Investigation of the Flora and Diversity of Phytoplanktonic Algae in Yamchi Dam, Ardabil Province

Archive of SID Taxonomy and Biosystematics, 10th Year, No. 34, Spring 2018 4

Jamileh Panahy Mirzahasanlou 1*, Zohreh Ramezanpour 2, Javid Imanpour Namin 3 1 Assistant Professor Department of Biology, Faculty of Basic Science, Gonbad Kavous University, Gonbad Kavous, Iran 2 Assistant Professor International Sturgeon Research Institute, Rasht, Iran 3 Associate Professor Department of Fishery, Faculty of Natural Resources, University of Guilan, Somee Sara, Iran

Abstract Phytoplanktons are primary producers in aquatic ecosystems, and form part of the basis of the food webs in these ecosystems. Yamchi dam was constructed on Balikhlu River (northwest of Iran). Considering that there was no study of phytoplankton in Yamchi dam, While phytoplanktons are important in understanding the biological function of lakes and detect changes in them, this investigation was carried out to study the floristic composition of phytoplanktons in this lake. In total, 62 Phytoplankton taxa were identified. These belong to 50 genera, 39 families and 9 classes of the algae. Among classes identified in this study, most species were designated to 3 classes: Bacillariophyceae with 23 sp. Chlorophyceae with 12 sp. and Cyanophyceae with 10 sp. Bacillariaceae and Scenedesmaceae each with 6 sp. are the largest families and Nitaschia with 4 sp. is the largest genus identified in the lake, respectively. In the present study, the highest value of diversity was observed in late spring and summer months, which was due to the conditions suitable for growth and co-occurrence of green algae and cyanobacteria, rather than the good quality of water in these months. The lowest values of the diversity index were calculated in the autumn, that the growth condition was suitable for diatoms, with the dominant species of Stephanodiscus neostraea. Key words: Balikhlu River, Diversity Index, Evenness, Phytoplankton Abundance.

* [email protected] Copyright©2017, University of Isfahan. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution License (http://creativecommons.org/licenses/BY-NC-ND/4.0), which permits others to download this work and share it with others as long as they credit it, but they cannot change it in any way or use it commercially. www.SID.ir

Archive of SID

تاکسونومی و بیوسیستماتیک، سال دهم، شماره سی و چهارم، بهار 1397، صفحه -39 52 دريافت مقاله: 07/11/1396 پذيرش نهايی: 1397/11/29

مطالعۀ فلور و تنوع جلبکهای فیتوپالنکتونی سد یامچی، استان اردبیل

3 2 1 جمیله پناهی میرزاحسنلو *، زهره رمضانپور ، جاويد ايمانپور نمین

1 استاديار گروه زيستشناسی، دانشکدۀ علوم، دانشگاه گنبدکاووس، گنبدکاووس، ايران 2 استاديار مؤسسۀ تحقیقات بینالمللی تاسماهیان دريای خزر، رشت، ايران 3 دانشیار گروه شیالت، دانشکدۀ منابع طبیعی، دانشگاه گیالن، صومعهسرا، ايران

چکیده فیتوپالنکتونها تولیدکنندگان اولیه در اکوسیستمهای آبی و بخشی از پايۀ شببکه هبای ذبذايی انبد . سبد يبام ی روی رودخانۀ بالیخلو )شمالذرب ايران( ساخته شده است؛ با توجهبه اينکه تاکنون مطالعهای دربارۀ فیتوپالنکتونهبای ايبن سد انجام نشده است و نظر به اهمیت فیتوپالنکتونها در درک عملکرد زيسبتی درياچبه هبا و رديبابی تیییبرات آنهبا، مطالعۀ حاضر با هدف بررسبی فلوريسبتیک فیتوپالنکتبون هبای ايبن درياچبه انجبام شبد. ببه طبور کلبی، 62 تاکسبون فیتوپالنکتونی در بررسی حاضر شناسايی شدند که به 50 جنس، 39 تیره و 9 رده از جلبکهبا تعلبد داشبتند. در ببین ردهها Bacillariophyceae با 23 گونه، Chlorophyceae با 12 گونه و Cyanophyceae ببا 10 گونبه بیشبترين تعبداد گونهها را به خود اختصاص دادند. Baciillariaceae و Scenedesmaceae هرکدام با 6 گونه ببزر تبرين تیبره هبا و Nitzschia با 4 گونه بزر ترين جنس فیتوپالنکتونی شناسايیشبده در درياچبه بودنبد. در مطالعبۀ حاضبر، بیشبترين مقادير تنوع در اواخر بهار و ماههای تابستان مشاهده شد که بهعلت مناسببودن شرايط برای رشد و وقبوع هبم زمبان جلبکهای سبز و سیانوباکتریها )نه بهعلت کیفیت خوب آب در اين ماهها( بود. کمترين مقبادير شباخت تنبوع در پايیز محاسبه شد و شرايط رشدی تنها برای دياتومه ه ا م ن ا س ب ب ب و د ک ب ه ت ن ه ب ا ب ب ا ي ب ک گ و ن ب ۀ ذ ا ل ب ب Stephanodiscus neoastraea در درياچه مشاهده شدند. واژههای کلیدی: رودخانۀ بالیخلو، شاخت تنوع، يکنواختی، فراوانی فیتوپالنکتونی

