11° 4 woensdag 6 maart 2019 nederlandsdagblad jaargang 75 nr. 20.078 www.nd.nl [email protected] 088 1 999 999

Gerard Beverdam nd.nl/politiek Kamer kiest nu Discipel in Dordrecht wél voor enquête Voorproefje van The Passion over ‘Groningen’ pagina 5

▶Den Haag Er komt een parlementaire enquête Toch vindt de Kamer het nodig dat naar de gaswinning in Groningen. publiekelijk verantwoording wordt De Tweede Kamer grijpt nu dus toch afgelegd ‘over keuzes die door perso- naar het zwaarste middel uit de nen, organisaties en instanties zijn parlementaire gereedschapskist, gemaakt’. Zo moet de enquête ook waarbij getuigen onder ede worden helpen bij het ‘recht doen aan gedu- gehoord en verplicht zijn te ver- peerden en herstel van vertrouwen’, schijnen. staat in de Kamermotie.

GroenLinks-Kamerlid Tom van der eensgezind Lee diende in januari een motie in GroenLinks-Kamerlid Van der Lee is waarin hij samen met de PvdA vroeg blij dat de Tweede Kamer zich nu ach- om een parlementaire enquête. Rege- ter zijn voorstel schaart. ‘Terwijl heel ringspartijen VVD, CDA, D66 en Chris- Nederland profijt heeft gehad van de tenUnie vroegen echter de motie ‘aan opbrengst van de gaswinning, zitten te houden’. Van der Lee is daarop in veel Groningers nog dagelijks met gesprek gegaan met de vier partijen, schade of in nog niet versterkte hui- en dat heeft geleid tot een nieuw zen en leven velen van hen in grote voorstel, waarmee de Kamer dinsdag- onzekerheid. Het is belangrijk dat een middag heeft ingestemd. eensgezinde Tweede Kamer nu over Uit het nieuwe voorstel wordt duide- de komst van een parlementaire en- lijk dat de Tweede Kamer eerst voor- quête zekerheid biedt.’ rang wil geven aan de hersteloperatie Al vaker werd in de Tweede Kamer tot advertentie en schadeafhandeling. Voordat de een parlementaire enquête opgeroe- parlementaire enquête van start gaat, pen. Ook vorig jaar februari gebeurde nd.nl/kidsquiz Christus moet de versterking van de meest dat nog, maar toen voelden de huidi- risicovolle woningen ‘structureel’ op ge regeringspartijen er niets voor. Victor gang zijn gekomen, net als het proces Kort daarna – eind maart 2018 – be- Vandaag Achterop: van schadeafhandeling. Zo wil de Ka- sloot het kabinet vervolgens dat de Het vergeten mer voorkomen dat de parlementaire gaswinning in Groningen wordt afge- enquête leidt tot vertraging bij zowel bouwd naar nul. Uiterlijk in 2030 evangelie het schadeherstel als het inperken moet het oppompen geheel zijn ge- van risico’s op nieuwe aardbevingen stopt. De komende jaren wil het kabi- pagina 6 én schade. Over het tempo bestaat net de winning al fors terugschroe- veel ontevredenheid in Groningen. ven. Vanaf 2023 hoopt het kabinet ‘De energie van alle betrokkenen minder dan 5 miljard kuub per jaar te advertentie moet nu eerst gericht zijn op verster- kunnen winnen. Toen het kabinet in king en schadeafhandeling, niet op 2018 besloot om de gaswinning te het samenstellen van dossiers van- stoppen, werd uit het Groningenveld Open dag 16 maart wege de enquête’, zegt ChristenUnie- nog maximaal 21,6 miljard kuub gas Kamerlid Carla Dik. Zij verwacht wel in een gemiddeld jaar (wat tempera- stichtingsprank.nl/opendag dat de enquête in 2020 kan starten. tuur betreft) gewonnen. <

redactie nd nd.nl/sport beeld anp / Olaf Kraak

Willeke nd.nl/cartoons

leven Prikangst Van je naalden- fobie afkomen Ajax naar kwartfinale Voor het eerst sinds 2007 heeft een Nederlandse voetbalclub zich geplaatst pagina 8 voor de kwartfinales van de Champions League. Ajax won de uitwedstrijd tegen titelverdediger Real Madrid dinsdagavond met 1-4 door doelpunten van Hakim Ziyech, David Neres, Dusan Tadic en Lasse Schöne. <

prijs € 2,25 zaterdag € 3,50

Vasten is geen doel op zichzelf commentaar pagina 3 2 nederlands dagblad woensdag 6 maart 2019

column Gerard Beverdam nd.nl/politiek Slob onderzoekt verplichte ‘krimptoets’ voor scholen

▶Den Haag Als scholen te weinig inspelen op genaantallen af. De minister verwacht de weg staat, ‘waardoor uiteindelijk de daling van het aantal leerlingen, dat er in 2030 gemiddeld 12 procent de kwaliteit of de bereikbaarheid van krijgen ze in de toekomst mogelijk minder leerlingen op middelbare het onderwijs in het gedrang komt’. een verplichte ‘krimptoets’ opge- scholen zullen zitten dan in 2015. In Dit idee verdient echter nog meer uit- legd. Daarmee wordt de schoollei- sommige regio’s is deze daling nog werking, aldus Slob, omdat de krimp- ding alsnog gestimuleerd plannen sterker. ‘Als er niets gebeurt, dreigen problemen vaak niet om één school te maken. op sommige plaatsen profielen (op- draaiten, maar om een hele regio. Twan Huys bij de afsluiting van zijn laatste RTL Late Night. leidingsrichtingen, red.), afdelingen De minister is verder van plan om Minister Arie Slob (Basis- en Voortge- of scholen te verdwijnen, en kunnen scholen betere cijfers te geven, waar- zet Onderwijs) overweegt zo’n leerlingen te maken krijgen met on- mee zij hun toekomstige leerlingen- ‘krimptoets’ wettelijk te regelen, acceptabele reistijden. Dat is onaan- aantallen kunnen berekenen. Daar- schrijft hij aan de Tweede Kamer. vaardbaar’, aldus Slob. Bovendien naast onderzoekt hij of er een regeling Geen moment spijt Het idee komt van een commissie on- krijgen scholen door de leerlingenda- moet komen om soms van ‘knellende der leiding van oud-SGP-Kamerlid El- ling te maken met teruglopende in- regels’ te mogen afwijken. In een be- bert Dijkgraaf, die de gevolgen van komsten; hun bekostiging is immers perkt aantal situaties kan dat wellicht leerlingendaling voor het voortgezet sterk afhankelijk van het aantal leer- ook met extra geld, zodat leraren bij- Geen moment spijt. Hij zei het echt, Twan Huys: ‘Het was heel onderwijs onderzocht. Slob noemt lingen. voorbeeld gemakkelijker extra be- heftig, maar ik heb geen moment spijt van dit avontuur.’ het voorstel voor de verplichte krimp- voegdheden kunnen halen. Twan Huys nam maandag afscheid van RTL Late Night met een toets ‘interessant’. ‘Een dergelijke speciale bevoegdheid Slob waarschuwt wel alvast dat hij heroïsche metafoor. ‘Wie een hoge berg wil beklimmen, die aanpak benadrukt dat de verant- Als scholen echt te weinig doen om de niet zomaar de portemonnee zal trek- weet nooit helemaal zeker of-ie de top gaat halen. Dat heb- woordelijkheid voor het omgaan met krimp het hoofd te bieden, wil de be- ken. ‘We hebben gezien dat een aantal leerlingendaling bij het bevoegd ge- windsman mogelijk nog verder gaan regio’s er ook zonder extra middelen ben we geprobeerd, maar we moesten onderweg de poging zag (schooldirecties en -besturen, dan de verplichte ‘krimptoets’. Slob uitstekend in geslaagd is oplossingen staken. En natuurlijk is dat ontzettend jammer. Het was voor red.) ligt.’ overweegt daarom zichzelf – als ver- te realiseren. Het moet niet zo zijn dat mij zelfs stormachtig. Een wilde achtbaan, zoals ik die zelden Het voortgezet onderwijs heeft – net antwoordelijk bewindsman – een we besturen gaan belonen die niet tij- heb meegemaakt.’ als het basisonderwijs – te maken speciale bevoegdheid te geven, om in dig hebben ingegrepen.’ Slob wil zijn Het is mislukt: Twan Huys met een eigen talkshow bij RTL4. met een terugloop in het aantal leer- te grijpen als een schoolbestuur of plannen voor het einde van het jaar lingen. Sinds 2015 nemen de leerlin- een raad van toezicht een oplossing in hebben uitgewerkt. < Daar liep hij niet voor weg. Hij leidde koelbloedig de laatste uitzending en sprak ter afsluiting waardige woorden. Dat is sterk. Hij hoeft zich voor het avontuur en de afloop daarvan niet te schamen. Maar dat hij er nog geen moment spijt van zou hebben gehad … Het lijkt mij onmogelijk. Een moment Aaldert van Soest nd.nl/politiek beeld anp / Bart Maat duurt maar heel kort. Twan Huys had een gerenommeerde positie bij de publieke omroep, voor zover ik kan inschatten. Zijn overstap naar RTL4 resulteerde in een publieke afgang. Leedvermaak van omstanders ging over in medelijden. Dijkgraaf: niet wachten tot Een mislukking valt niet te ontkennen als het voor ieders oog gebeurt. Wat overblijft, is de vraag of je er met spijt op terug- kijkt. Het antwoord speelt zich af in je hoofd, je kunt het voor andere scholen omvallen anderen verborgen houden. Spijt hebben van een keuze op je levensweg lijkt wel het aller- laatste om te willen toegeven tegenwoordig. Alles uit het le- …Oud-Kamerlid Elbert Dijkgraaf Moeten bepaalde denominaties ver- ven halen, is je levensopdracht. En ‘spijt hebben’ van een leidde een onderzoek naar krimp in dwijnen uit regio’s? het voortgezet onderwijs. ‘Niet per definitie, als je met elkaar kijkt welke denominaties er zijn en …‘Er moet voldoende aanbod zijn hoe je die in stand kunt houden. Nu op een redelijke afstand.’ zie je vooral openbare scholen ver- ‘Alsof gevoel pas opkomt dwijnen, zoals in Zeeuws-Vlaanderen. ▶Den Haag Niemand zit te wachten op verschra- als je er de zin van inziet.’ Over tien jaar telt het voortgezet on- ling, dus moet je kijken of je kunt sa- derwijs in Nederland 100.000 leerlin- menwerken. Soms is fusie een optie, Reina Wiskerke nd.nl/columns beeld rtl gen minder, een daling van 10 pro- maar je kunt ook kijken naar bijvoor- cent. De gevolgen verschillen sterk beeld het delen van een gebouw.’ per regio, staat in het advies De laat- keuze die slecht is uitgevallen, betekent kennelijk extra ge- ste school…? ‘Daarom pleiten wij niet Wanneer is de afstand tot een mid- zichtsverlies. Alsof ‘geen spijt hebben’ of zelfs ‘geen moment voor algemene maatregelen, zoals delbare school te groot? een kleinescholentoeslag’, zegt Elbert ‘Wij noemen in het advies een fiets- spijt hebben’ de laatste strohalm is om je aan vast te houden. Dijkgraaf, voorzitter van de onder- tocht van 12 kilometer of een 45 mi- Ik hoor het mensen geregeld zeggen als ze crises in hun leven zoekscommissie. nuten met het openbaar vervoer. Dat bespreken: ‘Maar ik heb nergens spijt van.’ Soms volgt daarop: is een indicatie. Ouders kunnen be- ‘Want dat heeft geen zin.’ Alsof gevoelens pas opkomen als je In welke regio’s is de situatie het reid zijn hun kind verder te laten rei- er de zin van inziet. meest nijpend? Elbert Dijkgraaf. zen voor een bepaalde school. Het Wie wel spijt zegt te hebben is Yago R., de Nederlander die zich ‘De daling kan oplopen tot 30 pro- gaat erom dat er voldoende aanbod cent in tien jaar tijd. Dat speelt met Gaan scholen nog te veel de concur- is op een redelijke afstand.’ bij ISIS heeft aangesloten, nu gevangen zit bij de Koerden en name in regio’s als Zeeuws-Vlaande- rentie met elkaar aan? terug wil naar Nederland. Hij weet dat het voor hem uitermate ren, de kop van Noord-Holland, Lim- ‘Soms wel. Besturen kunnen wachten De overheid moet regioplannen zinvol is om spijt te uiten. ‘Hoe kan ik geen spijt hebben?’, zegt burg, en in het noorden en oosten tot scholen om hen heen omvallen. steunen, schrijft u. Wat kost dat? hij in de Volkskrant. ‘Ik heb jaren van mijn leven weggegooid. van het land. Maar ook in regio’s En ze moeten ook in de eerste plaats ‘Maximaal 100 miljoen euro per jaar. Mijn ouders, familie, ik heb iedereen pijn en verdriet ge- waar het op het eerste gezicht mee- naar hun eigen school kijken. Maar Daar staat tegenover dat het budget valt, kunnen in een bepaald gebied scholen hebben met elkaar ook een voor het voortgezet onderwijs de ko- bracht.’ problemen ontstaan, zoals in het verantwoordelijkheid voor een mende jaren met 800 miljoen om- Alsof dat het ergste is wat ISIS heeft aangericht: dat Yago met Groene Hart in Zuid-Holland.’ divers aanbod in de regio.’ laag gaat door de leerlingendaling.’ < zijn verloren jaren dus niet alles uit zijn leven heeft gehaald, en (daarmee) zijn eigen omgeving pijn heeft gedaan. Wat mij intussen intrigeert aan verhalen van Nederlandse jon- geren die zich tot de islam bekeren, is hun verlangen naar een nieuwsvandaag HELE DAG 12.00 geloof met een strenge leer en strakke leefregels. Naar Bremen Zweedse royals Wat de christelijke kerk probeert niet meer uit te stralen, om- wille van haar aantrekkingskracht, heeft deze jongeren ge- Koning Willem-Alexander en Ontvangst Koning Karel XVI boeid in de islam. Daar zijn geen simpele conclusies uit te koningin Máxima bezoeken Gustaaf en koningin Silvia bij trekken. Het kan er wel op wijzen dat ideeën van christenen Bremen. Mét handelsdelegatie. Europees Parlement in Brussel. over de aantrekkelijkheid van hun godsdienst niet per defini- tie juist zijn. < 3 nederlands dagblad woensdag 6 maart 2019

Sjoerd Mouissie nd.nl/nederland beeld afp / Louisa Gouliamaki Rechter: terugkeer gezin naar Griekenland niet verantwoord

▶Den Haag De rechtbank in Roermond heeft Onnodige onthoudingen het terugsturen van een asiel- zoekersgezin met jonge kinderen naar Griekenland verboden. Volgens Een verrassing in de vastentijd, uit de katholieke de rechter zou het gezin waar- hoek, is wellicht een even stellige als korte regel van schijnlijk op straat terechtkomen en frère Roger, stichter van het klooster van Taizé. Hij legt volledig op zichzelf aangewezen zijn. Dat maakt de terugkeer onver- zijn monniken kort en goed op: ‘Geen onnodige ont- antwoord. houdingen.’ Mensen vasten vanaf Aswoensdag om tal van redenen. Ook seculiere. Want er schuilt in kerke- Het vonnis, dat eind vorige maand lijke tradities en in het Woord van de Heer ook altijd uitgesproken werd maar vandaag ge- veel psychologische en praktische wijsheid. Veertig publiceerd wordt, komt op een opval- dagen, zo zei organisatieadviseur Pepijn Pillen dinsdag lend moment. Het kabinet maakt de laatste maanden juist meer werk van in deze krant, is voor de menselijke psyche precies de het terugsturen van erkende asielzoe- goede termijn om nieuw gedrag aan te leren en in te kers naar Griekenland. laten slijten. Een eeuwenoude traditie is springlevend, Sinds 2011 was dit verboden, nadat nu onder de naam Veertigdagenchallenge. het Europees Hof voor de Rechten van de Mens bepaald had dat de opvang Vasten doe je niet voor je lol, de vaster heeft een in Griekenland te slecht was. In de- cember 2016 maakte de Europese Archieffoto uit oktober 2018 van demonstrerende asielzoekers in Athene. doel. En daar lopen de wegen uiteen. De seculiere Commissie echter bekend dat er weer vasteninitiatieven schieten als paddenstoelen uit de asielzoekers konden worden terugge- kind, dat volgens het vonnis nu ‘en- combinatie van het volledig op zich- grond: 40dagenzondersuiker.nl; dagenzondervlees.be; stuurd. Door de invoering van de kele weken’ oud is. Dat maakt het ge- zelf zijn aangewezen voor het vinden ikpas.nl; heroik.nl/kun-jij-40-dagen-zonder-social- ‘Turkijedeal’ zou er in Griekenland zin volgens de rechter ‘bijzonder van huisvesting en het moeilijk be- media of heroik.nl/veertigdagengeendruppel; foot- ‘gestage vooruitgang’ te zien zijn. In kwetsbaar’. taald werk kunnen vinden, betekent mei vorig jaar liet het kabinet weten immers dat het risico dat eisers in printchallenge.nl en ga zo maar door. Ze beloven alle- de uitzettingen ‘in beperkte mate’ te nauwelijks zorg Griekenland op straat zullen moeten maal een instant beloning voor de vaster zelf: je zult je hervatten, als de opvang in Grieken- Want hoewel toegelaten asielzoekers leven, niet te verwaarlozen is’, aldus fitter voelen, de kilo’s zullen eraf vliegen, je krijgt ‘ge- land ‘voldoet aan Europese regelge- op papier dezelfde rechten hebben als de uitspraak. herprogrammeerde hersenen’, je zult beter slapen, je ving’. Griekse staatsburgers, komt daar wei- Volgens de rechter heeft de Immigra- bloeddruk zal dalen en je zult o ja slimmer worden... Van dat laatste is de rechter in Roer- nig van terecht, stelt de rechter op tie- en Naturalisatiedienst (IND) on- mond niet overtuigd, aldus het von- basis van diverse rapporten. Officieel voldoende aandacht besteed aan dit Dit is het vasten dat de randen van je leven raakt, de nis over een gezin uit Jemen. De va- hebben asielzoekers recht op huis- probleem. De dienst moet opnieuw parameters goed zet. Dat is zonder meer zinvol. Maar der, moeder en het oudste kind vesting en medische zorg, maar in de beslissen over het lot van het gezin. gelovig vasten heeft de kern op het oog. Tenminste, als kregen in mei 2018 een verblijfsver- praktijk belanden ze vaak op straat. Hulporganisatie VluchtelingenWerk je er al voorstander van bent het te doen. Protestan- gunning in Griekenland. Daarna reis- En omdat ze geen Grieks spreken, Nederland noemt het vonnis ‘een ten zijn er traditioneel niet zo van. de het gezin echter door naar Neder- kunnen ze maar moeilijk een baan klein lichtpuntje’ in het Nederlandse land, om hier asiel aan te vragen. Dat vinden en krijgen ze niet of nauwe- asielbeleid. ‘De uitspraak van de deden ze in augustus vorig jaar. lijks medische zorg. rechtbank laat zien dat de IND niet En: ‘geen onnodige onthoudingen’, zegt zelfs de Die aanvraag werd afgewezen, omdat De uitzetting van het gezin is daar- kan volstaan met papieren garanties stichter van Taizé. Wat bedoelt hij precies? Frère Roger het gezin al bescherming heeft in door mogelijk in strijd met het Euro- van de Griekse regering, en dat ook schrijft: ‘Omdat je alleen door de genade van de Heer Griekenland. Volgens de regels kun- pees Verdrag voor de Rechten van de Nederland een verantwoordelijkheid Jezus Christus verzekerd bent van je heil, leg je jezelf nen ze worden teruggestuurd. In Ne- Mens, waarin staat dat een ‘onmense- heeft voor deze mensen. Wegkijken geen ascese op als doel op zich.’ Het is alsof je de Hei- derland kreeg het echtpaar echter een lijke behandeling’ verboden is. ‘De van de situatie daar is geen optie.’ < delbergse Catechismus hoort over de waarde van goe- de werken (zondag 24). Prestatievasten is zinloos. En precies de reden waarom de catechismus oproept tot goede werken (omdat ze je dichter bij het beeld van Aaldert van Soest nd.nl/wetenschap Gerard Beverdam Christus brengen, zondag 32), is ook de reden die frère Segers: haast nodig Roger geeft als je toch wilt vasten: ‘Het streven naar Geen verband tussen zelfbeheersing beoogt niets anders dan een grotere voor ouderenzorg beschikbaarheid.’ Met andere woorden: met alles wat vaccinatie en autisme ik mijzelf ontzeg, heb ik méér uit te delen. Alles waarin ▶Den Haag ik met minder toe kan, schept meer ruimte voor de an- Verbetering van de ouderenzorg kan der en versterkt het beeld van Christus in mij. Er is dus ▶Kopenhagen geen uitstel lijden. Dat zei Christen- Er is geen verband tussen de vaccinatie tegen bof, mazelen en rodehond Unieleider Gert-Jan Segers dinsdag- een goede reden om te vasten. Maar vasten is nooit (BMR) en het ontstaan van autisme. Een grootschalige studie van Deense middag op een bijeenkomst in Den een doel op zichzelf. En gelovig vasten, anders dan alle wetenschappers verwijst deze veelgehoorde bewering naar het rijk der Haag. ‘We nemen de tijd voor onder- veertigdagenchallenges, heeft altijd een doel buiten fabelen. De onderzoekers volgden een groep van ruim 650.000 kinderen zoek naar de nood achter ‘voltooid jezelf: ruimte maken voor God en voor je naaste. Maar die tussen 1999 en 2010 werden geboren in Denemarken. Zij werden ge- leven’, maar we hebben geen tijd te vast niet alsof je heil ervan afhangt, zegt de protestant volgd tot 2013. Het onderzoek werd dinsdag gepubliceerd in het tijd- verliezen als het gaat om waardig met de katholiek: ‘Geen onnodige onthoudingen.’ schrift Annals of Internal Medicine. Het was volgens de onderzoekers al ouder worden.’ Twee jaar geleden duidelijk dat de BMR-prik geen extra kans op autisme geeft, maar deze startte de ChristenUnie met Omroep studie voegt daar significant statistisch bewijs aan toe. MAX en ouderenbond KBO-PCOB Rien van den Berg Het vermeende risico van autisme is een van de redenen dat sommige met het manifest ‘Waardig ouder mensen hun kinderen niet laten inenten. Zo stelt de Nederlandse Vereni- worden’. Dinsdag werd een tussen- ging voor Kritisch Prikken dat meerdere studies een verband aantonen balans opgemaakt. Segers’ opmer- tussen de BMR-vaccinatie en autisme. Vaak wordt verwezen naar een on- king dat het onderzoek naar ‘vol- advertentie derzoek van een Britse arts uit 1998. Dit onderzoek werd echter later in- tooid leven’ tijd mag kosten, staat getrokken, omdat de data waren vervalst. haaks op de opstelling van D66, dat juist wil dat minister Hugo de Jonge (Volksgezondheid) vaart maakt. < open 15.00 avonden ‘De vele karikaturen Rembrandt-boek over Jezus als s 19 MAART Zeven kinderboekenschrijvers pabo deeltijd, pedagogiek, masters en schreven verhalen bij offerlam zorgen AD Pedagogisch Educatief Professional kunstwerken van Rembrandt. voor verwarring.’ s 21 MAART Reinier Sonneveld, pagina 6 lerarenopleidingen voortgezet onderwijs 4 nederlands dagblad woensdag 6 maart 2019

Petra Noordhuis nd.nl/nederland beeld hempflax Eduard Sloot nd.nl/politiek beeld anp CBD-olie mogelijk uit schap drogist Onderzoek ‘dwangarbeid’ …CBD-olie is de laatste jaren popu- lair geworden: veel drogisterijen hebben er complete schappen voor kloosterorde ingericht. ▶Den Haag Minister Sander Dekker (Rechtsbe- …Die dreigen leeggehaald te wor- scherming) laat onderzoeken of den, omdat CBD-olie volgens Brussel nonnen van de kloosterorde De geen voedingssupplement is, maar Goede Herder duizenden jonge een nieuw voedingsmiddel. meisjes en vrouwen hebben ge- dwongen tot dwangarbeid. ▶Den Haag Hennep of cannabis is een oud gewas Dat heeft de bewindsman dinsdag la- dat al ver voor de jaartelling werd ten weten in een brief aan de Tweede verbouwd. De stevige vezels in de Kamer. Uit onderzoek van NRC bleek plant werden onder meer gebruikt vorig jaar dat tussen 1860 en 1978 ze- om er touw, textiel en papier van te ker 15.000 meisjes en vrouwen zijn maken. De zaden zijn geschikt als vo- uitgebuit in de wasserijen en naai- gelvoer en worden de laatste jaren ateliers van de kloosterorde in ook als ‘superfood’ verkocht in de su- Tilburg, Zoeterwoude, Almelo en permarkt. Daarnaast is hennep altijd Velp. De vrouwen moesten onbetaald gebruikt als medicijn en als halluci- zes dagen per week werken. Volgens nerend middel. Van hennep kun je de hoogleraar victimologie Jan van Dijk drugs hash en wiet maken. (Universiteit Tilburg) hebben de De hennepteelt werd vanwege de nonnen zich schuldig gemaakt aan mogelijkheid drugs van de planten te dwangarbeid en mensenhandel. maken in de eerste helft van de twin- De praktijken in De Goede Herder zijn tigste eeuw steeds meer aan banden onderzocht door de Commissie De gelegd. Begin jaren negentig ont- Winter. Deze commissie, die op ver- stond in Europa weer ruimte voor de zoek van het kabinet onderzoek doet hennepteelt. Het telen van ‘vezelhen- naar geweld in de jeugdzorg sinds de nep’ werd legaal. In vezelhennep Tweede Wereldoorlog, komt eind mei komt de hallucinerende stof THC (Te- met resultaten. De commissie heeft trahydrocannabinol) vrijwel niet echter niet onderzocht of sprake is voor. Hennep werd al ver voor onze jaartelling verbouwd. Vanwege de mogelijkheid om van de planten drugs te maken, geweest van dwangarbeid, aldus de De stof CBD (Cannabidiol) komt in werd de teelt aan banden gelegd. Begin jaren negentig ontstond in Europa weer ruimte voor het telen van hennep. minister. Hij wil daarom een onaf- vezelhennep nog wel voor en die zou hankelijk deskundige laten analyse- geneeskrachtig werken. Je kunt deze producten. Daarnaast geeft zij lezin- De vraag is nu of al die CBD-produc- dicinaal Cannabis-Gebruikers (PG- ren of bij De Goede Herder juridisch stof winnen uit de bloemen en blade- gen over CBD en over medicinale ten uit de schappen moeten, terwijl MCG) hopen dat CBD-producten sprake is van dwangarbeid. ren van de planten. Je zou ervan in cannabis voor geïnteresseerden zoals producenten een aanvraag doen voor steekproefsgewijs in het lab gecon- In het nadere onderzoek zal specifiek een rustige, geconcentreerde stem- patiëntenverenigingen en artsen. een nieuw voedingsmiddel. Deze troleerd gaan worden, nu ze onder worden ingezoomd op de rol van de ming komen. Daarnaast werkt de stof procedure duurt maanden tot jaren. strengere Europese regels vallen. overheid, aldus de bewindsman. ontstekingsremmend, pijnstillend en voedingsmiddel De belangenvereniging van aanbie- ‘Wij hebben cannabisonderzoeker Eerder stelde hoogleraar Van Dijk dat zou ze slaapproblemen en gevoelens De Commissiewerkgroep Nieuwe ders van CBD-producten waren dins- Arno Hazekamp weleens wat CBD- de overheid medeverantwoordelijk is van stress, angst en somberheid ver- Voedingsmiddelen van de Europese dag bij het ministerie van VWS om te oliën laten testen’, vertellen ze. ‘Er voor de ‘dwangarbeid’ bij de klooster- minderen. De geneeskrachtige wer- Gemeenschap heeft onlangs besloten overleggen over de uitvoering van zaten oliën bij waar helemaal geen orde. ‘De overheid plaatste meisjes king van CBD is nog onvoldoende dat CBD toch niet als voedingssup- regelgeving. Zij willen dat de produc- CBD in zat, het was pure amandel- via Kinderbescherming of rechter. structureel onderzocht. Van CBD plement aangemerkt kan worden, ten tijdens de toelatingsprocedure olie. Er waren ook oliën met veront- Wie ontsnapte werd teruggebracht worden olie, pillen en zalf gemaakt. maar dat het een nieuw voedings- gedoogd worden. Wijnkoop ver- reinigingen erin, zoals pesticiden en door de politie.’ Deze producten zijn vrij verkrijgbaar middel is. wacht dat CBD-producten op de zware metalen. Dit hebben we nooit De conclusies van het nadere onder- bij drogisterijen. Hennepzaad wordt al eeuwenlang markt blijven. ‘Ze zijn belangrijk voor gezien bij de olie van kruidenleve- zoek wil Dekker nog dit jaar naar de ‘CBD is een prettig stofje om te ge- tot voedingsmiddel verwerkt: zo kun de economie. Bovendien zullen de rancier Jacob Hooy of van de huis- Kamer sturen. < bruiken. Je wordt er niet high van en je er keukenolie van maken. Maar gebruikers ervan anders kunnen merken van drogisterijen. Daarover het is heel veilig’, zegt hennep-expert het winnen van CBD uit de bloemen overstappen op illegale wietolie, die hebben we ook nooit klachten van Lisette Wijnkoop. Omdat het zo veilig en bladeren van de vezelhennepplant volop voorhanden is in Nederland’, gebruikers gehad.’ is, heeft de Nederlandse overheid in is pas na 1997 begonnen en daarmee zegt zij. Er moeten richtlijnen komen voor de 2015 toestemming gegeven produc- zou CBD een nieuw voedingsmiddel Wietolie wordt gemaakt van wiet die productie van CBD-olie, vindt de ten met CBD als voedingssupplement zijn. verkrijgbaar is in de coffeeshops. Dit stichting. ‘Is het verwerkingsproces te verkopen, vertelt ze. Wijnkoop is Nieuwe voedingsmiddelen moeten mag je doen voor eigen medicinaal wel schoon? Om de CBD uit de plant van oorsprong apotheker, werkt nu voordat ze op de markt worden toe- gebruik, maar verkoop ervan is ver- te krijgen worden oplosmiddelen ge- bij het Wetenschappelijk Informatie- gelaten, uitgebreid worden getest op boden. In wietolie zit naast de stof bruikt. Als daar giftige stoffen in zit- centrum Cannabis en is bestuurslid veiligheid. Ook moet onderzocht CBD ook de hallucinerende stof THC, ten, hechten die zich aan het pro- van het Cannabinoïden Adviesbureau worden of de etiketten niet mislei- wat deze olie minder veilig maakt. duct. Het is dus van groot belang dat Nederland, een stichting die is opge- dend zijn. Marian Hutten en Serge de Bruijn de inhoudstoffen en het productie- richt door aanbieders van hennep- In Nederland is CBD al op de markt. van de stichting Patiënten Groep Me- proces bekend zijn.’ < Sander Dekker

Piet H. de Jong nd.nl/politiek Henriëtte Prast mogelijk snel terug in senaat

…De overstap van oud-D66-senator Koffeman, fractievoorzitter van de de Eerste Kamer wordt gekozen, recent voorbeeld daarvan is Kees de den (1977-1980) voor het CDA lid Henriëtte Prast naar de Partij voor Partij voor de Dieren. Koffeman wil- maar dan wel voor een andere partij. Lange. Hij zat in de Eerste Kamer van de Tweede Kamer. Tientallen ja- de Dieren is bijzonder. de per motie een einde maken aan de In de peiligen staat de PvdD op drie voor 50PLUS, later de OSF. Vlak voor ren later, in 2015, dook Van Rooijen jacht op haas, konijn, wilde eend, fa- tot vier zetels. de verkiezingen van 2015 kreeg hij weer op als senator voor 50PLUS. …Niet eerder stapten senatoren over zant en houtduif. De PvdD wil de ple- ook ruzie met de OSF en was hij nog Ook de politieke loopbaan van Erik naar een andere partij. zierjacht op wilde dieren tot nul te- onafhankelijk een maand lang ‘onafhankelijk’ lid Jurgens kende een opvallende wen- rugbrengen. Voor Prast was de De overstap van senator Prast, die te- van de Eerste Kamer. Een andere af- ding. Hij begon als lid van de Tweede ▶Den Haag tegenstem van D66 onnodig en de vens hoogleraar persoonlijke finan- splitser was Bertus Maris. Hij kreeg Kamer voor de PPR, een progressieve D66-senator Henriëtte Prast vertrok druppel om haar partij te verlaten. ciering is in Tilburg, is bijzonder. De in 1978 ruzie met zijn partijleider, afsplitsing van de grote Katholieke vrijdag met enig rumoer uit de Eerste Twee weken later heeft ze zich der- parlementaire geschiedenis biedt boer Hendrik Koekoek. Maris bleef Volkspartij (KVP). De PPR ging in Kamer. De politica maakte sinds mate verdiept in de standpunten van geen voorbeelden van senatoren die als eenpitter nog tot 1980 in de 1980 bij de fusie op in GroenLinks. 2015 deel uit van de senaat. Uit on- de PvdD dat ze voor die partij wel op terugkeren voor een andere partij. Eerste Kamer zitten. Jurgens stapte in 1982 over naar de vrede over het, in haar ogen, te wei- de lijst wil staan. Op de kandidaten- Wel zijn er, net als in de Tweede Ook zijn er diverse Tweede Kamer- PvdA. Voor die partij zat hij tussen nig diervriendelijk stemgedrag van lijst voor de Eerste Kamer neemt ze Kamer, diverse senatoren die zich leden die, jaren later, hun opwach- 1995 en 2007 in de Eerste Kamer. D66, hield ze het voor gezien. Op 19 voorlopig de vierde plek in. Er be- hebben afgesplitst van hun oude par- ting maakten in de Eerste Kamer en Met haar eventuele terugkeer in de februari stemde ze, als enige van staat dus een kans dat Henriëtte tij, of er zijn uitgezet en als ‘onafhan- dat voor een andere partij. Zo was Eerste Kamer schrijft Prast dus ge- haar fractie, voor een motie van Nico Prast op 27 mei opnieuw tot lid van kelijke partij’ zijn doorgegaan. Een Martin van Rooijen in een ver verle- schiedenis. < 5 nederlands dagblad woensdag 6 maart 2019

Sanne van Grafhorst en Sjoerd Mouissie nd.nl/politiek Harbers naar Kamer om asielzoeker Bahrein

▶Den Haag Staatssecretaris Mark Harbers (Asiel) tiepartij D66 is kritisch; de PvdA heeft vluchtelingen die lid zouden zijn van Bahrein gevaar liep. ‘Bahreinse auto- terd is. Maar: ‘Deze ontwikkelingen moet zich in de Tweede Kamer ver- schriftelijke vragen ingediend. een terreurgroep. riteiten staan erom bekend politieke worden door de IND betrokken bij de antwoorden voor het uitzetten van Al-Showaikh vluchtte in 2017 naar opposanten en hun familieleden te beoordeling van een individueel een vluchteling naar Bahrein. Bij Nederland uit angst voor vervolging oneerlijk proces beschuldigen van terrorisme, om hun asielverzoek.’ Daaruit valt af te leiden terugkomst werd de man tot le- vanwege de politieke activiteiten van Hulporganisaties VluchtelingenWerk zo het zwijgen op te leggen.’ De orga- dat de IND volgens de bewindsman venslang veroordeeld. zijn broer. Nederland wees zijn asiel- Nederland en Amnesty International nisaties roepen de Nederlandse over- correct heeft gehandeld in het geval verzoek af. Eind 2018 werd hij terug- benadrukken dat er sprake is van een heid op om ‘alles op alles’ te zetten van al-Showaikh. Veel partijen in de Tweede Kamer gestuurd naar Bahrein, waar hij direct oneerlijk proces: Al-Showaikh zou om al-Showaikh te bevrijden en onaf- Over de arrestatie zelf wilde Harbers maken zich grote zorgen om de 27-ja- werd opgepakt. Vorige week donder- geen vertrouwelijke toegang tot een hankelijk onderzoek te doen naar de ‘in verband met de privacy’ niets zeg- rige Ali Mohammed al-Showaikh. dag kreeg hij een levenslange celstraf advocaat hebben en onder druk heb- werkwijze van de IND. gen. Wel erkende hij dat het ‘onder Volgens VluchtelingenWerk Neder- opgelegd. Ook moet hij een boete van ben bekend. Ze schrijven in een ver- In januari antwoordde staatssecreta- omstandigheden’ kan gebeuren dat land en Amnesty International heeft 1170 euro betalen en is zijn nationali- klaring dat er ‘sterke aanwijzingen’ ris Harbers op Kamervragen van Bram een teruggestuurde asielzoeker wordt hij geen eerlijk proces gehad. Chris- teit ingetrokken. Volgens het zijn dat hij is mishandeld. van Ojik (GroenLinks) dat de arresta- gearresteerd. ‘Daar kunnen verschil- tenUnie-Kamerlid Joël Voordewind Bahreinse nieuwsmedium Marat al- De Immigratie- en Naturalisatie- tie ‘geen aanleiding’ was om het asiel- lende oorzaken voor zijn, die niet al- vroeg dinsdag met succes een spoed- Bahrayn zou al-Showaikh veroor- dienst (IND) had volgens de organisa- beleid te wijzigen. Harbers erkende tijd te maken zullen hebben met het debat aan over de kwestie. Ook coali- deeld zijn voor het opvangen van ties moeten weten dat al-Showaikh in dat de situatie in Bahrein verslech- afgewezen asielverzoek.’ <

Eymeke Verhoeven nd.nl/nederland beeld anp / Sander Koning en eo ‘The Passion is een spirituele reis’

In een Dordtse schaatshal werden acteur Edwin Jonker (42) is Jezus dinsdag vooropnames gemaakt voor The Passion 2019. De acteurs ‘Op jonge leeftijd was ik een echte atheïst. Ik dacht dat de die Jezus, Judas en Petrus spelen, maatschappij er beter van zijn geen van allen gelovig. zou worden als we geloof zouden uitbannen: religie en oorlog … Je kent de argu- ▶Dordrecht menten wel. Op papier ben ik ‘Jullie weten dat jullie zo allemaal nog steeds een atheïst, ik ge- moeten meezingen, hè?’, vraagt loof niet in God als ‘horloge- Edwin Jonkers (Jezus) met een grijns maker’ of Schepper. Toch is er aan de talrijke journalisten die toe- iets veranderd. De doctrine stroomden voor een voorproefje van van kerkelijke instituten vind The Passion 2019. ik maar niks, maar ik zie nu Onder toeziend oog van regisseur hoe mooi en goed geloof op David Grifhorst brachten Jonkers en individueel niveau kan zijn. Paul Sinha (Petrus) in de schaatshal Toen bekend werd dat ik de het duet ‘Wereld zonder jou’ ten ge- rol van Jezus zou spelen, een Figuur die zovelen inspi- hore, van Marco Borsato. kreeg ik ongelooflijk veel be- reert; dat is haast een spiri- Het thema van het paasevenement, richten van mensen die me tuele reis op zich. Acteren is dat gedeeltelijk live wordt uitge- lieten weten hoe belangrijk jezelf de vraag stellen: waar- voerd, is dit jaar: Je bent niet alleen. Hij voor hen is. om doet mijn personage iets? ▶▶ The Passion, donderdag 18 april, Ik vraag me weleens af waar- Het is filosoferen over het 20.30 uur, EO en KRO-NCRV, NPO 1 en in ik zingeving vind. Ik heb hele leven, jezelf erin verlie- NPO Radio 2. veel mazzel met mijn beroep. zen, een uitlaatklep. Mis- Voor deze rol mag ik me drie schien heb ik daardoor min- maanden lang verdiepen in der behoefte aan de kerk.’ Paul Sinha (Petrus) tijdens een persmoment bij vooropnames van The Passion in Dordrecht.

