Giresun, Ordu Ve Samsun Illerinde Findik Bahçelerinde Zarar Yapan Yaziciböcek (Coleoptera: Scolytidae) Türleri, Kisa Biyolojileri Ve Bulunuş Oranlari
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
OMÜ Zir. Fak. Dergisi, 2005,20(2):37-44 J. of Fac. of Agric., OMU, 2005,20(2):37-44 GİRESUN, ORDU VE SAMSUN İLLERİNDE FINDIK BAHÇELERİNDE ZARAR YAPAN YAZICIBÖCEK (COLEOPTERA: SCOLYTIDAE) TÜRLERİ, KISA BİYOLOJİLERİ VE BULUNUŞ ORANLARI Kibar AK Karadeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü, Samsun Meryem UYSAL S.Ü. Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, Konya Celal TUNCER O.M.Ü. Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü, Samsun Geliş Tarihi: 09.12.2004 ÖZET: Bu çalışma fındık üretiminin yoğun olarak yapıldığı Giresun, Ordu ve Samsun illerinde fındık bahçelerinde son yıllarda giderek zararı artan yazıcıböcek (Col.: Scolytidae) türlerinin tespiti ve önemli türlerin kısa biyolojileri ve bulunuş oranlarının belirlenmesi amacıyla 2003 ve 2004 yıllarında yapılmıştır. Sürvey sahasında fındıklarda zararlı dört scolytid türü [ Xyleborus dispar (Fabricius), Lymantor coryli (Perris), Xyleborus xylographus (Say) ve Hypothenemus eruditus Westwood ] belirlenmiştir. Bu türlerden H. eruditus Türkiye’de fındıkta ilk kayıt niteliğindedir. L. coryli ve X. dispar en yaygın ve önemli türler olarak belirlenmiştir. Sürvey sahasındaki scolytid populasyonunun %90’ını L. coryli, %10’unu ise X. dispar oluşturmuştur. L. coryli’nin fındık alanlarında önemli bir zararlı olduğu bu çalışmayla ortaya konulmuş, ayrıca biyolojileriyle ilgili ilginç bulgular elde edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Yazıcıböcekler, Scolytidae, Xyleborus dispar, Lymantor coryli, Xyleborus xylographus, Hypothenemus eruditus, Fındık BARK BEETLE (COLEOPTERA: SCOLYTIDAE) SPECIES WHICH ARE HARMFUL IN HAZELNUT ORCHARDS, THEIR SHORT BIOLOGY AND DENSITIES IN GIRESUN, ORDU AND SAMSUN PROVINCES OF TURKEY ABSTRACT: This study was carried out in 2003-2004 years to determine the species of Bark Beetle (Col.:Scolytidae), the densities and short biology of important species, which their importance has increased in the recent years in the hazelnut orchards of Giresun, Ordu and Samsun provinces where hazelnut has been intensively produced. Four harmful scolytid species [ Xyleborus dispar (Fabricius), Lymantor coryli (Perris), Xyleborus xylographus (Say) ve Hypothenemus eruditus Westwood ]were founded. Of these species, H. eruditus is the first record for the hazelnut in Turkey. L. coryli and X. dispar were determined as the most common and important species. As a result of the studies, L. coryli and X. dispar comprised 90% and 10% of the Scolytidae population in the survey area, respectively. L. coryli was firstly considered as a serious pest of hazelnut orchards and some interesting data regarding it’s biology was also determined in present study. Key Words: Bark Beetle, Scolytidae, Xyleborus dispar, Lymantor coryli, Xyleborus xylographus, Hypothenemus eruditus,Hazelnut 1.GİRİŞ olduğunu bildirmekle birlikte önemli bir zararlı Fındık, 650 bin hektarlık üretim alanı, grubunu da yazıcıböcekler oluşturmaktadır. ortalama 600 bin tonluk üretimi ve yaklaşık 700 Türkiye’de sert ve yumuşak çekirdekli meyve milyon dolarlık döviz girdisi ile ülkemizin en