مقدمه. را منعکس می کنند (Komulaynen, 2009). اصطالح مطالعههای فلوريستیک روی جلبکهای آب فیتوپالنکتون به تمام جلبکهای میکروسکوپی معلد در شیرين ترکیب گونه ای و تنوع تاکسونومیک جوامع آب اطالق میشود که به تمام گروههای تاکسونومیک زيستی اکوسیستم را آشکار ,Faghir and Shafii) جلبکی تعلد دارند. فیتوپالنکتونها همراه با جلبکهای 2013( و تیییرات فصلی، فرايندهای تکاملی، کفزی و ماکروفیت ها تولیدکنندگان اولیۀ عملکردهای اکولوژيکی و پايداری اکوسیستم های آبی اکوسیستم های آبی هستند و بخشی از پايۀ شبکههای

Archive of SID

40 تاکسونومی و بیوسیستماتیک، سال دهم، شماره سی و چهارم، بهار 1397

ذذايی را تشکیل میدهند. فیتوپالنکتونها بخش عمدۀ 9 شاخه از جلبکها را شناسايی کردند که بیشترين تولیدات اولیه در درياچه ها و مخازن پشت سدها را تعداد گونههای شناسايی شده به شاخههای تولید می کنند و ماکروفیت ها و جلبکهای کف زی Chlorophyta و Bacillariophyta تعلد داشتند؛ محدودند. فیتوپالنکتون ها به تیییرات مواد ذذايی Gharibkhany و همکاران )2009( 42 جنس متعلد به حساساند و بهسرعت نسبت به هر تیییری در میزان مواد 10 شاخه را در تاالب استیل شناسايی کردند که میذی پاسخ میدهند. جلبک های پالنکتونی بهعلت بیشترين تعداد جنس ها به شاخههای Chlorophyta و داشتن چرخۀ زندگی کوتاه سريع به تیییرات محیطی Bacillariophyta تعلد داشتند. Mohebbi و همکاران پاسخ میدهند و ازاينرو، شاخت قابل استفادهای برای )2012( 46 گونه متعلد به 5 شاخه را در درياچۀ سد کیفیت آب محسوب می شوند ,Hotzel and Croome) ارس شناسايی کردند و بر اساس شاختهای 1999). در بیشتر مطالعههای انجامشده دربارۀ درياچه ها، محاسبهشده و ترکیب جمعیتی فیتوپالنکتونها، اين جوامع فیتوپالنکتونی برای ارزيابی محیطی استفاده درياچه يو-هیپرتروف گزارش شد؛ Noroozi و شدهاند. تجزيهوتحلیل جوامع فیتوپالنکتونی نمونههای همکاران )2009( از مجموع 225 گونۀ شناسايی شده در برداشته شده از اکوسیستم هايی مانند درياچهها و مطالعۀ فلور جلبکی پارک ملی بوجاق، 70 گونۀ آبگیرها اطالعات ارزشمندی دربارۀ شرايط کلی آب فیتوپالنکتونی را گزارش کردند و در اين مطالعه، تمام فراهم و طبقهبندی درياچهها و ساير منابع آبی را ازنظر جنسهای Euglenophyceae و Dinophyceae و کیفیت آب و سطح تیذيهای )تروفیک( امکانپذير اذلب جنسهای Bacillariophyceae پالنکتونی بودند؛ میکند (Cheraghpour .(Bellinger and Sigee, 2010 و همکاران )2013( 95 گونه را در مطالعههای فلوريستیک دربارۀ جلبک های ايران بررسی تنوع فیتوپالنکتونی تاالب گندمان شناسايی بسیار محدودند؛ باوجوداين، مطالعههای مختلفی در کردند و Bacillariophyta و Chlorophyta بیشترين زمینۀ فیتوپالنکتونهای اکوسیستمهای آبی ايران انجام گونهها را به خود اختصاص دادند. شدهاند که ازجملۀ آنها عبارتند از: Noroozi و سد يام ی با انگیزۀ بهرهگیری از جريان سطحی همکاران )2005( با بررسی توزيع فصلی جلبک و بالیخلو چای بهمنظور تأمین بخشی از نیازهای آب ارتباط آن با برخی عوامل فیزيکوشیمیايی در تاالب آشامیدنی شهر اردبیل و توسعۀ کشاورزی و آبیاری در انزلی نشان دادند گونههای Bacillariophyceae اراضی دشت اردبیل روی بالیخلو چای ساخته شده فراوانترين گونهها هستند که در فصل پايیز بیشترين است. ازآنجاکه آب پشت سد برای آب آشامیدنی شهر فراوانی را دارند و اعضای Chlorophyceae در بهار و اردبیل و کشاورزی به کار میرود و فیتوپالنکتون ها در اعضای Cyanophyceae در تابستان ذالب می شوند؛ برخی سال ها و بهويژه در ماه های تابستان مشکل ساز Makaremi و همکاران )2006( با مطالعۀ پراکنش میشوند، مطالعه های دقید روی جلبکهای فیتوپالنکتونی در تاالب انزلی و نواحی ساحلی دريای فیتوپالنکتونی و شناسايی آنها بهعنوان مطالعۀ پايهای خزر، درمجموع 287 گونه فیتوپالنکتون متعلد به برای برنامههای مديريتی آينده ضروری به نظر میرسد.

