WILFRED TIIESIGER: OKURUNDAN � KA<=AMAYAN GEZGiN

Prof.Dr.Bi.ilent R. BOZKURT*

WILFRED THESIGER: UN VOYAGEUR QUI NE PEUT ECHAPPER A SON LECTEUR (1910-2003), auteur de romans classiques de voyage tels que Le des et Les arabes des 111arais, est un voyageur, un explorateur et un aventurier connu. Thesiger decide deja dans sa jeunesse d'aller chercher panni les tribus indigenes qui menent la meme vie qu'il yades centaines d'annees, de l'aventure, de la camaraderie et de l'humanisme tout en abondonnant la civilisation et le monde encombre de la technologie. Thesiger nous apprend qu'il ne s'est jrunais vu comme un auteur ou un photographe et qu'il a toujours fuit la presse. Mais en fin de compte, ii n'a pu s'empecher de publier ses notes de voyage et ses photographies qu'il dit etre ses plus precieux objets et qu'a chaque fois qu'il les rega.rde ii revit un monde qui, a ses yeux, ne reviendra plus jamais. Le sujet de cet article est la relation qui existe entre le fait de voyager et celui de le reconstituer sur le plan fictif par le biais des livres et des photographies. Dans le processus de transmission du voyage au lecteur, l'ecrivain voyageur peut se trouver dans une situation qui est en contradiction avec son but de depart, c'est-a-dire avec la raison d'etre du voyage. Mots-des : uoyage, euasio1J., t-ribus indige11es, 11w11de passe, camaraderie, civilisation, 1-ecit de /loyage, le public lecteu1/co11sommateur.

WILFRED THESIGER: A TRAVEllER WHO COULD NOT ELUDE ms READER Wilfred Thesiger, traveller extraordinary, explorer, adventurer and writer of the travel classics Tbe Arabian Sa11ds and 'flnMars/J .Arabs, resolved, from the early years of his life, to abandon civilization, escape from the crowded world of technological "progress," in search of cl1allenge, adventure, and comradeship runong unadministered tribes in unknown lands. He says he has never thought of himself as an author and a photographer, ru1d has always despised mass media. However, eventually he could not help writing about his travels and

* Bilkent Universitesi, ingiliz Dili ve Edebiyau Bi:ili.imi.i bgretim Oyesi, insani Bili ml er ve Eclebiyat Faki.iltesi Dekam. e-mail: [email protected] Bu yaz1, 25 �ubat 1999 tarihincle, istanbul Oniversitesi, Edebiyat Faktiltesi, I. Ak§it Gi:ikti.irk Anma Toplant1s1'ncla sunulan bilclirinin geni§letilmi§ metniclir.

227 I publishing his photographswhich he calls . "MY most chenshed poss among these photographs ess, 1on· ,, . When •. ' he acids ' he "Ii . he brolV ves once more m a vanished ses c 1 Th.is paper u world". s ggests that there is a distinctive demek olabile egi gibi, varhgm12 pa§ka bir boyutta siirdiirmeniz, ya da clivicling line betw e of travel,. and transmitting �n the exp that experience to erience rkac;; diizlemde birden varolman& anlamma da gelebilir. photographs. the c on�u�er public bi Because e via books an c as a r sult of this ac t c I . o f transm1ttmg the r compeJI ed to defeat t ave JIer Belki de bu en sonun usu en sik goriilen omek. Diinyanm en biiyiik his original purpose which . might b ' is wha t happ ens m e Key wor e Thesiger's . els: trav l, escape , 1.111admi1tist . case. roman yazarlarmdan biri olan Tolstoy, daha sonra, ic;;indeba§tan beri var . . . ered tribes' va1t,sbe civzliza ott, e ct wal. .let, com h trav l writing, readi1tg/co11sumi11gp ractesbij;, n baz1 egilim ve yatkmhklarm da etkisiyle, bir §eyh ya da hoca gibi ublic. ola c c vaazlar da vermeye ba§lad1. Bu arada, yarat1 1 yazarhgm yanmda edebi P� asso, insanlann resme baki§lanndan degerlendirme ve ele§tiri alanlanna da el att1. Ancak, romanlarmda insan yakmarak § 6 . a§ c resm1 1 1 1 yle diyo r. "H anlamak istiyor. Peki ku§ erkes ruhunun derinliklerini, insan davrant§larmm kann ikl1gm1 usta a gozler c l ann c vtlt sm anlamak isteyen . ins�ar ge eyi, <;;ic;;ekleri, ruye YOk? oniine seren bu yazar, gerc;;ek ya§amda insana o kadar da iyi kilavuzluk c;;evrelerindeki heqeyi 1 1 seVIyorlar. c 1 anlama ya <;;alt§m Arna resme gelin . . a adan edemedi. Yarat c1 yazarhktaki dehas1 onun ayru zamanda iyi bir ele§tirmen ic e i'--; d eg1§- yor; onu r . 1 i anlamak zorund P asso hakl1. 1 . al . " olmas1111 saglayamad1. m ' yoksa yanl §_ m d .. . . 1 1 Im U§Unuyor. ? Baki§ ac;;1srna b belli ki' tart1§ az . . 1 agl . Ama b.trdogruyu - dile get"um1y Arna Tolstoy, ayn diizlemlerde, usta bir roman ve hikaye yazar1; or, _s k sik kendisini de c 1 rahats12 eden bir §eye deginiyo 1 rinden guven vermeyen bir din ho as1, siradan bir ele§tirmen olarak varhg m r. S anat ve edeb yat iiriinlerini d egerlendirme- . . alg tl ama v 1 ac;;ismdanoneml 1 b.tr e siirdiirdii. Tolstoy goniillii olarak, "Neden yaz1yorum nastl yaz1yorum, . . i nokt a bu. Belki de birka · kend1sme hie;; <;;g u· n sonra, sorulmad gi hald e, b.tr. resmmde . ne demek istiyorum," gibi sorulara da, roman ve hikaye yazarhg1 kadar ne demek isted· -· . c uzun ac;;iklami§t.tr. 1gm1 uzun ag1rhkl1 bir ugra§ olarak evap vermeye adad1 kendini. c Anla§tlan Pi c asso, "Bu ne demek," ve . . Gezginlere en sik sorulan - gezginlerin de evap vermekten en c;;ok · Ya "Bu resimle ne a 1 istedin,". g1· b·I soru1 arda . nlatmak n bikm1§. H e1·1 1 ald e, ozel. . stkild1klar - sorulardan biri, "Niye Geziyorsunuz?" sorusu. Gerc;;ihemen donemlerinde likle sanatc;;tligmm ilk , bu sorularm ark asm da her yazar/gezgin, bu sorudan yakinmakla birlikte daha sonra notlarmda . c yatan, kendi resim tarz1yl "Neden,.1. N e d en . a ilgili . boyle a ayip resimler yap1yorsun veya kitabmda aym konuyu irdelemekten kendini alamaz, ama ben, al1§11\. oldugumuz !1 da, bizim gor.. meye c §e er yapm1yorsu c;; gezginligi yadirgamak bir yana, bir tiirarayt§ ve ma era hevesinin, kendi . 1 n?" somsuna da 1§. c <;u . nkii onun . . olduk a sinirlenm. 1§1, ugra§ , hedefi, .. c hayal gii iiniin derinliklerini yoklama isteginin, bilinmeyene kar§I merak resim Ya P mak ' bu 1 vermek . . i tur sorulara evap deg-il · Ama Ins an1 ar s12d i duygusunun, ba§kalarmm yapmad1gm yapma, kendini tehlike, zoduk c en ' yap t gma- 1§· 1 e bilmedig- _ ' 1 r baglanttl gordiikleri iniz ' an1 atamaya agm12 � .... i ve engellere kar§t smama ve bu yollarla varhgm1 ya§ama ve kamtlama Im 1 h"r b• zaman. 