ağaçlarında ve ormanlarda zararlı olduğu önemli tarım ürünlerinden biridir (Anonymous, bildirilen yazıcıböceklerin son yıllarda özellikle 2002). sahil ve orta kuşakta fındık bahçelerinde önemli Giresun, Ordu ve Samsun illerindeki fındık zararlar yaptığı tespit edilmiştir. Fındık bahçeleri Türkiye fındık üretim alanının %48’ini bahçelerinde diğer zararlılar ürünün kalitesine ve (315.000 ha) oluşturmakta ve üretim miktarının miktarına direkt veya dolaylı etki yaparken, %58 (360.000 ton)’ini sağlamaktadır yazıcıböcekler genç ve yaşlı fındık dallarını (Anonymous, 2001). kurutarak önemli bir miktarda ürün kaybına ve Türkiye’de fındık plantasyonlarında yaklaşık fındık bahçelerinin elden çıkmasına neden olarak 150 böcek türü tespit edilmesine rağmen olmaktadır. Ayrıca yaşamlarının büyük bir bunların 10-15 tanesi bölgelere ve yıllara bağlı kısmını odun dokusu içinde galerilerde olarak ekonomik zarar yapmaktadır (Işık ve ark., geçirdikleri için fındığın diğer zararlılarına oranla 1987). Ecevit ve ark. (1995), Tuncer ve Ecevit bunlarla kimyasal mücadelede istenilen başarı (1996a,b), Saruhan ve Tuncer (2001) ve Tuncer sağlanamamaktadır. ve ark. (2002), Türkiye’de fındığın en önemli Son yıllarda devletin fındık politikaları zararlısının Fındık kurdu (Curculio nucum L.) nedeniyle üreticilerin fındığa karşı ilgilerinin Giresun, Ordu ve Samsun İllerinde Fındık Bahçelerinde Zarar Yapan Yazıcıböcek (COLEOPTERA: SCOLYTIDAE) Türleri, Kısa Biyolojileri ve Bulunuş Oranları azalması sonucu bakımsız bahçe sayılarının bahçelerinde bulunan türler belirlenmeye artması ve temmuz-ağustos aylarında görülen çalışılmıştır. kuraklıktan dolayı bitkilerin strese girmesi 2.2. Türlerin Kısa Biyolojileri ve Zarar Şekilleri nedeniyle önceleri, Çarşamba ve Terme Ekonomik olarak önemli olduğu tespit edilen ilçelerinde taban suyu yüksek alanlardaki fındık Xyleborus dispar ve Lymantor coryli’nin kısa bahçelerinde yoğun olarak zarar yapan biyolojilerinin takibi amacıyla zararlının yoğun yazıcıböcekler bu alanların dışında fındığın olarak bulunduğu ve çıkış yaptığı zamanlarda yoğun olarak yetiştirildiği Ordu, Giresun ve haftada bir kez olmak üzere 2002 yılında Trabzon illerinde de özellikle sahil ve orta Emiryusuf (Terme) ve 2003 yılında Bafraçalı kuşakta önemli zararlar meydana getirmekte ve (Terme) köylerinde, Mart-Ekim ayları arasında zararın görüldüğü fındık bahçelerinde ana zararlı tuzak takibinin yapıldığı bahçelerden alınan durumuna geçmiş bulunmaktadır. Ayrıca fındık bulaşık dalların laboratuarda yarılarak dışında son yıllarda alternatif ürün kapsamında incelenmesi ile Xyleborus dispar ve Lymantor bölgeye yerleştirilmeye çalışılan kivi sahalarında coryli‘nin bulundukları dönemler (ergin, yumurta, da yazıcıböcek zararı yer ve yıllara göre larva ve pupa) tespit edilmiştir. Bunun yanında değişmekle birlikte görülmektedir. türlerin fındık dallarındaki zararı ve açtıkları Populasyonun yoğun oluşu ve ergin çıkış galeri şekilleri tespit edilmiştir. zamanının doğru olarak saptanamaması gibi zorluklardan dolayı bu zararlı grubuna karşı 2.3. Türlerin Bulunuş Oranlarının Belirlenmesi başarılı bir kimyasal savaş uygulanamamaktadır. Türlerin bulunuş oranlarının belirlenmesi için Zararlıya karşı uygun alternatif savaş metotlarının 2002 ve 2003 yıllarında Samsun ili, Terme araştırılmasından