www.SID.ir

Archive of SID

مطالعۀ فلور و تنوع جلبکهای فیتوپالنکتونی سد يام ی، استان اردبیل 41

مواد و روشها. (BOD) و (Chemical Oxygen Demand (COD به رودخانۀ بالیخلو در جنوبذربی شهر اردبیل و در آزمايشگاه منتقل شدند (Clescerl et al., 1999). میزان محدودۀ عرض جیرافیايی 38 درجۀ شمالی قرار دارد. اکسیژن محلول، دما، هدايت الکتريکی، شوری، اين رودخانه از سرشاخههای رودخانۀ قرهسو به شمار اسیديته و (Total Dissolved Solids (TDS با دستگاه میآيد و از شرق وارد شهر اردبیل میشود. سد يام ی پرتابل Hach G500 در محل اندازهگیری شد. در در موقعیت جیرافیايی 48 درجه و 5 دقیقۀ طول شرقی و آزمايشگاه، ابعاد سلولها با میکروسکوپ نوری 38 درجه و 4 دقیقۀ عرض شمالی و در فاصلۀ 25 اندازهگیری و عکس های میکروسکوپی آنها تهیه و کیلومتری جنوب ذربی شهر اردبیل و 5 کیلومتری نمونهها با مراجعه به منابع Prescott, 1970; Tiffany) and Britton, 1971; Komarek and Anagnostidis, شمالشرقی شهر نیر و با حجم مفید 80 میلیون ,.Wehr and Sheath, 2003; John et al ;1999 مترمکعب روی بالیخلو چای ساخته شده است و درياچۀ 2005) شناسايی شدند. درستی ردهبندی گونه های پشت سد 6 کیلومتر طول و 650 متر عرض دارد. شناساي یشده با مراجعه به سايت Algaebase.org تأيید متوسط بارندگی ساالنه در محل سد اردبیل 385 شد (Guiry and Guiry, 2018)؛ سپس نمونه ها با میلیمتر و متوسط دمای ساالنه 8/8 درجۀ سانتیگراد استفاده از محفظه های شمارش و میکروسکوپ اينورت است. شمارش شدند و فراوانی فیتوپالنکتونی محاسبه شد سه ايستگاه نمونهبرداری با توجهبه وسعت، عمد و (Clescerl et al., 1999). تنوع زيستی فیتوپالنکتونی با منابع ورودی آب درياچه بهمنظور مطالعۀ استفاده از شاخت های تنوع شانون - وينر و يکنواختی فیتوپالنکتونهای سد يام ی انتخاب شدند: ايستگاه و به کمک نرمافزار PAST 3.20 محاسبه شد اول: عمیدترين نقطۀ درياچه )عمدهای صفر، 5 و Hammer et al., 2001) 10). متر(؛ ايستگاه دوم: نقطۀ میانی درياچه، نزديک به ورودی رودخانۀ فصلی جوراب چای )عمد های صفر و نتایج 5 متر(؛ ايستگاه سوم: نزديک به ورودی رودخانۀ نتايج تجزيهوتحلیل های فیزيکوشیمیايی آب طی بالیخلو به درياچه )عمد های صفر و 5 متر(. نمونهبرداری دورۀ مطالعه در جدول )1( ارائه شده است. مقدار با دستگاه روتنر و به طور ماهانه از مهرماه 1392 تا شاختهای مختلف طی دورۀ مطالعهشده نوسان نشان شهريورماه 1393 انجام شد؛ نمونهبرداری در ماههای میدهد؛ به طوریکه میزان دما بین 4/7 تا 8/21 درجۀ زمستان بهعلت يخبندان و نامساعدبودن شرايط جوی سانتیگراد متییر است و COD ،BOD5 و سیلیس ممکن نبود. نمونه ها با فرمالین 4 درصد تثبیت و به بیشترين میزان خود را در ماههای تابستان دارند. در آزمايشگاه منتقل شدند. نمونههای آب هر ايستگاه بررسی حاضر، 62 تاکسون فیتوپالنکتونی متعلد به همراه با نمونه های جلبکی در ظرفهای يک لیتری 50 جنس، 39 خانواده، 9 رده و 6 شاخه از جلبکها برداشت و برای تعیین میزان نیترات، آمونیوم، سولفات، شناسايی شدند. Bacillariophyta با 27 گونه بیشترين Biological Oxygen Demand فسفات، سیلیس، تعداد گونهها را به خود اختصاص داد و پس ازآن،

