Program Ochrony Środowiska Dla Miasta I Gminy Swarzędz Na Lata 2015-2019 Z Perspektywą Na Lata

Miasto i Gmina Swarz ędz

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA I GMINY SWARZ ĘDZ NA LATA 2015-2019 Z PERSPEKTYW Ą NA LATA 2020-2024

Swarz ędz, 2015 rok

PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA I GMINY SWARZ ĘDZ NA LATA 2015-2019 Z PERSPEKTYW Ą NA LATA 2020-2024

ZAMAWIAJĄCY:

Gmina Swarz ędz ul. Rynek 1 62-020 Swarz ędz

WYKONAWCA:

TERRA PROJEKT Danuta Mazurczak ul. Katowicka 59a/18, 61-131 Pozna ń tel. +48 692 290 324 [email protected], www.terraprojekt.pl

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Spis tre ści

1. WST ĘP ...... 9

1.1. PODSTAWA PRAWNA OPRACOWANIA ...... 9 1.2. METODYKA SPORZ ĄDZANIA PROGRAMU I JEGO STRUKTURA ...... 9 2. PODSTAWOWE ZAŁO śENIA PROGRAMU ...... 9

2.1. UWARUNKOWANIA ZEWN ĘTRZNE I WEWN ĘTRZNE PROGRAMU ...... 9 2.1.1. Polityka Ekologiczna Pa ństwa ...... 10 2.1.2. Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2014 (KPGO 2014) ...... 10 2.1.3. Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPO ŚK) ...... 13 2.1.4. Polityka energetyczna Polski do 2030 roku ...... 13 2.1.5. Program Ochrony Środowiska Województwa Wielkopolskiego na lata 2012-2015 ...... 14 2.1.6. Strategia Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do 2020 r...... 14 2.1.7. Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2014-2020...... 15 2.1.8. Program ochrony środowiska przed hałasem ...... 16 2.1.9. Program ochrony powietrza ...... 16 2.1.10. Strategia wzrostu efektywno ści energetycznej i rozwoju odnawialnych źródeł energii w Wielkopolsce na lata 2012-2020 ...... 17 2.1.11. Program ochrony środowiska dla Powiatu Pozna ńskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016-2019 ...... 17 2.1.12. Strategia Rozwoju Aglomeracji Pozna ńskiej ...... 17 2.1.13. Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego Gminy Swarz ędz – Swarz ędz 2020 ...... 18 2.2. NADRZ ĘDNY CEL PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA DLA MIASTA I GMINY SWARZ ĘDZ ...... 19 3. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY SWARZ ĘDZ ...... 19

3.1. POŁO śENIE GMINY ...... 19 3.2. PODSTAWOWE DANE O LUDNO ŚCI ...... 21 3.3. GOSPODARKA ...... 23 3.4. ROLNICTWO ...... 23 3.5. TURYSTYKA ...... 24 3.6. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA ...... 25 3.6.1. Komunikacja...... 25 3.6.2. Zaopatrzenie mieszka ńców w wod ę ...... 25 3.6.3. Odprowadzanie ścieków komunalnych ...... 27 3.6.4. Zaopatrzenie mieszka ńców w ciepło i zapotrzebowanie na ciepło...... 30 3.6.5. Zaopatrzenie mieszka ńców w energi ę elektryczn ą ...... 32 3.6.6. Zaopatrzenie mieszka ńców w gaz sieciowy ...... 33 3.7. UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI TERENU ...... 34 3.8. BUDOWA GEOLOGICZNA ...... 35 3.9. KLIMAT ...... 35 4. OCHRONA ZASOBÓW NATURALNYCH ...... 35

4.1. OCHRONA PRZYRODY ...... 35 4.2. OBSZARY NATURA 2000 ...... 38 4.3. TERENY ZIELENI ...... 42 4.4. INNE OBSZARY CENNE PRZYRODNICZO ...... 42 4.5. OCHRONA I ZRÓWNOWA śONY ROZWÓJ LASÓW ...... 43 4.6. OCHRONA POWIERZCHNI ZIEMI ...... 44 4.7. GOSPODAROWANIE ZASOBAMI GEOLOGICZNYMI ...... 46 5. POPRAWA JAKO ŚCI ŚRODOWISKA I BEZPIECZE ŃSTWA EKOLOGICZNEGO ...... 47

5.1. STAN POWIETRZA ATMOSFERYCZNEGO ...... 47 5.2. OCHRONA WÓD ...... 56 5.2.1. Źródła zanieczyszcze ń wód powierzchniowych i podziemnych ...... 63 5.2.2. Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi ...... 63 5.2.3. Zapobieganie podtopieniom i suszom ...... 64 5.3. OCHRONA PRZED HAŁASEM ...... 67 5.4. ODDZIAŁYWANIE PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH ...... 71