1 o ad . 1 r c anlatma I"dd · asmda gm12 §eyleri sorabil.trer. 1 ic_:;giidiisiiniingec;;erliligine inand gtm ic_:;in, herkesin niye yola dii§medigini . yo uklugunuzu- , ail en12...... gec;;mt§inizi, gbrii§lerinizi 1 , eg1ttmm1Z1,- ' oze.. 1 ya§am . 1 1 merak eder ve nastl yerinde oturabildigine §a§anm. Yani bir gezginin, m12 , "karaktenn:lZ· ," ki r-· .. c c c ya§am felsefenizi sor l . �- gm1_ 2 , "Niye geziyorsunuz?" sorusuna verebile egi bir evap ben e "Siz niye an an u§turabilirler. Sizin . . . . s . . bir yonunuzden. . . -omegin atlillZd - etkil erup s12e . gezmiyorsunuz?" olabilir. Arna tabii, onun gibi dii§iinmeyenler bu bu- "Guru" ya da c c Sizden "".,,ey h" muamelesi yapabilirler ' nastl ya"amal-; an gere k . evapla yetinmeye eklerdir. Hele bu gezgin c;;ok iinlii bir ka§if olmu§sa tigine ' varol U§Un an l amrna c k1lavuzluk bekleyebilirler 1 . ili§kin ve gezileriyle ma eralarm1, tiiriinde klasikle§mi§ kitaplara dokmii§se ... 1 . D a 1as1, s12 de c . . . yandarak bunlara evap vermeye c;;al §abilirs1. mz. .tr c c Gerc;;ekten bild . . . Gezginligin, bir gun kap1dan c;;1ktp (uzun bir sure) donmemenin, . iginiz i§ i b akiP, . . 1 ama sizi yii elte . . . bilmed1gm1- 2, ek gib'1 gorunen. . I§e kalki§abilirsiniz. "kac:; §'' olarak nitelendirilmesi de olumsuz yonde ahnmayabilir. insanlar Bu sizin ic;;inintihar 228 siradanliktan, piyonluktan, tekdiizelikten, yadirgadtklan degerlerden, 229 r r nin t ii ki aym §eyler degil, bi bi i a e e e en e ne e ece e en e n n e e e gezi edebiyat1 okumak ab k bul dilm m kt , v bili m y k, b lki k dil ri i d tam oIar ak Gezm kl � . . . nan ama ayn diizlemlerde, . t birbiriyle baglanu an bulu b1lemed1klen §eylerden kac;1yor olabilirler-' bilinmeyenin Pe§ine yerini de tu maz; n ezgin ve ka§if .. . an a§anttlar" · bunlar. Ya i, g du§mey1, arkalannda biraktiklar1 bilinene yegleyebilirler. ayn boyutlarda var ol "y e i Bireylerin i o yetindigi dogru d g l. ayanm "koltuk gezgin " lmakla z an a aca a ar a o ar e a otam Kimi am da y p g1 i§i ins n, f kmd l ak v y olmayar en asit cevaplar, ak i i ilk anda akla gel b vram§ · nedenleriyle ilg l en i e r e t a e le n a e r da e k d s c;miyor; ug a§ -v ha t m s k- i s m s -:,-riyo Kikuk-:,- ya§ta n ekli olu§Uffi halind · n e e eler ve yargtlar, insaru sur stntflandirmalar, nit l m itibaren vaktinin c;ogunu kitap okumakla ge-:,-riren ' ailesinde de a yn1 ozard1 etmek oluyor. olan karma§tk diinyasm1 g egilimlerin varoldugu ki§inin sonunda kendini edebiyat kariyeri ya p1yor i erlerdeki ed Thesiger'a da gittig y irigiliz gezgin ve ka§ifl Wilfr bulmas1 gibi. Ya da, Afrika yerlileri arasmda, ilkel bir ortamda onlar a gibi neden ba§mt ahp yollar rdugu sorulardan biri, insanlarm en stk so ya§ayarak, onlann ya§am miicadelesine tamk olarak, siirekli av, sava§ ve a a Irak'ta sazhk Araplart ar smd i.igii ve ozellikle oralara geldigi. macera hikayeleri dinleyerek biiyiiyen ki§inin belki genetik etken ve du§t ore halkindan biri amacm1 ornekte oldugu gibi, y ya§arken, a§ag1daki yatkmhklar yanmda, farkmda 0Imad1g1 veya kismen oldugu ba§ka ki§ilik e e oldukc;a nu§unu haklt gosterm kt gunda Thesiger orada bulu ozelliklerinin de etkisiyle, sonunda avc1, gezgin, ka§if ve uygarhktan (ve sordu uk c;ekiyor. belki ba§ka §eylerden) kac;an bir maceract olmast gibi. gur;l senin sazl-iklan gormek "Plan/arm ne? Falih bana haber gonderrni�, Kac;aklarm kac;ak olarak kalabilmeleri ic;in her §eyden once m r;alt�iyorsun?" istedil!,ini s6ylilyor. Hilkilmet ir;i11. i iinlenmemeleri gerekiyor. Yani, ornegin, biiyiik ke§ifler yapmamalart r de!!,i�ik insanlar gormekten "JIavir.- Ben gezginim, de!J,i�ik ye ler, eya onemli ve degerli kitaplar yazmamalan, "di§a ac;1Imamalan. ,'. �- ho�lamyorum." Unlendikleri anda, iinleri onlan yakalat1yor. Hatta bazan oyle sinsice or? Kar; para ilcret aliyorsun?" "Yolculuk rnasrajlcmm kim 6dily yakalat1yor ki, yakalanmt§ olmaktan kendileri de ho§lanabiliyorlar kaf}tl1yorum." _ . "Ucret alm1yorum; masrajimi kendim <;unkii, bir maden cevheri gibi ic;leri�de yatan unlenme istegini hir;bir�E'.V s6ylemedi. "(ok acayip!"Sada m birkar; dakika ke§fediyor ve ac;1gac;tkmasm a yard1mc1 oluyorlar. Yakalanmca da, ba§langt<_; ir;in devam ettim, "Pek r;ok Bana inanmad1g11u. an.lam1�tun. Onun noktasma - yani, bir gezgin, arayt§<;t, macerac1 olarak yola c;tktiklan Eura.ya da Kilrdistan'dan yer gezdim. Habe�istan, , Aji·ika. noktaya - yeniden gelebiliyorlar. <;ope attiklar1 e§yalarm1 bulup geri geldim. Ben bilgi ar1yorum. ordum. Herhalde, zevk ir;in getirmek gibi. Bunun on.u etkilf'.v�cel!,ini umuy gezdigi-misoylese m bana inanmazdt. Gezginligi, aykm bir davram§ bic;imi, c;ogu insanm benimsedigi �iiphf'.ylesordu. arasinda mi bilgi anyorsun?" diye normlarm dt§ma c;1kma, hatta bir tiir sue; olarak gorenler var. Ancak, gezi "Madan'lar " dedim. 1 bir tavirla, "Hilgi her yerde bulunahilir, veya macera diye adlandmlabilecek ama "aykm" saytlmayan pek c;ok i§ Al!,dalt arasmda nastl bir esiger'm sazltk Araplart ve ugra§ oldugunu da unutmamal1; zihinsel yolculuklar veya ke§if Devlet memurlart da, Th c e e birlikte stk s1k asus ece ini kestiremem kl ferleri diyebilecegimiz sanat ve edebiyat bunlarm ba§tnda geliyor. askeri sir bulabil g �� e en kalkip onun bulundugu y rd Ozellikle de, gezgin ve ka§if 0Imay1 hep istemi§ olan veya istedigini ndan §iipheleniyor. <;unkii oldugu a iger ancak aylar sonr , ni anlayam1yorlar. Thes dti§tinenler ic;in "koltuk gezginligi" ugra§t var. Gezenlerin, gorenlerin, buralara neden geldigi eki insanlan gonlunce kazand1gmda, c;evresind ya§ayanlarm anlattiklanm payla§arak, onlarla birlikte ya§ayarak birka<; yore halkinm guvenini na inand1rabiliyor. etmek ic;in orada oldugu anlamda zihinsel maceralara attlma olanagt saghyor bu ugra§. ya§amak ve onlara yardtm 231 230 lalllffiiara a a l II a iz enirn ve duygu inasm , yazarm klasikle§rni§ kit .