www.SID.ir

Archive of SID

42 تاکسونومی و بیوسیستماتیک، سال دهم، شماره سی و چهارم، بهار 1397

Chlorophyta با 16 گونه و Cyanobacteria با گونهای در عمد صفر ايستگاه دوم در مردادماه با 20 10 گونه قرار گرفتند )شکل 1(. در بین ردهها نیز گونه و کمترين ذنای گونهای در عمد 5 متری ايستگاه Bacillariophyceae با 23 گونه، Chlorophyceae با سوم در آذرماه با 4 گونه گزارش شد )شکل 4(. 12 گونه و Cyanophyceae با 10 گونه بیشترين تعداد شاختهای تنوع گونهای و يکنواختی برای بررسی گونهها را به خود اختصاص دادند )شکل 2(. تنوع فیتوپالنکتونی در درياچه استفاده شدند. بیشترين Nitzschia با 4 گونه و Scenedesmus با 3 گونه میزان تنوع گونه ای در عمد صفر ايستگاه اول در تیرماه بزر ترين جنسهای فیتوپالنکتونی بودند و ساير )184/2( و کمترين میزان آن در عمد 10 متری ايستگاه جنسها 1 يا 2 گونه داشتند؛ تعداد 44 جنس از اول در شهريورماه )504/0( به دست آمد )شکل 5(. 52 جنس )61/84 درصد( تنها 1 گونه داشتند. میانگین مقدار شاخت يکنواختی بین صفر تا 1 است و 3 فراوانی فیتوپالنکتونی 10×8/6 سلول در میلیلیتر و بین اطالعاتی دربارۀ ساختار جمعیت ارائه میدهد؛ هرچه 4 3 10×2/2 تا 10×4/2 سلول در میلیلیتر متییر بود. مقدار ارزش به 1 نزديکتر باشد، شباهت بیشتری بین بیشترين و کمترين میزان فراوانی در تمام ايستگاهها فراوانی گونهها وجود دارد. بیشترين میزان يکنواختی در بهترتیب در ماههای تابستان و اوايل بهار شمارش شد عمد 10 متری ايستگاه اول در تیرماه و کمترين میزان )شکل 3(. بیشترين فراوانی در بین شاخهها نیز به شاخۀ آن در عمد 5 متری ايستگاه سوم در آبانماه محاسبه شد Chlorophyta تعلد داشت که در اواخر بهار و ماههای )شکل 6(. تابستان بیشترين فراوانی را نشان داد. بیشترين ذنای

جدول 1- نتايج تجزيه وتحلیلهای فیزيکوشیمیايی آب طی دورۀ مطالعهشده در سد يام ی )مقادير حداقل و حداکثر ارائه شدهاند( عمق S35 عمق صفرS3 عمق S25 عمق صفرS2 عمق S110 عمق S15 عمق صفرS1 - NO3 0.88-4.23 0.84-4.36 0.84-.41 0.91-4.4 0.86-4.69 0.86-4.86 0.91-5.19 + NH4 0-0.17 0-0.56 0-1.1 0-0.24 0-0.22 0-0.37 0-0.14 3- PO4 0.08-0.19 0.08-0.16 0.08-0.2 0.09-0.18 0.09-0.24 0.1-0.22 0.11-0.27 2- SO4 11.04-63.84 36.48-61.44 35.04-59.42 36.48-60 35.52-58.56 35.04-67.68 36.48-61.44

SiO2 4.29-22.18 5.7-21.25 6.26-22.09 5.49-21.33 3.65-21.89 5.23-23.67 6-23.46 BOD 1.5-17 2-10 0-10 0-17 2-13 2-16 COD 5.5-24 7.2-17 1-19 1.5-26 1-22 4.5-20 3.2-23 T°C 8-20.9 9.9-20.4 9.3-20.8 7.9-20.5 10.5-20.6 7.4-21.8 9.3-21.7 pH 7.2-8.8 6.5-9.7 6.6-8.8 7-8.8 6.5-8.7 7-8.7 6.7-8.6 EC 666-1098 660-899 653-901 668-899 656-903 676-885 674-878 TDS 466-769 462-629 457-631 468-630 459-632 473-620 472-615