zanger Lucas Hamming (25) is Judas popartiest Paul Sinha (23) is Petrus Ron Boszhard (55) is discipel ‘“Nu kan je ook de rol van Je- ‘Ik wist niet precies wat The ‘Ik weet pas sinds drie weken zus in The Passion wel spe- Passion inhield, behalve dat dat ik een van de discipelen len”, grapten vrienden sinds het iets met geloof was en mag spelen. Mijn rooster ik vorig jaar voor het eerst een erg groot evenement. moest er behoorlijk voor op aan een musical ging mee- Toen ik me erin verdiepte, de kop worden gegooid, maar doen. “Het kapsel heb je was ik al snel enthousiast. De dat is het me wel waard. The al.” makers zijn ook zo bevlogen. Passion wordt op zo’n mooie Het liep een beetje anders: ik Om me voor te bereiden, keek manier gemaakt. We kijken werd gevraagd voor de rol ik allerlei YouTube-kinder- het thuis ook altijd. van Judas. Ik zie mezelf niet filmpjes over de Bijbel. Die We zijn niet gelovig, maar als een verrader – hooguit op zijn compact en goed te vol- vieren Pasen wel door paas- de middelbare school als ie- gen. eitjes te verstoppen voor ons mand bij me afkeek – maar Ik had me geen betere rol 2-jarige dochtertje. Het feest toch ligt dit personage me kunnen wensen dan die van heeft een mooie gedachte, beter dan dat van Jezus. Ik Petrus. Als hij iets doet, doet net als Kerst. mag hem iets stoerder en hij het voor de volle honderd Toch heb ik ook wel gelachen ruiger neerzetten. In mijn procent. Daar herken ik me tijdens de repetitie van het zang en spel hoop ik iets te in. laatste avondmaal. Als ie- laten zien van de intensiteit, interesse ging ik af en toe In eerdere edities zie je hem de kijkers na afloop denken: mand nu de uitspraak ‘Dit is heid connectie moet durven jaloezie en competitiedrang mee naar de kerk. Ze kwam vaak als iemand die gelijk zijn dat waren negentig waarde- mijn lichaam’ zou doen over maken, zoals je bij honger van Judas. uit een heel open gezin, ik vinger opsteekt, de jaknikker, volle minuten, ik heb mijn een stuk brood, dan zou je moet eten – al begrijp ik ook Zo’n 60 tot 70 procent van kon er mijn vragen kwijt. Het degene die het beste jongetje tijd niet verspild. Als er men- denken: die moet snel bege- dat dat wat te simpel kan The Passion-kijkers is niet christendom bevat mooie van de klas wil zijn. Ik wil sen door tot geloof komen is leid gaan wonen. klinken. gelovig; dat verraste me. Ik principes. Je naaste liefheb- hem iets spannender maken. dat prachtig, maar mijn doel Het thema van deze Passion Het mooiste aan The Passion ben niet christelijk opgevoed, ben bijvoorbeeld; niet Hij is óók degene die, met is gewoon een zo mooi mo- is: je bent niet alleen. Dat is is misschien wel dat het een maar had wel een tijdje een verkeerd om dat als 17-jarige een zwaard, het oor van een gelijk verhaal vertellen en dat natuurlijk nog maar de vraag. avond lang één groot samen- christelijk vriendinnetje. Uit jongen mee te krijgen.’ soldaat afhakt … Ik hoop dat zo goed mogelijk doen.’ Ik denk dat je bij eenzaam- zijn is.’ 6 nederlands dagblad woensdag 6 maart 2019

Gerhard Wilts nd.nl/geloof beeld Rufus de Vries ‘Overwinnaar, geen hitteschild tege

…We zijn een deel van het ‘goede lion (goed nieuws) was voor mij echt nieuws’ uit de Bijbel vergeten. een ontdekking. Dat is in het bijbel- boek Marcus het eerste citaat van Je- …Die kritiek uit Reinier Sonneveld zus: er is goed nieuws, want het ko- bij ‘verzoening door voldoening’. ninkrijk van God is nabij gekomen, dus bekeer je. Zo vatte Jezus de kern ▶Amersfoort van zijn boodschap samen. Op die De kijk op het verzoeningswerk van ontdekking heb ik wekenlang zitten Jezus is een ‘vergeten evangelie’, zegt kauwen. Om een of andere duistere theologisch onderzoeker Reinier Son- reden was ik die gewoon nog niet neveld (40) uit Utrecht. Met zijn ge- tegengekomen.’ lijknamige boek prikkelt hij gerefor- meerd en evangelisch Nederland zo, noodzaak dat de Theologische Universiteit van Van Kralingen: ‘Ik herken me in Son- Kampen vrijdag een studiedag rond nevelds ontdekking, want ook ik ben dit thema houdt. Het loopt zo storm opgegroeid met de boodschap van met de aanmeldingen, dat naar een het persoonlijke heil door Jezus, dat grotere locatie wordt uitgeweken.. Hij voor mijn zonden is gestorven. Volgens Sonneveld was de kruisiging Dat het evangelie nog veel meer is, niets anders dan de kroning van God lijken we inderdaad vergeten. Dus als Heer van de wereld. ‘Christus Vic- goed dat hij dat weer voor het voet- tor!’, stelt hij. ‘Hij is overwinnaar licht brengt. door de troon die bezet was door het Toch blijft het concept van verzoe- kwaad,weer over te nemen, en ons ning-door-voldoening geldig en van het leven in al zijn volheid terug te wezenlijk belang. Na zijn opstanding geven.’ Verdringt dat ‘goede nieuws’ roept Jezus op tot de prediking van niet het feit dat Golgota de offer- bekering en vergeving van zonden plaats is waar Jezus betaalde voor de tot aan het einde van de wereld. In schuld van de mens? Gereformeerd het evangelie gaat het om de redding baptistentheoloog Kees van Kralin- en het persoonlijk heil van mensen gen (66) uit Barendrecht, tevens re- dacteur van Reformation Today, neemt daarover de handschoen op. ‘Het is Naast het boek ‘Het vergeten evan- superhelder dat gelie’ stort Reinier Sonneveld een grote hoeveelheid aan informatie uit wij verzoend op internet, met allerlei filmpjes en artikelen. Wat bezielt u om u hier zo moeten worden druk over te maken? Sonneveld: ‘Omdat ik hier erg en- met God.’ thousiast over ben. Dit gaat uiteinde- lijk over het beste nieuws dat ik me kan voorstellen. Jezus heeft in een en daardoor bouwt God zijn Konink- ultieme confrontatie het kwaad ver- rijk en bereikt zijn doel met een slagen en overwonnen. Dat betekent nieuwe hemel en aarde en een nieu- dat er hoop is voor deze wereld. Daar we mensheid waarbij het kwaad verlang ik enorm naar, want ik zie wordt overwonnen. De noodzaak van een wereld die vastloopt.’ verzoening en herstel van de relatie met God horen daarbij.’ Is dat zoveel anders dan wat andere theologen doen? Sonneveld benadrukt dat de kruisi- De theologen Kees van Kralingen en Reinier Sonneveld (r.) kruisen de degens over het ‘vergeten evangelie’. ‘Theologie is eigenlijk een vak waar- ging het moment is van de kroning bij het vaak niet over nieuwe dingen van Christus als overwinnaar. Hoe jante monnik uit de elfde eeuw, is de den wij gered moeten worden? Kan Daar moet een bepaalde wijsheid in gaat. Mijn grootste inspiratiebron kijkt u aan tegen dat model van “uitvinder” van de gedachte verzoe- ik die vader wel vertrouwen? Wat is te vinden zijn. Met elkaar vormen wij was Ireneüs van Lyon, een theoloog “Christus Victor”? ning-door-voldoening. Dat is niet de dat voor vader, die eerst je vijand is? de gemeenschap der heiligen en zien uit de tweede eeuw. Ik vind het be- Van Kralingen: ‘Sonneveld zet de kern van het evangelie, hoewel ik Over die vraag krijg ik bijna elke dag we iets van de grootheid van God.’ langrijk om mij te verhouden tot de overwinnaarsgedachte tegenover verder veel met hem deel.’ wel twee of drie mailtjes. Als er één Van Kralingen: ‘Ik heb het gevoel dat traditie en daar zo dicht mogelijk bij verzoening-door-voldoening, een vi- punt is waar verzoening-door-vol- we meer vergeten zijn dan alleen het te blijven. Natuurlijk gebruik ik an- sie die hij enigszins afwijst en ergens Wat voor karikaturen zijn er dan? doening pijn doet, dan gaat het daar- Christus Victormodel. Zoals een ge- dere woorden; die kunnen mensen zelfs onbijbels noemt. Ik houd vast Sonneveld: ‘Varianten die elke zon- over.’ degen theologische onderbouwing soms op een verkeerd been zetten.’ aan verzoening-door-voldoening. Ik dag vele keren van de kansels wor- van verzoening-door-voldoening. zie het totale werk van Christus als den verkondigd. Als Gods genade en De gedachte van verzoening-door- De titel is pretentieus: wij als traditi- één grote diamant. Dan moet je niet vergeving gratis wordt aangeboden, ‘Gods toorn en voldoening vindt haar oorsprong al onele christenen zijn wat vergeten het element van verzoening-door- waarom zeg je dan dat daarvoor be- in de eerste eeuwen van de christe- en Reinier Sonneveld gaat het stof voldoening eraf snijden en dat tegen- taald moet worden? En dan ook nog Gods liefde horen lijke kerk. Anselmus was absoluut voor ons eraf blazen. over “Christus Victor” plaatsen. Dan weer door de dood van een mens? niet de eerste; andere theologen heb- ‘Wij lijken inderdaad vergeten dat de roep je op een keuze te maken tussen Dan wordt het een transactie.’ bij elkaar, maar ben het soms net anders verwoord of kern van het evangelie is: Christus twee halve diamanten.’ in een groter kader geplaatst. In de heeft de macht. Vraag een doorsnee Sonneveld: ‘Mijn boek is geen be- Zet u zich af tegen enige vorm van speel die niet uit tijd van de Reformatie was er ook Nederlandse christen wie Jezus is, spreking van twee modellen, waarbij verzoening? kritiek op Anselmus.’ dan krijg je een antwoord als “Chris- ik uiteindelijk kies voor een van bei- Sonneveld: ‘Beslist niet. Het is super- tegen elkaar.’ tus heeft met zijn bloed voor mijn de. In bijna alle hoofdstukken geef ik helder dat wij verzoend moeten wor- Hebt u selectief gewinkeld in de zonden betaald”. Tot mijn twintigste een positieve en enthousiaste uiteen- den met God. Dat zie je Jezus doen na kerkgeschiedenis? heb ik dat ook zo geformuleerd. zetting van Christus Overwinnaar. In zijn opstanding: Hij verzoent zich Van Kralingen: ‘Ik deel de kritiek op Sonneveld: ‘Nee hoor. Anselmus Daarna ben ik tien jaar zoekende ge- een klein kader laat ik mij op drie, met Petrus, met Tomas. Bij de gene- karikaturen van verzoening-door- heeft diverse elementen waaronder weest.’ vier bladzijden kritisch uit over ver- zing van de verlamde man biedt Hij voldoening.’ Christus als offerlam – een visie die zoening-door-voldoening. Ik besteed Gods vergeving aan, interessant ge- ik overigens volledig onderschrijf – En wat leverde die zoektocht op? er weinig aandacht aan, want het noeg zonder betaling. God is liefde, Verzoening-door-voldoening is geen bij elkaar gezet en door verzoening- ‘Ik heb geregeld deur-aan-deurevan- gaat mij vooral om de herontdekking hij heeft geen offer nodig om te kun- genade, stelt u. Genade krijg je im- door-voldoening in model gebracht. gelisatie gedaan. Om de twee, drie van Christus Victor.’ nen vergeven; wij wel. mers, zonder dat er iets tegenover Die constructie zag ik nergens eer- deuren voerde ik een gesprek over Toch zien je in de populaire variant staat. Wat doet u er nog mee? der. het geloof, een half uur vertellen dat Waarom brengt u het toch ter spra- van verzoening-door-voldoening Sonneveld: ‘Ik blijf ernaar luisteren, Tegelijk zie je dat Christus als over- er hoop is, dat liefde het belangrijk- ke? vaak de gedachte dat God zijn toorn omdat het een groot deel van de winnaar van het kwaad een ondub- ste is en het leven met Jezus fantas- Sonneveld: ‘Ik vind het belangrijk om ontlaadt op zijn Zoon. Jezus als hit- christelijke traditie omvat. Als zo veel belzinnige en onbetwiste opvatting is tisch. Maar bij de kruisiging haakte het achterste van m’n tong te laten teschild of bliksemafleider – daar heb van mijn medegelovigen (mogelijk in de vroege kerk. Elke kerkvader had men af. Ik kon in die missionaire zien en om een opening te zoeken ik moeite mee. Het is niet bijbels Va- 10 tot 15 procent) geloven in verzoe- de Christus Victorgedachte. Alleen, in context niks met “verzoening door voor gesprek. Want de vele karikatu- der en Zoon zo tegenover elkaar te ning-door-voldoening en een net zo de westerse traditie worden schuld voldoening”. ren over Jezus als offerlam zorgen zetten. Moeten wij beschermd wor- groot deel gelooft in het Christus Vic- en kwaad later heel persoonlijk ge- Het gebruik van het woord euangè- voor verwarring. Anselmus, een bril- den tegen een vader uit wiens han- tormodel, dan moet ik daar wat mee. maakt. In mijn boek maak ik daarop 7 nederlands dagblad woensdag 6 maart 2019

aswoensdag Hendro Munsterman nd.nl/geloof beeld nd n Gods toorn’ Aswoensdag van boete en gastvrijheid in Panama men. Het goede nieuws is dat Chris- tus wel gehoorzaam was. Dat is zijn overwinning.’ Christelijke feesten vier je niet alleen. Dus kijkt het Nederlands Is God niet verschrikkelijk boos? Hij Dagblad over de grens. Hoe beleven christenen uit andere delen straft, vergeldt, neemt wraak en wil van de wereld de voor Nederlanders bekende en misschien wel bloed zien. onbekendere feestdagen? Van Kralingen: ‘Een eenzijdige bood- Aswoensdag schap van de toorn van God is de helft van de waarheid, en daarmee een hele leugen. Daar protesteer ik tegen. Gods toorn en Gods liefde ho- ren bij elkaar, maar speel die niet uit tegen elkaar. Ze komen samen in het kruis van Christus. De Vader had ons lief en zond Zijn Zoon als verzoening voor onze zonden.’

verhouding Sonneveld: ‘Ik zeg het nog extremer. In Jesaja staat een ontroerende tekst over een jaar van genade en een dag van toorn. Als Jezus een bepaalde tekst uit Jesaja citeert, dan laat hij zelfs dat gedeelte over de toorn weg. Dat zegt wel een beetje waar de prio- riteiten liggen. Er is een overvloed van genade. In het Oude Testament was dat de verhouding toorn en ge- nade 1 op 365, in het Nieuwe Testa- ment is dat 1 op een miljoen, bij wij- ze van spreken. Zo liggen de verhoudingen.’

Verdwijnt dan niet de ernst van be- kering? Sonneveld: ‘Bij “Christus Victor” is net zo goed bekering nodig. Verzoe- ning-door-voldoening heeft de nei- ging om geloof te zien als een over- tuiging, terwijl Christus Victor veel Pedro Zevallos en Dina Zevallos-González dragen een replica van het beeld van Jesús Nazareno dat bij hen thuis meer gaat over loyaliteit, over de in de hal de gasten ontvangt. Rechts: Federico Baley en Marielina Baley-Medina. vraag aan wiens zijde jij je als gelo- vige schaart. Anders gezegd: wie is jouw Heer, wiens vlag draag jij? Dat wie: Pedro Zevallos en Dina Zevallos-González, Fe- loop van pelgrims begint het nu al op Aswoensdag, is de kernvraag in het Christus Vic- derico Baley en Marielina Baley-Medina en op kleinere schaal zelfs al enkele dagen ervoor. In tormodel.’ wat: Aswoensdag totaal rijgen zich 56 missen aan elkaar in de dorpsba- Van Kralingen: ‘Dat is op zich juist, waar: Atalaya (Panama) siliek. maar mijn diepste motivatie daar- Lachend vertellen ze dat sommige pelgrims mis- voor komt doordat ik weet dat ik ‘Biechten? Daar heb ik op Aswoensdag toch helemaal schien ook wel de carnavalszonden komen opbiech- door Christus met God verzoend ben. geen tijd voor?’, lacht Dina Zevallos- González in haar ten om met een schone lei aan de veertigdagentijd te Tim Keller zegt over het evangelie huis tegenover de wit-paars geschilderde dorpskerk kunnen beginnen. Onder hen zijn zij die op het dat wij door God aanvaard worden van Atalaya waar ze met haar man Pedro Zevallos schiereiland Azuero carnaval hebben gevierd: daar is een aanvulling, door vier soorten op basis van het werk van Christus, woont. Toch staat er elke Aswoensdag in de dorps- het feest het uitbundigst. Atalaya is voor hen de reli- kwaad te onderscheiden: persoonlijk en daarom gaan wij gehoorzamen. straat voor haar huis een kilometer lange rij voor de gieuze tussenstop op weg naar huis. kwaad, met daarnaast sociaal kwaad Als je het omdraait, krijg je heidense biechtstoelen. De gehele traditie van de pelgrimstocht gaat terug op (milieuvervuiling bijvoorbeeld), bo- religie om jezelf aanvaardbaar te ma- Het dorp telt iets meer dan 5000 inwoners en ligt in het mysterieuze beeld van Jesús Nazareno. Op zon- vennatuurlijk kwaad (de duivel) en ken bij God. Dan gaat het helemaal de Panamese binnenlanden, op meer dan drie uur dag wordt dit levensgrote Jezusbeeld, dat normaal natuurlijk kwaad (dood en verderf). fout. Het evangelie raakt en veran- rijden van de hoofdstad. Maar elk jaar stromen rond gesproken in de kerk achter plexiglas staat, op een Als Jezus “het kwaad” overwint, gaat dert mensen.’ Aswoensdag tienduizenden pelgrims uit het hele zwaar platform door twintig mannen uit het dorp, dat over meer dan alleen persoon- land naar Atalaya. Velen van hen te voet, uit het hele rondgedragen. lijke schuld.’ Hoe is de (niet-)gelovige Nederlander land, ook uit Panama-Stad, op 250 kilometer afstand. Een touw om de dragers moet voorkomen dat men- gediend met deze discussie? Veel pelgrims dragen paarse gewaden, de liturgische sen het beeld willen aanraken. Aan het bidden tot Je- Waar blijft het besef van onze diepe Van Kralingen: ‘Dat we nog dieper kleur van boete en vasten. zus de Nazarener worden gebedsverhoringen en verlorenheid? Wordt het niet mak- het evangelie gaan doordenken en De inwoners van het dorp vangen de pelgrims op wonderen toegeschreven. Ook Federico en Marielina kelijk te zwijgen over eigen zonden? merken dat het goede nieuws nog met water, drinken, koffie. Zij geven onderdak en weten zeker dat hun ontmoeting en huwelijk aan ‘de Sonneveld: ‘De helft van mijn boek is mooier is dan we al dachten. Ik hoop stellen hun huizen, en vooral ook badkamers en toi- heilige’, zoals het Jezusbeeld hier genoemd wordt, te gewijd aan het kwaad. Persoonlijke dat Sonneveld straks een tweede deel letten, open. Zo bieden Pedro en Dina jaarlijks rond danken zijn. schuld hebben we allemaal, maar dat schrijft.’ Aswoensdag gedurende vijf dagen onderdak aan Het beeld dateert van voor 1730, maar de oorsprong is niet de kern van de discussie. Ver- Sonneveld: ‘Laatst zag ik een evange- meerdere tientallen pelgrims en hun gezinnen die ervan is in nevelen gehuld. Een lokale legende vertelt ootmoediging en boete doen horen lisatiefoldertje in het ziekenhuis lig- één of twee nachten blijven. Zij slapen op matjes, in dat hij aan de oever van de rivier opdook. Lang werd er gewoon bij.’ gen, over een strenge God met een de woonkamer of in de tuin in de open lucht. gedacht dat het door de Spanjaarden werd gebracht Van Kralingen: ‘De vraag blijft, on- baard, en een kloof met een kruis er- als dank voor een overwinning op de inheemse be- danks je grondige analyse, wat nu overheen. Dat is een onbegrijpelijk volking. De lokale gids in de kerk vertelt dat de laat- precies de diepste oorzaak is van het verhaal, tenzij je er dertig jaar mee ochtendmis ste renovatie van het beeld heeft aangetoond dat het persoonlijke kwaad. Wat drijft een bent opgevoed. Het werkt niet. Men- juist door inheemsen is vervaardigd, waarschijnlijk mens om ellendige dingen te doen? sen zijn gediend met een groter Net als hun vrienden Federico en Marielina, die ook door inheemsen die zich niet tegen de Spaanse over- De zonde zit in het hart van mensen evangelie. in het dorp wonen, gaat het echtpaar op Aswoensdag heersing verzetten, maar met de overheersing ook – dat toont Jezus radicaal aan in de Als ik tegen een ongelovige zeg dat om zes uur in de ochtend naar de eerste ochtendmis het geloof in Jezus de Nazarener aannamen. Bergrede.’ Jezus de overwinning van de liefde is, om een askruisje te halen, volgens de Bijbelse traditie Nederlandse missionarissen, de Kruisvaarders van Sonneveld: ‘Ik stel niet zozeer de dan snapt iedereen dat zinnetje. Ik van as op het hoofd als teken van boete. Sint-Jan, stichtten in de jaren 1960 in Atalaya een vraag waar het kwaad vandaan komt, kan daarbij het verhaal vertellen over De hele dag door wordt de éne mis na de andere ge- landbouwschool voor arme jongeren. Ook deze maar hoe het functioneert. De me- vergeving voor een overspelige vrouw vierd, terwijl de tienduizenden pelgrims blijven toe- draagt de naam van Jesús Nazareno en werd jaren- chaniek van het kwaad is hol; het is of de beulen die Jezus bij het kruis stromen om tijdens één van de missen een askruisje lang gefinancierd dankzij giften van de tienduizen- een kwestie van marketing. Kwaad vergeeft. Dan voelt iedereen aan dat te halen. Het dorp kan de toeloop eigenlijk nauwe- den pelgrims en jarenlange financiële steun uit Ne- moet zich verkopen om ons te kun- dit is wat we allemaal willen: dat het lijks aan. Ondertussen zijn Pedro en Nadia druk met derland. nen verleiden. Persoonlijk kwaad kwaad verslagen wordt, leven met het ontvangen van de pelgrims in hun huis. Terwijl de pelgrims voor boete en inkeer naar Atalaya komt voor een deel doordat we ver- een God die helemaal liefde is. Dan ‘Oorspronkelijk werd de pelgrimage op de eerste komen, ook om te bidden om genezing of verzoening, leid worden en voor een deel door vertel je een begrijpelijk verhaal, dat zondag van de veertigdagentijd gehouden’, vertelt is voor de inwoners van Atalaya deze dag een dag van een wilsbesluit om niet te gehoorza- bovendien veel aantrekkelijker is.’ < Pedro. Maar vanwege de steeds groter wordende toe- delen en gastvrijheid. 8 nederlands dagblad woensdag 6 maart 2019

Tilly Dodds nd.nl/buitenland Gerhard Wilts nd.nl/geloof Canadezen stalen Politie doet invallen bij twee volgens China baptistengemeenten in Taraz ▶Oslo De politie in Kazachstan heeft in- MONGOLIË verdedigde hij het optreden van de staatsgeheimen vallen gedaan bij twee baptisten- Astana politie tegen illegale kerken. ‘Onze gemeenten in de stad Taraz. Die wetten staan geen ongeregistreerde vonden plaats tijdens zondagse KAZACHSTAN religieuze organisaties toe.’ Hij was ▶ Peking – Vancouver diensten in februari. niet verbaasd dat de politie evangeli- Bijna drie maanden hebben twee in cie British Columbia bijeen over de satiemateriaal had vernietigd, maar CHINA China gearresteerde Canadezen uitlevering van Meng, die alle be- De kerken kregen boetes opgelegd zei dat dit ‘in de toekomst herover- moeten wachten. Nu weten ze ein- schuldigingen ontkent en inmiddels wegens het houden van religieuze wogen kan worden’. Taraz delijk waarvan ze beschuldigd wor- op borgtocht vrij is. Het hof zal een vieringen zonder toestemming van © GRAPHIC NEWS KI KYRGYZSTAN den: spionage en het stelen van datum vaststellen voor een hoorzit- de staat. In Kazachstan mogen religi- STAN meer dan vijftig geheime informatie. Ze zijn speel- ting. Het kan een slepende procedure euze diensten alleen plaatsvinden als De Kazachse overheid nam in 2011 bal in een conflict rond het Chinese worden, onder meer doordat er di- de staat deze heeft goedgekeurd. De een wet aan die gelovigen verbood technologiebedrijf Huawei. verse beroepsmogelijkheden zijn. desbetreffende baptistengemeenten Bij de invallen maakte de politie met ongeregistreerd samen te komen en Meng Wanzhou heeft op haar beurt vragen bewust die goedkeuring niet camera’s opnames van de diensten en zette een streep door de erkenning Na de arrestatie van Michael Kovrig een aanklacht Ingediend tegen de aan, als daad van burgerlijke onge- de aanwezige mensen. van 579 christelijke organisaties. Re- en Michael Spavor, op 10 december Canadese regering, de douane en de hoorzaamheid. De Raad van Baptistenkerken ont- gistreren kan pas als een kerk meer vorig jaar, maakte Peking slechts be- federale politie. Bij haar arrestatie De twee gemeenten in Taraz, een stad stond in de jaren zestig in de Sovjet- dan vijftig leden telt. Er vindt censuur kend dat de beide Canadezen ver- zouden haar burgerrechten zijn ge- aan de zuidgrens met Kirgizië, beho- Unie, waar registratie onderwerping op godsdienstige lectuur plaats. En dacht werden van het in gevaar bren- schonden. Zo zou zij opzettelijk niet ren tot de Raad van Baptistenkerken, aan staatscontrole betekende, legt het is verboden voor gezinnen om gen van de veiligheid van China. Pas zijn geïnformeerd over de ware rede- meldt nieuwsdienst Forum18. Bij de Felix Corley van Forum18 uit. ‘De ker- diensten van niet-geregistreerde ker- maandagavond meldden Chinese nen voor haar aanhouding, over haar invallen waren antiterreureenheden ken handhaven hun beleid om elkaar ken te bezoeken of bijbelstudie aan staatsmedia dat Kovrig, die werkt recht op juridische bijstand en over aanwezig. De kerken verweerden zich te ontmoeten zonder toestemming te huis te houden. voor de Brusselse denktank Internati- haar zwijgrecht. met het argument dat de wet in Ka- vragen in een van de voormalige Sov- Van de ruim 18 miljoen inwoners van onal Crisis Group, ervan wordt be- zachstan het niet verbiedt om te bid- jetstaten. Internationale verdragen Kazachstan is 70 procent moslim. Bij- schuldigd een spion te zijn. Hij zou blokkade den. De politie legde echter drie boe- over mensenrechten staan overheden na een kwart van de bevolking is Chinese staatsgeheimen en andere Ook Huawei treft voorbereidingen tes op, ter hoogte van een tot twee niet toe van individuen of instellin- christen, van Russisch-orthodox. Op informatie hebben gestolen. Spavor, voor een rechtszaak, en wel tegen de gemiddelde maandlonen. De ge- gen te eisen dat zij zich registreren, de ranglijst van Open Doors landen een zakenman met belangrijke con- Amerikaanse regering, meldt de New meenten weigeren de boetes te beta- voordat het recht op godsdienstvrij- met christenvervolging staat Kazach- tacten in Noord-Korea, zou zijn voor- York Times. De krant beroept zich op len. De anti-extremisme- en antiter- heid wordt verleend.’ stan op de 34e plaats. Vorig jaar zijn naamste contactpersoon zijn geweest twee personen die anoniem willen reurafdeling van de politie wilde Een regeringswoordvoerder zei 28 religieuze instellingen in het Cen- en geheime informatie aan hem heb- blijven. Volgens deze bronnen wil het volgens Forum18 niet uitleggen maandag tegen Forum18 niet op de traal-Aziatische land bestraft, waar- ben doorgespeeld. De Canadese pre- Chinese bedrijf met de rechtszaak een waarom de invallen waren gedaan. hoogte te zijn van de invallen. Wel onder zeven baptistenkerken. < mier Justin Trudeau zegt ‘zeer be- einde maken aan een blokkade van zorgd’ te zijn over ‘het standpunt dat Huawei-producten in de VS. Ameri- advertentie China heeft ingenomen’ over zijn kaanse federale overheidsdiensten en twee landgenoten. grote telecommunicatieproviders De bekendmaking van de beschuldi- mogen momenteel geen gebruik ma- gingen wordt gezien als een vergel- ken van Huawei-producten. Volgens ding voor het Canadese besluit van de Amerikaanse overheid kan de Chi- afgelopen vrijdag om een procedure nese regering Huawei-apparatuur ge- op te starten voor de uitlevering van bruiken voor het bespioneren en ver- Huawei-topvrouw Meng Wanzhou storen van communicatienetwerken. aan de Verenigde Staten. Daar wordt Ook regeringen van andere landen de top van Huawei beschuldigd van zijn door de VS hiervoor gewaar- bankfraude, het stelen van bedrijfsge- schuwd. Huawei ontkent de beschul- heimen en het schenden van de Ame- diging. rikaanse sancties tegen Iran. De New York Times wijst erop dat de Huawei-zaak enige overeenkomst drukmiddel vertoont met die van het cyberbevei- Meng werd op 1 december gearres- ligingsbedrijf Kaspersky Lab, dat zijn teerd in Vancouver, op verzoek van hoofdkantoor in Moskou heeft. In de VS. Toen China ruim een week la- september 2017 liet het Amerikaanse ter Kovrig en Spavor oppakte, werd ministerie van Binnenlandse Veilig- dat meteen beschouwd als vergelding heid alle federale instanties de bevei- en als een drukmiddel om uitlevering ligingsproducten van Kaspersky Lab van Meng aan de VS te voorkomen. uit overheidssystemen verwijderen. China zelf legde geen verband tussen Dit uit vrees dat Rusland die produc- de arrestaties van de beide Canade- ten zou kunnen misbruiken voor spi- zen en die van Meng. onage. Rechtszaken die Kaspersky Woensdag (vandaag) komt het hoog- Lab aanspande tegen de Amerikaanse gerechtshof van de Canadese provin- stap, verloor het bedrijf. <

blogs en bladen Sanne van Grafhorst nd.nl/buitenland anp

■ toename aantal Joden in Polen en stroperij, beschrijft Manon Stravens in Wordt Hillary Clinton stelt Hoewel het antisemitisme in Europa toeneemt Vervolgd, het blad van Amnesty International. en de regering in Polen er alles aan doet om kri- De freelance journalist ging in het noordoosten zich niet verkiesbaar tiek op het Poolse aandeel in de Holocaust de van Ecuador op pad met leden van de A’i Kofán- kop in te drukken, bloeit de Joodse gemeenschap stam. Omdat de overheid het nalaat, vormden zij ▶Washington in het land op, schrijft Time. zelf een patrouille die ‘indringers’ opspoort die Hillary Clinton zal geen nieuwe po- Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden er ner- hun grondgebied illegaal betreden en de stam in ging doen om president van de VS te gens meer Joden omgebracht dan in Polen. In zijn voortbestaan bedreigen. worden. Ze zei dat tegen de Ameri- 1939 woonden er 3,5 miljoen Joden in het land. Essentieel daarbij is moderne technologie, kaanse zender News 12 Westchester Na de oorlog was er van die gemeenschap nog schrijft Stravens. Op door verborgen camera’s en en maakte daarmee een einde aan maar 10 procent in leven. Veel Joden emigreer- hun Joodse wortels. Naast het organiseren van drones gemaakte foto’s en video’s valt te zien speculaties dat ze wellicht toch nog den naar Israël of de Verenigde Staten. Omdat ze evenementen en workshops helpt het centrum ‘hoe goudzoekers met gele graafmachines en een poging zou ondernemen. Clin- onder het nieuwe communistische regime nog inwoners om hun stamboom uit te zoeken. waterpompen aan het werk zijn op stukken ton verloor in 2016 als kandidaat steeds een doelwit vormden, voelden veel ach- De bloei van de Joodse gemeenschap wordt door kaalgekapte Amazone’. van de Democraten de verkiezingen terblijvers zich genoodzaakt hun Joodse identi- Ornstein als een genezend proces ervaren. ‘We ‘De drone is een veilige manier om bewijsmate- van de huidige president Donald teit te verstoppen. kunnen de zes miljoen slachtoffers niet terug- riaal te verzamelen’, vertelt patrouillelid Nixon Trump. ‘Ik doe niet mee, maar ik In de afgelopen jaren is het aantal Joden in het brengen’, zegt hij. ‘We kunnen wel iets anders Narvaez. Met het bewijsmateriaal wist de in- blijf werken en spreken en opkomen land echter weer toegenomen, van 10.000 in doen: Joodse levens terugbrengen.’ heemse stam in 2018 in hoger beroep een voor waar ik in geloof’, zei ze. In ja- 2007 naar 30.000 in 2019. Jonathan Ornstein, rechtszaak tegen de staat te winnen. De rechter nuari kwamen geluiden uit kringen directeur van het Joodse Gemeenschapscentrum ■ drones tegen ‘indringers’ Amazone verwees 52 afgegeven goudmijnvergunningen rond Clinton dat ze de deur naar in de stad Krakow, verwacht dat er bovendien Inheemse groepen in Ecuador speuren in het naar de prullenbak, omdat deze niet volgens de verkiezingen niet helemaal dicht veel inwoners zijn die zich niet bewust zijn van Amazone-regenwoud naar illegale goudwinning wettelijke procedures waren afgegeven. had gedaan. < 9 nederlands dagblad woensdag 6 maart 2019 nieuwsanalyse Herman Veeenhof nd.nl/buitenland beeld afp / Loic Venance anp nd.nl/buitenland Radiostations draaien geen Macron wil Europrotectionisme Jackson meer In zijn pleidooi voor bescherming ▶Quebec van Europa domineren de Drie grote radiostations in Canada statelijkheid en het protectio- stoppen met het draaien van mu- nisme die de Franse president ziek van zanger Michael Jackson. Macron juist afkeurt in het natio- Dat heeft de Canadese publieke nalistische denken en de econo- omroep CBC dinsdag bekendge- mische politiek van grote mo- maakt. gendheden als China en de VS. Zij hebben hiertoe besloten na het ▶Parijs uitzenden van de controversiële do- Maandagavond publiceerden 28 cumentaire Leaving Neverland, waar- kranten in evenzoveel landen van in twee mannen tot in detail vertellen de Europese Unie een schrijven van hoe zij misbruikt zouden zijn door de de Franse president Emmanuel Ma- zanger. Ook hun broers en zussen, cron. In Nederland kreeg de Volks- moeders en huidige partners komen krant de tekst. Die houdt het mid- aan het woord over de gevolgen van den tussen een essay en een open het vermeende misbruik in de film, brief aan alle burgers in Europa. die in Nederland 8 maart bij de VPRO In zijn opstel ziet Macron twee ge- te zien is. varen: nationalisme en populisme ‘Wij reageren op de commentaren als serieuze bedreigingen van Euro- van luisteraars’, laten de zenders we- pese verworvenheden, en apathie ten. ‘De documentaire leidde tot veel en genoegen nemen met de status heftige reacties.’ In totaal bereiken de quo bij de liberale en progressieve drie zenders meer dan vijf miljoen partijen en de Europese organen luisteraars per week. zelf. Om dat te doorbreken lanceert De Vlaamse publieke omroep VRT hij een aantal voorstellen, uiteenlo- geeft bij nummers van Jackson de ko- pend van denkrichtingen tot con- mende tijd ‘passende context’. De re- crete plannen en organisaties, die gionale omroep NH heeft dinsdag als gebaseerd zijn op ‘drie ambities: eerste zender in Nederland een boy- vrijheid, bescherming en vooruit- cot van een aantal weken van muziek gang.’ van Michael Jackson aangekondigd. < Wat meteen opvalt: Macron sluit aan bij een eerder Europees plan de campagne dat hij in september 2017 openbaarde in een rede aan de Sorbonne-universiteit. Nieuw is anp deze stijl en ook de inhoud niet; de plannen zijn concreter en de toon is Canadese minister schriller. In Frankrijk heeft Macron te kampen met forse tegenwind: de ‘gele hesjes’ demonstreren sinds november. stapt op uit onvrede tegenwind worden gehouden, staat Macrons ‘Het nationalistische isolationisme agentschappen moet beschermen Na twee jaar heeft Macron op Euro- sociaal-liberale partij La République heeft niets te bieden; het is een af- tegen cyberaanvallen, bemoeienis- ▶Ottawa pees gebied nog niet veel bereikt en en Marche (LREM) en de partij Ras- wijzing zonder alternatief’, door sen met verkiezingen, donaties van De Canadese regering van premier in het binnenland heeft hij te kam- semblement (voorheen Front) Nati- politici die onvervulbare beloften buiten de EU, ecologisch verwoes- Justin Trudeau verkeert in een diepe pen met forse tegenwind: de ‘gele onal van Marine Le Pen beide op 22 doen en profiteren van de woede tende multinationals en ander ge- crisis, nu een tweede minister uit hesjes’ demonstreren sinds novem- procent; vrijwel gelijk aan de stand ‘om wat dan ook’. vaar van buiten. Er moeten nog het kabinet is gestapt. Jane Philpott, ber; hoe diffuus en onaangenaam van zaken in mei 2017. Naast nationalisme is ook apathie grotere organisaties worden opge- de begrotingsminister, liet maandag die beweging ook is, er zit een een valstrik. Volgens Macron lijkt tuigd: een Europees Asielagent- in haar ontslagbrief weten dat ze het hardnekkige grondtoon in het pro- schril het Europa van nu op de situatie in schap, een Europese Veiligheids- ‘vertrouwen heeft verloren in hoe de test dat al klinkt bij het horen van De schrille toon zet Macron meteen 1914. Hij gebruikt Slaapwandelaars raad en een Europees regering heeft gehandeld’ rond een het woord ‘Europa’ alleen. Het te- aan het begin van zijn opstel al. (2012) van Chris Clark over het be- minimumloon. De EU moet in 2050 corruptieschandaal. Vorige maand rugdraaien van pensioenplannen ‘Nooit eerder sinds de Tweede We- gin van de Eerste Wereldoorlog als kooldioxide-neutraal zijn en in pes- stapte minister van Justitie en pro- en brandstofbelastingen kostte de reldoorlog is Europa zo noodzake- hint. Ingedut door allianties be- ticiden gehalveerd. cureur-generaal Jody Wilson-Ray- Franse staat tien miljard euro en lijk geweest. En toch was Europa landde Europa door wapenwedloop Veel van wat Macron nu voorstelt, bould al op. Wilson-Raybould, met Macron gezichtsverlies. nog nooit zo in gevaar. De brexit is en incidenten zomaar in een totale is er in de kern al of blijft moeizaam wie Philpott goed bevriend is, zegt Tegenwind is er ook in politiek op- hiervan het symbool.’ Brexit geeft oorlog. steken in het Europese overleg. De dat ze vorig jaar door premier zicht. Op weg naar de verkiezingen aan dat Europa niet goed reageerde Wat Macron echter tegenover de kans is groot dat ook deze klaroen- Trudeau en andere beleidsmakers voor het Europees Parlement, die op de zorgen van de burgers, maar valstrikken stelt, is meer van het- stoot niet te verwezenlijken initia- onder druk is gezet om tot een ook in Frankrijk eind mei zullen is ook een valstrik, stelt Macron: zelfde: een groot aantal Europese tief zal worden bijgezet. schikking te komen met het interna- tionale ingenieurs- en bouwbedrijf SNC-Lavalin. <