(>larm , ilk a§a a d ha mi iyi ve rni.irnki.in rn ·? Bugi.in ki.ii;i.ik bir i;ocuga sorsalar, "Bi.iyiiyiince ne olacak . donmek r sm' " ctiye, a a a tutabilrnek 1i;m, Thesige 'm gezi h erhald e ''B'lI g1sayar · programc1s1, rnanken, sunucu, pop §arki konuy lo§ d ols bir t§ik a a a cist," fi.la n Bu l a a a okurun k r§tsm i;ik n bireye, der. Bugiini.in ileti§irn olanaklar1 ile rnedyanm yonlendirici · y tl kl sigi o rnu§ iki y p1tmdan, r a r etkis m ct en edebi a r r . inde bi az durrn k gerekiyo . gei;rni§te yoksun olan, ancak aylak gei;en uzun saatlerde ister 1·st e urunden yazar , ge<;i§ si.i eci i.ize mez a a l hayali si.irekli i;ah§an ve geni§leyen bizlerse aym soruya, "Deniz r kit bmm 'Girl§" bo i.irni.inde ci, kral WilfredThesige , Arabistan Kum.Zari dh tarzan, kovboy," v.b. diye cevap verebilirdik. Ben, ki.ii;i.ik ya§ t r larc� §byle diyo : e uhte�em manzaralanni gordilm; vaktimin i;ogunu gezi ve rnacera kitaplan okurnakla, bilinmeyen Pek fOk yer gezdim, dii11yaiun n m u l l e er aras111. .da ya�adim. B n ann i.ilkelerin fantastik insanlarm1 di.i§i.inrnekle gei;irir, kafamdan gezgin ve az kimsenin ta1ud1gi. i gi11f kabil l 2 f6lleri kadar etkilemedi. ka§if olmay1 kurard1rn. Oysa daha o siralar farkmda olrnadan rneslegimi hifbiri beni Arabistan a belirlerni§tim bile. Uygularnasm1 en i;ok yapttg1rn ugra§ kendilig l a a a incten r §byle anl t1yor: Thesige bu i;ol eri ve or daki y § mt rneslegirnoldu: Kitap okurnak ve okuduklanrn i.izerine,onlardan i;ikarak ya�ar; bulu t yagmur Bir bulut gelir, yagmur yagar, insanlar konu§up yazrnak. Universite ytllarmdan sonra, okudugurn kitaplan� e lar 6liir. Cuney Arabistan btrakmadan dagtl1r,. insanlar v hayvan l oktur; 6zsuyu yiikselip a falmaz. konusunu gezi yaztlarmdan sei;erek bir koltuk gezgini olrnay1, gen;ek f6llerinde mevsimlerin ritmi y Buralarda yil boyu degi�im gezginlerin ya§adiklarm1 payla§rnay1 da ba§ardun. Ancak, zarnan zaman Yalnizca bo�, apk alanlar uardir. Ac1,. kavrulmu� bir iilkedir payla§manm otesine gei;erek, onlardan bana verebileceklerinden val/llzca sicakltk farklanndan anla�tlir. Yine de insanlar ilk ·buras1; rahat ltk, yumu�akl1k tammaz. vermek istediklerinden fazlasm1 istedigim ve alabilrnek ii;in de epeyc� l e Gelip gefen ku�ak ar faglardan beri buralarda ya�ayag lmi�tir. ugra§t1g1rn, onlara "sanal" yolda§ olrnaya i;al1§t1g1rn (oysa i;ogu rnacerac1 i le e l r btrakm1�ttr. (:akilh diizli k rd kamp yerlerinde ist en kararm1� ta� a gezgin, yanmda ba§ka gezgin yolda§lann olrnasmdan ho§lanmaz) r i izlerini ol Bunun d1�i11,da i zgar ayak belli belirsiz birkaf y izi sezilir. onlarm i.iri.inlerini, beni tuhaf bir bii;irnde huzursuz eden bir yakla§nnla, bu rada dogmu�lardir. Daha siler. Jnsanlar burada ya�ar, fiinkii l e okluga irdeledigirn ve degerlendirdigirn oldu. Ben burada bu olguyu ele almak o l da 6yle ya�ar. Zor uga v y once atalan 11asil ya�ami�sa n ar e le ezler. J�te bu acunastz y r r istiyorurn. katlamrla1�· ba�ka ya�am bifimi bilm biiyiiler.3 l iklimle k-tyaslan.mayacak kadar Hab�§istan'da dogdugu y1llardan itibaren oradaki yerli kabilelerle insam hifbir t im.an alabildigine renkli, gizernli ve rnacera dolu bir ya§arn si.iren Wilfred anlatt1g1 i;ol, insamn insanltgm1 Thesiger'm Arabistan Kwnlari 'nda l a Thesiger bi.iyiiyiince gezgin ve ka§if olrnu§, daha sonra da ya§ad1klanm a a l tal1am1;11ulsmir annd ve susuzlugun, steak ve sogugun a a yazmt§. Yazdiklar1 bir okur kitlesine ula§ffil§. Okurlardan bir boli.irnii sm yan, onu i; tk l r la a diirti.i e ini, zaytfug1mve gi.iciini.i i;1g n, en derin duygu, tutku ve a a a onun yazdiklar1yla yetinmemi§; daha i;ok yazsm istemi§; ya§arnmm do §tir a a ara bteki ins nlarla i; tt§ttran, y §amla i;ik n, onu dog yl , kendisiyle, al r a a ayrmttlar1 ortaya doki.ilsi.in istemi§; kafalarmda olu§an sorulara cevap r ra r t ttir n bir ortarn. ge i;ekbedensel ve ruhs yo gunlugu si.i ekli yogu n, ra a a alarnaymca, onun hakkinda yaztlanlan didiklemi§; kar§tsmda, artik a a a ins n ii;in,bu d . ins n de, kendini t n1rn k isteyen a sorgulanacak yam kalrnayan, dolay1s1yla bir anlarnda gizini yitiren, (:oh.in i;ekiciligi a r l a di.i§manca bi ortarnd dostlugun siradanla§an bir insan buluncaya kadar durmarnt§. Bu ti.ir bir okur §imdi ya 111zltkl gelen huzuru t 111yor, r a r 4 r ·soruyor: Acaba Thesiger'm zorla ai;1ga i;ikard1g1 bu son kimligini geldigi dege ini k vnyo . a a r r kendi ortarnm go e bii;imlendi en, yere gonderrnek ve okur olarak geriye, koltuk gezginliginin ilk Thesige i;oli.i sei;erken, ins m 233 2-'?2 d as robotla§ttran ard d d rahat evler en, falt yoll an , iizen d en, k oI ayltkl a uzakla§arak, karga§anm, rdan d kokularm, iizensizligin' rastgele Bedensel yorgunluk yanmda. c;oldeki toplumsal ya§amtn getirdigi Ya§am1n o I ugu- yere g1tmek,· vah§et ve zorlugu, insel gerilimler; c;ogu kez, ic;e�ek olarak kinin actl1gmda su, yiyecek d 1 1 ilkel ya§amm seriiveni zih · ni tat mak ·1st1yor ve ara g111- buluyor. Irk ve olarak toprakta pi§irilmi§ kat1ks12 hamur ve geceleri c;oliin ayazmda, d ten renginin , zenginlig-tn,· . unvanm mevki ve anlams12 ol ugu, kimi '.>' giindiiziinince entarisine sarmarak uyuma c;abalan... Bunlar sonuc;tac;ol 1 1 maskelerin kaybolup temel gerrekl enn ac; ga- c,;:1kt g1- b'tr c;evreye giriyor. ya§am1111 benzersiz ktlan ve Thesiger'a insanltgmt duyuran ozellikler. Uyg ltkta eri§e eyecegi bir ozgiirliik d Sazltk Araplan arasmda ya§ad1g1 giinleri anunsarken de bize oralara � d d buluyor c;ol e - mal armmt§, � mi.ilkten msana ogru an gerekli olmayan d d niye gittigi, neden sekiz yd kald1g1, bu ilkel yorede ne buldugu hakkmda d her §eyin yiik kabul e il bu ortam d ar d igi a. Geceleri ya§lt '.