www.SID.ir

Archive of SID

مطالعۀ فلور و تنوع جلبکهای فیتوپالنکتونی سد يام ی، استان اردبیل 43

شکل 1- نمودار درصد فراوانی گونهها در هرکدام از شاخههای جلبکی شناسايیشده

شکل 2- نمودار درصد فراوانی گونهها در هرکدام از ردههای جلبکی در سد يام ی

شکل 3- تنوع مکانی و زمانی فراوانی فیتوپالنکتونی در سد يام ی

www.SID.ir

Archive of SID

44 تاکسونومی و بیوسیستماتیک، سال دهم، شماره سی و چهارم، بهار 1397

شکل 4- تنوع مکانی و زمانی ذنای گونهای فیتوپالنکتونی در سد يام ی

شکل 5- تنوع مکانی و زمانی تنوع گونهای فیتوپالنکتونی در سد يام ی

شکل 6- تنوع مکانی و زمانی يکنواختی فیتوپالنکتونی در سد يام ی

www.SID.ir

Archive of SID

مطالعۀ فلور و تنوع جلبکهای فیتوپالنکتونی سد يام ی، استان اردبیل 45

Family Surirellaceae فهرست فلوريستیک فیتوپالنکتونهای سد يام ی به Surirella librile (Ehrenberg) Ehrenberg شرح زير است: Surirella brebissonii Krammer and Lange- Bertalot Phyllum Bacillariophyta Order Tabellariales Class Bacillariophyceae Family Tabellariaceae Order Bacillariales Diatoma moniliformis (Kutzing) Family Bacillariaceae D.M.Williams Hantzschia amphioxys (Ehrenberg) W. Diatoma vulgaris Bory de Saint Vincent Smith Order Thalassiophysales Nitzschia dissipata (Kützing) Family Catenulaceae Rabenhorst Amphora ovalis (Kutzing) Kutzing Nitzschia flexa Schumann Class Cosinodiscophyceae Nitzschia sigmoidea (Nitzsch) W. smith Order Aulacoseirales Nitzschia vermicularis (Kutzing) Family Aulacoseiraceae Hantzsch. Aulacoseira granulata (Ehrenberg) Tryblionella apiculata W. Gregory Simonsen Order Cocconidales Order Melosirales Family Achnanthidiaceae Family Melosiraceae Planothidium frequentissimum (Lange- Melosira varians (Dillwyn) Agardh Bertalot) Lange-Bertalot Order Stephanodiscales Family Cocconeidaceae Family Stephanodiscaceae Cocconeis pediculus Ehrenberg Stephanodiscus neoastraea Hakansson Cocconeis placentula Ehrenberg & Hickel Order Cymbellales Phyllum Charophyta Family Cymbellaceae Class Conjugatophyceae Cymbella cistula (Ehrenberg) Order Desmidiales O.Kirchner Family Closteriaceae Family Gomphonemataceae Closterium acutum Brebisson Encyonema silesiacum (Bleisch) Family Desmidiaceae D.G.Mann Cosmarium formosulum Hoff. Gomphonema olivaceum (Hornemann) Staurastrum gracile Ralfs ex Ralfs Brebisson Phyllum Chlorophyta Family Rhoicospheniac Class Chlorophyceae Rhoicosphenia abbreviata (C. Agardh) Order Chlamydomonales Lange-Bertalot Family Chlamydomonaceae Order Naviculales Chlamydomonas sp. Family Naviculaceae Family Sphaerocystidaceae Caloneis amphisbaena(Bory) Cleve Sphaerocystis schroeteri Chodat Gyrosigma acuminatum (Kutzing) Order Sphaeropleales Rabenhorst Family Hydrodictyaceae Navicula recens (Lange-Bertalot)Lange- Pediastrum boryanum (Turpin) Bertalot Meneghini Family Pinnulariaceae Pediastrum duplex Meyen. Pinnularia acutobrebissonii Family Scenedesmaceae Kulikovskiy, Lange-Bertalot & Coelastrum microporum Nageli Metzeltin Scenedesmus arcuatus (Lemmermann) Order Rhopalodiales Lemmermann Family Rhopalodiaceae Scenedesmus armatus (Chodat) Chodat Epithemia operculata (C.Agardh) Ruck var. armatus & Nakov Order Surirellales

www.SID.ir

Archive of SID

46 تاکسونومی و بیوسیستماتیک، سال دهم، شماره سی و چهارم، بهار 1397

Family Leptolyngbyaceae Scenedesmus armatus var. chodatii Planktolyngbya limnetica G.M.Smith (Lemmermann) Komarkova-Legnrova Scenedesmus bijuga (Turpin) Lagerheim & Cronberg Tetrastrum staurogeniiforme (Schroder) Family Merismopediaceae Lemmeremann Merismopedia convoluta Brebisson ex Family Schroederiaceae Kutzing Schroederia setigera (Schroder) Merismopedia punctata Meyen Lemmermann Phyllum Euglenophyta Family Selenastraceae Class Euglenophyceae Quadrigula chodatii (Tanner- Order Euglenales Fullemann) G.M.Smith Family Euglenaceae Monoraphidium minutum (Nageli) Euglenaformis proxima (Dangeard) Komarkova- Lagnerova M.S.Bennett & Triemer Class Trebouxiophyceae Trachelomonas sp. Order Chlorellales Family Phacaceae Family Chlorellaceae Lepocinclis acus (O.F.Müller) B. Marin Actinastrum hantzschii Lagerheim & Melkonian Mucidosphaerium pulchellum Phyllum Miozoa (Dinophyta) (H.C.Wood) C.Bock, Proschold & Class Dinophyceae Krienitz Order Gonyaulacales Family Oocystaceae Family Ceratiaceae Oocystis borgei J.W.Snow Ceratium hirundinella (O.F.Muller) Trebouxiophyceae ordo incertae sedis Dujardin Family Coccomyxaceae Order Gymnodiniales Paradoxia multiseta Svirenko Family Gymnodiniaceae Phyllum Cyanobacteria Gymnodinium sp. Class Cyanophyceae Order Peridiniales Order Chroococcales Family Kolkwitziellaceae Family Chroococcaceae Kolkwitziella acuta (Apstein) Elbrachter Gloeocapsopsis crepidinum (Turet) Geitler ex Komarek Family Microcystaceae (Microcystis aeruginosa (Kutzing بحث و نتیجهگیری. Kutzing (Bacillariophyceae Microcystis flosaquae (Wittrock )دياتومهها(، Chlorophyceae Cyanophyceae Kirchner Order Nostocales )جلبکهای سبز( و )سیانوباکتریها( Family Aphanizomenonaceae Aphanizomenon flosaquae Ralfs ex بیشترين تعداد گونه را در فلور فیتوپالنکتونی سد Bornet & Flahault يام ی به خود اختصاص دادند؛ نتايج مشابهی از Family Nostocaceae Anabaenopsis elenkinii V.V.Miller بررسیهای ساير پژوهشگران به دست آمده است (Karacaoglu, et al., 2004; Kolayli and Sahin, Order Oscillatoriales (2007; Mohebbi et al., 2012 Family Microcoleaceae (Tychonema bourrellyi (J.W.G. Lund . فلور فیتوپالنکتونی Anagnostidis & Komarek سد يام ی ازنظر نوع گونهها با درياچۀ سد ارس Order Spirulinales Mohebbi et al., 2012) Family Spirulinaceae)، درياچۀ Uluabat در ترکیه (Karacaoglu et al., 2004) Arthrospira gigantea (Schmidle) Anagnostidis و درياچۀ سد Order Synechococcales Baykal et al., 2004) Devegicidi) مشابهت دارد.

