Białystok – Drohiczyn – Łomża STUDIA TEOLOGICZNE
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
STUDIA TEOLOGICZNE 25 2007 Białystok – Drohiczyn – Łomża REDAGUJ¥ Ks. prof. dr hab. Józef M. Do³êga (redaktor naczelny), ks. dr hab. Adam Skreczko, ks. dr hab. Tadeusz Syczewski, ks. prof. UKSW dr hab. Mieczys³aw Ozorowski, ks. dr Zbigniew Rycak, ks. dr Dariusz Wojtecki. Ok³adkê projektowa³: ks. dr Marian Cynka Redaktorzy tomu: ks. dr Wojciech Nowacki, ks. dr Wojciech Turowski Tom recenzowali: ks. prof. zw. dr hab. Wojciech Bołoz ks. prof. UKSW dr hab. Roman Karwacki ISSN 0239-80 IX Imprimatur nr 655/07/A Kuria Metropolitalna Bia³ostocka Kanclerz Metropolita Bia³ostocki Ks. dr Andrzej Kakakreko Ks. Abp dr hab. Edward Ozorowski Wydawca: Kuria Metropolitalna Bia³ostocka, ul. Kościelana 1, 15-087 Bia³ystok, tel. (085) 665 24 00, faks (085) 665 24 31; e-mail: [email protected] Adres Redakcji: ul. Warszawska 46, 15-077 Bia³ystok, tel. (085) 741 23 42 Oddzia³ w £om¿y: Pl. Papie¿a Jana Paw³a II 1, 18-400 £om¿a, tel. (086) 216 54 91 Oddzia³ w Drohiczynie: ul. Koœcielna 10, 17-312 Drohiczyn, tel. (085) 655 70 46 Sk³ad komputerowy: Marek Jadczak – Redakcja G³os Katolicki, tel. (086) 216 62 85, fax (086) 216 35 34; e-mail: [email protected] Druk Libra-Print; al. Legionów 114B, 18-400 Łomża, tel./fax. (086) 473 77 84. Nak³ad: 1 200 egz. OD REDAKCJI Oddajemy do rąk czytelników dwudziesty piąty tom naszego Rocznika. Stu- dia Teologiczne osiągnęły zatem szacowny, srebrny jubileusz swego istnienia. To sposobność do wyrażenia wdzięczności tym wszystkim, którzy, nawiązując do chlubnej tradycji wileńskiej, przyczynili się do ich powstania, oraz wytrwale czu- wali na rozpoczętym dziełem, troszcząc się o jego pozom merytoryczny i zapew- niając swym zaangażowaniem realizację misji Rocznika. Początkom Studiów przyświecała idea ożywienia działalności naukowej środowisk teologicznych metropolii białostockiej, oraz jej promocji poprzez umożliwienie publikowania dorobku naukowego. Możemy powiedzieć, że ten cel jest systematyczne realizowany, a Studia Teologiczne stały się faktycz- nie forum wymiany i prezentacji dorobku specjalistów ze wszystkich dzie- dzin teologicznych skupionych wokół diecezjalnych Wyższych Seminariów Duchownych, a także autorów z innych środowisk. Na uwagę zasługuje fakt, że dzięki wysiłkowi redakcyjnemu, wytrwało- ści autorów i życzliwości naszych odbiorców, Studia Teologiczne zachowały ciągłość publikacji nawet w najtrudniejszych czasach stanu wojennego. Dla duchowieństwa diecezji metropolii Białostockiej, które pozosta- je głównym odbiorcą Studiów Teologicznych, są one wartościową pomocą w formacji permanentnej, zapewniając łączność z macierzystymi środowi- skami teologicznymi. Rocznik jest dostępny dla wszystkich zainteresowa- nych w najważniejszych bibliotekach w naszym Kraju. Szczególne wyrazy uznania należą się Księżom Biskupom Białegostoku, Drohiczyna i Łomży, obecnym, jak i wszystkim posługującym w naszych ko- ściołach lokalnych w ostatnim ćwierćwieczu, którzy wspierali i wspierają tę publikację swoim pasterskim autorytetem. Na szczególne wyróżnienie zasłu- guje obecny Metropolita Białostocki, Ks. Arcybiskup prof. dr hab. Edward Ozorowski, który w istotnym stopniu przyczynił