>' ipuc;Lart veriyor: insanlar, sanki ken i ba§l m an germ 's . b·n1t .. . . i<: gtb t., Kay1gtn ifinde ayakta duran ftplak bir adam, elinde bir fatal kargi; su erce ytl oncesmm olaylar1111 anlat1vor . , . Oyle ki, 'Tum ·· gec;mt§· tm· ilstiinde sazdan evler ... karanlik si�vun yiizeyine yans�van ytldizlai� bent d d sanki bekleyen be§ ytla bir hazirhk, bir d d 'preli.i ' ii benim ic;in," kurbaga sesleri, ak§amiistii eve donen kayikla1� huzur ve sii reklilik; vurguluyor 1 5 i ye buranm ken isi ic;inanlam111 makine denen §eyi tanimam.1§ bir du11yanin sessizligi. Bir kere daha d d Thesiger. B evilerin o art sira t§t ktlan ozellikleri d ifimde, yaln,zca seyirci ohnaktan flktp bu ya§ami payla§ma 6zlemini � ar d d� d var: Mal miilke verm1yorl d d eger duydwn.7 ; t§ unya an altp benimse ikleri d tek c;ag a§ icat ti.ifek H e1 §eyi farke iyor, hic;bir §eyi unutmuyorlar. Konu§may1 Zaman zaman Thesiger'm ya§ad1g1 yere Irak'lt devlet gorevlileri . d ar seviyorl� ve gece 1 en, k amp ate§i ar ar d c;evresin e siirekli ol ak antl ar 1111, ba§l m an geliyor ve kendisiyle tant§mak, konu§mak istiyorlar; niye oralara gec;enleri 1 d anlatmaktan btkm1yorlar. Aral 1 mda yabanc bar111 irm1yorl geldigini anlamaya c;alt§tyorlar. Konu§ma konulan, Irak politikast, Bedevilerle ar· Ya§amay sec;en onlann gelenek · .. . d d ve goreneklerini benimfil� · Birle§mi§ Milletler, Paris'te tatilin zevkli yanlart, otomobil markalart veya tore 1 d d enne uyuyor. Be evi egerleri arasm .. a on e gelenler: onur, g·u·1 er Irak'm ekonomik geli§mesi. Thesiger bir siire nezaketen bu konu§malara yuz, sa d akat ve cesaret. Ar katla111yor, ancak daha sonra stktl1yor. Iraklt yetkilililer de onun bu ilkel abistan Kumlari'nm d hemen her kabile ya§amtnda ne buldugunu anlayamtyorlar. d .. sayfasm a insan , belki dey al 111 ve tek uze sanabileceg-i bu ya<:-samm, . ar ht<; akl a ge1 meyecek ilginc;aynnttlann1 Oysa Thesiger ornegin bir c;obanm sazdan yaptlma evini, ev halk1yla §a§tr ak, d ar d bilgilenerek, haz uy ak , ii<:iince-s · ...... _. d malzemest top1 ayarak ve bazen evdeki hayvanlarla payla§maktan mutlu oluyor. Her§ey ona goruyor. (Ornegm, evelerle d ilgili bilinebilecek her§eyi ogreniyor ilginc;ve farklt geliyor: Onlann kendi kendine yeten ya§amlan Thesiger'a r d d ve pek e gereksiz bulmu yor .. . ..,..unki.i' eve, be evi ya§ammm evrensel huzur veriyor; gec;mi§tenkopmamt§ olmalarma, gec;mi§leya§adtklart giin .. .. ar insanm ozuyle birc;ok baglant1s1 olan bir 1 d d uzant1s1, p c;as .) arasmdaki siireklilige hayranltk duyuyor. Ellerindekiyle yetinmelerini, <;ol e, bir nokta an ba<:ka-s bir noktaya yaptlan - b bundan ho§nut olmalarm1 giiniimiiz diinyasmda az rastlanir bir olgu .. az1s1 gu··n 1 erce haftalarca siiren - uzun yuruyu§.. lmi. · · 1 enn· yava§ltg1 Thesiger'a hie; stktc1 olarak goriiyor; sahip olduklan hiiner ve beceriler onu §a§trt:1yor. g y �· Tam tersine, as1111 yo d 'Yiiti.iyii§iin yava§hg1, monoton olm Thesiger'm bu ya§amda zaman zaman yadirgad1g1 ve tam olarak � � d d engelli r," tyor. 1nsan pek c;ok§ey farke d d iyor: c;al1 ibin e bir c;ekirge yer e olii al1§amad1g1 bir yon de var: bzel ya§am ve mahremiyetinin olmamas1. bir ktrlangic;, yaban tav§ant izleri, 1 d ar bir ku§ yuvas , kum �zerin eki Yore insa111 boyle bir §ey aram1yor. Onlar ic;in herkesin ba§kalart dalgalanmal '.>' , '.>' • • m renk ve birimleri rn. topraktan r·'·an ki.i. c;u··k surgu·· ··n 1enn · hakkmda her §eyi merak etmesi ve bilmesi dogal. Oysa Thesiger'm c;1c;eklenmesi, ilginc; bir kaya, az goriilen bir bitki... "6 ic;indeyeti§tigi ki.ilti.i1i.in geleneklerinde "ozel ya§am"m yeri biiyiikve bu 234 ah§kanltktan kurtulmak zor. 235 a un n t e e e 1 1 n 1 u e u� � d §mda p k <;ok § y n e r e e <\ e e ne n - u� r e e al § yor; stkt t , zorl u a a u k v yokl c;i d bi az g rid kalmI§ olmakl birlikt , toplum g le gimizi bir rki.itm yo , a a a uk i a 1 an er n n e 1 e e a 1 e �� e �i r tam t rsin , b ort md ar mutl olm y1 Y § y par<; s ol 'Ell i de ap r," 'OyIJ yaz Im1§," ifadel ri biz y banc v ogr n yo : ak e Gece bep birlikte garip d gil.) ateJi1t revresine oturduk. er a 1 a 1 1 n n ar n at Ka.yzkri rr

e er a r r e m e e e Th sig 'm kit planm oku ken fa k tti ki, g zi d biyati m a a 1 a r e a e okur u Kitabm tii ii, § g1 yukar �1 m iislupt , ele§ti i v ovgiiden; s ldm v ara m e eme ra me a m a a a er e e r r r r e e er a ol k tii t criib g n yine kh m kuytul nn taktl n sorulard e a a e e a a g i � kilmed n olu§uyo . Biz oku lar da Thesige ' (v Ash ' ) kar§t biri, 'Neden?" sorusu olmu§. 'N den bu � b , n d n Ar bist n, ned:: a m 1 r a a 1 a m ar e e mam e e a r t vn 12 sii ekli y rhyoruz. Yaln 2c sordugu uz sorul m d gil, zorluk v yokluk," sorularmdan kurtula t§lffi.Biz gor ykm bi §ey a a e a a e r a e e a a r a e em a e m a m so1mad1g1m12 sorul nn d c v bm1 hyoruz v bi az da, s01m y1 n d n e emem e d y panl n so gulamad n d iyoruz. Oys yin bizi y pttgi m, bizi e e e m e am a a e e e e e a a m aktl d i§iz diy su�luluk uyuyoruz. d nl ri izd n b b §k , b lki d aykm ned nl rl y p n bir si.iru er e er a a e a ra � a r a a m e r am a a m e a a Ash , Th sig 'm kit pl nm okurk n soz ve d v m§lanndan, ms n vardi . Onl r dikk ti izi � kmiyo , a y pam d1gi 12 § yi y p rn er e 1 ard1 m e e m m e e er m a a a e e a e ili§kil ind n � k g1 12, s zinl digi iz ki i yon v oz llikl inin u aka sorgul y c giz, b lki d bilin�altlffilZbize, sonund , 'Degm zmi§," a 1 r a ma r a e e er e � e e a e em er e ama e a e d m koyuyo ( 'k dm dii§ m", "saldi g n") l2 v boylelikl Thesig ' m d dirt r k, y da yl in y in sorgul nm k ndisini koyar k bir � §it m a a e a am a m ar a a ama a a a a ki liginin ve y § nttlarmm d rinligini, �ok nl hhg101, � gn§i l m1 r h tl s gl ymc y dek. e ere e r e e ar m e a er e mer e m a m e e e r a yok d k t k boyutlu ktl1yo . Bunun sonucu Th sig r yaz ki ligiyl ich el Ash n yi ak ed cegi izi t h in diyor v Th sige 'l e a e r e a a 1 � ara a m a e e e e e a a e biz ins noglunu dii§iindi.iriirk n, biyog afideki Thesig r'd kit bm . . a a r e a e a e e ilg h ol k kh 12 g l bil c k � §itli sorul r d gi§ik cev p l r e 1 e a a a er e e dt§mdaki bi eyl kar§t kar§ty g liyoruz. Ki§inin b §artlanm, gozl ml rini, . . e a a ma e er r e e sunuyor. V r d1g� c v p I arm �ogund s nki Ash 'm Th sig r'm ki§iligine e a a e a em er m uri.iniinii, biz nl t k ist dikl ini bi aktp, kendisin yon liyoruz a a e e a a a 1 er . kar§t duydugu � li§ik duygul r1 d s ziyoruz. Y ni, h Thesig 'm he r e a a a r Onu b §k smm goziind n gorm k istiyoruz, nl tm y g ekli de o un biyog afiyazarmm ki§ilikl riyle (ki bunlar dah sonr Thesige 'm me e e a a m a r emem Arab1�stan Kumlan e Sazlzk Araplan'nda a e e a a gor digi § yl ri de nl t asm1 istiyoruz. Am cm1 iyi beli l i§ bir il d1 g � n bazi yaktnl n d a me a e m ere e e a e e okurun sormad n ede digi, y nli§ yonl n i§ sorularla. katlhyor) gerilimli, n d ys dram tik bir ili§ki i�ind buluyoruz k ndimizi. e e e a a a 1 1 a a e me r e er r a e e a B