1,58 Mg/rok Pył – 1,40 Mg/rok • Zakład „Madar Komorowski” Sp. z o.o .w Nasiegniewie – kotłownia wyposa Ŝona jest w kocioł parowy SR-15-033 o wydajno ści 0,375 ton pary na godzin ę ok. 270 kW. Urz ądze ń odpylaj ących brak , kocioł jest eksploatowany przez 8 godzinna dob ę, para wytwarzana, wykorzystywana jest na potrzeby technologiczne. Kocioł opalany w ęglem groszkiem, średnie spalanie wynosi 8-10 ton miesi ęcznie.

• Ośrodek Hodowli Zwierz ąt Zarodowych Sp. z o.o. w Chodeczku, w którego skład wchodz ą :

Zakład Rolny w Chodeczku – kotłownia wyposa Ŝona jest w dwa kotły parowe niskopr ęŜ ne PCO-60 Bumar oraz jeden kocioł wodny średniotemperaturowy WCO-80 Bumar. Wydajno ść cieplna kotłów PCO-60 wynosi 840 kW ka Ŝdy, wyposa Ŝone s ą w paleniska rusztowe mechaniczne. Wydajno ść kotła WCO-80 wynosi 1110 kW, kocioł wyposa Ŝony jest w palenisko rusztowe mechaniczne. Kotły posiadaj ą odpylacze cyklonowe o sprawno ści 80%. Paliwo stanowi miał w ęglowy. Szacunkowa emisja zanieczyszcze ń wynosi:

SO 2 – 18,1 Mg/rok

NO 2 – 7,7 Mg/rok CO – 38,1 Mg/rok Pył – 6,5 Mg/rok

Gorzelnia w Lubieniu Kujawskim – kotłownia wyposa Ŝona jest w kocioł typu P-2. Kocioł produkuje ciepło w postaci pary wodnej. Moc kotła wynosi 1000 kW, sprawno ść 50%. Kocioł posiada ruszt stały, naw ęglanie oraz od ŜuŜlanie odbywa si ę w sposób ręczny. urz ądze ń odpylaj ących kotłownia nie posiada. Szacunkowa emisja zanieczyszcze ń wynosi:

SO 2 – 12,32 Mg/rok

76 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

NO 2 – 1,10 Mg/rok CO – 110,00 Mg/rok Pył – 15,84 Mg/rok • Przedsi ębiorstwo Wielobran Ŝowe „APIS”w Chodczu – kotłownia wyposa Ŝona jest w trzy kotły: dwa kotły typu PCO-60 i jeden kocioł typu ERm o wydajno ści cieplnej 2,95 MW. Kocioł ERm posiada urz ądzenia odpylaj ące o skuteczno ści 75%, opalany jest miałem węglowym, którego średnie zu Ŝycie dobowe wynosi około 10 Mg. Kotłownia eksploatowana jest przez cały rok i słu Ŝy głównie do wytwarzania pary wodnej na potrzeby technologiczne. Szacunkowa emisja zanieczyszcze ń wynosi:

SO 2 – 35,0 Mg/rok

NO 2 – 3,5 Mg/rok CO – 9,4 Mg/rok Pył – 8,8 Mg/rok • Zakład Ubojowo – Masarski „Emis” w Niemojewie – zakład wyposa Ŝony w kocioł typu UKS-105/90 o wydajno ści cieplnej 105 kW, wykorzystywany jest do celów grzewczych i na potrzeby technologiczne.. Ponadto w zakładzie eksploatowane s ą trzy komory wędzarnicze typu 06AKJ podł ączane do wspólnego dymogeneratora typu 06AOB. Równocze śnie eksploatowane s ą dwie komory w ędzarnicze. W skali roku dymogenerator zu Ŝywa 8 Mg drewna. Roczna emisja zanieczyszcze ń z zakładu kształtuje si ę na poziomie:

SO 2 – 264,18 kg/rok

NO 2 – 56,88 kg/rok CO – 728,18 kg/rok Pył – 234,48 kg/rok Fenol – 55,81 kg/rok Formaldehyd – 90,79 kg/rok Aldehyd octowy – 55,81 kg/rok Metyloetyloketon – 74,43 kg/rok Węglowodory alifatyczne – 8,18 kg/rok Substancje smołowe – 163,54 kg/rok Octan etylu – 281,24 kg/rok.

77 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Na podstawie wyników z pomiarów, wykonywanych przez WIO Ś w Bydgoszczy (wraz z Delegaturami w Toruniu i Włocławku) i Wojewódzk ą Stacj ę Sanitarno – Epidemiologiczn ą w Bydgoszczy (wraz z oddziałami zamiejscowymi w Toruniu i Włocławku) zebrano obszern ą baz ę danych z pomiarów wykonanych w 2002 roku.

Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszcze ń oraz klasa ogólna dla strefy, uzyskana w ocenie rocznej za 2002 r. dokonanej z uwzgl ędnieniem kryteriów ustanowionych w celu ochrony zdrowia i ro ślin. Poni Ŝej zamieszczono tabel ę, w której zawarte s ą dane na temat czysto ści powietrza na terenie LGD.

Tabela 12 Czysto ść powietrza w rejonie LGD. Symbol klasy wynikowej dla Klasa Działania poszczególnych zanieczyszcze ń dla Nazwa strefy ogólna wynikaj ące z Uwagi obszaru całej strefy strefy klasyfikacji SO 2 NO 2 PM10 Pb C6H6 CO O3 Obszar LGD A A B A B A A B 1*; 2 *; 3 * - Źródło: Dane z Powiatu Włocławskiego.

1* - okre ślenie obszarów przekrocze ń warto ści dopuszczalnych pyłu PM10 i benzenu, * 2 - zwi ększenie cz ęstotliwo ści pomiarów dla zanieczyszczenia: benzen – B 6H6., 3* - wzmocnienie systemu oceny (konieczne pomiary pyłu PM10 na jednym stanowisku pomiarowym metod ą referencyjn ą – np. na terenie uzdrowiska Wieniec Zdrój

Nale Ŝy pami ęta ć równie Ŝ, Ŝe istotnym źródłem zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego na obszarze LGD s ą paleniska domowe szczególnie w sezonie grzewczym. Ich wpływ na stan czysto ści powietrza jest jednak niewielki a ich uci ąŜ liwo ść ma charakter lokalny szczególnie w terenach o zwartej zabudowie.

5.2. Gospodarka wodno-ściekowa na terenie LGD

Wiele wiadomo ści na temat stanu czysto ści wód powierzchniowych i ich zanieczyszczenia ściekami socjalno-bytowymi znajduje si ę w rozdziale 2.4 niniejszego opracowania oraz w innych cz ęś ciach analizy. Dlatego te Ŝ w niniejszej cz ęś ci przedstawiono kluczowe informacje i zagadnienia maj ące zwi ązek z gospodark ą wodno-ściekow ą na terenie LGD Dorzecza Zgłowi ączki.

Poni Ŝej opisano stan istniej ący infrastruktury, jego braki i potrzeby oraz planowane inwestycje w zakresie ochrony wód powierzchniowych i podziemnych. Poni Ŝsze tabele przedstawiaj ą odpowiednio charakterystyk ę ilo ściow ą i jako ściow ą na temat sieci 78 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki wodoci ągowo-kanalizacyjnych oraz infrastruktury uzdatniaj ącej wod ę jak równie Ŝ infrastruktury oczyszczalni ścieków.

Tabela 13 Dane na temat sieci wodoci ągowej w gminach LGD Dorzecza Zgłowi ączki. Moc Zu Ŝycie wody z wodoci ągów Sie ć wodoci ągowa przerobowa w gospodarstwach domowych Ilo ść SUW* Lp. Gmina ludno ść uj ęć /studni na 1 mieszka ńca w km korzyst. z m3/dob ę w dam 3 (korzystaj ącego) sieci w % w m3 1 Boniewo 116,4 83,5 2/2 240 91,5 29,8 Brze ść Kuj, 157,9 94,3 277,7 23,6 w tym 2 miasto 27,9 97,8 4/11 4656 92,2 20,3 wie ś 130 91,8 185,5 26,1 3 Choce ń 197 86,3 5/11 3180 420 60,1 Chodecz, w tym 155,1 67,2 153,6 38,8 4 miasto 8,2 93,7 3/7 1977 70,2 43,9 wie ś 146,9 55,9 83,4 35,2 5 Fabianki 183,7 92,6 1/3 2880 328,7 33,1 Izbica Kuj, 181,2 79,1 197,3 29,5 w tym 6 2/4 890 miasto 14,1 91,6 67,1 27,7 wie ś 167,1 72,5 130,2 30,8 7 Lubanie 104 84,9 1/3 2640 158,3 35,9 Lubie ń Kuj., 208,3 61,7 205,1 45,5 w tym 8 2/6 1880 miasto 5,7 88,7 92,1 49,7 wie ś 202,6 56 113 44,1 Lubraniec, 237,7 89,3 255,4 29,1 w tym 9 3/9 3900 miasto 7,6 95,7 93,3 33,5 wie ś 230,1 86,3 162,1 26,8

10 Włocławek 133,6 90,2 2/6 2480 206,3 31,3

Suma/ Średnia 1674,9 82,91 Suma 23586 2293,9 356,7 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS.

*SUW – stacja uzdatniania wody

Na terenie LGD Dorzecza Zgłowi ączki (wg danych GUS stan na dzie ń 31.12.2008r.) zu Ŝycie wody przez gospodarstwa domowe w 2008 r. zostało okre ślone na poziomie 2293,96 dam 3, co w przeliczeniu na jednego mieszka ńca korzystaj ącego z sieci wynosi 35,67

79 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki m3/rocznie. W miejscowo ściach na terenie Stowarzyszenia z sieci wodoci ągowej korzysta przeci ętnie 82,91 % ludno ści ka Ŝdej gminy. Całkowita moc przerobowa stacji uzdatniania wody funkcjonuj ących na obszarze obj ętym analiz ą wynosi 23 586 m 3/dob ę. Wszystkie studnie gł ębinowe posiadaj ą wygrodzone strefy ochronny bezpo średniej (8-10 m).

Z danych GUS wynika równie Ŝ, i Ŝ zakłady przemysłowe praktycznie w cało ści zaopatrują si ę w wod ę z uj ęć wód podziemnych, co sprawia, Ŝe nale Ŝy wprowadza ć oszcz ędn ą gospodark ę wodn ą poprzez wprowadzenie zamkni ętych obiegów wód chłodniczych oraz nowych technologii produkcji tzw. czystsz ą produkcj ę.

Tabela 14 Dane na temat sieci kanalizacyjnej oraz oczyszczalni ścieków na terenie LGD Dorzecza Zgłowi ączki. Przepustowo ść Produkcja Sie ć ścieków do w kanalizacyjna Projektowa Wykorzystywana gospodarstwach Poło Ŝenie oczyszczalni domowych Lp. Gmina ludno ść Typ oczyszczalni korzyst. w km m3/dob ę m3/dob ę w dam 3 z sieci w % 1 Boniewo 7,8 11,5 Superbos 150 B 150 100 14,4 Brze ść Stary Brze ść ZUK - 29,2 40,6 825 825 202,7 Kuj. mechaniczno biologiczna 2 miasto 16,5 55,9 Brzezie ZUK - 113,8 mechaniczno0biologiczna 138 50 wie ś 12,7 30 typ BIOCLERE 88,9 3 Choce ń 17 29 - - - 48,5 Chodecz 14,2 22,3 Miejsko-Gminna 96 Oczyszczalnia Ścieków w 4 miasto 12,1 71,7 miejscowo ści Mielno- 390 260 76 wie ś 2,1 1,1 Lubieniec - mechaniczno- 20 biologiczna SBR Szpetal Górny - 60 25 biologiczna BIOCLERE 5 Fabianki 22,6 30,5 Fabianki - mechaniczno- 67,9 biologiczna reaktor 200 200 biologiczny

Izbica Kuj. 9,9 17,6 Izbica Kujawska - 42,7 6 mechaniczno-biologiczna 220 124 miasto 9,9 50,8 BIOBLOK MU 200 42,7 wie ś 0 0 0 Kucerz - mechaniczno 7 Lubanie 14,8 23,4 245 120 26,6 biologiczna Lubie ń 16,6 16,4 77 Kuj. Lubie ń Kujawski - 8 450 300 miasto 7,2 79,1 biologiczna 73,8 wie ś 9,4 3,2 3,2 Lubraniec ZUK - 9 Lubraniec 18,5 33,8 320 320 121,1 biologiczna

80 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

miasto 16,8 65,9 102,4 śydowo - biologiczna 35 30 wie ś 1,7 18,6 18,7 10 Włocławek 11,8 17,4 - - - 48,1 162,4 27,32 2643 2454 745 Źródło: Dane GUS, dane z gmin.

Jak wynika z powy Ŝszej tabeli na terenie LGD istnieje zdecydowanie mniej sieci kanalizacyjnej ni Ŝ wodoci ągowej i w tej materii obszar ten wymaga nadal wiele pracy oraz du Ŝych nakładów na inwestycje infrastruktury kanalizacyjnej. Osiem na dziesi ęć gmin posiada własne oczyszczalnie ścieków, przy czym na terenie niektórych gmin funkcjonuje wi ęcej ni Ŝ jedna oczyszczalnia ścieków. Łączna projektowa przepustowo ść oczyszczalni przewy Ŝsza aktualne wykorzystywanie oczyszczalni o ok. 200 m3/dob ę, co świadczy o mo Ŝliwo ści przył ączania nowych gospodarstw domowych do obecnej sieci. Mimo to w dłu Ŝszej perspektywie niezb ędna okaza ć si ę mo Ŝe modernizacja oczyszczalni ju Ŝ istniej ących, b ądź budowa nowych, które pozwol ą na powi ększanie zasi ęgu sieci kanalizacyjnej.

Na terenie LGD istnieje równie Ŝ wiele oczyszczalni przydomowych, których istnienie odci ąŜ a oczyszczalnie gminne oraz pozytywnie wpływa na środowisko naturalne. Na obszarze Stowarzyszenia oczyszczalnie wyst ępuj ą w nast ępuj ących gminach:

• Boniewo – 49 sztuk,

• Choce ń – 20 sztuk (na rok 2010 planowana ilo ść – 50 sztuk)

• Fabianki – 32 sztuki,

• Izbica Kujawska – 2 sztuki,

• Lubraniec – 57 sztuk,

• Włocławek – 91 sztuk.

W podrozdziale tym przedstawione zostały równie Ŝ zadania inwestycyjne gmin nale Ŝą cych do LGD Dorzecza Zgłowi ączki dotycz ące regulacji gospodarki wodno-ściekowej. Szczegółowe zestawienie zawiera si ę w poni Ŝszej tabeli.

81 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Tabela 15 Dane na temat planowanych inwestycji w infrastruktur ę wodno-kanalizacyjn ą do roku 2013 na terenie LGD Dorzecza Zgłowiaczki. Zgodno ść z planem L.p. Nazwa planowanego działania Gmina zagospodarowania przestrzennego Budowa 5 km sieci kanalizacyjnej 1 Boniewo brak planu w miejscowo ści Anielin, Osiecz Wielki Modernizacja oczyszczalni ścieków, zakup prasy 2 Boniewo brak planu do osadu 3 Budowa stacji uzdatniania wody Boniewo brak planu Inwestycja realizowana w oparciu o decyzj ę o ustaleniu lokalizacji celu 4 Uporz ądkowanie gospodarki ściekowej Brze ść Kujawski publicznego, w cz ęś ci zgodna z planem zagospodarowania przestrzennego Inwestycja realizowana w oparciu 5 Budowa stacji uzdatniania wody Brze ść Kujawski o decyzj ę o ustaleniu lokalizacji celu publicznego Budowa kanalizacji sanitarnej w miejscowo ści: 6 Borzymie, Jarantowice, Choce ń: ul. Polna oraz Choce ń tak Parkowa Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków 7 Choce ń tak w Gminie Choce ń 8 Budowa kanalizacji w Gminie Choce ń Choce ń tak Budowa kanalizacji ściekowej w miejscowo ściach Wilkowiczki, Czerniewice, 9 Choce ń tak Wilkowice wraz z rozbudow ą oczyszczalni ścieków w Choceniu Poprawa infrastruktury wodno-ściekowej 10 Choce ń tak w Gminie Choce ń Budowa oczyszczalni i kanalizacji sanitarnej 11 Choce ń tak Skibice i Olganowo Budowa nowych uj ęć wodnych i przył ączy 12 wodoci ągowych w miejscowo ściach Choce ń Choce ń tak i Śmiłowice Budowa wodoci ągu wiejskiego w 13 miejscowo ściach Mielinek – Gawin – Kołatki – Chodecz tak Sadok – Pyszkowo – Malinowo - Uklejnica Budowa kanalizacji sanitarnej tłocznej w 14 Chodecz tak miejscowo ści Mstowo – Bogołomia - Mielno Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków – 15 Chodecz brak planu 294 sztuki 16 Budowa kanalizacji gminnej Bogucic - Fabianki Fabianki tak 17 Budowa kanalizacji w Szpetalu Górnym Fabianki tak 18 Budowa kanalizacji Cyprianka Fabianki tak Budowa kanalizacja sanitarnej i deszczowej 19 w miejscowo ści Izbica Kujawska Izbica Kujawska tak w ul. Narutowicza, świrki i Wigury, Ko ścielna Budowa kanalizacji sanitarnej i deszczowej 20 w miejscowo ści Izbica Kujawska na osiedlu Izbica Kujawska tak mieszkaniowym MORELE, ul Morele, Wi śniowa 21 Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków Izbica Kujawska tak Rozbudowa uj ęcia wodoci ągowego Izbica 22 Izbica Kujawska tak Kujawska ul. Warszawska Budowa kanalizacji sanitarnej i deszczowej 23 w miejscowo ści Izbica Kujawska ul. Bratkowa, 3 Izbica Kujawska tak – Maja

82 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Budowa kanalizacji sanitarnej i deszczowej 24 Izbica Kujawska tak w miejscowo ści Izbica Kujawska ul. Polna Budowa kanalizacji sanitarnej i deszczowej 25 w miejscowo ści Izbica Kujawska ul. Kwiatowa, Izbica Kujawska tak Przedmiejska, Wesoła, Tymieniecka Budowa kanalizacji sanitarnej i deszczowej 26 w miejscowo ści Izbica Kujawska ul. Cmentarna, Izbica Kujawska tak Zielona Modernizacja oczyszczalni ścieków w Izbicy 27 Izbica Kujawska tak Kujawskiej 28 Budowa kanalizacji sanitarnej Lubanie tak 29 Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków Lubanie tak 30 Modernizacja gminnej oczyszczalni ścieków Lubanie tak Rozbudowa sieci uzdatniania wody – studnie 31 Lubanie tak gł ębinowe Budowa kanalizacji sanitarnej z przył ączeniami 32 w miejscowo ści Kaliska, Kaczawka – St ępka, Lubie ń Kujawski tak Narty - Kretkowo Budowa oczyszczalni ścieków i kanalizacji 33 Lubie ń Kujawski tak sanitarnej z przył ączeniami w m. Kłóbka Budowa kanalizacji w Lubra ńcu w ulicach 34 Lubraniec tak Nowomiejska, Kwiatowa, Staszica i Kasprowicza Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków na 35 Lubraniec tak terenach wiejskich Gminy Lubraniec 36 Budowa oczyszczalni ścieków D ębie Kujawskie Lubraniec tak Budowa gminnej oczyszczalni ścieków 37 komunalnych oraz sieci kanalizacyjnej Włocławek brak planu w miejscowo ści Nowa Wie ś Budowa sieci kanalizacyjnej w miejscowo ściach 38 Włocławek brak planu Kruszyn, Dobra Wola, Gróbce Budowa oczyszczalni ścieków wraz z sieci ą 39 kanalizacyjn ą w miejscowo ści D ąb polski – Skoki Włocławek brak planu Du Ŝe Budowa przydomowych oczyszczalni ścieków na 40 Włocławek brak planu terenie Gminy Włocławek Budowa sieci kanalizacyjnej w miejscowo ści 41 Włocławek brak planu Modzerowo Źródło: Dane z gmin LGD.

Jak wynika z zało Ŝeń powy Ŝszej tabeli gminy nale Ŝą ce do Stowarzyszenia maj ą rozbudowane plany pod wzgl ędem inwestycji w infrastruktur ę wodno-kanalizacyjn ą na najbli Ŝsze lata. Realizacja powy Ŝszych działa ń z pewno ści ą przyczyni si ę do podniesienia poziomu Ŝycia mieszka ńców oraz wpłynie pozytywnie na środowisko naturalne poprzez budow ę nowych sieci kanalizacyjnych i wodoci ągowych. Stosunkowo niewielka ilo ść sieci kanalizacyjnej funkcjonuj ącej obecnie przyczynia si ę do intensywnego zanieczyszczania wód powierzchniowych oraz podziemnych, dlatego z punktu widzenia ochrony środowiska naturalnego, które jest zalet ą omawianego obszaru bardzo wa Ŝne jest stworzenie sieci kanalizacyjnej, która w przyszło ści obejmie swym zasi ęgiem mo Ŝliwie najwi ększ ą liczb ę mieszka ńców LGD. Tam gdzie nie pozwol ą na to warunki techniczne planowane s ą

83 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki indywidualne oczyszczalni przydomowe. Pozwoli to na skoncentrowaniu si ę na ochronie wód powierzchniowych, co z kolei wpłynie pozytywnie na rozwój turystyki zwi ązanej z jeziorami i rzekami wyst ępuj ącymi na obszarze obj ętym niniejsz ą analiz ą (czyste jeziora i rzeki b ędą przyci ągały amatorów czynnego odpoczynku).

5.3. Gleby (degradacja gleb, melioracje)

Działalno ść człowieka ma decyduj ący wpływ na stan ekologiczny gleb. Od tej działalno ści zale Ŝy w du Ŝym stopniu wiele wła ściwo ści fizyko-chemicznych gleb jak np. odczyn (kwasowo ść ), stosunki wodne, struktura, zawarto ść substancji organicznych oraz ska Ŝenie niesprzyjaj ącymi środowisku zwi ązkami chemicznymi czy samymi pierwiastkami chemicznymi. Jednostronne nawo Ŝenie doprowadza do zmiany składu chemicznego gleb, zmniejszenie ilo ści cz ęś ci organicznych poprzez ograniczenie stosowania obornika do zmiany ich struktury. Struktur ę gleb pogarsza równie Ŝ stosowanie do uprawy ci ęŜ kiego sprz ętu i wykonywanie orek na t ą sam ą gł ęboko ść tworz ąc nieprzepuszczaln ą warstw ę spodni ą tzw. podeszw ę płu Ŝną.

W przeciwie ństwie do wody i powietrza skutki degradacji gleby są w wielu przypadkach nieodwracalne lub bardzo trudne do odwrócenia. W latach 1992-1996 realizowany był program bada ń nad ocen ą stanu ekologicznego u Ŝytków rolnych Polski. Badania prowadziły okr ęgowe stacje chemiczno-rolnicze.

Poni Ŝej opisane zostały najwa Ŝniejsze czynniki świadcz ące o jako ści gleb na terenie, jaki obejmuje Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowi ączki. Potrzeby melioracyjne zostały okre ślone na 71,37% u Ŝytków rolnych (62 758 ha), zmeliorowanych jest 46,71% (41 668 ha). Układ potrzeb melioracyjnych w ka Ŝdej z gmin nale Ŝą cych do LGD został przestawiony w poni Ŝszej Tabeli.

Tabela 16 Potrzeby melioracyjne na terenie Stowarzyszenia. Melioracje Lp. Gmina Potrzeby Zmeliorowane % ha % ha

1 Brze ść Kujawski 62,5 6 637 42,1 4 463

2 Boniewo 75,9 4 993 31,9 2 098 3 Choce ń 87,8 7 658 57,2 4 996 4 Chodecz 70,4 6 977 40,6 4 017

84 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

5 Fabianki 73,9 3 702 69,3 3 472 6 Izbica Kujawska 68,2 7 350 31,9 3 435 7 Lubie ń Kujawski 62,4 7 971 53,4 6 823 8 Lubanie 76,8 3 681 46,5 2 227 9 Lubraniec 68,5 8 921 57,3 7 466 10 Włocławek 67,3 4 868 36,9 2 671 Ogółem obszar LGD 71,37 62 758 46,71 41 668 Źródło: z ZM i UW we Włocławku.

O potrzebach melioracji i o stanie ju Ŝ istniej ących urz ądze ń świadczy ogłoszony w 1999 roku decyzj ą Wojewody Kujawsko-Pomorskiego stan zagro Ŝenia kl ęsk ą Ŝywiołow ą spowodowan ą nadmiernymi opadami atmosferycznymi a Ŝ w 6 gminach nale Ŝą cych do LGD. Były to gminy: Boniewo, Izbica Kujawska, Włocławek, w których procent zmeliorowanych uŜytków rolnych nie przekracza 37 % oraz gminy Choce ń, Chodecz i Lubraniec o ilo ści zmeliorowanych u Ŝytków rolnych powy Ŝej 40 i 57 %, ale stan tych melioracji w 50 % wymaga odnowienia lub szczegółowej konserwacji. Stałej konserwacji wymaga równie Ŝ ok. 1060 km rowów melioracyjnych.

Obserwowane zaczyna by ć zjawisko odłogowania gruntów ornych słabszych klas i uŜytków zielonych polegaj ące na zaprzestaniu u Ŝytkowania rolniczego. Jest to zjawisko niekorzystne gdy Ŝ grunty nie obsiane ro ślin ą ochronn ą, jak to ma miejsce w przypadku ugorów, ulegaj ą degradacji. Drugim niekorzystnym zjawiskiem z punktu agrotechniki jest coraz szersze wprowadzanie przez rolników tzw. koniunkturalnych zmianowa ń w zast ępstwie płodozmianów. Spowodowane jest to niekorzystn ą sytuacja materialn ą rolników i brakiem spójnej polityki rolnej.

Nadmierna kwasowo ść gleb u Ŝytkowanych rolniczo powoduje obni Ŝenie ich produktywno ści, a tak Ŝe sprzyja migracji zanieczyszcze ń w środowisku. Problem ten nabiera du Ŝego znaczenia w warunkach obszaru LGD, gdy Ŝ wi ększo ść gleb z natury jest kwa śna. Poni Ŝej przedstawiona została tabela zawieraj ąca odczyny gleb u Ŝytkowanych rolniczo wyra Ŝone w procentach u Ŝytków rolnych.

Tabela 17 Udział gleb o poszczególnym odczynie w gminach nale Ŝą cych do LGD Dorzecza Zgłowi ączki. Odczyn – pH 5,6 - 6,5 Lp. Gmina do 4,5 4,6 - 5,5 6,6 - 7,2 pow. 7,2 lekko b. kwa śny kwa śny oboj ętny zasadowy kwa śny 1. Boniewo 14 19 21 37 9 2. Brze ść Kuj. 13 21 26 30 10

85 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

3. Choce ń 18 19 24 34 5 4. Chodecz 25 27 25 20 3 5. Fabianki 20 26 26 22 6 6. Izbica Kuj. 21 26 24 25 4 7. Lubanie 8 21 30 37 4 8. Lubie ń Kuj. 28 32 22 16 2 9. Lubraniec 11 18 25 39 7 10. Włocławek 13 17 22 38 10 Średnia krajowa 28 31 24 14 3 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Powiatu Włocławskiego.

Z powy Ŝszej tabeli mo Ŝna wyci ągn ąć wnioski dotycz ące potrzeb wapnowania gleb rolnych na terenie LGD. Zostało to przedstawione w poni Ŝszej tabeli zawieraj ącej procentowe zestawienie wielko ści potrzeb wapnowania gleb.

Tabela 18 Udział gleb wymagaj ących odpowiednich działa ń dotycz ących wapnowania w gminach LGD. Wskazania dotycz ące wapnowania Lp. Gmina konieczne potrzebne wskazane ograniczone zb ędne 1. Boniewo 15 10 9 10 56 2. Brze ść Kuj. 16 10 11 14 49 3. Choce ń 21 10 10 11 48 4. Chodecz 29 14 13 12 32 5. Fabianki 19 14 13 12 32 6. Izbica Kuj. 24 13 12 11 40 7. Lubanie 13 10 14 17 46 8. Lubie ń Kuj. 35 16 13 11 25 9. Lubraniec 12 9 9 11 59 10. Włocławek 9 11 10 11 59 Średnia krajowa 35 17 15 12 21 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Powiatu Włocławskiego.

Na terenie LGD nie stwierdzano zwykle przypadków gleb ska Ŝonych metalami ci ęŜ kimi. Jedyne zanieczyszczenie tego typu wyst ąpiło na terenie wsi Lubomin Wie ś (gm. Boniewo), gdzie zanotowano pierwszy stopie ń zanieczyszczenia kadmem. Kadm uszkadza nerki, blokuje działanie wapnia i cynku w organizmie powoduj ąc schorzenia płuc i układu kr ąŜ enia. Sprzyja powstawaniu nowotworów. Głównym źródłem zanieczyszczenia gleb kadmem jest przemysł hutniczy oraz skład chemiczny skał macierzystych gleb. Pierwszy stopie ń zanieczyszczenia oznacza mo Ŝliwo ść uprawiana wszystkich upraw, z wył ączeniem upraw przeznaczonych do spo Ŝywania przez dzieci.

Zawarto ść siarki w glebach analizowanego obszaru jest zró Ŝnicowana. Wprowadzono cztery stopnie zanieczyszczenia siark ą. Stopie ń I, II i III wyznaczaj ą naturalne zawarto ści siarki w glebie. Natomiast stopie ń IV okre śla emisj ę siarki z zanieczyszcze ń powietrza atmosferycznego (siarka siarczanowa S-SO 4) i stan zasiarczenia gleb, czyli jest wska źnikiem zanieczyszczenia antropogenicznego (w wyniku działalno ści człowieka). Powoduje 86 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki zakwaszenie umo Ŝliwiaj ące pobieranie metali ci ęŜ kich.

Tabela 19 Udział gleb obszaru LGD w ka Ŝdej z klas zanieczyszczenia siark ą. Średnia ilo ść % udział gleb w klasach zanieczyszczenia Lp. Nazwa gminy siarki mg/kg I II III IV 1. Boniewo 2,65 58 32 5 5 2. Brze ść Kuj. 5,26 69 125 7 12 3. Choce ń 3,41 35 43 9 13 4. Chodecz 1,76 67 23 5 5 5. Fabianki 1,88 72 21 7 6. Izbica Kuj. 3,72 77 7 3 13 7. Lubanie 1,21 82 18 8. Lubie ń Kuj. 3,15 50 25 14 11 9. Lubraniec 2,14 75 18 10. Włocławek 2,16 59 27 9 5 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Powiatu Włocławskiego.

Zwi ększone st ęŜ enie siarki mo Ŝe wyst ąpi ć w wyniku wprowadzenia jej zwi ązków z suchym i mokrym opadem. Głównymi źródłami s ą emisje przemysłowe oraz spalania paliw stałych i płynnych. W glebach u Ŝytkowanych rolniczo siarka jest wprowadzana równie Ŝ z nawozami organicznymi i mineralnymi, a tak Ŝe z pestycydami.