René Fransen nd.nl/wetenschap Tweede patiënt lijkt genezen van hiv na stamceltransplantatie

▶Londen Een hiv-positieve patiënt die een stamcel- ent’ is de behandeling nooit meer succesvol gestopt. De patiënt werd regelmatig gecontro- de delta-32 mutatie. Een stamceltransplanta- transplantatie kreeg vanwege de ziekte van toegepast. De behandeling die de Berlijn- leerd op de aanwezigheid van het aidsvirus. tie alleen om een hiv-besmetting te bestrij- Hodgkin, een vorm van leukemie, blijkt na patiënt kreeg, was agressief. Britse artsen Anderhalf jaar na het stoppen van de virus- den, vindt hij niet verantwoord: dat brengt te zestien maanden vrij van het virus te zijn. Na hebben een mildere variant toegepast op hun remmers was dat aidsvirus nog steeds niet veel risico mee, terwijl het aidsvirus met de het staken van de behandeling met virusrem- patiënt, die sinds 2003 was besmet met hiv en aantoonbaar in het bloed van de patiënt. Het juiste behandeling prima in toom is te hou- mers bleef hij zeker achttien maanden virus- bij wie in 2015 de ziekte van Hodgkin was nieuws is gepubliceerd op de website van het den. De behandeling kan wel een inspiratie vrij, wat erop wijst dat het aidsvirus is uitge- vastgesteld. Omdat de gewone behandeling wetenschappelijke tijdschrift Nature. opleveren bij het zoeken naar een middel om roeid. De artsen vinden het echter nog te niet aansloeg, had hij stamceltransplantatie patiënten van hiv te genezen. vroeg om hem genezen te verklaren. De donor nodig. De meest geschikte donor bleek de del- inspiratie Eind vorig jaar werd bekend dat de Chinese van de stamcellen was drager van een mutatie ta-32 mutatie te hebben. De transplantatie Hoogleraar infectieziekten Graham Cooke van geneticus Jiankui He heeft geprobeerd de del- die mensen immuun maakt voor hiv. Deze verliep voorspoedig, met weinig bijwerkin- Imperial College Londen, die niet bij het on- ta-32 mutatie aan te brengen bij menselijke delta-32 mutatie zorgt ervoor dat het virus de gen. Door de transplantatie kreeg de patiënt derzoek betrokken was, heeft via het Britse embryo’s, en dat uit dit experiment twee witte bloedcellen, waarin het zich normaal witte bloedcellen met de mutatie, die dus on- Science Medica Center positief gereageerd op meisjes zijn geboren. Maar de resultaten die gesproken vermenigvuldigt, niet kan binnen- gevoelig waren voor de meeste hiv-varianten. de geslaagde behandeling en stelt dat het aan- naar buiten gekomen zijn, wijzen erop dat He dringen. Toen na zestien maanden duidelijk was dat trekkelijk kan zijn om voor hiv-positieve pati- niet in zijn opzet is geslaagd: de mutatie die Tien jaar geleden is er een patiënt op dezelfde alle afweercellen inderdaad de mutatie droe- enten die een stamceltransplantatie nodig hij heeft aangebracht, zat op een andere plek manier genezen, maar na deze ‘Berlijn-pati- gen, werd de behandeling met virusremmers hebben gericht te zoeken naar een donor met in hetzelfde gen. 10 nieuws kort woensdag 6 maart 2019 nederlands dagblad

Veroordeelde gepakt Schadevergoeding na ‘Franse jihadbroers Meldpunt bonden bij bij aanvraag paspoort overlijden schilder Clain allebei dood’ distributiecentra Jumbo Veroordeelden die zich onttrekken Een schildersbedrijf moet een scha- Twee dagen na de dood van de Franse Vakbonden FNV en CNV vrezen dat aan hun straf kunnen binnenkort in devergoeding betalen aan de dochter jihadist Fabien Clain (41) is ook zijn distributiewerkers van Jumbo druk Amsterdam worden aangehouden als van een in 2001 overleden werkne- jongere broer Jean-Michel (38) om- ervaren van managers en teamleiders ze bijvoorbeeld een paspoort of rijbe- mer. Dat heeft het gerechtshof in Den gekomen in het oosten van Syrië. Dat om te tekenen voor het eenzijdige wijs aanvragen. De gemeente doet Bosch bepaald. De man overleed aan heeft zijn vrouw Dorothée Maquere arbeidsvoorwaardenpakket van het een proef die moet voorkomen dat blaaskanker. Zijn dochter heeft het dinsdag gezegd tegen persbureau supermarktconcern. Om de zaak be- criminelen die onvindbaar zijn voor schildersbedrijf hiervoor aansprake- AFP. Fabien Clain eiste namens ISIS ter uit te zoeken hebben ze dinsdag politie en justitie wel gebruikmaken lijk gesteld omdat de man tijdens zijn de verantwoordelijkheid op voor de een speciaal meldpunt geopend. Het van diensten van de overheid. Burge- werk zou zijn blootgesteld aan kan- aanslagen in Parijs in november 2015, is al een poosje onrustig bij Jumbo, meester Femke Halsema heeft de ge- kerverwekkende stoffen. Het bedrijf die aan 130 mensen het leven kost- dat vorig jaar besloot om eigen ar- meenteraad hierover geïnformeerd. < heeft verzuimd hem daar afdoende ten. Jean-Michel stond vooral bekend beidsvoorwaarden door te voeren in tegen te beschermen. Volgens het hof als zanger van ‘nasheed’-liederen die plaats van de cao. < is het bedrijf gedeeltelijk aansprake- te horen waren op video’s die de isla- lijk voor de geleden schade. < mitische extremisten naar buiten Kamer wil dat apotheek brachten. < cash blijft accepteren Het kabinet moet regelen dat klanten Tien jaar cel en tbs voor in apotheken contant kunnen blijven moord op ex-vriendin Golf ‘mesmoorden’ Kamer wil einde aan betalen. Dat vindt de Tweede Kamer, op Engelse tieners vluchten naar Brussel die bezorgd constateert dat meer en De rechtbank in Rotterdam heeft de meer apotheken alleen nog pinbeta- 33-jarige Gilroy de J. veroordeeld tot Engeland is opnieuw opgeschrikt De Tweede Kamer wil dat er een ein- lingen accepteren. De Kamer denkt, tien jaar cel en tbs met dwangverple- door een moord op een tiener die is de komt aan de vluchten tussen Am- in het spoor van CDA en 50PLUS, dat ging voor het doodsteken van zijn ex- doodgestoken zonder duidelijk mo- sterdam en Brussel. De reis per trein veel mensen, bijvoorbeeld veel oude- vriendin. Het lichaam van het 21-ja- tief. In Halle Barns, een villadorp bij tussen de twee hoofdsteden is vrijwel ren, liever cash betalen dan met hun rige slachtoffer, Graciëla Gomes Manchester, werd de 17-jarige Yousef altijd sneller en altijd beter voor het pinpas. < Rodrigues, werd in september 2017 Ghaleb Makki doodgestoken in een beeld anp milieu. Een meerderheid, waaronder gevonden in een sloot bij de Krabbe- rustige straat. Twee leeftijdgenoten regeringspartijen D66 en Christen- plas in Vlaardingen. Volgens de van Makki zijn door de politie als ver- Unie, steunt het voorstel van Groen- rechtbank is de vrouw met een voor- dachten aangehouden Sinds begin dit Harley koopt maker Links. < opgezet plan gedood en is er sprake jaar zijn volgens Britse media al tien elektrische loopfietsjes van moord. De J. heeft bekend dat hij tieners in de leeftijd van 14 tot 19 de vrouw heeft gedood, maar ver- jaar met messteken om het leven ge- Motorfietsenmaker Harley-Davidson klaarde dat hij dit ‘in een waas’ heeft bracht. < gaat zich op kinderen richten. Het Vondst miljoenen in gedaan. < bedrijf koopt de maker van elektri- ‘spookwoningen’ sche loopfietsen voor kinderen Sta- Cyc. Hoeveel Harley-Davidson betaalt Bij een grote politieactie naar zoge- voor die onderneming is niet be- noemde ‘spookbewoning ‘in de Twintig jaar cel voor kendgemaakt. StaCyc maakt zijn Haagse wijk Ypenburg zijn dinsdag beeld anp roofmoord op bejaarde Pyongyang lijkt bezig elektrische loopfietsen in twee ma- 35 locaties doorzocht en 18 mensen met herstel raketbasis ten. Kinderen kunnen de fietsjes ge- aangehouden. In verschillende wo- Een 44-jarige man uit Den Haag is bruiken als loopfietsen, maar ook de ningen werden onder meer miljoe- Celstraf geëist tegen veroordeeld tot twintig jaar cel voor De Zuid-Koreaanse inlichtingen- elektrische aandrijving gebruiken om nen euro’s aan contant geld, vijf lekkende aspirant-agent de roofmoord op een 85-jarige vrouw dienst NIS heeft aanwijzingen dat snelheden tot ongeveer 18 kilometer vuurwapens, verdovende middelen eind juni 2017. De rechtbank in Den Pyongyang bezig is met het herstel per uur te bereiken. < en veertien auto’s in beslag genomen. Tegen een 22-jarige politieman in op- Haag acht wettig en overtuigend be- van een deel van de ontmantelde ra- Volgens de politie gaat achter de deu- leiding is dinsdag een gevangenis- wezen dat Paul O., die alles ontkent, ketlanceringsbasis Dongchang-ri. Het ren van de spookwoningen ‘een hele straf van drie jaar en negen maanden de weduwe Ans van der Meer met lijkt erop dat er weer een dak wordt criminele wereld schuil’. < geëist. De man uit Tiel wordt ervan ‘zeer veel en fors’ geweld om het le- geplaatst en een deur ingezet, maak- Brussel legt autokartel verdacht informatie uit politiesyste- ven heeft gebracht tijdens een over- te het nationale persbureau Yonhap 368 miljoen boete op men illegaal te hebben geraadpleegd val op haar woning in Loosduinen. < bekend. < en tegen betaling te hebben door- De Europese Commissie legt twee Burger positiever over gespeeld aan derden. De verdachte producenten van veiligheidsgordels, politie dan agent zelf was werkzaam bij de Amsterdamse airbags en autosturen een boete van politie. De man wordt verdacht van ruim 368 miljoen euro op wegens Burgers zijn positiever over de politie schending van het ambtsgeheim, verboden afspraken. Het Duits-Ame- dan politiemensen zelf. Dat staat in computervredebreuk en ambtelijke Milieuministers EU voor rikaanse TRW moet bijna 189 miljoen een nieuw onderzoek dat de politie corruptie. < veiliger kraanwater betalen en het Zweedse Autoliv ruim dinsdag naar buiten heeft gebracht 179 miljoen. Het Japanse bedrijf Ta- over het vertrouwen, de waardering De normen voor veilig kraanwater in kata krijgt geen boete omdat het het en de reputatie van de politie. Politie- Europa worden aangescherpt. Dat kartel had onthuld. < mensen zijn trots op hun vak, maar Jaar gevangenisstraf hebben de milieuministers van de kritisch op hun eigen organisatie. Uit voor doodrijden fietsers EU-landen dinsdag afgesproken. ‘De het onderzoek, waaraan 4368 politie- boodschap is duidelijk: waar u ook beeld anp medewerkers en 2571 burgers heb- De rechtbank in Den Bosch heeft een woont in Europa, u kunt het water België verbiedt stunt met ben meegedaan, blijkt dat het ver- 25-jarige man uit Oosterhout veroor- zonder gezondheidsrisico’s drinken’, prijzen van Albert Heijn trouwen van burgers in de politie deeld tot een jaar gevangenisstraf en zei de Roemeense minister Ioan De- Personeel Air India verder is gestegen. < een rijverbod van drie jaar, wegens nes, die het overleg voorzat. < moet vaderland prijzen België verbiedt een prijzenstunt het doodrijden van twee fietsers in waarmee Albert Heijn vorige maand Tilburg, een 42-jarige vrouw en een Luchtvaartmaatschappij Air India kwam. De actie waarbij klanten bij 62-jarige man. De man reed in juni heeft opdracht gegeven alle omroep- aankoop van een product er nog twee 2017 te hard, haalde links en rechts mededelingen tijdens vluchten af te gratis krijgen, wordt niet toegestaan. auto’s in en reed ten slotte op een sluiten met de woorden ‘Jai Hind’, Producten met verlies verkopen is kruising door rood. Daardoor reed hij wat ‘Leve India’ betekent. Cabineper- verboden in België. De inspectie- de twee overstekende fietsers aan, soneel kreeg ook te horen dat ze die dienst consumentenzaken moet nog met dodelijk gevolg. < kreet op ‘hartstochtelijke’ wijze ten besluiten of Albert Heijn een schik- gehore moeten brengen. < kingsvoorstel krijgt of dat de zaak voor de rechter komt, schrijft de krant Het Laatste Nieuws. < Dekker sluit actie tegen beeld anp Sint Maarten niet uit beeld Minister Sander Dekker (Rechtsbe- Carlos Ghosn definitief Oppositie kritisch over Hazekamp Europees scherming) sluit niet uit dat Neder- Man in Tsjechië door op borgtocht vrij belang Air France-KLM lijsttrekker dierenpartij land stappen neemt als Sint Maarten eigen leeuw gedood zijn gevangeniswezen niet op orde De gevallen Nissan- en Renault-top- Oppositiepartijen in de Tweede Ka- De Partij voor de Dieren wil Europar- krijgt. In de afspraken die vorig jaar Een 34-jarige man in Tsjechië is door man Carlos Ghosn komt definitief op mer tonen zich kritisch over de ma- lementariër Anja Hazekamp als lijst- werden gemaakt zit ‘onvoldoende zijn eigen leeuw gedood. Hij hield het borgtocht vrij. Een beroep van de nier waarop het parlement is betrok- trekker voor de Europese verkiezin- voortgang’, aldus Dekker. ‘Dat stelt dier samen met een (drachtige) leeu- openbaar aanklagers tegen een be- ken bij de aankoop van aandelen in gen. Tijdens het partijcongres op 31 me ontzettend teleur.’ De gevangenis win in een kooi bij zijn huis in het slissing van de rechter in Tokio werd Air France-KLM. Onder meer de SP en maart wordt haar kandidatuur aan op Sint Maarten is al langer een zor- dorp Zdechov, in het oosten van het afgewezen. Als Ghosn 1 miljard yen de PvdA willen van het kabinet we- de leden voorgelegd. Tweede Kamer- genkindje. De situatie verergerde land. Speciale eenheden van de poli- (bijna 8 miljoen euro) betaalt, mag ten waarom zelfs de fractievoorzit- lid Frank Wassenberg wordt voorge- zich in 2017, toen orkaan Irma het ei- tie schoten beide dieren dood om bij hij daardoor de gevangenis verlaten. ters van de partijen niet eerder op de dragen voor de tweede plaats. < land trof. < de man te kunnen komen. < Dat kan mogelijk woensdag al. < hoogte werden gesteld. < 11 opinie debat analyse nederlands dagblad woensdag 6 maart 2019

Reageren? Brieven: maximaal 200 woorden. Artikelen: maximaal 700 woorden. Mail uw reactie met naam, adres en telefoonnummer naar [email protected] of Postbus 2085, 3800 CB Amersfoort. Meer informatie: nd.nl/contact

Mirjam van der Vegt • schrijver, spreker, stiltetrainer nd.nl/opinie Mirjam van Rinke Bart Jan Désanne van Hans den Bernhard beeld Mirjam van der Vegt der Vegt Verkerk Spruyt Brederode Hartog Jager Reitsma Schilderij dat in de auto past Laat u vanaf vandaag op weg keer terug naar uw eerste liefde! naar Goede Vrijdag inspireren Maar hoe dan? Hoe kon ik mij ver- zoenen als de ander zo over mijn door zes denkers die op de grenzen ging, keer op keer? opiniepagina en in de bijlage In de warme kapel kreeg ik geen ant- Gulliver schrijven over het the- woord en na ruim een uur liep ik de kille hal weer in, met deze vraag op ma Verzoening. Lees in de mijn lippen. En daar hing Jezus. Het veertigdagentijd wat hun in- kwam als een klap in mijn gezicht spiratiebronnen zijn. Vanaf dat deze Jezus daar al die tijd al had gehangen, terwijl ik in de kapel naar vrijdag 15 maart verschijnt we- God riep. Het was alsof dit beeld tot kelijks een essay over Verzoe- me wilde spreken en ik merkte dat ik tijd nodig had om te leren luisteren ning. Ontvang dagelijks een naar deze kwetsbare en tegelijkertijd mail met inspiratieteksten en krachtige figuur. video. U kunt zelf ook mee- De rest van mijn kloostertijd heb ik denken en schrijven. Meld u dus niet in de kapel gezeten, maar aan op nd.nl/40dagen. Mee- met een dikke jas aan tegen de kale praten op Facebook kan ook: muur, samen met Jezus. Zonder woorden sprak hij van kwetsbaar- facebook.com/ heid, hij nodigde mij om weer op groups/40dagendenken. weg te gaan en moedigde mij aan te geloven dat er overvloed was in plaats van tekort.

Toen we twee jaar geleden een nieu- we auto moesten kopen, keek de au- Jezus had todealer gek op. We kwamen aanzet- ten met deze Jezusfiguur op een daar al die tijd groot canvas en wilden alleen een auto kopen waar dit schilderij inpas- gehangen, terwijl te. Gelukkig vonden we zo’n auto en deze foto op canvas reist vaak met ik in de kapel me mee naar retraites en lezingen die ik geef. De Jezusfiguur hangt in naar God riep. werkelijkheid in de oude abdij in het Belgische Drongen, aan een koude, natte, afgebladderde muur. Wanneer In lastige tijden kan het helpen om mensen ernaar kijken, raken ze vaak allereerst zonder woorden te kijken, geroerd en verstild. Dat is precies wat in te drinken. Beelden, iconen, er gebeurde toen ik er de eerste keer kunstwerken kunnen daarbij helpen. mee werd geconfronteerd. Ze halen ons weg bij redenaties in ons hoofd en brengen ons bij ons In de tijd dat ik de abdij bezocht, was hart. het buiten bitterkoud. Gelukkig was de kapel van het klooster verwarmd Het beeld van Jezus met zijn armen en ik verlangde naar behaaglijkheid. omhoog raakt me elke dag weer. Hij Om die reden liep ik deze Jezusfiguur biedt zichzelf in vol besef aan de we- in de koude hal in eerste instantie reld aan. Hij is zich bewust van zijn voorbij. In de kapel hoopte ik ant- diepste waarden, zijn verlangen naar woorden te krijgen rondom een con- verbondenheid met de mens. flict dat ik met iemand had. Ik was verontwaardigd over hoe ik was be- Neem deze dagen de ruimte om zijn handeld – alweer – en ik hoopte op beeld in te drinken. Wat doet zijn een duidelijk antwoord van God. kwetsbaarheid met jou? Wat leert het je over verzoening en liefde? In de kapel stuitte ik op de Bijbel- tekst, die open lag in het stiltecen- ▶▶ zie ook: trum. Dat was een schurende tekst: www.mirjamvandervegt.nl ‘Het beeld van Jezus in de oude abdij in het Belgische Drongen verzoende mij met mijn eigen onvermogen.’ 12 opinie debat analyse woensdag 6 maart 2019 nederlands dagblad

Wim Houtman • redacteur nd.nl/columns Kind

Ik probeer me voor te stellen dat Yago R. mijn zoon zou zijn. Hij kreeg al jong verkering, met een Marokkaans meisje – het zou kunnen. Ik heb gepraat, gebeden en te weinig aandacht voor hem gehad. Hij werd mos- lim. Toen de relatie uitging, bleef hij naar de moskee gaan. Hij vond er een sociaal vangnet. Nu vertelt hij: ‘Toen de Syrische opstand begon, zagen we de mensen lijden. Ze schreeuwden om hulp. Wij wilden ze helpen, als moslimbroeders.’ Daar was ik nog wel trots op ook. Ergens door geraakt worden en dan in actie ko- men. Hoe naïef kan een – verlate – puber zijn? De cocktail van emoties, idealisme, rechtlijnigheid en impulsiviteit? Zou ik al naar de Syrische grens gereisd zijn? Zitten er geen vaders in het kabinet, geen moeders, van verloren zonen? Ik hoor de ferme woorden, ik snap waarom ze het zo zeggen. Hij heeft ook best een slap verhaal op een heel aantal punten. Hij verdient straf. Als hij een vei- ligheidsrisico is, houd hem dan langer vast. Maar hij was een kind! Ik mis hem. Moeten we hem daar dan achterlaten om in de woestijn te sterven? psst.

ingezonden Matthias van der Weide, Rotterdam rechtgezet

▶ In het artikel over ‘roddelen op de Actievoerende kerk werkvloer’ (bijlage Leven, 27 febru- ari 2019) vertelt een ex-mede- Wat ik als werker voor Oost-Europa nengaat, is het gedaan met het IJze- werkster van Tuinland hoe zij Zending pijnlijk mis in het artikel ren Gordijn. En zo was het. Tien jaar slachtoffer werd van roddelen. Bij over de actievoerende kerk (Neder- na komst van de fax viel dit Gordijn. dit interview had hoor en weder- lands Dagblad 2 maart), is bijbelver- Kerkelijke tegenkrachten waren er hoor toegepast moeten worden. spreiding en -smokkel. Dit is een ac- zowel ter linker- als ter rechterzijde. Dit is niet gebeurd. De directie van tie van een omvangrijke groep Zo volgden sommige predikanten en Tuinland herkent zich niet in de kerken en honderden miljoenen priesters een marxistische theologie geschetste situatie en betreurt de kerkleden. Begin jaren vijftig ontwik- en anderen vonden dat men ook gang van zaken. < kelde zich een wereldwijde actie boosaardige overheden moest ge- waarbij christenen van uiteenlopen- hoorzamen. Maar wat Petrus en Jo- de pluimage, georganiseerd of parti- hannes tegen het Sanhedrin zeggen, culier, honderden miljoenen bijbels spreekt de meesten aan: je moet God en bijbelondersteunende geschriften meer gehoorzaam zijn dan de men- Suggestie voor een dropten als geestelijke wapens ach- sen. Het evangelie biedt als enige het verhaal? ter het IJzeren Gordijn, veelal in Chi- perfecte model voor wereldverbete- na. Toen na de telex de fax ver- ring: verbeter de wereld en begin bij scheen, zei Hans Neerskov van de jezelf. Zo redde één Mens de hele we- Danske Europa Mission tegen me: nu reld. Komende veertig dagen staat de Bijbel via de telefoonlijn naar bin- Hij centraal. < ndmeedenken.nl

Francisca van Dalen • als schrijfster betrokken bij christelijk werk in Oost-Azië nd.nl/opinie

De vloek van het succes Afgelopen week kwam een onder- voorbeeld dat slachtoffers door het haar leiders’ niet moeten laten Raphael Evers • opperrabbijn Joodse gemeente in Düsseldorf nd.nl/opinie zoeksrapport uit naar de beschuldi- leiderschap leugenaars genoemd overschaduwen door een aantal gingen rond seksuele misdragingen werden, zijn weggelaten uit het dingen die in het verleden gebeurd van Bill Hybels, de oprichter van de rapport. zijn. Met die zegeningen wordt dan Willow Creek kerk en de Willow Bill Hybels is vervroegd met pensi- gedoeld op de wereldwijde invloed Creek Association, dat de jaarlijkse oen gegaan toen duidelijk werd dat die Willow Creek heeft gehad door Geen grap Global Leadership Summit organi- de doofpot op knappen stond. de bediening van Hybels. Dat suc- seert. Daardoor valt hij volgens het rap- ces zou ‘significant en duurzaam’ … Joden op een carnavalswagen. joodse burgers. Dergelijke karikatu- Als je een kwartiertje hebt, dan kun port niet langer onder de verant- zijn, en daar mag niet op worden Is dat gebrek aan inlevingsver- ren hebben miljoenen slachtoffers je het zo doorlezen, want veel werk woordelijkheid van zijn kerk of de afgedongen. mogen en historisch besef. Of heb- geëist. Deze zelfde karikaturen wor- heeft de commissie er niet van ge- Willow Creek Association. Die hoe- Maar het was precies dit succes dat ben Joden geen gevoel voor hu- den wederom voor de ‘lol’ meege- maakt. Bovendien valt uit het mini- ven dus geen verdere actie te on- Hybels zijn onaantastbaarheid gaf. mor? dragen op een Belgische praalwa- maliserende taalgebruik en hun dernemen aangaande Hybels. Wel Waardoor niemand hem kon cor- gen. duidelijke wens dat beide organisa- wordt nog zwakjes de suggestie ge- rigeren. Waardoor de verschillen- In de Belgische stad Aalst reed in de ties weer in hun oude glorie her- daan dat Hybels hulp zou moeten de besturen als schapen achter carnavalsoptocht een praalwagen Dit toont een totaal gebrek aan em- steld worden, op te maken dat de zoeken, maar alleen als en wanneer hem aanliepen. Het succes van zijn met als reusachtige poppen een paar pathie, inlevingsvermogen en histo- commissie niet zo onafhankelijk hij daar zelf zin in heeft. kerk en bediening maakte zijn on- chassidische joden boven op zakken risch besef. Enig medeleven richting was als werd voorgesteld. Dan worden de klassieke stappen dergang onvermijdelijk. Daardoor geld. De joodse gemeenschap rea- de geslagen joodse gemeenschap Desondanks waren er genoeg feiten genomen naar het beperken van konden weggestopte zonden en geerde geschokt. Heeft de joodse ge- had de Aalster carnavalsgroep ‘De waar niet om heen te draaien viel. de pr-schade. Hybels wordt de narcistische neigingen tot bloei meenschap te lange tenen? Vismooil’n’ zeker niet misstaan. De beschuldigingen van seksueel zondebok, die (zij het verdoofd) komen en verankerd worden in de Een grapje moet zeker kunnen, maar Geobsedeerd door zijn ‘Arische my- ‘onbehoorlijk gedrag’, dat je onder geslacht wordt. Dan wordt gezegd organisatiecultuur. Daardoor kon in Aalst heeft men de grens van het the’ schreef Hitler: ‘De jood ... is en de omstandigheden waaronder het dat er behalve Hybels eigenlijk een leider die wellicht ooit goed toelaatbare ver overschreden. De blijft het type van een parasiet.’ plaatsvond gerust misbruik mag weinig mis is met zijn kerk en or- begonnen was, uitgroeien tot een slachtoffers van de Holocaust lijden Sinds 1933 publiceert het hetze-blad noemen, werden ‘geloofwaardig’ ganisatie. De dingen die misgegaan opgeblazen ballon die wel moest nog steeds intens onder de gruwel- der Stürmer van Julius Streicher te- bevonden. zijn, worden natuurlijk betreurd, knappen. praktijken van de nazi’s evenals hun keningen waarin dezelfde karikatu- Ook werd erkend dat het bestuur maar er zijn zoveel goede dingen Ja, we weten wat God kan doen met kinderen en zelfs kleinkinderen, de ren verschijnen als op de praalwa- van beide organisaties decennia- en daar kunnen we stevig op ver- kromme stokken. Maar een krom- tweede en derde generatie. gen van Aalst. lang gefaald heeft om Hybels te der bouwen, een zonnige toekomst me stok die uitgroeit tot een gees- De karikaturen van de joden waar- Het antisemitisme en kerkelijk anti- corrigeren voor zijn ‘intimiderende’ tegemoet. telijke ‘reus’ die wereldwijde roem, van Hitler zich bediende in Mein judaïsme vormden de inspiratiebron gedrag naar zijn medewerkers, en Een ding zat me vooral dwars aan en volop aardse rijkdom verwerft, Kampf vormden de directe aanlei- van deze moderne Hamans. Het volk signalen van seksueel grensover- dit promotiepraatje. En dat is het wordt door zijn eigen succes ver- ding van isolering en uiteindelijk de was genocide-rijp door de eeuwen- schrijdend gedrag onvoldoende on- idee dat we de ‘zegeningen van God vloekt. Want hij zal nooit een rech- brute moord door de nazi’s en hun lange catechese der verguizing. Jam- derzocht heeft. Lastige details, bij- op het werk van Willow Creek en te stok willen worden. < trawanten op de vorige generatie mer dat er zo weinig begrip is. < 13 opinie debat analyse nederlands dagblad woensdag 6 maart 2019

column Bram van de Beek is theoloog en emeritus hoogleraar symboliek aan de Vrije Universiteit. Hij schrijft iedere maand een column.

Bram van de Beek nd.nl/columns Niet zo interessant De afgelopen maanden waren voor de morgenlezingen de boeken Kronieken, Ezra en Nehemia aan de beurt. Niet het meest geliefde deel van de Bijbel. Ook niet zo interessant als Samuël en Koningen of de profeten die over diezelfde peri- ode gaan. Eindeloze geslachtsregisters met nietszeggende namen. Korte samenvattingen van verhalen die elders veel boeiender beschreven zijn. Weinig aandacht voor de gewone geschiedenis maar vooral voor de priesters en de tempel- dienst. Het staat allemaal ver af van het leven van christe- nen. Als je de laatste bladzijde van Nehemia omslaat, kom je in een andere wereld: het boek Esther. Zo herkenbaar; zo menselijk met intriges en macht. Zo dicht bij de seculiere maatschappij waar de naam van God niet meer wordt ge- noemd. Het boek Esther laat zien dat, ook als mensen de Naam niet meer noemen, God alles leidt en zijn volk be- schermt. Daar kun je wat mee, beter dan met de voorgaande boeken.

haren uittrekken Toch verging het mij anders. Kronieken, Ezra en Nehemia ga- ven een stille vrede. Met Esther kom je ineens weer in de harde wereld. Niet dat het in Nehemia niet hard toegaat. Ne- hemia maakte zelfs zoveel ruzie dat hij anderen de haren uittrok. Alleen ging dat niet over de gewone dingen waar mensen erge ruzie over maken zoals geld of macht. Ja, het ging over vrouwen, door wie sterke mannen, zoals in het boek Esther, hun status laten zien. Maar in Nehemia gaat het niet om haantjes en hun gedrag. Integendeel, het gaat om overgave, simpele overgave aan de dienst aan Israëls God. Daardoor laat je al je keuzen bepalen, die voor je partner en die voor je agenda. Dat is de rust die van Kronieken, Ezra en Nehemia, ondanks de intense spanningen die in die boeken voorkomen, uit- gaat: een leven aan God gewijd en dan niet met allerlei acti- God doet niet aan yoga of dieet.

viteiten waardoor mensen geschiedenis maken, maar hele- maal gericht op de dienst in de tempel. Daar is het centrum van het bestaan van Israël. De cultus maakt het leven, geeft daaraan structuur en rust. Je leven aan God wijden. Een ere- dienst die het heilige bewaart. Alles is daarop gericht en de namen van hen die daarin werken worden met ere ge- noemd. Daaromheen alle geslachtsregisters van Gods volk dat geroepen is tot deze dienst. Saai? Oninteressant? Hier wordt de rust geschonken. Hier krijgt het leven oriëntatie. ingezonden Klaas Hoekstra, ingezonden Nika van Dasselaar, Hier krijgt het vervulling. Nijkerk Nijkerk met ere de namen noemen Jullie lichamen zijn een tempel van de levende God, schrijft Vermaning E-bike Paulus. Je lichaam een plek voor de eredienst, gewijd aan God. Niet je lichaam uitbuiten door er een altaar in te zetten De ouderenbond PCOB had mij ge- binnenkamer. ‘Zodat het door men- voor de mammon of er hanen of haantjes te verkopen of te vraagd of ik mee wilde doen met ‘Ik sen niet gezien wordt als u vast, maar verwerven. Gewijd aan God – dat is voor de apostel: gewijd Pas’. Dat houdt in: vanaf Aswoensdag door uw Vader, Die in het verborgene aan God in Christus. Je lichaam is de plek waar zijn Geest (6 maart) veertig dagen geen druppel is; en uw Vader, die in het verbor- alcohol drinken. gene ziet, zal u het in het openbaar woont. Dat is je lichaam niet in zijn enkelheid, alsof je met Daarvoor had ik van de ouderenbond vergelden.’ Zoals dat geschreven allerlei oefeningen of ontzeggingen God in huis kunt halen. een mooi speldje gekregen en dat staat in Matteüs 6:18. Het Bijbelse God doet niet aan yoga of dieet. Het lichaam van Christus is droeg ik afgelopen zaterdag al op woord ‘vermanen’ is een wat oud Ne- altijd lichaam in de gemeenschap, man en vrouw in de een- mijn jasje toen ik gastheer was bij de derlands woord en betekent: aanspo- heid van Christus, in tegenstelling tot de heidense vrouwen ‘Huiskamer’, een ontmoetingsplek in ren. Het betekent ook: vertroosten. De omzet van elektrische fietsen waarover Ezra en Nehemia zich zo boos maakten. En samen Nijkerk. Een van de gasten vroeg mij We hebben vermaningen nodig om neemt toe (Nederlands Dagblad 2 leden van het ene lichaam van Christus dat de kerk is, waar waar dat speldje voor stond. Ik heb op de juiste koers te blijven. maart). Het klopt dat deze ontwikke- zijn lichaam aan mensen wordt uitgedeeld. het haar uitgelegd. Maar toen kreeg Zo werd ik zaterdag door een lieve ling heel positief kan zijn als mensen Kerk en eredienst centraal in het christelijke leven. In de stil- ik, in de goede zin van het woord, gast op een goede en juiste manier de e-bike gebruiken in plaats van de le rust van de cultus. Met ere de namen noemen van hen die echt op mijn kop. Een vermaning. en toon vermaand. auto bijvoorbeeld. Tegelijkertijd daarin voorgaan en alle namen van het volk dat daar samen- Vasten doe je niet in het openbaar, Dinsdagavond dronk ik voorlopig maak ik me ook zorgen. Zelf fiets ik komt daartoe opgesomd: jouw naam daarbij! Weg van alle stelde zij vast. Vasten doe je in de mijn laatste glaasje. < elke dag op een gewone fiets van Nij- drukte, alle doordeweekse activiteiten. kerk naar Amersfoort. Helaas zie ik Esther en de Kroniekenboeken met Ezra en Nehemia stam- steeds meer leeftijdsgenoten fietsen men allemaal uit dezelfde tijd: laat na de ballingschap. Als de advertentie op een elektrische fiets. Veel jeugd krijgt hierdoor veel minder beweging Naam niet meer wordt genoemd dan is er de tempel waar de dan voorheen. Natuurlijk weet ik dat Naam wordt aangeroepen. Als de politiek en de samenleving ook hier voor een deel geldt dat som- geen interesse meer hebben in de Naam van God, dan is het     migen de e-bike gebruiken in plaats een bevrijding dat er de eredienst is, de stilte van de zondag waar het werkelijke leven is in het lichaam van Christus,     van het openbaar vervoer. Maar een groot deel heeft de gewone fiets in- want de wereldgeschiedenis en haar activisme zijn zo dood     geruild voor een e-bike en dát vind ik als een kip zonder kop. een zorgelijke ontwikkeling. <            14 nederlands dagblad woensdag 6 maart 2019

familieberichten tarief € 1,24 per mm, per kolom (incl. 21% btw); via site € 1,13 per mm, per kolom Oh, give thanks to the Lord, µ'H+(5(LVPLMQKHUGHU¶ (incl. 21% btw); over Door de Heere Thuisgehaald onze altijd meelevende zus, for He is good! 3VDOP telefonisch opgegeven schoonzus en tante advertenties kunt u niet For His mercy endures forever reclameren Ps. 107:1 9RRU RQV WRFK QRJ RQYHUZDFKW PDDU RS =LMQ WLMG KHHIW Janny Laninga-Heeringa GH+(5(WRW]LFKJHQRPHQPLMQPDQRQ]HYDGHUHQRSD Uit Gods hand ontvangen Amerongen: Els Schakel-Heeringa (,6(+8,60$1 Groningen: Ria Heeringa-de Vries Jake Edward John Ede: Ina Janse-Heeringa *HERUHQ2YHUOHGHQ Veldhoven: Wil de Lange-Heeringa QRYHPEHUPDDUW Quentin en Christel Zuidlaren: Paula Heeringa nichten en neven Van Dyk-Muis :LM]LMQYHUGULHWLJGDWZHKHPQXDOPRHWHQPLVVHQ 10 Leys Rise Onze gebeden omringen haar kinderen en kleinkinderen. PDDURRN]HHUGDQNEDDUYRRUDOOHVZDWKLM Wungong WA 6112 YRRURQVKHHIWEHWHNHQGHQJHGDDQ Australia 04-03-2019 %XQVFKRWHQ-RNH+XLVPDQ%LMOVPD  'URQWHQ -DQHQ+HOHHQ+XLVPDQ.UDJW    +XLEHUW    5LN Zoals een hinde smacht naar stromend water, zo smacht mijn ziel naar u, o God.  *RXGD -RKDQHQ-XGLWK+XLVPDQGHQ%HVWHQ Een ieder die leeft en in Mij gelooft zal niet sterven in Psalm 42: 2   .DUHQ+XLVPDQ7HLVPDQ‚ eeuwigheid. Joh 11:26 %XQVFKRWHQ-HOOH+XLVPDQHQ'HQLVH+D]HOHJHU In dit geloof is onze trouwe en zorgzame vader, Na een periode van afnemende gezondheid hebben wij schoonvader, opa en overgrootvader afscheid moeten nemen van onze dierbare zus 0HHUNRHW Johannes Martinus Hoogendijk ='%XQVFKRWHQ Sietske van der Wal - Lootsma sinds 31 augustus 1998 weduwnaar 0LMQPDQRQ]HYDGHUHQRSDLVRSJHEDDUGLQGHURXZ van Martijntje Borreman NDPHU YDQ %HJUDIHQLVYHU]RUJLQJ 9DQ $VVHOW .RQLQJLQ Ureterp: Jan Lootsma :LOKHOPLQDVWUDDWWH%XQVFKRWHQ zijn levensweg gegaan en tot zijn Schepper Zuidhorn: Wietske Janke de Wind-Lootsma teruggekeerd. 'H VDPHQNRPVW YDQ :RRUG HQ JHEHG ZDDUYRRU ZLM X In de leeftijd van 86 jaar. YDQKDUWHXLWQRGLJHQ]DOZRUGHQJHKRXGHQ'9YULMGDJ PDDUWRPXXULQGH,PPDQXHONHUN3OHYLHUWH Drachten: Klaasje de Haan-Lootsma Kees en Hennie Hoogendijk %XQVFKRWHQ'H]HVDPHQNRPVW]DOZRUGHQJHOHLGGRRU Johan GV--DQVVHQ$DQVOXLWHQG]DOGHEHJUDIHQLVSODDWVYLQGHQ Julia RS GH DOJHPHQH EHJUDDISODDWV µ'H $NNHU¶ 'H $NNHU 3 maart 2019 Jaco en Mariëlle ZHJWH%XQVFKRWHQ Davey, Milan Anita en Erik 9RRUDIJDDQG DDQ GH VDPHQNRPVW LV HU YDQ  WRW Annalyn, Sven XXUJHOHJHQKHLGWRWFRQGROHUHQ Marjan Irene 1DGHEHJUDIHQLVLVHUJHOHJHQKHLGHONDDUWHRQWPRHWHQ ƈ;EX^SYQMNRLEVXRSKPMIZIV[IRWIR Ferdi LQGH,PPDQXHONHUN HERHEXLIXNYMGLIRHYSRXQSIX Nadia HMIPIZIR^MNXIRPIZIRHSIXƉ Ria en Harm Heuvelman /LHYHUJHHQEORHPHQ  Harné en Astrid 0RFKWHQZLMYHUJHWHQ]LMQXHHQURXZNDDUWWHVWXUHQ 2EIIRTIVMSHIZEREJRIQIRHIOVEGLXIRMWHSSVLEEV Marinus in liefdevolle herinnering GDQNXQWXGH]HDGYHUWHQWLHDOVXLWQRGLJLQJEHVFKRXZHQ ,IQIPWI:EHIV8LYMWKILEEPHSR^IPMIZIQSIHIVSQE Adeline en Cornaud IRSZIVKVSSXQSIHIV Ida en Peter Both Pieter Martine en Julian .ERR]1IMRXNI0ERMRKE,IIVMRKE Bart Liesbeth en Stephan WMRHWNYPM[IHY[IZER/IIW0ERMRKE 3 maart 2019 Correspondentieadres: +VSRMRKIR Ƌ>[EVXWPYMW C. Hoogendijk, Tiendweg West 2 ETVMP QEEVX 2935 LG Ouderkerk aan den IJssel  Er is gelegenheid tot condoleren op vrijdag 8 maart >YMHLSVR 'EVSPMRIIR.ER;IKXIV van 19.30 tot 21.00 uur in de Immanuelkerk, 7ERHIVIR7ERKLII Overlijdens berichten uit Estafette 1 te Krimpen aan den IJssel. andere bladen: )V[MR De dienst van Woord en gebed wordt gehouden op  zaterdag 9 maart om 11.00 uur in bovengenoemde Reformatorisch Dagblad: >[EVXWPYMW ,ERWIR1EVMERRI0ERMRKE kerk, waarna de begrafenis omstreeks 12.15 uur zal -ZERIR0]HME7EQYIP 28 febr: Maria IJzerman te Capelle aan den IJssel (96); plaatsvinden op de algemene begraafplaats, Adrianus Bregman te Benthuizen (55); .IVSIRIR1ERSR IJsseldijk Noord 12 te Ouderkerk aan den IJssel. 8MQIR0SʩW 1 mrt: Hendrik Mulder te Staphorst (75); Henk  van den Berg te Elspeet (67); Arie van Beusekom >YMHLSVR -KSVIR+VIXLIP0ERMRKE te Zijderveld (88); Helena Verwijs-Faasse te Sint 8SQIR8IWWE Philipsland (80); Arie Loeve te Hardinxveld- 0SʩWIR(MGO Giessendam (90): 2 mrt: Dirk Verhagen te Werkendam (89);