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

5.5. ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII ...... 71 5.6. RACJONALNA GOSPODARKA ODPADAMI ...... 77 5.6.1. Systemy gospodarki odpadami ...... 77 5.6.2. Rodzaje, źródła powstawania, ilo ść i jako ść wytworzonych odpadów ...... 78 5.6.3. Istniej ące instalacje do odzysku i unieszkodliwiania odpadów ...... 83 5.6.4. Odpady azbestowe ...... 84 5.7. PRZECIWDZIAŁANIE POWA śNYM AWARIOM ...... 85 5.8. EDUKACJA EKOLOGICZNA SPOŁECZE ŃSTWA ...... 86 6. IDENTYFIKACJA PROBLEMÓW ŚRODOWISKOWYCH ...... 87 7. STRATEGIA OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY SWARZ ĘDZ DO ROKU 2024 ...... 90

7.1. CELE I PRIORYTETY EKOLOGICZNE ...... 90 7.2. HARMONOGRAM REALIZACJI DZIAŁA Ń NA LATA 2015-2019 Z PERSPEKTYW Ą NA LATA 2020-2024 ...... 91 8. ZARZ ĄDZANIE PROGRAMEM OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 104

8.1. INSTRUMENTY REALIZACJI PROGRAMU ...... 104 8.2.1. Instrumenty prawne ...... 104 8.2.1. Instrumenty strukturalne ...... 107 8.1.2. Instrumenty społeczne ...... 107 8.2.1. Instrumenty finansowe ...... 107 8.2.1. Analiza źródeł finansowania Programu ochrony środowiska ...... 108 8.2. ORGANIZACJA ZARZ ĄDZANIA ŚRODOWISKIEM ...... 111 8.3. SYSTEMY ZARZ ĄDZANIA ŚRODOWISKOWEGO ...... 111 9. MIERNIKI REALIZACJI PROGRAMU OCHRONY ŚRODOWISKA ...... 111 10. PODSUMOWANIE ...... 117 11. LITERATURA I ŹRÓDŁA DANYCH ...... 119

Spis tabel Tabela 1 UŜytkowanie gruntów w gminie Swarz ędz ...... 21 Tabela 2 Liczba mieszka ńców zameldowanych w poszczególnych miejscowo ściach – stan na 31.12.2013 r...... 21 Tabela 3 Stan i zmiany liczby ludno ści zamieszkuj ącej gmin ę Swarz ędz w latach 2009-2013 ...... 22 Tabela 4 Podmioty gospodarcze według sekcji i działów PKD na terenie gminy Swarz ędz (dane z dnia 30.10.2014 r.) ...... 23 Tabela 5 Ilo ść gospodarstw rolnych na terenie gminy Swarz ędz ...... 24 Tabela 6 Charakterystyka komunalnych uj ęć wody na terenie gminy Swarz ędz ...... 26 Tabela 7 Infrastruktura wodoci ągowa w gminie Swarz ędz w latach 2009 i 2013 ...... 27 Tabela 8 Sie ć kanalizacyjna w gminie Swarz ędz w latach 2009 i 2013 ...... 28 Tabela 9 Charakterystyka oczyszczalni ścieków w m. Wierzonka ...... 29 Tabela 10 Jako ść ścieków surowych i oczyszczonych w oczyszczalni ścieków w m. Wierzonka ...... 30 Tabela 11 Moc cieplna systemów grzewczych oraz produkcja ciepła w kotłowniach nale Ŝą cych do Gminy Swarz ędz ...... 31 Tabela 12 Odbiorcy i zu Ŝycie energii w latach 2009 i 2013 ...... 32 Tabela 13 Zaopatrzenie mieszka ńców gminy w gaz ...... 33 Tabela 14 Wykaz pomników przyrody na terenie gminy Swarz ędz ...... 36 Tabela 15 Powierzchnia odnowie ń lasu na terenie gminy Swarz ędz w latach 2010-2014 ...... 43 Tabela 16 Wyniki bada ń odczynu gleby i potrzeby ich wapnowania na terenie gminy Swarz ędz w latach 2012-2013 r...... 44 Tabela 17 Wyniki bada ń zasobno ści gleby w makroelementy w przebadanych próbkach gleb na terenie gminy Swarz ędz w latach 2012-2013 ...... 45 Tabela 18 Wykaz zlokalizowanych punktów poboru próbek do badań jako ści gleb pod wzgl ędem zanieczyszcze ń ...... 46 Tabela 19 Zasoby złó Ŝ naturalnych na terenie gminy Swarz ędz ...... 47 Tabela 20 Wykaz obowi ązuj ących koncesji na eksploatacj ę kopalin na terenie gminy Swarz ędz...... 47 Tabela 21 Emisja zanieczyszcze ń powietrza z zakładów szczególnie uci ąŜ liwych na terenie powiatu pozna ńskiego w latach 2009 i 2013 r...... 48 Tabela 22 Wielko ść emisji zanieczyszcze ń do powietrza na terenie gminy Swarz ędz w 2013 r. na podstawie Wojewódzkiego Banku Zanieczyszcze ń Środowiska ...... 49