www.SID.ir

Archive of SID

مطالعۀ فلور و تنوع جلبکهای فیتوپالنکتونی سد يام ی، استان اردبیل 47

تفاوت خاصی بین ايستگاه های مختلف سد يام ی درياچه های کم عمد و يوتروف يافت میشوند ازنظر نوع گونههای موجود ديده نشد وازنظر فراوانی (Hutchinson, 1967). در بین جلبک های آبی- سبز نیز )بهجز اختالفهای جزئی( الگوی فراوانی مشابهی شناسايیشده در سد يام ی، Aphanizomenon بین ايستگاههای مختلف مشاهده شد. بیشترين تراکم flosaquae و Microcystis aeruginosa جزو فیتوپالنکتونها در ماههای تابستان و کمترين میزان آن گونههای سمی و تشکیلدهندۀ بلومهای جلبکی در در اوايل بهار مشاهده شد که با يافته های نقاط مختلف دنیا گزارش شدهاند Sant Anna and) Gharibkhany و همکاران )2009( در تاالب استیل Azevedo, 2000; Wehr and Sheath, 2003). همخوانی دارد؛ آنها بیشترين تراکم فیتوپالنکتونها را Baykal و همکاران )2004( نیز گونههای در تابستان گزارش کردهاند. M. aeruginosa و A. flos aquae را جزو گرچه ردۀ Bacillariophyceae ازنظر تعداد گونه سیانوباکتریهای فراوان در جمعیت فیتوپالنکتونی سهم عمدهای در فلور فیتوپالنکتونی سد يام ی دارد، درياچۀ سد Devegicidi بهويژه بین تابستان و پايیز گونههای آن در ايستگاهها و ماههای مختلف انتشار گزارش کردهاند که گونۀ اول اذلب باعث ايجاد تصادفی و پراکنده با فراوانی اندک دارند. ردۀ بلومهای جلبکی در درياچه می شود. M. aeruginosa Chlorophyceae تعداد گونه و فراوانی بیشتر و طی تابستان در درياچۀ Uluabat ترکیه Karacaoglu) معناداری در ايستگاهها و ماه های مختلف دارد؛ نتیجۀ et al., 2004( نیز بلوم تشکیل میدهد. در بین مشابهی در درياچۀ Uluabat ترکیه به دست آمده است دينوفالژله های شناسايی شده در درياچه، Ceratium (Karacaoglu et al., 2004). دياتومه ها عمدتاً hirundinella که جزو گونه های ايجادکنندۀ طعم و کفزی هستند و امکان استقرار و تشکیل جمعیت در بوی نامطبوع معرفی شده است گونۀ شاخت بود محیط پالنکتونی را ندارند. از بین دياتومههای (Ginkel et al., 2001). شناسايیشده، Stephanodiscus neoastraea متعلد در مطالعۀ حاضر، شاختهای تنوع گونهای محاسبه به ردۀ Cosinodiscophyceae حضوری دائمی و توالی شدند. تنوع گونهای با افزايش تعداد گونه ها و فصلی منظمی دارد. Hutchinson )1967( يکنواختی تعداد افراد در بین گونهها افزايش میيابد. Stephanodiscus را جزو دياتومههای سنتريکی معرفی مقدار عددی تنوع گونهای بین 1 تا 5 متییر است و کرده است که در فیتوپالنکتونها معمول هستند. هرچه مقدار آن کمتر باشد نشاندهندۀ آلودگی بیشتر جلبکهای سبز بهعلت توانايی جذب مواد ذذايی و است. در مطالعۀ حاضر، بیشترين مقادير تنوع در اواخر حفظ وضعیت خود اذلب در جمعیت تابستانی ذالب بهار و ماههای تابستان محاسبه شد و تنها استثنا در عمد میشوند؛ جنسهای ذالب اين جلبک ها عبارتند از: 10 متری ايستگاه اول در شهريورماه و بهعلت افزايش Oocystis Dictyosphaerium ،Coelastrum، ناگهانی Merismopedia punctata مشاهده شد. Sphaerocystis ،Quadrigula ،Pediastrum، کمترين مقادير شاخت تنوع در پايیز مشاهده شد که Scenedesmusکه طبد نظر Hutchinson بیشتر در عمدتاً تنها گونۀ Stephanodiscus neoastraea در