;MNRSHMKIRYYMXZSSVHIHEROHMIRWXZSSVLEEVPIZIR Na een periode van ziek zijn, heeft de Here tot Trouw: STQEERHEKQEEVXSQYYVMRHI Zich genomen 26 febr: Eeke Hoekstra te Zwolle (82); 1EVEREXLEOIVO:ER0IRRITPEERXI+VSRMRKIR 1 mrt: Tyna van Egmond-van Mourik te Amstelveen :SSVEJKEERHEERHIHMIRWXMWIVZEREJYYV (88); Stien Huisman -van der Velde te Heeg (75); Jan KIPIKIRLIMHSQHIJEQMPMIXIGSRHSPIVIR Bovenberg te Utrecht (93); 2EHIHMIRWX^EPSQWXVIIOWYYVHIKVEƽIKKMRK Betty Postma-van Wijk TPEEXWZMRHIRSTHIFIKVEEJTPEEXW,EVIRIVLSJ Friesch Dagblad: (I,EVIRIVLSJXI,EVIR(EEVREMWIVKIPIKIRLIMH 2 mrt: Jan van der Heide te Workum (81); XSXSRXQSIXMRKMRLIX9MXZEEVXGIRXVYQ&EQWLSVR Geliefde moeder van onze vriend Ronald. 3 mrt; Sietske van der Wal-Lootsma te Noardburgum XI,EVIR Wij wensen de familie veel sterkte. (85);  'SVVIWTSRHIRXMIEHVIW ;MPPIQ%PI\ERHIVPEER4'>YMHLSVR Folkert, Annelies en Arjen 15 nederlands dagblad woensdag 6 maart 2019

Hilbert Meijer nd.nl/nederland Jeugdinstellingen pakken te veel vrijheid af

▶Den Haag In open jeugdhulpinstellingen wor- jongeren veel minder vrijheden dan ‘gesloten’ kunnen zitten, waardoor voorheen jeugdgevangenissen waren. iemand is weggelopen uit een geslo- den kinderen en jongeren meer in een open regime. Hun kleding en een duidelijk onderscheid tussen de Het gebouw ziet er nog uit als een ten instelling, ervaren jongeren als de vrijheden ontnomen dan wettelijk kamer mag gecontroleerd worden op regimes ontbreekt. gevangenis, en onder het personeel zwaarste vrijheidsbeperkende maat- gezien mag. Zo worden kinderen bijvoorbeeld geld, sigaretten, drugs Bovendien is onduidelijk wat precies heerst nog altijd een ‘jeugdgevange- regel. Hoe vaak jongeren in de isoleer volgens kinderrechtenorganisatie en messen, de kamer- of buitendeu- onder vrijheidsbeperkende maat- niscultuur’. belanden is niet bekend, omdat dit Defence for Children soms te snel in ren mogen op slot en in geval van regelen wordt verstaan, en of zo’n niet centraal wordt geregistreerd. een isoleerruimte gezet. nood mogen jongeren in de ‘isoleer’ maatregel bedoeld is als onderdeel willekeur De isoleerruimte in jeugdinstellingen worden gezet. van de behandeling of als straf. Dui- Defence for Children wil op landelijk raakt steeds meer uit de gratie. Er In Nederland verblijven zo’n 16.000 In open instellingen zijn zulke vrij- zenden kinderen krijgen daardoor te niveau een debat over wat wel en niet zijn al instellingen die de isoleercel minderjarigen in een instelling. Ze ko- heidsbeperkende maatregelen niet maken met maatregelen die niet mo- toelaatbaar is. Dat moet een einde niet meer gebruiken. In plaats daar- men daar terecht als de situatie thuis toegestaan. Maar uit een onder- gen, zegt Maartje Berger van Defence maken aan de willekeur die nu be- van hebben ze een ‘veilige kamer’ niet veilig is, er sprake is van ernstige zoeksrapport dat Defence for Child- for Children. Ze noemt dit ‘onaccep- staat. Volgens de organisatie worden ingericht, zonder spullen waarmee gedragsproblemen of vanwege psy- ren dinsdag aan Tweede Kamerleden tabel en in strijd met het VN-Kinder- sommige kinderen min of meer auto- kinderen zichzelf kunnen beschadi- chische klachten. Is de meeste ge- overhandigde, blijkt dat personeel rechtenverdrag’. matisch vrijheidsbeperkende maatre- gen. Ruim twintig jeugdinstellingen vallen zijn ze daar vrijwillig, maar in vaak zelf niet weet welke maatrege- Daar komt bij dat de ene instelling gelen opgelegd, zonder te kijken of dit hebben afgesproken de isoleer vanaf zo’n 2000 gevallen besloot de rechter len ze wel en niet mogen opleggen. heel anders functioneert dan de an- in het behandelplan past. 2020 niet meer te gebruiken. Defence dat een kind naar een gesloten instel- Dat komt onder meer doordat in de- dere. Vertrouwenspersonen merken Plaatsing in een isoleerruimte, bij- for Children wil dat alle jeugdhulpin- ling moet. Daar hebben kinderen en zelfde instelling kinderen ‘open’ en op dat sommige gesloten instellingen voorbeeld na een vechtpartij of als stellingen de isoleer afschaffen. <

Auke van Eijsden nd.nl/nederland beeld anp / Sander Koning ‘Vertel niet wat kinderen al zien’

…Hoe kun je vijftien kinderen uit groep acht een uur lang vermaken in een museum? En hoe zorg je er- voor dat een groep pubers niet gaat klieren tussen eeuwenoude schilde- rijen?

…Mark Schep (33) deed onderzoek naar de kunst van het rondleiden. Hij promoveert er vandaag op aan de Universiteit van Amsterdam.

Mark Schep

▶Amsterdam

Uw onderzoek heet Rondleiden is een vak. Wordt rondleiden in Neder- land gedoceerd? ‘Nee, er is geen formele studie om het vak te leren. Rondleiders hebben vaak verschillende achtergronden. Het zijn bijvoorbeeld kunstenaars, historici of mensen die een docen- tenopleiding hebben gedaan. Als ze aan de slag gaan als rondleider in een museum, worden ze doorgaans wel ingewerkt.’

Waaruit bestaat uw onderzoek? ‘Ik heb onderzocht hoe je een goede rondleiding kunt geven aan leerlin- De kern van een goede rondleiding is aan te voelen wat er leeft in een groep en je verhaal daarop aanpassen’, aldus gen uit het basis- en voortgezet on- onderzoeker Mark Schep. derwijs. Daar was vraag naar, het on- derzoek is een samenwerking tussen ren veel verschillende groepen: soms belangrijk is: waar komen ze van- leven in de Gouden Eeuw, nu gaan hebben. Leerlingen op het vmbo ge- de Universiteit van Amsterdam en de veertig mensen, dan weer drie. Je daan? Als het een groep uit de Ach- we kijken wat de mensen in die peri- dragen zich anders dan vwo-leerlin- drie grootste musea aan het Muse- moet dus flexibel zijn, en dat is leuk terhoek is, die net twee uur in de bus ode aten.” gen.’ umplein in Amsterdam: het Rijksmu- maar ook lastig. Momenteel ben ik heeft gezeten, is je benadering an- Je hoeft niet alleen maar te praten. seum, het Stedelijk Museum en het docent geschiedenis op het voortge- ders dan bij groep 8 van een Amster- Kinderen vinden het juist leuk als flexibel Van Gogh Museum. Enkele jaren ge- zet onderwijs en een hogeschool. Dat damse basisschool. De busgroep kan een rondleiding interactief is. Laat ze ‘Het is belangrijk flexibel te zijn en leden vroegen die musea zich af wel- is tijdelijk, want de komende periode vermoeider zijn, de Amsterdammers maar voelen, ruiken of tekenen wat makkelijk te schakelen. Voor elke ke competenties een rondleider moet ga ik een trendonderzoek doen naar hebben nog veel energie. De kern van ze zojuist hebben gezien. groep geldt: vertel niet wat kinderen hebben. Musea gaan de uitkomsten museumeducatie, en hoe dat de afge- een goede rondleiding is aan te voe- Ten slotte moet je de rondleiding af- zelf al kunnen zien. Dus niet: “Dit is van mijn onderzoek gebruiken bij lopen tien jaar is veranderd.’ len wat er leeft in een groep en je sluiten. Een goed verhaal heeft een een portret van Rembrandt dat hij gesprekken met rondleiders waarin verhaal daarop aanpassen.’ kop, kern en staart. Koppel de infor- schilderde in 1641.” Leg liever uit besproken wordt hoe ze hun werk Hoe ziet de perfecte rondleiding er- matie terug met vragen als: Wat ver- waarmee Rembrandt schilderde, of doen. Er is ook een praktijkboekje uit voor groep acht van een basis- Hoe houd je de rondleiding een uur tel je aan je ouders als die vragen wat probeer er in een vraaggesprek met gemaakt dat rondleiders zelf kunnen school? lang interessant? je gedaan hebt?’ de kinderen achter te komen waar- raadplegen.’ ‘Het begin is erg belangrijk. Zorg dat ‘Zorg dat er een rode draad in je ver- om de mensen er toen zo uitzagen. je contact maakt met de groep, toon haal zit. Je komt langs verschillende Gelden deze tips ook voor een klas Dan maak je het persoonlijk en speel Geeft u zelf rondleidingen? interesse en stel vragen om te ach- objecten, het is belangrijk die aan el- middelbare scholieren? je in op de belevingswereld van de ‘Ik heb een tijdje rondleidingen gege- terhalen wat de kinderen al weten en kaar te koppelen. Bijvoorbeeld: “We ‘Elke doelgroep vraagt om een aparte leerlingen, want iedereen denkt na ven op de Dom van Utrecht. Daar wa- wat ze interessant vinden. Wat ook hebben het gehad over het dagelijks aanpak, ook als ze dezelfde leeftijd over kleding.’ < 16 nederlands dagblad woensdag 6 maart 2019

Sanne van Grafhorst nd.nl/economie anp nd.nl/nederland Koopkracht stijgt volgens planbureau, Visserijdagen geschrapt ondanks hogere energierekening ▶Urk De visserijsector op Urk is zozeer in mineur vanwege de brexit en het re- ▶Den Haag cente Europese verbod op pulsvissen, dat de Visserijdagen 2019 zijn ge- Ondanks de hogere energierekening getwijfeld aan de verwachte koop- CPB, in een verklaring. De economi- schrapt. De Visserijdagen worden al tientallen jaren om de twee jaar ge- verwacht het Centraal Planbureau krachtstijging. Die blijft volgens het sche groei neemt daarnaast af door- organiseerd in mei en trekken vele tienduizenden toeristen. Aan de (CPB) dat de koopkracht van de Ne- CPB dus toch hetzelfde. dat de overheid minder investeert Visserijdagen werkt iedereen mee die iets met Noordzeevissen te maken derlandse burgers dit jaar blijft Verder voorspelt het planbureau dat dan beoogd. Door krapte op de heeft. Maar volgens Eef de Vries van de organisatie staat het hoofd van de toenemen. Wel is het gedaan met het bruto binnenlands product in arbeidsmarkt kunnen niet alle plan- ‘Urker visserman’ nu niet naar een feestje. ‘De sector heeft veel geïnves- het hoge groeitempo van de econo- 2019 en 2020 met 1,5 procent toe- nen worden gerealiseerd. Dat geldt teerd in pulsvissen, omdat het duurzaam en milieuvriendelijk is. Ze be- mie. neemt. De afgelopen jaren lag dit per- met name voor defensie en infra- grijpen niks van het verbod.’ De EU heeft het vissen met stroomstootjes centage altijd rond de 2 procent. De structuur. Het begrotingsoverschot in februari verboden. ‘De vissers weten niet hoe ze deze klap moeten Nederlandse huishoudens hebben dit lagere groei heeft volgens het CPB te stijgt daardoor tot 1,2 procent, in overleven. En als er een harde brexit komt, hebben ze ook geen toegang jaar 1,6 procent en volgend jaar 1,3 maken met toegenomen internatio- plaats van de 1 procent waar het CPB meer tot de Britse viswateren. Dat is de tweede mokerslag voor Urk. procent meer te besteden, blijkt uit nale onzekerheden, zoals het han- in december van uitging. Niemand heeft nu zin in vlaggetjes, toeters en bellen’, aldus De Vries. De de nieuwe voorspellingen van het delsbeleid van de Verenigde Staten, Ondanks de lagere economische groei traditionele veiling van het eerste kistje meischol op maandag 27 mei CPB. Dat is net zoveel als het planbu- de brexit en de staat van de Chinese blijft de werkloosheid laag. Dit jaar zit gaat wel door. Daarvoor is alles al geregeld, aldus de organisatie. De op- reau in december aangaf. economie. ‘De economie schakelt te- naar verwachting 3,8 procent van de brengst van de veiling gaat naar een goed doel, dit jaar een zorgnetwerk Nadat in februari was gebleken dat de rug naar een normaler toerental, beroepsbevolking zonder baan. In voor meervoudig gehandicapte kinderen in Israël. energierekeningen in 2019 veel hoger maar kan tegen een stootje’, schrijft 2020 kan dit percentage oplopen tot 4 uitvallen dan vooraf vermeld, werd Laura van Geest, directeur van het procent. <

beurs anp nd.nl/economie AEX FONDSEN MIDKAP FONDSEN

slot vk % Altice maakt duikvlucht op Damrak INDEX Adyen  644,00 644,30 -0,05 Air France-KLM  10,97 11,08 -1,04 ▶Amsterdam koers (slot 05/03) AMG  32,52 32,32 +0,62 De aandelenbeurs in Amsterdam is dinsdag licht hoger naast verdwijnt het aandeel bij de jaarlijkse herweging 541,12 Aperam  28,64 28,59 +0,17 gesloten. Ook elders in Europa was het beeld overwe- op 18 maart uit de AEX. Verlichtingsbedrijf Signify, dat % verschil Arcadis  14,60 14,67 -0,48 gend positief. Altice Europe ging hard onderuit op het ook degradeert naar de MidKap, daalde 2,1 procent na ASM International  47,83 48,26 -0,89 +0,06%  Damrak na een adviesverlaging. Ook de banken ston- tegenvallende resultaten van de Oostenrijkse concur- BE Semiconductor 22,72 22,60 +0,53 koers (slot 04/03) Boskalis Westminster  24,99 25,08 -0,36 den in de min. De AEX-index op Beursplein 5 eindigde rent Zumtobel. ABN Amro zakte 1,3 procent. Een voor- 540,77 Corbion  27,08 27,34 -0,95 0,1 procent hoger op 541,12 punten. De MidKap klom malig onderdeel van de bank is betrokken in een grote Eurocommercial  25,16 25,48 -1,26 0,1 procent tot 776,07 punten. Parijs en Frankfurt witwasoperatie waarbij miljarden aan Russisch geld Flow Traders  25,84 25,66 +0,70 wonnen 0,2 procent, Londen ging 0,7 procent omhoog. via Litouwen in West-Europa is beland, meldde het slot vk % Fugro NV  10,10 10,16 -0,54  Grootste daler bij de hoofdfondsen was kabel- en tele- journalistencollectief OCCRP. Ook ING (min 3,3 pro- Aalbert Industries  33,05 33,15 -0,30 GrandVision 19,62 19,23 +2,03 IMCD  69,50 69,40 +0,14 combedrijf Altice Europe met een verlies van ruim 9 cent) stond om die reden onder druk. Ahold Delhaize ABN Amro  20,82 21,10 -1,33  Aegon  4,683 4,732 -1,04 Intertrust 16,83 16,56 +1,63 procent na een adviesverlaging door Barclays. Daar- was de grootste stijger met een winst van 1,6 procent.  Ahold Delhaize  22,62 22,26 +1,62 OCI N.V. 24,18 23,95 +0,96  Akzo Nobel  79,28 79,48 -0,25 PostNL 2,393 2,404 -0,46  Altice Europe  1,8695 2,062 -9,34 Royal BAM Group 3,771 3,767 +0,11  ArcelorMittal  20,06 20,35 -1,43 SBM Offshore 16,88 16,64 +1,47 ASML Hold.  163,92 163,88 +0,02 Sligro Food  32,95 33,45 -1,49  ASR Nederland  38,32 38,56 -0,62 Takeaway 68,10 67,50 +0,89  DSM  96,20 96,50 -0,31 TKH Group 46,02 45,36 +1,46 RTS INDEX  DAX Galapagos  90,50 90,80 -0,33 TomTom 7,382 7,38 +0,03 RUSLAND  S&P UK DUITSLAND Gemalto = 50,92 50,92 0,00 WDP 131,20 130,80 +0,31 VK Heineken  89,60 89,16 +0,49 Wereldhave  25,13 25,68 -2,14 koers (slot 05/03) koers (slot 05/03) ING Groep  11,24 11,63 -3,32 SHENZHEN Kon. Vopak  43,23 43,11 +0,28 koers (slot 05/03) 11620,74 1180,15  CHINA NN Group  38,07 38,05 +0,05 DUURZAME FONDSEN 1456,15 % verschil % verschil  DOW JONES -0,48% Philips Elec. 36,15 35,89 +0,72 % verschil +0,24% Randstad = 47,50 47,50 0,00 slot vk % VS koers (slot 05/03) +0,70% Relx  19,29 19,14 +0,78 Actiam Noord Am.  35,97 35,90 +0,19 1016,99 Royal Dutch Shell A  27,56 27,39 +0,60 Actiam Pacific  30,52 30,47 +0,16 koers (slot 05/03) % verschil Royal KPN  2,671 2,729 -2,13 Actiam Wereld  33,10 33,03 +0,21 25806,63 +0,85% Signify NV  23,36 23,85 -2,05 ASN Duurz Aand  113,01 112,68 +0,29  Unilever  47,79 47,10 +1,48 ASN Milieu  32,22 31,87 +1,10 % verschil WFD Unibail-Rod.  144,28 143,74 +0,38 IUF Snaif  149,18 149,11 +0,05 -0,05% Wolters Kluwer  58,44 58,26 +0,31 Triodos Groen  57,92 57,88 +0,07

CAC 40 BELEGGINGFONDSEN FRANKRIJK NASDAQ 100 TEL AVIV slot vk % slot vk % VS ISRAEL ASN Duurz Obl.  29,11 29,01 +0,34 Kempen Profiel 4  35,72 35,63 +0,25 koers (slot 05/03) NIKKEI 225 ASN Duurz Sm&Mid.  39,89 39,40 +1,24 Kempen Profiel 5  36,28 36,18 +0,28 5297,52 ASN Novib  56,15 56,11 +0,07 KESVC  99,05 99,03 +0,02 koers (slot 05/03) JAPAN koers (slot 05/03) BNP ESGNL  140,33 139,91 +0,30 NN Dutch Fund  65,96 65,24 +1,10 % verschil 1568,87 7156,79  BNP Gl Hg Inc Eq  58,51 58,52 -0,02 NN Dyn Mix II  30,91 30,89 +0,06 +0,21%   % verschil % verschil koers (slot 05/03) BNP OBAM NV 76,91 76,75 +0,21 NN Dyn Mix III = 32,91 32,91 0,00 +0,08% -0,86% 21726,28 BNPP I Prem Gl Div C  25,75 25,64 +0,43 NN Dyn Mix IV = 33,62 33,62 0,00   % verschil HH Eur Value Fund 37,68 37,24 +1,18 NN Dyn Mix V = 32,78 32,78 0,00 -0,44% HH Income Fund  19,86 19,85 +0,05 NN EUR DE.  35,39 35,22 +0,48 HH Obligatie Fd  35,56 35,53 +0,08 NN Euro Obligatie  34,92 34,91 +0,03 HH Phoenix Fund  35,54 35,52 +0,06 NN Europe Fund  29,83 29,78 +0,17 BOVESPA  BRAZILIE HH Real Estate Value 51,97 51,88 +0,17 NN First Class Obl  23,22 23,24 -0,09 HH Value Fund = 28,91 28,91 0,00 NN Global Fund  85,96 85,68 +0,33 HANG-SENG IdB European Mid Cap  62,03 62,12 -0,14 NN Global Obl.  15,33 15,26 +0,46 koers (slot 01/03) BEL 20 HONGKONG STRAITS TIMES Intereffekt Brazil = 0,30 0,30 0,00 NN Health Care Fund  70,67 70,89 -0,31 94603,75 BELGIE SINGAPORE Intereffekt China  1,51 1,50 +0,67 NN Hoog Div Aandelen  32,31 32,15 +0,50  Intereffekt India  0,89 0,85 +4,71 NN Hoog Div Obligatie  21,90 21,89 +0,05 % verschil koers (slot 05/03) Intereffekt Japan = 1,26 1,26 0,00 NN Information Tech.  106,54 106,39 +0,14 -1,03% koers (slot 05/03) 28959,04 koers (slot 05/03) Kempen Europ Hg Div  6,91 6,93 -0,29 NN Lion Fund  35,05 35,03 +0,06 3641,14  % verschil 3234,07 Kempen Europ Prop. = 16,49 16,49 0,00 NN Premium Div  14,09 14,07 +0,14 % verschil +0,02% % verschil Kempen Gl High Div  31,88 31,81 +0,22 Optimix Income  35,79 35,66 +0,36 -0,03% -0,52% Kempen Gl Sust. Eq.  72,27 71,94 +0,46 Robeco US C.Hg Div Eq  43,48 43,45 +0,07 Kempen Orange  89,32 88,78 +0,61 TCM Africa H Div Eq  13,12 13,02 +0,77 Kempen Profiel 3  35,43 35,36 +0,20 TCM Gl Front. H Div Eq  12,77 12,56 +1,67

Periode: 20 dagen Bron: EURO GOUD OLIE STAATS RENTE LENING 05/03 04/03 Euribor 3 mnd  -0,308 -0,309 Euribor 6 mnd  -0,231 -0,230 €%-0,0029 -0,26% -1,60 -0,12% +0,32 +0,49% -0,01 -4,40% Euribor 12 mnd = -0,108 -0,108 $ 1,1307 $ 1283,80 $ 65,87 0,2610 Rente 5 jaar  -0,287 -0,279  Rente 10 jaar  0,261 0,273 17 nederlands dagblad woensdag 6 maart 2019

Ruth van der Kolk nd.nl/economie Peter van Ammelrooy / vk nd.nl/economie beeld epa / Ahmad Yusni Trump wil af van Stewardess zonder make-up handelsvoordelen …De Britse luchtvaartmaatschappij Virgin Atlantic schrapt een deel van de regels waaraan het uiterlijk van India en Turkije een stewardess moet voldoen. …Stewardessen krijgen voortaan als ▶Washington ze in dienst treden ook een uni- De Amerikaanse president Donald De handelsrelaties tussen de VS en In- formbroek uitgereikt. Tot nu toe Trump wil een einde maken aan de dia kwamen op losse schroeven te moesten ze daar expliciet om vra- handelsdeal met India en Turkije. staan toen India met nieuwe regels gen. Hij vindt het onterecht dat de twee kwam over e-commerce, die de werk- landen geen belasting hoeven te wijze van Amerikaanse e-commerce ▶Amsterdam betalen over producten die worden giganten zoals Amazon en Walmart Geen lippenstift of oogschaduw geëxporteerd naar de Verenigde Inc in de weg zouden zitten. New meer: het vrouwelijke cabineperso- Staten. Delhi had erop aangedrongen bij neel van Virgin Atlantic hoeft zich MasterCard en Visa, bedrijven die cre- niet langer op te maken voor het aan India en Turkije zijn opgenomen in ditcards verstrekken, om hun verza- boord stapt van het vliegtuig. ‘Als een ontwikkelingsprogramma waar- melde gegevens naar India te sturen. luchtvaartmaatschappij hebben we door ze een aparte positie hebben. Het Aziatische land verhoogde daar- ons altijd onderscheiden van de rest Maar volgens Trump is dat in het ge- naast de tarieven voor elektronische van de branche’, meldt een woord- Stewardessen van Virgin Atlantic met make-up op een archieffoto uit 2013. val van Turkije niet langer nodig, om- producten en smartphones. voerder van Virgin Atlantic. ‘We wil- dat het land inmiddels economisch Trump heeft het Amerikaans Congres len dat het uiterlijk weergeeft wie we den, de kleur van ooglenzen en die er ‘verzorgd en netjes’ uit moet zien. ontwikkeld is. De handelsdeal met op de hoogte gehouden per brief. zijn als individuen, terwijl tegelijker- van horlogebanden. ‘Alleen dan kun je de ambassadeurs- India acht hij oneerlijk, omdat de Ver- Zestig dagen na het bekendmaken van tijd de unieke stijl van Virgin Atlantic Terwijl het vrouwelijke cabineperso- rol vervullen die je bij ons hebt.’ Er enigde Staten wel hoge belastingta- het schrappen van de handelsvoorde- behouden blijft. Luisterend naar de neel aan strenge voorschriften moet zijn geen regels voor bijvoorbeeld de rieven moeten betalen over hun ex- len kan hij zelfstandig besluiten ne- wensen van onze medewerkers heb- voldoen als het gaat om lippenstift of lengte van de haardracht, stelt een port naar India. Dat zou leiden tot men over het programma. Daarmee ben we daarom een deel van de re- foundation is bij United Airlines voor woordvoerder. ‘ernstige gevolgen voor de Ameri- daagt hij de Indiase premier Narendra gels voor styling en persoonlijke ver- hun mannelijke collega’s juist elke Die waren er in 2010 nog wel. Toen kaanse handel’. Het Aziatische land Modi uit, die aan de vooravond staat zorging aangepast.’ vorm van make-up verboden. Tatoe- ontsloeg de KLM een 45-jarige ste- profiteert daar te veel van, stelt de van de Indiase verkiezingen. De stap van Virgin Atlantic is opmer- ages zijn vrijwel overal taboe, zeker wardess met gemillimeterd haar. In president. kelijk. Vrijwel alle luchtvaartmaat- op plekken op het lichaam die niet de rechtszaak die de werkneemster De Indiase export die onder het pro- oneerlijk schappijen stellen make-up ver- worden bedekt door kledingstukken. aanspande, bleek dat van KLM het gramma valt, is zo’n 5,6 miljard dollar De Amerikaanse president wil een plicht. Regels aan het uiterlijk van Ook piercings zijn verboden. Voor- haar niet in onnatuurlijke kleuren waard. Volgens de Amerikaanse han- einde maken aan ‘oneerlijke handels- het cabinepersoneel zijn vaak zeer schriften die ouderwets ogen, blijven gekleurd mag zijn, of in een ‘extrava- delsvertegenwoordiger bedroeg het relaties met andere landen’. De VS strikt en kunnen uiterst gedetailleerd soms lang overeind: British Airways gante’ stijl geknipt. De rechter vond handelstekort met India in 2017 27,3 hebben bijvoorbeeld tarieven ver- zijn. bijvoorbeeld stond pas drie jaar gele- de eisen billijk met het oog op het miljard dollar. hoogd op de invoer van staal en alu- Zo heeft het Amerikaanse bedrijf den toe dat stewardessen een broek representatieve karakter van de Het Indiase ministerie van Handel minium uit het buitenland. Trumps United Airlines een lijst van 51 kant- aantrokken. baan. Op de wervingssite van de meldt dat het de moeite niet waard is beleid heeft geleid tot een handels- jes met aanwijzingen. Die beschrij- luchtvaartmaatschappij staat nog om India zijn speciale positie te ont- oorlog tussen Washington en Peking. ven niet alleen de toegestane lengte verzorgd en netjes steeds alleen dat ‘zichtbare piercings, nemen, omdat het Amerika ‘maar’ Na een jaar lijkt er een einde te zijn van kapsels, snorren, baarden en vin- KLM wil over zijn interne regels niet tatoeages en tandversieringen’ niet 190 miljoen dollar zou opleveren. gekomen aan die oorlog. < gernagels, maar ook het aantal siera- meer kwijt dan dat cabinepersoneel door de beugel kunnen. <

advertentie Aaldert van Soest nd.nl/economie beeld anp / Robin Utrecht

De Nationale ombudsman helpt op weg Vrachtwagens uit Nederland minder vaak naar Engeland

▶Den Haag Nederlandse vrachtwagens vervoer- den in 2018 meer goederen dan een jaar eerder. Maar het transport naar Engeland nam af.