6 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Tabela 23 Wyniki pomiaru metod ą pasywn ą benzenu na stanowisku w Swarz ędzu przy ul. Pozna ńskiej w latach 2011-2013 ...... 52 Tabela 24 Klasyfikacja stref z uwzgl ędnieniem kryteriów okre ślonych w celu ochrony zdrowia ...... 53 Tabela 25 Klasyfikacja stref z uwzgl ędnieniem kryteriów okre ślonych w celu ochrony ro ślin ...... 53 Tabela 26 Wyniki monitoringu wód podziemnych na terenie gminy Swarz ędz w latach 2012-2013...... 58 Tabela 27 Wykaz cieków podstawowych na terenie gminy Swarz ędz ...... 59 Tabela 28 Jednolite cz ęś ci wód płyn ących na terenie gminy Swarz ędz ...... 59 Tabela 29 Charakterystyka jednolitych cz ęś ci wód jeziornych na terenie gminy Swarz ędz ...... 61 Tabela 30 Wyniki bada ń stanu ekologicznego w punktach pomiarowo-kontrolnych w latach 2012-2013 ... 62 Tabela 31 Zu Ŝycie wody na cele gospodarki w gminie Swarz ędz na tle powiatu pozna ńskiego ...... 64 Tabela 32 Zmiany zu Ŝycia wody w przeliczeniu na 1 osob ę w gospodarstwach domowych w gminie Swarz ędz na tle powiatu i województwa ...... 64 Tabela 33 Wykaz budowli pi ętrz ących na rzekach w gminie Swarz ędz ...... 65 Tabela 34 Wykaz istniej ących małych zbiorników retencyjnych na terenie gminy Swarz ędz ...... 66 Tabela 35 Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wył ączeniem hałasu powodowanego przez starty, l ądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyra Ŝone wska źnikami L Aeq D i L Aeq N , które to wska źniki maj ą zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska, w odniesieniu do jednej doby ...... 67 Tabela 36 Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wył ączeniem hałasu powodowanego przez starty, l ądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyra Ŝone wska źnikami L DWN i L N, które to wska źniki maj ą zastosowanie do prowadzenia długookresowej polityki w zakresie ochrony przed hałasem ...... 68 Tabela 37 Ruch kołowy na drogach krajowych nr 5 i 92 w 2010 r. – Generalny Pomiar Ruchu ...... 69 Tabela 38 Energetyczno ść materiałów ...... 75 Tabela 39 Pozyskanie biogazu z ro ślin uprawnych ...... 76 Tabela 40 Rodzaj i ilo ść zebranych odpadów z terenu gminy Swarzędz ...... 78 Tabela 41 Sposób zagospodarowania odpadów zebranych z terenu gminy Swarz ędz ...... 80 Tabela 42 Instalacje do odzysku lub innego ni Ŝ składowanie unieszkodliwiania odpadów na terenie gminy Swarz ędz ...... 83 Tabela 43 Charakterystyka Składowiska Odpadów Komunalnych w Rabowicach ...... 84 Tabela 44 Ilo ść wyrobów azbestowych na terenie gminy Swarz ędz ...... 84 Tabela 45 Harmonogram działa ń na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024 ...... 92 Tabela 46 Mierniki monitorowania efektywno ści Programu ...... 112

Spis rysunków Rysunek 1 Poło Ŝenie gminy Swarz ędz ...... 19 Rysunek 2 Mapa Gminy Swarz ędz ...... 20 Rysunek 3 Zmiany liczby ludno ści gminy Swarz ędz w latach 2009-2013 ...... 22 Rysunek 4 Poło Ŝenie gminy Swarz ędz na tle jednostek fizyczno-geograficznych ...... 34 Rysunek 5 Obszar Natura 2000 PLH300038 Dolina Cybiny na terenie gminy Swarz ędz ...... 39 Rysunek 6 Główne zbiorniki wód podziemnych na obszarze gminy Swarz ędz ...... 57 Rysunek 7 Lokalizacja jednolitych cz ęś ci wód podziemnych (JCWPd nr 62) ...... 57 Rysunek 8 Jednolite cz ęś ci wód powierzchniowych (płyn ących) wydzielonych na terenie gminy Swarz ędz ...... 60 Rysunek 9 Strefy energii wiatru w Polsce wg H. Lorenc ...... 73 Rysunek 10 Rejonizacja średniorocznych sum promieniowania słonecznego całkowitego padaj ącego na jednostk ę powierzchni poziomej w kWh/m 2/rok ...... 74