5.4. Hałas (komunikacyjny, przemysłowy)

Zgodnie z Prawem Ochrony Środowiska (Dział V, art. 112), „ochrona przed hałasem polega na zapewnieniu jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, mi ędzy innymi poprzez utrzymanie hałasu poni Ŝej poziomu dopuszczalnego lub, co najmniej na tym poziomie oraz przez zmniejszenie poziomu hałasu, co najmniej do dopuszczalnego, w przypadku, gdy jest on dotrzymany”.

Hałas – wszystkie niepo Ŝą dane, nieprzyjemne, dokuczliwe lub szkodliwe drgania mechaniczne o środka spr ęŜ ystego, działaj ące za po średnictwem powietrza na organ słuchu i inne elementy organizmu ludzkiego. Hałas wyst ępuj ący w środowisku zewn ętrznym na terenach o ró Ŝnym stopniu antropogenizacji okre ślany jest jako hałas środowiskowy.

W zale Ŝno ści od pochodzenia ( źródła) hałasu środowiskowego rozró Ŝnia si ę dwie podstawowe kategorie hałasu tj.:

• hałas przemysłowy, • hałas komunikacyjny (drogowy, kolejowy, lotniczy).

87 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Podstawowym wska źnikiem oceny klimatu akustycznego jest poziom równowa Ŝny (ekwiwalentny) d źwi ęku A stanowi ący średni ą w czasie warto ść poziomu hałasu, wyznaczon ą w sposób okre ślony polsk ą norm ą.

Hałas przemysłowy - jest to hałas pochodz ący od wszelkich maszyn i urz ądze ń oraz całych instalacji zlokalizowanych na terenie zakładu przemysłowego.

Na terenie Stowarzyszenia znajduj ą si ę nast ępuj ące zakłady przemysłowe, które s ą źródłem emisji poziomu d źwi ęku do środowiska zewn ętrznego:

- Przedsi ębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowo-Transportowe „Pro-Met” w Izbicy Kuj.; - Tartak w Izbicy Kuj.; - Przedsi ębiorstwo Wielobran Ŝowe „APIS” Spółka Jawna w Chodczu; - „Madar” Komorowski Sp. z o.o. w Nasiegniewie - „Superfos Packaging” Sp. z o.o. w Szpetalu Górnym Główne maszyny i urz ądzenia znajduj ące si ę w tych zakładach b ędące źródłem hałasu to: kondensatory schładzaj ące, traki do przecierania drewna, spr ęŜ arki, wentylatory wyci ągowe, wtryskarki ślimakowe.

Wszystkie te zakłady obj ęte s ą przez Inspektorat Ochrony Środowiska regularnymi kontrolami z zakresu ochrony środowiska przed hałasem.

Hałas komunikacyjny - do uci ąŜ liwych źródeł hałasu w środowisku zalicza si ę równie Ŝ komunikacj ę drogow ą. Jest to spowodowane faktem, i Ŝ samochód dociera praktycznie wsz ędzie, w bezpo średnie s ąsiedztwo obiektów wymagaj ących ochrony przed hałasem. Uci ąŜ liwo ść hałasu powodowana przez transport jest oceniana negatywnie przez wi ększo ść ludzi.

Poziomy d źwi ęku mierzone przy drodze zawieraj ą si ę w granicach 65-80dB. Natomiast przy elewacjach budynków w odległo ści ok. 100 m od trasy szybkiego ruchu miejskiego poziomy d źwi ęku zawieraj ą si ę w granicach: 57-65 dB.

W 2002 r. wykonywane były przez WIO Ś – Delegatura we Włocławku pomiary poziomy hałasu wzdłu Ŝ drogi wojewódzkiej Nr 67 Włocławek – Lipno . Wykonywane one

88 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki były w pi ęciu punktach, z czego trzy zlokalizowane były na terenie gmin nale Ŝą cych do LGD Dorzecza Zgłowi ączki.

Tabela 20 Wyniki pomiarów hałasu na terenie LGD. okres pomiarowy maj – wrzesie ń 2002r średni maks. minimal. nat ęŜ enie ruchu odległo ść dopuszczalna poziom poziom poziom przekro Miejscowo ść punktu od warto ść hałasu hałasu hałasu czenie ogółem ci ęŜ kie jezdni [dB} L L L [dB] poj./h poj./h [m] AeqT AeqT AeqT [dB] [dB] [dB] Szpetal Górny 1 55 74,0 97,0 38,1 19 558 78 ul. Lipowa 1 „ Szpetal Górny 18,5 55 59,3 83,8 33,6 4,9 558 78 ul. Lipowa 1 Fabianki 1 55 73,2 95,2 39,2 18,2 454 59 (szkoła) Fabianki 28,5 55 59,2 76,0 36,3 4,9 454 59 (szkoła) „ Fabianki 54 1 60 73,6 100,3 34,0 13,6 464 86 Punkty pomiarowe wzdłu Ŝ Trasy 67 zlokalizowano:
pojedyncze przy domach, które stoj ą do 10 m od kraw ędzi jezdni,
podwójne – domy oddalone s ą wi ęcej ni Ŝ 10 m od kraw ędzi jezdni.

Klimat akustyczny wzdłu Ŝ całej przebadanej trasy nr 67 kształtuje si ę niekorzystnie. Zarejestrowany średni poziom d źwi ęku w odległo ści 1m od kraw ędzi jezdni przekracza 73 dB przy średnim nat ęŜ eniu ruchu 462 poj./h na całej trasie. Wysoki poziom d źwi ęku powoduj ą przede wszystkim pojazdy przemieszczaj ące si ę z nadmiern ą pr ędko ści ą w terenie zabudowanym (przekraczaj ącą znacznie 60 km/h). Udział pojazdów ci ęŜ kich w strumieniu wszystkich pojazdów wynosił średnio 17,1%.

Wpływ hałasu na człowieka jest zró Ŝnicowany w zale Ŝno ści od poziomu, czasu trwania hałasu i innych parametrów go opisuj ących (cz ęstotliwo ść , zawarto ść tonów prostych, impulsów, itp.). Hałasy o bardzo wysokich poziomach (sto kilkadziesi ąt decybeli - dB), docieraj ąc do ucha maj ą tak du Ŝą energi ę, i Ŝ w sposób mechaniczny niszcz ą organ słuchu, a konkretnie najcz ęś ciej przerywaj ą b ębenek. Efektem tego jest natychmiastowa i trwała głuchota. Długotrwałe działanie hałasu na człowieka o poziomie powy Ŝej 85dB powoduje narastanie zjawiska uszkodzenia słuchu, a Ŝ - w ekstremalnych sytuacjach - do głuchoty wł ącznie. D źwi ęki o wysokich poziomach powoduj ą w organie słuchu, na skutek mechanicznych oddziaływa ń chwilowe przesuni ęcie progu słyszenia. Przesuni ęcie to jest równoznaczne z odwracalnym osłabieniem słuchu.

89 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Efekty oddziaływania hałasu w miejscu pracy mog ą by ć w swoisty sposób „wzmacniane” przez warunki akustyczne w miejscu zamieszkania i wypoczynku.

Prowadzone badania hałasu pozwoliły opracowa ć skal ę uci ąŜ liwo ści hałasu w środowisku, wyra Ŝon ą za pomoc ą poziomu L aeq :

• mała uci ąŜ liwo ść L aeq < 52 dB

• średnia uci ąŜ liwo ść 52 < L aeg < 62 dB

• du Ŝa uci ąŜ liwo ść 63 < L aeq < 70 dB

• bardzo du Ŝa uci ąŜ liwo ść L aeq > 70 dB

Analiza polskich przepisów prawnych wskazuje, i Ŝ stosowane w kraju obiektywne kryteria oceny hałasu w środowisku s ą zgodne z ww. skal ą. Okre ślone cele i kierunki ekologiczne powinny by ć realizowana przez konkretne zadania ekologiczne. Są to:

- inwentaryzacja źródeł emisji hałasu do środowiska, zwłaszcza hałasu komunikacyjnego i przemysłowego;

- integrowanie planów zagospodarowania przestrzennego z problemami zagro Ŝenia hałasem;

- wprowadzenie systemu monitoringu hałasu;

- opracowanie map akustycznych obszarów poło Ŝonych wzdłu Ŝ głównych dróg i linii kolejowych, których eksploatacja mo Ŝe powodowa ć negatywne oddziaływanie akustyczne na znacznych obszarach (droga krajowa nr 1, kolejowa Toru ń - Kutno);

- opracowanie programów ograniczenia lub wyeliminowania emisji hałasu do środowiska oraz ochrony przed hałasem z uwzgl ędnieniem: budowy obej ść drogowych, poprawy nawierzchni dróg, optymalizacji płynno ści, ruchu pojazdów, stosowania maszyn, urz ądze ń i pojazdów o obni Ŝonej hała śliwo ści, zakładania pasów zieleni ochronnej (izolacyjnej).

- systematyczna kontrola zakładów przemysłowych.

Podsumowuj ąc nale Ŝy stwierdzi ć, i Ŝ obszar LGD poza miejscami w pobli Ŝu ruchliwych tras komunikacyjnych i zakładów produkcyjnych nale Ŝy do obszarów o niskim zagro Ŝeniu hałasem. Podsumowuj ąc nale Ŝy stwierdzi ć, Ŝe mieszka ńcy gmin stowarzyszonych

90 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki w LGD nie podlegaj ą nadmiernemu nat ęŜ eniu hałasu co implikuje brak problemów z dolegliwo ściami zwi ązanymi z nadmiernym hałasem.

5.5. Odpady (gospodarka odpadami, gospodarka odpadami zawieraj ącymi azbest)

Wła ściwie poj ęta gospodarka odpadami komunalnymi i przemysłowymi (w tym niebezpiecznymi) jest nieodzownym warunkiem zrównowa Ŝonego rozwoju ka Ŝdego społeczeństwa, niezale Ŝnie od stopnia jej rozwoju. Odpady powstawały zawsze i b ędą powstawały równie Ŝ w przyszło ści. Zmienia si ę tylko ich skład i ilo ść oraz technologia unieszkodliwiania. W pierwszej połowie XX wieku dominował wywóz odpadów na wysypiska. Były to zazwyczaj wysypiska "dzikie", które w wielu przypadkach stały si ę niebezpiecznymi ogniskami zastarzałych odpadów. Obok odpadów komunalnych, składowano na nich te Ŝ odpady pochodzenia przemysłowego, których produkty reakcji cz ęsto były i cz ęsto s ą nadal bardzo niebezpieczne. W latach 1950-1980 popularyzowano „unieszkodliwianie", które było uwarunkowane sprawnymi procesami biochemicznego i termicznego rozkładu (rozwój kompostowni oraz spalarni II i III generacji, ł ącznie z wykorzystaniem ŜuŜla i oczyszczaniem gazów odlotowych z makrokomponentów). Od pocz ątku lat 80-tych zaczyna si ę mówi ć o „gospodarce odpadami”, ze szczególnym naciskiem na wła ściw ą metodologi ę post ępowania obejmuj ącą podstawy naukowe, rezygnacj ę z przestarzałych technologii stosowanych w przemy śle (wodo- i energochłonnych oraz daj ących du Ŝą mas ę pozostało ści procesowych i rzeczywistych odpadów) oraz wprowadzanie „czystszych” technologii, daj ących mało odpadów o nie problematycznym składzie.

Odpady oznaczaj ą ka Ŝdą substancj ę lub przedmiot nale Ŝą cy do jednej kategorii, okre ślonych w zał ączniku nr 1 do ustawy, których posiadacz pozbywa się, zamierza pozby ć si ę lub do ich pozbycia si ę jest zobowi ązany.

Na mocy rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 27 wrze śnia 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206) została wprowadzona nowa klasyfikacja odpadów z podziałem na 20 grup w zale Ŝno ści od źródła ich powstawania. Katalog odpadów okre ślaj ący grupy, podgrupy i rodzaje odpadów oraz ich kody wraz z list ą odpadów niebezpiecznych zawiera zał ącznik do rozporz ądzenia.

91 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Odpadami nazywa si ę wszystkie przedmioty oraz substancje stałe, a tak Ŝe nie będące ściekami substancje ciekłe, powstałe w wyniku prowadzonej działalno ści gospodarczej lub bytowania człowieka i nieprzydatne w miejscu lub czasie, w którym powstały. Za odpady uwa Ŝa si ę tak Ŝe osady ściekowe.

Inaczej mówi ąc, podstawowym kryterium zaliczenia do odpadów jest nieprzydatno ść danego przedmiotu w miejscu lub czasie, w którym powstał.

Wszystkie odpady zostały podzielone, w zale Ŝno ści od źródła ich pochodzenia na dwadzie ścia grup podstawowych. Ka Ŝda grupa dzieli si ę na podgrupy, a one na rodzaje. Kod oznaczaj ący odpady zawiera sze ść cyfr (dwie pierwsze to symbol grupy, dwie nast ępne- podgrupy i dwie ostatnie- rodzaju).

Wyodr ębniono równie Ŝ list ę odpadów niebezpiecznych, to znaczy takich, które ze wzgl ędu na swoje pochodzenie, skład chemiczny, biologiczny i inne wła ściwo ści stanowi ą zagro Ŝenie dla Ŝycia lub zdrowia ludzi albo środowiska (s ą to szczególnego rodzaju odpady przemysłowe, komunalne oraz powstaj ące podczas zwalczania skutków nadzwyczajnych zagro Ŝeń środowiska).

Na terenie LGD w 2006 roku w gospodarstwach domowych wytworzono 4545,74 Mg odpadów komunalnych. Poni Ŝej w tabelach umieszczone zostały dane na temat ilości wytwarzanych odpadów komunalnych z podziałem na gminy LGD.

Tabela 21 Ilo ść wytworzonych odpadów komunalnych na terenie LGD w 2006 roku. Ilo ść wytwarzanych Lp. Gmina odpadów Mg/rok 1 Brze ść Kujawski 1526 2 Chodecz 864,6 3 Izbica Kujawska 165,76 4 Lubie ń Kujawski 45,2 5 Lubraniec 675 6 Boniewo 50,6 7 Choce ń 220,59 8 Fabianki 281,73 9 Lubanie 257 10 Włocławek 459,26 RAZEM 4545,74 Źródło: Dane z Powiatu Włocławskiego.

92 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Bior ąc pod uwag ę źródła wytwarzania odpadów komunalnych oraz ich skład z punktu widzenia mo Ŝliwo ści technologicznych zwi ązanych z odzyskiem i unieszkodliwianiem odpadów nale Ŝy wyodr ębni ć nast ępuj ące strumienie odpadów:

− odpady organiczne (domowe odpady organiczne pochodzenia ro ślinnego i pochodzenia zwierz ęcego - ulegaj ące biodegradacji) oraz odpady zielone (odpady z ogrodów i parków, targowisk, z piel ęgnacji ziele ńców miejskich, cmentarzy – ulegaj ące biodegradacji),

− papier i karton (w tym opakowania z papieru i tektury, opakowania wielomateriałowe na bazie papieru),

− opakowania wielomateriałowe,

− tworzywa sztuczne ( w tym opakowania z tworzyw sztucznych),

− tekstylia,

− szkło (w tym opakowania ze szkła),

− metale (w tym opakowania z blachy stalowej, opakowania z aluminium),

− odpady mineralne – odpady z czyszczenia ulic i placów: gleba, ziemia, kamienie itp.,

− drobna frakcja popiołowa – odpady ze spalania paliw w piecach domowych (głównie węgla), z uwagi na udział w składzie odpadów komunalnych popiołu wyodr ębniono t ę frakcj ę jako nieprzydatn ą do odzysku i unieszkodliwiania innymi metodami poza składowaniem,

− odpady wielkogabarytowe,

− odpady budowlane – odpady z budowy, remontów i demonta Ŝu obiektów budowlanych,

− odpady niebezpieczne wytwarzane w grupie domowych odpadów komunalnych .

W poni Ŝszej tabeli przedstawiony został udział i ilo ść ka Ŝdej z grup odpadów w cało ści odpadów komunalnych wytwarzanych na terenie gmin nale Ŝą cych do LGD Dorzecza Zgłowi ączki.

93 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Tabela 22 Udział poszczególnych rodzajów odpadów komunalnych na terenie LGD. Bilans strumieni Strumie ń odpadów odpadów z gospodarstw L.p. komunalnych domowych % Mg/rok Odpady ulegaj ące 1 11,7 883,35 biodegradacji 2 Papier i tektura 11,8 890,9 Opakowania 3 0,8 60,4 wielomateriałowe 4 Tworzywa sztuczne 12,5 943,75 5 Tekstylia 2 151 6 Szkło 8,9 671,95 7 Metale 2,9 218,95 8 Odpady mineralne 5,9 445,45 9 Drobna frakcja popiołowa 18 1359

10 Odpady wielkogabarytowe 6,7 505,85 11 Odpady budowlane 17,9 1351,45 12 Odpady niebezpieczne 0,9 67,95 RAZEM 100 7550 Źródło: Dane z gmin LGD.

Istotnym elementem gospodarki odpadami jest zbiórka i utylizacja/unieszkodliwianie odpadów niebezpiecznych wyst ępuj ących w strumieniu odpadów komunalnych. Do tych odpadów nale Ŝą : areozole, akumulatory, baterie, farby i lakiery, farmaceutyki, rozpuszczalniki, świetlówki, zu Ŝyte oleje oraz inne substancje chemiczne takie jak np. kwasy i zasady, pestycydy, chemiczne produkty laboratoryjne.

Na omawianym obszarze nie funkcjonuj ą jednostki organizacyjne prowadz ące działalno ść gospodarcz ą wytwarzaj ące w du Ŝej ilo ści odpady niebezpieczne.

Zgodnie z monitoringiem w 2004 roku w wyniku prowadzonej działalno ści gospodarczej powstało 77,5 Mg od opadów niebezpiecznych. Stanowiły one zaledwie 0,04% ogółu odpadów wytworzonych w sektorze gospodarczym. Najwi ęcej powstało ich w gminie Brze ść Kujawski, a najmniej w gminie Lubraniec. Odpady niebezpieczne to głównie odpadowa tkanka zwierz ęca (o kodzie 02 02 80) wytworzona przez RUN TOLMARS Zakłady Mi ęsne Sp. z o.o., Wieniec Zalesie. Zostały one przekazane do Zakładu Rolno Przemysłowy FARMUTIL HS w Śmiłowie, który unieszkodliwia tego typu odpady. Znacz ącą grup ę odpadów stanowiły równie Ŝ odpadowe oleje, pochodz ące od licznego i rozproszonego kr ęgu wytwórców. 94 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Z ogólnej ilo ści wytworzonych odpadów innych ni Ŝ komunalne, je śli nie zostały one wcze śniej wykorzystane lub unieszkodliwione, cz ęść z nich trafia na składowiska. Na terenie działania LGD Dorzecza Zgłowi ączki eksploatowane jest składowisko odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne z wydzielon ą kwater ą na odpady niebezpieczne zlokalizowane w Starym Brze ściu gm. Brze ść Kujawski (fot obok). Na koniec 2004 roku nagromadzono na obiekcie tym 1,523 tys. Mg odpadów.

Tabela 23 Gospodarka odpadami wg gmin nale Ŝą cych do LGD. Odpady [w Mg] unieszkodliwione L.p. Gmina wytworzone odzysk poza poprzez magazynowane składowaniem składowanie

Brze ść 1 174076,841 162011,19 1790,22 142,998 10132,43 Kujawski 2 Choce ń 3543,153 3305,96 181,8 25,36 30,033 3 Chodecz 1122,02 420,98 0 700,94 0,1 4 Fabianki 966,74 933,74 33 0 0 Izbica 5 17,5 7 0 7,5 3 Kujawska 6 Lubanie 17,075 11,705 1,37 4 0 Lubie ń 7 3,48 0,162 0 3 0,318 Kujawski 8 Lubraniec 1,003 1 0,003 0 0 Razem 179747,812 166691,74 2006,393 883,798 10165,881 Źródło: Dane z gmin LGD.

Tabela 24 Składowiska odpadów na terenie LGD

Pojemno ść Przychód Miejsce Ilo ść nagromadzonych odpadów Wypełnienie Lp. Gmina składowiska w 2006 r. lokalizacji

[m 3] [Mg] [Mg] [m 3] [%] Brze ść 1 Machnacz 390936 20169 91376 109651 28 Kuj. Brze ść 2 Stary Brze ść 75962,9 1271 51440 15432 68 Kuj.

3 Niemojewo Choce ń 25000 648,6 0,2 2000 35

4 Lubieniec Chodecz 41545 322,36 14800 26173 63

Wilczeniec 5 Fabianki 38700 401,79 20124 21672 56 Fabiański

95 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Izbica 6 Naczachowo 64091 789,58 9917,36 45079 70 Kuj. 7 Kucerz Lubanie 75000 257 4140 18000 24 Lubie ń 8 Narty 18000 197,2 7474,6 13500 77 Kuj.

9 Agnieszkowo Lubraniec 16384 675 3362 14619 75

Razem: 745 619 24 732 202 634 266 126 Źródło: Dane z Powiatu Włocławskiego. Najwi ększ ą ilo ść odpadów wytworzyli nast ępuj ący producenci: − Krajowa Spółka Cukrownicza S.A. w Toruniu Oddział Cukrownia Brze ść Kujawski, − Gorzelnia Rolnicza Dubielewo, − Zakłady Mi ęsne MAT w Czerniewicach, − P. P. H. HETMAN Zakład Utylizacji FALBORZ,

Dominowały odpady z przemysłu cukrowniczego. Były to przede wszystkim wysłodki oraz wapno defekacyjne, które były wykorzystywane na bie Ŝą co w sektorze rolniczym.

Tabela 25 Historyczna oraz przewidywana ilo ść odpadów o odniesieniu do ludno ści poszczególnych gmin LGD. Ludno ść Odpady Ludno ść Odpady Ludno ść Odpady Lp. Gmina 2002 r. 2002 r. 2007 r. 2007 r. 2011 r. 2011 r. 1 Boniewo 3 757 778 3 697 902 3 657 1019 2 Brze ść Kuj. 11 432 2365 11 324 2743 11 252 3098 3 Choce ń 8 094 1675 7 932 1943 7 824 2194 4 Chodecz 6 683 1383 6 551 1604 6 463 1812 5 Fabianki 8 098 1676 8 392 1944 8 588 2196 6 Izbica Kuj. 8 058 1667 8 190 1934 8 278 2184 7 Lubanie 4 730 979 4 772 1136 4 800 1282 8 Lubie ń Kuj. 8 138 1684 8 000 1954 7 908 2206 9 Lubraniec 10 640 2202 10 526 2554 10 450 2885 10 Włocławek 5 867 1214 5 789 1408 5 737 1590 Obszar LGD 75 497 15 623 75 173 18 122 74 957 20 466 Źródło: Dane z Powiatu Włocławskiego.

Jak mo Ŝna wywnioskować z powy Ŝszej tabeli ilo ść odpadów mimo zmniejszaj ącej si ę populacji ludno ści na terenie LGD w badanym okresie wzrasta jak równie Ŝ wzrasta w okresie prognozowanym. Ma na to wpływ rozwój gospodarczy regionu, który poci ąga za sob ą powstawanie wi ększej ilo ści odpadów. Trend ten jest zauwa Ŝalny nie tylko w regionie, ale równie Ŝ w skali kraju. Dlatego te Ŝ nale Ŝy szczególnie zadba ć o mo Ŝliwe minimalizowanie produkcji odpadów oraz prawidłowe gospodarowanie odpadami ju Ŝ powstałymi.

96 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Odpady azbestowe

Wszyscy znani producenci płyt azbestowo-cementowych, stosowanych przede wszystkim w budownictwie, okre ślali czas u Ŝytkowania swoich wyrobów na 30 lat. Wa Ŝną spraw ą był monta Ŝ i konserwacja. Post ępowanie zgodne z instrukcj ą producenta miało istotne znaczenie, gdy Ŝ na ogół brakowało wyspecjalizowanych wykonawców pokry ć dachowych z płyt azbestowo-cementowych, a na terenach wiejskich z reguły zabudowywano je systemem „gospodarczym”. W zwi ązku z powy Ŝszym przy kryciu dachów wyst ępowały liczne bł ędy monta Ŝu powoduj ące p ękanie płyt oraz ich odkształcanie, co skutkuje krótszym okresem ich eksploatacji i takie wyroby powinny by ć usuwane przed upływem 30 lat. Prawidłowo poło Ŝone i zamontowane płyty, pomalowane farb ą akrylow ą oraz konserwowane co 5 do 7 lat, praktycznie mog ą by ć u Ŝytkowane ponad 30 lat. Takich płyt jest w Polsce bardzo mało i stanowi ą one śladow ą ilo ść w ogólnej masie pokry ć dachowych z azbesto-cementu.

Przy wykonywaniu elewacji stosowano płaskie płyty azbestowo-cementowe. Płyty, w wi ększo ści pomalowane farb ą akrylow ą, montowane były przez wyspecjalizowane przedsi ębiorstwa. Wyroby te produkowane tzw. metod ą such ą posiadaj ą gorsze parametry mechaniczne w porównaniu z płytami wytwarzanymi metod ą mokr ą, st ąd nie mo Ŝna zakłada ć dłu Ŝszego okresu ich eksploatacji ni Ŝ przyjęte 30 lat.

Stopie ń korozji zale Ŝny jest zarówno od czasu u Ŝytkowania, jak i czynników atmosferycznych, charakterystycznych dla badanego obszaru. W regionach przemysłowych jest on 4-krotnie wi ększy w porównaniu z terenami niezanieczyszczonymi oraz 2-krotnie wi ększy na obszarach wielkomiejskich. Natomiast płyty pomalowane i konserwowane wykazuj ą odporno ść na działanie czynników atmosferycznych. Tak wi ęc wiek płyt niemalowanych i stopie ń ich korozji pozostaj ą w prostej zale Ŝno ści.

Oprócz płyt azbestowo-cementowych w budownictwie wykorzystywano równie Ŝ rury azbestowo-cementowe (stosunkowo niewielkie ilo ści) do wykonywania instalacji wodoci ągowych i kanalizacyjnych oraz jako przewody kominowe i zsypy w budynkach wielokondygnacyjnych.

Jedyn ą metod ą unieszkodliwiania odpadu z azbestem jest ich składowanie .

„Program usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest stosowanych na terytorium Polski” opracowany w maju 2002 r. podaje ilo ść zabudowanych płyt azbestowo-

97 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki cementowych w układzie wojewódzkim według stanu na 2002 r. W województwie Kujawsko-Pomorskim ilo ść płyt wynosi 69 740 tys. m 2, co daje 767 140 Mg oraz 24 500 Mg rur azbestowo-cementowych. Średnia masa 1 m 2 płyt azbestowo-cementowych wynosi 11 kg i taki przelicznik zastosowano przy obliczaniu ilo ści płyt azbestowo-cementowych, które po usuni ęciu z obiektów budowlanych podlega ć b ędą składowaniu jako odpady niebezpieczne.

Ankiety rozesłane do 13 gmin powiatu włocławskiego, w skład którego wchodzi 10 gmin nale Ŝą cych do LGD pozwoliły szacunkowo okre śli ć, Ŝe ilo ść zabudowanych płyt azbestowo-cementowych na budynkach indywidualnych w gminach, wraz z rurami azbestowo-cementowymi kształtuje si ę na poziomie 1 000 Mg. Nale Ŝy zauwa Ŝyć, Ŝe nie wszystkie gminy wypełniły te ankiety. Podmioty gospodarcze, do których przesłano ankiety wykazały, Ŝe posiadaj ą tylko 27 Mg płyt azbestowo-cementowych. Jeden podmiot gospodarczy wykazał, Ŝe w latach 2000-2002 usun ął 32 Mg odpadów zawieraj ących azbest.

Opracowany przez Rad ę Ministrów w 2002 r. „Program usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest stosowanych na terytorium Polski” zakłada 30-to letni okres usuwania wyrobów zawieraj ących azbest z terytorium Polski tj. w latach 2003 – 2032.

Azbest jest gro źnym i niebezpiecznym dla środowiska odpadem, dlatego nale Ŝy zadba ć w pierwszej kolejno ści o jego zgromadzenie od u Ŝytkowników na terenie LGD (dachy domów budowanych w II połowie XX wieku, stare sieci kanalizacyjne budowane m.in. z rur azbestowych) oraz prawidłowe składowanie tak, aby nie zagra Ŝało to środowisku naturalnemu obszarów dorzecza Zgłowi ączki.

98 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki 6. Turystyka

Wszelkie opisy oraz fotografie zawarte w poni Ŝszym rozdziale pochodz ą z oficjalnych stron urz ędów gmin nale Ŝą cych do Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowi ączki, ich folderów promocyjnych praz opracowa ń turystycznych. Dane te pochodz ą równie Ŝ ze strony internetowej Oddziału Kujawskiego Polskiego Towarzystwa Turystyczno Krajoznawczego we Włocławku.

6.1. Stan obecny – zaplecze turystyczne obszaru

Istotnym elementem krajobrazu turystycznego obszaru Stowarzyszenia jest Stadnina Koni „Falborek Arabians” w Falborku w gminie Brze ść Kujawski. Stadnina Koni Falborek Arabians - zaliczana jest do grona najwi ększych stadnin prywatnych w Polsce. Poło Ŝona malowniczo w śród przepi ęknych falborskich ł ąk i lasów, w bezpo średnim sąsiedztwie rzeki Zgłowi ączki jest stadnin ą hoduj ącą konie arabskie czystej krwi. Aktualnie posiada 28 koni arabskich.

Stadnina posiada trzy bardzo dobrze wyposa Ŝone stajnie, z czego dwie posiadaj ące po 40 boksów przeznaczone s ą dla koni stadniny, natomiast trzecia posiadaj ąca 45 boksów przygotowana jest dla koni przyjezdnych. Stadnina Koni "Falborek Arabians" jako jedyna stadnina w Polsce i jedna z nielicznych w Europie mo Ŝe si ę poszczyci ć posiadaniem tak du Ŝego i nowoczesnego obiektu.

Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki

Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Nowo wybudowana kryta uje ŜdŜalnia posiada dwie trybuny, ka Ŝda po 750 miejsc siedz ących. Parkur o wymiarach 26,5 x 72,0m. Zastosowano najnowsze rozwi ązania techniki, w tym profesjonalne nagło śnienie, o świetlenie, ł ącza internetowe i telewizyjne. Na terenie stadniny znajduje się równie Ŝ dwupoziomowa, luksusowa restauracja, poł ączona bezpo średnio z cz ęś ci ą widowiskow ą (uje ŜdŜalni ą) poprzez dwa tarasy z widokiem na parkur (ka Ŝdy na 50 miejsc siedz ących), która zapewnia wy śmienit ą kuchni ę. Cały kompleks posiada wentylacj ę mechaniczn ą oraz dodatkowo, cz ęść restauracyjna wyposa Ŝona jest dodatkowo w klimatyzacj ę. Znajduj ą si ę tutaj równie Ŝ pokoje konferencyjne i go ścinne. Obecnie ko ńczona jest budowa pokoi go ścinnych na 30 miejsc w standardzie cztero gwiazdkowym. Pozwoli to miło śnikom tych pi ęknych zwierz ąt miło sp ędza ć tutaj wolny czas.

Wa Ŝnym elementem zaplecza turystycznego jest równie Ŝ Aeroklub Włocławski poło Ŝony na terenie Gminy Włocławek. Posiada on bogat ą tradycj ę i na jego terenie organizowanych jest wiele imprez kulturalnych. Do usług świadczonych przez aeroklub zaliczy ć nale Ŝy:

• Pokazy lotnicze w wykonaniu sekcji samolotowej, szybowcowej, spadochronowej oraz balonowej; • Loty widokowe szybowcami oraz samolotami; • Wykonywanie obsług technicznych i napraw szybowców oraz samolotów.