www.SID.ir

Archive of SID

48 تاکسونومی و بیوسیستماتیک، سال دهم، شماره سی و چهارم، بهار 1397

اجتماع فیتوپالنکتونی ذالب بود. درکل، تفاوت درخور مطالعهشده نشانههايی از بلوم Microcystis توجهی )به جز چند استثنا( بین ايستگاههای نمونهبرداری aeruginosa در ماههای تابستان مشاهده شد. هم نین مختلف مشاهده نشد. گونۀ Ceratium hirundinella از دينوفالژلهها که در تابستان بهويژه در عمدهای نزديک به سطح مشاهده جمعبندی. شد، گونۀ مسدودکنندۀ فیلتر )بهعلت اندازۀ بزر ( و فلور فیتوپالنکتونی سد يام ی با داشتن تعداد زيادی ايجادکنندۀ طعم و بوی نامطبوع شناخته میشود. جنس تک گونهای و دوگونهای تنوع فلوريستیک خوبی فراوانی گروههای ديگر تنها ازنظر مشکالتی که در دارد؛ هم نین با درنظرگرفتن دادههای شیمی آب و فیلتراسیون آب ايجاد میکنند مشکلساز است. تنوع گونهای فیتوپالنکتونهای سد يام ی نتیجهگیری با توجهبه اينکه آب پشت سد برای آشامیدنی استفاده میشود زيادبودن تنوع گونهای در ماههای تابستان دلیلی میشود، درپیشگرفتن تدابیری برای پايش و کنترل بر کیفیت خوب آب نیست، بلکه برخی عوامل محیطی رشد فیتوپالنکتون ها بهويژه در ماههای تابستان ضروری ازجمله زيادبودن دما و افزايش برخی مواد میذی به نظر میرسد. شرايط را برای رشد انواع گونه های جلبک های سبز و سیانوباکتریها مناسب میکنند؛ همانطور که مشاهدۀ سپاسگزاری. بیشترين میزان ذنای گونهای در اواخر بهار و تابستان نگارندگان از شرکت سهامی آب منطقهای اردبیل، بهعلت رشد و وقوع همزمان انواع گونههای مختلف حامی مالی پروژۀ حاضر، انستیتو تحقیقات بینالمللی است و اين در حالیست که بهعلت کمبودن دما در تاسماهیان دريای خزر و آزمايشگاه کاوشگران طبیعت پايیز، شرايط تنها برای رشد دياتومه ها مناسب است. از پاک برای فراهمکردن امکانات آزمايشگاهی پژوهش بین جلبکهای شناسايی شده در درياچه نیز حاضر سپاسگزاری میکنند. هم نین از جناب آقای سیانوباکتریها بیشترين پتانسیل ايجاد آثار مضر بر دکتر صادق میانلو برای همکاری در عملیات میدانی سالمتی انسان را داشتند؛ بهويژه که طی دورۀ تشکر میشود.

منابع Clescerl, L. S., Greenberg, A. E. and Eaton, A. D. (Eds.) (1999) Standard methods for examination of water and wastewater. 20th ed. American public health association, American water works Association, Water environment federation. Waldorf, Maryland. Baykal, T., Acikgoz, I., Yildiz, K. and Bekleyen, A. (2004) A study on algae in Devegecidi Dam lake. Turkish Journal of Botany 28: 457-472. Bellinger, E. G. and Sigee, D. C. (2010) Freshwater algae, identification and use as bioindicators. Wiley-Blackwell, Chichester. Cheraghpour, J., Afsharzadeh, S., Sharifi, M., Ramezannejad Ghadi, R. and Masoudi, M. (2013) Phytoplankton diversity assessment of Gandoman wetland, west of Iran. Iranian Journal of Botany 19(2): 153-162.