önce yörede hangi scolytid ilçesinin Emiryusuf ve Bafraçalı köylerinde türlerinin bulunduğunun belirlenmesi gerekir. Bu kurulan Kırmızı kanatlı yapışkan tuzaklar (% çalışmada öncelikle yörede fındıklarda zararlı 95’lik Etil Alkol çekicili) kullanılmıştır. scolytid türlerinin belirlenmesi ardından Tuzakların asıldığı ilk zamanlarda sık sık kontrol belirlenen türlerin populasyon yoğunluğu ve kısa yapılarak ilk çıkış zamanı belirlenmiştir. Tuzaklar biyolojilerinin araştırılması amaçlanmıştır. üretici firma tarafından önerildiği şekilde Böylelikle bu grupla mücadelede temel ocaklardaki dallara yerden yaklaşık olarak 1-1.5 oluşturacak bulgular toplanmaya çalışılmıştır. m yüksekten asılmıştır. Tuzakların kontrolü, ilk çıkış belirlendikten sonra nisan-eylül ayları 2. MATERYAL VE METOT arasında en az haftada bir kez ve diğer Tür tespiti çalışmaları 2002 ve 2003 zamanlarda ise 15 günde bir yapılmıştır.Periyodik yıllarında Giresun (Merkez, Bulancak ve Piraziz), kontroller esnasında tuzak şişelerindeki alkol+su Ordu (Merkez, Fatsa ve Ünye) ve Samsun karışımı (1:1) yenilenmiştir. Böylelikle çıkış (Çarşamba, Salıpazarı ve Terme)’da sahil ve orta süresince tuzaklarda yakalanan böceklerin sayısı kuşakta sürdürülmüştür. Türlerin bulunuş ile bulunuş oranları belirlenmiştir. oranlarının belirlenmesi ise Kırmızı kanatlı yapışkan tuzak (Rebell rosso) kullanılarak 2002 3. ARAŞTIRMA SONUÇLARI VE TARTIŞMA yılında Samsun ili, Terme ilçesi Emiryusuf 3.1. Giresun, Ordu ve Samsun İllerinde Fındık köyünde, 2003 yılında ise Bafraçalı köyünde Bahçelerinde Tespit edilen Yazıcıböcek Türleri yürütülmüştür. 2002 ve 2003 yıllarında yürütülen çalışmalar Çalışmanın ana materyalini sürvey sonucunda fındık bahçelerinde toplam 4 tür tespit sahasındaki fındık plantasyonları ve buralarda edilmiştir. Xyleborus dispar Fabricius, Lymantor bulunan Scolytidae (Col.) türleri oluşturmuştur. coryli Perris, Xyleborus xylographus Say ve Diğer materyaller olarak tuzak (Kırmızı kanatlı Hypothenemus eruditus Westwood. Bu türlerden yapışkan tuzak), aspiratör, öldürme şişesi ve H. eruditus Türkiye’de fındıkta ilk kayıt budama makası kullanılmıştır. niteliğindedir. Yoğun ve önemli zarara neden 2.1. Türlerin Tespiti olan türlerin X. dispar ve Lymantor coryli olduğu 2002 ve 2003 yıllarında araştırmanın tespit edilmiştir. yapıldığı Samsun (Çarşamba, Salıpazarı ve 3.1.1. Xyleborus dispar (Fabricius, 1792) Terme), Ordu (Merkez, Fatsa ve Ünye) ve 3.1.1.1. Tanımı Giresun (Merkez, Bulancak, Piraziz) il ve Erkek: Vücut boyu 2.01± 0.016 (1.93-2.15) ilçelerindeki fındık bahçelerinden alınan bulaşık mm ve eni 1.28 ± 0.007 (1.26-1.33) mm, yarım dalların yarılması ile elde edilen ve ayrıca küre şeklinde, alt kanatları dumura uğramış, Emiryusuf ve Bafraçalı köylerinde Kırmızı bacakları uzunca,. Pronotum kalp şeklinde, öne kanatlı yapışkan tuzaklara yakalanan erginlerin doğru daralır ve elytraya göre daha koyu renkte, uygun şekilde muhafazası ve teşhisiyle fındık ön yarısı granüllü ve geri yarısı düzdür. Elytra 38 K. Ak, M. Uysal, C. Tuncer parlak renkli ve pronotum’a göre biraz daha açık (hazirandan sonraki) ise temmuz başından renkte, üzeri ince beyazımsı tüylerle kaplı ve ağustos ortasına kadar devam ettiği ve yaklaşık uzunlamasına paralel sıralar halinde çıkıntılar olarak 6 hafta sürdüğü belirlenmiştir