lki Th sig r'm neyi b §ar m d gm so1m y1 kil de mi§izdi 'Th sig bi k §if olarak i.in p §ind ko§tugunu hi�bir zam n inkar e e e a a a a e r e er e e e me a a e e ma a a a a diy , Ash r, yin � t l dille, bun d d giniyo : "B devil i i�t nlikl di, nc k onun i�in bu h v s ddi �ik rl b gl nttli degildi,"11 e a e a a ama amad1 �1 r r a e er e e e a s vdigi ve onl rla ilgil ndigi h lde, uyg rltktan hi�bir z n kop , yo Ashe . ni, Th sig i�in, 'O i.in p §ind ko§tu," d nmi§, 0 d ama a e e r r 1� mem� a a 1 a hi�bir z n bir bedevi olam d1." Bu ciiml d soyledigi §eyle i oku , nkar et t§! Dol yh ve y mlt c1 bir if de Asher'inki. Dosdo � a r m e m a e e e e e em a 1 1 m a Thesiger'm kitaplarmda d buluyo . Ancak, cii l nin ikinci kis md e am mam 1 a a ar1 a a e e 'Th sig r i.inp §indeydi," d s h su�l y c he de y nlt§ konu§:; soyl nenin, t dogru ol as y mnda, b § s12hk s yil bil c gini a 1 a a a 1m1 e e m a m e a a r e a a e a er em e e ol cakt . Dol yh nl t s �inc , su�lan akt n kurtuluyor. Cii l nin y ln12c biyog afide goriiyor v bur d v bun benz gozl l rd r a a a ar r e r r ara a m ikinci yar1smda da, ilk yansmdaki su�lamay1 dengelemek ister gibi, ''.Arna bi den, ''.A.c b ben b § 1s12 bi gezgin v dege siz bi yaz v kti i a m e m . r m r e e e a a r o tn su du, altm pe§inde d gildi," diyor. bo§a 1 ha camt§t ," gibi bi dii§iinc y bil k pil biliyor. Biyog afi e e r 1 ere ma r a e e e er a a a 1m 1 e m a a e ama a r e Ash r, Th sige ' �oll , ce ay it n n d nl r smd , kal1t sal yazar , boyl duru l rd k ndi cma d ters dii§en bi i§l v gori.iyor: e . e er a am m e a e e de a a r a a a 1 1 tk nl i, �ocuklugundaki y § bi�i ini, i� huzursuzlugunu, i�ind Y ni biyografiyi, ozgi.in s r n sonr okuy nla d h y l kmkl g a a e e e a r a e em a a e a a 1 r e a a a e � tt§ n d rl ri s y1yo . Ancak bunlarm arasm k ndi gozl , gori.i§, yar tar k, onc okuy nl r ozgi.in ese d n uz k tut r k, k ndi iiri.inii e �1m a r m e e a r ar a a r a a �ikarlffi v alanm d ekliyo : Thesiger'm yaln12hg1 sev eyi§i; s vilm ol n biyog afinin v olu§ nedenini ort d n kaldmyo . Okur bu al nd a ma e me er m e a a m e e r e e a ma a e ma a s ytl , hiikm t , lid ol a arzusu; b ncilligi, § gilik ko pl ks/ t c iib li degils , biyogr fiyi oku kl es ri oku nm, iki yn er m er e r m e e em e e a a e 1 m ar a er e e e ar h 'm olu suz gori.i§l inin on mli bi bolii ii, Th sig r'm diizl d y r l bil n, baz duru l d n ed ys ortii§m yen, olgul � a e a am a e r e r a e r e e a reme e r kitapl nndan v y § md n v rilecek o neklerle �iiri.itiil bili . Arn m ama e e e a a m a e e oldugunu ( ge boyl ys ) akl geti y biliyo . e er a a e a e a e er beni clffi bu d gil. Gezi d biy tt okurunu bu §a ay g tir n Th sig okurunun klm gel n sorulard n biri d , ''.A.c ba Th sig ' e e m a am1 a a r a e 1 §eyin n oldugu v bu duru un nl . m Ar p dostlan, yaktnlanonu n stl goriiyo , hakkind n dii§iiniiyorlard ," 240 sorusu. Michael Asher, Thesig er'm en yakm a·r k a d a§1 armda yard1mctl n ve h h h u u m anndan Salim bin h Mic ael As er bize T esiger' n ekonomik sorun n n ol ad1gm1 G abaisha'y1 buluyor ve bu . soruyor. soruyu ona � . Salim bin Ghabaisha'nm cevabt: soyliiyor, avcthga dii§kiin oldugunu anlattyor. Ogreniyoruz ki, ileri ya§a geldiginde Thesiger, demokrasi ve liberalizmin Afrikah karakterine C6meriti. Bize giizel bedzveler velirdi: Para ' ti/fek· ".I ·, deve. 1� b· z t·ir d uymad1gm1 savunmu§. Birbiriyle baglantts12 goriinen bu konularm bir sad t k!1, yo1ul- mak b1lme· zdi. i Korkusuzdu · Ger,-1n1·�.-,,, 1·,.,, b' . Ne _ 1m' 2�yorduk ortak yam var: Arkalarmda yatan imalar. Yani, Thesiger tuzu kuru oldugu 1 ede do�inu�tu, nereden gel�vor du, ainaci neydi? Biz s .. bedeviler a i<;in gezdigi yerlerde barmabilmi§ ve itibar gormi.i§ olabilir. Ge mi§te ava dik, kafamtz bo�tu. Yani, o <; zamanlar hi:i-;biI - �eyj bi/mzvorduk.13 dii§kiin olmast, dogal ya§am1 kollamanm agirhk kazandtgt gi.iniimi.izden

baktld1gmda ki§iliginin olumsuz bir ozelligi olarak dikkat <;ekiyor; in , ifa de once ovguyle ba§l � � tyor gibi, ama bu ba§lang1c1 birka<; ybne demokrasinin Afrikah karakterine uymad1gm1 soylemesi ise, yi.izeysel <;ekilebtlecek laflar izliyor. Michael Asher, bin . - Gha ba1s h a ' nm agzmda l l kafam1 n olarak degerlendiri diginde trk<;t bir yakla§tm olarak damga anabilir. da yeni sorulara yol � a<;abilecek ifadelere yer veriyor. Ghaba1sha Bin Biyografiyi okuduk<;a, okurun zihninde gezgin ve ka§if Thesiger sanki 'Thesiger bizi aptal yerme. ,, . . k ord u, der gtbi. Ama bulamkla§tyor ve geri plana kay1yor, yerine sevimsiz ve basit bir Arabistan Kum . . .lan'nda okuduklanma b121 b u . . . . sonuca goturmuyor...... Bu macerac1 geliyor ve bu olgunun golgesi Thesiger'm yazd1g1 kitaplann soz. lerm,. uzennde. fazla dii§iinmeyen okuru Thesiger'la ilgili iistiine de dii§iiyor. Kitaplar1 degerli buldugumuz i<;in yazarm pe§ine hu baz t zursuz duygulara itmekten ote bir i§levi yok. dii§en bizler, yazarda hayal kmkltgma ugraytp kitaplan dt§lama Mi h l Asher'dan ogrendigimize egilimine girebiliyoruz. Peki, su<; kimde? Su<;lu var mt? Yanlt§hk nerede? - � �� gore, Thesiger Aristokrat tabakantn dogal ustunl u.. g-u.. · ne mamyor ve dogru diiriist aristokratltgt Michael Asher bize, Thesiger'm aktls12ca davram§lanm, yamlgtlanm, hi<; tammamt§ olan, du.. nyaya materyalis . t kitle kiilturunu.. .. . yayan Amenkaltlar1. kendi durumunu gfaiip degerlendiremeyi§ini orneklerle iletiyor. sonradan kaba ve gorme olarak goruyor... .. ulu u B u n1 art, ozellikle bu Sonu<;ta, biyografi okuru olarak bizler de - bo§ b n p - 'Ne kadar soyleni§ bi<;imiyle duyup Thes1ger. , dan sogumamak elde aptalmt§tm, acemiymi§im, ger<;egi gorememi§im; yapt1klanm ve . deg-il . Peki ' b u d.U§unce. .. dal1a once.. btr <; e o dugu l t � � � muz ve ger<;ekten tiiriiniin yazdtklanm deger i sanmt§ lffi," diye di.i §iinebiliyoruz Yani, farkmda � . klasikleri olarak kabul . e�ttgtm12 tki kitabtyla Hgili degerlendirme olmadan, bir diizlemin (biyografi diizleminin) ol<;iitleriyle ba§ka bir mizi nastl etkiliyor? 