się do powołania roczni- ka i był jego pierwszym Redaktorem Naczelnym. Pragniemy pogratulować Księdzu Arcybiskupowi nadania w dniu 1 października 2007 r. tytułu Dokto- ra honoris causa Uniwersytetu w Białymstoku i życzymy dalszych sukcesów naukowych oraz owocnej posługi pasterskiej. Ufamy, że i w przyszłości nie zabraknie gorliwości i twórczego ducha wśród stale powiększających się zastępów teologów w naszych środowiskach, a Studia Teologiczne będą mogły coraz lepiej spełniać swoją misję. 3 STUDIA TEOLOGICZNE Białystok, Drohiczyn, Łomża 25(2007) KS. WOJCIECH MICHNIEWICZ «JEŻELI NIE UWIERZYCIE, NIE OSTOICIE SIĘ» (IZ 7,9), CZYLI O WOJNIE SYRO-EFRAIMSKIEJ Treść: 1. Wprowadzenie, 2. Przebieg wojny syro-efraimskiej, 2.1. Dane biblijne, 2.2. Dane po- zabiblijne, 3. Skutki wojny, 4. Przyczyny wojny, 4.1. teologiczne, 4.2. historyczne, Za- kończenie. 1. Wprowadzenie Przedmiotem niniejszego artykułu będzie tzw. wojna syro-efraimska, która rozegrała się w II poł. VIII w. p.n.e. pomiędzy państwami ówczesne- go starożytnego Bliskiego Wschodu: Królestwem Północnym, Syrią, Kró- lestwem Południowych i Asyrią. Pismo Święte wspomina o niej zasadniczo w trzech księgach1: w Księdze Proroka Izajasza2, w Drugiej Księdze Królów oraz w Drugiej Księdze Kronik. Omawiają one pokrótce jej przebieg i kon- sekwencje dla wspomnianych powyżej krajów, nie podając jednak histo- rycznych przyczyn jej wybuchu. Stąd w historii egzegezy tych tekstów pro- ponowano szereg różnych wyjaśnień i interpretacji owych wydarzeń. Ce- lem artykułu będzie zatem zarówno przedstawienie przebiegu wojny (na podstawie danych biblijnych i pozabiblijnych), jak i podanie ewentualnych jej przyczyn (historycznych i «teologicznych»). Na wstępie należy wyjaśnić pojęcie «wojna syro-efraimska»3. Odnosi się ono zasadniczo do dwu krajów: Syrii, określanej inaczej Aramem, ze 1 Niektórzy wyliczają łącznie siedem miejsc w różnych księgach Biblii odnoszących się do kwestii wojny syro-efraimskiej (zob. H. Cazelles, «Syro-Ephraimite War», [CD-ROM]). 2 Zakres materiału poświęconego temu tematowi w Iz jest różnie definiowany. Na ogół przyj- muje się, że chodzi o tekst Iz 7,1 – 9,6. Niektórzy badacze uważają, że Iz 7 opiera się na 2Krl 16, lub – co bardziej prawdopodobne – że oba teksty bazują na tych samych źródłach, odmiennie je wykorzystując (por. J.D.W. Watts, «Isaiah 1-33», Iz 7 [CD-ROM]). 3 Nazwę tę miał rzekomo po raz pierwszy wprowadzić Martin Luter (zob. J.A. Soggin, An Introduction, 237). 4 Stąd też jeszcze jedna nazwa tego kraju: Samaria. 5 Ks. Wojciech Michniewicz stolicą w Damaszku, oraz Efraima, nazywanego inaczej Królestwem Pół- nocnym lub Izraelem, ze stolicą w Samarii4. Prócz nich w wojnę zostało również wmieszane Królestwo Południowe czyli Juda, ze stolicą w Jerozo- limie, oraz wielkie mocarstwo tamtej epoki – Asyria, ze stolicą w Niniwie. 2. Przebieg wojny syro-efraimskiej 2.1. Dane biblijne Przebieg działań wojennych5 teksty biblijne opisują z punktu widze- nia Królestwa Południowego i przedstawiają je następująco: gdy władcą Judy był Achaz, syn Jotama6, wyruszyli przeciwko niemu dwaj królowie: Recin7, król Aramu, oraz Peqach, syn Remaliasza8, król Izraela (2Krl 16,5; Iz 7,1). Celem zbrojnego wystąpienia było usunięcie Achaza, pozbawienie 5 Są one określone terminem milhāmâ (transkrypcja słów hbr. wg Th.O. Lambdin, Introdu- cjon to the Biblical Hebrew, London 199110), który można rozumieć zarówno jako pojedyn- czą bitwę, jak i długotrwałą wojnę. W tym kontekście chodzi o działania militarne zakrojo- ne na szerszą skalę, a zatem lepszym tłumaczeniem byłoby słowo «wojna». 