100 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Aeroklub posiada pi ęć samolotów: PZL-101 "Gawron", PZL-104 "Wilga", Zlin 142, Zlin 526 F, An-2, osiem szybowców : SZD-9 "Bocian", SZD-12, SZD-22 "Mucha", SZD-24, SZD-32 "Foka", SZD-30 "Pirat", SZD-36 "Cobra", SZD-51 "Junior", SZD-42, SZD-48 "Jantar" oraz SZD-50 "Puchacz", dwa motoszybowce : SZD-45 "Ogar" oraz "Vivat". Aeroklub prowadzi zaj ęcia o nast ępuj ącej tematyce:

• Szybowcowy kurs teoretyczny, • Spadochronowy kurs teoretyczny, • Szybowcowe szkolenie praktyczne, • Spadochronowe szkolenie praktyczne.

Aeroklub Włocławski posiada niezb ędne do prowadzenia tego rodzaju działalno ści certyfikaty:

• Certyfikat Usług Lotniczych Nr PL 51/05, • Certyfikat Organizacji Zarz ądzania Ci ągł ą Zdatno ści ą do Lotu Nr PL-6.151, • Certyfikat Organizacji Obsługowej wg 03/2004 Nr 031/03, • Certyfikat O środka Szkolenia Lotniczego NR PL/FTO/TRTO-65/2005.

Bardzo wa Ŝnym elementem turystyki omawianego obszaru s ą istniej ące na jego terenie gospodarstwa agroturystyczne, motele, hotele, pola namiotowe i campingowe. Poni Ŝej przedstawiono infrastruktur ę turystyczno- rekreacyjn ą oraz najwa Ŝniejsze wiejskie ośrodki zwi ązane z turystyk ą na terenie LGD.

Stadnina Koni Falborek Arabians Brze ść Kujawski, 87-88- Brze ść Kujawski Tel. (+48) 54 2320840

101 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Tel. kom. (+48) 600 089 738 Fax (+48) 54 232 08 45 e-mail: [email protected] www: www.falborek-arabians.com

Stadnina Koni Falborek Arabians - zaliczana jest do grona najwi ększych stadnin w Polsce znajduj ących si ę w r ękach prywatnych wła ścicieli. Zajmuje si ę ona hodowl ą koni arabskich czystej krwi. Znajduje si ę ona na terenie Brze ścia Kujawskiego, w bezpo średnim sąsiedztwie rzeki Zgłowi ączki. Posiada obecnie 25 miejsc noclegowych, kolejnych 30 jest w trakcie powstawania.

Hotele, Motele, Pensjonaty

Pensjonat "D ąb Polski" 87-815 Smólnik tel/fax (024) 260 41 13 e-mail: [email protected] www: www.republika.pl/dab_polski/

Pensjonat D ąb Polski zlokalizowany jest po śród lasów, mi ędzy Wisł ą a jeziorami w cichym i przepi ęknym zak ątku Gostyni ńsko-Włocławskiego Parku Krajobrazowego. Dysponuje salami konferencyjnymi z pełnym zapleczem technicznym i socjalnym, które umo Ŝliwiaj ą organizowanie konferencji i szkole ń. Pensjonat charakteryzuje si ę pi ęknym poło Ŝeniem i niepowtarzalnym klimatem, co stwarza idealne warunki do wypoczynku. Pokoje Pensjonatu wykazuj ą si ę wysokim standardem, wyposa Ŝone s ą w pełne w ęzły sanitarne, wyposa Ŝone s ą równie Ŝ w odbiorniki RTV.

Pensjonat oferuje: • sale konferencyjne na 30 i 200 osób, • sale: restauracyjna i bankietow ą na 250 osób z klimatyzacj ą,

102 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

• 98 miejsc hotelowych w apartamentach, pokojach jedno i wieloosobowych, • saun ę, • leczenie metod ą naturaln ą, • ście Ŝkę zdrowia i masa Ŝe, • przeja ŜdŜki le śne bryczk ą, • korty tenisowe i boiska sportowe, • bilard, tenis stołowy, • stół biesiadny, ro Ŝen, pieczenie prosiaka i ognisko, • stacj ę paliw z barem szybkie obsługi, • strze Ŝony parking samochodowy.

Go ściniec – „Pod śaglami" Skoki Du Ŝe Gmina Włocławek tel. (024) 266 05 31

"Go ściniec Pod śaglami" poło Ŝony na terenie Gostyni ńsko - Włocławskiego Parku Krajobrazowego przy drodze wojewódzkiej Włocławek - Płock. Pensjonat oferuje 15 miejsc noclegowych (pokoje 2-osobowe z pełnym w ęzłem sanitarnym), bar, przysta ń Ŝeglarsk ą. Z okien roztacza si ę pi ękny widok na Zalew Włocławski.

Zajazd „Arkadia” Lubie ń Kujawski tel. (054) 284-35-14

Zajazd „Arkadia” posiadaj ący 21 miejsc noclegowych poło Ŝony jest w Lubieniu Kujawskim przy drodze krajowej nr 1. Zajazd oferuje pokoje 2, 3-osobowe wyposa Ŝone w pełen w ęzeł sanitarny. Całodobowa restauracja serwuj ąca bardzo smaczne i zró Ŝnicowane posiłki oraz klimatyzowane sale konferencyjne pozwalaj ą na zorganizowanie konferencji, imprez okoliczno ściowych i wesel.

103 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Zajazd - Motel "Potargana Chałupa" Narty Lubie ń Kujawski tel. (054) 284-42-50

Zajazd "Potargana Chałupa" znajduje si ę w miejscowo ści Narty. Poło Ŝonego jest ok. 500 m od Lubienia Kujawskiego przy trasie nr 1 (kierunek Łód ź). Zajazd posiada 22 miejsca noclegowe, oferuje gustownie urz ądzone pokoje 2, 3-osobowe z łazienkami. Atrakcyjne poło Ŝenie, rozległy teren, sale konferencyjne pozwalaj ą na organizacj ę ró Ŝnego typu imprez, pocz ąwszy od spotka ń przy ognisku, przyj ęć okoliczno ściowych, ko ńcz ąc na konferencjach i weselach.

Zajazd "Finezja" Wistka Królewska 14A Gmina Włocławek tel. (054) 233 95 85

Zajazd "Finezja" poło Ŝony przy drodze wojewódzkiej Włocławek - Płock w odległo ści ok. 5 km od granic miasta. Oprócz 12 miejsc noclegowych oraz domowej kuchni go ście mog ą korzysta ć z wyznaczonego miejsca na ognisko. Miło śnicy w ędkowania sp ędz ą czas nad zarybionym stawem, nad którym znajduj ą si ę równie Ŝ miejsca do biwakowania.

Restauracja Ró Ŝa Wiatrów Jerzy Zieli ński Ul. Plac Ko ściuszki 10/12 87-860 Chodecz Tel. (054) 284 80 87

Obiekt znajduj ący si ę nad brzegiem jeziora chodeckiego posiada sezonowe pole namiotowe, domki letniskowe oraz bogate zaplecze gastronomiczne.

104 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Hotel „Stary MŁYN” Ul. 19-ego Stycznia 7 87-850 Choce ń Tel. (607 722 277

Hotel znajduj ący si ę na terenie gminy Choce ń powstały w wyniku odrestaurowania starego młyna posiada w swoich zasobach 8 pokoi go ścinnych 2- osobowych, dwie sale bankietowe mog ące pomie ści ć ł ącznie 120 osób oraz pub.

Gospodarstwa Agroturystyczne

Gospodarstwo Agroturystyczne "Grabina" Halina i Józef Alabrudzi ńscy Wistka Szlachecka Gmina Włocławek tel. (054) 253-16-43

Gospodarstwo agroturystyczne Pa ństwa Alabrudzi ńskich poło Ŝone jest w odległo ści ok. 50 metrów od rzeki Wisły. Dla swoich go ści oferuje 15 miejsc noclegowych oraz atrakcje takie jak: przejazdy bryczk ą, jazd ę konn ą, w ędkowanie w zarybionym stawie.

Gospodarstwo Agroturystyczne, O środek Je ździectwa, Sportu i Rekreacji G. Laskowska Bogucin 43 kod pocztowy 87-811 tel. (054) 237-11-99

105 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Pola namiotowe, Campingi

Pole campingowe Aeroklubu Włocławskiego Aeroklub Włocławski - Lotnisko Kruszyn 87-853 KRUSZYN Tel. (54)235-54-44 Fax. (54)235-54-43 www: www.aeroklub.wloclawek.q4.pl

Pole campingowe zlokalizowane na terenie Aeroklubu Włocławskiego - Lotnisko Kruszyn poło Ŝonego ok. 10 km od centrum Włocławka. Oferuje 50 stanowisk noclegowych wyposa Ŝonych w pr ąd i dost ęp do pełnego w ęzła sanitarnego. Na terenie aeroklubu włocławskiego organizowane jest wiele imprez o charakterze lokalnym, ponadlokalnym i mi ędzynarodowym.

Pole namiotowe Ośrodek Wczasowy Edmund Adamczewski Długie 87-865 Izbica Kujawska tel. (054) 286-51-14 tel. kom. 0604 784 039

Pole Namiotowe istniej ące od 1993 roku przeznaczone jest dla rodzin z dzie ćmi, obozów szkolnych i harcerskich. Na terenie pola namiotowego znajduj ą si ę: sklep spo Ŝywczy z mał ą gastronomi ą, toalety z prysznicami, portiernia, boisko do siatkówki, boisko do koszykówki, k ąpielisko z pomostami i ze sprz ętem wodnym (rowerki), kominek do grilla, plac zabaw dla dzieci, miejsce na ognisko. W odległo ści kilkunastu metrów od siebie rozmieszczone s ą przył ącza z pr ądem do podł ączenia campingów. Mo Ŝna tak Ŝe skorzysta ć z 7 domków letniskowych (4-osobowych; łącznie 28 miejsc noclegowych). Linia brzegowa jeziora Długie znajduje si ę 4 metry za ogrodzeniem Pola. Urozmaiceniem wczasów na polu namiotowym mo Ŝe by ć zwiedzanie Wietrzychowic (grobowce - Polskie piramidy), Sarnowa, pomnik matki Chopina (Długie), piesze i rowerowe wycieczki, w ędkowanie itp.

106 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Ośrodek Wypoczynkowy Hurtap SA Mstowo k. Chodcza 87-860 Chodecz Tel. (054) 284 87 60

Obiekt znajduj ący si ę nad brzegiem jeziora chodeckiego posiada sezonowe pola namiotowe, pla Ŝę z k ąpieliskiem i pomostem, domki letniskowe (28 sztuk) oraz sezonowe zaplecze gastronomiczne i handlowe. O środek znajduje si ę na obszarze „rynny chodeckiej” i wraz z przyległymi kompleksami le śnymi tworzy bardzo atrakcyjny turystycznie region. Na terenie obiektu znajduj ą si ę boiska do siatkówki, koszykówki i piłki no Ŝnej pla Ŝowej.

Na terenie gminy Chodecz znajduj ą si ę równie Ŝ inne o środki wczasowe działaj ące sezonowo. Zaliczamy do nich:

• Zameczek – o środek wczasowy z pla Ŝą i k ąpieliskiem,

• Bogołomia – Kromszewice – o środek wczasowy znajduj ący si ę nad jeziorem kromszewickim posiadaj ący domki letniskowe, pla Ŝę z k ąpieliskiem oraz zaplecze gastronomiczne i handlowe,

• Szczecin – o środek poło Ŝony nad brzegiem jeziora kromszewickiego posiadaj ący zespół zabudowy letniskowej oraz pla Ŝę z k ąpieliskiem,

• Piotrowo – zespół zabudowy letniskowej poło Ŝony nad brzegiem jeziora ługowskiego posiadaj ący pla Ŝę z k ąpieliskiem oraz sezonowe zaplecze gastronomiczne,

• Uklejnica – o środek znajduj ący si ę nad jeziorem ługowskim posiadaj ący zespół zabudowy letniskowej oraz pla Ŝę z k ąpieliskiem,

• Mielinek – o środek znajduj ący si ę nad brzegiem jeziora lubienieckiego posiadaj ący zespół zabudowy letniskowej oraz zaplecze handlowe,

• Lubieniec – obiekt turystyczny znajduj ący si ę nad jeziorem lubienieckim posiadaj ący zespół zabudowy letniskowej, pla Ŝę oraz zaplecze handlowe.

Kolejnym polem namiotowym na terenie LGD jest teren przylegaj ący do pla Ŝy znajduj ący si ę w Jarantowicach koło Chocenia nad jeziorem Borzymowskim.

107 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Ciekaw ą informacj ą turystyczno-historyczn ą s ą informacja o leczniczych wła ściwo ściach źródeł wypływaj ących w pobliskich lasach. Rozmieszczone one s ą w pobli Ŝu jezior, na terenie g ęsto poro śni ętym lasami. Obiegow ą opini ę o zdrowotnym charakterze tych wód potwierdzaj ą historyczne fakty. Mówi ą one, Ŝe przedwojenna miejscowa inteligencja próbowała stworzy ć na tych terenach sanatorium. Szczególnie zaanga Ŝowana w te działania była wielce zasłu Ŝona dla Chodcza rodzina Boryssowiczów oraz aptekarz, członek przedwojennej Rady i Zarz ądu Miasta, a obecny patron Chodeckiego Towarzystwa Regionalnego – Eugeniusz Ostaszewski. U zarania XX wieku dr Teodor Boryssewicz – znany chirurg warszawski, nabył w południowo-wschodniej cz ęś ci miasta, opodal jeziora tereny, na których wzniósł pałac, a w 1923 roku zało Ŝył Warszawskie Konsorcjum Lekarskie, które zamierzało wykorzysta ć wła ściwo ści lecznicze jeziora i pobliskich źródeł do leczenia osób cierpi ących na choroby oczu. Niestety z powodu sprzeciwu wła ścicieli terenów, na których znajdowały si ę źródła i nie wyra Ŝenia zgody na ich sprzedaŜ nie udało si ę zorganizowa ć w Chodczu o środka sanatoryjnego. Niektóre ze źródeł, mimo braku piel ęgnacji s ą czynne do dzi ś, niestety nie s ą wykorzystywane. Jest to aspekt, który nale Ŝy rozgło śni ć. Pozytywne w skutkach byłyby z pewno ści ą działania maj ące na celu inwestycje w infrastruktur ę turystyczn ą prowadz ące do rozsławieniu „leczniczych” źródeł.

Dla podniesienia ogólnej atrakcyjno ści turystycznej obszaru LGD bardzo istotne znaczenie ma liczba i rodzaj ró Ŝnego rodzaju imprez środowiskowych organizowanych, równie Ŝ z my ślą o turystach, przez działaj ące na terenie Stowarzyszenia instytucje kultury oraz organizacje pozarz ądowe. Do stałych imprez nale Ŝą mi ędzy innymi:

imprezy sportowe i sportowo-rekreacyjne:

• regaty Ŝeglarskie na Zbiorniku Włocławskim,

• biegi przełajowe,

• zawody pływackie,

• zawody spadochronowe,

• turnieje piłki no Ŝnej,

• turnieje koszykówki,

• turnieje tenisa stołowego,

108 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

• świ ęto sportu,

• zlot motocykli nad jeziorem Borzymowskim,

• sołtysiady,

• liczne pikniki rodzinne,

imprezy z zakresu kultury:

• przegl ądy i prezentacje zespołów folklorystycznych i zespołów młodzie Ŝowych,

• ró Ŝnego typu wystawy organizowane w Kujawsko-Dobrzy ńskim Parku Etnograficznym (Skansenie) w Kłóbce,

• koncerty muzyczne w poszczególnych miastach LGD,

• imprezy folklorystyczne,

• przegl ądy stra Ŝackich orkiestr d ętych,

• imprezy i konkursy ekologiczno-edukacyjne organizowane na terenie Gostyni ńsko- Włocławskiego Parku Krajobrazowego,

• pokazy, wystawy i inne imprezy organizowane przez Stadnin ę Koni Falborek Arabians" w Brze ściu Kujawskim.

Wymienione powy Ŝej imprezy odbywaj ą si ę przede wszystkim w miesi ącach letnich, w trakcie sezonu turystycznego. Nale Ŝy jednak zaznaczy ć, Ŝe w niewystarczaj ącym jeszcze stopniu do organizacji tego typu atrakcji turystycznych na terenie LGD wł ącza si ę społeczno ść wiejska. Placówki kulturalne, rozrywkowe i sportowo-rekreacyjne, które stanowi ą wa Ŝny element bazy towarzysz ącej znajduj ą si ę w miastach: Brze ść Kujawski, Chodecz, Izbica Kujawska, Lubie ń Kujawski i Lubraniec oraz w pozostałych wi ększych miejscowo ściach gminnych. Nale Ŝy podkre śli ć, iŜ stan bazy turystyczno-rekreacyjnej ulega stopniowej poprawie. Jako przykład słu Ŝyć mo Ŝe o środek wypoczynku świ ątecznego nad jez. Wikaryjskim, który podlega permanentnej modernizacji.

Na terenie LGD Dorzecze Zgłowi ączki przygotowanych zostało wiele szlaków turystycznych. Niektóre z nich w cało ści znajduj ą si ę na terenie Stowarzyszenia, inne przebiegaj ą przez omawiany teren cz ęś ciowo.

109 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Wśród szlaków turystyki pieszej znajdziemy np. szlak „Przez Kujawy ” wiodący m.in. przez gminy Włocławek - Brze ść Kujawski - Płowce - Radziejów jak równie Ŝ „ Szlak Bitwy pod Płowcami ”. Ponadto wytyczono szlaki piesze po Gostyni ńsko-Włocławskim Parku Krajobrazowym oraz na terenie miasta i gminy Izbica Kujawska. Wyznaczono równie Ŝ kilka szlaków rowerowych np. „Przez Kujawy i Ziemi ę Dobrzy ńsk ą” czy „Szlak Południowy ” wiod ący przez Włocławek, Kowal, Kłóbk ę, Chodecz, Choce ń, Śmiłowice, Kruszynek do Włocławka. Tury ści zmotoryzowani mog ą skorzysta ć ze szlaków samochodowych np. „ Szlak Powstania Styczniowego na Kujawach ”. Pozostaje jeszcze wspomnie ć o szlaku kajakowym dla wodników „ Szlak Zgłowi ączki ”. Ponadto na obszarze LGD wydzielono w oparciu o walory środowiska przyrodniczego rejony tematyczne, które zostały opisane poni Ŝej.

Rejony wypoczynkowo-krajoznawcze:

 Włocławski - podstaw ą wydzielenia rejonu jest zwarty kompleks le śny I i II kat. przydatno ści turystycznej, stanowi ący baz ę wypoczynku codziennego i świ ątecznego. W skład rejonu wchodzi Gostyni ńsko-Włocławski Park Krajobrazowy wraz z nast ępuj ącymi rezerwatami:

− ornitologiczny: „ Jazy ”,

− florystyczny: „ Wójtowski Gr ąd”.

W bezpo średnim s ąsiedztwie rejonu w miejscowo ści Kulin znajduje si ę rezerwat florystyczny „Kulin” o unikalnej ro ślinno ści stepowej, niespotykanej w krajobrazie nizinnym. Rezerwat jest zamkni ęty dla ruchu turystycznego.

Istniej ą ponadto du Ŝe mo Ŝliwo ści wykorzystania Zbiornika Wi ślanego dla sportów motorowodnych, Ŝeglarstwa, w ędkarstwa itp.

 Chodecki – na rejon składa si ę krajobraz rynnowy jezior Chodeckich oraz jeziora Borzymowskiego i Krukowskiego. Zwarte kompleksy le śne, atrakcyjne turystycznie, wyst ępuj ą jedynie w s ąsiedztwie jeziora Chodeckiego. Wodne poł ączenie wspomnianych jezior stwarza mo Ŝliwo ści w ędrówek kajakowych.

Rejon wypoczynkowy:

 Modzerowski - rejon wypoczynkowy, którego podstawowym walorem jest Jezioro Modzerowskie oraz Jezioro Długie. W skład rejonu wchodzi strefa chronionego

110 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

krajobrazu „Jezioro Modzerowskie”. W cz ęś ci środkowej na brzegu wschodnim i zachodnim wyst ępuj ą zwarte kompleksy le śne.

Rejon uzdrowisko-wypoczynkowy:

 Wyst ępuj ące w tym rejonie Uzdrowisko Wieniec Zdrój bazuje na wodach mineralnych siarczanowych. Du Ŝym zapleczem wypoczynkowym jest zwarty kompleks le śny ci ągn ący si ę wzdłu Ŝ pradoliny rzeki Wisły bogaty w zasoby runa le śnego.

Wa Ŝnym elementem infrastruktury turystycznej jest sie ć poł ącze ń komunikacyjnych wyst ępuj ących na obszarze LGD. Bez odpowiedniej infrastruktury komunikacyjnej rejon ma ograniczone warunki dla rozwoju gospodarki turystycznej. Poni Ŝej wymienione zostały najwa Ŝniejsze szlaki komunikacyjne przebiegaj ące przez teren LGD.

Na układ komunikacyjny gmin stowarzyszonych w Lokalnej Grupie Działania Dorzecza Zgłowi ączki składaj ą si ę:

 Drogi krajowe

 Droga krajowa nr 1 przechodz ąca przez gminy: Lubanie - Włocławek - Kowal - Lubie ń Kujawski (ł ącz ąca Gda ńsk - Toru ń - Łód ź - Cieszyn), równolegle do niej projektowana jest autostrada A-1 ł ącz ąca wspomniane miasta,

 droga krajowa nr 62 przechodz ąca przez: Fabianki - Włocławek - Brze ść Kujawski - Radziejów - Inowrocław

 Drogi wojewódzkie (6 odcinków)

 Gostynin - Kowal - Brze ść Kujawski,

 Kowal - Czerniewice - Choce ń - Chodecz - Przedecz,

 Brze ść Kujawski - Lubraniec - Izbica Kujawska - Koło,

 Brze ść Kujawski - Wieniec,

 Włocławek - Wieniec - Osi ęciny,

 Izbica Kujawska - Błenna - Przedecz.

Ponadto przez gminy Lubie ń Kujawski, Kowal, Choce ń, Włocławek i Lubanie przechodzi linia kolejowa Warszawa - Kutno - Włocławek - Toru ń - Gda ńsk. Na terenie

111 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Stowarzyszenia stacje kolejowe znajduj ą si ę w nast ępuj ących gminach: Lubanie, Włocławek, Brze ść Kujawski, Choce ń i Lubie ń Kujawski. Na obszarze LGD znajduj ą si ę równie Ŝ nie uŜywane od wielu lat odcinki tras kolejowych.

Nale Ŝy stwierdzi ć, i Ŝ teren Stowarzyszenia jest dobrze skomunikowany wewn ętrznie oraz zewn ętrznie za pomoc ą sieci dróg krajowych, wojewódzkich i gminnych oraz przebiegaj ącej wa Ŝnej linii kolejowej. Problemem jest natomiast klasa techniczna dróg, które ze wzgl ędu na ograniczone środki finansowe poszczególnych jednostek samorz ądowych, wykazuj ą nisk ą jako ść . Szans ą na popraw ę jako ści dróg oraz na powstawanie nowych nitek komunikacyjnych jest pozyskiwanie dotacji z Funduszu Spójno ści oraz Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego przez gminy działaj ące na terenie LGD.

6.2. Pozarolnicza działalno ść gospodarstw rolnych – agroturystyka

Działanie maj ące na celu ró Ŝnicowanie działalno ści rolników w kierunku działalno ści pozarolniczej mo Ŝe odbywa ć si ę w kilku kierunkach, lecz ze wzgl ędu na zasoby przyrodnicze, kulturowe i historyczne regionu najbardziej perspektywicznym ukierunkowaniem jest agroturystyka.

Poj ęcia agroturystyki oraz turystyki wiejskiej dotycz ą wypoczynku na wsi, jednak tylko termin „agroturystyka" oznacza pobyt go ści w czynnym gospodarstwie rolnym. Czynnym, a wi ęc prowadz ącym produkcj ę ro ślinn ą i nierzadko równie Ŝ zwierz ęcą, czynnym - czyli Ŝyj ącym własnym rytmem i problemami. Uwzgl ędniaj ąc sytuacj ę ekonomiczn ą wsi oraz socjologiczn ą specyfik ę społeczno ści wiejskiej nale Ŝy zauwaŜyć, i Ŝ rozwój agroturystyki w naszym społecze ństwie nie jest procesem łatwym i szybkim. Pomimo, Ŝe potrzeby ekonomiczne wsi zach ęcaj ą do agroturystyki, to jednak istniej ące bariery prawne, organizacyjne i społeczne jej nie sprzyjaj ą.

Zgodnie z teori ą turystyki przestrze ń rekreacyjna jest cz ęś ci ą przestrzeni geograficznej obejmuj ącej okre ślon ą grup ę miejscowo ści - region (wraz z istniej ącymi dobrami przyrody i kultury), w których dzi ęki zagospodarowaniu turystycznemu stworzone s ą warunki do czynnego i biernego wypoczynku. Cz ęś ci ą przestrzeni rekreacyjnej jest wiejska przestrze ń rekreacyjna, która obejmuje obszary poło Ŝone poza miastami, strefami zurbanizowanymi oraz specjalnie przygotowanymi do pełnienia ró Ŝnych funkcji (parki, rezerwaty itp.). Na obszarach

112 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki tych dominuje zwykle rolnictwo, a charakteryzuj ą si ę one przewag ą elementów przyrodniczych, brakiem lub małym nasileniem objawów degradacji ekologicznej, brakiem czynników szkodliwych dla zdrowia, co niew ątpliwie sprzyja wypoczynkowi. Nawi ązuj ąc do powy Ŝszych stwierdze ń mo Ŝna z powodzeniem stwierdzi ć, i Ŝ teren, jaki obejmuje swoim zakresem LGD jest doskonałym miejscem do propagowania i uprawiana agroturystyki. Rozwój tego typu działalno ści mo Ŝe wpłyn ąć bezpo średnio na spadek stosunkowo wysokiego, na tym terenie, bezrobocia oraz skutkować wzrostem jako ści Ŝycia mieszka ńców obszarów wiejskich.

Turystyka wiejska „stanowi form ę rekreacji odbywaj ącej si ę na obszarach prawdziwej wsi i obejmuje wielorakie rodzaje aktywno ści rekreacyjnych zwi ązanych z przyrod ą, wędrówkami, turystyk ą zdrowotn ą, krajoznawcz ą, kulturow ą i etniczn ą", która bezpo średnio wykorzystuje zasoby i walory wsi. Pokrewnym poj ęciem dla turystyki wiejskiej jest turystyka alternatywna, do której zaliczane s ą jeszcze inne formy turystyki, w tym „zielona", „ekologiczna" (ekoturystyka), „agrarna", „farmerska".

Agroturystyka jest form ą po średni ą, nale Ŝą cą do „turystyki wiejskiej", a zbli Ŝon ą do „turystyki farmerskiej". Agroturystykę okre śla si ę jako:

o „form ę wypoczynku, która realizowana jest na terenach wiejskich o charakterze rolniczym, opart ą o baz ę noclegow ą i aktywno ści rekreacyjne zwi ązane z gospodarstwem rolnym lub równowa Ŝnym i jego otoczeniem przyrodniczym, produkcyjnym i usługowym",

o ró Ŝnicuje j ą w stosunku do turystyki wiejskiej, lokalizuj ąc wył ącznie na terenach o charakterze rolniczym;

o akceptuje jej ścisły zwi ązek z gospodarstwem rolnym lub równowa Ŝnym przy wykorzystaniu budownictwa mieszkaniowego i gospodarczego oraz oferty Ŝywieniowej, zwracaj ąc uwag ę na szeroki zakres aktywno ści rekreacyjnych zarówno w otoczeniu gospodarstwa, jak i w samym gospodarstwie. Agroturystyka jest źródłem cennych korzy ści zarówno dla gospodarstwa, jak równie Ŝ dla go ści.

Do najwa Ŝniejszych specyficznych cech agroturystyki ró Ŝni ących j ą od turystyki masowej s ą według Gannona jej unikalno ść i konkurencyjno ść . Cechy te zwi ązane s ą:

z gospodarstwem rolnym:

113 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

− rytm Ŝycia gospodarskiego; − obecno ść zwierz ąt domowych; − świe Ŝa Ŝywno ść ; − zapachy, odgłosy itp.
z lud źmi (rodzin ą): − bezpo średni kontakt z rodzin ą gospodarza; − mo Ŝliwo ść poznania zwyczajów rodziny; − go ścinno ść ; − nowe znajomo ści i przyja źnie; − codzienne zaj ęcia mieszka ńców wsi;
z Ŝyciem wiejskim: − kultura i zwyczaje; − tradycja oraz historia wsi i regionu; − folklor;
z przestrzeni ą: − kontakt z przyrod ą; − swoboda poruszania si ę; − cisza, spokój; − mo Ŝliwo ść rekreacji i sportu.

Agroturystyka, która umo Ŝliwia wypoczynek bezpo średnio w zagrodzie, poł ączony z obserwacj ą i uczestnictwem w codziennych zaj ęciach jej stałych mieszka ńców, mo Ŝliwo ść korzystania z produktów gospodarstwa, a tak Ŝe z innych, które to gospodarstwo stwarza (np. jazda konna), cieszy si ę du Ŝą i wci ąŜ rosn ącą popularno ści ą.

Agroturystyka jest pierwsz ą realn ą alternatyw ą dla przeludnionej dzi ś i bezrobotnej wsi, na stworzenie nowego rynku pracy i źródła dochodów jej mieszka ńców oraz podniesienie ogólnego poziomu Ŝycia, a naturalne zasoby omawianego obszaru w poł ączeniu z bogat ą tradycj ą i histori ą terenów LGD s ą doskonał ą podstaw ą do pr ęŜ nego rozwoju agroturystyki.

Krótko mówi ąc, stanowi ona du Ŝą szans ę na popraw ę warunków Ŝycia, nie tylko społeczno ści wiejskiej, ale i całego regionu.

114 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Teren jaki obejmuj ą gminy „Stowarzyszenia Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowi ączki” posiada korzystne warunki dla rozwoju agroturystyki. Dotyczy to zwłaszcza rejonów o niskim poziomie uprzemysłowienia i urbanizacji, małym udziale zatrudnienia w zawodach pozarolniczych, słabych rolniczo, o du Ŝym bezrobociu, niewysokich dochodach ludno ści, posiadaj ących równocze śnie wolne zasoby mieszkaniowe, korzystne walory przyrodniczo-krajobrazowe i kulturowe, które w du Ŝym stopniu predysponuj ą do świadczenia usług agroturystycznych.

Dodatkowo agroturystyka przyczynia si ę do rozwoju gospodarstw rolnych oraz miejscowej infrastruktury. Aktywizuje miejscowy rynek pracy. Zmusza rolników do rozbudowy i modernizacji zasobów mieszkaniowych. Daje dodatkowe dochody gospodarzom i bud Ŝetom lokalnym. Zatrzymuje ludzi młodych w gospodarstwach rolnych. Stwarza mo Ŝliwo ść atrakcyjnego wypoczynku zwłaszcza dla osób mniej zamo Ŝnych. Jednocze śnie pozwala na zachowanie rodzinnych gospodarstw rolnych, pomaga chroni ć wiejski styl Ŝycia i kultywowa ć tradycje wsi.