0 btr kitaplan ke daha okumam121, ha.la klasikler diizlemi (ozgi.in yaz1 diizlemini) degerlendiriyoruz. � olarak nitelememizi engelliyor mu? Kitaplar1 yine okuyac a u t m k o1 rsak ' oku ma siirecinde zihnimizin Thesiger kitaplanm yazarken, bize ya§ad klanm, gozle lerini ve ko§esmde.. . bir her dakika Thesiger'm dii§iincelerini anlattrken, i indeki tiim karma§tk olu§umlarla bir biitiin bu yeni ve •�· u . <; . !\.u, <; "Im.U§, yam 1gt ve . arg ar1yla <;arptlmt§ l :;: � imaj1, kimligi mi yamp soniiyor? olarak, <;evresiyle, i<;inde ya§ad1gt toplulukla etkile§im i<;inde o an, Birka<; kez du umuz kitaplar � t her okuyu§umuzda siirekli yogrulan ve bi<;imlenen bir birey olarak kar§1m12a <;tktyor. Oysa, . _ (birka<; kez gordiigiimiiz bir ulke.. bff· h ' §e ff' v. s. g'bt t') ustus.. t duygu, tutku ve dii§iinceleri, egilimleri, baglammdan soyutlanmca, . ' .. e binen saydam resiml . er gibi, o" neeki okuYll§ 1 ard an kalma 12Ier, izlenim tammlamp smtflandmlmca, hepsi birbirinden baglffisIZ etiketler gibi . ler nastl ya§arsa, bu kez de b1yografiden en iiste etkilenen izlenimler mi .. kimliginin iizerine yap1§1yor. Omegin, a§m av dii§kiinliigiinii ve . geliyor?. Yoksa ' gezg1··nm· b'tyogr afi . Stnt h t<;· 9kumam1§ . ffk 1hgm1 Arabistan ()5lleri ve Sazlik Araplari'nda gormiiyoruz. Ancak, gibi, kitabm1 apayn, yem <; . tan1§t1g1m12 kimliginden b,tgtms12 bir diizlemde mi okuyoruz? sozii edilen ogeler bu kitaplarda <;ok aramrsa, mutlaka bulunur. Acaba, Asher'm kitabmdan sonra, insan Thesiger'm kitaplanm, bir kez daha bu 242. 243 1 m ogeleri arama amac1yla okumak ister mi? Yeniden okusa, ister istemez ah§tyor, kabulleniyor v anhyorlar. Thesiger' bu ya§am dan � m m akh bunlarda m1 olur? soyutlayarak onun egilimlerini etiketleme, ya§anus m ve yazdiklann <; m Biyografi yazarlan da ele§tirmenler gibi SU{ s1k bize, bir yazann ger ek derinligini, kapsam 1 goriip degerlendirmemizi engelleyebilir. iiriinlerinde sezinledigimiz, gozlemledigimiz, hissettigimiz ama 1 Michael Asher kendisi de daha sonra Thesiger'm erkeklerle olan anlatamad1g1m z - anlatma geregi duymad1g1m1z, anlatmay1 akil 1 ili§kilerinin 'Platonik" oldugunu, homoseksiielligin, Arap §ehirlerinde etmedigimiz - §eyleri nastl, hangi terim ve ifadelerle anlatacag1m12 m yayg olmakla birlikte Bedeviler arasmda goriilmedig�ni; �vr�m soyliiyor, gormedigimiz §eyleri gosteriyor. Peki boyle bir §eye, <; <; m <;1 neredeyse bir "tabu" oldugunu, tart1§ilmasmm bile han erlenn <;ekilmesme a 1klamalara, s 1flandirmalara, dii§iincelerimize diizen ve a khk <; yol a abilecegini belirtiyor. Ancak, konuya bu kadar SU{ egildigini gore� getirilmesine, kendi gormedigimiz §eylerin bize gosterilmesine her <; 1 bizler de artll{belki, 'Olamaz m1 ger ekten," diye sormaya ba§hyoruz. Belki zaman ihtiyac1m12 var m1? Ara sira, kitaplar , sanat eserlerini, insanlan de kitaplarda olabilecegi yerleri ve boliimleri ara§tmyoruz. Kitabm1 yaz1p yaln12ca ya§amakla yetinsek olmaz m1? Galiba olmuyor. Merak (yerine birakmt§ olan Thesiger'1 sayfalardaki yakasmdan tutup, 'Nereye sakladm gore insam dii§iinen insan yapabilen o merak) yakam121 birakm1yor. Her <; m <; <; m oteki kimliklerini, hadi soyle," diyoruz. §ey bize a iklans , en basit, en kii iik par as a indirgensin istiyoruz. Michael Asher'la konu§malarmdan birinde Thesiger, gen<; erkeklere Birinin bize, 'Bak bu §iir §Unu demek istiyor," diye yol goste1mesini duydugu ilginin niteligini §Oyle anlauyor: istedigimiz gibi. Bunu yapmakla, nas1l ba§ka tiirlii anlatilamayani a a a a a <; Bin Gh baish fOk guzel bir genr;ti.Jns n fi ziksel bir �ey y pmad n anlatma abasmda olan §iirden, onu ba§ka sozlerle anlatarak kendi da guzelligi degerlendirebilir. Aslmda, bin Kabina veya b 1-i m <; _ � varolu§ nedenini <;ekip al1yorsak, ya§am da derinligini de§ip ok Ghabaisha �yla yatmak imkansiz olurdu, amnda bir;aklanwerird�m m <; <; 1 anlamhhg 1 bile§enlerine bolmeye ah§arak agn§1mlanm, gizini, r;iinkii. Tabii ki bin Ghabaisha 'mn giizelliginden etkilenmi�tim. '1 <; degerini ekip al1yoruz. m m Yine yillar sonra, Michael Asher bin Ghabaisha'ya Thesiger' da ne Michael Asher' , Thesiger' biyografisinde s1k s1k irdeledigi buldugunu sordugunda bin Ghabaisha sade bir cevap veriyor: konulardan biri de gezginin gen<; erkeklere dii§kiinliigi.i. Thesiger'm m Ona volda�l·ik etmeyi kabul ettiin, fiinku o kendisiyle gelen Bedevilere kitaplar 1 okuyanlann bu konuyu merak edeceklerini biliyor ve usta bir de bunlar ilgilendiriyordu. 1 1 tiife k, deve ve para veri:vordu. Beni a magazin yazar gibi, Thesiger'1 de epey slkt§ttrarak, merakim12 hemen a, bir siirii insan onun gezilerinden soz ediyordu. Onunl m Avric a a ak hemen gideriyor. Thesiger, fiziksel goriiniim �<;1s dan erkegi kadma gidenler iin kazamyordu; ben de kabileler arastnd iin k zanm <; m tercih ettigini belirtiyor. Geri erkekleri <;ekici bulmas m ise cinsel bir istedim.15 egilim degil, estetik bir ilgi oldugunu vurguluyor. Kendini homoseksiiel savunmak, bir imay1 kinamak Burada da benim amaclffi, Thesiger'i m olarak gormiiyor ve bir erkekle cinsel ili§kiye girmeyi asla dii§iinmedigini <; <;alt§mak degil; ornegin, yazar ci selliginin m <; <; ya da bir savi iiriitmeye � soyliiyor. Tabii, normlar dt§ma U{ffiakta her zaman zorlanan ogunluk kendi anlatmadigi yonleriyle ilgili, uzerinde iyi dii§iiniilmem1§ sorular <; m i in, boylesi estetik bir ilgiyi, "aseksiielligi" anlamak, aktif homoseksiielligi bir zihinsel etkinl v sorup cevaplar a eri§erek okurun iist duzeyde 1 �1 m1� Arabistan Ku mlari'ndakine <; <; m . _ anlamaktan daha zor. Meger ki bu kavram1 nastl olup da al altma abas a g rd g m <; ya§antl olan okuma olgusun:u benzer bir ya§am i inde izleyip tamm1§ olsun. Bedeviler de, sazhk irdelemek. Bu irdelemeyi yaparken insan, zaman zaman, soru sormadan <; m . Araplar1 da Thesiger'm bekar ve ocuksuz olu§unu once yadirg1yorlar. istemedigimizi iyi dti§iinmek, daha SU{ dii§iinmek <; 1 once cevab i isteyip Arna aradan ha.ftalar, aylar ge ince ona al §1yorlar. Ya§am i<;indeinsanlar hi<;fe na olmayacak demeden edemiyor. 