Dat blijkt uit nieuwe cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) over het wegvervoer. De Neder- landse vrachtwagens verplaatsten in totaal 680 miljoen ton goederen. Dat is 2,1 procent meer dan in 2017. De meeste vrachtwagens gingen de grens niet over: 81 procent van het vervoerde gewicht betrof binnen- lands vervoer. Zowel het binnenlandse transport (2,6 procent hoger) als het internatio- nale vervoer (1,5 procent hoger) zat vorig jaar in de lift. De stijging van het procent. Naar het Verenigd Konink- internationale vervoer werd volledig rijk, na Frankrijk de vierde bestem- gerealiseerd door het vervoer van Ne- ming van Nederlandse vrachtauto’s, derland naar het buitenland. Het ver- werd juist 4,8 procent minder ge- voerde gewicht vanuit het buitenland wicht vervoerd. naar Nederland daalde juist met 1 Er werden in 2018 vooral meer bouw- procent. goederen door Nederlandse vracht- Verreweg het grootste deel van de wagens getransporteerd, meldt het vervoerde goederen vanuit Neder- CBS. Het vervoerde gewicht van zand, Heeft u een probleem met de overheid? land had de buurlanden België en grind, bouwmaterialen en andere aan De Nationale ombudsman staat voor u klaar. U kunt Duitsland als bestemming: 45 pro- de bouw gerelateerde goederen was ons bellen via telefoonnummer 0800 - 33 55 555 cent ging naar de oosterburen, 38 6,8 procent hoger dan in 2017. Daar- (maandag t/m vrijdag van 09.00 tot 17.00 uur) of procent naar de zuiderburen. Het naast zaten vooral landbouwproduc- nationaleombudsman.nl/klacht transport naar die twee landen nam ten en stukgoed in de lift bij het ver- ook toe met respectievelijk 3,2 en 5,4 voer over de weg. < 18 nederlands dagblad woensdag 6 maart 2019

Anneke Stoffelen / vk nd.nl/nederland beeld Pauline Niks

Het terrein van de stadsnomaden in Amsterdam-West, met op de achtergrond de Hemwegcentrale. Hier voelt nomade zich ‘normaal’

…De gemeente Amsterdam wil dak- Komende maand zou de groep naar ker om een plek te vinden voor men- die misschien raar, maar die voelen straat vindt, sleept hij zijn habitat loze kampeerders zorg bieden, maar een sportpark in Amsterdam-Noord sen aan de rand van de maatschappij, zich hier behandeld als een normaal binnen. ‘Ongelooflijk wat de mensen de stadsnomaden laten zich niet worden overgeplaatst. Maar de buurt zegt de burgemeester. ‘We leven in mens. Als die hier niet zouden wo- weggooien.’ Op een tafeltje liggen zomaar hun caravan uit jagen. daar kwam in verzet. Er zijn verslaaf- Amsterdam steeds dichter op elkaar nen, zaten ze ongelukkig in een zorg- een vergrootglas en glimmende den onder de stadsnomaden, en en dat betekent ook dat het leed traject.’ steentjes en kralen uitgestald. Sche- …‘Ik ga toch niet in zo’n verzor- mensen met psychiatrische proble- zichtbaarder wordt.’ Ze vindt dat er pens maakt sieraden, soms tot diep gingshuis een kaartje leggen.’ men. Konden kinderen straks nog ruimte moet blijven voor paradijsvo- openhartoperatie in de nacht. ‘Ik gebruik alleen echte wel veilig spelen? Ook de ouderen in gels en vrijbuiters. ‘Maar we willen André Schepens – helderblauwe stenen, plastic komt er bij mij niet in. ▶Amsterdam de naastgelegen volkstuin vreesden ook niet dat onder het mom van een ogen onder een bruin petje – is zo’n Zo armzalig vind ik dat.’ Helaas, er is geen koffie in de caravan overlast. alternatieve levensstijl mensen ver- zorgmijder. ‘Ik heb een openhartope- met de roodbeschilderde ruiten. An- Maarten (42), die namens de stads- kommeren.’ De gemeente gaat dus ratie geweigerd. Nu zeggen ze van huurachterstand dré Schepens (75) kan sinds zijn nomaden het woord voert vanuit zijn proberen ook voor de chronische het AMC dat er een nier uit moet. Schepens raakte dakloos nadat zijn hartinfarct twee jaar geleden nog feesttent van blauw dekzeil, zegt dat zorgmijders onder de stadsnomaden Tja.’ Geen haar op zijn hoofd die er- derde vrouw was overleden. ‘Ik ben maar moeilijk fietsen. Hij is voor zijn de groep ook helemaal niet zit te een ‘definitieve plek’ te vinden. aan denkt om zich zijn caravan uit te gewoon niet goed in financiën. Als ik inkopen afhankelijk van een van de wachten op vestiging in een woon- Volgens woordvoerder Maarten, die laten loodsen – hij heeft al twee keer iets moois zie, geef ik mijn geld uit. andere stadsnomaden. ‘Maar die wijk. ‘De muziek gaat bij ons nu een- zijn achternaam liever niet vermeld bedankt voor een opvangplek. ‘Ik ga En ik geef ook veel weg. Toen mijn moet dan maar net boodschappen maal niet om tien uur ’s avonds uit ziet, is ‘het hele punt’ nu juist dat de toch niet in zo’n verzorgingshuis een vrouw er nog was, regelde zij alles. gaan doen. Dus de ene dag heb je wel en mensen schreeuwen ook weleens bewoners van dit modderige kamp kaartje leggen.’ Zo oud is hij niet, Daarna ging het mis en had ik ineens eten, en de andere dag niet. Zo gaat tegen elkaar. Dat zou geheid gezeik geen zin hebben in hulpverlening of zegt hij. vier maanden huurachterstand.’ dat hier.’ worden in zo’n buurt, en dat willen een plek ‘in de maatschappij’. ‘Er zijn Zijn kleine caravan staat volgepakt Het was de derde keer dat hij een wij ook niet.’ hier mensen met psychische proble- met apparaten, potjes, beeldjes, kle- vrouw kwijtraakte aan kanker. Hij ‘daklozen’ Burgemeester Femke Halsema kan de men en voor een buitenstaander zijn ding – alles van waarde wat hij op heeft sindsdien besloten geen deel Buiten spuugt de Hemwegcentrale buurtbewoners maandagochtend in meer te willen uitmaken van de zijn grijze wolken uit. Even verderop de kantine van de volkstuin gerust- maatschappij. ‘Alles waarvan je suizen de auto’s over de snelweg stellen: de stadsnomaden komen vrijstaatjes houdt, raak je kwijt. En dan zit je voorbij. Schepens woont hier, in het niet. De gemeente wil stoppen met Meerdere gemeenten zitten zo nu van drie ‘vrijstaatjes’ in de stad. In daarna met de brokken.’ Dat wil hij havengebied van Amsterdam, met het verslepen van het geïmproviseer- en dan in hun maag met ‘stadsno- Groningen wordt een klein groepje niet meer, dus houdt hij zich liever een stuk of veertig anderen in een de kamp en gaat de komende maan- maden’, mensen die met een groep- stadsnomaden gedoogd op het afzijdig. Hier aan de rand van de A10 geïmproviseerd kamp. Stadsnoma- den op zoek naar een permanente je hun kamp opslaan op braaklig- voormalig terrein van de Suikerunie. zit hij prima. Zijn kacheltje werkt en den, worden ze door de gemeente oplossing voor de bewoners. ‘Een gend terrein, en hun eigen hutten Een succesverhaal is er ook, in Lent uit zijn radio schalt muziek. genoemd. ‘Daklozen’ zou de lading deel van de mensen komt in aanmer- bouwen. In Utrecht werd vorig jaar bij Nijmegen. Met toestemming van De enige wijze waarop hij zijn cara- ook dekken. Al heeft André dus wel king voor opname in een klassieke transferium Westraven ontruimd, de gemeente heeft een groep jon- van verlaat, is ‘tussen zes plankjes’, een caravan. zorginstelling’, zegt Halsema. Voor waar mensen jarenlang woonden in geren daar een zelfvoorzienend verzekert hij met een grijns. En dat De kampeerders trokken de afgelo- een ander deel wordt mogelijk alter- caravans en eigen bouwsels. In Arn- ecodorp opgetrokken waar ook cul- kan nog wel even duren. ‘Ik heb zo pen jaren van locatie naar locatie. natieve woonruimte gezocht. hem besloot de gemeente in 2017 turele activiteiten worden georga- het gevoel dat ik wel 100 ga worden. Steeds een ander stadsdeel, was de Het wordt in de hoofdstad door hard op te treden tegen bewoners niseerd. Al was het maar om ze hier een beet- afspraak. schaarse, dure grond steeds moeilij- je dwars te zitten.’ < 19 nederlands dagblad woensdag 6 maart 2019

WEER NEDERLAND EUROPA Wilfred Janssen VANOCHTEND 1010 zonnig 980 985 opklaringen 1005 5 Veel bewolkt buien 1000 bewolking 000 99 HELSINKI Woensdag start op de meeste 5 onweer OSLO plaatsen bewolkt, regionaal valt ook een beetje regen. In het MOSKOU oosten en zuidoosten laat in de regen DUBLIN ochtend de zon zich mogelijk 4 nog even zien. 's Middags neemt sneeuwregen de bewolking toe en van het westen uit valt op steeds meer 985 BERLIJN sneeuwbuien plaatsen regen. Bij een matige tot LONDEN WARSCHAU krachtige zuidenwind is het niet VANMIDDAG 990 PARIJS koud met 10 tot lokaal 13 gra- sneeuw 1005 den. In de avond en nacht naar donderdag blijft het bewolkt en mist op veel plaatsen nat. Vooral in de 1010 oostelijke helft kan veel neerslag 5 995 1000 vallen. Ook donderdagochtend 4 wind in Bft 15 is het met name in de oostelijke 1015 STANBOEL helft nog ronduit nat, in de mid- MADRID DUBROVNIK I warmtefront dag wordt het vanuit het westen LISSABON ROME geleidelijk wat vaker droog. 1020 Mogelijk dat ook de zon nog 5 koufront even doorbreekt in het westen, ATHENE in het oosten blijft het bewolkt. hogedrukgebied Met 8 tot 10 graden is het iets H CANARISCHE EILANDEN minder zacht voor de tijd van het 5 TUNIS jaar, daarbij waait een matige L lagedrukgebied tot krachtige zuidwestenwind. Vrijdag ziet er weer een stuk -1000- isobar <-15° -15°/ -10° -10°/ -5° -5°/ 0° 0°/ 5° 5°/ 10° 10°/ 15° 15°/ 20° 20°/ 25° 25°/ 30° 30°/ 35° >35° beter uit. Helemaal droog is het niet, want verspreid kan er nog een enkele bui vallen. Tussen de NEDERLANDVANDAAGMORGEN EUROPA VANDAAGMORGEN WERELD VANDAAG MORGEN ZON buien door is er wel ruimte voor stadweer°Cweer°C stad weer °C weer °C stad weer °C weer °C VANDAAG MORGEN de zon, ook is er minder wind Amsterdam regen 11 regenbui 9 Athene bewolkt 20 zonnig 20 Antalya zonnig 16 zonnig 23 07:16 uur 07:14 uur dan in de voorgaande dagen. De Apeldoorn neerslag 12 regenbui 9 Barcelona regenbui 16 zonnig 17 Bangkok zonnig 37 zonnig 38 18:26 uur 18:28 uur temperatuur verandert nauwe- Arnhem neerslag 12 regenbui 9 Berlijn bewolkt 12 bewolkt 16 Buenos Aires bewolkt 34 onweer 29 MAAN lijks met maxima rond een graad Breda regen 11 regenbui 9 Boedapest bewolkt 13 bewolkt 19 Casablanca regenbui 20 zonnig 18 VANDAAG MORGEN of 9. In het weekend kloppen de Den Bosch regen 12 regen 9 Bordeaux onweer 16 onweer 12 Curaçao zonnig 29 zonnig 29 07:38 uur 07:58 uur Den Haag regen 11 regenbui 9 Brussel regenbui 13 regenbui 11 Delhi zonnig 25 zonnig 27 18:10 uur 19:17 uur lagedrukgebieden vanaf de oce - Den Helder regen 10 regenbui 8 Dublin neerslag 8 zonnig 8 Johannesburg onweer 29 onweer 31 MAANSTANDEN aan weer op de deur. Het wordt Eindhoven neerslag 13 regenbui 9 Frankfurt bewolkt 15 regenbui 12 Lima bewolkt 28 bewolkt 28 Nieuwe maan 06 maa weer natter en ook de kans op Emmen regen 11 regen 9 Heraklion zonnig 21 zonnig 20 Los Angeles regenbui 18 regenbui 17 Eerste kwartier 14 maa soms veel wind neemt toe. Het Enschede neerslag 12 regen 10 Innsbruck zonnig 15 onweer 15 Melbourne bewolkt 18 zonnig 24 Volle maan 21 maa blijft zacht. Groningen regen 11 regen 9 Kopenhagen regenbui 6 regenbui 9 Mexico City zonnig 24 zonnig 25 Laatste kwartier 28 maa Leeuwarden regen 10 regenbui 8 Las Palmas zonnig 22 zonnig 20 Nairobi regenbui 30 onweer 29 Lelystad regen 11 regenbui 9 Lissabon onweer 15 bewolkt 16 New Orleans zonnig 13 zonnig 19 Maastricht neerslag 13 regenbui 9 Londen regenbui 13 bewolkt 9 New York zonnig -3 bewolkt -1 Middelburg neerslag 12 regenbui 9 Madrid onweer 13 zonnig 13 Paramaribo bewolkt 33 bewolkt 31 Nijmegen neerslag 13 regenbui 9 Milaan bewolkt 14 regenbui 16 Peking zonnig 11 zonnig 13 HOOGWATER Rotterdam regen 11 regenbui 8 Moskou sneeuw- 2 bewolkt -3 Seoul zonnig 12 zonnig 11 Delfzijl ---- uur 12:15 uur Terschelling regen 10 regenbui 7 Nice bewolkt 16 regenbui 19 Singapore regenbui 32 bewolkt 35 Dordrecht 04:58 uur 17:00 uur Utrecht regen 11 regenbui 8 Oslo sneeuw- 1 nat. 2 Sydney onweer 37 bewolkt 22 Harlingen 10:00 uur 22:15 uur Venlo neerslag 13 regenbui 9 Parijs regenbui 12 regenbui 11 Tel Aviv zonnig 18 zonnig 17 IJmuiden 03:59 uur 16:05 uur EXTREMEN Vlissingen neerslag 12 regenbui 9 Rome zonnig 19 bewolkt 19 Tokio regenbui 16 regen 11 Rotterdam 04:09 uur 16:16 uur Warmst: 17,8 °C in 1989 Winterswijk neerslag 12 regenbui 9 Sofia zonnig 15 zonnig 18 Toronto bewolkt -8 bewolkt -6 Stavenisse 03:50 uur 16:11 uur Koudst: -11,6 °C in 1971 Zierikzee regen 12 regenbui 9 Stockholm sneeuw- 1 regen 5 Tunis zonnig 25 bewolkt 22 Vlissingen 02:11 uur 14:27 uur Natst: 35,3 mm in 1998 Zwolle neerslag 11 regenbui 9 Warschau bewolkt 8 bewolkt 14 Vancouver bewolkt 6 zonnig 6 Yerseke 03:50 uur 16:08 uur

VORIG JAAR WOENSDAG DONDERDAG VRIJDAG ZATERDAG ZONDAG MAANDAG WATERHOOGTE (CM) VANDAAG MORGEN Maximum 10.1 °C Arnhem 809 17 Minimum 1.0 °C Keulen 273 18 Aantal mm 0.0 mm Konstanz 293 -3 Lobith 861 17 Zwolle 39 -1 weer plaza 6° 11° 8° 8° 4° 9° 4° 10° 5° 9° 3° 7° 50% Z 4 50% ZW 5 60% W 5 50% W 5 50% W 5 60% W 5

colofon

Uitgave van Nederlands Dagblad B.V. Zaterdag alleen papier: per maand € 18,30, per van Nedag. Als u die informatie niet wenst, bank Hilbrand Rozema, Roel Sikkema, Berkenweg 11, 3818 LA Amersfoort. kwartaal € 52,40, per jaar € 195,25. kunt u dat schriftelijk melden of een formulier IBAN NL79 RABO 0329 6800 99 Eymeke Verhoeven-Lobbezoo Postbus 2085, 3800 CB Amersfoort. Volledig digitaal: per maand € 21,75, per aanvragen bij onze afdeling abonneeservice. BIC-code RABONL2U buitenland Tel. 088 1 999 999, www.nd.nl. kwartaal € 63,95, per jaar € 249,00. Identificatienummer: NL44ZZZ090569430000 Jan van Benthem, Tilly Dodds-Reijnen, Nederlands Dagblad B.V. maakt studentenabonnementen: advertenties bezorging Sanne van Grafhorst, Ruth van der Kolk, deel uit van Nedag Uitgevers B.V. Papier: per maand € 19,05, per kwartaal Tel. 088 1 999 999, ma. t/m vr. 8.30-17.00 uur; Informatie over bezorging tijdens kantooruren: Ruurd Ubels, Herman Veenhof Directie: Rinder Sekeris en Sjirk Kuijper € 54,85, per jaar € 205,15. site: nd.nl/adverteren. 088 1 999 999. Op zaterdag van 8.30 tot 10.30 politiek & economie Uitgever: Rinder Sekeris Zaterdag papier, door de week digitaal: familieberichten via site: uur. Mailen kan ook: [email protected] of ga naar Gerard Beverdam, Piet de Jong, per maand € 11,83, per kwartaal € 34,20, www.ndadvertenties.nl € 1,13 per mm, per onze site nd.nl/bezorging. Of SMS 222 naar 1008 Sjoerd Mouissie, Eduard Sloot redactieadressen per jaar € 131,83. kolom; via e-mail: [email protected]. (55 cent per bericht) wanneer u vandaag geen kerk & religie algemeen Postbus 2085, 3800 CB Amersfoort, Vrijdag en zaterdag papier, door de week € 1,24 per mm, per kolom. krant hebt ontvangen. Gerard ter Horst, Wim Houtman, tel. 088 1 999 999; e-mail: [email protected] digitaal: per maand € 13,88, per kwartaal tips via site: www.ndadvertenties.nl. Wanneer u voor het eerst gebruik maakt van Eline Kuijper, Hilbert Meijer, politieke redactie: Postbus 20018, € 39,90, per jaar € 152,90. zakelijke advertenties via site: deze service, vermeld dan uw e-mailadres, Remco van Mulligen, Gerhard Wilts 2500 EA Den Haag, tel. 070 3183180; Volledig digitaal: per maand € 10,88, www.nd.nl/adverteren; via e-mail: postcode en huisnummer. binnenland e-mail: [email protected] per kwartaal € 31,98, per jaar € 124,50. [email protected] nd in aangepaste leesvorm Willem Bouwman, Gerald Bruins, algemene voorwaarden: sluitingstermijn geboorte- en Het ND is in aangepaste leesvorm verkrijgbaar Auke van Eijsden, Sophia Geuze-Verboom, abonnementen Prijzen zijn inclusief btw. Abonnementen overlijdensberichten vóór 16.00 uur, overige bij Stichting Aangepast Lezen, Den Haag, tel. Petra Noordhuis, Aaldert van Soest, tel. 088 1 999 999, kunnen op elk gewenst moment ingaan. familieberichten vóór 13.00 uur; tips één dag 070 3381500. [email protected] Hans-Lukas Zuurman e-mail: [email protected] Opzeggingen van een abonnement ontvangen voor plaatsing vóór 12.00 uur; zakelijke opinie & debat abonnementsprijzen: wij bij voorkeur telefonisch. advertenties reserveren vóór 09.00 uur, redactie Wim Houtman, Frans Tijssen, Compleet: zes dagen per week de papieren De opzegging moet een maand voor de nieuwe aanleveren vóór 11.00 uur. hoofdredactie Reina Wiskerke, André Zwartbol krant thuisbezorgd en volledig digitale toegang: betaalperiode binnen zijn bij de afdeling sluitingstermijn maandageditie Sjirk Kuijper (hoofdredacteur), bureauredacteuren per maand € 38,10 abonneeservice. familieberichten via site en e-mail zaterdags Daniël Gillissen (adjunct-hoofdredacteur), Harm Bosma, Robin van Deutekom, per kwartaal € 109,70 Het moment van opzeggen is de dag waarop de tot 16.00 uur; tips vrijdags tot 12.00 uur; Frans Tijssen (secretaris) Debora Dijkstra, Tineke Goedhart, per jaar € 410,30 opzegging bij de afdeling abonneeservice zakelijke advertenties vrijdags tot 12.00 uur. eindredactie Anneke Groen, Fokke Holwerda, combinatieabonnementen: binnen is. Hugo de Bruijne, Cees Dorland, Roeland van Mourik, Harco Ploegman, Zaterdag papier en door de week digitaal: Van abonnees legt Nedag Uitgevers B.V. auteursrechten Annemarie Eversdijk-Cornelisse, Reiny de Fijter, Jan-Willem Veenhof, Wisanne van ’t Zelfde per maand € 23,65, per kwartaal € 68,40, gegevens vast voor de uitvoering van de Alle auteursrechten en databankrechten ten Jenneke van Garderen-Hoogland, vormgeving per jaar € 263,65. abonnementsovereenkomst. Deze gegevens aanzien van de inhoud van deze uitgave Hilbert Meijer, Dick Schinkelshoek Judith Arendsen-Fokker, Egbert Bonte, Vrijdag en zaterdag papier en de hele week kunnen gebruikt worden om abonnees te worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze cultuur, media & wetenschap Lieneke Eefting, Bert Hagenaars, digitaal: per maand € 27,75, per kwartaal informeren over de andere diensten en rechten berusten bij Nederlands Dagblad B.V., Rien van den Berg, Maurice Hoogendoorn, Wilco Pot, Patrick Staal, € 79,80, per jaar € 305,80. producten van titels en werkmaatschappijen c.q. de desbetreffende auteur. Rimme Mastebroek, Rick Moeliker, Christel Versteeg-van de Pol 20 nederlands dagblad woensdag 6 maart 2019

puzzel recept redactie nd nd.nl/koken beeld uit besproken boek ZWEEDSE PUZZEL Yakitori suède- geplande bericht kort achtige lichtbron ontmoe- gezegd stof verwaand ting lof Yakitori is een Japanse vorm van gespiesd kippenvlees.

intelli- sigaret tien gentie- met ma- (voorv.) onder- rihuana zoek wigwam benodigdheden knaagdier • 1½ ui winst • 400 g kip (combinatie van filet en dijen) metalen tv-spel neon • 1 ei mond- eskimo- (symbool) • 1½ el sojasaus stuk hut • 1½ el suiker doop- • 1½ el aardappelzetmeel vader onder (Latijn) Balt Voor de yakitorisaus: tanig spil • 100 ml sojasaus meisjes- inhouds- • 100 ml mirin (zoete rijstwijn) naam maat • 50 g suiker bereiding Verwarm de oven voor op 200 ˚C. gebroken wit Breng in een grote pan water aan de kook. saus met de mirin en suiker en breng Pel de ui, snijd hem in grove stukken dit aan de kook. Het mengsel zal licht jongens- Londense naam taxi en hak hem fijn samen met de kip. binden. Voeg ei, sojasaus, suiker en zetmeel Leg de spiesjes op een met bakpapier toe. Meng goed tot een gladde massa beklede bakplaat. © Sanders Puzzelboeken 190306 en vorm er balletjes van. Zet ze in de oven en bestrijk ze met Doe ze in het kokende water; zodra de yakitorisaus zodra ze beginnen te ▶▶ n.a.v. Wereldhapjes om te ze naar de oppervlakte komen (na kleuren. Zet ze weer in de oven en delen. Sophie Dupuis-Gaulier. ongeveer 2 minuten) haal je ze eruit. herhaal dit nog twee of drie keer. In Forte Uitgevers, Baarn 2018. Laat uitlekken. Prik op elke spies drie totaal moeten ze ongeveer 20 minu- 224 blz. € 24,99. balletjes. ten bakken. Maak de yakitorisaus: meng de soja- Serveer warm. <

SUDOKU feuilletons

Daan en Sietze

64. Hij gaat de eerste de beste dwars- forse kerel die Daan sterk doet den- 825 3OPLOSSING WOORDZOEKER straat in, steekt een pleintje over, ken aan de aanvoerder van de WA VAN GISTEREN weer een straat in, linksaf, rechtsaf, die Sietze en hem achterna gezeten zonder een moment stil te staan. heeft. 1396 84 skivakantie Doordat hij zo bang is let hij nauwe- Daan staat op het punt de kinderwa- lijks op waar hij loopt. gen om te keren en weg te vluchten. 29 5 In een lange grauwe straat komt hij Net op tijd herinnert hij zich dat ze weer een beetje tot zichzelf. Hij be- de vorige keer ook die fout gemaakt 973 gint wat langzamer te lopen en pro- hebben en dat de man hen toen juist beert te bedenken wat hij nu moet liefst zou hij naar zijn moeder gaan. in de gaten kreeg. 351 46 OPLOSSING SUDOKU doen. Misschien zou zij hem kunnen hel- Hij moet gewoon doorlopen. MEDIUM VAN GISTEREN De bonkaarten moeten ergens wor- pen, of anders Sietzes moeder. Maar Een stukje verderop is een zijstraat. 7213293514768 den verstopt waar de politie en de hij kan hen toch niet opzoeken en bij Als hij daar is, zal hij die ingaan en 781936452 Duitsers ze niet kunnen vinden. Maar die vreemde mevrouw aanbellen en uit het gezicht verdwijnen ... 645827319 waar? vertellen wat er aan de hand is. Veel Met grote stappen loopt hij verder, 3896 914352876 Naar Beekman kan hij ze niet bren- te gevaarlijk! terwijl hij een beetje vooroverbuigt 578461293 87 6 5 362789145 gen. De politie weet iets, dat is duide- Zijn aandacht wordt nu door iets an- en zo de kinderwagen voor zich uit 457293681 lijk. Beekmans huis kan wel bewaakt ders getrokken. Op de stoep aan de duwt. Hij durft zijn gezicht niet om- 139678524 worden. Misschien is de PTT-man overkant loopt een man. Hij is nog hoog te doen om te zien of het echt 76 28 826145937 zelf al gearresteerd. De andere leden een eind bij hem vandaan, maar zijn oude vijand is die daar dichterbij van de groep kent Daan niet. Het komt deze kant op. Het is een lange, komt.

Schrijf alle cijfers 1 t/m 9 in alle verticale wordt vervolgd kolommen, alle horizontale rijen én in alle vierkantjes van 3 x 3 vakjes. Sonate in G rood

216. ‘Wacht op mijn telefoontje. Mis- oudere Maxum Morozov miste in zijn schien gauw.’ zoon, die alleen maar ‘een deuntje op 579 8 1 Wie is Saeed, vroeg Max zich af. Wat de viool kon spelen’. is hier aan de hand? Uiteindelijk Max drong de pijn weer diep in zijn 1724 hoorde Max de benedendeur open- binnenste en ging de verboden ka- gaan. Toen hij vrij zeker wist dat zijn mer binnen. 457 vader buiten was, bewoog Max zich Op het eerste gezicht zag het er nor- voor zichtig naar het raam dat uit- maal uit, zonder iets wat de kamer 5 keek op de oprit. persoonlijk maakte. Geen foto’s van Hij zag zijn vader een aluminium at- en rende naar de kelderverdieping. vader en zoon aan het vissen of bij 41 OPLOSSING SUDOKU tachékoffer op de achterbank zetten. Gelukkig stond de deur nog open. Hij een ander uitstapje, geen foto van HEAVY VAN GISTEREN Voordat de man zich kon omkeren moet enor me haast gehad hebben, een glimlachende echtgenote. 9172971562438 om het huis binnen te gaan, vloog dat hij die deur over het hoofd heeft Alles zag er keurig op orde uit, be- 342718569 Max de trap op naar zijn kamer, zich- gezien. Onder aan de trap bleef Max halve dat de laptop ontbrak, evenals 568394127 zelf verwijtend dat hij zich als een staan, en hij keek om zich heen. Hij alle papieren die vernietigd waren. 87 14 254689371 kind verstopte. Dit was echter niet de had de plek in bijna een jaar niet ge- En een paar open laden waren leeg. 136475892 95789231654 juiste gelegenheid om zijn vader te- zien, sinds zijn vader hem gevraagd In andere zaten nog een heleboel pa- 813926745 gen te komen. had daar zijn verjaardagscadeau uit pieren, die Max nu koortsachtig 625147983 Een paar minuten later waren de te pakken. Het was een stel boks- doorzocht, omdat hij niet wist wan- 23 497853216 auto en de bestuurder verdwenen. handschoenen geweest, een kille ver- neer zijn vader zou kunnen terugko- Max haastte zich zijn slaapkamer uit wijzing naar de mannelijkheid die de men.

wordt vervolgd 21 nederlands dagblad woensdag 6 maart 2019

en verder kerknieuws anp nd.nl/nederland redactie nd • beeld samen op weg, cov goes ■ protestantse kerk Beroepen te Kollum i.c.m. Burum- Tekeningen Munnekezijl-Warfstermolen: R. Wollenberg te Akkrum, die dit be- roep heeft aangenomen; te Koenigs niet Nieuw-Beijerland (hervormd): P. Wijnberger te Bleiswijk (hervorm- naar erven de wijkgemeente Het Anker); te Gouderak (hervormd): proponent ▶ Den Haag - Rotterdam H.R. Fokkert te Rijssen. De erfgenamen van de kunstverza- melaar Franz Koenigs kunnen geen ■ gereformeerde gemeenten aanspraak maken op een aantal te- Beroepen te Grand Rapids-Covell keningen uit de collectie van het Avenue (Michigan, VS): A.H. Ver- Museum Boijmans Van Beuningen in hoef te St. Catharines (Ontario, Ca- Rotterdam. Dominee Van Dalen werd gewaardeerd door de leden De Christelijke Oratorium Vereniging Goes verzorgt op 23 nada). van Samen op Weg om zijn ‘gave van het woord’. maart een voorjaarsconcert in Kloetinge. Dat heeft het gerechtshof Den Haag dinsdag vastgesteld, net als de recht- ■ Samen op Weg neemt afscheid van predikant ■ COV Goes voert ‘Weense klassieken’ uit bank eerder. De van oorsprong Duitse De protestantse gemeente Samen op Weg te Kudel- De Christelijke Oratorium Vereniging (COV) Goes ver- bankier Koenigs gaf zijn verzameling staart heeft zondag afscheid genomen van dominee zorgt zaterdag 23 maart aanstaande een voorjaarscon- oude tekeningen in de jaren dertig in Hans van Dalen. Hij werd beroepen door de protestant- cert in de Geerteskerk te Kloetinge. Op het programma bruikleen aan Boijmans Van Beunin- se gemeente in Nijverdal, en nam dit beroep aan. Van staan de ‘Litaniae de venerabili altaris Sacramento’ van anp gen. Vervolgens heeft hij het eigen- Dalen heeft de gemeente in Kudelstaart bijna zeven jaar Wolfgang Amadeus Mozart en het ‘Stabat Mater’ van dom van de werken in 1940 overge- lang gediend. Zowel hij als de gemeente kijkt terug op Joseph Haydn. Succesvolle actie daan aan een bank om zo een schuld mooie jaren. In een persbericht laat de gemeente weten Het werk van Mozart is het laatste van zijn vier litanie- af te lossen. Daarna heeft onderne- dankbaar te zijn voor de ‘gave van het woord’ die Van en, die hij in dienst van de prins-aartsbisschop Colle- tegen zakkenrollers mer en verzamelaar Daniël van Beu- Dalen heeft en inzette voor de gemeente. redo in Salzburg schreef. De litanie werd in 1776 voor ningen de werken gekocht en ge- In de afgelopen jaren introduceerde Van Dalen diverse het eerst uitgevoerd op Palmzondag in de Dom van ▶Amsterdam schonken aan het museum. nieuwe kerkelijke activiteiten, zoals de Spilplusdien- Salzburg. Negen jaar eerder schreef Haydn zijn ‘Stabat De politie heeft in de eerste twee Erfgenamen van Franz Koenigs zeg- sten, Top-2000 dienst, U2-dienst en een dienst met mu- Mater’, dat in 1767 op Goede Vrijdag werd uitgevoerd maanden van dit jaar in Amsterdam gen dat een aantal tekeningen, waar- ziek van Marco Borsato. Ook gingen gemeenteleden on- in het slot Esterházy. Haydn was bij dit Oostenrijks- 156 dieven en zakkenrollers onder werk van Fra Bartolommeo en der zijn leiding dauwtrappen in de vroege morgen van Hongaarse vorstenhuis werkzaam als dirigent en hof- opgepakt. Een zogenoemd zakken- Albrecht Dürer, buiten de deal is ge- Hemelvaartsdag. Daarnaast organiseerde Van Dalen componist. Toegangskaarten voor het concert kosten 25 rollersteam richt zich op straatcri- bleven en dat zij daar nog steeds zelf leerdiensten over de islam en euthanasie. euro en zijn verkrijgbaar via www.covgoes.nl en bij minaliteit in het centrum van de recht op hebben. Het hof ziet daar Tijdens de afscheidsdienst zwaaide de gemeente de boekhandel De Koperen Tuin in Goes. hoofdstad. De agenten in burger geen gronden voor. Er zijn volgens de predikant en zijn vrouw uit met de belofte uit Matteüs opereren onopvallend en letten op uitspraak geen aanwijzingen dat 28: Ik ben met jullie tot aan het eind der dagen. ▶▶ tips? Mail naar [email protected] afwijkend gedrag. Zij verrichten vol- Franz Koenigs met de bewuste teke- gens de politie daardoor veel meer ningen anders is omgesprongen. < aanhoudingen op heterdaad. <

witkijker

Mara Wienke nd.nl/nederland beeld anp / Vincent Jannink Wisseling van de wacht in schaatsland

Nee, zwartkijkers, niet alles gaat Bloemen, de Noor Sverre Lunde Pe- maar slechter. De Witkijker leest dersen, en uit eigen land Douwe de en denkt in deze donkere Vries en Sven Kramer. Die laatste maanden na over het nieuws en naam geldt ook als de naam van een signaleert verhalen die hoopvolle tijdperk. Het palmares van Sven Kra- ontwikkelingen laten zien, als mer zou bijna een hele Witkijker tegenwicht voor de dagelijkse kunnen vullen met alle soorten goud stroom onheil. Vandaag in deze en titels – behalve dan dat enige goud laatste Witkijker van het seizoen: dat ontbreekt. Olympisch goud op de een jonge Nederlander stapt uit tien kilometer. Hij was tijdens de Spe- de schaduw van Sven Kramer. len in Vancouver van 2010 wel de snelste op die afstand, maar kreeg in Patrick Roest (m.) werd Wereldkampioen Allround, Sverre Lunde Pedersen (l.) werd tweede en Sven Kramer (r.) derde. Terwijl een stormachtige wind in Ne- plaats van goud de letters ‘DQ’ achter derland carnavalvierders naar binnen zijn naam. Gediskwalificeerd, door door alsnog olympisch goud te win- Zoals Kramer zelf een aantal jaren NOS-commentatoren op het moment dreef, kon aan de andere kant van de een fout die in het collectieve geheu- nen op de tien kilometer, bleef uit. eerder ook had gedaan. dat Kramer bijna tien seconden later wereld het feest niet op voor schaat- gen gegrift is. Coach Gerard Kemkers Afgelopen seizoen werd Sven Kramer over de lijn kwam. In de eindstand ser Patrick Roest. Op het wereldkam- dirigeerde Kramer de binnenbocht in, stuivertje wisselen Europees kampioen allround, won stond Patrick Roest op plek één, Sver- pioenschap allround in het Canadese terwijl hij de buitenbocht had moe- Het tijdperk Kramer was er niet per Jorrit Bergsma op de WK afstanden re Lunde Pedersen (dit keer niet ge- Calgary kon hij eindelijk laten zien ten nemen. Terwijl Kramer dapper se een van alleenheerschappij. De de 10.000 meter, en dit weekeinde vallen) op plek twee en Sven Kramer dat hij een blijver is. Vorig jaar won verder schaatste, zagen kijkers de lange afstanden waren terrein van werd de 23 jaar jonge Roest de we- op plek drie. hij het WK in eigen land, maar op dat verschrikte grote ogen van Kemkers. ‘Kramer vs. Bergsma’ – op dit mo- reldkampioen allround. De afsluiten- De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat goud zat een smetje: de beoogde Enkele ronden later finishte Kramer ment respectievelijk 32 jaar en 33 de 10.000 meter reed hij in een recht- goud toch het hardst telt voor sport- winnaar, Noor Sverre Lunde Peder- als snelste, de bekroning op zijn ja- jaar oud. Vaak was het stuivertje wis- streeks duel tegen Kramer. Niet dat mensen als Sven Kramer. Toen Roest sen, was gevallen op de slotafstand. renlange arbeid. Dacht hij. Maar kort selen tussen de twee. Kramer nam Sven Kramer op dat moment nog de net kampioen was geworden dit Op die manier werd Roest wereld- daarop kreeg hij te horen over de fou- afscheid van Kemkers en koos voor grootste rivaal voor de titel was, want weekeinde, en Kramer de NOS te kampioen, en was hij dit weekeinde tieve wissel en de onvermijdelijke een nieuwe coach, Jac Orie. Daarbij dat was opnieuw Sverre Lunde Peder- woord moest staan over zijn eigen de officiële titelverdediger. Er was diskwalificatie die daarbij zou horen. hoorde een commerciële schaats- sen. De Noor had in de rit ervoor ge- bronzen plak, zei hij meermaals: één manier om te bewijzen dat zijn Woest smeet Kramer zijn bril van ploeg vol toppers. Hij kreeg er in deze reden, waardoor Roest precies wist ‘Leuk is anders.’ Maar hij lachte, prees titel vorig jaar geen gelukstreffer zich af, een beeld dat in slow motion formatie een nieuw trainingsmaatje wat hem te doen stond. Roest won de Roest en bleef nuchter. Volgend sei- was: nog een keer winnen. in miljoenen huiskamers herhaald bij: de jonge Patrick Roest, die na het afstand, met zo’n 80 meter voor- zoen zijn er weer nieuwe kansen. Ze- Er waren naast Roest genoeg andere werd. Sindsdien verzamelde hij nog afsluiten van zijn juniorentijd meteen sprong op Kramer. ‘Het begin van een ker is dat Patrick Roest dan een naam gegadigden, zoals Canadees Ted-Jan talloze medailles, maar revanche door kon stuiven naar de senioren. nieuw tijdperk,’ concludeerden de zal zijn om rekening mee te houden. 22 media woensdag 6 maart 2019 nederlands dagblad

npo 2 ▶ ntr, 20.25-21.25 uur npo 3 ▶ ntr, 22.35-23.40 uur Het leven van Hitler – een Dream school blauwdruk voor dictators Whitney wordt voor een ultimatum Beschermd door het Hitler-Stalin- gesteld. Ze trekt zich terug en mist verdrag valt Hitler Polen binnen, de les van Ferry Zandvliet, een ‘over- waarop Groot-Brittannië en Frank- lever’ van de aanslag op de Bataclan rijk hem de oorlog verklaren. Het in Parijs. Michelinsterren-chef Ron Westen is echter passief en een groot Blaauw wil de jongeren vooral leren deel van Europa raakt onder Duitse samenwerken. Dat gaat goed, behal- controle. Hitler bereikt de top van de ve tussen Marvin en Tatanka. De les npo 3 ▶ kro-ncrv, 19.55-20.25 uur militaire macht. In het oosten daar- van fotograaf Ahmet Polat gaat beter, entegen spelen de enorme afstan- zowel voor Tatanka als voor Zoey. Food CIA den, de onbeperkte mankracht van npo 2 ▶ ntr/vpro, 21.25-22.00 uur Andere tijden Actrice Imanuelle Grives wil de jon- Kate piekert over paprikapoeder: het Rode Leger en vooral de zeer geren door acteeroefeningen meer hoe wordt dat precies gemaakt? Ze koude winter in Rusland hem parten. Oud-minister van Justitie Dries van Agt pleitte in 1979 voor de vrijlating van zelfvertrouwen meegeven. De oefe- reist af naar Hongarije, waar een de Drie van Breda: Franz Fischer, Ferdinand aus der Fünten en Joseph Kotälla ning van rector Eric met Eljereau potje paprikapoeder op tafel net zo (overleden in 1979). Van Duitse steun aan hen – door oud-strijders en nazi- vormt een bepalend moment in het gewoon is als peper en zout bij ons. sympathisanten, maar ook door de Bondsregering van kanselier Konrad proces van Eljereau. Nadat ze heeft gezien hoe paprika- Adenauer tot en met Willy Brandt en Helmut Schmidt – wist Van Agt niets. poeder daar wordt gemaakt, kijkt ze Historicus Felix Bohr onderzocht de Duitse omgang met de Drie van Breda. hoe in Spanje een scherpere variant En Eva Lettermann, achternicht van Franz Fischer, zag als historica hoe haar van paprikapoeder wordt geprodu- oom gehandeld had. ceerd.