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

8 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

1. Wst ęp 1.1. Podstawa prawna opracowania Podstaw ą prawn ą opracowania Programu ochrony środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz jest art. 17 ust.1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t. j. Dz. U. z 2013 r., poz. 1232 ze zm.), która zobowi ązuje gminy (w tym wypadku Burmistrza Miasta i Gminy Swarz ędz) do opracowania Programu ochrony środowiska uwzgl ędniaj ąc cele zawarte w strategiach, programach i dokumentach programowych do realizacji ochrony środowiska zgodnie z zasad ą zrównowa Ŝonego rozwoju. W zwi ązku z ustaw ą z dnia 21 sierpnia 2014 r. o zmianie ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2014 r., poz. 1101) polityk ę ekologiczn ą pa ństwa, zgodnie z któr ą opracowywane były programy ochrony środowiska, zast ąpiono polityk ą ochrony środowiska, która m.in. winna by ć prowadzona za pomoc ą wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska. Zgodnie z art. 14 ust. 1. Polityka ochrony środowiska jest prowadzona na podstawie strategii rozwoju, programów i dokumentów programowych, o których mowa w ustawie z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (t. j. Dz. U. z 2014 r., poz. 1649).

Program ochrony środowiska, po zaopiniowaniu przez zarz ąd powiatu uchwalany jest przez rad ę gminy (w tym przypadku Rad ę Miejsk ą w Swarz ędzu). Poprzedni dokument pn. Program Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami Gminy Swarz ędz został przyj ęty Uchwał ą Nr XXXI/237/2004 Rady Miejskiej w Swarz ędzu z dnia 29 wrze śnia 2004 roku.

1.2. Metodyka sporz ądzania Programu i jego struktura Prace nad pierwszym etapem opracowania polegały na przegl ądzie dokumentów i opracowa ń w przedmiotowym zakresie i dokonaniu oceny stanu środowiska gminy. Ocena zawiera analiz ę stanu środowiska na obszarze gminy w zakresie poszczególnych komponentów przyrodniczych oraz identyfikacj ę i rejonizacj ę zagro Ŝeń w kontek ście województwa, a tak Ŝe w kontek ście wymaga ń i standardów Unii Europejskiej. Wykonano tak Ŝe przegl ąd dokumentów i opracowa ń strategicznych, programowych i planistycznych na szczeblu krajowym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym, które maj ą istotne znaczenie dla konstrukcji niniejszego Programu. Drugi etap prac miał na celu okre ślenie celów i priorytetów ekologicznych, poziomów celów długoterminowych, harmonogramu przedsi ęwzi ęć ekologicznych na terenie gminy oraz środków niezb ędnych do osi ągni ęcia zało Ŝonych celów, w tym mechanizmów prawno-ekonomicznych i środków finansowych. Program ochrony środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz jest podstawowym instrumentem do realizacji zada ń własnych i koordynowanych w zakresie ochrony środowiska, które b ędą w cało ści lub w cz ęś ci finansowane ze środków b ędących w dyspozycji Gminy. Zadania uj ęte zostały w harmonogramie rzeczowo-finansowym. Efektem realizacji programu b ędzie utrzymanie obecnego stanu środowiska naturalnego i poprawa stanu środowiska oraz wdro Ŝenie efektywnego zarz ądzania środowiskiem w gminie. Dokument opisuje źródła finansowania okre ślonych zada ń, narz ędzia jego realizacji, elementy zarz ądzania i monitoringu zało Ŝonych zada ń oraz jednostki odpowiedzialne za wykonanie zada ń, a tak Ŝe zało Ŝenia edukacji ekologicznej. Przedstawione zasady monitorowania Programu przez okre ślone wska źniki umo Ŝliwi ą kontrol ę i ocen ę stanu realizacji zało Ŝonych działa ń.