Nale Ŝy równie Ŝ doda ć, i Ŝ tereny obj ęte opracowaniem charakteryzuj ą si ę równie Ŝ czynnikami utrudniającymi rozwój agroturystyki. Nale Ŝą do nich:

• niewystarczaj ący poziom wiedzy w śród ludno ści wiejskiej,

• niski poziom rozwoju infrastruktury turystycznej i lokalnej (kanalizacja, wodoci ągi, oczyszczalnia ścieków, wysypiska śmieci),

• nieprzystosowanie mieszka ń wiejskich dla potrzeb turystyki i niski ich standard techniczny,

• niepowi ązanie nowego budownictwa mieszkaniowego z tradycyjną architektur ą,

• brak zagospodarowania i przystosowania zagród wiejskich dla potrzeb turystyki,

• nieufno ść i niech ęć mieszka ńców wsi do przyjmowania turystów (bariera społeczna),

• nieprzystosowanie rolników do przyj ęcia i obsługi turystów,

• brak kapitału na wsi dla rozwoju przedsi ęwzi ęć agroturystycznych (niskie dochody ludno ści wiejskiej, brak lub niedostateczna pomoc kredytowa),

• niewystarczaj ąca promocja i reklama regionu i usług agroturystycznych.

115 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Obserwuj ąc drogi przenikania agroturystyki do społeczno ści wiejskich, zakres i tempo jej upowszechniania, zmiany postaw zainteresowanych i postronnych mieszka ńców wsi, nale Ŝałoby zauwa Ŝyć, i Ŝ ta forma wypoczynku staje si ę wa Ŝną innowacj ą w społeczno ści wiejskiej. Innowacj ą rozumian ą jako warto ść kulturowa, która w danych warunkach czasowych i przestrzennych traktowana jest przez ludzi jako nowo ść . Jest to du Ŝa szansa dla społeczno ści wiejskiej LGD na zmiany.

Przystosowanie obszarów wiejskich do przyj ęcia turystów powinno by ć powi ązane przede wszystkim z urz ądzeniami słu Ŝą cymi ochronie środowiska przyrodniczego, a w tym w szczególno ści:

− oczyszczalniami ścieków i kanalizacj ą, − budow ą wodoci ągów, − jako ści ą wody, − porz ądkiem i czysto ści ą obej ść na co dzie ń.

Nast ępnym istotnym elementem infrastruktury s ą sklepy, poczta, poł ączenia komunikacyjne i telefoniczne, gastronomia i rozrywki, które ułatwiaj ą Ŝycie mieszka ńców wsi i turystom. Kolejna spraw ę stanowi budowa urz ądze ń sprzyjaj ących uprawie turystyki, w tym urz ądze ń rekreacyjno-sportowych.

Większo ść zagród wiejskich na terenie LGD jest nieprzygotowana do przyj ęcia turystów pod wzgl ędem zagospodarowania. W obr ębie podwórzy u Ŝytkowych brakuje przede wszystkim: utwardzonej powierzchni z przeznaczeniem na parkingi dla pojazdów, powierzchni umo Ŝliwiaj ących le Ŝakowanie, grillowanie, placów zabaw dla dzieci, placów do zbaw ruchowych. Głównym problemem jest jednak brak odpowiedniego przygotowania rolników w zakresie mo Ŝliwo ści zró Ŝnicowania działalno ści pozarolniczej w kierunku agroturystyki.

Oferta agroturystyczna powinna by ć maksymalnie zró Ŝnicowana i charakteryzowa ć si ę czym ś wyj ątkowym na tle pozostałych atrakcji w regionie. Profil gospodarstwa turystycznego mo Ŝe by ć skierowany do ró Ŝnych grup społecznych, posiadaj ących zwykle ró Ŝne wymagania i oczekiwania w zakresie sp ędzania wolnego czasu. Gospodarze musz ą zastanowi ć si ę, jak ą grup ę go ści preferuj ą przyjmowa ć na gospodarstwie i w tym kierunku stwarza ć odpowiednie atrakcje. Okre ślone grupy turystów musz ą mie ć stworzone

116 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki odpowiednie warunki. Dotyczy to w szczególno ści: rodzin z małymi dzie ćmi, osób starszych, młodzie Ŝy, osób aktywnych sportowo, w ędkarzy, niepełnosprawnych itp. Ka Ŝda z tych grup będzie miała inne wymagania i b ędzie zainteresowana inn ą ofert ą sp ędzenia wolnego czasu. Znane powiedzenie marketingowe „Oferta dla wszystkich jest ofert ą dla nikogo” w przypadku agroturystyki jest wyj ątkowo trafne.

Rodziny z małymi dzie ćmi potrzebuj ą:

• specjalnie przygotowanych pokoi go ścinnych, • wspólnego pokoju do zabaw z zabawkami, ksi ąŜ kami i grami planszowymi, • obecno ści w gospodarstwie ró Ŝnorodnych zwierz ąt, z którymi mog ą mie ć kontakt bezpo średni, • urz ądzonego placu zabaw , • bogatej i ciekawej oferty pobytowej na ka Ŝdą pogod ę.

Osoby starsze, renci ści i emeryci – oczekuj ą:

• spokojnego miejsca, • domu z ogrodem, • mo Ŝliwo ści krótkich spacerów z dala od ruchliwych dróg, • dietetycznej kuchni, pokoju z łazienk ą najlepiej na parterze, • bezpiecznych schodów, • wygodnego łó Ŝka, • ciepłej rodzinnej atmosfery.

Niepełnosprawni - kwatera i wyposa Ŝenie dostosowane do potrzeb tej grupy klientów:

• łazienka wyposa Ŝona w dodatkowe uchwyty na odpowiedniej wysoko ści, • pomieszczenia bez progów najlepiej na parterze, • winda, je Ŝeli kwatery s ą na pi ętrach, • podjazdy dla osób poruszaj ących si ę na wózku, • ciepła i szczera atmosfera, • gotowo ść niesienia pomocy.

Reasumuj ąc agroturystyka jest gał ęzi ą turystyki, która odpowiednia zarz ądzana i pokierowana jest w stanie rozpropagowa ć obszar LGD, wzmocni ć jego pozycj ę turystyczn ą

117 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki a dzi ęki temu zmniejszy ć bezrobocie, poprawi ć sytuacj ę Ŝycia na wsi i podnie ść poziom Ŝycia mieszka ńców terenów wiejskich obj ętych niniejszym opracowaniem. Jest to kierunek rozwoju, który powinien by ć wzi ęty pod rozwag ę w ramach opracowywania strategii, planów i działa ń w przyszło ści.

6.3. Kluczowe pozaprzyrodnicze osobliwo ści kulturowe oraz zabytki obszaru LGD

Obszar gmin stowarzyszonych w Lokalnej Grupie Działania Dorzecze Zgłowi ączki charakteryzuje si ę wyst ępowaniem wielu atrakcyjnych pod wzgl ędem turystycznym i naukowym obiektów kultury materialnej. Analizowany obszar jest bogaty w rozproszone obiekty historyczne, zarówno ko ścioły, zało Ŝenia pałacowe i dworskie wraz z parkami o charakterze krajobrazowym, z cennymi zespołami starodrzewu oraz domy mieszkalne, które mog ą stanowi ć przedmiot zainteresowania potencjalnego turysty.

Wśród obiektów kultury materialnej na szczególn ą uwag ę zasługuj ą:

PAŁACE, DWORY I PARKI PODWORSKIE:

Brzezie (gm. Brze ść Kuj.) - pałac i park pałacowy z XIX w. Zespół pałacowo – parkowy w Brzeziu poło Ŝony jest w północnej cz ęś ci gminy Brze ść Kujawski. Najbli Ŝsze otoczenie zespołu stanowi lekko pofałdowana równina przeci ęta w kierunku wschodnio-zachodnim gł ębokim jarem o stromym zboczu. Park poło Ŝony jest na południowej kraw ędzi tego jaru. W skład zespołu pałacowego wchodz ą: Zespół pałacowo parkowy w Brzeziu

• pałac murowany z 1873 roku, • oficyna murowana z ko ńca XIX wieku - „Wilsonówka”, • oficyna murowana z ko ńca XIX wieku, • stró Ŝówka z bram ą – murowana z 1873 roku, • dwie stajnie murowane z ko ńca IX wieku, • dom buchaltera z ko ńca XIX wieku,

118 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

• dom pisarza z ko ńca XIX wieku, • dwa czworaki z ko ńca XIX wieku, • park pałacowy z 1889 roku.

Pałac zbudowany w stylu renesansu francuskiego, to budynek murowany z cegły, obło Ŝony licówk ą z cegiełki czerwonej z tynkowanymi naro Ŝnikami, obramieniami okien, gzymsami i pozornymi słupami wzmacniaj ącymi konstrukcj ę. Bryła zwarta, nieregularna z okr ągł ą czterokondygnacyjn ą wie Ŝą w południowo – wschodnim naro Ŝu, zwie ńczona wysokim dwuspadowym dachem o skomplikowanym układzie z połaci ą lekko załaman ą, kryt ą dachówk ą. „Wilsonówka” jest niewielkim parterowym domem, murowanym z cegły, otynkowanym. Dach czterospadowy, na facjacie dwuspadowy, kryty pap ą. Oficyna zniekształcona kilkoma przybudówkami to budynek murowany z cegły, otynkowany, parterowy z u Ŝytkowym poddaszem, na planie zestawionych naro Ŝami prostok ątów, z których wi ększy zorientowany jest dłu Ŝsz ą osi ą na północ, a mniejszy na wschód. Bryła prostok ątna kryta dachem naczółkowym. Brama wjazdowa składa si ę z dwóch murów o detalu na śladuj ącym formy pałacu. Obecnie w dawnym pałacu zlokalizowane jest Pogotowie Opieku ńcze, któremu przyporz ądkowany jest park i znajduj ące si ę w nim oficyny, pełni ące funkcje mieszkalne. Historia parku w Brzeziu rozpoczyna si ę w II połowie XIX wieku. Zało Ŝenie parkowe zostało zaprojektowane przez Waleriana Kronenberga i powstało w roku 1889. Wtedy te Ŝ prawdopodobnie powstała w obecnej formie droga ł ącz ąca Brzezie z Wie ńcem i szosa wiod ąca z Brzezia do traktu włocławsko – nieszawskiego. Obydwie te drogi zaprojektowano jako integraln ą cz ęść zało Ŝenia. Omawiany projekt z nieznacznymi zmianami w stosunku do zało Ŝenia zachował si ę do dzisiaj. Do dzi ś zachowane s ą relikty szpaleru kasztanowego i grabowego. Aktualnie układ parku tworz ą nieregularne masywy drzew i krzewów. Najciekawszym rejonem jest rozległa centralnie polana z wielogatunkow ą kępą drzew w środku. Obok k ępy ro śnie samotnie wi ązka sosen. Wzdłu Ŝ wschodniej granicy rosn ą samosiewy. Układ kompozycyjny zało Ŝenia jest czytelny i w dobrym stanie zachowania. Zachowane zostały elementy dawnego rozplanowania tzn. park utrzymany w dawnych granicach z bram ą, stró Ŝówk ą, pałacem i dwoma oficynami. Utrzymana wi ększo ść dawnych ście Ŝek parkowych. Administratorem i u Ŝytkownikiem zespołu pałacowo – parkowego jest Pogotowie Opieku ńcze Brzezie.

Kuczyna (gm. Brze ść Kuj.) - Zespół dworsko-parkowy Kuczyna: dwór murowany z ok. 1920r., spichrz murowany z około 1900r., park dworski z przełomu XIX/XX w.

119 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Gustorzyn (gm. Brze ść Kuj.) - Zespół dworsko-parkowy Gustorzyn – dwór murowany z 1918r. oraz park dworski z pocz ątku XX wieku.

Miechowice (gm. Brze ść Kuj.) - Zespół dworsko-parkowy Miechowice – wpisany do rejestru zabytków w 1987r.: dwór murowany z ko ńca XIX w., stajnia murowane z około 1900r., spichlerz murowany z ko ńca XIX w., park dworski z połowy XIX w. Stajnia i spichlerz s ą wyremontowane, natomiast dwór wymaga remontu kapitalnego.

Polówka (gm. Brze ść Kuj.) - Zespół dworsko-parkowy Polówka, w skład którego wchodz ą dwór murowany z pocz ątku XX wieku, budynek gospodarczo-inwentarski z 1894 oraz czworak murowany z przełomu XIX i XX wieku.

Popowiczki (gm. Brze ść Kuj.) - Zespół pałacowo-parkowy Popowiczki – wpisany do rejestru zabytków w 1987r.: pałac murowany z ok. 1880r., dawny gara Ŝ murowany z ko ńca XIX w., brama wjazdowa i ogrodzenie murowane z końca XIX w., spichrz murowany z ko ńca XIX w., budynek inwentarski murowany z ko ńca XIX w., park pałacowy z drugiej połowy XIX w.

Sokołowo (gm. Brze ść Kuj.) - Zespół dworsko-parkowy Sokołowo – wpisany do rejestru zabytków w 1987r.: trzy budynki pracowników dawnego folwarku murowane z ko ńca XIX w., park dworski z pierwszej połowy. XIX w. Układ kompozycyjny parku jest zniekształcony i wymaga rewaloryzacji.

Stary Brze ść (gm. Brze ść Zamek królewski w Starym Brze ściu Kuj.) - Zespół szkoły rolniczej Stary Brze ść z 1920-1925 – wpisany do rejestru zabytków w 1986r.: szkoła murowana, dom nauczyciela murowany, stodoła murowana, spichlerz murowany, warsztat murowany, park szkolny.

Stary Brze ść (gm. Brze ść Kuj.) - Zamek zbudowany w połowie XIV wieku przez Kazimierza Wielkiego składał si ę z obwodu obronnego z budynkiem bramnym, wie Ŝą główn ą

120 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki i domem zamkowym, trzykondygnacyjnym na planie prostok ąta 23 x 12 m. Władysław Jagiełło rozbudował go o dwa długie, jednokondygnacyjne domy mieszkalno - gospodarcze. W 1800 roku zamek został rozebrany przez Prusaków, którzy na jego fundamentach zbudowali wi ęzienie funkcjonuj ące do czasów I wojny światowej. Po 1918 roku budynek przebudowano w stylu pó źno klasycznym na cele szkolne. W piwnicach i przyziemiu prawdopodobnie zachowały si ę szcz ątki budowli średniowiecznej, a w budynku gospodarczym - pozostało ści murów. Obecnie budynek u Ŝytkuje Poczta Polska i Biblioteka Publiczna.

Wieniec Zdrój (gm. Brze ść Kuj.) - Park sanatoryjny Wieniec Zdrój z 1923-1927 – wpisany do rejestru zabytków w 1997r. Wieniec Zdrój poło Ŝony jest na terenie nizinnym, lekko falistym, pokrytym rozległym masywem lasów sosnowych o bogatym podszyciu z przewag ą jałowca. Powietrze nasycone jest Uzdrowisko Wienie c Zdrój eterycznymi substancjami (fitocydy) wydzielanymi przez drzewa iglaste.

Lipiny ( gm. Brze ść Kuj.) - zespół folwarczny murowany z ko ńca XIX w.,

Pikutkowo (gm. Brze ść Kuj.) - Zespół dworsko-parkowy Pikutkowo składa si ę z dworu murowanego z ok. 1900 roku, budynku gospodarczego murowanego równie Ŝ z ok. 1900 roku, figury Matki Bo Ŝej z 1945 roku oraz starodrzewu.

Falborz (gm. Brze ść Kujawski) Zespół pałacowo-parkowy Falborz – wpisany do rejestru zabytków w 1986 r. W jego skład wchodz ą:

• pałac murowany z połowy XIX w., • rz ądcówka murowana z ko ńca XIX w., • spichrz z ko ńca XIX w., • dawny gara Ŝ murowany z ko ńca XIX w., • budynki inwentarskie z ko ńca XIX w., • czworaki z ko ńca XIX w., • park pałacowy z połowy XIX w.

121 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

W pałacu i dawnym gara Ŝu znajduj ą si ę mieszkania lokatorskie, a obiekty wymagaj ą pilnego remontu, park natomiast rewaloryzacji.

Wieniec (gm. Brze ść Kuj.) - Zespół pałacowo-parkowy Wieniec – wpisany do rejestru zabytków w 1993r.: pałac murowany z 1875r., oficyna dawny dwór z XIX w., portiernia z bram ą wjazdow ą i ogrodzeniem z 1873r., stajnia murowana z 1826r., obora murowana z 1826r., spichrz Rysunek 26 Zespół pałacowo -parkowy Wieniec murowany z pierwszej połowy XIX w., park pałacowy z pierwszej połowy XIX w. przekomponowany w 1904 r. Zało Ŝenia tego parku nale Ŝą do jednych z najbardziej okazałych na terenie Kujaw. W pałacu zlokalizowano szpital chorób płuc i gru źlicy. Park jest utrzymany w dawnych granicach, ogólny stan zało Ŝenia jest dobry, natomiast pałac wymaga pilnego remontu dachu i rynien. Nale Ŝałoby si ę równie Ŝ zastanowi ć nad mo Ŝliwo ści ą zmiany przeznaczenia zespołu na funkcje bardziej reprezentacyjne.

Chodeczek (gm. Chodecz) - zespół parkowo-dworski z pocz ątku XX w. z parkiem krajobrazowym;

Łania (gm. Chodecz) - zespół parkowo dworski z ko ńca XIX w.;

Choce ń - dwór murowany z połowy XIX w. otoczony pozostało ściami parku krajobrazowego. Obszar dworsko-parkowy poło Ŝony na południowym kra ńcu Chocenia obecnie stanowi własno ść prywatn ą. Dwór w Choceniu jest zabytkiem jednorodnym, który zachował si ę w dobrym stanie. Jest to budowla oparta na schemacie tradycyjnego dworu Rysunek 27 Dwór w Choceniu polskiego. Zbudowana z inicjatywy Aleksandra Higersberga prawdopodobnie tu Ŝ po 1894 r. Jest to budynek parterowy z mieszkalnym poddaszem z oknami w ścianach szczytowych, rozplanowany na rzucie prostok ąta. Integraln ą cz ęść tego obszaru stanowił tak Ŝe ogród owocowy. W bezpo średnim s ąsiedztwie dworu ciek wodny spi ętrzała śluza, tworz ąc mały, malowniczo poło Ŝony zbiornik wodny. W naro Ŝniku parku usypano na głazach narzutowych

122 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki niewielkie wzgórze widokowe. Prawdopodobnie w tej cz ęś ci parku, bli Ŝej dworu umiejscowiony był kort tenisowy. Przed fasad ą znajduje si ę podjazd z gazonem obsadzonym niskim Ŝywopłotem. Obecnie główny dojazd do dworku jest dawn ą drog ą ł ącz ącą pierwotnie rezydencj ę z folwarkiem. Park dworski w obecnym kształcie został utworzony na przełomie XIX i XX w. Pierwotnie był otoczony ze wszystkich stron niewysokim murem kurtynowo - filarowym, wzdłu Ŝ którego biegła alejka obwodowa. Układ drzew parkowych w znacznym stopniu izoluje dwór od dalszego otoczenia. W parku znajduje si ę wspaniały szpaler d ębowy, rosn ą kasztanowce i jesiony oraz graby.

Ponadto na terenie gminy znajduje si ę 6 dworków m.in w miejscowo ściach Ku źnice, Wilkowice, Olganowo, Borzym, Jarantowice, Czerniewice i Wichrowice. Fotografie wybranych dworów zamieszczono poni Ŝej.

Rysunek 28 Dwór murowany z ko ńca Rysunek 29 Dwór murowany z pocz ątku XIX w Wichrowicach XX wieku w Borzymiu

Rysunek 30 Dwór murowany z około 1900r., otoczony parkiem z drugiej połowy Rysunek 31 Dwór murowany z połowy XIX w Ku źnicach XIX w otoczony parkiem w Wilkowicach.

123 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Rysunek 33 Dwór murowany z ko ńca XIX Rysunek 32 Dwór z ko ńca XIX wieku wieku otoczony szcz ątkowym parkiem w otoczony szcz ątkowym parkiem z tego Jarantowicach samego okresu w Czerniewicach.

Kłóbka (gm. Lubień Kuj.) - zespół dworski z 1850 r. z parkiem krajobrazowym o powierzchni około 9 ha;

Blino (gm. Lubie ń Kuj.) - zespół zabudowa ń dworskich z 1850 r.;

Wistka Królewska (gm. Włocławek) - zespół dworski z I połowy XIX w. wraz z parkiem o powierzchni 10 ha;

Dębice (gm. Włocławek) - zespół dworsko-parkowy (kompleks 9 budynków; dwór, rz ądcówka, stajnia, wozownia, czworak, stodoła, obora, spichlerz i warsztat), park dworski z ko ńca XVIII w.;

Świ ętosław (gm. Włocławek) - zespół dworsko-parkowy murowano-drewniany z przełomu XVIII/XIX w., z zabudowaniami gospodarskimi (ku Ŝnia, obora, stajnia, stodoła, spichlerz, magazyn czworak), park dworski z pozostało ści ą alei lipowej;

Smólsk (gm. Włocławek) - zespół dworsko-parkowy z I połowy XIX w.; dwór murowany (obecnie szkoła), park dworski;

Kruszynek (gm. Włocławek) - dwór murowany z połowy XIX w. z pozostało ści ą parku;

Fabianki - dwór z parkiem krajobrazowym z pocz ątku XX wieku.

Chełmica Du Ŝa (gm. Fabianki) - pozostało ść zespołu dworskiego (stajnia i powozownia) z parkiem krajobrazowym z II połowy XIX wieku.

Chotel (gm. Izbica Kuj.) - zespół dworski z XIX w. oraz zespół sakralno-cmentarny;

124 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Długie ( gm. Izbica Kuj.) - zespół folwarczny z pocz. XX w., budynek mieszkalny i zabudowania gospodarcze.

Izbica Kuj. - zespół dworsko-parkowy z II połowy XVIII w., dwór z zabudowaniami gospodarczymi; park, w którym znajduje si ę kapliczka kolumnowa z figur ą Matki Boskiej i budowla romantyczna.

Dwór w Izbicy-Zagrodnicy – dawny dwór szlachecki, wielokrotnie przebudowywany. Od połowy XVIII wieku był siedzib ą dziedziców izbickich. Czasy świetno ść przypominaj ą: jedna z bram wjazdowych z XIX wieku oraz pozostało ści Rysunek 34 Dwór w Izbicy- okazałego parku. W 1929 roku dwór wraz z cz ęś ci ą Zagrodnicy maj ątku został przekazany Stowarzyszeniu Charystów Diecezji Włocławskiej, ci natomiast w 1935 roku przekazali dwór Stowarzyszeniu Orionistów. Obecnie ksi ęŜ a orioni ści prowadz ą w nim Dom Pomocy Społecznej dla dorosłych.

Mchówek (gm. Izbica Kuj.) - zespół dworsko-parkowy z ko ńca XIX w., dawna własno ść Zaborowskich. W wojnie obronnej w 1939 roku znajdował si ę tu sztab Armii Pozna ń. Budynek został przebudowany i jest obecnie przeznaczony na potrzeby szkoły.

Szczkowo (gm. Izbica Kuj.) - zespół dworsko-parkowy z II połowy XIX w. (obecnie szkoła podstawowa), w parku zachowany bogaty starodrzew.

Śmielnik (gm. Izbica Kuj.) - zespół folwarczny z ko ńca XIX w. (budynek mieszkalny i budynki gospodarcze w dobrym stanie technicznym);

Świeszewy (gm. Izbica Kuj.) - zespół folwarczny z ko ńca XIX w. (budynek mieszkalny i budynki gospodarcze w dobrym stanie technicznym);

Wietrzychowice (gm. Izbica Kuj.) - zespół dworski z połowy XIX w., (dwór murowany, budynki gospodarcze, ogrodzenie murowane, starodrzew;

Boniewo - Jednym z najwa Ŝniejszych obiektów kulturowych jest zespół parkowo-dworski w Boniewie o powierzchni parku 5 ha. Na terenie Rysunek 35 Zespół parkowo-dworski w Boniewie 125 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki dawnego sadu wybudowano w latach 60-tych Gminny O środek Zdrowia, który został wygrodzony od reszty zabudowa ń zespołu. Murowany pałac posiada dwie kondygnacje. Budynek jest w pełni wyposa Ŝony w wod ę, kanalizacj ę i energi ę elektryczn ą.

Kaniewo (gm. Boniewo) - zespół dworski z ko ńca XIX w. z pozostało ściami parku. Zachował si ę jedynie zabytkowy dwukondygnacyjny dwór z XIX wieku, który obecnie wyposa Ŝony jest w energie elektryczn ą i wod ę.

Mikołajki (gm. Boniewo) - dwór murowany Rysunek 36 Zespół parkowo- dworski w Kaniewie z ko ńca XIX w.;

Otmianowo (gm. Boniewo) - Kolejnym obiektem zasługuj ącym na wyszczególnienie jest zespół parkowo-dworski w Otmianowie. Park o powierzchni 4,8 ha ma kształt nieregularny i otoczony jest z trzech stron drogami gminnymi, z czwartej natomiast polem uprawnym. Dwór murowany, posiadaj ący dwie kondygnacje wyposa Ŝony jest w wod ę i energi ę elektryczn ą.

Osiecz (gm. Boniewo) - pałac z XIX w., pawilon ogrodowy z parkiem krajobrazowym z XIX w., spichlerz z połowy XIX w. Jest to najwi ększy Rysunek 37 Zespół parkowo-dworski w Otmianowie zespół parkowo-dworski zajmuj ący 10,26 ha (z czego 5,82 ha przypada na park) znajduje si ę w miejscowo ści Osiecz Wielki. Dwukondygnacyjny dwór wyposa Ŝony w wod ę i elektryczno ść otoczony jest parkiem z bogatym starodrzewem. W zespole znajduje si ę równie Ŝ budynek podworski-oficyna murowana wyposa Ŝona równie Ŝ w wod ę i energi ę elektryczn ą. W parku znajduje si ę grodziskowo-owalny półwysep otoczony podmokłym stawem w kształcie półksi ęŜ yca. Do mniej znanych nale Ŝy równie Ŝ zespół dworski Mikołajki. Jest to dwór murowany, który wyposa Ŝony jest w niezb ędnie media (woda, elektryka, telefon).

Lubraniec – pałac wraz z parkiem z ok. 1827 r.; dawna synagoga Ŝydowska wybudowana w stylu barokowym z 1poł. XIX w.. Pałac w Lubra ńcu został zbudowany z inicjatywy Augustyna Słubickiego według projektu Hilarego Szpilowskiego. Data budowy pałacu nie jest jednoznaczna, gdy Ŝ w niektórych źródłach podaje si ę rok 1827, a w innych lata 1795-1808 - wówczas inicjatorem budowy byłby Antoni Mierosławski. Pewne jest to, Ŝe 126 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki wzniesiono go na fundamentach wcze śniejszego zało Ŝenia pochodz ącego z pocz ątku XVI w. Poło Ŝony jest na wzniesieniu, po środku zało Ŝenia parkowego, ograniczonego od południa rozlewiskami rzeki Zgłowi ączki, od wschodu i północy traktem komunikacyjnym, a od zachodu polami i pastwiskami. Przy podje ździe do pałacu, po jego północno-zachodniej stronie, znajduje si ę zespół oficyn i budynków gospodarczych. Pi ętrowa, pó źnoklasycystyczna oficyna została wzniesiona w drugiej ćwierci XIX wieku. Jest ona usytuowana prostopadle do fasady pałacu. Pozostałe zabudowania gospodarcze pochodz ą z okresu pó źniejszego. Na jednym z nich znajduje si ę tablica z czerwonego marmuru z herbem Słubickich "Prus" i dat ą 1862. Budynek pałacu zorientowany jest na linii północ- południe z odchyleniem na wschód. Pałac w Lubra ńcu jest budowl ą zwart ą stylistycznie. Budowany był on w cało ści od jednego projektu i trudno znale źć w jego zr ębie pozostało ści wcze śniejszych budowli. Najstarsze relikty architektoniczne zachowały si ę we wschodniej cz ęś ci piwnic i odpowiadaj ących im murach parteru. Architektura pałacu w Lubra ńcu prezentuje typowy dla Hilarego Szpilowskiego model siedziby wiejskiej na planie prostok ąta, z portykiem kolumnowym na osi frontu i ryzalitami skrajnymi od strony ogrodu. Przykładami podobnego rozwi ązania s ą pałace w Nawrze i Okalewie na Ziemi Dobrzy ńskiej oraz w Rudnie (koło Mi ńska Mazowieckiego) i w Walewicach. Budynek zajmuje plan prostok ąta Rysunek 38 Pałac w Lubra ńcu o niezró Ŝnicowanych proporcjach. Został on posadowiony na do ść wysokich suterenach i obejmuje w cało ści dwie równej wysoko ści kondygnacje naziemne. Od północy fasad ę poprzedza wysuni ęty portyk. Strona południowa posiada po bokach dwa wydatne ryzality przewi ązane balkonem. Cało ść przykryta jest proporcjonalnym, jednolitym dachem wielospadowym wyłamanym nad ryzalitami. Dach wie ńczy tralkowa balustrada ł ącz ąca masywne oprofilowane kominy. Bryła pałacu opi ęta jest we wszystkich naro Ŝach pilastrami. Ustawione w wielkim porz ądku d źwigaj ą gładkie belkowanie zwie ńczone gzymsem. Cało ść opasuje delikatny gzyms mi ędzykondygnacyjny. Wszystkie okna i blendy posiadaj ą profilowane parapety i opaski. Stolarka okienna jest w du Ŝym stopniu oryginalna. Elewacja frontowa posiada dziewi ęć osi okiennych pokrywaj ących si ę we wszystkich kondygnacjach. Na trzy osie centralne nało Ŝony jest portyk o czterech kolumnach toska ńskich, poprzedzony szerokimi schodami uj ętymi masywnymi, gładkimi parapetami. Ustawione na sze ściu cokołach kolumny d źwigaj ą gładkie belkowanie i gł ęboko

127 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki oprofilowany trójk ątny przyczółek. Na osi przyczółka, przy jego dolnej kraw ędzi, znajduje si ę półkolisty otwór okienny. Na osi fasady umieszczone s ą dwuskrzydłowe podwójne drzwi wej ściowe z nad świetlem, oflankowane par ą okien. Elewacja ogrodowa posiada dziewi ęć osi okiennych. Trzy skrajne osie z obu stron umieszczone s ą w ryzalitach. Trzy centralne znajduj ą si ę mi ędzy ryzalitami, gdzie wbudowany jest balkon wsparty na czterech kolumnach toska ńskich. Ryzality wysuni ęte s ą na szeroko ść jednej osi okiennej. Ganek podbalkonowy poprzedzaj ą dwa ci ągi schodów przylegaj ące do osi centralnej, w której znajduje si ę szerokie wej ście do piwnic. Schody obudowane s ą masywnymi parapetami z trzema uskokami.

Dąbie (gm. Lubraniec) - drewniany dwór z przełomu XVII/XVIII w. z parkiem krajobrazowym z XVIII w.;

Kłobia, Kazanie, Redecz Kalny i śydowo ( gm. Lubraniec) - zespoły parkowo- dworskie z XIX w.;

Sułkowo (gm. Lubraniec) - zabytkowy pałac.