www.SID.ir

Archive of SID

مطالعۀ فلور و تنوع جلبکهای فیتوپالنکتونی سد يام ی، استان اردبیل 49

Faghir, M. B. and Shafii, S. (2013) Floristic study on the algae of Siahdarvishan river in Guilan province, North Iran. Caspian Journal of Environmental Sciences 11(1): 111-126. Gharibkhany, M., Tatina, M., Ramezanpour, Z. and Chobian, F. (2009) Studying the diversity, density and abundance of phytoplanktons of Esteel lagoon in Astara. Fisheries Journal 3(4): 3-19 (in Persian). Guiry, M. D. and Guiry, G. M. (2018) Algae Base. World-wide electronic publication, National University of Ireland, Galway. Retrieved from http://www.algaebase.org. On: 25 January 2018. Hammer, Ø., Harper, D. A. T., Ryan, P. D. (2001) PAST: Paleontological Statistics software package for education and data analysis. Palaeontologia Electronica 4(1): 1-9. Hotzel, G. and Croome, R. (1999) A phytoplankton methods manual for Australian freshwaters. Land and Water Resources Research and Development Corporation Publication, Canberra. Hutchinson, G. E. (1967) A treatise on limnology: Introduction to lake biology and the limnoplankton. John Wiley & Sons, New York. John, D. M., Whitton, B. A. and Brook, A. J. (2005) The freshwater algal flora of the British Isles, An identification guide to freshwater and terrestrial algae. Cambridge University Press, Cambridge. Karacaoglu, D., Dere, S. and Dalkiran, N. (2004) A taxonomic study on the phytoplankton of lake Uluabat (Bursa). Turkish Journal of Botany 28: 473-485. Kolayli, S. and Sahin, B. (2007) A taxonomic study on the phytoplankton in the littoral zone of Karagol lake (Borcka-Artvin/Turkey). Turkish Journal of Fisheries and Aquatic Sciences 7: 171-175. Komarek, J. and Anagnostidis, K. (1999) Cyanoprokaryota 1, Chrococcales. In Susswasserflora von Mitteleurope (Eds. Ettl, H., Gardner, G., Heynig H. and Mollenheuer, D.) vol. 19. Gustav Fuscher, Jena. Komulaynen, S. (2009) Diatoms of periphyton assemblages in small rivers in Northwestern Russia. Studi Trentini di Scienze Naturali 84: 153-160. Makaremi, M., Sabkara, J. and Mhammadjani, T. (2006) Phytoplankton species in Anzali lagoon and Caspian Sea coastal waters. Iranian Scientific Fisheries Journal 15(1): 129-150 (in Persian). Mohebbi, F., Mohsenpour Azari, A. and Asem, A. (2012) Phytoplankton population and its indices in aras dam reservoir. Iranian Journal of Biology 25(2): 316-328 (in Persian). Noroozi, M., Naqinezhad, A. and Mehrvarz, Sh. S.(2009) Algal flora in first Iranian land-marine the Boujagh National Park. International Journal on Algae 11(3): 276-288. Noroozi, M., Nejadsattari, T. and Falahi, M. (2005) Seasonal distribution of epiphytic algae on natural and artificial substrates and the relationship between their biomass and water physic-chemical properties in Anzali lagoon. Iranian Scientific Fisheries Journal 14(3): 199-206 (in Persian). Prescott, G. W. (1970) Algae of the western great lakes area. WM. C. Brown company publishers, Iowa. Sant Anna, C. L. and Azevedo, M. T. P. (2000) Contribution to the knowledge of potentially toxic cyanobacteria from Brazil. Nova Hedwigia 71: 359-385. Tiffany, L. H. and Britton, M. E. (1971) The algae of Illinois. Hafner Publishing Company, New York. Wehr, J. D. and Sheath, R. G. (2003) Freshwater algae of North America, ecology and classification. Academic press, Amsterdam. Ginkel, C. V., Hohls, B. C. and Vermaak, E. (2001) A Ceratium hirundinella (O.F.Muller) bloom in Hartbeespoort Dam, South Africa. Water SA 27(2): 269-276.

www.SID.ir

Archive of SID

50 تاکسونومی و بیوسیستماتیک، سال دهم، شماره سی و چهارم، بهار 1397

شکل b ،Closterium acutum .a -4 و Cosmarium .f ،Paradoxia multiseta .e ،Actinastrum hantzschii .d ،Staurastrum gracile .c Tetrastrum .k ،Pediastrum duplex .j ،Pediastrum boryanum .i ،Coelastrum microporum .h ،Chlamydomonas .g ،formosulum staurogeniiforme )مقیاس عکسها= 10 میکرومتر(

www.SID.ir

Archive of SID

مطالعۀ فلور و تنوع جلبکهای فیتوپالنکتونی سد يام ی، استان اردبیل 51

شکل Stephanodiscus neoastraea .c ،Scenedesmus armatus var. chodati .b ،Scenedesmus armatus var. armatus .a -5، Sphaerocystis .h ،Scenedesmus bijuga .g ،Mucidospherium pulchellum .f ،Quadrigula chodatii .e ،Monoraphidium minutum .d Gloeocapsopsis crepidinum .l ،Shroederia setigera .k ،Microcystis flosaquae .j ،Oocystis borgei .i ،schroeteri، Aphanizomenon flos aquae .o ،Merismopedia punctata .n ،Merismopedia convoluta .m دارای هتروسیت، Aphanizomenon flos .p aquae دارای اکینت )مقیاس عکسها= 10 میکرومتر(

www.SID.ir

Archive of SID

52 تاکسونومی و بیوسیستماتیک، سال دهم، شماره سی و چهارم، بهار 1397

شکل Ceratium hirundinella .d ،Arthrospira gigantea .c ،Microcystis aeruginosa .b ،Anabaenopsis elenkinii .a -6، Kolkwitziella acuta .i ،Planktolyngbya limnetica .h ،Tychonema bourrellyi .g ،Lepocinclis acus .f ،Euglenaformis proxima .e، k ،Gymnodinium sp. .j و Trachelomonas sp. .l )مقیاس عکسها= 10 میکرومتر(