244 245 Thesiger'm kitaplanm okurken aklun12a gelen sorulardan biri <;:evresindeki de, herhangi birinin cevab1, h�m de, bin Kabina ile Thesiger arasmdaki Araplarm ve bedevilerin onun hakkmda ne dii§iindiikle Ancak yine, fl. aktnltk ve samimiyet dii§lnuldiigiinde, tuhaf gerilimler <;:agn§tiran, bu soruyu soracag1m1z1 tahmin ederek ayrmttlany cevaplayan Asher'm la ;eklenmedik, "dramatik" bir cevap bin Kabina'nmki. Sanki konu§an, kitabm1 okuduktan sonra anltyoruz ki, bu soru da Thesiger'm 6ldeki yolda§t degil: liizumsuz veya yanlt§ dii§iiniilmii§ <;: ve yanlt§ y6nlenmi§ bir soruym Belki u§. · de astl sormam12 gereken, 'J\.caba Araplar <;;ekirgeleri yak etmeye geldigini soyledi. Oysa r;ekirgeler ondan once arasmdan Thesiger ayarmda biri ya§adtklarm1 yazmt§ olsayd1, de vardi, ondan sonra da var olmaya devam etti. Biz garip Thesiger'i nastl anlattrdi?" sorusu. bedevilerdik, bir �eyden an.lamtyorduk. Arna bence onun buraya Belki bu bile degil, <;:iinkii 'tevaplar " bir ya§am biitiinliigiiniiny da izlenimler a gelijinin gizli biramaci vardi ve bize soylemedi . ... Biz her zaman toplammm i<;:inden <;:tkartl1p soyutland 1gmda, yavan ve onun hiikumetin adanu old ugunu du�u .. .. n.u..yo1 -d ·i tk . 1 7 yantlt1c1 olmak zorunda. Irak'taki sazhk Ara.plan da ba§lang1 ta Tbesiger'm gizli gorevleri Cevap arad1 <;: gm12da, kli§elerle, zaten bildiginiz §eylerle, rastgele oldugunu dii§iiniiyorlar. Ancak Thesiger, konuya olan 6zel ilgisi ve y1llar soylenmi§ sozlerle de kar§tla§1yorsunuz. Bu baglamda her cevap, saran boyu kazand1g1 tecriibe sonucu a.ma.tor doktorluktaki ustahg1 ve a<;:1smdan, bir basitle§me, bir dii§ii§, bir al<;:alt§. Bedevilerin Thesiger'le ilgili dii§iinceleri: siinnet<;:ilikteki becerisiyle onlarm g6niillerini kazamyor. "Eger beni 1950 ytlmda Arabistan'dan ayrtlmaya zorlamasalard1, dort­ Bin Tajl, lngiliz 'e saygi duymu�, ama gerekr; 1 1 elerine asla be§ ytl daha kalirdim,"18 diyen Thesiger'm gizli a.ma.ct var m yd , yok in.anmam1�ti. "Bize r;ekirge aramaya ve onlarm kokiinii kurutmay muydu, bilmiyoruz. Kendisi 0Imad1gm1 soyliiyor. Olsayd1, kitaplarma geldi(Ji1ti a soyledi, ama buna hir;bir zaman i1tanmadik. Ben hala da bakt§tm121 etkiler miydi? Biyografisini okuduktan ve Araplarm onun ina1tm1yorum. Bence, bizim ya�adt(Jmuz yerin simrlar 1 , mi, hakktnda soylediklerini gordiikten sonra, kafam12da kitaplarmm anlam1 haritastm r;tkarmaya Jilan gelmi�ti. , J 6 ve onemi degi§ti mi? Onlar1 yeniden okudugumuzda acaba yapttklarm1, Cevap istediginiz zaman cevap altyorsunuz. insanlar <;:e§itli davram§larm1, ili§kilerini bu sorunun t§tgmda - be� de daha dogrusu nedenlerle, ne soylediklerini bilmiyor olsalar da, soylediklerine kendileri "alacakaranl1gmda" - m1 degerlendirecegiz? de inanm1yor olsalar da size a<;:tklamada bulunma geregi duyuyor. Bin Michael Asher, 'Thesiger Bedevilerle ya§amaya hep yaz sicagmda Tafl, aralannda y1llarca ya§ayan, onlarla birlikte yiyen i<;:en, aym yerde degil, nisbeten serin aylarda giderdi," diyor. Yani, "i§in kolayma kai;:ard1," yatan, kendine a.it 6zel ya§am1 olmayan Thesiger'm bu kadar ytl siireyle demek istiyor; ima yoluyla da olsa bize Thesiger'm kendisinin ve harita <;:tkarmak i<;:in, casusluk i<;:in aralarmda ya§ad1gm1 soyliiyor. Tabii, kitaplarmm ne "olmad1gm1" anlat1yor. Oysa biz okurken ne oldu ar1 la, bu soruya daha dogru ve isabetli bir cevap veremezdi. <;unkii cevap, _ � ! i imizde hangi kaptlar1 a<;:ttklar1yla, bizi ne y6nde zenginle§t d nyle birlikte siirdiirdiikleri ya§amm kendisi. 0 ya§am1 ozetleyebilmek ise <;: � �� ilgileniyoruz, ilgilendigimizi samyoruz; a.ma zaman zaman 1<;:1m12den ancak <;:arp1tmakla miimkiin. gelen sesler ve bu sesleri duyan biyografiyazarlar 1, 'Hayir," diyorlar, "siz Arabistan 6llerinde be§ ytl siireyle Thesiger'm en ya.km yolda§t olan <;: ba§ka· §eylerle ilgileniyorsunuz, ilgilenmelisiniz." Salim bin Kabina da yillar sonra Michael Asher'a benzeri §eyler soyliiyor Michael Asher, Thesiger'i ba§kalarmdan da soru§turuyor. Konu§tugu (burada insan elinde olmadan kendini bin Kabina'nm yerine koyuyor ve kimi insanlar onun "s1cak" bir ki§iligi 0Imad1gm1 soyliiyorlar. 'Bildigini sanki, engizisyon memuru kendisini en ya.km arkada§m1 ele vermeye y ap ar ' ba§kalannm kendi hakktndane soylediklerine veya dii§tindiiklerine zorluyormu§ gibi bir stkmt1 duyuyor). Hem siradan, Thesiger'1 tanunt§ aldirmaz." Edindigimiz izlenime gore, Asher'm kend i d"U§unces .. 1· de b una 246 247 eri imdi sa d i o as a da de e ilir § o o d a esi er a m ir 1 b z de kl ikl a§ b ki, 'Yazm.,a y i i a ad B c;i n, n e i e i o a yakm. Yani, b y grafiyi ku ukc; Th g 'l ilgili g6rii§ii iiz bularukl iyo am o rd , y § 1gm1 a azd ! a a o r e i er n d memi i r. n J ka§ f lm nm ozell g lu uk. Aynca, g zg a a a ir d ii Oys y 1g1 kit pl n ku k n i§ n bu yonl i i ii§iin §t okuy am1§ e e az a r k. e e e e er end §k b ii§ nce d m e eri a r oda a a a e er e e de i m ktt ." Arn bu, b am e k, d g l irm k v y m or azma az Oku ugu uz § yl n gt hk kl n b §k y rl d ydi. B lki biz rd l m ir de ers v em eri e a ra o an ir o r emi 1y Y k, y tl e erin e es n de i di a gorii§ii gec; iz ktl . e da l ndeki aykm b a a m r tlsm y t c k ki gozl l v k v y1§1 l b ku g l k. Ac ba diiz m a s i i bun ?" da s ra esi er m de d a e a ma m a p1 c; aktt . ''.Ac; , n var m kull nma 1 c; n k o da bun n on , Th g ' bu yoniinii ikk t l h 1yd1k? yazar• b §kalar ne e o ma e e ir a ede . arda esi er i ae er a r i e s ar ada ar a d n boyle l k z runda" , ''.Arn n n; eri i me i d d n bil r s e em d 1990'1 , Th g , M ch l Ash 'l bi l kt , e ki k §l i bin s eme s emed y a a i a ais a e m rsa or sa arm y e ikl n , soyle i t ikle ini, oyl ar o a is d ini nl oyl k edi o i o r K bin ve b n Gh b h il gorii§ e f1 t1 buluy . Ancak bu in anm o r er ig mede i i enim r edi mi o in ar e i o a a a ad g afi yaz 1 n te m ak y r. B y ir e i o r c;lam tkl ku ede ed ri e gorii§ n h e; yi izl le n y r. ''.Ayrn sanl d g l nl r m n mer e me i a£_ e a d s ar d d or a a o ra er az am · s or o ikle yl b likt . B y g ak t y aktl m ram ar asmd b nim t rn 1gim in anl egil,"1 unuy ; kuru i e i e 9 iy . D h s n Ash , h trl akt� o ar a d §l 1 ar o d o r si e i i i o ar es er a o ar sorar e r i§iinc ler il dav e d��m ak l 1g1 ki§in n di so ra a a l ugu biy g afi il lg l l ak Th ig ' s rul k n, bi ara yazari, konu l i i s i a a i azma is emedi kt k n 1 esi er d i or e er a e d m a i oyley p d h n y � ars y k t g n i an�� m Th g ken in tutam1y v Ash ' , "B nce senin