KO ŚCIOŁY

Gmina Boniewo

Boniewo - ko ściół parafialny p.w. Naj świ ętszej Maryi Panny, murowany,

Lubomin - ko ściół parafialny p.w. Trójcy Świ ętej,

Miasto i Gmina Brze ść Kujawski

Kościół parafialny p.w. Św. Stanisława , ko ściół gotycki z XIV w., wewn ątrz fragment tryptyku wykonanego przez ucznia Wita Stwosza. Jest kontynuacj ą pierwotnego ko ścioła drewnianego p.w. św. Piotra i Pawła, usytuowanego przy najstarszym grodzie (teraz Stary Brze ść ). Obecny murowany, wzniesiony około 1240 roku z fundacji Kazimierza I, ksi ęcia Kujawskiego, został Rysunek 39 Ko ściół Parafialny p.w. Świ ętego Stanisława Biskupa z zewn ątrz zabudowany po 1332 roku i powi ększony w XV wieku. Spalony w latach 1556 i 1657, staraniem Tomasza Niemierzy archidiakona

128 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

włocławskiego w 1710 roku odbudowany z elementami baroku. U Ŝytkowany w 1812 roku przez wojska francuskie jako magazyn, nast ępnie odnawiany w latach 1819 - 1830 i w 1867 roku staraniem proboszcza Benedykta Cynka i wikariusza Ignacego Płoszczycy, od 1906 roku regotycyzowany wg projektu architekta Tomasza Pajzderskiego. Ko ściół trójnawowy, halowy, gotycki, ze szczytami, kaplicami, filarami i sklepieniami neogotyckimi. Wewn ątrz sklepienia kolebkowe i neogotycki chór muzyczny, wsparty na filarowych arkadach.

Rysunek 40 Ko ściół Na zewn ątrz ko ściół opi ęty dwuuskokowymi Parafialny p.w. Świ ętego Stanisława Biskupa wewn ątrz szkarpami, szczyt neogotycki trójk ątny, wokół mur neogotycki z kapliczk ą. Kaplice od północy i południa zwie ńczone szczytami neogotyckimi. W środku interesuj ące polichromie: modernistyczna, z elementami secesji, wykonana w latach 1925 - 1927 przez Juliana Makarewicza, a na ścianach naw bocznych sceny historyczne przedstawiaj ące: (od północy) ogłoszenie przez arcybiskupa Janisława nagany Krzy Ŝakom przez Stolic ę Apostolsk ą oraz (od południa) wezwanie S ędziwoja z Czechła, profesora Wszechnicy Krakowskiej, do walki z Krzy Ŝakami po kl ęsce pod Chojnicami w 1454 roku. W oknach liczne witra Ŝe z lat 1908 - 1911 wg projektu Konrada Krzy Ŝanowskiego i witra Ŝ z postaci ą św. Stanisława Biskupa wykonany w latach 1969 - 1970. Neogotycki ołtarz główny w kształcie tryptyku został wykonany w 1917 roku przez warszawskiego rze źbiarza Stanisława Pawlaka. Z około 1520 roku pochodzi pó źnogotycka płaskorze źba Pokłonu Trzech Króli. Na zewn ętrznej ścianie zakrystii znajduje si ę płyta nagrobna Adama Sieroszewskiego, podstaro ściego brzeskiego herbu Nał ęcz z ok. 1600 roku. W ko ściele przechowywane s ą XV- XVIII wieczne monstrancje, Rysunek 41 Ko ściół Parafialny p.w. kielichy, pacyfikały, ornaty i wota. Świ ętego Stanisława Biskupa - ołtarz Kolejn ą budowl ą sakraln ą godn ą uwagi jest ko ściół p.w. Św. Michała Archanioła zbudowany w XIV w., przebudowany w stylu

129 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki barokowym w XVIII w., mury miejskie otaczaj ące zespół klasztorny. Pierwotnie gotycki, z cegły, zbudowany w 2. poł. XIV w., gruntownie przekształcony w duchu neobaroku w latach 1922-28, proj. Adolf Buraczewski; bazylikowy z wydłu Ŝonym prezbiterium. Klasztor od północy, zapewne z XVI w., wielokrotnie przekształcany, zachowane jedynie skrzydło wschodnie.

Miasto i Gmina Chodecz

Kościół parafialny p.w. Św. Dominika z połowy XIX w.; Ko ściół p.w. św. Dominika w Chodczu to świ ątynia murowana z cegły, neogotycka, orientowana. Posiada prezbiterium z wydzielon ą trójbocznie zamkni ętą absyd ą, przy nim po bokach przybudówki zakrystii i skarbca. Korpus trójnawowy, pi ęcioprz ęsłowy, pseudohalowy, z nieco wy Ŝsz ą naw ą główn ą, par ą Rysunek 42 Ko ściół p.w. Św. Dominika nieznacznie ni Ŝszych kaplic o charakterze w Chodczu transeptu po bokach prz ęsła wschodniego i kwadratow ą wie Ŝą od zachodu, wtopion ą w korpus, mieszcz ącą w przyziemiu krucht ę. Po jej bokach dwa pomieszczenia kaplic, stanowi ące przedłu Ŝenie naw bocznych. Wn ętrze nakryte sklepieniami gwia ździstymi, w kaplicy północnej trzy prz ęsła sklepie ń krzy Ŝowo-Ŝebrowych, spływaj ących na ozdobne wsporniki, a w kaplicy południowej sklepienie z pocz ątku XX wieku, o śmiopolowe, ze stiukowymi Ŝebrami. Arkady mi ędzynawowe, ostrołukowe, wsparte na o śmiobocznych filarach z oprofilowanymi cokołami i kapitelami. Okna i wej ścia zamkni ęte łukami ostrymi.

Na zewn ątrz ko ściół opi ęty w naro Ŝach szkarpami o jednym uskoku. Kaplice o podziałach ramowych, tworz ących w szczytach układy schodkowe; w górnej strefie ich ścian okna koliste. Wie Ŝa rozdzielona na dwie kondygnacje szerokim fryzem z dekoracj ą rombow ą, z formowanej cegły. Portal z pocz ątku XX w., ostrołukowy, zwie ńczony wimperg ą; po bokach dwie ostrołukowe nisze, Rysunek 43 Ko ściół p.w. Św. Dominika w Chodczu

130 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki powy Ŝej analogicznie zamkni ęte okno oraz płycina z tarcz ą zegarow ą. W wej ściu drzwi z pocz ątku wieku XX, Ŝelazne, sko śnie okute, z rozetami i antabami w kształcie lwich głów. W górnej kondygnacji pary wysokich, ostrołukowych profilowanych okien. W zwie ńczeniu iglica uj ęta attykowymi szczytami zło Ŝonymi ze sterczyn i wimperg z kolistymi płycinami i kwiatonowymi zwie ńczeniami. Dachy dwuspadowe oraz iglica pobite blachą; na wie Ŝy rynny-rzygacze z blachy zako ńczone głowami smoków. Polichromia i mozaiki wykonane przez mał Ŝeństwo Helen ę i Lecha Grze śkiewiczów w latach 1967-1972. Wokół ko ścioła mur neogotycki z przełomu XIX/XX w., w dolnej strefie z głazów narzutowych, w górnej z cegły, cz ęś ciowo otynkowany, dzielony rytmicznie słupkami z blendami, szczycikami i krzy Ŝuj ącymi si ę daszkami. Z tychŜe słupów utworzone bramy i furty od zachodu, południa i północnego zachodu. Wyposa Ŝenie ko ścioła neogotyckie z przełomu XIX/XX w. W ołtarzu głównym rze źby figuralne dzieło Kazimierza Mieczysława Chudzi ńskiego. Na uwag ę zasługuj ą cztery obrazy:

• Matka Boska Niepokalanie Pocz ęta, barokowy z II połowy XVII wieku, w sukience i koronie srebrnej bogato trybowanej z pocz ątku XVIII wieku,

• Ukrzy Ŝowanie, pó źnobarokowy z ko ńca XVIII wieku, pochodz ący z kaplicy cmentarnej,

• Wniebowst ąpienie, klasycystyczny z pierwszej połowy XIX wieku,

• Trójca Świ ęta, p ędzla Józefa Ballauma z 1910 roku.

Gmina Fabianki

Chełmica Du Ŝa - zabytkowy ko ściół parafialny , murowany.

Miasto i Gmina Izbica Kujawska

Kościół parafialny p.w. Wniebowzi ęcia NMP , Został wzniesiony w XV wieku, w stylu gotyckim. Na pocz ątku ubiegłego wieku dobudowano obszern ą krucht ę i zakrysti ę, dobudowano tak Ŝe dzwonnic ę. W 1910 r. Rysunek 44 Ko ściół p.w. Wniebowzi ęcia NMP w Izbicy Kujawskiej wybudowano od strony północnej kaplic ę. W ołtarzu głównym znajduje si ę obraz Rysunek 45 Ko ściół „na pustyni” obok Izbicy

131 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Matki Bo Ŝej Izbickiej tzw. "Coronata".

Wyj ątkow ą architektur ą charakteryzuje si ę ko ściół p.w. Św. Floriana . Jest to budowla drewniana postawiona w miejscu kultu poga ńskiego. W XVIII wieku zamieszkiwali tam pustelnicy. Obiekt został odrestaurowany w latach powojennych. Wewn ątrz znajduj ą si ę liczne obrazy i rzeźby z XVIII wieku.

Ko ściół ewangelicki został zbudowany w latach 1907-1909, w stylu neogotyckim. Tak Ŝe po wojnie spełniał swoje funkcje. Obecnie jest własno ści ą prywatn ą. W domu pastora do 1952 r. mie ściło si ę gimnazjum, nast ępnie budynek stał si ę siedzib ą Banku Spółdzielczego. Warte podkre ślenia jest to, Ŝe ocalał fragment cmentarza poniemieckiego.

Błenna - ko ściół parafialny p.w. Św. Małgorzaty i Św. Michała z II

Rysunek 46 Ko ściół połowy XIX w.; plebania, murowane ogrodzenie, w otoczeniu ko ścioła ewangelicki w Izbicy Kujawskiej starodrzew. Przez wiele stuleci znajdował si ę tutaj ko ściół drewniany (wielokrotnie odbudowywany). Wewn ątrz znajduj ą si ę chrzcielnica i rze źby świ ętych z XVIII wieku.

Modzerowo - ko ściół parafialny p.w. Św. Stanisława z ko ńca XVIII w., plebania, dzwonnica, budynki gospodarcze, ogrodzenie murowane, starodrzew. Parafi ę w Modzerowie utworzono w 1591 roku (wcze śniej wystawiono tam drewniany ko ściół). W XVII wieku dostawiono do ko ścioła murowan ą zakrysti ę. Obiekt był w przeszło ści wielokrotnie podnoszony z ruin. Wewn ątrz znajduj ą si ę XVII wieczne: ołtarz, chrzcielnica i ambona.

Gmina Lubanie

Lubanie - ko ściół parafialny p.w. Św. Mikołaja, murowany, z pocz ątku XX w.; Na pocz ątku XVII w. proboszcz Lubania, ks. Bartłomiej z Pobiedzisk, dokonał remontu świ ątyni. Poprawiono mury, ale sklepienie pozostało drewniane. Cało ść pokryto dachówk ą. Od połowy XVII w. do 1711 r. źródła ko ścielne milcz ą o parafii luba ńskiej. Przez setki lat ko ściół ulegał Rysunek 47 Ko ściół w Lubaniu - ołtarz

132 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki stopniowej degradacji. My śl o budowie nowego, czy gruntownej przebudowie starej świ ątyni, powzi ęto prawdopodobnie zaraz po 1886 r, kiedy proboszczem został ks. Pantaleon Olkiewicz. Parafia, jak podał schematyzm z 1894 r., liczyła blisko 2850 katolików. Zdecydowano si ę na daleko id ącą przebudow ę starego ko ścioła. Praktycznie pozostawiono tylko zakrysti ę i fragment północnych murów prezbiterium, nadaj ą tak wybudowanej czy odbudowanej świ ątyni modny wówczas styl neogotycki. W 1909 r. zako ńczono prace i dobudowano wie Ŝę , spełniaj ącą rol ę dzwonnicy. Ko ściół konsekrował 18 sierpnia 1909 r. bp Stanisław Zdzitowiecki, ordynariusz włocławski. W latach pó źniejszych świ ątynia otrzymała now ą polichromi ę Rysunek 48 Ko ściół w Lubaniu i marmurow ą posadzk ę.

Miasto i Gmina Lubie ń Kujawski

Kłóbka - ko ściół parafialny z 1880 r. o cechach neogotyckich;

Lubie ń - ko ściół neoroma ński z XIX w.;

Miasto i Gmina Lubraniec

Lubraniec - ko ściół parafialny p.w. Matki Boskiej Szkaplerznej, murowany, z pocz ątku XIX w.;

Dąbie - ko ściół parafialny p.w. Św. Trójcy, z XVIII w.;

Kłobia - ko ściół parafialny p.w. Św. Wojciecha, zbudowany w latach 1883-1888;

Zgłowi ączka - ko ściół parafialny p.w. Narodzenia Naj świ ętszej Maryi Panny;

Gmina Włocławek

Kruszyn - ko ściół parafialny p.w. Matki Bo Ŝej Królowej Polski.

INNE ZABYTKOWE OBIEKTY

Na terenie LGD wyst ępuje tak Ŝe szereg obiektów zabytkowych w postaci: kapliczek i figur przydro Ŝnych, pomników pami ęci narodowej, cmentarzy, zabytkowych alei i szpalerów drzew, obiektów budownictwa drewnianego i murowanego (chałupy, obory, stodoły, stajnie, studnie), obiektów techniki (suszarnie, młyny, magazyny) oraz obiektów uŜyteczno ści publicznej (szkoły, dworce kolejowe). Na szczególn ą uwag ę turystów zasługuje

133 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki funkcjonuj ący zespół urbanistyczno-produkcyjny Cukrowni w Brześciu Kuj. zbudowany w latach 1894-1928.

Do innych wa Ŝnych elementów krajobrazu chronionego nale Ŝą :

1. Cmentarz rzymsko-katolicki w Boniewie; • dwie zbiorowe mogiły Ŝołnierzy poległych w 1939 roku,

• pomnik poległych 11-12 wrze śnia 1939 roku w bitwie pod Szczytnem ekshumowanych i pochowanych na cmentarzu w Boniewie

Rysunek 49 Cmentarz rzymsko -katolicki w Boniewie

• mogiła zbiorowa poległych w latach 1918-1920,

• dwie mogiły indywidualne Ŝołnierzy poległych w1939 roku,

• grobowiec rodzinny - prochy zamordowanego w obozie koncentracyjnym.

2. Cmentarz rzymsko-katolicki w Lubominie: • mogiła zbiorowa Ŝołnierzy poległych w 1939 roku,

• pomnik poległych podczas II wojny światowej

Mury miasta w Brze ściu Kujawskim . Wzmiankowane w 1306 roku, rozbudowywane w latach 1332 - 1339 przez Krzy Ŝaków. Cz ęś ciowo zniszczone w wojnach szwedzkich, jeszcze w XVIII wieku posiadały dwie bramy. Obiegały miasto półkolem od północnego - wschodu i południa, a po Rysunek 50 Mury w Brze ściu Kujawskim 134 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki stronie zachodniej wie ńczyły wysok ą skarp ę nadrzeczn ą. Murowane z cegły o układzie gotyckim, na fundamencie kamiennym, s ą obecnie wtopione fragmentami w budynki mieszkalne i gospodarcze. Najwi ększy element murów zachował si ę w otoczeniu zespołu przyklasztornego dominikanów.

Wa Ŝnym elementem s ą równie Ŝ Katakumby na cemntarzu w Chodczu. Powstały one w 1799 roku i wybudowane zostały w stylu pó źno-barokowym. Fundatorem był Jakub Zygmunt Kretkowski starosta przedecki, architektem natomiast prawdopodobnie był Karol Domstein. Długo ść skrzydła wynosi 32,3 m, szeroko ść 6 m. Od frontu katakumby posiadaj ą cztery za ślepione wn ęki okienne zbli Ŝone kształtem do kwadratu. Ka Ŝda ze ścian zwienczona jest profilowanym podkapowym gzymsem uskokowym. Od strony cmentarza znajduje si ę arkadowy ganek o szeroko ści 2,8 m, składaj ący si ę z dzisi ęciu arkad. Rozpi ęto śc pomi ędzy kolumnami arkad wynosi 2,2 m. Katakumby s ą na trójpoziome, z przeznaczeniem trzeciej kondygnacji dla dzieci. Otwory katakumb s ą prostok ątne i zamkniete łukiem odcinkowym. W rz ędzie znajduje si ę 18 nisz grzebalnych, czyli ł ącznie budynek posiada 53 miejsca przeznaczone do pochówku.

Szpital, którego fundatorem był Jakub Zygmunt Kretkowski powstał w 1799 roku. Długo ść skrzydła szpitala wynosi 31,3 m, szeroko ść 6 m. Od frontu znajduj ą si ę cztery okna, małe okienko w prawym szczycie pod okapem (obecnie zakryte drewnianymi drzwiczkami). Od strony cmentarza znajduj ą si ę cztery okna usytuowane przeciwlegle wzgl ędem okien frontowych. Budynek ten był kilkukrotnie przebudowywany. Obecnie funkcjonuje jako mieszkania komunalne. Cmentarz ten jest najstarszym, do dzi ś zachowanym i czynnymi cmentarzem Kujaw Wschodnich. Spoczywa tu wiele zacnych rodów m.in. Boryssowiczów i Romanowskich.

Na terenie Chodcza znajduje si ę równie Ŝ Ko ściół Św. Jakuba. Jest to kaplica cmentarana zbudowana w 1799 roku. Fundatorem był Jakub Zygmunt Kretkowski uwczesny starosta przedecki. Chrakteryzuje si ę budow ą jednonawow ą. Nawa ko ścioła w kształcie prostokata kryta jest dwuspadowym dachem. Wn ętrze salowe, a w prezbiterium nakryte sklepieniem z lunetami, w nawie za ś stropem. Znajduje si ę tu neogotycki ołtarz i lo Ŝa kolarska. Lo Ŝa ta, nisko sklepiona od frontu, usytuowana jest nad krucht ą. Ma ona wysuniety do nawy balkon z ozdobn ą, kryt ą na całej dlugo ści balustrad ą. W nawie po prawej stronie wej ścia umieszczone jest z białego marmuru epitafium Lipskich. Epitafium zdobi ą wyryte na tarczach herby Wr ębom i Jastrz ębiec. W podziemiach po obu stronach korytarza znajduj ą si ę 135 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki dwupoziomowe katakumby z cz ęsciowym zaznaczeniem pochówku Lipskich i Ciechomskich. Obecnie budynek pełni funkcj ę kaplicy przycmentarnej.

Katakumby, szpital i ko ściół św. Jakuba stanowi ą architektoniczn ą cało ść . Ka Ŝy z obiektów został wzniesiony z cegły palonej. Układ cegieł jest niejednakowy – przewa Ŝa rzadko spotykany w Polsce układ holenderski, obok którego wystepuje równie Ŝ układ główkowy.

Grobowce we wsiach Wietrzychowice i Gaj pochodz ą sprzed 5500 lat i s ą wytworem ludno ści kultury pucharów lejkowatych. Zawierały one szcz ątki ludzi nale Ŝą cych do starszyzny plemiennej (kilka osób) i mogły dochodzić do

Rysunek 51 Grobowiec sprzed długo ści ponad 100m, obstawiano je nast ępnie głazami o 5500 lat wadze dochodz ącej nawet do 10 ton. Stały si ę one w latach mi ędzywojennych sensacj ą na skal ę europejsk ą. Dzi ś 1 grobowiec znajduje si ę w Gaju, natomiast kolejne 5 w Wietrzychowicach.

Synagoga w Izbicy Kujawskiej . Świ ątynia powstała w miejscu obiektu drewnianego, który w 1847 znajdował si ę w fatalnym stanie technicznym. Budowa murowanej synagogi rozpocz ęła si ę w 1880 i została oddana do uŜytku w 1888 roku, Rysunek 52 Synagoga w cho ć prace wyko ńczeniowe trwały do 1895 roku. Wzniesiona Izbicy Kujawskiej została w stylu klasycystycznym, na planie prostok ąta, z absydialnym aneksem i prostok ątn ą przybudówk ą. Po II wojnie światowej, która przyniosła zagład ę tak Ŝe śydom izbickim, obiekt wykorzystywany był na magazyn i sklep meblowy. W 2000 r. został przekazany gminie wyznaniowej z Wrocławia. Okupacja hitlerowska nie oszcz ędziła cmentarza Ŝydowskiego, o jego istnieniu przypomina ju Ŝ tylko samotna sosna stoj ąca na wzgórzu.

136 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Na szczególn ą uwag ę zasługuje równie Ŝ Kujawsko- Dobrzy ński Park Etnograficzny . Skansen ten został zało Ŝony w 1993 roku i jest oddziałem Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzy ńskiej we Włocławku. Znajduje si ę ok. 25 km od Włocławka w kierunku południowo-wschodnim, w miejscowo ści Kłóbka w gminie Lubie ń Kujawski, oddalony około 3 km od drogi Gda ńsk - Toru ń - Łód ź. Skansen znajduje si ę nad rzek ą Lubie ńsk ą w sąsiedztwie zespołu parkowo-dworskiego nale Ŝą cego niegdy ś do rodu Orpiszewskich. Obejmuje obszar 6 ha, na którym zgromadzonych zostało 18 obiektów architektury ludowej zebranej w dwóch sektorach: Ziemi Kujawskiej i Ziemi Dobrzy ńskiej. Budynki w wi ększo ści z wyposa Ŝeniem wn ętrz pokazuj ą Ŝycie codzienne rodzin chłopskich z okresu XIX/XX wieku.

W Kujawsko-Dobrzy ńskim Parku Etnograficznym odtwarzane s ą przede wszystkim ró Ŝnorodne zagrody, w których toczyło si ę niegdy ś Ŝycie rodziny chłopskiej i które były

137 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki ośrodkami zaj ęć gospodarskich. S ą to chałupy, stodoły, budynki inwentarskie: chlewiki, obórki, stajnie, spichlerze - 10 obiektów zgrupowanych w 3 zespoły - dwa pochodz ą z Kujaw (wn ętrza urz ądzone na pocz. XX wieku i okres mi ędzywojenny), jeden z ziemi dobrzy ńskiej (wn ętrze XIX/XX wiek). Na terenie skansenu odtworzone zostały stare zakłady rzemie ślnicze: ku źnia (lata 20. XX wieku), garncarnia urz ądzona na lata 20. XX w. Przeniesiono obiekty przemysłu wiejskiego - wiatrak "ko źlak", i u Ŝyteczno ści publicznej: remiza, karczma, a tak Ŝe budynek szkoły, w którym mie ści si ę sala lekcyjna, kancelaria i mieszkanie nauczycielki. Starano si ę, aby ekspozycje wn ętrz były zró Ŝnicowane chronologicznie, maj ątkowo, społecznie.

Uzupełnieniem krajobrazu odtwarzanej wsi s ą ró Ŝnego rodzaju płotki i ogrodzenia, studnie, słomiane ule czy piwniczki-ziemianki, a tak Ŝe nieodł ącznie zwi ązane z pejza Ŝem wsi kapliczki przydro Ŝne: drewniana słupowa z rze źbą św. Antoniego i murowana w kształcie neogotyckiej wie Ŝyczki ko ścielnej z figurk ą Matki Boskiej Sk ępskiej. Niepowtarzalny klimat tworz ą ogródki przydomowe, ze starymi odmianami kwiatów, z tradycyjnymi ziołami: lawend ą, tymiankiem, lubczykiem czy zapomnian ą dzisiaj rut ą, poletka uprawne, sady, a przede wszystkim zwierz ęta hodowlane i domowe.

Na terenie skansenu znajduj ą si ę:

• chałupy, • stodoły, • budynki inwentarskie: o spichlerze, o chlewiki, o obórki, o stajnie, • zakłady rzemie ślnicze: o ku źnia, o garncarnia, • wiatrak, • szkoła, • karczma, • remiza.

138 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Poni Ŝej przedstawiony został plan skansenu na terenie zespołu parkowo-dworskiego wraz z zaznaczonymi obiektami zabytkowymi.

1. Pracownia garncarska 11. Stodoła z Kowala 2. Chałupa z Zalesia 12. Wiatrak z Zadusznik 3. Budynek inwentarski z olejarni ą z Rakutowa 13. Karczma z Pułkowa Wielkiego 4. Stodoła ze Skoków Du Ŝych 14. Szkoła 5. Spichlerz-wozownia z Rakutowa 15. Budynek inwentarsko-gospodarczy z Zambrzycy 6. Ku źnia z Chełmiec 16. Stodoła z Jankowa 7. Kapliczka 17. Chata z Kamiennego Smuga 8. Obora ze stajni ą ze Skoków Du Ŝych 18. Kapliczka 9. Chata z Pułkowa Wielkiego 19. Remiza 10. Spichlerz z Rakutowa 20. Wej ście, Kasy, WC

Dodatkow ą atrakcj ą s ą organizowane kilka razy w ci ągu sezonu spotkania z cyklu "Z Ŝycia dawnej wsi". O Ŝywaj ą wtedy skansenowskie warsztaty, w których pracuj ą wiejscy rzemie ślnicy. Przygotowywane s ą pokazy zapomnianych dzisiaj zaj ęć domowych i gospodarskich m.in. pranie w baliach, wyrób masła w "kierzankach" czy kaszy w "st ępach",

139 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki tłoczenie oleju, młócenie cepami, formowanie torfu. Mo Ŝna posłucha ć muzyki ludowej, zobaczy ć ta ńce regionalne w wykonaniu ró Ŝnych zespołów folklorystycznych, a przede wszystkim obejrze ć widowiska, które obrazuj ą dawne zwyczaje czy obrz ędy.

Do innych zabytkowych obiektów, które warto nadmieni ć nale Ŝy Krochmalnia w Borzymiu oraz Stary Młyn w Choceniu. Oba obiekty poło Ŝone s ą na terenie gminy Choce ń. Na obszarze obj ętym analiz ą wyst ępuje te Ŝ znaczna ilo ść stanowisk archeologicznych. Szczególnie znany jest rezerwat archeologiczny z cmentarzyskiem grobów megalitycznych kultury pucharów lejkowatych w Wietrzychowicach (M i Gm. Izbica Kujawska), rezerwat archeologiczny w Sarnowie (M i Gm. Lubraniec) z cmentarzyskiem tzw. Grobowców Kujawskich - najstarszych i najbardziej okazałych tego typu zabytków na terenie Polski.

140 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki 6.4. Szlaki turystyczne

Poni Ŝej opisane zostały trzy rodzaje szlaków turystyczno- krajoznawczych: rowerowe, piesze oraz kajakowe. Wi ększo ść z nich to oficjalne szlaki wyznaczone przez oddział Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, pozostałe s ą znanymi szlakami wyznaczonymi przez lokalnych pasjonatów aktywnej turystyki. Szlaki ró Ŝni ą si ę zarówno długo ści ą trasy oraz stopniem trudno ści – nale Ŝy zatem stwierdzi ć, Ŝe ka Ŝdy znajdzie tutaj co ś dla siebie.

TRASY ROWEROWE

Szlak Czarny

Jezioro Wikaryjskie - Włocławek - Wieniec. Długo ść 20 km

 0,0 km - Jezioro Wikaryjskie. P ętla autobusowa MPK linii sezonowej "W". Szlak wiedzie drog ą z trylinki.

 3,0 km - Jedwabna. Skrzy Ŝowanie z drog ą krajow ą nr 1 (E 75) Pocz ątek ście Ŝki rowerowej biegn ącej lasem równolegle do drogi. Po obu stronach szosy przy drodze bary.

 6,5 km - Granica administracyjna miasta Włocławka. Ście Ŝkę przecina droga asfaltowa prowadz ąca w lewo nad brzeg jeziora Czarnego. Dalej jedziemy wzdłu Ŝ ul. Chopina, Okrzei, Wolno ść i Spółdzielcz ą do przejazdu kolejowego, który przekraczamy. Skr ęcamy w prawo w ul. Węglow ą.

 9,5 km - centrum miasta. Po prawo (za torami) Dworzec PKP/PKS. Jedziemy ulicami: Wiejsk ą, Dług ą i Wysok ą do skrzy Ŝowania z ul. Wienieck ą, skr ęcamy w lewo.

 12,0 km - kompleks budynków szpitalnych (po lewej). Nieco dalej granica administracyjna miasta Włocławka. Jedziemy prosto.

 15,0 km - Uzdrowisko Wieniec - Zdrój. Po prawo zielony budynek sanatorium "Hutnik". Nieco dalej sklepy i gastronomia.

 20,0 km - Wieniec. Skrzy Ŝowanie dróg. Obok, po lewej stronie ko ściół parafialny. Koniec szlaku.

Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki

Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

W dalszej cz ęś ci zostały omówione trasy tzw. „weekendowe”. Nie s ą one oznaczone charakterystycznymi flagami PTTK, mimo to s ą to sprawdzone i bezpieczne trasy dla aktywnej turystyki rowerowej.

Włocławek – Brze ść -28,7 km - trasa maj ąca swój start i met ę na terenie miasta Włocławek, przebiegaj ąca głównie po terenach LGD Dorzecze Zgłowi ączki.

 0,0 km - Włocławek, ul. Wyspia ńskiego. Kompleks budynków Przedszkola Publicznego nr 36, Szkoły Podstawowej nr 23 i Gimnazjum nr 4. Jedziemy ul. Gajow ą, nast ępnie za ś skr ęcamy w prawo w ul. Wiejsk ą.

 1,2 km - Po prawej stronie p ętla autobusowa MPK przy ul. Wiejskiej. Opuszczamy granice administracyjne miasta. Po kilkuset metrach doje ŜdŜamy do szosy prowadz ącej w kierunku Brze ścia Kujawskiego. Tu skr ęcamy ponownie w prawo.

 2,6 km - Obok przystanku PKS (po prawo) najdogodniejsza droga nad brzeg jeziora. Tam pole biwakowe, wiaty i kr ąg ogniskowy.

 4,3 km - Most na rzeczce Lubie ńce, dopływie Zgłowi ączki. Za mostem po lewej stronie budynek baru – zajazdu my śliwskiego.

 6,6 km - Pikutkowo. Na zakr ęcie droga do zakładu utylizacji odpadów i miejskiego wysypiska śmieci (w prawo). Po przejechaniu około 600 metrów zje ŜdŜamy w lewo przez tory nieczynnej kolejki w ąskotorowej w szos ę asfaltow ą prowadz ącą w kierunku Gu źlina.

 9,1 km - Skrzy Ŝowanie i kapliczka. Skr ęcamy w prawo w drog ę ŜuŜlow ą kieruj ąc si ę na widoczn ą na wprost wie Ŝę ko ścioła i ratusza w Brze ściu.

 11,6 km - Brze ść Kujawski. Rynek i ratusz. Skr ęcamy w lewo. Na wzgórzu zamkowym (po prawo) budynek byłego wi ęzienia, pó źniej mieszcz ący szkoł ę za ś dzi ś poczt ę. Z uwagi na fakt, Ŝe wi ększo ść ulic jest jednokierunkowa, skr ęcamy dwukrotnie w lewo. W ten sposób objedziemy brzesk ą starówk ę i ponownie znajdziemy si ę na szosie prowadz ącej do Włocławka.