NPO 1 NPO 2 NPO 3 tv vooraf 06.10 MAX Geheugentrainer. 06.30 NOS 07.38 NOS Journaal. 07.40 NOS Journaal. 09.30 Kindertijd. 09.31 Hier slaap ik. 09.34 Astrid van den Hoek nd.nl/media beeld rtl Journaal. 06.35 NOS Journaal. 06.40 NOS 07.43 NOS Journaal. 07.45 NOS Journaal. Waar is Tom? 09.39 Scherven. 09.48 Kikker Journaal. 06.45 NOS Journaal. 06.50 NOS 08.00 NOS Journaal met gebarentolk. 08.10 is bang. 09.55 Pim & Pom. 10.05 Teletub- Journaal. 07.00 NOS Journaal. 07.10 Goe- NOS Journaal. 08.30 NOS Journaal. 08.38 bies. 10.20 Nijntjes avonturen, groot en Realistisch hoop geven demorgen Nederland. 07.30 NOS Journaal. NOS Journaal. 08.45 NOS Jeugdjournaal met klein. 10.25 Hoi Duggee. 10.35 Bumba bravo 07.40 Goedemorgen Nederland. 08.00 NOS gebarentolk. 09.00 NOS Journaal met geba- Babilu. 10.40 Het zandkasteel. 10.55 No-No. Journaal. 08.10 Goedemorgen Nederland. rentolk. 09.15 Diederik en Da Vinci. 10.05 11.00 Sesamstraat 10 voor... 11.15 Zappelin De vele, vaak succesvolle, zie- De specialisten vertellen hoe ze 08.30 NOS Journaal. 08.40 Goedemorgen Verder kijken met Diederik en Da Vinci. 10.35 Go. 11.25 Nelli en Nora. 11.30 Pingu in de kenhuisseries bevatten door- door de jaren heen hebben ge- Nederland. 09.00 NOS Journaal. 09.15 De Hofbar. 11.00 NOS Journaal. 11.15 NOS stad. 11.40 Pingu in de stad. 11.45 Babar en gaans niet alleen bizarre medi- leerd hoe en wanneer ze wat zeg- Nederland in beweging. 09.30 NOS Jour- Journaal. 11.25 NOS Journaal. 11.30 Binnen- de belevenissen van Badou. 11.55 Angelina sche casussen, maar ook het gen tegen een patiënt. Dat ze naal. 09.40 MAX Geheugentrainer. 10.00 steBuiten. 12.05 Opsporing Verzocht. 12.57 Ballerina. 12.10 Calimero. 12.20 Nils Holgers- ‘menselijk drama’ van het per- soms expres stiltes laten vallen NOS Journaal. 10.15 Tijd voor MAX. 11.05 Politieke Partijen: PvdA. 13.00 NOS Journaal. son. 12.35 De Smurfen. 12.50 Mike de ridder. soneel van de ziekenhuizen. RTL om de patiënt tijd te geven de De Wereld Draait Door. 12.00 NOS Journaal. 13.10 NOS Sportjournaal. 13.19 Blauw Bloed. 13.05 Kiwi & Strit. 13.10 Kiwi & Strit. 13.15 4 komt nu met een realistisch boodschap tot zich te laten door- 12.20 NOS Journaal. 12.40 Kook mee met 14.05 Kassa. 14.55 Kruispunt. 15.25 Typisch Apennoten XL. 13.35 Studio Snugger. 13.50 ‘inkijkje in hoofd en hart’ van dringen. En dat het vooral ook MAX. 13.00 NOS Journaal. 13.10 NOS Sport- Heemstede. 16.00 NOS Journaal. 16.10 Gort Te leuk om waar te zijn. 14.15 Betreden Op medisch specialisten. mensenwerk blijft, ter plekke af- journaal. 13.20 Na het Nieuws. 14.00 NOS over de Grens. 17.00 Koken met Van Boven. Eigen Risico. 15.05 Ninja Nanny. 15.30 Z@ stemmen op de persoon die je Journaal. 14.15 Kook mee met MAX. 14.35 17.35 Met het Mes op Tafel ...... ppbios: Kidnappen voor beginners. 17.00 In Topdokters vertellen acht top- voor je hebt zitten. NOS Journaal. 14.45 NOS Journaal. 15.00 NOS Checkpoint. 17.15 Beste Vrienden Quiz. 17.35 specialisten uit zeven Nederland- ‘Protocollen zijn om van af te wij- Journaal. 15.20 Jinek. 16.20 De Rijdende 18.05 Rail Away. Hip voor Nop ...... se ziekenhuizen over hun werk en ken, richtlijnen zijn gemaakt om Rechter. 17.00 NOS Journaal. 17.10 Tijd voor 18.40 BinnensteBuiten. de manier waarop ze omgaan met in een la van je bureau te doen en MAX. 17.55 Politieke Partijen ...... 19.15 Typisch Heemstede. 18.05 #forever. de grote verantwoordelijkheid die de tijd bepaalt de patiënt’, zegt 19.45 Met het Mes op Tafel. 18.20 SpangaS. hun werk met zich meebrengt. De bijvoorbeeld een borstkankerspe- 18.00 NOS Journaal. 20.25 Het leven van Hitler – een 18.30 SpangaS. Vlaamse variant van de serie is al cialist. Het gaat erom te zorgen 18.15 EenVandaag. blauwdruk voor dictators. 18.40 Het Klokhuis. aan het vijfde seizoen toe. In Ne- dat de patiënt weer houvast krijgt. 18.45 NOS Sportjournaal. 21.25 Andere Tijden. 19.00 NOS Jeugdjournaal. derland bestaat het eerste seizoen Hoop houdt zelfs. Maar geen valse 19.00 De Wereld Draait Door. 22.00 Nieuwsuur. 19.20 3 Op Reis. uit acht afleveringen. Vanavond is hoop. ‘Realistisch hoop geven’, 20.00 NOS Journaal. 22.55 2Doc: The Silence of 19.55 Food CIA. de tweede aflevering te zien. noemt hij het. En dat is een vak 20.35 Tussen Kunst en Kitsch. Others 20.25 Layla M. Daarin komen allerlei aspecten apart. ‘Dat in het bericht of de uit- 21.25 Detectives: Endeavour Morse. 22.05 De luizenmoeder. van het werk van medisch specia- leg toch iets verpakt zit waar ze 23.00 Jinek 00.35 De Kanarie in de Kolenmijn. 22.35 Dream School. listen aan bod, maar met name mee verder kunnen.’ 23.40 De Wereld Draait gaat het over het voeren van ge- Doordat je toch wilt weten ‘hoe Door sprekken met patiënten over goe- het afloopt’ met de patiënten die ▹▹ kijk voor het complete programmaoverzicht op www.nos.nl de en minder goede uitslagen of voorbijkomen, is het soms lastig of op Teletekst pagina 200 ...... ▹▹ prognoses. om de grote lijnen in de uitzen- Een slechtnieuwsgesprek heeft ding te blijven zien, om de verha- een andere lading als het over uit- len van de artsen ook te volgen en gezaaide borstkanker gaat dan niet alleen die van de patiënten. EEN BBC 1 wanneer het over een neusrecon- Hoe zoeken de specialisten de 12.35 Blokken. 13.00 Het journaal. 13.25 Het 12.00 Wanted Down Under. 12.45 A1: Bri- structie gaat, maar de uitzending juiste balans tussen betrokken- weer. 13.30 Iedereen beroemd. 13.50 Thuis. tain's Longest Road. 13.15 Bargain Hunt. laat mooi de betrokkenheid en in- heid bij de patiënt en professio- 14.15 Dieren in nesten. 14.45 De MIA's 2018. 14.00 BBC News at One; Weather. 14.30 BBC zet van de artsen in élk vakgebied nele afstand? En hoe praten ze 16.44 Clips. 16.50 Buren. 17.15 Flikken ...... Regional News and Weather. 14.45 Doctors. zien. En daarbij ook de passie voor thuis over wat ze meemaken? Op 18.04 Het journaal update. 18.10 Het 15.15 Shakespeare & Hathaway – Private hun vak, voor hun patiënten. On- die vragen komt mondjesmaat weer. 18.15 Dagelijkse kost. 18.30 Blok- Investigators. 16.00 Escape to the Country. danks de emotioneel zware belas- een antwoord. Je leert de artsen ken. 19.00 Het journaal. 19.40 Iedereen 16.45 Best House in Town. 17.30 Flog It! ...... ting die het werk met zich mee- vooral kennen als gepassioneerde beroemd. 20.00 Joker+ en Lotto. 20.05 18.15 Pointless. 19.00 BBC News at Six; Koken met Van Boven Te zien is brengt. ‘Mensen vertellen hun specialisten, niet zozeer als privé- Het weer. 20.10 Thuis. 20.40 Eviva Es- Weather. 19.30 BBC Regional News and hoe je vis fileert en er een vispotje verhaal aan je. Daar komt dan uit personen. En dat is prima, voor paña. 21.30 Pano. 22.05 Van Gils & gas- Weather. 20.00 The One Show. 21.00 van maakt. npo 2, 17.00 uur voort dat je een soort verantwoor- het wel en wee in artsenlevens ten. 22.50 Het journaal. 23.05 Het weer. MasterChef. 22.00 The Real Marigold delijkheid voelt om iets aan hun kijken we wel naar andere series. 23.10 Major Crimes. 23.51 Winst joker+ on Tour. 23.00 BBC News at Ten. 23.25 situatie te doen’, zegt een kinder- ▶▶ Topdokters, rtl 4 / lotto. 23.52 Keno. 23.53 Euromillions BBC Regional News and Weather. 23.32 NGC arts. 21.30-22.30 uur. winstverdeling. 23.55 Dagelijkse kost. National Lottery Update. 23.35 Glow Up: 06.00 Science of Stupid. 06.20 Science of Britain's Next Make-Up Star. Stupid. 06.45 Wicked Tuna. 07.30 Airport Security: Peru. 08.10 Cesar to the Rescue. ARD BBC 2 08.55 Cesar to the Rescue. 09.40 The In- 09.55 Sturm der Liebe. 10.44 Tagesschau. 09.00 Sign Zone: See Hear: International credible Dr. Pol. 10.25 The Incredible Dr. 10.45 Meister des Alltags. 11.15 Wer weiß Women's Day. 09.30 Sign Zone: Great British Pol. 11.10 Yukon Gold. 12.00 Storage Wars: denn sowas?12.00 Tagesschau. 12.15 ARD Menu. 10.00 BBC News at 9. 11.00 Victoria Canada. 12.35 Storage Wars: Canada. 13.05 Buffet. 13.00 ZDF-Mittagsmagazin. 14.00 Derbyshire. 12.00 BBC Newsroom Live. 12.15 Yukon Gold. 14.05 Yukon Gold. 15.00 Nazi Tagesschau. 14.10 Rote Rosen. 15.00 Tages- Politics Live. 14.00 Think Tank. 14.45 Ray Megastructures: America's War. 16.00 Dog schau. 15.10 Sturm der Liebe. 16.00 Tages- Mears Goes Walkabout. 15.45 Who Do You Patrol. 16.30 Dog Patrol. 17.00 Air Crash In- schau. 16.10 Verrückt nach Meer. 17.00 Tage- Think You Are?16.45 The Hairy Bikers' Pubs vestigation ...... sschau. 17.15 Brisant ...... That Built Britain. 17.15 Mexico: Earth's Festi- 18.05 The Incredible Dr. Pol. 19.00 The 18.00 Wer weiß denn sowas? 18.50 val of Life ...... Incredible Dr. Pol. 20.00 Air Crash In- Hubert ohne Staller. 19.45 Wissen vor 18.15 Antiques Road Trip. 19.00 Egg- vestigation. 21.00 Wild Indonesia. 22.00 acht – Werkstatt. 19.50 Wetter vor acht. heads. 19.30 Great Continental Railway Wild Indonesia. 23.00 Wild Russia ...... 19.55 Börse vor acht. 20.00 Tagesschau. Journeys. 20.00 Saving Lives at Sea. 00.00 Primal Survivor: Most Extreme. 01.00 20.15 FilmMittwoch im Ersten: Klassen- 21.00 This Farming Life. 22.00 Mother- Nazi Megastructures. 02.00 Drugs Inc.02.45 treffen. 21.45 Plusminus. 22.15 Tages- FatherSon. 23.00 White Gold. 23.30 Drugs Inc.03.35 Airport Security: Peru. themen. 22.45 Maischberger ...... Newsnight. 23 media nederlands dagblad woensdag 6 maart 2019

V/R/\L Erwin Vogelaar nd.nl/media beeld nd Leraar met baby op arm

Wat trekt de aandacht op sociale van onze studenten houden en toe- npo 2 ▶ vpro, 22.55-00.40 uur media? Vandaag: wiskundeleraar gewijd zijn om elke belemmering draagt baby van een leerling tij- weg te nemen voor hun streven naar 2doc: The silence of Others dens zijn les. uitmuntendheid.’ Filmmakers Almudena Carracedo en Robert Bahar laten de aanhoudende Op Facebook legt Nick Vaugh verder strijd zien van een groep slachtoffers van de Spaanse dictatuur onder gene- Wat doe je als docent wanneer een uit wat er was gebeurd: ‘Niet alleen raal Franco. Het gevecht duurt voort omdat er nooit gesproken is over de van je leerlingen een baby bij zich gaf hij de hele lezing met het kind in naar schatting nog vele slachtoffers van het regime. Twee jaar na de dood heeft? ‘Een student kwam naar zijn armen, maar hij bleef ook na de van Franco is er in Spanje een amnestiewet aangenomen. Medewerkers van school met zijn kind, omdat hij geen les mensen helpen met vragen over het Franco-bewind kunnen hierdoor niet worden vervolgd. Misdaden van oppas had’, schrijft Nick Vaughn (@ de lezing terwijl hij het kind vast- het regime kunnen zo worden weggestopt en veel Spanjaarden lijden onder Original_Vaughn) op Twitter. ‘Mijn docent, op een school met enkel hield. Deze ontmoeting heeft mij het onverwerkte verleden, zoals de oude María Martín. professor, Nathan Alexander, zei: ‘Ik mannelijke leerlingen. In zijn Twit- echt de kracht en impact getoond die houd haar wel vast, zodat jij goede terprofiel schrijft hij: ‘Ik gebruik wis- historisch zwarte scholen kunnen aantekeningen kunt maken!’. Bij de kunde om deel te nemen aan en te hebben voor de zwarte gemeen- tweet is een foto geplaatst, waarop schrijven over sociale bewegingen, schap. Deze professor begrijpt dat de wiskundedocent is te zien met collectieve actie, educatie en recht- het leven gebeurt.’ RTL 4 SBS 6 een baby in een knalroze pakje vast- vaardigheid.’ In het bericht stelt Vaughn dat der- 08.00 RTL Nieuws. 08.15 RTL Nieuws. 08.30 07.55 Shownieuws – Late editie. 08.25 6 gebonden voor zijn buik. Het meisje gelijke dingen ook op andere scholen RTL Nieuws. 08.45 RTL Nieuws. 09.00 RTL Inside. 09.25 Droomhuis op het Platteland. lijkt met interesse te luisteren hoe huilen gebeuren. ‘Maar het zijn daden zoals Nieuws. 09.10 RTL Boulevard. 10.00 Koffie- 10.20 Smaken Verschillen. 10.50 Smaken Alexander een reeks ingewikkelde In de reacties onder de tweet is men deze, die ik van tijd tot tijd op de tijd. 11.00 Goede Tijden, Slechte Tijden. 11.35 Verschillen. 11.30 Wat Eten We? 12.00 Utopia. sommen uitlegt. onder de indruk door deze actie. ‘Dit campus zie, die me niet alleen eraan The Bold and the Beautiful. 12.10 Dr. Phil. 12.55 Dieren op spreekuur. 13.30 Talenten De tweet ging al snel viral, met al bij- maakte me aan het huilen!’, schrijft herinneren waarom ik ervoor koos 13.15 Teleshop 4: Dit Is Mijn Toekomst. 13.45 zonder centen. 14.25 Smaken Verschillen. na tachtigduizend retweets en meer @Jolenta in een tweet. ‘Dit schijnbaar om naar Morehouse te gaan, maar RTL Late Night Met Twan Huys. 15.00 Uitstel 14.55 Smaken Verschillen. 15.25 Vtwonen. dan driehonderdduizend likes. In de kleine gebaar spreekt boekdelen over die ook laten zien waarom dit zo’n Van Executie. 16.00 Herman Tegen De Rest. 16.25 Saved by the Bell. 17.30 Wat Eten We? . reacties laat onder anderen de do- het soort persoon dat je moet zijn.’ geweldige plek is voor jonge zwarte 17.00 5 Uur Live ...... 18.00 6 Inside. 19.00 Hart van Ne- cent zelf van zich horen: ‘Bedankt @ Ook David Thomas, de president van mannen om te zijn.’ 18.00 RTL Nieuws. 18.15 Editie NL. 18.30 derland – Vroeg. 19.30 Utopia. 20.30 Original_Vaughn! Ik waardeer de de school, is de tweet opgevallen. In het verleden heeft onder andere RTL Weer. 18.35 RTL Boulevard. 19.30 RTL Foute Boel. 21.30 Mr. Frank Visser doet liefde. #wiskunde’. Thomas schrijft in een reactie: ‘Dit Martin Luther King aan deze school Nieuws. 19.55 RTL Weer. 20.00 Goede uitspraak. 22.30 Hart van Nederland – Nathan Alexander is een 34-jarige gaat over liefde en toewijding. Over gestudeerd. < Tijden, Slechte Tijden. 20.30 Love Is In Late editie. 22.55 Shownieuws – Late The Air. 21.30 Topdokters. 22.30 RTL Late editie. 23.30 Piets weerbericht. 23.35 6 Night Met Twan Huys. 23.45 RTL Nieuws. Inside. ophef in de regio RTL 5 RTL 7 redactie nd nd.nl/nederland beeld istock anp 08.00 Teleshop 5: Tommy Teleshopping. 12.07 B.O.Z.: Oggy En De Kakkerlakken. 12.17 09.50 Teleshop 5: Kortingsbrigade.nl. 10.00 B.O.Z.: The Owl. 12.19 B.O.Z.:De Daltons. ■ carnavalsvierder reist ■ ‘sluipmoordenaar’ van de 800.000 kijkers voor Teleshop 5: Dit is mijn toekomst. 10.35 Te- 12.27 B.O.Z.:De Daltons. 12.37 B.O.Z.: The veel te ver door met de trein fijnspar rukt op in Drenthe leshop 5: Kortingsbrigade.nl. 10.45 Teleshop Owl. 12.39 B.O.Z.: Turbo FAST. 12.58 B.O.Z.: Een 31-jarige man uit Maastricht De letterzetter rukt op in de pro- laatste RTL Late Night 5: Tommy Teleshopping. 11.00 Teleshop 5: The Owl. 13.00 Idioten Op De Weg. 13.30 heeft flinke bekeuringen overge- vincie Drenthe. Deze kever nestelt Mediashop. 12.30 Teleshop 5: Dit is mijn Politie Op Je Hielen Down Under. 14.30 Stop! houden aan het Carnaval. Hij was zich in fijnsparren, waardoor de ▶Hilversum toekomst. 13.30 Teleshop 5: Dit is mijn toe- Politie. 15.00 Stop! Politie. 15.30 Last Man zo dronken dat hij in de trein in bomen dood gaan. Op dit moment De laatste aflevering van RTL Late komst. 13.45 Teleshop 5: Mediashop. 14.20 Standing. 16.00 Last Man Standing. 16.30 slaap viel en pas uren later in hebben veel fijnsparren last van Night met Twan Huys heeft maandag Teleshop 5: Tommy Teleshopping. 16.40 Ma- Married with Children. 17.00 Married With Hoorn wakker werd, schrijft NH de kever, omdat het immuunsys- voor een opleving gezorgd in de kelaars met een missie. 17.40 Dr. Phil ...... Children. 17.30 Flodder ...... Nieuws. Zijn ouders en vriendin teem van de bomen is aangetast. kijkcijfers van het geplaagde pro- 18.30 Deurwaarders UK. 19.30 24 uur in 18.00 Flodder. 18.30 'Allo 'Allo! 19.00 moesten vervolgens tweeënhalf ‘In een koude winter resetten de gramma. Bijna 800.000 kijkers stem- de politiecel UK. 20.30 Hotter Than My Idioten Op De Weg. 19.30 Politie Op Je uur rijden om hem op te halen. bomen zich’, legt boswachter den af op de talkshow van RTL 4. Dat Daughter. 21.30 The Blacklist. 22.30 24 Hielen Down Under. 20.30 The Amazing Namens NS kreeg hij een boete Martijn Harms uit aan RTV Dren- waren er flink meer dan een week uur in de E.R. 23.30 24 uur in de poli- Spider-Man 2. 23.15 Jackass: The Movie. mee voor zwartrijden. De politie the. ‘Afgelopen winter was mild. eerder toen 220.000 kijkers op de tiecel UK. gaf hem een prent voor openbare Daardoor is het afweersysteem show afstemden. De kijkcijfers van dronkenschap. van de bomen zwak en dat geeft RTL Late Night met Twan Huys zijn de letterzetter extra kans om in nooit in de buurt gekomen van de ■ Zuid-Holland krijgt er de boom te komen.’ hoogtijdagen, toen Humberto Tan duizenden bijenhotels bij het presenteerde. Huys verving Tan Bij basisscholen, kinderboerde- ■ Overijsselse band Bökkers nadat ook hij te maken had gekre- rijen en wijktuinen in Zuid-Hol- komt naar allersaaiste plek gen met slechtere kijkcijfers. Slechts land worden duizenden bijenho- De populaire Overijsselse band één keer waren er meer dan een tels geplaatst. Dat meldt RTV Bökkers komt naar Woubrugge. miljoen kijkers bij Huys. < Rijnmond. Op die manier moet de Dat heeft het dorp te danken aan bijenpopulatie, die al jaren terug- de wens van de band om de aller- loopt, op niveau worden gebracht. saaiste plek van Nederland te vin- De Rotterdamse wethouder Bert den. Daar wil de band wat leven Wijbenga nam maandagmiddag in de brouwerij brengen, een ver- anp Rail Away We volgen de Zig Zag Rail- Het klokhuis Janouk gaat langs bij in de educatieve tuin Lieven de wijzing naar de titel van de nieu- way in de bergen van de Blue Moun- een verkeerpost bij een knooppunt op Key van Natuurstad Rotterdam we single. Angeline van Wijk en Laatste collectie Karl tains in Australië. npo 2, 18.05 uur het water. npo 3, 18.40 uur een bijenhotel in ontvangst van haar vrienden nomineerden Wou- gedeputeerde Han Weber. Ook wil brugge. ‘We hebben geen tent- Lagerfeld op catwalk de gemeente Rotterdam haar feest meer en de kroeg is klein’, Family7 Groot Nieuws Radio groen bijvriendelijker maken. zegt ze tegen Omroep West. ▶Parijs 06.00 Today with God. 06.30 Voorbeeldig 06.00 De Nieuwe Morgen. 09.00 Blessings. De laatste collectie van de recent Leiderschap. 07.00 Blalala. 07.13 Blalala. 10.00 Bij Jorieke. 12.00 Sandwich. 14.00 overleden modeontwerper Karl La- 07.30 Joseph Prince. 08.00 Joyce Meyer. Backstage. 16.00 De Dag Van Vandaag ...... gerfeld is gepresenteerd in Parijs 08.30 Homecoming. 09.00 Wijs. 09.30 19.00 Wens. 20.00 Muziekavond. 22.00 door de Franse onderneming Chanel. Voorbeeldig Leiderschap. 10.00 Op zoek naar Op weg met de Bijbel. 22.30 Muziek- Traditiegetrouw werden kosten bevrijding. 11.00 Uitgelicht!11.30 IsraelCNN. avond ...... noch moeite gespaard voor een in- 12.00 Wijs. 12.30 Geloven is voor iedereen. 00.00 De Nacht. 05.25 De Bijbel Door. drukwekkend decor. Deze keer werd 13.00 Voorbeeldig Leiderschap. 13.30 Today een compleet bergdorpje met hou- with God. 14.00 In Touch. 14.30 IsraelCNN. ten chalets en sneeuw neergezet. 15.00 Joseph Prince. 15.30 Op zoek naar Voordat de modellen, onder wie veel bevrijding. 16.30 Voorbeeldig Leiderschap. Canvas bekenden uit de modewereld, de 17.00 Krummel. 17.35 7th Street Theater ...... 09.00 Winterbeelden. 12.30 Rolkrant. 14.00 catwalk opliepen, werd er een mi- 18.05 David Maasbach. 18.35 Monu- Ketnet Junior ...... nuut stilte gehouden ter nagedach- mental serie. 19.02 Wijs. 19.32 Trans- 19.00 Rolkrant. 19.30 Europa League tenis aan de flamboyante ontwerper. parant. 20.00 Today with God. 20.30 preview magazine. 20.00 Terzake. 20.30 Lagerfeld overleed op 19 februari op Uitgelicht! 21.00 The Song. 21.30 Bloom Stacey Dooley Investigates: Shot By My 85-jarige leeftijd in Neuilly-sur-Sei- Today. 22.00 Joyce Meyer. 22.30 Waarom Neighbour. 21.20 Misdaaddokters. 22.05 ne. Hij was hoofdontwerper bij Cha- Israël. 23.00 Uitgelicht! 23.30 Better half Extra Time Koers. 23.10 Winteruur. 23.25 Het gaat al jaren slecht met de bij in Nederland. Daarom worden er in nel en stond sinds 1983 aan het show. Le Bureau des Légendes ...... de provincie Zuid-Holland duizenden bijenhotels geplaatst. hoofd van het modemerk. < 24

het Nederlands Dagblad woensdag 6 maart 2019

Stilgezet/ limerick [dierbare foto] 2 Samuël 3:18 Kees van Egmond, Bleiswijk Machteld Meerkerk nd.nl/nederland beeld nd

Veertig dagen droog Foto’s vangen de tijd. Ze vertellen Trots verhalen en herbergen herinneringen. Een zuchtende dame in Bakkum Het Nederlands Dagblad bestaat 75 Grijp dan nu uw kans, want de heeft nu al de moed laten zakken. jaar. Waar komt u het ND tegen, als u HEER heeft David beloofd dat Ze houdt niet van droog. uw fotoarchief in duikt? hij door zijn toedoen zijn volk Het zit haar echt hoog. Israël zal redden uit de handen ‘En één keer een zoet wijntje pakken?’ Vandaag vertelt: Martha de Goeij- van de Filistijnen en al hun Lalkens (65) andere vijanden.

Limerick bijdragen? [email protected] Dat zegt nota bene Abner! De Huishoudster gezocht trotse generaal, die zelf zoveel Martha Lalkens, toen 35 jaar, werkte gevochten heeft tegen de ik en mijn huis jarenlang als verpleegkundige in het vijanden van Israël. Die met lede academisch ziekenhuis in Groningen. ogen moest aanzien hoe dat Toen haar buren zouden gaan ver- knulletje David met zijn argeloze Aftershave huizen, met wie ze goed contact had, jongensblik keer op keer de en zij dat helemaal niet leuk vond, Filistijnen versloeg en door Een aantal jaren geleden was ik kreeg ze de tip om zelf ook iets an- iedereen toegejuicht werd. Abner als predikant werkzaam in een ders te gaan doen. Maar wat? Werken Ze bleek de enige sollicitant en werd moet geweten hebben van die Zeeuws dorp. Tijdens de catechi- in een kleiner ziekenhuis in een an- aangenomen. ‘Ik ging van een eens- geruchten dat de HEER aan David satie deelde ik elke week het ma- dere regio trok haar niet, en verhui- gezinswoning met drie slaapkamers beloofd had dat hij de redder van teriaal uit en ook de pennen. Na zen naar de omgeving van een ander en een ruime vliering naar een flatje zijn volk mocht zijn. Maar Abner afloop werd alles weer verzameld. academisch ziekenhuis evenmin. ‘Op op elfhoog. Ook in salaris ging ik klampte zich vast aan zijn trotse Een keer liepen de kinderen de een zaterdag in 1989 stond deze ad- achteruit: ik verdiende 1000 gulden trouw aan Saul. Op den duur gang op om naar huis te gaan, vertentie in de Variant, de voorloper minder in de maand. Maar dat gaf tegen beter weten in. Maar als toen ik twee meisjes hoorde pra- van de Zeven. Ik gunde me eigenlijk niet, ik voelde er ook wel iets van Abner omzwaait, dan doet hij het ten. Zei de één tegen de ander: nooit de tijd om de Variant te lezen, een roeping in.’ Ook had ze het met- haar als een oma was. Samen kregen ook goed. Dan maakt hij van al die ‘Jammer dat we volgende week maar die zondag bladerde ik hem een goed naar haar zin in het gezin Huub en Martha ook nog twee kinde- beloften ineens een sterk stoppen.’ Waarop het andere door en viel mijn oog erop.’ Eerst met vijf kinderen, tussen de 11 en de 1 ren, die nu 24 en 23 jaar oud zijn. argument om de leiders van Israël meisje verbaasd zei: ‘Hoe zo?’ twijfelde ze: ze had nooit naar het jaar oud. Al snel tijd kreeg ze verke- Binnenkort is het echtpaar uit Alphen om te praten: Kom op, achter ‘Nou’, was het antwoord, ‘de pen- westen willen verhuizen. Maar ook ring met de vader van de kinderen, aan den Rijn 29 jaar getrouwd. Sa- David aan! De HEER wil het! Maar nen, die de dominee uitdeelt rui- haar buren spoorden haar aan om Huub de Goeij. In de korte verke- men zijn Huub en Martha de trotse Abner, waar blijft nu je berouw? ken zo lekker naar zijn aftershave toch te reageren. ‘En ik wilde wel- ringsperiode van zeven maanden opa en oma van acht kleinkinderen. ▶▶ Beluister Stilgezet op nd.nl ...’ eens wat anders dan alleen maar met werd deze foto gemaakt, op bezoek ▶▶ Ook uw foto delen? Mail naar zieke kinderen omgaan.’ bij Martha’s tante Jannie, die voor [email protected]

Welke politicus Hoeveel mensen steunt de klimaat- deden 1 maart spijbelaars? belastingaangifte?

a Emmanuel Macron a 400.000 b Theresa May b 470.000 c Angela Merkel c 520.000 d Viktor Orbán d 590.000 2 proefquiz 1 Welk Nederlands museum is op Welke amateurclub 2 maart gesloten? Een mooie prijs dreigt te degrade- 5 ren? a Nederlands winnen? In welke stad Stripmuseum b Amsterdam Museum Doe met je klas mee met de a IJsselmeervogels vierden de c Belasting & Douane Kidsquiz en maak kans op heel b Barendrecht remonstranten hun Museum leuke prijzen! c Koninklijke HFC 400e verjaardag? d Nijntje Museum Zes weken lang vind je op d Kozakken Boys woensdag een nieuwsquiz a Arnhem 3 achter op de krant. Deze quiz 7 b Delft is speciaal gemaakt voor c Amsterdam kinderen uit groep 7 en 8. De d Rotterdam vragen komen uit de kranten Wat krijgen zwangere van de afgelopen week. vrouwen te weinig Vandaag eerst een proefquiz. binnen? De Canadese premier De echte quiz begint woensdag staat onder druk. Hoe 13 maart. a Calcium heet de premier? Doe je mee? Meld je dan aan b Eiwitten op nd.nl/kidsquiz. Je krijgt dan c Vetten de komende weken elke dag d Vitamine D a Jody Wilson twee kranten en elke dinsdag b Andrew Scheer een mail met een link in je 6 c Justin Trudeau inbox om de vragen te d Donald Trump 4 beantwoorden. En de prijs? Een workshop interviewen bij jou in de klas, met een journalist mee, of ... de derde prijs vertellen we binnenkort. nederlands dagblad nd woensdag 6 maart 2019 wonen – games – boekenleven – mode – koken – gezondheid – jeugd – opvoeding

Laura’s passie voor de jaren zeventig Terug in de tijd ▶ pagina 6

Mode Stylist Bastiaan van Schaik over de voorjaarstrends van 2019. ▶ pagina 4

Naaldenfobie GGD-arts Henk Schenk helpt mensen van hun prikangst af. ▶ pagina 8

Eenzaam Wegzakken in een moeras waaruit je je niet kunt bevrijden ▶ pagina 11 2 nd leven woensdag 6 maart 2019 lifestyle

gadget om het lijf redactie nd beeld nd Niek Stam beeld Niek Stam Een beetje gekkie-stijl

Scheermes per post naam: Roos Verheij (24), verkoper in schoenenzaak. De rokjesdagen komen er weer draagt vandaag: Luipaardjas, groene aan. Dat betekent: benen sjaal, ruitjespantalon, oranje sokken, scheren. Vrouwen kunnen bij zalmkleurige Vans. Pippa, een nieuwe aanbieder, een abonnement op scheer- ‘Mijn nep-luipaardjas is van de Monki mesjes afsluiten. Je bestelt en de pantalon met het witte ruitje ook online een starterkit: deze be- volgens mij. De schoenen zijn high-top staat uit een handle met twee Vans en de groene sjaal komt van Urban scheermesjes. Deze kit kost Outfitters. 20 euro. Vervolgens kun je zo Mijn stijl zou ik niet-alledaags willen vaak je wilt nieuwe mesjes la- noemen, of een beetje gekkie: ik hou ten bezorgen. Voor 9 euro krijg gewoon van gekke dingen. Dus als ik je vier nieuwe mesjes (met elk iets grappigs op kleding zie, dan moet ik zes mesjes). het hebben: een apart printje, een pop- Pippa claimt dat de scheer- petje, wietplantje of een lekker kleurtje mesjes speciaal gemaakt zijn dus, dit past ook helemaal bij mij. Zo voor vrouwen. De mesjes zijn heb ik thuis een heel grote trui met voorzien van een strip verzor- neon vilt en bordeauxkleuren. Die mag gende aloë vera en vitamine E ik op mijn werk eigenlijk niet aan, maar in een kopje dat makkelijk soms doe ik het toch. Als de baas er niet mee beweegt over benen en is, haha. oksels. Shoppen doe ik vaak bij de Weekday, de Wie een abonnement neemt Monki of bij kringloop- of tweedehands op deze ‘scheerervaring’, zoals winkels. Daar is de kans groter dat je Pippa het zelf noemt, steunt iets vindt dat niemand anders heeft. meteen het goede doel. Een Deze jas was 50 euro, bijvoorbeeld, deel van de opbrengst gaat maar hij is wel echt uniek zo. Kleding naar organisaties die vrouwen kost me gemiddeld zo’n 25 euro in de steunen, zoals Elke Moeder maand.’ ■ Telt. Deze stichting zet zich in voor zwangeren wereldwijd.

marktplaats Auke van Eijsden beeld marktplaats

Op Marktplaats wachten miljoenen tweedehands spullen op een nieuwe eigenaar. Vandaag spreken we met Marja van Hal uit Amsterdam. Zij verkoopt dvd’s van de comedyserie How I Met Your Mother. Televisiekijken in een hoekje

Heeft u de serie al gezien? Wanneer kijkt u deze serie, en met wie? ‘We hebben de eerste acht seizoenen van ‘Ik kijk de afleveringen altijd met mijn man. deze serie gezien, die dvd’s verkoop ik. Het We kijken praktisch geen televisie, over het negende seizoen moeten we nog afkijken, algemeen houd ik niet van wat er te zien is. vandaar dat deze niet in de verkoop gaat. Ik Maar ’s avonds laat gaan we zo nu en dan wel vond de serie erg leuk, echt hilarisch. Het is zitten voor een of twee afleveringen van How een beetje absurd, maar toch herkenbaar. De I Met Your Mother. Of drie, als we in een gek- serie draait om Ted, die aan zijn kinderen ke bui zijn. Onze televisie staat niet in de vertelt hoe hij hun moeder heeft leren ken- huiskamer, dat vind ik vreselijk. Daar hebben wat: nen. De situaties zijn gebaseerd op gebeurte- we boven een hoekje voor, waar we er lekker De serie How I Met Your nissen die in werkelijkheid ook voorkomen, voor kunnen gaan zitten.’ Mother maar dan erg uitvergroot.’ prijs: U vraagt er 25 euro voor. Dat is niet veel € 25 Wie is uw lievelingspersonage van de geld voor 8 dvd’s. bijzonderheden: serie? ‘Klopt, maar wij hebben het ook voor weinig Het laatste seizoen ‘Ik denk Marshall, de man van Lilypad. Ik vind geld van iemand anders gekocht. En wat zit er niet bij het lastig om karakters goed te omschrijven, moeten we ermee, wij hebben het al gezien, kopen? maar hij is erg begaan met anderen. Hij trekt toch? Het is jammer dat er mensen zijn die Hier staat de advertentie: zich het lot van de wereld aan en vindt het het nog goedkoper willen krijgen en bijvoor- https://link.marktplaats.nl/ milieu erg belangrijk. Daarnaast heeft hij een beeld 10 euro gaan bieden, terwijl dit al een m1369341946 groot incasseringsvermogen. Dat spreekt me koopje is. Daar gaan we niet mee akkoord: aan.’ het is graag, of helemaal niet.’ 3

woensdag 6 maart 2019 nd leven interview

in gesprek met Ruurd Walinga Martha Aalbers beeld Sjaak Verboom ‘Voor een optreden vast ik een dag’

Ruurd Walinga (54) is journalist bij het Friesch Dagblad, cabaretier, voorganger en pastoraal werker. Als cabaretier treedt hij op in kerken, jeugdgroepen en soms op scholen. Pastoraal werk doet hij in een vrije evangelische gemeente in Joure, waar hij ook voorganger is.

gezondheid ‘Ik kom haast nooit bij de dokter. Twee keer per week loop ik hard. Ik heb een vaartuig dat een sup, waterfiets en kano in één is. Zodra het weer wat mooier is, ga ik eropuit, twee of drie uur kanoën of waterfietsen. Ik neem mijn skeelers mee zodat ik te- rug bij de auto kan komen en vervolgens haal ik mijn vaartuig op. Heb ik een optreden elders dan vind ik het leuk om in een natuurgebied daar in de buurt te verpozen. Wij eten al twintig jaar het Genesisdieet, zoals de Bijbel het aangeeft. Geen onreine dieren als varkens en schaaldieren. We eten trouwens geen vlees, behalve als we een dagje weggaan of op vakantie zijn. Dan blijft vlees speciaal. Sinds twee jaar eten we bijna geen koolhydraten meer in de vorm van aardappelen, rijst, pasta en brood. Sindsdien ben ik energieker, want mijn maag hoeft veel minder werk te doen. Mentaal kom ik tot rust door piano te spelen of trombone in een muziekkorps. Ik doe ’s avonds veel zelfstudie om kennis te vergaren, want ik ben geen theoloog. Tvkijken is voor ons een slaapmiddel.’

geloof ‘Het geloof is de drijfveer van waaruit ik alles doe. Jezus’ eerste wonder, water in wijn veranderen, is mijn motto. Het staat op ons huis en op onze auto. Het was een huis-, tuin- en keuken- wonder. Jezus herstelde daarmee de feestvreugde. Veel mensen leven niet in de overvloed en vreugde. Als cabaretier in de kerk wil ik mensen op een heel andere manier met het evangelie confronteren. Dat geeft openingen, dat merkte ik in de gemeen- te van Joure waar ik sinds de zomer pastoraal werker ben. Je zag niet altijd de ontspannenheid en de vreugde van het geloof. Toen verdwenen bij sommige mensen vastgeroeste stellingna- mes. Dat is nou water in wijn veranderen. Cabaret is een mooi middel om het evangelie te brengen met een lach en een traan. Ik prikkel mensen en wil ze met geestelijke spierballen uitrus- ten. In de week voorafgaand aan een optreden vast ik altijd een dag, om me zo geestelijk voor te bereiden en Gods geest meer te ervaren. Jezus begon zijn werk met veertig dagen vasten in de woestijn. Ik merk soms bij mijn toehoorders dat ze vasten maar rooms vinden, maar het is juist heel goed voor je, geeste- lijk en lichamelijk.’

geld ‘Ik geef niet zoveel om geld. Ik wil niet dat het bezit van mij neemt. Vorige week brachten we mijn broer naar Schiphol. ”Wat moet je er voor hebben?” vroeg hij. Nou niks. Zijn vrouw had een thermoskan met koffie en grote gevulde koeken mee- genomen. Ze weten dat ik daar gek op ben. Op een parkeer- plaats hadden we toen een koffiemomentje. Dat zegt mij meer dan geld. Toen we net getrouwd waren, hebben we bij de nota- ris laten vastleggen dat we de helft terugkrijgen van alles wat we boven de tien procent weggeven. Dat heet de lijfrenterege- ling. Zo kunnen we twee keer zoveel weggeven. Voor ons is het een logische manier van rentmeesterschap.’

geluk ‘Ik ben gelukkig als ik in m’n eentje een paar dagen weg kan, de natuur in. Slapen in de auto of in een tentje. Als ik voor een zaal sta en de mensen hangen aan m’n lippen dan denk ik yes! Hier doe ik het voor! Ongelukkig word ik als ik andere mensen zie lijden, bijvoorbeeld als ze gaan scheiden of gevangen zitten in hun lichaam, bijvoorbeeld door niet aangeboren hersenletsel.’ ▶▶ ‘PS: Wat niet veel mensen van mij weten is dat wij kippen in de voortuin van ons zeer veelkleurige huis hebben.’ 4 nd leven woensdag 6 maart 2019 consument

Wat zijn de modetrends van dit voorjaar? Stylist Bastiaan van Schaik licht er een paar uit.

