Zeszyty Naukowe Nr 3
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
ZESZYTY NAUKOWE NR 3 Wojewódzka i Miejska Bi blio te ka Publiczna Zeszyty Naukowe nr 3 Z finansowym wsparciem Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej Nowa Marchia – prowincja zapomniana – wspólne korzenie Materiały z sesji naukowych organizowanych przez Wojewódzką i Miejską Bibliotekę Publiczną w Gorzowie Wlkp. wspólnie z Stiftung Brandenburg w Fürstenwalde od września 2004 r. do lutego 2005 r. Gorzów Wlkp. 2005 Copyright: Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna Gorzów Wlkp. REDAKTOR NACZELNY Edward Jaworski Sekretarz redakcji: Grażyna Kostkiewicz-Górska Korekta tekstu: Renata Ochwat Korekta bibliograficzna: Anna Sokółka Tłumaczenie: Grzegorz Kowalski (Przedmowa, D. A. Rymar, W. Schich, W. Pronobis, J. Jarzewicz) Maria Ewert-Krzemieniewska (Vorwort, R. Gebuhr, R. Schmook) Opracowanie, skład komputerowy i projekt okładki: Sebastian Wróblewski ISSN:1733-1730 Na okładce: Widok Gorzowa (Lands berga) wg sztychu M. Meria na (ok. 1650 r.) Adres redakcji: Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publicz na, ul. Sikorskiego 107, 66-400 Gorzów Wlkp., tel. (095) 727 70 71, fax (095) 7278040 e.mail: [email protected] www.wimbp.gorzow.pl Wydawca: Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna, ul. Sikorskiego 107, 66-400 Gorzów Wlkp. Druk i oprawa: „Familia” B. Duda Nakład: 200 egz. 5 Spis treści Edward Jaworski Wstęp ............................................................................................................................. 7 Dietrich Handt Przedmowa .................................................................................................................... 9 Dariusz A. Rymar Życie polityczne w Gorzowie w latach 1945-1948 ......................................................... 11 Reinhardt Schmook Kształtowanie władzy w epoce renesansu na przykładzie margrabiego Jana Brandenburskiego - Jana z Kostrzyna (Johann von Brandenburg - Hans von Küstrin) ......... 45 Witold Pronobis Fryderyk Wielki w ocenach polskich historyków ............................................................... 57 Ralf Gebuhr Myślibórz i Kostrzyn – decyzja margrabiego Jana w sprawie nowej miejscowości centralnej (nowej siedziby) ................................................................................................ 67 Jarosław Jarzewicz Architektura gotyckiej katedry w Gorzowie ..................................................................... 81 Winfried Schich Lokacje miast margrabiów w Nowej Marchii: początki pod panowaniem Jana I i Ottona III.................................................................. 103 Edward Jaworski Vorwort ................................................................................................................................. 127 Dietrich Handt Geleitwort ....................................................................................................................... 129 Dariusz A. Rymar Das politische Leben in Gorzów in den Jahren 1945-1948 ........................................... 147 Reinhardt Schmook Herrschaftsbildung zur Zeit der Renaissance am Beispiel des Markgrafen Johann von Brandenburg (Hans von Küstrin) ....................................................................................... 167 Witold Pronobis Friedrich der Grosse in der Beurteilung polnischer Historiker ......................................... 179 Ralf Gebuhr Soldin und Küstrin - zur Entscheidung des Markgrafen Johann für einen neuen Zentralort ....................................................................................................................... 191 Jarosław Jarzewicz Die Architektur der gotischen Kathedrale in Gorzów (Landsberg) .................................. 205 Winfried Schich Die markgräflichen Stadtgründungen in der Neumark: die Anfänge unter Johann I. und Otto III ...................................................................................................................... 227 Wstęp 7 Mam przyjemność oddać Państwu trzeci już Zeszyt Naukowy zawierający sześć wykładów wygłoszonych przez polskich i niemieckich naukowców podczas sesji odbywających w ramach cyklu „Nowa Marchia - prowincja zapomniana - wspólne korzenie”. W tym miejscu chcę serdecznie podziękować panu Dietrichowi Handtowi z Haus Brandenburg. Bez jego zaangażowania nie byłby możliwy udział naukowców niemieckich. To dzięki jego zabiegom i pomocy finansowej mamy możliwość korzystania z dorobku historiografii niemieckiej dotyczącej terenów obecnego województwa Lubuskiego. Najnowszy zeszyt naukowy WiMBP w Gorzowie Wlkp. otwiera wrześniowy wykład dra Dariusza A. Rymara pt. Początki życia politycznego w Gorzowie Wlkp. po roku 1945. Jest on oparty o wydaną w styczniu 2005 roku książkę jego autorstwa pt. „Gorzów Wlkp. w latach 1945-1998. Przemiany