 13,0 km - Sygnalizacja świetlna. Po prawo budynek dworca PKS, naprzeciw za ś cmentarz. Jedziemy prosto szos ą na Wieniec. Do Włocławka za ś w prawo (za drogowskazem).

 14,4 km - Skr ęcamy w lewo z szosy do m. Polówka (za drogowskazem).

142 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

 16,7 km - Nowy Młyn. Most, zastawka i śluza na rzeczce Zgłowi ączce. Po lewej stronie sztuczny zalew. Po pokonaniu jeszcze około 400 metrów (na skrzy Ŝowaniu) skr ęcamy w prawo w kierunku Wie ńca.

 20,5 km - Wieniec. Po lewej stronie za ogrodzeniem XIX w. park i eklektyczny pałac nale Ŝą cy niegdy ś do barona Leopolda Kronenberga. Nieco dalej, po prawo przed skrzy Ŝowaniem ko ściół parafialny.

 24,5 km - Uzdrowisko Wieniec Zdrój poło Ŝone w śród sosnowych lasów. W okolicy bogate pokłady borowiny i źródła mineralne.

 28,7 km - Włocławek – Zazamcze, ul. Wieniecka. Kompleks budynków szpitalnych i pętla MPK.

Włocławek - Choce ń 48,5 km – trasa zdecydowanie dłu Ŝsza, dla bardziej wytrwałych rowerzystów. Zaczyna si ę i ko ńczy we Włocławku, ale zdecydowana wi ększo ść trasy przebiega na malowniczych terenach wiejskich.

 0,0 km - Wyjazd z boiska przy Zespole szkół nr 4, ul. Kaliska 108. Skr ęcamy w prawo w ul. Kalisk ą i dalej przez rondo Falbanka w kierunku Michelina.

 1,0 km - Na wysoko ści linii wysokiego napi ęcia skr ęcamy w lewo w drog ę ŜuŜlow ą prowadz ącą do le śniczówki D ębice.

 5,0 km - Po lewej stronie zabudowania le śnictwa D ębice. Naprzeciw budynków polana. Dalszy odcinek wiedzie wzdłu Ŝ znakowanego pieszego czarnego szlaku turystycznego.

 8,5 km - Warz ąchewka Nowa. Z lewej strony dochodzi szosa asfaltowa. Jedziemy dalej ŜuŜlówk ą prosto w kierunku południowym do wsi Łagiewniki.

 11,5 km - Doje ŜdŜamy do skrzy Ŝowania z szos ą Kowal – Brze ść . Skr ęcamy w lewo kieruj ąc si ę na widoczn ą brył ę drewnianego ko ścioła w Nakonowie.

 12,5 km - Nakonowo. Za ko ściołem skr ęcamy w prawo w drog ę asfaltow ą prowadz ącą do remizy OSP.

 14,0 km - Nakonowo Stare. Remiza OSP. Dalej drog ą poln ą prowadz ącą do Ku źnic.

143 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

 16,5 km - Ku źnice. Skrzy Ŝowanie z drog ą asfaltow ą, które przecinamy jad ąc dalej prosto.

 18,0 km - Śmiłowice. Dalej skr ęcamy w lewo na drog ę asfaltow ą prowadz ącą do Wilkowic.

 20,0 km - Wilkowice. Przy pomniku skr ęcamy w drog ę asfaltow ą prowadz ącą do Chocenia.

 23,5 km - Choce ń, ul. Sikorskiego. Skr ęcamy w lewo w kierunku widocznych ju Ŝ z daleka budynków Szkoły Podstawowej i Gimnazjum odległych o ok. 300 metrów. Na terenie boisk zalecany odpoczynek.

 24,0 km - Stacja benzynowa i skrzy Ŝowanie z drog ą Kruszyn – Chodecz. Przecinamy je kieruj ąc si ę drog ą asfaltow ą w lewo do wsi Jarantowice.

 30,0 km - Olganowo. Skrzy Ŝowanie z szos ą asfaltow ą, które przecinamy jad ąc drog ą gruntow ą w kierunku północnym.

 31,5 km - Wichrowice. Z prawej strony dochodzi szosa asfaltowa. Jedziemy nadal prosto, mijamy przecinaj ące drog ę tory kolejki w ąskotorowej wiod ące z Boniewa do Świ ętosławia.

 34,0 km - Koszanowo. Na skrzy Ŝowaniu skr ęcamy w prawo do Dobrej Woli. Tu skr ęcamy w lewo w drog ę prowadz ącą do wsi Gróbce.

 35,5 km - Na skrzy Ŝowaniu obok krzy Ŝa skr ęcamy w lewo, a pó źniej w prawo do wsi Sykuła.

 38,5 km - Skrzy Ŝowanie z drog ą Brze ść – Kruszyn – Kowal oraz torami kolejki wąskotorowej. Przecinamy szos ę kieruj ąc si ę za drogowskazem na Smólsk (2 km). Na wysoko ści zabytkowego pałacu i parku skr ęcamy w prawo kieruj ąc si ę na Now ą Wie ś.

 43,5 km - Skrzy Ŝowanie z drog ą Włocławek – Kruszyn. Skr ęcamy w lewo w Alejk ę Jana Pawła II. Most na rzece Lubie ńce. Widoczna dalej wysepka na jezdni stanowi przej ście dla pieszych oraz pocz ątek, biegn ącej po lewej stronie ulicy, ście Ŝki rowerowej w Michelinie. Dalszy i jednocze śnie ko ńcowy ju Ŝ odcinek trasy pokonujemy prowadz ącą a Ŝ na osiedle Południe ście Ŝką rowerow ą.

 48,5 km - Rondo falbanka i włocławskie osiedle mieszkaniowe Południe. Jedziemy prosto ulic ą Kalisk ą

144 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Włocławek – Lubanie 30 km – trasa, której przebieg podzielony jest pomi ędzy tereny miasta oraz tereny wiejskie. Trasa została opisana ze wzgl ędu na zawarte w niej atrakcje turystycznie i inne waŜne elementy obszaru LGD.

 0,0 km - Włocławek – Zazamcze. Bursa szkolna przy ul. Mechaników 1. Kilkadziesi ąt metrów dalej skr ęcamy w lewo na ście Ŝkę rowerow ą prowadz ącą wzdłu Ŝ ul. Toru ńskiej.

 1,1 km - Po lewo, w gł ębi ul. świrowej stacja benzynowa. Nieco dalej pocz ątek lasu komunalnego.

 3,1 km - Koniec terenu le śnego. Za zabudowaniami, widoczne tory kolejowe i stacja rozrz ądowa PKP Włocławek – Brzezie (po lewo).

 4,8 km - Krzywa Góra. Przed wiaduktem skr ęcamy ze ście Ŝki w lewo w drog ę asfaltow ą prowadz ącą łagodnym łukiem pod wiadukt krajowej „jedynki” (E75). Na skrzy Ŝowaniu z ul. Krzywa Góra skr ęcamy w lewo. Dalej jedziemy wzdłu Ŝ ogrodzenia i bocznicy kolejowej „Anwil”.

 8,5 km - Mijamy widoczne po prawo osadniki oraz przeje ŜdŜamy przez betonowy przepust.

 9,5 km - Granica administracyjna miasta Włocławek 10,0 km - G ąbinek. Po prawej stronie przystanek MPK i sklep spo Ŝywczy. Nieco dalej po przeciwnej stronie szosy ogrodzone boisko i parterowy budynek byłej szkoły podstawowej.

 13,1 km - Kucerz. Skr ęcamy w dochodz ącą z lewej strony drog ę asfaltow ą prowadz ącą w kierunku wsi Probowo.

 15,1 km - Probostwo Górne. Przejazd kolejowy dwutorowy na linii Włocławek – Toru ń. UWAGA - brak rogatek, jest tylko sygnalizacja świetlna. Za przejazdem skr ęcamy w lewo.

 15,7 km - Lubanie. Po lewej stronie ko ściół parafialny, za ś naprzeciwko budynek szkolny. Na wysoko ści pomnika Jana Pawła II skr ęcamy w prawo w drog ę prowadz ącą do cmentarza i drogi krajowej nr 1. Po pokonaniu około 300 metrów skr ęcamy w prawo w bram ę stadionu Luba ńskiego Towarzystwa Piłkarskiego.

 16,0 km - Opuszczamy stadion, skr ęcaj ąc za bram ą w lewo w kierunku centrum wsi Lubanie.

145 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

 16,3 km - Skrzy Ŝowanie. Skr ęcamy w prawo w kierunku wsi Mikanowo.

 17,0 km - Lubanie. Po prawo budynek Urz ędu Gminy. Tu Ŝ za nim, na rozwidleniu, skr ęcamy w drog ę asfaltow ą prowadz ącą w lewo.

 17,5 km - Strze Ŝony zaporami przejazd na linii kolejowej Włocławek – Toru ń. Za przejazdem skr ęcamy w prawo w drog ę prowadz ącą wzdłu Ŝ torowiska.

 18,0 km - Mikanowo. Po doje ździe do ściany lasu skr ęcamy w lewo.

 20,2 km - G ąbinek. Na skrzy Ŝowaniu skr ęcamy w prawo. UWAGA - stoj ący tu dom i krzewy zasłaniaj ą widoczno ść na obie strony.

 22,2 km - Włocławek. Granica administracyjna miasta. Po prawo tereny zakładów „Anwil”.

 26,0 km - ul. Krzywa Góra. Ponownie skr ęcamy (tym razem w prawo) pod wiadukt na trasie krajowej nr 1. Ślimakiem docieramy do ście Ŝki rowerowej wzdłu Ŝ ul. Toru ńskiej. Tu skr ęcamy w prawo w kierunku centrum.

 30,0 km - Ul. Mechaników. Skr ęcamy w prawo w kierunku dworca PKP Włocławek – Zazamcze. Pod budynkiem bursy szkolnej i schroniska PTSM koniec trasy

SZLAKI PIESZE

Szlak „Etnograficzny” – zielony

Lubie ń Kujawski – Wiktorowo, długo ść szlaku pieszego 10,7 km

 0,0 km - Lubie ń Kujawski. Pocz ątek szlaku na dworcu PKS.

 0,5 km - Po lewo kompleks szkolny mieszcz ący Szkoł ę Podstawow ą i Gimnazjum. Szlak skr ęca w prawo i wiedzie nad brzeg zbiornika wodnego. Po prawej cmentarz parafialny.

 1,5 km - Kaczawka, idziemy ście Ŝką pod gór ę do drogi polnej (tu skr ęcamy w lewo), po około 20 metrach (na rozdro Ŝu), ponownie skr ęcamy w lewo.

 2,5 km - Dochodzimy do drogi asfaltowej, szos ą w prawo ok. 200 m. po czym skr ęcamy w lewo.

146 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

 3,3 km - Lisianki. W wąwozie w ęzeł szlaków (koniec szlaku czarnego - ł ącznikowego o dł. ok. 1,5 km prowadz ącego od stacji PKP Kaliska Kujawskie.) Po wyj ściu z jaru zabudowania wsi Krzewie.

 5,8 km - Dochodzimy do drogi asfaltowej, skr ęcamy w lewo w drog ę poln ą prowadz ącą do miejscowo ści Nowy Młyn.

 6,3 km - Skraj lasu. Zmieniamy kierunek na wschodni. Po kilkunastu metrach skr ęcamy w lewo w przecink ę le śną. Id ąc w kierunku północnym "wzdłu Ŝ rzeczki Lubie ńki" dochodzimy do wsi Kłóbka.

 7,5 km - Skrzy Ŝowanie dróg asfaltowych i krzy Ŝ. Obok budynek szkoły podstawowej. Skr ęcamy w lewo do centrum wsi. Po prawej na wzgórzu kościół parafialny.

 8,0 km - Betonowy mostek. Po lewej stronie, tu Ŝ po drodze skansen - Kujawsko- Dobrzy ński Park Etnograficzny w Kłóbce.

 8,3 km - Idziemy szos ą, dochodz ąc do widocznego (po lewej stronie) jeziora Radzikowo. Skr ęcamy w prawo w drog ę poln ą i idziemy w kierunku północnym.

 9,3 km - Droga polna zmienia si ę w ŜuŜlow ą prowadz ącą nadal do wsi Wiktorowo.

 10,5 km - Szlak wiedzie w śród zabudowa ń wsi w kierunku torów kolejowych, widocznych po lewej stronie.

 10,7 km - Przejazd kolejowy. Stacja PKP Wiktorowo. Koniec szlaku.

Szlak „Ł ącznikowy” – niebieski

Kowal – Mostki – długo ść 18 km – szlak ten cz ęś ciowo wykracza poza granice LGD na teren gminy Kowal, jednak jest to niewielka cz ęść całego szlaku (ok. 20%), dlatego opisany został on na całej długo ści.

 0,0 km - Kowal, Pl. Rejtana - pocz ątek szlaku.

 2,5 km - Zabudowania wsi Grodztwo.

 3,9 km - Le śniczówka Przyborowo nad rzeczk ą Rakutówk ą.

 4,4 km - Szlak przecina drog ę ŜuŜlow ą, (przystanek PKS Warz ąchewka ok. 3,5 km).

147 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

 6,5 km - Po lewej stronie jezioro Wójtowskie Du Ŝe.

 6,7 km - Skrzy Ŝowanie dróg, w ęzeł ze szlakiem zielonym "Południowym".

 8,6 km - Plantowszczyzna, dawny budynek le śniczówki.

 10,5 km - Węzeł szlaków. Ze szlakiem Ŝółtym "Północnym" wspólny odcinek 900 m, prowadz ący w kierunku le śniczówki Mursk.

 11,4 km - Le śniczówka Mursk.

 12,6 km - Zabudowania wsi Przyrytka, mostek na rzecce Zuzanka.

 15,9 km - Wie ś Smólnik, stadion. Za ogrodzeniem szkoła podstawowa i gimnazjum. Skr ęcamy w lewo w drog ę asfaltow ą.

 18,0 km - Przystanek PKS Mostki przy drodze nr 62 Włocławek - Płock. Koniec szlaku.

Szlak „Północny” – Ŝółty

Włocławek – Duninów – długo ść 38,7 km – szlak biegnie w granicach obszaru gmin stowarzyszonych w LGD tylko cz ęś ciowo, ko ńcz ąc si ę na terenie gmin województwa mazowieckiego. Z tego wzgl ędu opis trasy został ograniczony do odcinka od 0 do 30 km.

 0,0 km - Pocz ątek szlaku we Włocławku przy zbiegu ul. Okr ęŜ nej i Chopina (obok stadionu). Dalej szlak biegnie ulic ą Le śną do alei Kazimierza Wielkiego równolegle do ście Ŝki rowerowej

 2,0 km - Szlak przecina Alej ę Kazimierza Wielkiego i zagł ębia si ę w kompleks lasów komunalnych niedaleko przystanku MPK (autobusy nr 3, 12, 15)

 5,5 km - Szlak dochodzi do ŜuŜlówki, po prawej stronie dróg znajduje si ę jezioro Rybnica (pow. 7,6 ha) po lewej ogródki działkowe. Szlak wkracza na teren GWPK.

 6,8 km - Ście Ŝka wij ąc si ę mi ędzy drzewami i jałowcami dochodzi do jeziora Ł ąki (pow. 5,5 ha) Brzegi jeziora s ą zabagnione lecz w kilku miejscach mo Ŝna dotrze ć do tafli wody.

 9,2 km - Po lewej stronie jezioro Radyszy ńskie (pow. 31 ha), brzegi bagniste, trudno dost ępne, po prawej małe jezioro Radyszyn-Czarne (pow. 1,2 ha).

148 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

 12,0 km - Węzeł szlaków. Szlak Ŝółty ł ączy si ę ze szlakiem niebieskim "Ł ącznikowym" na długo ści około 900 metrów.

 12,9 km - Le śniczówka Mursk.

 14,2 km - Zabudowania wsi Tel ąŜ na. Szlak wychodzi z lasu i biegnie w pobli Ŝu jeziora Tel ąŜ na o powierzchni 23,8 ha.

 15,8 km - Ko ńcowy przystanek PKS linii Włocławek - Tel ąŜ na. W pobli Ŝu sklep. Około 1 km (w stron ę Kowala) znajduje si ę wspaniały pomnik przyrody w postaci wiekowego d ębu.

 16,3 km - Tel ąŜ na Le śna, osada śródle śna oraz le śniczówka.

 18,2 km - "Migdalszczyzna", pomnik - mogiła. Miejsce Pami ęci Narodowej z okresu II Wojny Światowej.

 18,8 km - Granna Góra, szlak przecina pasmo wydm.

 21,6 km - Skupisko małych jezior śródle śnych. Po lewej jeziora Świ ęte i Chrapka, po prawej jezioro Ł ąkie. W pobli Ŝu rezerwat Jazy chroni ący starodrzew sosnowy.

 24,8 km - Geomorfologiczny rezerwat przyrody "Go ści ąŜ " obejmuj ący jeziora Mielec, Go ści ąŜ , Brzózka i Jazy. Szczególnie cenne jest jezioro Gości ąŜ (pow. 45,5 ha) w którym znajduj ą si ę nienaruszone osady denne gromadzone na przestrzeni około 13000 lat stanowi ące zapis historii zmian środowiska i klimatu w tym rejonie. Obok drogi (po prawo) samotna mogiła Ŝołnierska z 1939 r.

 26,3 km - Najdogodniejszy dost ęp do jez. Go ści ąŜ .

 31,3 km - Granica województw Kujawsko-Pomorskiego i Mazowieckiego. W lewo droga do wsi Skoki Du Ŝe (około 4 km). We wsi znajduj ą si ę zabytkowe domy drewniane. Szlak biegnie prosto w kierunku widocznych w oddali zabudowa ń. W dalszej cz ęś ci w ędrówka przebiega na terenie województwa Mazowieckiego.

Szlak „Martyrologii’ – czarny

Włocławek – Pi ńczata – Warz ąchewka – Józefowo – Wieniec Zdrój – Włocławek – długo ść 35,4 km – trasa cz ęś ciowo przebiega w granicach miasta Włocławek oraz cz ęś ciowo

149 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki w Gminie Włocławek. Poni Ŝej opisano cały przebieg trasy, ze wzgl ędu na jej wyj ątkowo ść pod wzgl ędem atrakcji przyrodniczych i historycznych.

 0,0 km - Dworzec PKP/PKS, ul. Okrzei. Idziemy obok postoju taksówek równolegle do torów kolejowych w kierunku ulicy Spółdzielczej w któr ą skr ęcamy. Dalej ulicami: Wolno ści i Chopina wzdłu Ŝ ogrodzenia cmentarza. Dochodzimy do skrzy Ŝowania Alei Kazimierza Wielkiego i Królowej Jadwigi. Idziemy prosto. Schodzimy w prawo z wiaduktu biegn ącego nad torami kolejowymi.

 3,0 km - Węzeł szlaków. Z lewej dochodzi szlak zielony "Południowy" Po prawej jezioro Czarne. K ąpielisko miejskie i pla Ŝa. Szlaki biegn ą wspólnie duktami le śnymi.

 6,0 km - Po prawo od drogi le śnej (w zagajniku) Miejsce Pami ęci Narodowej z okresu II wojny światowej. Dochodzimy do szosy i skr ęcamy w lewo.

 6,5 km - Jedwabna. Przekraczamy drog ę krajow ą nr 1 (E 75). Dalej w prawo skos wchodzimy w drog ę asfaltow ą prowadz ącą do o środka wypoczynkowego "Wikaryjka".

 7,9 km - Po lewej stronie poło Ŝony nad brzegiem jeziora Wikaryjskiego wspomniany wcze śniej o środek wypoczynkowy. Na wysoko ści budynku hotelowo-restauracyjnego skr ęcamy w prawo.

 9,8 km - Widu ń. Na szczycie wzniesienia po lewej stronie płyty nagrobne w miejscu masowego mordu dokonanego przez hitlerowców.

 10,7 km - Zespół wydm poro śni ętych lasem sosnowym.

 11,7 km - Grzmi ąca. Miejsce masowego mordu dokonanego przez hitlerowców w 1939 r. Na miejscu cztery płyty nagrobne.

 14,3 km - Obelisk ku czci ofiar faszyzmu zgładzonych w okolicznych lasach. Przekraczamy drog ę krajow ą nr 1 (E 75). Przy szosie przystanek PKS.

 16,1 km - Centrum śródle śnej wsi Warz ąchewka Polska.

 17,0 km - Przejazd kolejowy. Po lewo perony stacji PKP Warz ąchewka Nowa a Ŝ do ściany lasu. Tu skr ęcamy w prawo.

 20,5 km - Le śniczówka D ębice.

150 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

 21,8 km - Michelin, dzi ś śródle śna dzielnica Włocławka. Idziemy ulicami Bluszczow ą i Ko ścieln ą do alei Jana Pawła II. Skr ęcamy w lewo i dochodzimy do ul. Pocztowej, gdzie skr ęcamy w prawo.

 22,8 km - Skrzy Ŝowanie dróg le śnych. Szlak prowadzi prosto w kierunku szosy z Włocławka do Brze ścia Kujawskiego.

 25,6 km - Idziemy nadal prosto a Ŝ do szosy. Tu skr ęcamy w lewo. Uwaga: Intensywny ruch pojazdów. Przekraczamy most na rzeczce Lubie ńce. Po lewo przystanek PKS Józefowo i Zajazd My śliwski.

 26,6 km - Skraj lasu. Przy szosie pomnik ku czci pomordowanych w okresie II wojny światowej mieszka ńców Brze ścia Kujawskiego. Za pomnikiem na skraju lasu skr ęcamy w prawo. Id ąc dalej prosto zagł ębiamy si ę ponownie w las i duktami dochodzimy do zabudowa ń wsi Machnacz. Skr ęcamy w lewo.

 29,1 km - Wie ś Machnacz. W wąwozie skr ęcamy w prawo schodz ąc w dolin ę rzeki Zgłowi ączki.

 29,6 km - Betonowy most na Zgłowi ączce. idziemy nadal prosto drog ą poln ą kilkaset metrów a Ŝ do skrzy Ŝowania z szos ą Włocławek - Osi ęciny.

 30,0 km - Skrzy Ŝowanie. Tu skr ęcamy w prawo do Wie ńca Zdroju (obok przystanek MPK).

 31,0 km - Uzdrowisko Wieniec. Przystanki PKS i MPK (linia nr 11).

 31,4 km - Na wzniesieniu skrzy Ŝowanie le śnych duktów prowadz ących pod rynn ą zanikaj ących jezior.

 32,7 km - Niegdy ś miejsce pozyskiwania borowiny dla uzdrowiska. Dalej szlak prowadzi w kierunku wschodnim drog ą le śną.

 33,8 km - Skrzy Ŝowanie duktów le śnych. Wcze śniej zagł ębiamy si ę w las na około 50 m przechodz ąc obok zbiorowej mogiły - miejsca mordu z okresu okupacji hitlerowskiej.

 34,3 km - Mazury Le śne. Bratnia mogiła - pomnik. Szlak przekracza szos ę Włocławek - Osi ęciny (obok przystanek MPK linii nr 11).

 34,3 km - Mazury Le śne. Bratnia mogiła - pomnik. Szlak przekracza szos ę Włocławek - Osi ęciny (obok przystanek MPK linii nr 11).

151 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

 35,4 km - Włocławek, kompleks budynków szpitalnych. Przystanek PKS i pętla MPK. Koniec szlaku.

SPŁYWY KAJAKOWE

Spływ rzek ą Zgłowi ączk ą

Jest to szlak typowo nizinny, łatwy (z wyj ątkiem niektórych nieco trudnych odcinków poni Ŝej Brze ścia), nieco uci ąŜ liwy z powodu przenosek i zwalonych drzew, jednak bardzo malowniczy, co podnosi warto ść wycieczki. Szlak dost ępny na całej długo ści jedynie przy wy Ŝszym od przeci ętnego stanie wody - na przykład wiosn ą do połowy czerwca albo po opadach. Na przebycie go potrzeba 2 - 3 dni.

 55,0 km - Stawiska, miejsce biwakowe nad Jeziorem Głuszy ńskim na jego południowym kra ńcu - najdogodniejsze miejsce do rozpocz ęcia spływu.

 51,3 km - Rybiny, wypływ rzeki z jeziora, zastawka - przenoska. Most drogowy. Przy niskim stanie wody konieczne holowanie kajaka. Na brzegach wikliny i trzcinowiska. Wąskie i kr ęte przej ścia.

 50,0 km - Jezioro Chalno, które przepływamy wzdłu Ŝ lewego brzegu. Do jeziora od południa uchodzi rzeczka Sarnówka. Mo Ŝna płyn ąć ni ą przy wysokim stanie wody od Kamie ńca nad Jeziorem Kamienieckim - 6 km; jest to jednak bardzo uci ąŜ liwe z uwagi na liczne przenoski przez zatory z pni i gał ęzi.

 47,0 km - Topólka, most drogowy. Pod mostem pale i kamienie. Łagodne zakola wśród trzcin i łąk. W lesie na prawym brzegu we wsi Sarnowo tzw. "piramidy kujawskie" - grobowce megalityczne z okresu 3500 - 2500 lat p.n.e.

 41,5 km - Janiszewo, most.

 40,5 km - Zgłowi ączka, most. W pobli Ŝu gotycki ko ściół. Rzeka tworzy rozlewiska wśród trzcinowisk, dziel ąc si ę na odnogi.

 36,0 km - Borek, most drogowy. Niskie kładki.

 35,0 km - Lubraniec, most kolejowy, pod nim pale po starym mo ście. Miasto na lewym brzegu. Warto obejrze ć synagog ę barokow ą, ko ściół i pałac z XVIII w. Niski próg z płyt betonowych. Most drogowy. Z prawej strony uj ście rzeki Chodeczki

152 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

zwanej równie Ŝ Lubie ńcem. Las na brzegach; zwalone do wody drzewa utrudniaj ą spływ.

 30,0 km - Kazanie, most drogowy. Wie ś za lasem ł ęgowym z lewej strony; na prawym brzegu wie ś Turowo. Rozmyty próg betonowy - spływa ć lew ą stron ą. Wikliny, zwalone drzewa.

 27,5 km - Kazanie, most betonowy. Laski ł ęgowe, ł ąki, trzcinowiska.

 23,3 km - Brze ść Kujawski, most drogowy. Kilometr dalej kolejny most. Miasto na prawym brzegu - dawna stolica ksi ęstwa brzesko-kujawskiego, przed rozbiorami siedziba województwa. Urodził si ę tu Władysław Łokietek. Warto zwiedzi ć pozostało ści zamku, ratusz klasycystyczny, dwa gotyckie ko ścioły i resztki murów obronnych.

 21,0 km - Cukrownia Brze ść Kujawski. Jaz, mo Ŝna spływa ć. Nurt szybki, kamienie, pod mostami kolejowym i drogowym bystrze. W Falborzu most, rzeka stopniowo zwalnia, zaczynaj ą si ę rozlewiska. Z lewej strony uj ście Kanału Bachorze, ł ącz ącego Zgłowi ączk ę z Noteci ą.

 17,0 km - Nowy Młyn, elektrownia. Przenoska przy jazach lewym brzegiem. Bystry nurt, zwalone drzewa.

 14,0 km - Wieniec, most. We wsi pałac i ko ściół z XIX w.

 13,0 km - Wieniec, drugi most, pod nim płytko i kamienie. Na lewym brzegu zabudowania Wie ńca - Zalesie. Na zboczach doliny rzecznej sosnowe lasy, które czasem dochodz ą do rzeki.

 10,0 km - Machnacz, most, wie ś na prawym brzegu. Liczne pnie w korycie.

 7,5 km - Mazury, zniszczony drewniany most; za lasem z lewej le śniczówka Poraza. Z prawej uj ście Lubie ńki, wyra źnie zanieczyszczonej. Rzeka Lubie ńka zwana równie Ŝ Przedpoln ą ma źródła pod Lubieniem. Mo Ŝna płyn ąć ni ą i jej dopływem Rakutówk ą przy wysokiej wodzie od Kłotna. Na trasie olsy, Jezioro Rakutowskie - rezerwat ornitologiczny, uregulowany odcinek Rakutówki od jeziora do Lubie ńki i uci ąŜ liwa, brudna, zawalona drzewami Lubie ńka.

153 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

 5,3 km - Ruda, most betonowy, ni Ŝej drewniany przy działkach rekreacyjnych. Bystry nurt pod wisz ącymi tu Ŝ nad wod ą gał ęziami wiklin. Na brzegach śmietniki urz ądzane przez działkowiczów i mieszka ńców.

 1,8 km - Włocławek, most drogowy, dalej kolejowy i drogowy. Park miejski, w nim mostki dla pieszych.

 0,0 km - Uj ście Zgłowi ączki do Wisły w jej 679 km, przed uj ściem dwa sztuczne progi i most ceglany.

Powy Ŝej opisane zostały oficjalne trasy wyznaczone przez PTTK, jak równie Ŝ skromna cz ęść nieoficjalnych, aczkolwiek ucz ęszczanych tras turystycznych. Na terenie Stowarzyszenia istnieje wiele innych nieoficjalnych szlaków, jednak te opisane s ą najpopularniejsze i najbardziej atrakcyjne dla potencjalnego turysty odwiedzaj ącego rejony Kujaw.

6.5. Planowane kierunki rozwoju turystyki

Bior ąc pod uwag ę sytuacj ę ekonomiczn ą mieszka ńców kujawskiej wsi oraz specyfik ę kultury kujawskiej społeczno ści wiejskiej warto zauwa Ŝyć, i Ŝ najwi ększ ą szans ą na dynamiczny rozwój regionu jest agroturystyka. Nale Ŝy jednak pami ęta ć, Ŝe rozwój gał ęzi przemysłu jak ą jest agroturystyka nie jest procesem łatwym i szybkim. Głównymi barierami rozwoju s ą skomplikowane regulacje prawne i organizacyjne oraz brak elementarnej wiedzy niezb ędnej do prowadzenia działalno ści turystycznej, jednak potencjał jaki drzemie w tym regionie poł ączony z pomoc ą płyn ącą z gmin oraz stowarzysze ń pozwala pozytywnie zapatrywa ć si ę w przyszło ść agroturystyki na Kujawach.

Istniej ące na terenie LGD liczne, małe dobrze usytuowane gospodarstwa rolnicze cechuj ą si ę wielkimi mo Ŝliwo ściami, pod wzgl ędem rozwoju agroturystyki. Mo Ŝna przypisa ć im bardzo wielki potencjał, który powinien by ć wykorzystany w celach turystycznych. Na niezagospodarowane zasoby składaj ą si ę głównie niezagospodarowane pomieszczenia mieszkalne oraz wolnostoj ące budynki, które mog ą zosta ć przekształcone w obiekty mieszkalne. Oczywi ście wymaga to do ść wysokich nakładów finansowych, dlatego podstawowym zasobem jest fakt nadmiaru powierzchni mieszkalnej w domach gospodarstw rolniczych znajduj ących si ę na obszarze LGD Dorzecza Zgłowi ączki. Dla takich gospodarstw

154 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki wynajmowanie pokoi turystom oraz ewentualne przygotowywanie im tradycyjnych posiłków składaj ących si ę z wyrobów własnych mo Ŝe by ć istotnym źródłem dochodu. Małe gospodarstwa mog ą równie Ŝ własne produkty sprzedawa ć potencjalnym przyszłym agroturystom. Dzi ęki agroturystyce istnieje równie Ŝ mo Ŝliwo ść odnowienia i rozwoju lokalnego rzemiosła, którego produkty mog ą z powodzeniem by ć sprzedawane jako pami ątki z wakacji. Pozytywny wpływ na atrakcyjno ść rzemiosła ma sztuka ludowa kujawiaków, któr ą ukształtowały historia, kultura i obyczaje regionu. Jest to du Ŝa szansa na aktywizacj ę zawodow ą ludno ści wiejskiej i zwi ększenie przychodów z działalno ści pozarolniczej.