yaz 1g bu kit p c;el §kiy , e r e ol lZ mamen ir a isr di or r esi er a a d erde e i ama a si gib , zam 1c; deki tut g r o n ginde dugu s azarm ta b v kit af1," y . Ashe , Th g ' , k l 1g1 y g l p al y n The a dan i o e dis i ar e me is edi ini s e de rse e i e r a i i i e iri o u y ozgiin b y grafi, soz konu a d l get y r. Bu c;1 r azarm iin k n in ziy et t k t g oyleyinc , 'iste n g l p t af kirnl gin am a a ir o bm1 a a rsi ama e e e o ma is em o m o a es ri as a , y ozg kit §k b b yut. Oku az o b k bili n, b n s ninl k nu§ k t iy ru . Bu k nuyl e ne kiy l , b b e i de or i i e mi o m d or a da a so ra e rere ma re i so b 1 k nular1 o z hnin ) s arken, a r rularm1 (onc d aman a lg l n y ru ," iy . Anc k, h n bu fikrini d gi§ti k, ku sii c nde, ma m o e er en e a a b §k bi s er a o ma a edi or a i i d r e r era l ugu z m p l s1 iimkiin or o d n a A h 'l k nu§ y1 k bul y . Y n , c;gi.i i.ile iyl , biyog afiyi k d k , c v e e i i dii ii m em e me i ere un y s emese de so nda o r mm ara s a a o a i o r arm o d n §ilnm y ; ku ugu g c; s g k c g a r e i abistan_ i t nu ku lar c1 1, j rn l n b y g afi yaz a b yuta/ iizl e a a am or Ar a m a r or e an sm Y ni, o n g n bul c gm1 s y . a lanm a m yakal n akt n ku tulam1y . mdeki uz u 1 i i o lan diizl e , y e r a a er e e so ra ar a a m Sazlik Araplari'na s ru nm cev p a Kwnlari l §kin e de er i a da Th sige , Ar bist n'1 t k ttikt n n uzun yill , y § dtklar i il ar adar em i a r ne e v g l , hatt h m i i disi srar ede ere o o azma a on l , nlamh i e i me o yi n az bunl k i a e i i yaz as1 c; n ken ne 1 nl kar§t k yuy r. Y nm, ya§ ntmrn tu den, la a m sam or k, de e d r e i or e m e a o a a e er a arda bm d r nl g n n § 1 y ; bu ki kit s or sa pitl bu c g o lara a ma g rini ii§i.i ec gine nan1y . 'Bu b ni oz l ya§ ntun, nu b kalanyl d g li y edi d sel a m m ere i o o a d er e r ama a a ar a ar a se i ul § k i tiy . Oy � ii§iin b yut de a o d- pl d z nl gi e d a asm i i . p yla§ am g g y k, . .. y l ii§ k n hie; bi z n ya§ y cakl ffil kit i o de de i e y . nlen ig1 ma ama ad e o o rd di or l o ar n i k f m c; n . Y nh§ g l-b lki k o yaz c1 ta§un un.Benc bu b § lu u," y .20 b yutl b y grafi er e e deri e m i e er e adar s er s a es er s ri de i i y c;tkiy r. in ey b kl ken yuz en ir ai i e c; n, n a am a i esi H n k A h , tipik ii lubuyl , Th ig 'm bu ozle n ii a le l s imi mad m a a e e m er i der erde esi er , S buru k b l nd b g bug n (1999) Keny 'd am 0I 21 1g 1, c;i.inkii d h onc g zi izleni l in gil Th a s rii or a m ad m e i or a da esi er m sonrada as e mi de ir i sad r a ffi ii y . i r y y l 1g 1 b l rtiy s , Th g ' , n kl ikl § § l kte, e bi y § ol amanm er i b m m sa i i o sa ar d a da azm o m ama a ra s e ri dos l v d g huzu , i.ilk h b m e or e l l , yaz 1g1 kit plar n, y t§ l aktan, z n zam n hat izhk n t ugu, al er ma i i i o a ine Y rlile i e lki, d e a an da a ama d e e da a so r re do v l g n y tiy . B v gogiin d in i e i duy ugu b lli. Ar l n n k c;t1g1 ken il rin h n a y gal giizellig i i o ad e mesa d rm d edemed o r a m mesa i eri i e yo nin hm;m ar a o i o r i e a k ar on rnl d g l. j gon e e en igi ku l r m, jm c; gi l kit pl 1 d artik nun c; n e i m i r e dis n a a a a a m e si e e e i b y g afis v y t n ey p bi gun k n i i y k l y c g 1 v lk l y ceg ni se i ord er de de r ses de a a a a a a sa zinl y u h hal . ic;in n bi belki , t ba§l ng1c;t , 'K c; c k n a a a so ra r es e e m d m d e o k c;, n;i n he k e, 'Baktn b n §6yl kac;t1 ,' e e," iy nu uyarm1§t1. 249 248 SONS ET LUMIERES DE L'ORIENT : LESVOYA GEURS FRAN{:AIS ET IA MUSIQUE OTIOMANE DANS IA PREMIERE MOITIE DU XIX. SIECLE

Prof. Dr. Arzu ETENSEL iLDEM*

SONS ET LUMIERESDE L'ORIENT : LES VOYAGEURS FRAN(:AIS ET LA MUSIQUE OTTOMANEDANS LA PREMIERE MOITIE DU XIXe SIECLE Colbert, le fondateurde !'Ecole des langues orientales, a egalement encourage l'etude de la musique orientale qui suscitait beaucoup d'interet clans la France du 17eme siecle. D'autre part, le musicologue turc, Bi.ilent Aksoy souligne !'importance de l'apport des observations des voyageurseuropeens a l'etude de t'histoire de la musique ottomane. Les voyageurs fram;;ais ont souvent fait reference a cette forme d'alterite clans leurs recits de voyage. Nous pouvons etudier Jes impressions des voyageurs fram;:ais en quatre parties: la musique religieuse, la musique profane, la danse et la musique militaire. Au 19eme siecle, Ia musique occidentale faitson apparition clans )'Empire ottoman, notamment clans le cadre le la fanfare militaire du Sultan dirigee par Donizetti Pacha et Guatelli Pacha., fait qui est note sans toutefois grand enthousiasme par Jes voyageurs franc;ais. Mots-c1es : 11wsique ottolllaite, nntsique turque, uoyage en Orient, inusique ottoma11e du 19e siec/e, 11111sique des ja11issaires, 111usique de Conr cbez !es Ottomcms, Donizetti Pacba, litterature de uoyage

LIGHTS AND SOUNDS OF THE ORIENT: FRENCH TRAVELLERS AND OTTOMAN MUSIC IN THE FIRST HALF OF THE 19th CENTURY Colbert, the French Minister who founded the School of Oriental Languages in the 17th century also promoted research studies on oriental music which was very fashionable in 171h century France. Bi.ilent Aksoy, an eminent music analyst, underlines the importance of travellers' observations on historyof Ottoman music. French travellers referred very often to this particular formof otherness, music, in their travel writings. We will examine the musical impressions of French travellers in four parts: religious music, profane music, dance and military music. In the 191h century, Occidental music appears in the Ottoman Empire, especially in the framework of the Sultan's mil'itary band directed by Donizetti and Guatelli. However, the emergence of Occidental music didn't provoke enthusiasm among the French travellers. Key words: Otto111a1t 11tusic, Turkisb 11111sic, 1ra11el to Orient, Olto'l/la11 music iu tbe J9b celll/.1/y, Ja11.issa1y music, 01to111.a1t court music, Douizetti Pas/Ja, trawl literature

* Universite d'Ankarn [email protected] Enseignante au Departement de fram;ais de la Faculte des Lcttres, Umversite d'Ankara, Ankara. e-mail: [email protected] 251