społeczno- polityczne”. Na tle przebiegających po II wojnie światowej zmian geopolitycznych, gospodarczych oraz przemieszczania ludności polskiej i niemieckiej autor pokazuje ludzi i organizacje, którzy tworzyli w Gorzowie polską administrację, uruchamiali zakłady, podejmowali działalność usługowo-handlową, tworzyli oświatę i szkolnictwo. Początki historii państwowości polskiej w Gorzowie Wlkp. zaprezentowane są w nowym ujęciu, a część faktów ujrzała światło dzienne po raz pierwszy. Dr Reinhard Schmook przybliżył renesansowego władcę Nowej Marchii - margrabiego Jana Brandenburskiego (Jana z Kostrzyna). Ten żyjący w XVI wieku, do- ceniony nawet przez jemu współczesnych władca wypra cował i wdrożył system życia społeczno-gospodarczego, sądownictwa i finansów Nowej Marchii funkcjonujący do czasu reform przeprowadzonych w państwie brandebursko-pruskim w XIX wieku. Był on niewątpliwie prekursorem władzy absolutnej, absolutyzmu oświeconego w Europie. W listopadzie 2004 roku dr Witold Pronobis przedstawił postać Fryderyka II Wielkiego w ujęciu historiografii polskiej. Z jego badań wynika, iż jest to postać negatywnie oceniana przez Polaków. Spojrzenie na pruskiego władcę dokonuje się poprzez pryzmat uogólnień i stereotypów oraz antyniemieckich emocji. Ważne jest, aby tego władcę starać się oceniać poprzez jego czyny i dokonania, co wcale nie musi być dla nas, Polaków, przyjemne. Wnikliwe i obiektywne badania historyczne winny przybliżyć i ułatwić zrozumienie zachodzących w tym czasie procesów dziejowych oraz roli Fryderyka II Wielkiego. W grudniu 2004 roku Ralf Gebuhr ponownie wprowadził nas w czasy rządów margrabiego Jana z Kostrzyna. Przybliżył kwestię wyboru stolicy Nowej Marchii między Myśliborzem a Kostrzynem, na korzyść tego ostatniego. Zadecy- dowały o tym względy ekonomiczne oraz położenie geograficzne miasta. Dr Jarosław Jarzewicz przedstawił w swoim wykładzie wyjątkowe znacze- nie katedry gorzowskiej. Zadecydowały o tym rozwiązania architektoniczne, które w przyszłości stały się źródłem inspiracji dla następców budujących kościoły na terenie Nowej Marchii. Wykładem zamykającym zeszyt jest omówienie lokacji miast Nowej Marchii pod panowaniem margrabiów Jana I i Ottona III dokonane przez prof. dra Winfrieda Schicha. Zakładając Landsberg - Gorzów w 1257 roku, margrabiowie stworzyli pierwsze na wschód od Odry miasto, którego planowy i racjonalny układ 8 Wstęp ulic, placów i domów nastawiony był na zaspokajanie potrzeb handlu, rzemiosła, rolnictwa i komunikacji. Według tego wzoru lokowano potem następne miasta na terenie Nowej Marchii. Prowadzony przez nas cykl wykładów naukowych zmierza do tego, aby mieszkańcy naszego województwa poznali bez zakłamań i białych plam historię ziemi, na której przyszło im żyć i pracować. Uważam za bezprzedmio- towy pogląd przedstawiony przez część autorów w książce „Ziemia Lubuska - studia nad tożsamością regionu” (red. Andrzej Tczewski, wyd. Muzeum Lubuskie w Zielonej Górze, 2004) dotyczący tożsamości terytorialnej naszego województ- wa, a odnoszący się do tego, czy mieszkańcy województwa lubuskiego mogą się czuć Ślązakami, Łużyczanami czy mieszkańcami tzw. Środkowego Nadodrza, czy są po prostu Lubuszanami. Byli mieszkańcy tych ziem zostali wysiedleni po 1945 r. do Niemiec, natomiast Polacy przywiezieni z Kresów Wschodnich, Syberii czy Polski Centralnej mają swoje korzenie emocjonalne gdzie indziej. To jest fakt his- toryczny. Obecni mieszkańcy utworzonego w 1999 roku województwa lubuskiego urodzili się na tych terenach po 1945 roku i jest dla mnie oczywiste, że czują się Lubuszanami, tak jak mieszkańcy Wrocławia (rodem np. z Lwowa) Ślązakami, a Szczecina Pomorzanami. Cechą wyróżniającą naszą publikację jest to, iż do każdego wykładu niezależnie od autora dołączamy bibliografię opartą o zbiory WiMBP w Gorzowie Wlkp., co ułatwia możliwość osobistego poszerzenia wiedzy na dany temat. Edward Jaworski Dyrektor WiMBP w Gorzowie Wlkp Przedmowa 9 Kto pragnie radzić sobie z teraźniejszością i kształtować przyszłość, powinien znać przeszłość. Kiedy dyrektor Jaworski na początku 2003 r. podjął inicjatywę zaprezento- wania serii wykładów o historii Nowej Marchii w swojej bibliotece, Fundacja Bran- denburgia natychmiast zgodziła się na współpracę, ponieważ do jej zadań należy rozpowszechnianie wiedzy o regionie i jego historii. Projekt był początkowo pomy- ślany jako polski, choć z udziałem niemieckich wykładowców, jednak na przełomie lat 2004/2005 przekształcił się w projekt polsko-niemiecki wspierany finansowo przez Fundację Współpracy Polsko-Niemieckiej. Fundacja Brandenburgia stała się współorganizatorem. Efektem jest ten oto zeszyt. Zawiera on teksty sześciu wykładów, trzech przygotowanych przez stronę polską, trzech - przez niemiecką, które dotyczą hi- storii, w jednym wypadku historii sztuki, Nowej Marchii i mają przyczynić się do tego, aby region