Jannelie Bras beeld afp, epa Beige, haakwerk en tye

Vrouwenmode Beige is het helemaal tijdens het ko- wijde T-shirts zoals we die kennen uit de jaren terug. ‘Deze look is misschien niet voor mende voorjaar. Het liefst van top zestig, maar subtiele prints, verwerkt in getail- iedereen’, waarschuwt Van Schaik. ‘Het is leerde blazers en stijlvolle jurken. ‘Aan de tie- haakwerk met veel gaten, waardoor je er al snel tot teen. Stylist en modedeskundige dye trend kun je makkelijk zelf meedoen. Als je pompeus uit kunt zien. Maar het kan ook heel ... een greep uit de voorjaarscollecties. Bastiaan van Schaik bespreekt deze weinig budget hebt, maak je het gewoon zelf gaaf zijn. Bijvoorbeeld sexy met huidskleurige met wat textielverf.’ Al moet Van Schaik eerlijk onderkleding of gebruik juist contrasterende en nog vijf andere trends die deze bekennen een écht mooie print krijgen, lente en zomer het straatbeeld zul- gemakkelijker gezegd is dan gedaan. ‘Ik heb het len bepalen. zelf weleens geprobeerd, maar dat is faliekant mislukt. Maar als je even oefent, kun je er vast ‘Ik heb zelf weleens wat wat moois van maken.’ Op YouTube zijn talloze We ontkomen er niet aan de komende tutorials te vinden over het maken van tie-dye geprobeerd met maanden, zegt Bastiaan van Schaik. ‘Beige is het prints in kleding. nieuwe zwart.’ Van Schaik bezocht veel mode- Belangrijk bij deze kleurrijke, vrolijke trend is textielverf, maar dat is shows van de lente- en zomercollecties van dat het met mate wordt toegevoegd in de outfit. 2019, die vorig jaar plaatsvonden. ‘Beige kwam ‘De kunst is om de outfit modern te stijlen. Het faliekant mislukt.’ bij heel veel modehuizen terug.’ is handig om een hip tye-die shirt bijvoorbeeld Onder andere de modellen van Burberry, Bal- te downdressen met een mooie blazer. Het Lila vest met strik Groene shorts main en Max Mara waren volledig gehuld in moet vooral niet te veel de hippiekant op gaan’, kleuren eronder voor een twist.’ Steps € 59,95 Ivy & Oak € 89,95 zandkleurige tinten. Saai, zou je misschien den- vindt Van Schaik. Tot slot nog een trend voor mensen die graag steps.nl ivy-oak.nl ken, maar volgens Van Schaik is de trend dat met naald en draad aan de slag gaan. ‘Strikken. allerminst. ‘Als je het goed combineert, ziet het We gaan ze overal zien. Op je zak, je mouwen, er heel chic uit. Denk aan de klassieke trench- haakwerk achterwerk en hals. Deze trend is een beetje coat van Burberry, beige en super chic. Waar je Creatievelingen kunnen dit seizoen alles uit de ingezet door Kate Middleton en opeens zien we op moet letten is dat alles dezelfde tint beige kast halen om er modieus uit te zien, want naast de strikken overal opduiken’, vertelt de stylist. heeft. Dat hebben ze wel slim gedaan, want om de doe-het-zelf tye-die look is ook de gehaakte ‘Met een leuke strik erop kun je een oud item geen kleurverschil te hebben móét je wel een jurk, oftewel de crochetjurk, weer helemaal weer nieuw leven inblazen.’ hele outfit van één merk kopen.’ Of je nu een erg blanke huid hebt of meer getint bent, de trend is volgens de stylist geschikt voor iedereen. ‘Als je licht bent, moet je gewoon kiezen voor de iets koelere tinten beige en als je donkerder bent kun je meerdere tonen hebben’, legt de stylist uit. ‘Houd het silhouet heel klassiek en simpel met mooie details, Beige culotte Grove leren sneakers bijvoorbeeld in goud. Onmisbaar zijn het Esprit € 49,95 Calvin Klein € 139,95 komende seizoen sowieso een paar nude esprit.nl calvinklein.nl hakken, die maken de look helemaal af en kunnen overal bij. En een tas in dezelfde tint kan natuurlijk ook niet ontbreken.’

textielverf Een andere trend, als tegenhanger van de iet- wat eentonige beige trend, is de tie-dye look. En dan niet van die hippieachtige felgekleurde en

Gehaakte jurk Tie-dye rok Kyra & co € 159,95 Zara € 29,95 kyraenco.nl zara.com

Beige trenchcoat Pumps met strik Promiss € 179,95 Peter Kaiser € 179,95 promiss.nl via zalando.nl

Veel beige, hier op de catwalk van Max Mara. Tie-dye, een soort verftechniek komt ook veel terug dit voorjaar. Jurk van Elie Saab. 5

woensdag 6 maart 2019 nd leven consument

-die in de voorjaarsmode

Het is volgens Van Schaik niet toevallig dat er hij of zij zich goed in voelt. ‘De trends die ik heb Mannenmode dit seizoen drie trends zijn waarmee je genoemd zijn voor iedereen draagbaar en straks makkelijk zelf je creativiteit kunt laten zien. overal te koop, met een groot en klein budget. ‘Mensen zijn tegenwoordig weer op zoek naar Maar of je nu een maatje meer hebt of niet, unieke kleding. Stukken waar niet de hele uiteindelijk is een gezond lijf het belangrijkste Wat hangt nu in de winkels? massa in loopt. Dat kan door heel veel geld uit en dat je je lekker voelt in dat lijf en de kleren te geven aan een exclusief jurkje, maar wie hier die je daaroverheen draagt.’ ■ het geld niet voor heeft, kan zelf met haaknaalden aan de slag gaan. Zo pakt iedereen inspiratie uit de modeshows en geeft er zijn eigen draai aan.’ mannenmode: alle bermuda prints mogen Een item dat dit seizoen niet in de kledingkast Waar bij vrouwen de bermuda deze mag ontbreken is de bermuda broek. ‘Een korte zomer hip is, gaat de mannenmode short tot aan de knieën’, legt Van Schaik uit. ‘Het een stapje verder. Of eigenlijk een leukst is om er een te hebben in combinatie met stapje korter. Extreem korte shorts een bijpassend jasje. Met een nette top en mooie overheersten de catwalks van onder Lichtblauwe trui Grijs geruite broek Linnen bruin colbert Blauwe bermuda pumps eronder, is dit een perfecte look voor op andere Prada, Louis Vuitton en Her- A fish named Fred Topman € 50 Mango Man € 99,99 Boss Athleisure € 109 het kantoor. Met een funky tie-dye top en kekke mes. Maar voor wie dit iets te ver € 79,95 eu.topman.com mango.com hugoboss.com sneakers eronder geef je er weer een heel gaat, die kan zich ook nog prima ver- afishnamedfred.com andere en meer casual draai aan.’ tonen in een chino. ‘De mannenmode Naast deze nieuwe trends is de sportieve maakt een uitstapje naar de Proven- kleding ook nog steeds niet van de catwalk ce. Kleding die je zou verwachten op verdwenen. ‘We zullen het nog even moeten de Franse Rivièra. Denk aan chino’s doen met die grove lelijke sneakers. Ik heb zelf met sandalen en bloemenprints’, zegt ook maar een paar gekocht, want ik kon niet stylist Bastiaan van Schaik. achterblijven. Ik denk dat de sportkleding altijd Groen deed het als kleur erg goed op wel blijft, omdat het gewoon helemaal past de mannelijke modellen en natuurlijk binnen onze samenleving.’ kan een mooi pak niet ontbreken. Voor de durfal: veel van deze pakken werden gedragen zonder shirt eron- influencers der. Iets te gek? Draag dan een mooi Volgens Van Schaik wordt het steeds lastiger om overhemd eronder, maar laat een flap de modetrends van een bepaald seizoen te be- uit de broek hangen. Qua prints kun Blauwe veterschoen Rood zomerjack Bruin shirt Hawaii Zwarte herenslippers palen, omdat influencers steeds meer inspraak je eigenlijk niets verkeerd doen. Als je amandelbloesem Jac. Hensen € 79,95 Replay € 89 Zara € 29,95 krijgen op de mode. ‘Als een influencer op Insta- Versace, Prade en Dolce & Gabbana € 249 jachensen.nl replayjeans.com zara.com gram een foto post met een leuk jurkje aan, dan mag geloven, zijn alle prints geoor- mascolori.nl beïnvloedt ze daarmee miljoenen volgers die loofd en kunnen ze ook nog eens met allemaal dat jurkje willen hebben. Zo snel is een elkaar gecombineerd worden. Dus trend tegenwoordig geboren. verschillende bloemenprints op elkaar Tijdschriften en modehuizen hebben hier steeds of een stipjesbroek met geblokte top, minder invloed op.’ Trend of niet, het belang- niets is te gek. rijkste vindt de stylist dat iedereen draagt waar advertentie Openhuisweken t/m zaterdag 16 maart

Graag laten wij u kennis maken met onze nieuwe voorjaarscollectie! Daarom nodigen wij u uit voor onze Openhuisweken van D.V. t/m zaterdag 16 maart. Tijdens deze weken maken wij het extra gezellig in onze winkels én ontvangt u een originele attentie bij uw aankoop. Maak ook kennis met nieuwe merken, zoals LaDress! Rondom lunchtijd verrassen wij u met smakelijke verrassingen. Kortom alle reden voor een bezoek aan Speksnijder Mode!

Van harte speksnijder.nl De gehaakte jurk. Deze is van Louis Vuitton. Strikken-trend. Op de catwalk bij Schiaparelli. welkom! Bergambacht Hoofdstraat 105 - 0182-358129 Veenendaal Verlaat 2 - 0318-526159 6

nd leven woensdag 6 maart 2019 achtergrond

Niet alles was ideaal in de jaren zeventig, merkte journaliste Laura Hofenk. Maar veel wél!

Laura Hofenk beeld Niek Stam In een bloemetjesjurk teru

Was het leven vroeger beter? Om die vraag te beantwoorden leefde jour- nalist Laura Hofenk als experiment een week lang zoals in de jaren zeventig. Zonder mobiele telefoon, internet of andere moderne gemakken.

Als kind van 1986 heb ik de jaren zeventig zelf niet meegemaakt. Toch fascineert die tijdsperi- ode me mateloos. Het vrolijke kleurgebruik, de bloemetjespatronen en het design uit de seven- ties maken me elke dag weer blij. Het was de tijd van lachtherapie, dansavonden en de op- komst van een nieuwe muziekcultuur. Jonge- ren experimenteerden erop los, ouderen geno- ten van de goede jaren. Het interieur hulde zich in oranje en bruin, bellen deed je met een vaste telefoon en de werkloosheid was laag. Het was de tijd van vieren en verwachting. Mijn passie voor de seventies is zo groot, dat ik mijn huis tot in detail heb ingericht zoals het in die tijd had kunnen zijn. Ik ken inmiddels alle

‘Niemand kan me appen, mailen of bellen. Wat een luxe!’

medewerkers van kringlopen in de buurt en heb heel wat autoritjes gemaakt voor die ene tafel of lamp. In mijn huis is bijna geen moder- niteit meer te vinden. Op de platenspeler draait een lp van popgroep The Cats, mijn kater ligt te spinnen op een oranje stoel en de lavalamp bubbelt er vrolijk op los. Op tafel ligt een onaf- gemaakt haakwerkje. De jaren die ik nooit meemaakte, herleven in mijn huis volop.

Maar is dit het hele plaatje, of kan ik nog dich- terbij de seventies komen? Ik besluit een stap verder te gaan en een week lang te leven zon- der internet en voorgekauwd entertainment. Laura in haar woonkamer. ‘Het vrolijke kleurgebruik en het design uit de jaren zeventig maken me elke dag weer blij.’ Net als toen. Voor de volledige ervaring draag ik elke dag de kleding uit die tijd, kook ik zoals dat gebruikelijk was en mijd ik alles wat in de jaren zeventig nog niet bestond. een enorme charme, maar wanneer je net op smaakt, maar ik kijk toch met gemengde ge- Bij de bieb wil ik een boek reserveren. ‘Voer uw het punt staat de deur uit te gaan, is het alles- voelens naar mijn eigen culinaire creatie. e-mailadres in’, gebiedt de computer me. E- vrijheid behalve praktisch. Koken met ingeblikte ham is een gewoonte uit mail? Ik heb geen e-mail! Op dag één van mijn experiment voelt het of Mijn omgeving accepteert gelukkig volledig dat de seventies die ik zeker niet overneem. Als Leven zonder internet betekent veel vooruit de wereld zich voor me opent. De afwezigheid ik een weekje offline ben. Ik organiseer een toetje serveer ik saroma; opkloppudding met plannen, om hulp vragen en geduld hebben. En van mijn mobiel geeft me direct een gevoel spelletjesavond met Bingo, kwartet en Pim bananensmaak. De chemische smaak betovert accepteren dat communicatie met anderen om van vrijheid. Niemand kan me appen, mailen Pam Pet. Met een ongekend fanatisme speel ik mijn smaakpapillen, het is de smaak van een radicaal andere aanpak vraagt. of bellen. Wat een luxe! Ik dans in mijn korte met vrienden bordspellen waar de gemiddelde vroeger. bloemetjesjurk op een plaat van Grease en le- tiener bij in slaap zou vallen. We kijken tv op Want hoe spraken mensen in de jaren zeventig pel met vrienden een advocaatje met slag- een klein schermpje en laten de commerciële met elkaar af, zonder WhatsApp en mobieltjes? room weg; een echte guilty pleasure uit die zenders links liggen. Dat ik geen ondertitels stratenboek Ik bel mijn moeder en vraag haar om advies. ‘Ik tijd. kan lezen en dat ik op moet staan om te zappen Naarmate de week vordert, ontdek ik hoezeer heb geen idee hoe we dat deden!’, reageert ze. Mijn oranje draaischijftelefoon – die een vriend doet er niet toe, de beleving is voor mij belang- we internet nodig hebben voor alledaagse za- ‘Wij hadden tot 1982 niet eens een vaste tele- voor mij vond in de kringloop – rinkelt al snel rijker dan beeldkwaliteit. ken. Aangezien het busboekje is verdwenen, ga foon. Wanneer we iemand wilden spreken, bel- veelvuldig. Het verschil met een mobiele tele- ik op de bonnefooi naar de bushalte. Wanneer den we met de telefoon vanaf ons werk. Maar foon is ongekend groot. Ik mis normaliter vaak ik eenmaal met de trein in een andere stad als degene die je belde niet thuis was, had je oproepen omdat mijn geluid uitstaat, maar de smac aankom, heb ik geen idee waar ik naartoe pech.’ vaste telefoon is genadeloos. Ik kan niet zien Op dag vijf kook ik een typische jaren zeventig moet. Bij de ov-service staan vijftien Chinezen Dat een vaste lijn niet het meest handige com- wie er belt en het geluid staat zo hard, dat de maaltijd: smac met macaroni, kaas en ketchup. verveeld voor zich uit te kijken in de rij. Het municatiemiddel is, ontdek ik zelf ook. Ik bel buren het waarschijnlijk nog kunnen horen. Met enige gêne schep ik een paar borden vol. stratenboek blijkt een onmisbaar item uit de een vriend om af te spreken voor de volgende Gebeld worden op een draaischijftelefoon heeft Mijn vrienden zeggen beleefd dat het prima jaren zeventig. avond. Lekker op tijd, denk ik. Maar tot mijn 7

woensdag 6 maart 2019 nd leven achtergrond g naar de jaren zeventig

communicatie

‘Do you think about living in the year 2000? Will tv take the place of talking, will laughter all be canned?’

In 1979 zong muziekgroep ‘Up with People’ deze woorden, als een voor- uitblik op het jaar 2000. Ze zaten be- hoorlijk dichtbij met hun voorspelling. Alleen was het niet de tv die onze ma- nier van communiceren veranderde, maar WhatsApp. En dat ingeblikte la- chen; ze zaten er niet ver naast.

top 10: typisch jaren zeventig ▶ 1. De zitkuil. Wie had er niet een in zijn woonkamer – of later in de tuin? ▶ 2 Lang haar, wijde pijpen, sweaters, rokken en jumpsuits. ▶ 3. ABBA. De meest succesvolle pop- groep uit Zweden. ▶ 4. Oranje Brabantia huishoudartike- len met bloemen. Broodtrommels, blikken, prullenbakken … ▶ 5. Roken. Op tv, in de huiskamer of in de auto. Sigaretje, iemand? ▶ 6. Fondue. Met kaas of vlees, als je het maar op een stokje kon spiesen. ▶ 7. Macramé. Creativiteit kent geen tijd. Handwerken was mateloos po- pulair. ▶ 8. Schrootjes. Aan de muur, op het plafond of allebei. ▶ 9. Macrobiotisch eten. Vooral bij hippies populair. ▶ 10. Rolschaatsen op autoloze zon- dag.

Voor de inrichting van haar huis liep Laura veel kringloopwinkels af.

frustratie kom ik niet verder dan de voicemail. aandacht voor andere dingen, en dus ook mijn hoofd duizelt van alle informatie en ik vend. De muziek, het oranje en bruin en de le- De rest van de dag ben ik niet bereikbaar, dus voor hen. voel me na een paar minuten op mijn mobiel venslust zijn er bij mij niet uit te slaan. Het is hij kan me niet terugbellen. Wanneer ik het Wanneer ik de Knip, hét zelfmaakmodemaga- letterlijk leeggezogen. Zoveel hebben we dus de nostalgie van een tijd die niet meer bestaat, ’s avonds opnieuw probeer neemt hij weer niet zine uit 1976 opensla, ontdek ik pas echt hoe elke dag aan prikkels te verwerken. Ik schrik maar in mijn interieur nog net zo tastbaar is als op. Efficiënt afspraken maken was er blijkbaar de tijden veranderd zijn. Bij de advertenties ervan, en houd mijn telefoon de rest van de dag vijftig jaar geleden. niet bij in de seventies. over huidverzorging en wasmiddelen vind ik ver bij me vandaan. een halve pagina aan tekst over het product. Een week zonder internet voelde als een week I live from day to day Blijkbaar hadden vrouwen toen alle tijd om dit vakantie. Er ontstond rust en ruimte in mijn We always have a story. meer aandacht soort reclame te lezen. In een advertentie van hoofd die ik al lang niet heb ervaren. Ik merkte (Singer-songwriter Janis Ian, Stars, 1974). ■ In een week tijd lees ik drie boeken uit. Een ‘Biologisch Bontkracht’ staren tien blonde, blo- dat ik gesprekken en gebeurtenissen verwerkte unicum voor iemand met een concentratie- te kindertjes me onschuldig aan. Kinderen zon- in de momenten dat ik even niets te doen had. boog van vijf minuten. Ik heb zo veel tijd over der kleren in een magazine, je zou er nu eens En de contacten die ik had, waren echt en di- dat ik mezelf verbaas over wat ik allemaal ge- mee aan moeten komen. De Kinderbescher- rect. daan krijg. Ik voer lange telefoongesprekken, ming en Reclame Code Commissie zouden steil Natuurlijk was niet alles even rooskleurig in de kijk tv-programma’s af zonder tussendoor te achteroverslaan. jaren zeventig. Ik realiseer me dat er ook in die zappen en mijn huis ziet eruit om door een tijd veel narigheid was. In 1972 vond tijdens de ringetje te halen. Wanneer ik me even verveel, Olympische Spelen een gijzelingsdrama plaats zet ik een dansplaat op en houd mijn eigen terug naar 2019 en huwelijken liepen net als nu stuk. En vrou- privédisco. Mijn katten zien hun kans schoon Wanneer ik na een week ‘in de seventies’ mijn wen hadden nog heel wat gelijkheid te winnen. en springen een paar keer per dag op schoot. telefoon weer aanzet, ben ik direct overprik- Maar de goede aspecten van deze kleurrijke Minder telefoongebruik betekent meer keld. WhatsAppjes, mailtjes, gemiste oproepen; periode uit de geschiedenis houd ik graag le- 8 nd leven woensdag 6 maart 2019 gezondheid

Een roesje voor het prikken kan de eerste stap column zijn om van je fobie voor naalden af te komen. Harm Tamminga • jurist arbeidsrecht Hendriëlle de Groot beeld Nanette de Jong Met lachgas van

Bloed laten prikken of een vaccina- tie halen, is voor niemand een pret- tige ervaring. Maar sommige men- sen worden daar helemaal panisch van en vermijden het vervolgens, met alle gevolgen voor hun gezond- heid van dien. Voor patiënten die een extreme vorm van prikangst Persoonlijke omstandigheden hebben, ontwikkelde GGD-arts Henk Schenk een speciale behandel- Een ontslag op staande voet is een ingrijpende gebeurtenis. methode met lachgas. Niet alleen verliest de werknemer van de ene op de andere dag zijn recht op salaris, ook zal hij meestal geen aanspraak kunnen maken op een WW-uitkering. Vaak lopen de kosten Michelle Koopman (24) is van jongs af aan al bang voor een naald in haar arm. ‘Eigenlijk heb van gezin en hypotheek gewoon door en dreigen er schul- ik nooit zo’n goede ervaring gehad met prik- den te ontstaan. Zeker in tijden waarin de banen niet voor ken. Het was zelfs zo erg dat ik degene die mij het oprapen liggen. wou prikken, aanviel. Ik heb zelfs een keer on- Een werkgever mag daarom alleen ontslag op staande voet der narcose bloed laten prikken, zodat ik niets geven als daarvoor een dringende reden is. Of er sprake is van het prikken merkte.’ Vanaf haar negende van een dringende reden is altijd afhankelijk van alle om- heeft ze al last van prikangst. Negatieve erva- ringen liggen daaraan ten grondslag. Verpleeg- standigheden van het geval. Daarbij speelt de persoonlijke kundigen die verkeerd prikten, waardoor het situatie van de werknemer ook een rol, zoals diensttijd, opnieuw moest. ‘Heel dikke naalden, zo dik als leeftijd en de gevolgen die het ontslag zou hebben. Welke invloed persoonlijke omstandigheden kunnen heb- ben, kan worden geïllustreerd door twee voorbeelden van zogenaamde ‘bagateldelicten’. Bij een bagateldelict gaat het ‘Mensen met prikangst om een zeer klein vergrijp door de werknemer. zijn over het algemeen - Een kassamedewerkster van Kruidvat werd op staande voet ontslagen omdat ze zich onder werktijd insmeerde met controlfreaks.’ bodylotion uit een tester. Deze testers werden door Kruidvat gratis aan klanten uitgedeeld. In het economisch verkeer vertegenwoordigde de gebruikte tester dus eigenlijk geen de punt van een pen’, herinnert Koopman zich. Door de jaren heen, werd de angst om zich te waarde. Toch liet de rechter het ontslag in stand omdat het laten prikken, alleen maar erger. strikt hanteren van de gedragsregels voor een bedrijf als Toen ze ging googelen of er behandelmethodes Kruidvat extra van belang is in verband met de diefstalge- zijn voor haar fobie, kwam gelijk de prikpoli voeligheid door het personeel. Daarnaast ging het om een van Henk Schenk in het Meander ziekenhuis in werkneemster van 19 jaar oud die nog maar kort in dienst Amersfoort naar boven in de zoekresultaten. ‘Ik was. ben eerst de recensies gaan lezen, omdat ik eerst niet geloofde dat het echt zou werken. - Een medewerkster van Action vond een opengescheurd Toen heb ik toch maar een afspraak gemaakt. zakje chips op een van de schappen. In strijd met de huis- Als iedereen zo positief is, moet ik het zelf regels gooide ze het zakje niet in de vuilnisbak, maar at ze maar eens gaan ervaren.’ tijdens het werken het zakje leeg. Action stelde, net als Eenmaal in de wachtkamer, was ze erg zenuw- Kruidvat, dat zij er groot belang bij heeft om de huisregels achtig. ‘Ik dacht: ik ga toch weer weg. Maar ik strikt toe te passen en ontsloeg haar op staande voet. De ben toch blijven zitten. De arts stelde mij met- een op mijn gemak en kletste ook over andere rechter koos er in dit geval voor om het ontslag te vernieti- dingen. We praatten over mijn vakantie, waar- gen omdat de werkneemster geen recht zou hebben op een voor ik inentingen nodig had. Daarna hebben WW-uitkering en ze zelfs tijdelijk geen recht op een bij- we gepraat over waar de angst vandaan standsuitkering had. De werkneemster kampte met schul- kwam.’ den en kon nauwelijks rondkomen. zit. Ik denk wel dat ik dan kan bedenken dat de afgelopen keren ook goed zijn gegaan. Voor lachgas mensen die echt bang zijn, is dit een uitkomst.’ Roep dus altijd juridische hulp in als je te maken krijgt met De eerste keer dat ze werd geprikt, als onder- een ontslag op staande voet. En schaam je daarbij vooral deel van de behandeling, kreeg ze medicinaal niet relevante persoonlijke omstandigheden te melden. Die lachgas toegediend. ‘Je gaat op bed liggen en vermijdingsgedrag kunnen namelijk het verschil maken. doet zo’n kapje op. Het is net alsof je boven het Een kleine groep, ongeveer een op de duizend bed zweeft, maar toch hoor en voel je alles. mensen, worstelt met een vorm van prikangst, Doordat het zo relaxed is, merk je de angst waardoor ze vaccinaties of bloedonderzoeken voor het prikje eigenlijk niet meer.’ vermijden.GGD-arts Henk Schenk behandelt op Tijdens de volgende sessie wilde ze zich graag zijn prikpoli in het Meanderziekenhuis in Harm Tamminga is jurist arbeidsrecht bij de christelijke vakorganisatie zonder lachgas laten prikken, maar op het mo- Amersfoort al twintig jaar mensen met een ex- CGMV ment zelf, toen ze in de stoel lag, twijfelde ze. treme vorm van prikangst, die nergens op een ‘Henk pakte meteen door. Toen ik zei: ‘‘ik wil normale manier geprikt kunnen worden. Met zonder lachgas’’ prikte hij al. Door zijn snelle allerlei negatieve gevolgen. Als ze bijvoorbeeld handelen ging het echt superfijn.’ Of ze nu he- ongevaccineerd op vakantie gaan, lopen ze ge- lemaal van haar prikangst af is, vindt ze lastig zondheidsrisico’s. te beoordelen. ‘Ik denk dat je het pas honderd ‘De patiënten komen uit heel Nederland, soms procent kunt zeggen als je weer in die situatie zelfs uit het buitenland. Ze hebben het vaak al 9

woensdag 6 maart 2019 nd leven gezondheid je prikangst af

tips tegen prikangst

‘Mensen met prikangst hebben al va- ker tips gehoord’, zegt GGD-arts Henk Schenk. ‘Eigenlijk stelt het niet veel voor, het doet maar een klein beetje pijn als je geprikt wordt door iemand die het goed kan. Maar die ervaring hebben mensen met prikangst niet gehad, of ze zijn geprikt toen ze erg krampachtig waren. Dan wordt zo’n prik als veel heftiger ervaren, omdat je je er zo tegen verzet. Het is belang- rijk om ontspannen te zijn. De be- langrijkste tip is: geef jezelf over, zet je tanden op elkaar en laat het maar gebeuren. Als dat niet lukt en je nog steeds last van prikangst houdt, moet je daar niet je hele leven mee blijven rondlopen. Je kunt naar de psycho- loog, de psychiater of een cognitief gedragstherapeut gaan. Maar een aantal mensen heeft daar niet ge- noeg aan of merkt dat het niet bij hen past. Zo komen ze terecht bij mijn prikpoli.’

krijgen en ontspannen. Met het tweede consult gaan we het toepassen en dan worden ze ge- prikt. De derde of de vierde keer prik ik ze op een normale manier. Mijn bedoeling is niet om ze afhankelijk te maken, maar ik geef hen de kans om op een veilige manier geprikt te wor- den. Ik kan hen in vier, vijf behandelingen van hun prikangst afhelpen.’ Ook de twaalfjarige dochter van Chiel Polman, Maxime, had last van prikangst, en klopte met haar ouders aan bij Henk Schenk. ‘Als we onze normale vaccinaties moesten halen of als er bloed afgenomen moest worden, raakte ze in paniek. Huilen, complete hysterie. Het was een hele klus om dat in goede banen te leiden.’ Hij denkt dat de prikangst zich in de loop van de jaren heeft opgebouwd. Honderden kinderen werden geprikt in een grote sporthal, waarbij Maxime ook om zich heen zag dat andere kin- deren moesten huilen, wat haar angst versterk- te. ‘Wij hielden haar stevig vast, omdat we bang waren dat ze in paniek om zich heen zou slaan en zichzelf schade toebrengen. Dat was voor alle partijen niet aangenaam.’ Alle nor- De patiënten van Henk Schenk komen uit heel Nederland, soms zelfs uit het buitenland. ‘Vaak komen ze pas na jaren worstelen bij mij terecht.’ male inentingen heeft ze gehad, daarnaast is er drie keer bloed afgenomen om eventuele aller- gische reacties te onderzoeken. ‘Onze dochter wist dat ze ze weer een prik moest halen voor geprobeerd bij de huisarts of bij de GGD. Die hebben die nare situatie in hun hoofd, waar- polikliniek twee derde of misschien wel drie- baarmoederhalskanker en binnenkort gaan we mensen hebben allemaal vermijdingsgedrag en door het prikken niet lukt en ze blokkeren.’ kwart vrouw is. Ik denk dat vrouwen eerder op reis, waarvoor ze ook bepaalde vaccinaties uitstelgedrag en komen pas na jaren worstelen Als patiënten zich aanmelden, vraagt hij altijd hulp vragen’, zegt Schenk. Hij behandelt ook moet halen. Ze ging zelf zoeken op internet en bij mij terecht. De oudste patiënt was in de ze- naar de oorzaak, die heel uiteenlopend kan mensen die in de zorg werken, zoals artsen, kwam zo terecht bij de prikpoli in Amersfoort.’ ventig. Die liet zich voor het eerst door mij zijn. ‘Vaak kunnen ze wel een paar momenten verpleegkundigen en verzorgenden. Ze worden ‘De vaccinatie is wonderbaarlijk goed verlo- prikken. Op een gegeven moment moest er noemen die ze vervelend vonden, maar som- door hun werkgever verplicht zich tegen hepa- pen’, blikt haar vader terug. ‘Dat hebben wij toch een buisje bloed worden afgenomen om migen kunnen niets noemen. Het is dan een titis B te laten inenten, omdat ze anders hun nog niet meegemaakt in de afgelopen twaalf de juiste diagnose te stellen voor haar hart. Als waanidee of zit in hun onderbewustzijn.’ beroep niet meer uit mogen oefenen. jaar. Henk Schenk heeft alles goed uitgelegd en je er niets aan doet, krijg je dat soort excessen Ook de persoonlijkheid en intelligentie kunnen een proefje gedaan met het roesje. Dat viel in dat ze tot op hoge leeftijd met de fobie blijven een rol spelen. ‘Als je een dwarsdoorsnede goede aarde, waardoor we haar een week later worstelen.’ maakt van de patiëntengroep, kun je over het roesje konden laten vaccineren zonder enig pro- algemeen zeggen dat het controlfreaks zijn. Het In zijn behandeling werkt hij met medicinaal bleem. We gaan binnenkort een meningokok- zijn meer dan gemiddeld intelligente mensen lachgas, een combinatie van lachgas met zuur- vaccinatie laten regelen door meneer Schenk.’ controlfreak die wel wat bereikt hebben in hun leven. Ze stof. Maar dat is niet het enige. ‘Mijn werkwijze Dat ze van haar prikangst afkomt, is het uitein- Ook bestaat zijn patiëntenpopulatie uit een hebben bijvoorbeeld een eigen zaak, zijn con- is dat ik royaal de tijd voor ze neem. We gaan delijke doel. ‘Er zit wel een prijskaartje aan, de grote groep kinderen, die een verleden hebben sultant of adviseur. Ze zijn enorm gefrustreerd het probleem verkennen, hoe het zover geko- consulten worden niet vergoed door de zorg- door negatieve ervaringen met prikken, bij- dat ze de prikangst niet onder controle krijgen.’ men is. Uiteindelijk heb ik ook een methode verzekering, maar ik heb liever dat mijn doch- voorbeeld doordat ze onder dwang, door vier Prikangst komt zowel bij mannen als bij vrou- om ze wat verdoving te geven met een licht ter gezond en gelukkig is, dan dat ze in tranen man vastgehouden, een vaccinatie kregen. ‘Ze wen voor. ‘Maar wat ik wel zie, is dat op mijn roesje van lachgas, waardoor ze slappe spieren is. Daar heb ik heel wat voor over.’ ■ 10 nd leven woensdag 6 maart 2019 consument

in de keuken Reiny de Fijter beeld uit besproken boek PadP thai met kip en eeiernoedels iingrediënten tahini-dressing 2 eetl. tahin Net zo eten als 5 eetl. water 1 eetl. tamari (of sojasaus) Zuid-Italianen ssap van 1 limoen bbereiding VVerwarm de oven voor tot 160 graden en bbekleed een bakplaat met bakpapier. KKlop voor de eiernoedels de eieren los in In Pioppi, een Zuid-Italiaanse vissers- eeen kom met slagroom en zout. Giet het dorpje, worden de mensen opvallend eeimengsel op het bakpapier en smeer uit ttot een gelijkmatige dunne laag. Bak ge- oud. Op basis van hun eet-en leefge- ddurende 15 minuten in de oven en laat woonten is een dieet ontwikkeld: het aafkoelen. Rol de omelet op en snijd er ddunne reepjes van. Snijd in de tussentijd Pioppi-dieet. Nu is er ook een kookboek dde kip in stukjes. Snijd de lente-ui en met recepten die binnen dat dieet pas- ggember fijn en pers de knoflook. Smelt kkokosolie in een grote koekenpan en sen. vvoeg de kip, gember, lente-ui, knoflook een tamari toe. Bak 10 minuten.Snijd de Het Pioppi-dieet, dat ook wel wordt omschre- te veel verzadigdadigd vet, vvleeslees en ccourgette en wortel in kleine stukjes. ven als een mediterrane leefstijl, heeft een paar eieren bevat.t. BovenaBovenall stesteldelde hhetet VVoeg deze en de sesamzaadjes toe aan pijlers die niet alleen met eten samenhangen. dat er maar weinig wetenschappelijk dde pan. Bak tot de groenten nog knap- Dat zijn: iedere dag bewegen, vermijd chroni- bewijs is voor de voedingsadviezen die het di- perig zijn. Voeg de eiernoedels en taugé sche stress, slaap voldoende, vast tijdelijk, eet eet geeft. voor 4 personen toe en bak een minuut mee. Maak de ta- geen bewerkte voeding, stop met suiker en Het is belangrijk dit in je achterhoofd te houden hindressing door alle ingrediënten te wees niet bang voor vet. als je uit het kookboek gaat koken. Het geeft ingrediënten eiernoedels mengen. Verdeel het gerecht over vier In Pioppi hét kookboek dat is samengesteld door namelijk ook een voedingsschema mee voor 6 eieren borden. Serveer met fijngesneden kori- de Britse cardioloog Aseem Malhotra en ge- vier weken dat je helemaal kunt volgen. Vooral 50 ml slagroom ander en besprenkel met de dressing. zondheidscoaches Donal O’Neil en Nora French mensen met een hoog cholesterol zouden zich zout worden de principes nog eens uitgelegd. Wie hierover extra moeten laten informeren. bewust leeft en een beetje let op gezonde voe- Hoe het ook zij, de recepten uit het kookboek ding, kijkt van geen van deze principes op. kun je ook gebruiken zonder het dieet tot op de ingrediënten pad thai Natuurlijk is bewegen, slapen en ontspanning komma nauwkeurig te volgen. Zoals de Pad thai 400 gr kipdijfilet goed voor een mens. En natuurlijk is het gezond met kip en eiernoedels. Dat je noedels zo kunt 2 lente-uitjes om niet te veel bewerkte voeding en suiker te maken, wist ik niet. En het is heerlijk. Je klutst 3 cm gember eten. 6 eieren met 50 milliliter slagroom en wat zout 1 teentje knoflook en giet dit op een bakplaat die is belegd met kokosolie voor het bakken bakpapier. Even de oven in, de plak ei oprollen 2 eetl. tamari (of sojasaus) voedingsschema en in smalle reepjes snijden en klaar zijn je 2 courgettes Het onderdeel ‘vet’ heeft tot nu toe de meeste noedels. 2 wortels Pioppi hét kookboek kritische reacties rond het Pioppi-dieet opge- Ook in ons gezin met kinderen werd dit recept 50 gr sesamzaadjes Dr. Aseem Malhotra, Donal O’Neill & roepen. Het Voedingscentrum onderzocht het met gejuich ontvangen. Net als de kabeljauw in 100 gr taugé Nora French. Uitg. Karakter, dieet bijvoorbeeld en stelde dat het Pioppi- ontbijtspek met caponata; het recept daarvan 1 handvol koriander Uithoorn 2019. 200 blz. € 19,99 dieet te weinig voedingsvezels en vitamine B en staat morgen in de krant. ■ gezond Aliëtte Jonkers / vk beeld istock Stappen tellen

Veel stappentellers en apps op begint te hijgen.’ En ga vooral niet urenlang zit- smartphones en fitnesshorloges ten nadat je je stappen- of beweegdoel behaald dicteren dat we minimaal 10.000 hebt: ‘Uit onderzoek blijkt dat bijvoorbeeld een stappen per dag moeten lopen om fit hardlooprondje in de avonduren een hele dag zitten niet compenseert. Zorg dus voor zo veel te blijven. Maar is dat echt zo, of mogelijk onderbrekingen van de zittijd.’ kunnen we ook met minder toe? Zo’n 8000 stappen waarvan 3000 matig-inten- sief, dat is dus genoeg? Ja, zegt Thea Kooiman, Dat je 10.000 stappen moet lopen, is allerminst ‘maar dat is wel het minimum’. Hesselink ziet een nieuwe visie. Sterker: dit ronde, makkelijk de Nederlander liever nog wat meer bewegen, te onthouden getal komt uit een Japanse mar- maar de wetenschappers zijn het erover eens ketingcampagne uit de jaren zestig. In aanloop dat de meeste gezondheidswinst te behalen is naar de Olympische Spelen van Tokio in 1964 bij de mensen die onder de 5000 stappen zit- bracht het bedrijf Yamasa Tokei Keiki de man- sief te bewegen. Dat betekent dat de hartslag weging. Als je dat vijf keer per week doet, komt ten. Wie een zittend bestaan leidt en diabetes po-kei op de markt, dat ‘10.000-stappenmeter’ versnelt en je een beetje gaat zweten. Daar- dat precies overeen met de adviezen in de of- type 2 heeft, kan zelfs al met 1000 extra stap- betekent. Er was geen wetenschappelijk bewijs naast moet je twee keer per week spier- en ficiële Beweegrichtlijnen 2017.’ Dat conclu- pen per dag gezondheidswinst boeken, zo blijkt voor. De berekening was gebaseerd op het ge- botversterkende oefeningen doen. deert ook een groep internationale weten- uit het promotieonderzoek van Kooiman. middelde aantal stappen dat Japanners op een Toch is dat getal van 10.000 stappen niet zo schappers in het tijdschrift International Journal Dus, 8000 stappen per dag lijken voldoende om dag liepen: zo’n 4000. De Japanse wetenschap- heel gek, zegt Thea Kooiman, bewegingsweten- of Behavioral Nutrition and Physical Activity, aan de huidige Nederlandse Beweegrichtlijnen per Yoshiro Hatano maakte zich zorgen dat zijn schapper aan de Hanzehogeschool Groningen waarvan ook Yoshira Hatano deel uit maakt. te voldoen. Daar komen die spier- en botver- landgenoten de westerse leefstijl zouden over- die onlangs promoveerde op een onderzoek Tenminste, als je tijdens die 30 minuten stevig sterkende oefeningen twee keer per week nog nemen en dacht: als iedereen nou 6000 stap- naar de gezondheidseffecten van activity trac- doorstapt, in een tempo van 100 stappen per wel bij. Ook het moment waarop je beweegt is pen extra gaat lopen, kunnen ze hun gewicht kers. ‘Mensen die minder dan 5000 stappen per minuut. Dan ben je matig-intensief aan het be- belangrijk voor de gezondheid. Direct ’s och- beter onder controle houden en hun kans op dag lopen, noemen we sedentair: zij leiden een wegen. Van de bank naar de koelkast sloffen en tends wandelen is goed voor de biologische hart- en vaatziekten verkleinen. zittend leven. We weten dat deze groep een weer terug valt daar dus niet onder, bevestigt klok: je bent meteen wakker en actief. Hesse- De Beweegrichtlijnen van de Gezondheidsraad hoger risico loopt op hart- en vaatziekten en Matthijs Hesselink, hoogleraar Bewegingswe- link: ‘En maak na het eten een ommetje: dat reppen met geen woord over een minimum diabetes type 2. Daar moet je dus zéker boven tenschappen aan Maastricht University. ‘Om je vlakt de insulinepiek af na de maaltijd. Dat aantal stappen. Daarin staat de aanbeveling om zitten. Als je nog eens extra 3000 stappen hart- en longfunctie te verbeteren, is het nodig helpt je gewicht onder controle te houden en ten minste 150 minuten per week matig inten- loopt, dan ben je zo’n 30 minuten extra in be- dat je hartslag omhoog gaat en je een beetje houdt de bloedsuikerspiegel in balans.’ ■ 11

woensdag 6 maart 2019 nd leven consument

Iets weggeven, een ander helpen en samen zingen en dansen ... Het kan allemaal helpen in de strijd tegen eenzaamheid.