Uwzgl ędniaj ąc walory kulturowe i przyrodniczo-krajobrazowe obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowi ączki oraz poło Ŝenie niemal w centrum Polski warto przyło Ŝyć wag ę do wspomagania rozwoju turystyki jako potencjalnie jedno z najwa Ŝniejszych źródeł rozwoju i sposobów podnoszenia jako ści Ŝycia mieszka ńców wsi kujawskiej. Turystyka winna by ć rozwijana w ró Ŝnych kierunkach, jednak bior ąc pod uwag ę uwarunkowania terenu LGD najwa Ŝniejsz ą gał ęzi ą wydaje si ę by ć agroturystyka i turystyka wiejska. Dziedzina ta ma mo Ŝliwo ści do bardzo dynamicznego rozwoju dzi ęki atrakcyjnemu poło Ŝeniu wielu miejscowo ści, na co wskazuje sukces obecnie istniej ących takich gospodarstw. Do zada ń gmin, stowarzysze ń oraz poszczególnych jednostek nale Ŝy motywowanie rolników i wskazywanie drogi do przekształcania gospodarstw rolnych w agroturystyczne w celu ró Ŝnicowania i zwi ększania dochodów mieszka ńców regionu. Agroturystyka mo Ŝe wyra Ŝać si ę w wielu działaniach, nie tylko w dosłownym tego znaczeniu. Najwa Ŝniejszym aspektem dla powstaj ącego gospodarstwa agroturystycznego jest wybór docelowej grupy turystów, do której skierowane b ędą usługi. Przykładowym kierunkiem dla nowych obiektów turystycznych jest wyspecjalizowanie si ę w usługach dla osób starszych i niepełnosprawnych z podjazdami, niskimi progami, specjalnymi łazienkami itp. Społecze ństwo Polskie, tak jak i społecze ństwa zachodniej Europy nale Ŝą do społecze ństw starzej ących si ę, co pozwala stwierdza ć, i Ŝ taki rodzaj działalno ści b ędzie opłacalny szczególnie w długim okresie. Do innych rodzajów ukierunkowywania działalno ści zaliczy ć nale Ŝy gospodarstwa dla pasjonatów w ędkarstwa, jazdy konno, czy je śli poło Ŝenie pozwala spływów kajakowych. Gospodarstwo mo Ŝe równie Ŝ wyspecjalizowa ć si ę produkcji Ŝywno ści ekologicznej i oferowa ć zdrowe i smaczne posiłki i produkty cechuj ące si ę wysokim standardem i ekskluzywno ści ą.

155 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Agroturystyk ę nale Ŝy rozumie ć nie tylko jako szans ę na podniesienie poziomu jako ści Ŝycia mieszka ńców wsi, ale równie Ŝ jako form ę sp ędzania urlopu rodzinnego, który buduje świadomo ść ekologiczn ą i zwi ększa poznawanie i poszanowanie środowiska naturalnego przez mieszka ńców du Ŝych miast regionu. Obecnie mo Ŝna zauwa Ŝyć tendencj ę organizowania si ę rolników w lokalne struktury. Działaj ąc w grupie rolnicy zajmuj ą si ę pozyskiwaniem turystów, marketingiem oraz podnoszeniem swoich kwalifikacji niezb ędnych do prowadzenia działalno ści agroturystycznej. Zauwa Ŝalnym faktem jest to, Ŝe turystyka wiejska oraz agroturystyka wkracza na nowy poziom świadczenia usług, które staj ą si ę coraz bardziej profesjonalne, co jest jednocze śnie wyzwaniem oraz szans ą na zwi ększanie dochodu z tego rodzaju działalno ści. Jedn ą z mo Ŝliwo ści przyspieszenia rozwoju jest stworzenie klastrów tematycznych, w ramach których grupy gospodarstw agroturystycznych b ędą miały łatwiejszy dost ęp do reklamy i miałyby szanse by ć bardziej zauwa Ŝalnymi na tle konkurencji w województwie a tak Ŝe w Polsce. Wbrew pozorom bran Ŝa agroturystyczna jest obszarem, w którym jest bardzo du Ŝo przestrzeni na rozwój produktów i usług innowacyjnych, dzi ęki którym nowe rozwi ązanie wpłynie na fakt, Ŝe konkretny podmiot ma szans ę wyró Ŝni ć si ę spo śród innych i odnie ść spektakularny sukces. Obecnie wyra źnie zauwa Ŝalne s ą działania społeczne i trendy kulturowe przyczyniaj ące si ę do rozwoju bran Ŝy turystycznej, a w szczególno ści agroturystyki.

Obszar LGD Dorzecza Zgłowi ączki posiada niestety braki zwi ązane z istnieniem wytyczonych szlaków turystycznych. Je śli dodamy do tego fakt, i Ŝ na tym obszarze znajduje si ę wiele malowniczych i pi ęknych jezior, rzek i kompleksów le śnych nale Ŝy doło Ŝyć wszelkich stara ń do wyznaczenia nowych tras pieszych, rowerowych oraz kajakowych. Niew ątpliwie do dodatkowych atutów obszaru LGD Dorzecza Zgłowi ączki zaliczy ć nale Ŝy istnienie licznych miejsc charakteryzuj ących si ę wyj ątkowymi osobliwo ściami przyrodniczymi, unikatowymi obiektami historycznymi, sakralnymi oraz kulturalnymi. Zostało to szczegółowo opisane w powy Ŝszych rozdziałach. Liczne zabytki i miejsca atrakcyjne turystycznie s ą doskonałym punktem zaczepienia do tworzenia nowych tras turystycznych, które mog ą przebiega ć np. wzdłu Ŝ rzeki, dookoła jeziora, po śród lasów i malowniczych krajobrazów, czy wzdłu Ŝ szlaków architektury reprezentowanej przez liczne dworki, pałace, parki, zespoły sakralne i cmentarze. Potrzeba stworzenia tras turystycznych wynika równie Ŝ z zagro Ŝenia, jakim jest degradacja szaty ro ślinnej w ekosystemach le śnych oraz niekontrolowany ruch turystów, którego najwi ększe nat ęŜ enia wyst ępuje w pobli Ŝu baz rekreacyjnych, które usytuowane s ą w pobli Ŝu rzek, jezior i lasów. Takie braki zmuszaj ą

156 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki niejako gminy do działa ń maj ących na celu tworzenie infrastruktury technicznej w miejscach intensywnego u Ŝytkowania turystycznego.

Do istotnych elementów wpływaj ących na rozwój turystyczny obszarów LGD wpływaj ą organizowane corocznie festyny, festiwale, koncerty, które przybli Ŝaj ą histori ę, kultur ę i tradycj ę lokalnej społeczno ści. Taki rodzaj działalno ści jest w stanie efektywnie oddziaływa ć na turystów, ukaza ć oryginalno ść regionu kujawskiego i zach ęci ć do sp ędzania na tym obszarze urlopu i zapoznawanie si ę z tutejsz ą kultur ą, tradycj ą i obyczajami. Lokalna Grupa Działania powinna równie Ŝ organizowa ć festyny i spotkania maj ące na celu promowanie zachowa ń ekologicznych, co b ędzie w pełni odzwierciedlało realizowanie zało Ŝeń strategii zrównowa Ŝonego rozwoju.

Popularnym stwierdzeniem w ostatnim czasie jest wyra Ŝenia turystyka specjalistyczna i kwalifikowana. Dziedzina ta polega na stworzeniu ciekawej oferty opartej na bazie posiadanych zasobów i przeznaczonej do okre ślonego grona ludzi. Niezb ędnym czynnikiem jest równie Ŝ indywidualno ść oferty wzmocniona wykorzystaniem unikatowych umiejętno ści ludzi zamieszkuj ących na danym terenie, co sprawia, Ŝe dana oferta turystyczna jest bardziej atrakcyjna ni Ŝ inne.

Dalsza cz ęść pracy zawiera zbiór przykładowych kierunków rozwoju, którymi mo Ŝe pod ąŜ yć bran Ŝa turystyczna funkcjonuj ąca na terenie Stowarzyszenia Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowi ączki. Propozycje te niejednokrotnie wymagaj ą nakladów finansowych oraz ci ęŜ kiej pracy, jednak przykłady z europy zachodniej a tak Ŝe innych rejonów Polski wskazuj ą, i Ŝ warto spróbowa ć.

Turystyka kulinarna

Szczególn ą form ą zainteresowania zaczyna cieszy ć si ę by ć turystyka kulinarna. Jedzenie i napoje staj ą si ę czynnikami motywuj ącymi turystów do podró Ŝowania w wybrane miejsca. Na całym świecie dostrzegalny staje si ę potencjał turystyki kulinarnej jako pot ęŜ nego narz ędzia do promowania miejsc, regionów. Zauwa Ŝalny jest fakt, zmiany z biernej obserwacji na interaktywne zaanga Ŝowanie turystów, co prowadzi turystów do poznania lokalnych mieszka ńców i ich stylu Ŝycia. Coraz cz ęś ciej dochodzi do sytuacji, w których jedzenie i napoje staj ą si ę głównym powodem podró Ŝy w wybrane miejsce.

157 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Tradycyjne dania kujawskie, maj ące swe odbicie w tradycji i kulturze s ą specyficzne w odniesieniu do innych regionów i dobrze zareklamowane mog ą by ć silnym bod źcem dla turystów, którzy b ędą odwiedza ć regiony LGD.

Tradycyjne, specyficzne dla regionu potrawy sprawiają, Ŝe uto Ŝsamia si ę dan ą potraw ę z konkretnym miejscem, co przyci ąga turystów do regionu. Poprzez tradycyjne potrawy ukazuje si ę równie Ŝ obyczaje panuj ące na danym obszarze, dzi ęki czemu turysta mo Ŝe zdoby ć informacje dotycz ące kultury poszczególnych miejsc. Obecnie zauwa Ŝalna jest tendencja malej ącego zainteresowania ludzi modnymi, luksusowymi kurortami na rzecz dynamicznie rozwijaj ącej si ę turystyki wiejskiej, w tym agroturystyki. Agroturystyka pozwala turystom na obcowanie z natur ą, na poznanie z bliska kultury, historii i obyczajów regionu, w którym przebywaj ą. Wa Ŝnym aspektem agroturystyki jest wła śnie wyj ątkowa, wynikaj ąca z tradycji regionalna Ŝywno ść , która jest istotnym czynnikiem przyci ągaj ącym turystów. Turystyka kulinarna stanowi obecnie 15% turystyki na świecie i ci ągle dynamicznie si ę rozwija, co przemawia za atrakcyjno ści ą rozwoju w tym kierunku. Ciekaw ą ofert ą dla turystów jest uczestnictwo w festiwalach i festynach zwi ązanych tradycj ą oraz z lokalnymi kulinariami. W czasie tych imprez tury ści powinni mie ć mo Ŝliwo ść posmakowania lokalnych specjałów, które s ą serwowane lub sprzedawane. Dzi ęki takiej formie imprezy nabieraj ą bardziej rodzinnego charakteru, s ą du Ŝo atrakcyjniejsze dla ich uczestników oraz na dłu Ŝej zapadaj ą w pami ęć . Warto rozwa Ŝyć równie Ŝ stworzenie na obszarze LGD szlaku kulinarnego, wzorowanego na szlakach, które istniej ą w innych regionach Polski (np. Małopolski Szlak Owocowy, Szlak Oscypkowy na Podhalu). Osoby ukierunkowane na turystyk ę kulinarn ą zainteresowane s ą miejscami, w których mo Ŝna nie tylko posmakowa ć nowych potraw, ale tak Ŝe dowiedzie ć si ę wi ęcej na ich temat, pozna ć histori ę lokalnych potraw i tradycyjne proces ich powstawania. Wa Ŝnym aspektem formalnym jest konieczno ść zachowania autentyczno ści produktów z regionu, w celu obj ęcia jej odpowiedni ą ochron ą prawn ą. Stan prawny odnosz ący si ę do produktów regionalnych oraz tradycyjnych uporz ądkowany został w 2005 roku. Odpowiednie regulacje mówi ą, Ŝe konieczne jest oznaczenie geograficzne, nazwa pochodzenia i świadectwa specyficznego charakteru. Za prowadzenie listy produktów tradycyjnych odpowiedzialno ść ponosi Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi i to do Ministerstwa nale Ŝy zgłasza ć wnioski o wpisanie na t ę list ę konkretnego produktu. Do tej pory na li ście znalazły si ę mi ędzy innymi nast ępuj ące produkty: oscypek i bryndza podhala ńska, podkarpackie gomółki, śląski Ŝur, lubelski pieróg gryczany, lubuskie wino gronowezalewajka świ ętokrzyska, mazurski s ękacz, chrzan znad środkowej Warty oraz zylc

158 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki i polewka kaszubska. Prowadzenie spisu produktów tradycyjnych przez Ministerstwo słu Ŝy przede wszystkim rozpowszechnianiu informacji o produktach na niej si ę znajduj ących oraz uświadomienie producentów takiego rodzaju produktów o mo Ŝliwo ści aplikacji o rejestracj ę na szczeblu Unii Europejskiej. Na terenie Polski do tej pory zarejestrowanych zostało 678 produktów tradycyjnych, z czego na województwo kujawsko-pomorskie przypada tylko 21 sztuk.

Bardzo popularnymi miejscami, które ułatwiaj ą turystom poznawanie lokalnej kuchni są karczmy i restauracje serwuj ące regionalne jedzenie. Tego rodzaju punkty gastronomiczne mog ą stanowi ć doskonałe uzupełnienie oferty kulinarnej regionu dla przybywaj ących tu turystów. Oczywi ście obiekty te powinny by ć starannie przygotowane, tak aby go ść odczuwał tradycje i obyczaje regionu, które tylko zach ęcą go do spróbowania da ń kuchni regionalnej i tradycyjnej. Karczmy i restauracje powinny charakteryzowa ć si ę odpowiednim wystrojem i elementami architektury kojarz ącymi si ę z Kujawami. Po Ŝyteczne i skuteczne marketingowo wydaje si ę by ć ustanowienie wspólnego nazewnictwa tradycyjnych potraw, które zaintrygowałoby turystów do skosztowania specjalno ści kujawskiej kuchni. Po Ŝytecznym posuni ęciem b ędzie z pewno ści ą stworzenie mapy LGD, na której wyszczególnione b ędą miejsca oferuj ące dania kuchni regionalnej. Pozwoli to na zaznajomienie si ę z mo Ŝliwo ściami rozwoju turystyki kulinarnej na obszarze LGD oraz będzie stanowiło podstaw ę do stworzenia szlaku kulinarnego Kujaw.

Turystyka łowiecka

Jedn ą z bardziej popularnych form rekreacji dla turystów pasjonuj ących si ę my ślistwem w Polsce jest turystyka łowiecka. My ślistwo zyskuje na popularno ści ka Ŝdego roku, co poci ąga za sob ą potrzeb ę tworzenia nowych miejsc do sp ędzania czasu wolnego dla ludzi posiadaj ących takie hobby. Nie da si ę ukry ć, i Ŝ jest to zaj ęcie dla bardziej maj ętnej cz ęś ci społecze ństwa, a nierzadko zdarza si ę, Ŝe zainteresowani wybieraj ą si ę na urlop w celach łowieckich na inne kontynenty, jak np. Afryka, czy Ameryka Północna. Tak dalekie wyjazdy wi ąŜą si ę z bardzo wysokimi 159 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki kosztami, poniewa Ŝ tak egzotyczne wyjazdy kosztuj ą w granicach 60-70 tys PLN. Wyjazdy takie maj ą na celu nie tylko zgromadzenie cennych trofeów, ale równie Ŝ wypoczynek i ucztowanie w gronie znajomych.

Bardzo wielu turystów, którzy zainteresowani s ą takim rodzajem wypoczynku nie posiada wystarczaj ących zasobów finansowych w celu odbycia takiego wyjazdu, co stwarza szans ę dla powstawania nowych o środków dla tej grupy ludzi. Obecnie w Polsce nie znajduje si ę wiele miejsc, które proponuj ą takie usługi, najcz ęś ciej my śliwi wybieraj ą si ę w rejony Puszczy Białowiejskiej, Bieszczad i Mazur. Obszar Stowarzyszenia Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowi ączki charakteryzuje si ę wysok ą atrakcyjno ści ą dla rozpocz ęcia takiego rodzaju działalno ści. Na terenie LGD Ŝyje wiele gatunków zwierz ąt łownych. Nale Ŝą do nich kaczki, ba Ŝanty, kuropatwy, zaj ące, lisy oraz zwierz ęta wi ększe takie jak: sarny daniele, dziki i jelenie europejskie. Jest to potencjał, który rozs ądnie dysponowany bez niszczenia przyrody mo Ŝe by ć przez miejscow ą ludno ść wykorzystany. Wa Ŝnym aspektem takiego rodzaju działalno ści jest obowi ązkowe porozumienie z Polskim Zwi ązkiem Łowieckim posiadaj ącym Zarz ąd Okr ęgowy we Włocławku oraz nawi ązanie kontaktu z lokalnymi kołami łowieckimi działaj ącymi ju Ŝ na terenie LGD oraz w jego s ąsiedztwie w celu uzyskania informacji, na jak ą zwierzyn ą mo Ŝna polowa ć oraz jaki eilo ści poszczególnych gatunków zostały przeznaczone do odstrzału.

Ofert ę kół łowieckich zlokalizowanych na terenie LGD naleŜy zebra ć w jedn ą cało ść sprawdzi ć okresy polowa ń na poszczególne gatunki zwierzyny łownej oraz utworzy ć baz ę/spis obiektów turystycznych, które mog ą lub b ędą mogły przyjmowa ć my śliwych. Poni Ŝej w tabeli zawarte zostały podstawowe informacje o ilo ści i kontaktach z kołami łowieckimi jednak Ŝe docelowo dobrze byłoby stworzy ć biuletyn dla osób zainteresowanych turystyk ą łowieck ą. Myśliwi nie stawiaj ą wysokich wymaga ń, co do jako ści obiektów zakwaterowania, jednak podstaw ą jest wyposa Ŝenie w pancerne szafy na bro ń i amunicje. Dobrym rozwi ązaniem jest wyposa Ŝenie obiektu w mał ą chłodnie przeznaczon ą na ustrzelon ą zwierzyn ę oraz samochód terenowy, dzi ęki któremu mo Ŝna świadczy ć dodatkowe usługi

160 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki wo Ŝenia my śliwych po obwodach łowieckich. Wa Ŝnym aspektem oryginalno ści kwatery dla my śliwych jest odpowiednia stylizacja pomieszcze ń oraz serwowanie da ń kuchni my śliwskiej i regionalnej. Przy okazji pobytu turystów w obiekcie mo Ŝna sprzedawa ć elementy ubioru oraz inne akcesoria my śliwskie.

Poni Ŝej zamieszczone zostały dane teleadresowe do Polskiego Zarz ądu Łowieckiego, Zarz ądu Okr ęgowego we Włocławku, w którym urz ęduj ącym członkiem ZO PZŁ jest Grzegorz Wi śniewski.

Polski Zwi ązek Łowiecki Zarz ąd Okr ęgowy Włocławek PZŁ ul. Zwi ązków Zawodowych 18a 87-800 Włocławek, numer kontaktowy (054) 411-17-81.

Obwody łowieckie s ą jednostkami przyrodniczymi, których granice nie pokrywaj ą si ę z granicami gmin i powiatów, a nawet w wielu przypadkach granicami województw. Dodatkowym własnym faktem jest liczba członków, która zmienia si ę na bie Ŝą co i w opinii Zarz ądu Okr ęgowego Włocławek PZŁ nale Ŝy doliczy ć minimum 20% na my śliwych, którzy przybywaj ą na polowania z innych regionów województwa, kraju, a tak Ŝe zagranicy.

Tabela 26 Wykaz kół łowieckich i dzier Ŝawionych obwodów na terenie LGD Dorzecza Zgłowi ączki. Numery Gminy wchodz ące Nazwa Koła Liczba dzier Ŝawion L.p. Adres kontaktowy w granice Łowieckiego członków ych obwodów obwodów K.Ł. Nr. 4 Bogdan Graczyk, 87-865 Izbica 1 „Ba Ŝant”w Izbicy Kujawska, ul. Plac Wolno ści 10, 22 279 Izbica Kujawska Kujawskiej tel. 601-897-625 Tadeusz Kosmalski, 87-865 K.Ł. „Jemioła” w 2 Izbica Kujawska, tel. 054/286- 32 278 Izbica Kujawska Warszawie 51-38 87-800 Włocławek, ul. Zwi ązków K.Ł. Nr. 106 Zawodowych 18A, Jan Lubraniec i Brze ść 3 „Cyranka” 32 256 i 257 Wawrzonkowski, tel. 606- 669- Kujawski we Włocławku 958 K.Ł. Nr. 107 „Kujawskie 87-800 Włocławek, ul. Zwi ązków Lubraniec, Towarzystwo 4 Zawodowych 18A, Władysław 37 243 i 269 Boniewo i Brze ść Racjonalnego Dolecki tel. 601- 293-781 Kujawski Łowiectwa” we Włocławku

161 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

87-800 Włocławek, ul. Zwi ązków K.Ł. Nr. 108 Chodecz, Zawodowych 18A, ks. Prof. 5 „Darzbór” 48 225 i 277 Boniewo, Brze ść Wojciech Fr ątczak, tel. 608-113- we Włocławku Kujawski 803 lub 518-014- 547 K.Ł. Nr. 111 87-800 Włocławek, ul. Zwi ązków Choce ń, Boniewo, 6 „Przepiórka” Zawodowych 18A, Benedykt 30 268 Lubraniec we Włocławku Mordzak, tel. 503- 125-690 i Włocławek K.Ł. Nr. 112 Halina Krajewska, 87-860 Chodecz i Lubie ń 7 „Jele ń” Chodecz, ul. Kr ęta 14, tel. 608- 38 276 Kujawski w Chodczu 625-952

K.Ł. Nr. 146 87-800 Włocławek, ul. Zwi ązków „Kuropatwa” 8 zawodowych 18A, Zbigniew 17 275 Lubie ń Kujawski w Lubieniu Michalski, tel. 604- 945-827 Kujawskim

K.Ł. Nr. 135 87-800 Włocławek, ul. Zwi ązków Choce ń, Kowal 9 „Ło ś” Zawodowych 18A, Włodzimierz 34 242 i 267 i Włocławek we Włocławku Błasiak, tel. 604- 441-269

02-512 Warszawa, ul. Puławska K.Ł. „Warta” w Kowal 10 28/52, Roman Czajkowski, tel. 241 Warszawie i Włocławek 502-788-366

K.Ł. Nr. 110 87-800 Włocławek, ul. Zwi ązków 11 „S ęp” Zawodowych 18A, Remigiusz 46 239 i 240 Włocławek we Włocławku Grzegórski, tel. 602- 426-097

87-820 Kowal, ul. Traugutta 11, Baruchowo, K.Ł. „Bóbr” w 12 Henryk Kierkowski, tel. 602-539- 42 255 i 264 Choce ń, Kowal Kowalu 686 i Włocławek

K.Ł. Nr. 10 Ksawery Korpal, 87-840 Lubie ń Lubie ń Kujawski, 13 „Sarna” Kujawski, Rzegocin 10, tel. 606- 23 266 Choce ń i Chodecz w Kłóbce 939-413

K.Ł. Nr. 109 87-800 Włocławek, ul. Zwi ązków Lubie ń Kujawski, 14 „Orzeł” Zawodowych 18A, Mieczysław 44 224 i 265 Baruchowo, we Włocławku Olewnik, tel. 604- 916-189 Kowal, Fabianki

WKŁ. Nr. 255 87-720 Ciechocinek, ul. Wojska Lubanie, B ądkowo 15 „Wiarus” Polskiego 5, Andrzej Nawrocki, 19 207 i Miasto w Ciechocinku tel. 502-515-669 Włocławek

Źródło: Dane otrzymane z Zarz ądu Okr ęgowego Polskiego Zwi ązku Łowieckiego we Włocławku.

162 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Wędkarstwo

Innym hobby, które ma w Polsce jeszcze wi ęcej pasjonatów ni Ŝ łowiectwo jest w ędkarstwo. Główn ą przyczyn ą takiego stanu rzeczy jest dost ępno ść oraz łatwo ść uzyskania wszelkich pozwole ń niezb ędnych do połowu ryb. W przypadku w ędkarstwa potrzebne są o wiele ni Ŝsze nakłady na zakup odpowiedniego sprz ętu, barier ą formaln ą jest natomiast jedynie wykupienie karty w ędkarskiej. Istotnym faktem jest poło Ŝenie obiektu, który b ędzie udost ępniał tego rodzaju usługi. Obiekt taki musi znajdowa ć si ę w pobli Ŝu jeziora lub rzeki, lub mo Ŝna stworzy ć specjalne stawy, które po zarybieniu ró Ŝnymi gatunkami ryb b ędą odpowiadały nawet wytrawnym w ędkarzom. Obiekt udost ępniaj ący takie usługi zmuszony jest równie Ŝ do posiadania łodzi dla w ędkarzy. Osoby zainteresowane w ędkarstwem nie wymagaj ą luksusowej obsługi oraz warunków do mieszkania, jednak bardzo istotnym warunkiem jest specyficzne wyposa Ŝenie obiektu oraz serwowanie tradycyjnie przyrządzonych potraw rybnych.

Dodatkow ą warto ści ą, jaka mo Ŝe by ć wykorzystana w przypadku takiej działalno ści jest zorganizowanie małych sklepów w ędkarskich, w których tury ści mogliby znale źć wszelkie niezb ędne sprz ęty w ędkarskie od przyn ęt, po w ędki i kilkudniowe zezwolenia na połowy ryb.

Naturaln ą rzecz ą s ą sytuacje, w których sprz ęt w ędkarski ulega zniszczeniu w trakcie jego eksploatacji i wymaga naprawy b ądź wymiany. Sytuacje takie b ędą wpływały na konieczno ść skorzystania z usług takiego sklepu, a posiadanie takiego sklepu w obr ębie gospodarstwa wpłynie korzystnie na zdywersyfikowanie przychodu gospodarstwa zajmuj ącego si ę turystyk ą w ędkarsk ą. Istotnym czynnikiem rozwoju tej gał ęzi turystyki wiejskiej jest pomoc władz gminnych oraz stowarzysze ń, które w porozumieniu z Polskim 163 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Zwi ązkiem W ędkarskim powinny opracowa ć plan gospodarowania i uzupełniania ilo ści i gatunków ryb w zbiornikach wodnych posiadaj ących cechy korzystne do zagospodarowania na cele turystyczne. Wa Ŝnym elementem jest utworzenie i utrzymanie w dobrym stanie infrastruktury dla w ędkarzy. Nale Ŝą do tego pomosty niezb ędne do w ędkowania oraz utrzymanie w dostatecznym stanie dróg dojazdowych. W celu rozpropagowania i reklamy działalno ści w ędkarskiej na terenie LGD konieczne byłoby zorganizowanie ró Ŝnych zawodów w ędkarskich, które rozpowszechniłyby region oraz przyci ągn ęłyby wędkarzy z całej Polski. Zawody takie s ą okazj ą do oficjalnej promocji regionu, promowania potraw regionalnych oraz reklam ę turystyki obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowi ączki. Poni Ŝej przedstawione zostały dane kontaktowe do Polskiego Zwi ązku W ędkarskiego, Okr ęg Płocko-Włocławski.

Dane teleadresowe

Polski Zwi ązek W ędkarski Okr ęg Płocko-Włocławski Polskiego Zwi ązku W ędkarskiego ul. Sienkiewicza 15 87-800 Włocławek Numer kontaktowy (054) 234-47-91

Nurkowanie

Kolejnym kierunkiem w turystyce, który zyskuje na popularno ści w Polsce z roku na rok jest nurkowanie. Nurkowanie jest hobby, które wymaga nie małych nakładów finansowych, ale mo Ŝna je uprawia ć praktycznie na ka Ŝdym jeziorze w Polsce. Oczywi ście bardzo wa Ŝnym aspektem przyjemno ści, jaka płynie z nurkowania s ą warunku hydrologiczne jeziora, do

164 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki których zaliczamy przejrzysto ść i gł ęboko ść zbiornika. Zgodnie z mi ędzynarodowymi przepisami nurkowa ć mo Ŝe ka Ŝda zdrowa osoba, która uko ńczyła 10 rok Ŝycia.

Na terenie LGD znajduj ą si ę opisane w poprzednich rozdziałach akweny, które posiadaj ą predyspozycje do tego, by w nich nurkowa ć. Bardzo wa Ŝnym elementem rozwini ęcia tego rodzaju turystyki jest stworzenie odpowiedniego zaplecza infrastrukturalnego, które pozwoli nurkom napełni ć butl ę, czy wypo Ŝyczy ć podstawowe elementy osprz ętowania niezb ędnego do nurkowania. Wa Ŝne jest, aby w obiekcie była osoba, która będzie w stanie podpowiedzie ć i wskaza ć ciekawe miejsca lub zagro Ŝenia, jakie niesie za sob ą nurkowanie w konkretnym zbiorniku wodnym. Nurkowanie nale Ŝy do jednej z najbardziej dynamicznie rozwijaj ących dziedzin turystyki na świecie i w Polsce. Ka Ŝdego roku wielu amatorów poznaje podwodny świat odkrywaj ąc nowe miejsca w ró Ŝnych zak ątkach Polski. Szczególnie w Polsce tego rodzaju hobby zyskuje coraz wi ęcej zwolenników. Sprzyjaj ącymi ku temu okoliczno ściami s ą liczne, ciekawe do nurkowania jeziora, które dostarczaj ą nurkuj ącemu wielu wra Ŝeń. Niestety z czasem w ramach mo Ŝliwo ści finansowych ludzie wyje ŜdŜaj ą za granice w poszukiwaniu nowych akwenów, w których jeszcze nie nurkowali. Jeziora na terenie LGD nie były nigdy eksploatowane w ten sposób, co oznacza, Ŝe wi ększo ść nurków z ch ęci ą odwiedzi te rejony je śli tylko pojawi si ę ku temu okazja. Je Ŝeli do rozbudowy zaplecza infrastruktury niezb ędnej do nurkowania dodamy inne charakterystyczne dla Kujaw atrakcje istnieje du Ŝa mo Ŝliwo ść zaskarbienia sobie serc turystów, którzy wróc ą w te rejony nie tylko dla nurkowania. Z dost ępnych danych wiadomo, Ŝe obecnie na terenie województwa kujawsko-pomorskiego baz ę do nurkowania posiadają jedynie 2 jeziora: (jezioro Bł ądzim w Borach Tucholskich oraz jezioro Wolskie w gminie Rogowo). Taki stan rzeczy wynika jedynie z braku zaplecza infrastrukturalnego i wsparcia akcji promocyjnych przez jednostki samorz ądu terytorialnego oraz fundacje i stowarzyszenia funkcjonuj ące na terenie województwa. Obszar LGD jest

165 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki bardzo korzystnym miejscem do rozpropagowania działa ń turystycznych maj ących na celu rozpowszechnienie turystyki nurkowania.