6 TH: ⊃āhāz ben-jôtām; panował prawdopodobnie w latach 734-727 p.n.e. (choć niektórzy historycy sądzą, że mógł wstąpić na tron już w 741 p.n.e.), popierany na terenie Judei przez partię filoasyryjską, szukającą pokojowych relacji ze wzrastającą coraz bardziej w potęgę Asyrią. 7 TH: rěşîn; panował w Damaszku co najmniej od roku 738 p.n.e. aż do upadku miasta w 732 p.n.e. Na temat osoby oraz właściwej formy imienia, zob. W.T. Pitard, «Rezin», [CD-ROM]. 8 TH: peqah ben-rěmaljāhû; chociaż Deuteronomista przypisuje mu aż 20 lat rządów nad kra- jem (2Krl 15,27), to w rzeczywistości panował najprawdopodobniej w latach 737-732 p.n.e., lub nawet 735-732 p.n.e. (zob. D.T. Olson, «Pekach», [CD-ROM]; LB, 599, hasło: «Pekach»). Część historyków uważa, iż informacja zawarta w kronikach asyryjskich a dotycząca Mena- chema, króla Izraela, jako płacącego daninę Tiglat-Pileserowi, odnosi się do roku 738/737 p.n.e. (tak J.J.M. Roberts, «Pekach», EB, 918; J.A. Soggin, An Introduction, 403). Ale są też opinie, że mógł to być rok 743 p.n.e. (zob. T.R. Hoobs, «2 Kings», 2Krl 15 [CD-ROM]). Po Menachemie objął rządy jego syn, Peqachiasz, który wkrótce został zamordowany przez swe- go urzędnika (tarczownika, oficera?) o takim samym imieniu, Peqacha, syna Remaliasza (zob. D.T. Olson, «Pekahiah», [CD-ROM]). Być może ten ostatni przywłaszczył sobie nie tylko królewski tron, ale i imię tronowe. Dowodem ex silentio ma być to, że prorok Izajasz ani razu nie wymienia jego imienia (Iz 7,4-5.9; 8,6), prawdopodobnie by nie legitymizować uzurpato- ra (zob. D.T. Olson, «Pekach», [CD-ROM]; R.J. Clifford, «Pekachiasz», EB, 918; J. Bright, Historia Izraela, 280, przyp. 5). Rządy Peqacha nad Izraelem muszą być zatem o wiele krótsze od tych podanych przez Deuteronomistę, chyba że przyjmie się inną interpretację danych. Wiadomo, że Menachem i jego syn prowadzili politykę proasyryjską. Objęcie władzy przez Peqacha przyniosło zatem zwrot w tej polityce, a to było na rękę Recinowi, królowi Damaszku. Jest więc wielce prawdopodobne, że w przewrocie politycznym w Izraelu czynny udział brał też Recin, skoro w Peqachu mógł się spodziewać mocnego poplecznika swych antyasyryjskich planów (zob. J.J.M. Roberts, «Pekach», EB, 918). 6 «Jeżeli nie uwierzycie, nie ostoicie się» (Iz 7,9), czyli o wojnie syro-efraimskiej go życia9 i osadzenie na jego tronie niejakiego syna Towala10, jak można mniemać – sprzymierzonego z obu władcami. Zamiarów tych nie zreali- zowano – zarówno Księga Izajasza, jak i Druga Księga Królów stwierdzają jedynie lakonicznie, że nie byli oni w stanie zapanować nad Jerozolimą i jej królem (Iz 7,1; 2Krl 16,5). Można zatem wyciągnąć wniosek, że doszło do oblężenia stolicy Królestwa Południowego, ale z nieznanych bliżej przy- czyn miasta nie zdobyto. Raczej nie stało się to w wyniku pokonania obu przeciwników przez króla Achaza, gdyż wtedy autor księgi z pewnością by