Sophia Geuze beeld istock Ziek van eenzaamheid

Mensen zijn banger voor eenzaam- heid dan vroeger. Eenzaamheid is slecht voor de gezondheid. Wat is ertegen te doen? Twee nieuwe boe- ken proberen op deze vraag een antwoord te geven.

De boeken hebben een totaal verschillende omslag, maar beide laten zien wat eenzaam- Eenzaam. Een zoektocht naar heid inhoudt: je eenzaam voelen in de massa of betekenis, oorzaken en helemaal alleen zijn en niet kunnen doen wat oplossingen je wilt. De insteek van het boek Eenzaamheid Nels Fahner. Uitg. KokBoekencentrum, van Manfred Spitzer is een wetenschappelijke. Utrecht 2019. 191 blz. € 17,99 In het boek staan veel onderzoeken en cijfers. Volgens neuroloog Spitzer neemt het gevoel van eenzaamheid toe door kleinere huishou- dens, de verminderde waarde van de gemeen- schap en de egocentrische opvoeding. Maar er is ook onderzoek dat aantoont dat mensen in landen waarin het individu belang- rijk is, minder eenzaamheid ervaren, blijkt uit het boek Eenzaam van journalist Nels Fahner. Een duidelijke verklaring is er niet. Misschien hebben de mensen er meer vaardigheden ge- leerd om contacten te leggen en zelf stappen te zetten. Het heeft waarschijnlijk met verwach- Eenzaamheid. De impact van tingen te maken. Wie afgelegen woont en een sociaal isolement kleine familie heeft, verwacht niet wekelijks Manfred Spitzer. Uitg. Atlas Contact, bezoek. Vanuit die gedachte is het te verklaren Amsterdam 2019. 293 blz. € 22,99 dat met name Nederlandse ouderen met hun wortels in Marokko en Turkije eenzaamheid ervaren. Zij vinden het normaal dat hun kinde- ren dagelijks langskomen en zijn teleurgesteld als dat niet gebeurt. Fahner laat in zijn boek diverse deskundigen soorten aan het woord. Jeannette Rijks, van de website eenzaamheid.info, stelt dat eenzaamheid zo eenzaamheid oud is als de wereld en dat vooral de angst om Wat is eenzaamheid? Filosoof en soci- het te worden toeneemt. aal wetenschapper Anja Machielse Eenzaamheid is slecht voor de lichamelijke en onderscheidt in Eenzaam drie soor- geestelijke gezondheid blijkt uit beide boeken. ten. Mensen kunnen er slaap-, hartproblemen en ▶ Emotionele eenzaamheid ontstaat stress van krijgen en er depressief van raken. als het contact ontbreekt met mensen Eenzamen krijgen bovendien eerder kanker bij wie je kwetsbaar kunt zijn, bij wie en dementie. En er zijn nog andere effecten je je verdriet en blijdschap kunt laten van langdurige eenzaamheid. Het IQ kan wel zien. tot dertien punten dalen, de belangstelling ▶ Sociale eenzaamheid ontstaat als er voor anderen kan verdwijnen en gezichten Ook mensen met een netwerk kunnen zich eenzaam voelen. Maar zij kunnen er vaak zelf ook actie geen contacten zijn die gezelligheid van anderen kunnen als vijandig ervaren tegen nemen. en afleiding brengen. Een breed net- worden. werk van kennissen vrienden en clubs ontbreekt. ▶ Existentiële eenzaamheid is een ge- actie ondernemen het gevoel dat je wegzakt in een moeras waar- handelingen die ons dichter bij elkaar brengen, voel er niet bij te horen, niet van be- Volgens Jeannette Rijks zijn er twee opvattin- uit je jezelf niet meer kunt bevrijden. werken tegen eenzaamheid: geven, helpen, sa- tekenis te zijn, en er niet toe te doen. gen die eenzaamheid in stand houden. Het idee Dat er een weg terug is, bewees het televisie- men zingen en dansen. ■ dat mensen machteloos zijn en dat het veroor- programma Nooit meer alleen uit 2015 van om- zaakt wordt door gebrek aan contacten. Maar roep MAX. Het lukte de vijf eenzame mensen mensen kunnen zelf actie ondernemen en ook weer meer glans aan hun leven te geven door mensen met een netwerk kunnen zich een- zelf in actie te komen en onder de mensen te tips tegen eenzaamheid zaam voelen. Haar stelling is om jongeren te komen. Fahner besteedt er in zijn boek uitge- leren met eenzaamheid om te gaan. breid aandacht aan. Tips voor als je je eenzaam voelt: Tips voor omstanders: Eenzaamheid ligt op de loer als het vertrouwde ▶ Eenzaamheid kan bij een levensfase ▶ Leer luisteren naar de ander. patroon verandert, als je van school wisselt, als horen, een dal waar je doorheen moet. ▶ Wees vriendelijk naar de mensen die je je verhuist, als je ouders scheiden, als je met geloof Die gedachte kan troosten. dagelijks tegenkomt. Misschien ben jij pensioen gaat, als je partner overlijdt. Wie zich Gelovigen kunnen steun uit hun geloof halen ▶ Als je eenzaam bent, kun je snel in die dag hun enige contact. daarvan bewust is, kan zichzelf daarop voorbe- en ervaren dat ze nooit echt alleen zijn. Ortho- klagen vervallen. Besef dat dat mensen ▶ Zie je iemand een tijdje niet? Bel eens reiden en een ander ter zijde staan. pedagoog Jan Dirk van der Ploeg vertelt dat ge- afschrikt om af te spreken. aan of op. In sommige situaties is een mate van eenzaam- loof eenzaamheid niet oplost, maar wel drage- ▶ Vraag hulp als je er zelf niet uitkomt. ▶ Er is geen standaardoplossing voor heid niet te voorkomen. Wie net zijn vrouw lijker kan maken, ook voor jonge kinderen. ▶ Wees niet bang iets nieuws te probe- eenzaamheid. Kijk waar behoefte aan is. verloren heeft, wordt niet opeens minder een- ‘Maar het kan ook zijn dat het eenzame kind ren. ▶ Besef dat je iemands eenzaamheid zaam als hij lid wordt van een damclub. Maar zich door iedereen – ook door God – verlaten ▶ Als christen mag je weten dat je ge- niet kan oplossen. wie zich structureel alleen voelt en daardoor voelt.’ Spitzer bewijst in zijn boek dat de wijs- liefd en gezien bent door God. negatief wordt, moet hulp zoeken. Aanhouden- heid uit Handelingen 20, vers 35 – ‘Geven de eenzaamheid werkt verlammend en geeft maakt gelukkiger dan ontvangen’ – klopt. Alle 12 nd leven woensdag 6 maart 2019 creatief

Dit eenvoudige project is een aanwinst voor je tuin of balkon en leuk om met kinderen te doen.

Gerlinde Sikkema beeld Gerlinde Sikkema Vogelvoerhuisje van melkpak

Jeugdsentiment: een vogelvoerhuisje van een melkpak. Leuk voor aan een tak van de boom en dan genieten van de vogeltjes die zich te- goed doen aan het vogelzaad.

Melkpakken met draaidop zijn het mooist voor dit werkstuk. Via de draaidop kun je het vogel- zaad makkelijk in het pak gieten. Voordat je begint, spoel je het pak goed uit en laat je het drogen.

materiaal

▶ leeg melkpak ▶ touw ▶ vogelzaad ▶ afbreekmes ▶ liniaal ▶ pen ▶ verf of ander decoratiemateriaal stap 1: Teken aan alle kanten vanaf de onderkant 2 cm af en trek een horizontale lijn. Vanaf die 2 cm meet je de hoeken, die later ingedrukt worden, uit. Markeer aan de zijkant met pen vanaf die horizontale lijn, vanuit 1 elke hoek 4 cm omhoog en vanaf de afgetekende horizontale lijn 2,5 cm uit de hoek naar het midden. Zie foto. Trek met een liniaal van het ene punt naar het andere een rillijn met het afbreekmes.

stap 2: Snij nu de 2,5 cm aan stap 3: Druk voorzichtig de stap 4: Elke hoek wordt stap 5: Maak boven in het alle kanten aan de onderkant los. punten naar binnen. Er ontstaan vervolgens voorzien van een melkpak een gaatje met de nu vier ‘zaad’-bakjes. takje waar de vogels op kunnen schaar of perforator en rijg hier zitten. een stukje touw doorheen, waar Snijd in elke hoek een gat ter je later het vogelhuisje mee in grootte van het takje. Snij de de boom hangt. twee takjes op een dusdanige Ter afwerking kun je het pak nog 2 34lengte af dat het uitstekende 5in een kleur verf spuiten. deel ongeveer 4 cm is. Steek de En tot slot giet je via de draaidop takjes van de ene hoek, kruislings naar de an- het zaad in het vogelhuisje en hang je hem op dere hoek van het pak. een geschikte plek. ■ 13

woensdag 6 maart 2019 nd leven digitale trends

apps Reinier Zoutendijk beeld nd Driehoekige breinbreker Madurodameffect

Kami 2 is een puzzelgame die wat weg Met Miniatures geef je je foto’s een Madu- hoop. Het effect is vooral duidelijk te zien heeft van een omgekeerde en platgesla- rodam effect – in fototermen bekend als bij foto’s waar genoeg elementen in beeld gen Rubiks Cube. In dit spel ligt je scherm tilt-shift. Slechts een klein deel van de zijn om de onscherpte op toe te passen. vol met gekleurde papieren driehoekjes. foto is in focus, waardoor het eruitziet De app laat je zelf extra kleurenfilters Om het level te halen, moeten deze alle- alsof je vanaf een enorme afstand naar toevoegen en laat je instellen om de hoe- maal dezelfde kleur krijgen. Het pro- allemaal mini-mensjes, -huisjes en veel tijd er een foto gemaakt moet wor- bleem is dat je slechts een beperkt aantal -boompjes kijkt. Je kunt met de app zelf den. Via in-app aankopen kun je nog zetten hebt. Zo moet je de puzzel in de instellen welk deel van de foto scherp extra functies toevoegen zoals ruisver- foto bij dit artikel binnen vijf zetten op- moet zijn. Ook leuk is de ingebouwde mindering en extra camera-instellingen. lossen. Als je vijf verschillende kleuren functie voor een timelapse met dit effect: hebt, is er maar één volgorde waarin je zo maakt de app om de paar seconden binnen het aantal zetten het hele speel- een foto die vervolgens samen een film- Miniatures veld egaal kunt krijgen. Dat betekent veel pje vormen. In zo’n filmpje verloopt de vooruit denken, keer op keer proberen tijd ontzettend snel en ziet de wereld Geschikt voor iOS, gratis met in-app maar ook voldoening als je zo’n breinbre- eruit als een grote krioelende mieren- aankopen ker hebt opgelost. Wel kun je per zet van kleur wisselen: je kunt dus eerst een deel van het veld oranje maken, en in de beurt erna het volgende vlak blauw. Als je vastloopt, kun je een reclamefilmpje bekijken voor een hint. Kami 2 heeft enorm veel levels – maar je kunt ook je eigen levels maken en die door vrienden laten spelen.

Kami 2

Geschikt voor iOS en Android, gratis

game Joël Nahuis beeld youtube

Ace Combat 7 Skies Unknown (wederom zelf) dat je tussen doelen kunt wis- selen. Wie dat niet weet, haalt de missies nooit. simulatiegame, Bandai Namco, PC, Ps4, Xbox One, Soms frustreert het dat je het laatste kwartier vanaf € 59,95 12+ opnieuw moet spelen als een missie faalt. Wel Beoordeling: ★★★✩✩ vermaak ik me met de missies ondanks de te Geweld: ▵▵▵▴▴ dik aangezette dialogen en wat langdradige ▶▶ acecombat.com stealth-missies. Grafisch maakt Ace Combat 7 veel goed. In de In Ace Combat 7: Skies Unknown zit de speler in lucht ziet het er fantastisch uit. Het vliegen de cockpit van straaljagers. Aan hem de taak voelt snel vertrouwd aan en is niet al te moei- om vanuit het luchtruim de vrede te herstellen lijk. Tijdens scherpe bochten wordt turbulente in een oorlog tussen twee grootmachten. lucht wit bij de randen van het mooie toestel. Het luchtruim voelt ruimtelijk. Sterke wind De nieuwste editie van de serie begint met de blaast je toestel heen en weer. De wolken zijn jonge vrouw Avril die haar eigen straaljager een lust voor het oog. Wanneer je er doorheen heeft gebouwd. Tijdens haar eerste testvlucht vliegt, verschijnen er vochtdruppels op het glas raakt ze per ongeluk betrokken in een gevecht van de cockpit. Je voelt de turbulentie bij het tussen straaljagers van Osea en Erusea. Haar trillen van de controller en het beeld. Op grote vliegtuig wordt neergeschoten, maar Avril hoogten kan het ervoor zorgen dat je toestel overleeft het ongeval en wordt gevangengeno- een verrassingsaanval heeft uitgevoerd op een eenmalige uitleg, meer oefening om onder bevriest. De wolken zijn tactisch te gebruiken men in Osea. Osea. De Oseaanse luchtmacht moet de opmars de knie te krijgen. Uiteindelijk heb je er wel om vijanden af te schudden of een inkomende Dan begint de verwarring. In vogelvlucht wordt stoppen. De briefings voor een missie zijn lang veel plezier van omdat je meer uit je toestel raket te ontwijken. Een deel van Ace Combat 7 Avrils jeugd uit de doeken gedaan en wordt er en saai en de dialogen overtuigen niet. Een deel kunt halen in intense luchtgevechten met vij- kun je in virtualrealitymodus op Playstation 4 een introductie gegeven op het wereldwijde van het verhaal wordt verteld als de speler anden. Alle mogelijke manoeuvres die je kun- spelen zodat je je helemaal onderdompelt in de conflict. Maar wie viel nou precies wie aan? druk is met het bestoken van gronddoelen of nen helpen tijdens de game moet je zelf uitvo- beleving van een piloot. Het helpt ook niet dat de namen van de landen een snelle drone. Dit maakt het lastig om de gelen. De straaljagers worden sterker met die met elkaar in oorlog zijn en het continent missie goed te begrijpen en het plot van Trigger upgrades, maar hoe dat zit, moet je ook zelf Ace Combat 7 is duidelijk gericht op de casual waarop het conflict zich afspeelt, veel op elkaar te volgen. uitzoeken. Samen met het complexe verhaal gamer en niet op simulator-puristen. Het ver- lijken. Osea verdedigt zich tegen Erusea op het maakt Ace Combat 7 een valse start. haal is als een matige B-film. Het lijmt de ver- continent Usea. Er wordt weinig lading aan het De missies zelf zijn vrij simpel: binnen de tijd schillende element in de game niet aan elkaar. verhaal van de strijdende partijen gegeven. valse start de aangewezen doelen uitschakelen. Door de Als je daar langsop kijkt en een fatsoenlijke Bij de eerste missie is de speler Trigger, een pi- Tijdens de eerste vlucht kies je voor de makke- rommelige interface zijn doelen echter moei- straaljager-game zoekt, dan is Ace Combat 7 loot van Osea. Dan blijkt dat Erusea met drones lijke of moeilijke besturing. De laatste vergt, na lijk te identificeren. Na een tijdje ontdekte ik zeker een goede optie. ■ 14 nd leven woensdag 6 maart 2019

advertenties

vacatures tips nd.nl/vacaturebank tarief € 5,78 per regel; tekst wordt achterelkaar doorgezet; Deze vacatures stonden opgave via ndadvertenties.nl

afgelopen week in de krant activiteiten kenteken 92DGSV. De verkoop wordt gehouden bij ▶ Nieuwe collega’s ■ concerten opbod en tegen directe Fortune Coff ee Zoetermeer ORGELFEEST Maassluis 9 mrt betaling. GGN 19u. MARCO DEN TOOM & Gerechtsdeurwaarders ▶ Vacatures SPV en Verpleegkundigen MINNE VELDMAN. Info, (mapnr. 24342754). Kijk op: De Hoop ggz Dordrecht programma, reserveren met www.gerechtsdeurwaarders ▶ Marketeer en Onderwijsadviseur korting: www.orgelfeest.nl. veiling.nl. Driestar educatief Gouda gerechtelijke vraag en aanbod ▶ Acquirerend redacteur non-fictie publicaties KokBoekencentrum Uitgevers Utrecht ■ goud en zilver ▶ Docent Systematische Theologie / Dogmatiek ■ algemeen VERZILVER nu uw oude goud. Theologische Universiteit Apeldoorn VERKOOP BIJ EXECUTIE. Op T.k.gevr: (oude) gouden donderdag 07 maart 2019 sieraden, gouden tientjes, ▶ Directeur1 om 10:00 uur zal ter hoogte Krugerranden e.a. gouden Eben-Haëzerschool Kamerik van het adres P C en zilv. munten, baartjes ▶ Pastor Zorg en Office Manager Hooftstraat 57 te GOOR in zilver en goud, Ichtus Vrije Baptisten Gemeente Wierden het openbaar worden muntverzamelingen etc. verkocht een voertuig, Kevelam Garderen 0577- ▶ Intercultureel missionair kerkelijk werker voertuig, merk OPEL, type 461955 lid NVMH Morgensterkerk Den Haag ASTRA-G-CC; X1.6SZR, met ▶ Sociaal werker Het Venster Nunspeet ▶ Secretaresse/gastvrouw Nederlands Dagblad Amersfoort ▶ Lid Raad van Commissarissen Nedag Uitgevers Amersfoort ▶ Bezorgers Familieberichten maken? De Persgroep Distributie Amsterdam ▶ 3 Directeuren Ga naar nd.nl/familieberichten CorDeo Scholengroep Hoogland, Nijkerk, Harderwijk Familieberichten voor het Nederlands Dagblad kunt u ▶ Financieel Administratief Medewerker eenvoudig zelf maken. U ontvangt dan 10% korting. Stichting Ontmoeting Houten ▶ Allround Schilder Wilt u op een andere manier berichten opgeven? Werkvisie De Hoop Dordrecht Stuur dan een mail naar [email protected] ▶ Docenten VMBO/MBO | Flexpool Docenten Geef dan duidelijk aan wat uw wensen zijn. De Meerwaarde Barneveld Wilt u kleur, foto, beeldmerk etc., vermeld het in de mail. Aanlevertijden Kijk voor meer informatie op  geboorte-/overlijdensberichten: een dag voor plaatsing tot 16.00 uur. Voor de krant van maandag is opgave www.nd.nl/vacaturebank mogelijk tot zaterdagmiddag 16.00 uur.  overige familieberichten tot 13.00 uur een dag voor ▶ Uw vacature ook in het Nederlands Dagblad? plaatsing. ▶ Neem contact op met de advertentieafdeling Contact [email protected] Advertentieafdeling Nederlands Dagblad 088 1 999 999 E-mail: [email protected] Postbus 2085 Telefoon: 088 1 999 999 3800 CB Amersfoort

zoekt een nieuwe commissaris

Nedag Uitgevers, de holdingmaatschappij voor het Nederlands Dagblad, zoekt een nieuwe commissaris. Een van onze leden verlaat de Raad van Commissarissen na twee termijnen van vier jaar.

Functie van lid van de Raad van Commissarissen î%HVFKLNNLQJRYHUUHOHYDQWHQHWZHUNHQ Wij zijn op zoek naar een collega met ervaring op de terreinen van marketing, De RvC streeft door middel van een portefeuilleverdeling naar een mix van nieuws en/of digitale media. De voorkeur gaat uit naar iemand die voorbij de genoemde deskundigheden. hypes kijkt, en die bewezen heeft voorop te lopen op de genoemde terreinen. Informatie & sollicitatie Deskundigheid Meer informatie over deze functie vindt u op nd.nl/vacatureRvC. Van de leden van de RvC wordt deskundigheid op één of meer van de volgende terreinen gevraagd: Nadere inlichtingen kunt u opvragen bij de contactpersoon van de RvC, î5HOHYDQWHEHVWXXUOLMNHHUYDULQJ dr. H.H. van Dijken, tel. 06 51854470. Het jaarverslag 2017 kunt u opvragen î5HOHYDQWHHQDFWXHOHNHQQLVYDQGHGDJEODGEUDQFKHHQPHGLDZHUHOG ELMGHGLUHFWLHVHFUHWDULVYDQ1HGDJ8LWJHYHUVGHKHHU0*HHOKRHG î*HYRHOYRRUSROLWLHNHYHUKRXGLQJHQLQKHWYHOGZDDULQGHRUJDQLVDWLHRSHUHHUW [email protected]. î.HQQLVYDQKHWEHGULMIVOHYHQ VHPL SXEOLHNHRUJDQLVDWLHVHQRSHQEDDU 8NXQWXZVROOLFLWDWLH EULHIHQFY WRWHQPHWPDDUWULFKWHQDDQ bestuur de sollicitatiecommissie Raad van Commissarissen, via de directiesecretaris î)LQDQFLsOHGHVNXQGLJKHLGPHWEHWUHNNLQJWRWGHPHGLDVHFWRU van Nedag Uitgevers, [email protected]. î-XULGLVFKHGHVNXQGLJKHLGPHWEHWUHNNLQJWRWGH]HVHFWRU De sollicitatiegesprekken vinden D.V. plaats in week 12. 15

woensdag 6 maart 2019 nd leven jeugdboeken

Kinderen passen zich snel aan hun omgeving aan. Ook als die omgeving een indianenstam is.

Marianne Hoksbergen beeld wikipedia Ontvoerd kind en kapitein Kidd

Een Duits meisje, in Amerika door natuur: kou, storm, regen, sneeuw, modder en indianen ontvoerd, en een nieuws- gezwollen rivieren. over de auteur lezer avant la lettre uit Texas vor- Paulette Jiles is geboren op 4 april men de hoofdpersonen in de histo- ontroerend 1943 in Salem, Missouri (VS). Ze is een Deze roman van Paulette Jiles is onder andere gevierd dichter en auteur, en heeft rische roman Vaste grond van gebaseerd op het leven van Caesar Adolphus jaren in Canada gewerkt ten behoeve dichter en auteur Paulette Jiles. Kidd, die werkelijk als nieuwslezer rond 1870 van de inheemse (indiaanse) bevol- door Noord-Texas is getrokken. Ook ontvoerin- king. Sinds 2004 woont ze op een gen door indianen van kolonistenkinderen in ranch in de buurt van San Antonio, In de winter van 1870 komt kapitein Jefferson deze tijd berusten op waarheid en hadden een Texas. Ze heeft drie stiefkinderen en Kyle Kidd (71) aan in het stadje Wichita Falls, immense invloed op de gekidnapte jongens en zes kleinkinderen. in het noorden van Texas. Daar grenst de staat meisjes. ‘Deze kinderen pasten zich kennelijk aan het gebied waar de oorspronkelijke Ameri- in alle opzichten aan de indianen aan’, schrijft kaanse bevolking, de indianen, moeten wonen Jiles in haar nawoord. ‘Weer terug in hun oor- van de blanke overheersers. Kapitein Kidd ver- spronkelijke omgeving konden ze maar met dient zijn brood met het voorlezen van kran- moeite wennen. Ze bleven ernaar verlangen tenberichten uit de hele wereld. Op die manier om terug te keren naar de indianenstam die horen de bewoners van geïsoleerde stadjes – hen had opgenomen, zelfs als ze daar nog geen van wie velen niet kunnen lezen of schrijven – jaar hadden doorgebracht. Dit geldt voor kin- wat er in de rest van de wereld gebeurt. deren van Engelse, Duitse en Mexicaanse af- In Wichita Falls krijgt hij het verzoek om een komst.’ probleempje op te lossen. Een van oorsprong Rond beide hoofdpersonen in Vaste grond, de Duits meisje uit San Antonio is toen ze zes jaar krantenvoorlezer en het ontvoerde kind, heeft oud was, ontvoerd door de Kiowa-indianen. de auteur een prachtig, vaak ontroerend ver- Haar ouders zijn bij de overval vermoord. Het Paulette Jiles haal geschreven. Beeldend beschrijft ze de reis kind is inmiddels bevrijd en moet terugge- van de kapitein en Johanna richting San Anto- bracht worden naar haar familie. Of Jefferson nio, en ronduit poëtisch zijn de natuurbeschrij- Kidd dat kan regelen. Met enige tegenzin gaat vingen. Het is prettig als de lezer enige kennis de bejaarde kapitein in op het verzoek en hij stam. Bovendien heeft ze geen kaas gegeten heeft van de Amerikaanse geschiedenis, want neemt de nu tienjarige Joh anna mee naar San van ‘geciviliseerde’ zaken als Engels spreken, niet alle historische feiten en gebeurtenissen Antonio, vierhonderd kilometer verderop. jurken dragen en bestek gebruiken, en dat gaat worden uitgebreid voorgekauwd. Dat neemt Probleem is dat het meisje zich nu een echte onderweg problemen opleveren. Nog afgezien niet weg dat ook iemand die daarvan niet zo Kiowa voelt. Aan haar uitgestreken gezicht is van de gevaren die hun pad kruisen. Bandieten goed op de hoogte is, van de roman zal genie- Vaste grond niets te lezen en ze probeert bij elke gelegen- en Comanche-krijgers vormen een serieuze ten. Het gaat uiteindelijk om de mensen en hun Paulette Jiles (vert. Jetty Huisman). Uitg. heid die zich voordoet, terug te keren naar haar bedreiging voor het wonderlijke tweetal. En de gevoelens. ■ Mozaïek, Utrecht 2018. 224 blz. € 19,99 recensies Marianne Hoksbergen

Vespasianus IX Keizer van Het laatste geschenk van Rome Paulina Hoffmann Robert Fabbri (vert. Joost Zwart). Carmen Romero Dorr (vert. Fennie Karakter Uitgevers, Uithoorn 2019. Steenhuis). Uitg. Ambo|Anthos, 349 blz. € 19,99 Amsterdam 2019. 326 blz. € 21,99

Met dit negende deel komt een Alicia heeft een puinhoop van einde aan de voortreffelijke serie haar leven gemaakt. Als ook nog van Robert Fabbri over het leven haar oma Paulina overlijdt, het van Titus Flavius Vespasianus, enige baken in haar woelige zee, eens keizer van Rome. In mei van is ze ongelukkiger dan ooit. Oma het jaar 67 is generaal Vespasianus heeft haar echter iets bijzonders in Galilea. Keizer Nero heeft hem nagelaten, een appartement in opdracht gegeven de opstandige keizer van Rome, beschrijft Fabbri se National Security Agency (NSA) heeft her en der namens het vrije Berlijn waarvan niemand enig Joden definitief tot de orde te uiterst boeiend. Zijn bronnen zijn krijgen de schrik van hun leven als Westen nog wat rekeningen te idee had dat ze het bezat. Alicia, roepen. Aan dat bevel geeft hij de geschriften van Tacitus, Sueto- de beveiliging van hun databank, vereffenen, onder meer uit de tijd die in Madrid woont, besluit er met verve gehoor, te beginnen nius, Cassius Dio en Flavius Josep- de geheimste in de VS, is gehackt. van de Koude Oorlog. maar eens naartoe te gaan, op met het beleg van het strategisch hus, aangevuld met zijn eigen rij- Dat zou onmogelijk moeten zijn en Frederick Forsyth (1938) heeft zoek naar de oplossing van het gelegen stadje Jotapata. Daar ke fantasie. Een roman voor de vraag is wie dit voor elkaar sinds zijn debuut – De dag van de mysterie. maakt hij kennis met de fanatieke liefhebbers van de Romeinse ge- heeft gekregen, en met welke be- Jakhals (1971) – een hele serie spi- Via hoofdstukken die spelen in het Joodse opstandeling Josef ben schiedenis die niet schrikken van doeling. De dader blijkt een 18-ja- onageromans geschreven. Zes jaar heden en in het Duitsland van Matthias. De strijd om Jotapata bloederige veldslagen en execu- rige Britse scholier te zijn met het geleden verscheen de (voor)laat- Adolf Hitler, ontvouwt zich het le- moet de opmaat worden voor de ties, ingewikkelde politieke ma- syndroom van Asperger. Intensief ste, De Prediker. Nu laat de oude ven van Paulina, een bijzondere, vernietiging van de Joodse hoofd- chinaties en ruig soldatenjargon. geheim overleg tussen de VS en meester zien dat hij het metier sterke vrouw die getekend was stad, Jeruzalem. Vespasianus weet het Verenigd Koninkrijk leidt ertoe nog niet is verleerd. In zijn nieuwe door verlies en een akelig geheim niet dat keizer Nero intussen zelf- dat de jongen niet wordt uitgele- thriller combineert hij actuele po- meedroeg. moord heeft gepleegd en dat De Vos verd aan Amerika, maar wordt in- litieke situaties en cyberspace met Een volstrekt wereldse roman, Rome verscheurd wordt door de Frederick Forsyth (vert. Guus van der gezet in het wereldwijde spiona- spannende fictie. De dag van Jak- waarin de hoofdpersonen doen strijd om de macht, er woedt een Made). A.W. Bruna Uitgevers, ge-schaakspel. Dit onder leiding hals blijft voor mij de absolute wat ze willen, ook op seksueel ge- complete burgeroorlog. De gevol- Amsterdam 2019. 311 blz. € 20,99 van de voormalige adjunct-chef topper, maar dat neemt niet weg bied. De kerk speelt uitsluitend gen die dat heeft voor de generaal van de Britse Secret Intelligence dat ik genoten heb van deze een rol als er getrouwd moet wor- en hoe hij het brengt tot negende De kopstukken van de Amerikaan- Service (SIS), Sir Adrian Weston. Hij nieuwste Forsyth. den. ■ 16 nd jong woensdag 6 maart 2019

Auke van Eijsden meer beeld afp lach van weten de dag

Gavrilo Princip Tekenleraar: ‘Waarom heb je niets getekend?’ Leerling: ‘Dat heb ik wel, dit is een grazende koe.’ Door ongelofelijk veel geluk kon Gavrilo Leraar: ‘Waar is het gras Princip de aartshertog van Oostenrijk neer- dan?’ Leerling: ‘Dat heeft schieten, in 1914. Het bleek geen geluk, maar enorm veel pech, want de moord was de koe opgegeten.’ Leraar: het begin van de Eerste Wereldoorlog. ‘Maar ik zie geen koe!’ Leerling: ‘Denkt u soms Gavrilo Princip werd in 1894 geboren in Bosnië. Na zijn jeugd wilde hij zich aansluiten bij het dat een koe in de wei Servische leger, maar een majoor zei tegen hem blijft staan als het gras op dat hij te klein was om soldaat te kunnen zijn. is?’ Princip was daar boos om en wilde laten zien dat hij echt wel iets kon. Hij sloot zich daarom aan Daarom ging hij met andere leden van de Zwarte weg ernaartoe stond zijn auto stil bij een winkel bij de Zwarte Hand. Dat was niet de bende van Hand naar Sarajevo. Toen de aartshertog door de waar net Gavrilo Princip uit kwam lopen. Die liet Ken jij ook een goede mop? Pietje Bell, maar een Servische organisatie. straten reed, gooide Gavrilo Princip een hand- deze kans niet lopen, sprong op de auto en E-mail ‘m naar [email protected] en zet Op 28 juni 1914 werd er hoog bezoek verwacht in granaat naar de auto. Die belandde echter onder schoot Frans Ferdinand en zijn vrouw dood. in het onderwerp ‘mop’. de Bosnische hoofdstad Sarajevo. De aartshertog een andere auto, waarin officieren zaten. Princip Oostenrijk-Hongarije was woedend op Servië. Er van Oostenrijk, Frans Ferdinand, kwam op be- vluchtte weg uit de menigte. ontstond een fikse ruzie tussen beide landen: zoek, samen met zijn vrouw. Gavrilo Princip had Toen gebeurde er iets toevalligs: de aartshertog het begin van de Eerste Wereldoorlog. een hekel aan Frans Ferdinand, omdat die Bosnië wilde diezelfde dag nog een bezoek brengen aan Gavrilo Princip werd gevangengenomen en bezette, het land waar Princip geboren was. zijn gewonde officieren in het ziekenhuis. Op de overleed in 1918.

huis van Lot belle Adiëlla beeld istock

Sophia Geuze Heb je moeite met kiezen? Vijf tips! Uit eten

Doe ik dit shirt aan met een vestje, of is ▶ plussen en minnen Lot gaat vandaag met papa, dat toch net te koud en is een sweater be- Een gouwe ouwe, maar ik blijf het de bes- mama en Lex uit eten. ‘Gaan we ter? Ga ik voor een paardenstaart of laat ik te manier vinden om tot een conclusie te naar het pannenkoekenrestau- mijn haar lekker los? Dit zijn maar een komen. Zorg alleen wel dat je het niet te rant?’ vraagt Lot. paar van de vragen die ik mezelf elke och- emotioneel beladen maakt, ik ben bij- tend stel. Als zelfs deze onbenullige keu- voorbeeld heel snel geneigd om extra veel ‘Nee’, vertelt mama. ‘We gaan uit zes al zorgen voor een hoop getwijfel, hoe pluspunten op te schrijven bij de optie die eten in de kerk.’ lastig zijn dan de meer levensbepalende op dat mijn moment mijn voorkeur heeft. Lot gelooft het niet. Hoe kunnen keuzes wel niet? Als jij je hier zelf in her- Als ik dan een dag later opnieuw het lijstje ze nu in de kerk eten? Daar staan kent en wel wat hulp bij het maken van maak, heeft dezelfde optie ineens een he- altijd allemaal stoelen op een rij. moeilijke keuzes kan gebruiken, heb ik leboel plusjes minder. En wie kookt er dan? hieronder wat praktische tips voor je. Kortom, ga vooral uit van feiten en houd ‘Toch is het zo’, vertelt mama. eerlijk rekening met minder sterke en ▶ verzamel informatie sterkere voor- of nadelen. Als je dit doet, Een keer in de maand wordt er Deze tip is handig om als eerste uit te voe- kun je bijna met zekerheid zeggen dat de gekookt voor iedereen die zin ren. Je kunt namelijk nooit een verstan- kolom met de meeste voordelen ook echt heeft om mee te eten. Je hoeft je dige keuze maken als je nog niet genoeg de beste keus is. alleen op te geven en dan kun je weet over de gevolgen van je keuze. Dit zo aanschuiven. kan bijvoorbeeld het geval zijn bij het ma- ▶ vraag het God ‘Wat staat er op de menukaart?’ ken van een profiel– of studiekeuze, O, wat zou het geweldig zijn als dit net zo waarbij je dan naar de decaan of docent makkelijk zou zijn als het klinkt. Maar he- wil Lex weten. kan stappen. In andere gevallen kan even laas, we weten allemaal dat we niet – pats ‘Er is geen menukaart. We eten Googelen al genoeg info opleveren. boem – een antwoord krijgen. Nou ja, wat de pot schaft’, zegt mama. meestal dan. Toch kan God je wel echt ‘En wat als de pot iets vies ▶ ga niet voor gemakkelijk helpen met keuzes maken als je je twijfels schaft?’ vraagt Lex. ‘Do what is right, not what is easy’ – een en vragen bij Hem brengt. Dit puntje is het Lot snapt niet waar Lex en mama willekeurige quote op Pinterest. Natuur- laatste, maar ook wel het belangrijkste in lijk, soms als je een beetje geluk hebt, is mijn ogen. God weet namelijk veel meer het over hebben. ‘Wat is dat met de makkelijkste keus misschien ook wel woorden hoofd, hart en intuïtie. Vervol- dan wij en kan toch ook net even wat be- de pot schaft?’ wil ze weten. beste. Maar het moet geen reden zijn. gens schrijf je daarachter wat je keus zou ter inschatten wat het best is voor ons ;) ‘Dat je niet kunt kiezen wat je Juist van dingen die een beetje uit je com- zijn als je alleen met dit onderdeel reke- eet. Je moet eten wat de kok fortzone liggen, kun je leren. Ook is er de ning zou houden. Vaak heb je namelijk al De volgende keer dat je tegen een lastig maakt’, legt Lex uit. kans dat je later spijt krijgt van een keus wel een idee van wat je diep van binnen dilemma aanloopt, hoop ik dat je vooruit Lot weet niet of ze nu nog wel uit luiheid/angst voor het uitproberen van wil en zo kun je er achterkomen of dat bent met deze tips. O ja, en als je er echt iets nieuws. vooral bepaald is door je gevoel, je ver- even niet uitkomt, bedenk dan dat je van zoveel zin heeft om uit eten te stand of toch je onderbuikgevoel. niet-helemaal-ideale keuzes ook weer een gaan. Straks moeten ze iets vies ▶ hoofd, hart en intuïtie Je moet voor jezelf bepalen welke onder- hoop leert. eten. Dit is een heel handige manier om te pei- delen je bij deze keuze het meest door- ‘Ze houden echt wel rekening len welk deel van jou welke keuze zou ma- slaggevend vindt. Zo kun je het bij het kie- ▶▶ Dit artikel komt vanhet meidenblog met de kinderen hoor’, stelt ken. Klinkt een beetje vaag misschien, zen van een sport misschien fijner vinden huisvanbelle.nl. Hier vind je iedere week mama haar gerust. maar het is zeker het proberen waard! Pak om je hart te volgen en bij het kopen van nieuwe blogs over verschillende onderwerpen, een papier en schrijf onder elkaar de een duur item juist je verstand. net als in hun meidenmagazine Belle. ‘Ja, want kinderen zijn in de kerk heel belangrijk’, zegt Lex.