Dobr ą propozycj ą wydaje si ę by ć stworzenie na terenie LGD w pobli Ŝu jednego z najwi ększych jezior centrum nurkowania, które zajmowało by si ę wynajmowaniem sprz ętu, nauk ą nurkowania oraz wspierałoby pojedyncze obiekty, które udost ępniaj ą turystom mo Ŝliwo ść nurkowania w pobliskich akwenach. Dzi ęki stworzeniu takiego centrum teren LGD będzie w przyszło ści ch ętnie odwiedzany przez do świadczonych nurków oraz osoby rozpoczynaj ące sw ą przygod ę z nurkowaniem. Rozwój tej dziedziny turystyki wspomo Ŝe rozwój regionu oraz wpłynie na zwi ększenie dochodów gospodarstw domowych i dywersyfikacj ę źródeł tego dochodu.

Zorbing na wodzie i na l ądzie

Zorbing jest odmian ą sportu ekstremalnego, który polega na staczaniu si ę ze wzniesienia, b ądź spływaniu z nurtem w plastikowej, nadmuchiwanej, wykonanej ze specjalnych materiałów odpornych na uszkodzenia kuli. Człowiek znajduj ący si ę w środku zabezpieczony jest pasami bezpiecze ństwa.

Do uprawiania zorbingu potrzeba naprawd ę niewiele, poniewa Ŝ wystarczy blisko ść rzeki do zorbingu wodnego lub niewielkie wzniesienie, najlepiej granicz ące z jeziorem do zorbingu na l ądzie. Jedynym niezb ędnym elementem wyposa Ŝenia s ą specjalne kule. Je śli nie dysponujemy takimi warunkami wystarczy zakupi ć odpowiednie zjazdy, które pozwol ą nabra ć kuli rozp ędu. Konieczne jest równie Ŝ przeszkolenie osób, które b ędą instruowa ć turystów w zakresie bezpiecze ństwa i ostro Ŝno ści w trakcie zabawy.

166 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Dro Ŝszym rozwi ązaniem jest utworzenie specjalnie wyprofilowanego toru, który zagwarantuje wi ększe emocje, atrakcje i niezapomniane wra Ŝenia podczas pokonywania go, a nawet ścigania si ę z innymi uczestnikami wy ścigu. Jak mo Ŝna wywnioskowa ć z powy Ŝszych rozwa Ŝań zorbing mo Ŝna uprawia ć w wielu miejscach na terenie LGD i mo Ŝe to by ć dodatkowa atrakcja dla turystów sp ędzaj ących dwój wolny czas na Kujawach.

Usługi rehabilitacyjne hipoterapia, dogoterapia

Du Ŝą popularno ści ą w ostatnich latach ciesz ą si ę usługi turystyczne polegaj ące na rehabilitacji schorze ń i upo śledze ń w śród dzieci oraz dorosłych. Przyczynia si ę to do zwi ększaj ącego si ę popytu na tego rodzaju usługi. Turystyka rehabilitacyjna rozwija si ę dynamicznie, poniewa Ŝ wielu lekarzy potwierdziło lecznicze oddziaływanie kontaktu z psami bądź ko ńmi. Wiele osób zauwa Ŝa du Ŝe mo Ŝliwo ści lecznicze dla siebie i swoich najbli Ŝszych płyn ące z korzystania z o środków świadcz ących usługi hipoterapii i dogoterapii. Obecnie wiele osób kieruje si ę w stron ę niekonwencjonalnych form leczenia, i koszty takich wizyt cz ęsto schodz ą na dalszy plan. Oczywi ście do świadczenie usług na wysokim poziomie niezb ędne jest profesjonalne zaplecze infrastrukturalne oraz wykształcone kadry ludzkie. Osoby przybywaj ące na rehabilitacj ę oczekuj ą wysokiego standardu mieszkalnego oraz wysokiej jako ści obsługi, tak jak to wygl ąda na zachodzie europy. Dodatkowo w sąsiedztwie takich gospodarstw świadcz ących usługi rehabilitacyjne znajdowa ć si ę mog ą o środki SPA, które s ą równie Ŝ dochodowe. Usługi ośrodków SPA nastawione s ą na zamo Ŝnych klientów, co sprawia Ŝe charakteryzuj ą si ę wysokimi zdolno ściami do przynoszenia zysków. Niew ątpliwie barier ą stoj ącą na przeszkodzie w rozpocz ęciu świadczenia takiej działalno ści s ą wysokie nakłady zwi ązane z rozpocz ęciem funkcjonowania. Kosztowne jest wyposa Ŝenie obiektu w profesjonalny sprz ęt, a tak Ŝe zatrudnienie wykwalifikowanego personelu. Jednak sukces jednostek, które przezwyci ęŜ yły te bariery wskazuje, i Ŝ jest to forma działalno ści, w któr ą warto zainwestowa ć, poniewa Ŝ przynosi dochody i jest bardzo dobrze odbierane społecznie. Z czasem istnienia takiej formy działalno ści istnieje mo Ŝliwo ść stworzenia stowarzyszenia bądź fundacji, które przyci ągałyby sponsorów w postaci osób fizycznych jak i przedsi ębiorstw wspomagaj ących funkcjonowanie całego o środka.

167 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Obecnie na terenie Polski zauwa Ŝalny jest rozwojowy trend usług rehabilitacyjnych, które s ą kojarzone nie tylko z ekskluzywnymi i drogimi o środkami SPA, ale równie Ŝ z gospodarstwami agroturystycznymi, które świadcz ą usługi dogoterapii i hipoterapii. Wymienione rodzaje rehabilitacji z racji najmniejszych kosztów stanowi ą najbardziej dost ępn ą ście Ŝkę rozwoju dla wielu gospodarstw na terenie LGD, przy mo Ŝliwo ści generowania znacznych korzy ści.

Hipoterapia jest jedn ą z nowatorskich metod rehabilitacji ruchowej. Oparta jest na neurofizjologii, prowadzona przy udziale konia. Szmigiel Cz 2. wyró Ŝnia wymienione poni Ŝej formy hipoterapii:

- terapeutyczna jazda konna, podczas której pacjent bez wykonywania jakichkolwiek ćwicze ń poddawany jest ruchom konia w ró Ŝnych pozycjach (w siadzie przodem, tyłem, le Ŝeniu); - rehabilitacja konna – obejmuje oprócz leczniczego działania jazdy konnej wykonywanie ćwicze ń w ró Ŝnych pozycjach; - terapia przez kontakt z koniem – pacjent nawi ązuje kontakt ze zwierz ęciem; - wolty Ŝerka pedagogiczno- terapeutyczna – stosowana jest przy zaburzeniach integracji sensomotorycznej.

Definicja hipoterapii głosi, i Ŝ jest to ogół działa ń rehabilitacyjnych, do których wykorzystuje si ę konia. Metoda ta stosowana jest jako uzupełnienie innych działa ń rehabilitacyjnych, poniewa Ŝ oddziałuje na ró Ŝne sfery osób chorych, takie jak: ruchowa, emocjonalna, społeczna, intelektualna i sensoryczna. Najcz ęś ciej znajduje ona zastosowanie w przypadkach, w których inne metody zawodz ą. Nale Ŝą do nich np. ci ęŜ kie dysfunkcje chodu, zaburzenie równowagi.

2 Cz ęść rozdziału po świ ęcona hipoterapii napisana została na podstawie ksi ązki Podstawy diagnostyki i rehabilitacji dzieci i młodzie Ŝy niepełnosprawnej . AWF, Kraków 2001: autorstwa Czesława Szmigla. 168 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Hipoterapia w swym działaniem wpływa na kodowanie w mózgu prawidłowego wzorca ruchu miednicy podczas chodu, poniewa Ŝ podczas ćwicze ń ruchy konia w st ępie przenoszone s ą jako wzorzec dla ruchu ciała człowieka w chodzie. Ćwiczenia z koniem wpływaj ą pozytywnie na normalizowanie napi ęcia mi ęś niowego. Dzieje si ę to za spraw ą ciepła zwierz ęcia i rytmiki ruchów konia, które to wpływaj ą na rozlu źnienie mi ęś ni dziecka, co wpływa na fakt, i Ŝ pacjent mo Ŝe wykonywa ć ruchy, których nie mógł wykonywa ć wcze śniej. Dodatkowo zaj ęcia z hipoterapii wpływaj ą na doskonalenie koordynacji wzrokowo-ruchowej, orientacji w przestrzeni i w schemacie własnego ciała, poprawiaj ą umiej ętno ść komunikowania si ę i nawi ązywania kontaktów społecznych, zwi ększaj ą umiej ętno ść koncentracji, rozwijaj ą samodzielno ść , zmniejszaj ą zaburzenia emocjonalne, zwi ększa poczucie własnej warto ści oraz co równie wa Ŝne dostarcza dziecku okazji do kontaktu z przyrod ą i zwierz ęciem.

Hipoterapia jest stosowana w przypadkach osób, u których zostały stwierdzone choroby neurologiczne (mózgowe pora Ŝenie dzieci ęce, stany po urazach czaszkowo- mózgowych, ADHD, choroby mi ęś ni oraz u dzieci niedowidz ących i niewidomych), psychiczne, zespoły ortopedyczne (wady postawy, skolioza), w stanach po amputacji i z wadami rozwojowymi ko ńczyn oraz wiele innych. Leczenie głównie obejmuje dzieci, ale przeznaczone jest równie Ŝ dla dorosłych ( w przypadkach nast ępuj ących chorób: stwardnienie, stany po udarze itp.).

To wła śnie obecno ść konia - "współterapeuty" - sprawia, Ŝe jest to wyj ątkowa i niepowtarzalna metoda terapeutyczna daj ąca zupełnie nowe i niespotykane w innych terapiach mo Ŝliwo ści. Jest ona jednak ści śle powi ązana z innymi metodami rehabilitacyjnymi i terapeutycznymi i w pełni korzysta z ich dorobku.

Celem terapii z koniem i terapii jazd ą konn ą jest przywrócenie tym osobom sprawno ści fizycznej i psychicznej w mo Ŝliwym do osi ągni ęcia zakresie. Hipoterapia stanowi jeden z elementów rehabilitacji leczniczej i jest prowadzona przez specjalist ę, na zlecenie lekarza. By hipoterapia mogła wł ączy ć si ę w kompleksow ą rehabilitacj ę osoby niepełnosprawnej

169 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki konieczna jest współpraca lekarza, hipoterapeuty, pedagoga specjalnego, psychologa, rehabilitanta ruchowego, logopedy oraz rodziców lub opiekunów, posiadaj ących ści śle okre ślone, podobne i wzajemnie uzupełniaj ące si ę cele terapeutyczne skierowane na podopiecznych. Obecnie na terenie LGD znajduje si ę stadnina koni Podd ębice koło Kruszyna, w której stosuje si ę leczenie za pomoc ą kontaktu z ko ńmi. Jest to forma działalno ści, która wymaga wysokich nakładów finansowych oraz niew ątpliwie pasji i ci ęŜ kiej pracy, ale efekty finansowe i szczególnie społeczne s ą tego warte.

Kolejn ą propozycj ą zaj ęć rehabilitacyjnych, które mog ą by ć świadczone na terenie powstaj ących o środków jest dogoterapia. Wymaga ona o wiele mniejszych nakładów finansowych oraz potrzeb infrastrukturalnych w porównaniu z hipoterapi ą. Dogoterapia jest poł ączeniem przebywania chorego dziecka z psem z ćwiczeniami rehabilitacyjnymi. Dzi ęki towarzystwu odpowiednio przeszkolonego psa mo Ŝna w ramach zabawy wykonywa ć ró Ŝne ćwiczenia, które wykonywane normalnie s ą monotonne i Ŝmudne. Pies pozwala dziecku wykonywa ć ćwiczenia w naturalny sposób i jednocze śnie uczy je okazywania uczu ć. Podstawowym celem dogoterapii, która skierowana jest do dzieci i dorosłych z problemami psychoruchowymi i zaburzeniami emocjonalnymi oraz niepełnosprawnych jest wszechstronny rozwój podopiecznego. Dogoterapia poprzez naturalny kontakt z psem, który wzbudza ciekawo ść dziecka sprawia, Ŝe pies staje si ę bardzo dobrym pomocnikiem w pracy wychowawczo – edukacyjno – terapeutycznej. Osoby niepełnosprawne ch ętnie bawi ą si ę z psem i s ą bardziej ni Ŝ normalnie skłonne do aktywno ści z udziałem psa. Obecno ść psa wspomaga motywacj ę do działania i współpracy i sprawia, Ŝe ćwiczenia maj ą charakter zabawy i s ą przyjemne. Dogoterapia stymuluje rozwój psychofizyczny dziecka w wielu aspektach. Zabawy i ćwiczenia ruchowe wspomagaj ą rozwój motoryki dziecka, które dzi ęki przebywaniu z psem mo Ŝe na śladowa ć ruchy zwierz ęcia, jak i uczy ć si ę rozpoznawa ć cz ęś ci ciała u psa jak i u siebie. Dodatkowo podopieczni ucz ą si ę rozpoznawa ć ró Ŝne zachowania zwierz ąt, opieki i prawidłowego post ępowania ze zwierz ętami. Praca z psem oraz podejmowane prze dziecko interakcje rozwijaj ą u dziecka umiej ętno ść współdziałania i funkcjonowania w społeczno ści.

170 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Dodatkowo zaznaczy ć nale Ŝy, i Ŝ obecno ść psa wyrabia w dzieciach pozytywne cechy charakteru, do których zaliczy ć nale Ŝy: odpowiedzialno ść , opieku ńczo ść oraz wyzwala rado ść i śmiech dziecka. Dla niepełnosprawnych dzieci wa Ŝne jest, i Ŝ pies akceptuje trudno ści i niedoskonało ści psychiczne i fizyczne dziecka, co stwarza w dziecku poczucie bezpiecze ństwa.

Do dogoterapii najbardziej nadaj ą si ę psy ras o łagodnym usposobieniu. Najcz ęś ciej spotykane s ą: Nowofundland, Golden Retriever, Cavalier King, Labrador Retriever, Charles Spaniel, Berne ński Pies Pasterski. Oczywi ście wymagaj ą one specjalistycznego przeszkolenia. Łagodne, zdrowe, obj ęte systematyczn ą kontrol ą weterynaryjn ą, czyste, tolerancyjne, pewne siebie, akceptuj ące obcych maj ą mo Ŝliwo ść niesienia rado ści i pomocy osobom potrzebuj ącym.

Stworzenie nowych obiektów zajmuj ących si ę rehabilitacj ą wymaga poka źnych nakładów finansowych oraz du Ŝego nakładu pracy, a tak Ŝe czasami zatrudnienia wyspecjalizowanych terapeutów i rehabilitantów. W zwi ązku z tym wa Ŝnym aspektem jest pomoc id ąca od jednostek samorz ądu terytorialnego, stowarzysze ń i fundacji działaj ących na rzecz osób niepełnosprawnych i poszkodowanych. Organizacje pozarz ądowe maj ące takie cele statutowe przewa Ŝnie charakteryzuj ą si ę ogólnopolskim zasi ęgiem, co jest pozytywnym faktem, poniewa Ŝ wystarczy nawi ąza ć z nimi współprac ę. Do najbardziej popularnych fundacji działaj ących w takim zakresie zaliczamy: Fundacj ę Przyja źni Ludzi i Zwierz ąt CZE- NE-KA, Fundacja „Ama Canem”, Fundacja Pomocy Terapeutycznej „Cane Pro Humano.

Kajakarstwo i Ŝeglarstwo

Bardzo popularn ą form ą turystyki jest turystyka wodna, która mo Ŝe by ć uprawiana na wielu jeziorach i rzekach istniej ących na terenie Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowi ączki. Pierwsz ą form ą, na której si ę tutaj skupiono jest kajakarstwo. Pływanie kajakiem jest proste i nie wymaga Ŝadnego przygotowania oprócz kondycji fizycznej turysty, dlatego te Ŝ taka forma turystyki jest dost ępna niemal Ŝe dla wszystkich, którzy chc ą obcować z przyrod ą. Spływy kajakowe

171 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki sprawiaj ą mo Ŝliwo ść obcowania z natur ą oraz dostarczaj ą relaksu, co sprawia, Ŝe ich popularno ść ro śnie ka Ŝdego roku. Obecnie na terenie LGD Dorzecza Zgłowi ączki funkcjonuje oficjalnie tylko jeden szlak kajakowy na rzecze Zgłowi ączce. Rzeka ta jest lewobrze Ŝnym dopływem Wisły. Jedyny szlak kajakowy na Zgłowi ączce ma swój pocz ątek we wsi Stawisak, która to znajduje si ę na południowym brzegu jeziora Głuszy ńskiego. Zgłowi ączka, jest najwi ększ ą rzek ą, która odwadnia tereny Kujaw, posiada typowe nizinne cechy a na trasie spływu spotka ć mo Ŝna zalesione zbocza oraz tereny równinne. Szlak ten wiedzie przez jeziora: Chalno oraz Kamienieckie. Na trasie do Zgłowi ączki wpadaj ą rzeki: Sarnówka, Chodeczka i Lubie ńka. Opisywana trasa kajakowa charakteryzuje si ę równie Ŝ tym, iŜ po drodze w pobli Ŝu rzeki spotka ć mo Ŝna wiele atrakcyjnych zabytków. Na 47 kilometrze we wsi Sarnówka znajduj ą si ę tzw. „piramidy kujawskie” grobowce megalityczne z okresu 3500 - 2500 lat p.n.e.. W Zgłowi ączce znajduje si ę gotycki ko ściół. Na 35 kilometrze w Lubra ńcu warto zobaczy ć synagog ę barokow ą, ko ściół i pałac z XVIII. Na wysoko ści 23 kilometra docieramy do Brze ścia Kujawskiego, w którym zobaczy ć mo Ŝna pozostało ści zamku, ratusz klasycystyczny, dwa gotyckie ko ścioły i resztki murów obronnych.

Szlak ten na obszarze LGD ma długo ść ponad 50 km, w zwi ązku z tym powinien on zosta ć zagospodarowany w porozumieniu z wszystkimi gminami, przez które przebiega i sta ć si ę wizytówka regionu dla turystów zainteresowanych kajakarstwem. Na trasie tego szlaku mo Ŝna zorganizowa ć co pewien dystans miejsca do biwakowania, miejsca noclegowe wraz z punktami gastronomicznymi. Trasa szlaku jest

172 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki dosy ć długa, poniewa Ŝ przepłyni ęcie całego szlaku wraz ze zwiedzaniem zajmuje zale Ŝnie od grupy osób płyn ących 2-3 dni. W zwi ązku z tym nale Ŝałoby pomy śle ć o podzieleniu szlaku na krótsze odcinki, z których to organizator mógłby odbiera ć cz ęść turystów, którzy chcieliby zako ńczy ć spływ. Reszcie uczestników nale Ŝałoby zapewni ć zakwaterowanie w pobliskich ośrodkach agroturystycznych, w których to mogliby dobrze zje ść (mog ą to by ć specjały lokalnej kuchni), odpocz ąć oraz od świe Ŝyć si ę, aby na drugi dzie ń kontynuowa ć wycieczk ę. Omawiany szlak wymaga poprawy od strony organizacyjno-infrastrukturalnej. Z pewno ści ą bardzo pomocne b ędzie stworzenie, np. co 10 km specjalnie zagospodarowanych miejsc, wyposa Ŝonych w miejsca biwakowe, pola namiotowe, ławki, miejsca do rozpalenia ogniska bądź grilla. Gospodarstwa, które świadczyłyby turystom usługi wypo Ŝyczania kajaków mog ą dodatkowo zarabia ć na udost ępnieniu miejsc noclegowych, oferowaniu posiłków, organizowaniu ognisk i atrakcji, a konieczno ści ą jest zapewnienie przewozu turystów w inne miejsca na rzece, z których chcieliby oni zacz ąć spływa ć oraz odbieranie ich z miejsc, do których dopłyn ęli.

Wzoruj ąc si ę na ju Ŝ istniej ącym szlaku i jego infrastrukturze oraz organizacji obsługi turystów nale Ŝy stwarza ć kolejne szlaki turystyczne na licznych rzekach znajduj ących si ę na obszarze LGD. Aby osi ągn ąć efekty niezb ędna jest szeroka akcja reklamowa promuj ąca oferty turystyki wodnej przy ka Ŝdej mo Ŝliwej okazji. Bardzo dobrym miejscem s ą festyny i imprezy odbywaj ące si ę na terenie LGD, na których mo Ŝna opowiedzie ć o szlakach, o atrakcjach czekaj ących na zwiedzaj ących i zach ęci ć do spróbowania własnych sił na spływie. Bardzo dobrym sposobem jest równie Ŝ zamieszczanie informacji o swoim istnieniu na stronach internetowych Urz ędów Gmin, stronie LGD a tak Ŝe na wszelkiego rodzaju folderach reklamowych i przewodnikach.

Turystyka kulturowa i historyczna

Rejon Kujaw posiada bogat ą w wydarzenia i ludzi histori ę, która odpowiednio wykorzystana mo Ŝe by ć bardzo wa Ŝnym aspektem w kreowaniu turystyki na obszarze LGD. Tury ści, którzy pragn ą poznawa ć kultur ę i histori ę regionu, który odwiedzaj ą maj ą na celu poznanie obyczajów, zachowa ń, tradycji ludno ści, oraz zwi ązanych z nimi obrz ądków, legend i opowie ści.

173 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Ten specyficzny rodzaj turystyki stwarza ludziom moŜliwo ść powrotu do historii oraz jej ponownego prze Ŝycia. Jest to rodzaj rozwini ęcia i uszczegółowienia wiedzy podr ęcznikowej i zwizualizowanie wydarze ń historycznych. Podstawowym aspektem, który jest decyduj ący dla powodzenia takiego przedsi ęwzi ęcia jest poszukiwanie innowacyjnych sposobów przekazywania wiedzy, które dotr ą z naszym produktem turystyki historycznej do szerokiej rzeszy klientów. Sposoby te musz ę by ć inne, ni Ŝ tradycyjne przekazy historyczne, które nudz ą i zniech ęcaj ą klientów do wycieczek w takim celu. Bior ąc pod uwag ę du Ŝe zaplecze historyczno-kulturowe obszaru LGD posiadającego liczne parki dworskie, dwory, zamki, pałace cechuje si ę on du Ŝym potencjałem do rozwoju turystyki historyczno-kulturow ą.

Odpowiednie poł ączenie turystyki z histori ą, kultur ą, obyczajami i zabytkami pozwala wielu obiektom historycznym na rozpocz ęcie b ądź rozwini ęcie działalno ści zarobkowej, co z czasem pozwoli na odrestaurowanie zabytków tak, aby przypominały lata swej świetno ści.

Na terenie działania Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowi ączki podj ęto ju Ŝ działania maj ące na celu przygotowanie kilku osób w ka Ŝdej gminie do obsługi ruchu turystycznego w tej dziedzinie. Przeszkoleni zostaną w tej kwestii przewodnicy, którzy mog ą oprowadza ć turystów po lokalnych obiektach lub miejscach ciekawych historycznie. Działanie polegaj ące na przeszkoleniu tych osób zostanie zrealizowane dzi ęki szkoleniom zaplanowanym w ramach LSR. Rol ą przewodników b ędzie pokazanie turystom wszelkich ciekawych historycznie i kulturowo miejsc oraz typowych obrz ędów dla regionu. Przewodnicy współpracuj ąc z lokalnymi obiektami gastronomicznymi i agroturystycznymi mog ą równie Ŝ promowa ć lokalne obrz ędy i tradycje. Przewodnicy b ędą mieli cał ą wiedz ę na temat organizowanych imprez oraz pokazów realizowanych na terenie LGD. W tej materii nale Ŝy jednak zorganizowa ć materiały dla przewodników i turystów, które b ędą zawierały najwa Ŝniejsze zabytki oraz miejsca ciekawe historycznie lub kulturowo, a tak Ŝe inne atrakcje wyst ępuj ące w pobli Ŝu tych miejsc. Nale Ŝałoby utworzy ć na tej bazie specjalne szlaki tematyczne zwi ązane z histori ą oraz kultur ą regionu, a nast ępnie nada ć im nazw ę.

174 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

7. Podsumowanie i wnioski z analizy

Przedstawiony w powy Ŝszym opracowaniu obszar Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowi ączki znajduje si ę w cało ści na terenie powiatu włocławskiego. Obszar ten charakteryzuje si ę wysokim potencjałem turystycznym, dzi ęki zró Ŝnicowanej rze źbie terenu oraz mozaice terenów rolno-le śnych (w śród których znajduje si ę wiele gatunków flory i fauny). Obszar LGD zajmuje teren 1 246 km 2, który zamieszkuje 75 074 osób (gęsto ść zaludnienia na poziomie 60,2 os/km²). Na obszar ten składaj ą si ę gminy wiejskie i miejsko- wiejskie. W skutek wyst ępowania na tym terenie gleb o wysokiej klasie bonitacyjnej, na przestrzeni ostatnich wieków dominuj ącą form ą zagospodarowania terenu stały si ę uprawy rolne. Zdecydowan ą wi ększo ść powierzchni zajmuj ą u Ŝytki rolne, które stanowi ą niemal 72% powierzchni analizowanego obszaru. Naturaln ą kolej ą rzeczy zwi ązan ą z takimi powierzchniami rolnymi jest niska lesisto ść terenów wynosz ąca jedynie 13,73%, co w porównaniu ze średni ą lesisto ści ą województwa kujawsko-pomorskiego (23,2%) wypada bardzo niekorzystnie. Jedynie gmina Włocławek, na terenie której znajduje si ę cz ęść (12 049 ha) Gostyni ńsko-Włocławskiego Parku Krajobrazowego mo Ŝe poszczyci ć si ę poziomem lesisto ści wynosz ącym 48,3%. Dodatkowym atutem, który w poł ączeniu z lasami przyci ąga turystów s ą licznie wyst ępuj ące na terenie gminy Włocławek jeziora. Obszary le śne wraz z zbiornikami wodnymi wskazuj ą na wyj ątkowo dobre warunki do rozwoju turystyki na obszarze Parku. Dzi ęki temu, w pobli Ŝu Parku, zaczynaj ą powstawa ć gospodarstwa agroturystyczne oraz liczne szlaki turystyczno-krajoznawcze (rowerowe oraz piesze).

Atutem obszaru LGD, jak równie Ŝ całych Kujaw, podnosz ącym atrakcyjno ść turystyczn ą jest ró Ŝnorodno ść flory i fauny, na co wpływa zró Ŝnicowanie rze źby krajobrazu, typów i rodzajów gleb, mikroklimatu i stosunków wodnych (zró Ŝnicowanie siedlisk przyrodniczych). Tworz ąca główn ą atrakcj ę terenu LGD rzeka Zgłowi ączka jest wa Ŝnym korytarzem ekologicznym. Jest rzek ą niezwykle atrakcyjn ą turystycznie – stwarza mo Ŝliwo ści odbywania spływów kajakowych praktycznie na całej długo ści cieku. Na niektórych odcinkach - szczególnie w s ąsiedztwie miast - mo Ŝliwa jest lokalizacja terenów rekreacyjnych np. miejsc piknikowych, namiotowych. Klasycznie wykształcona pradolina rzeki z kompleksami le śnymi stanowi niezwykle malowniczy krajobraz.

175 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki

Obszar LGD nale Ŝy do terenów stosunkowo bogatych w zasoby wodne, co stwarza du Ŝe mo Ŝliwo ści dla rozwoju działalno ści turystyczno-rekreacyjnej. Do rzek o wi ększym znaczeniu przepływaj ących przez obszar Stowarzyszenia trzeba wymieni ć Zgłowi ączk ę, Lubie ńkę, Chodeczk ę, Chełmiczank ę i ciek Ruda. Jeziora s ą rozmieszczone na terenie LGD do ść równomiernie, cho ć te najbardziej atrakcyjne pod wzgl ędem turystycznym i przyrodniczym znajduj ą si ę na terenie Gminy Włocławek. Problemem jest nieznaczne zanieczyszczenie wi ększo ści wód powierzchniowych analizowanego obszaru. Gminy obszaru LGD wykazuj ą charakter typowo rolniczy. Nadmierne stosowanie nawozów mineralnych i środków ochrony ro ślin w gospodarce rolnej jest jednym z dwóch głównych czynników wpływaj ących na zanieczyszczenie wód. Drugim czynnikiem jest nieuregulowana gospodarka wodno-ściekowa i gospodarka odpadami. Słabo rozwini ęta infrastruktura techniczna wpływa na degradacje zasobów przyrodniczych stanowi ących o atrakcyjno ści turystycznej gmin. Uporz ądkowanie gospodarki wodno-ściekowej i gospodarki odpadami powinno by ć jednym z priorytetowych działa ń na drodze do rozwoju funkcji turystycznej w gminach LGD.

Atrakcyjno ść turystyczn ą zwi ększaj ą wpisane w krajobraz zachowane zabytki zwi ązane z histori ą i kultur ą Ziemi Kujawskiej. Bogaty w zabytki teren zwi ązany jest z przebiegiem szlaku bursztynowego, oraz blisko ści ą rzeki Wisły, która w przeszło ści była głównym środkiem transportu handlowego w regionie i kraju. Do zasobów historyczno- kulturowych nale Ŝą m.in. zespoły dworsko-parkowe i pałacowo-parkowe, historyczne ko ścioły, cmentarze katolickie i ewangelickie z zachowanymi historycznymi nagrobkami i starodrzewem, pozostało ści dawnego osadnictwa w postaci zachowanych historycznych układów przestrzennych niektórych wsi, obiekty budownictwa drewnianego z XIX i pocz ątku XX wieku.

Siln ą stron ą w rozwoju turystyki na obszarze obj ętym analiz ą jest sie ć komunikacyjna. Przez obszar LGD przechodz ą dwie drogi o znaczeniu krajowym oraz drogi wojewódzkie obsługuj ące znaczny obszar omawianego terenu. Niekorzystn ą cech ą w rozwoju turystyki na obszarze LGD jest natomiast zły stan techniczny sieci drogowej.

Słabo rozwini ęte usługi turystyczne i agroturystyka na terenie gmin stowarzyszenia LGD wpływaj ą na niski stopie ń wykorzystania walorów turystycznych omawianych terenów. Przeszkod ą w rozwini ęciu gospodarki turystycznej jest m.in. słabo rozwini ęta baza noclegowa oraz brak infrastruktury rekreacyjnej. Agroturystyka mogłaby stworzy ć mo Ŝliwo ści alternatywnych dochodów, szczególnie dla gospodarstw produkuj ących wył ącznie lub 176 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki Analiza Stanu Środowiska i Zasobów Naturalnych Obszaru Lokalnej Grupy Działania Dorzecza Zgłowiączki głównie na własne potrzeby oraz charakteryzuj ących si ę mał ą powierzchni ą, które stanowi ą najwi ększ ą grup ę w śród gospodarstw rolnych obszaru LGD.

177 Stowarzyszenie Lokalna Grupa Działania Dorzecza Zgłowiączki