2. Podstawowe zało Ŝenia Programu 2.1. Uwarunkowania zewn ętrzne i wewn ętrzne Programu Kierunki działa ń w zakresie wszystkich komponentów środowiska b ędą zmierzały do spełnienia celów uwzgl ędnionych w strategiach, programach i dokumentach programowych kraju, województwa i powiatu. Projekt Programu Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024 jest spójny m.in. z: • Polityk ą Ekologiczn ą Pa ństwa w latach 2009–2012, z perspektyw ą do roku 2016; • Krajowym Planem Gospodarki Odpadami 2014; • Krajowym Programem Oczyszczania Ścieków Komunalnych; • Programem Ochrony Środowiska Województwa Wielkopolskiego na lata 2012–2015; • Strategi ą Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do roku 2020;

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

• Strategi ą Rozwoju Powiatu Pozna ńskiego na lata 2006-2015. Na poziomie lokalnym Program nawi ązuje do Strategii rozwoju społeczno-gospodarczego Gminy Swarz ędz - Swarz ędz 2020 oraz ze Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Swarz ędz.

2.1.1. Polityka Ekologiczna Pa ństwa Polityka Ekologiczna jest dokumentem strategicznym, okre ślaj ącym cele i priorytety ekologiczne, a poprzez to wskazuj ącym kierunek działa ń koniecznych dla zapewnienia wła ściwej ochrony środowisku przyrodniczemu. Do realizacji tych zało Ŝeń władze samorz ądowe przygotowuj ą odpowiednio wojewódzkie, powiatowe i gminne programy ochrony środowiska. Cele po średnie, to przede wszystkim nacisk na ochron ę powietrza i przeciwdziałanie zmianom klimatu oraz spełnianie standardów okre ślonych przez UE w tym temacie. Dla terenów, które ich nie spełniaj ą musz ą zosta ć opracowane i wykonane programy naprawcze. Polska powinna tak Ŝe poło Ŝyć du Ŝy nacisk na promocj ę energii pozyskiwanej z odnawialnych źródeł energii (OZE), a tak Ŝe modernizacj ę przemysłu energetycznego.

Wypełnianie zało Ŝeń Polityki Ekologicznej stało si ę bod źcem do powołania nowych organów – Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska i Regionalnych Dyrektorów Ochrony Środowiska. Jest to krok maj ący na celu uproszczenie i przyspieszenie procedur środowiskowych. Priorytetem jest weryfikacja listy obszarów NATURA 2000, jak równie Ŝ kontynuacja zalesie ń i zadrzewie ń w celu tworzenia korytarzy ekologicznych ł ącz ących kompleksy le śne. Ma to ogromne znaczenie dla zachowania ró Ŝnorodno ści biologicznej fauny i flory. Wszystkie pa ństwa, w tym tak Ŝe Polska musz ą pami ęta ć o racjonalnym gospodarowaniu zasobami naturalnymi, w szczególno ści wod ą. Polityka Ekologiczna kładzie nacisk na racjonalne korzystanie z zasobów geologicznych i popraw ę gospodarki odpadami, zwłaszcza komunalnymi. Gospodarowanie pieni ędzmi pozyskanymi z Unii Europejskiej powinno by ć bardziej efektywne i w du Ŝej mierze skupi ć si ę na wyposa Ŝaniu kolejnych aglomeracji w oczyszczalnie ścieków i systemy wodno-kanalizacyjne. Ponadto do głównych wyzwa ń podj ętych w Polityce Ekologicznej Pa ństwa zaliczy ć nale Ŝy: • realizacj ę zało Ŝeń dyrektywy unijnej CAFE, dotycz ącej ograniczenia emisji pyłów; • realizacj ę zało Ŝeń Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych, w tym konieczność redukcji o 75% ładunku azotu i fosforu w oczyszczanych ściekach komunalnych; • sporz ądzanie map akustycznych dla wszystkich miast powy Ŝej 100 tys. mieszka ńców i opracowywanie planów walki z hałasem; • prace nad dokumentem dotycz ącym nadzoru nad chemikaliami dopuszczonymi na rynek (wdra Ŝanie unijnego rozporz ądzenia REACH).

Polityka Ekologiczna zawsze kładzie du Ŝy nacisk na podnoszenie świadomo ści ekologicznej społecze ństwa zgodnie z zasad ą - „my śl globalnie, działaj lokalnie”. Polska powinna zadba ć równieŜ o opracowanie programów strategicznych dotycz ących ryzyka powodziowego, ochrony gleb, rekultywacji terenów zdegradowanych i ochrony przed hałasem.

2.1.2. Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2014 (KPGO 2014) Krajowy plan gospodarki odpadami jest nadrz ędnym dokumentem w zakresie gospodarki odpadami, z którym musz ą by ć zgodne plany gospodarki odpadami opracowywane na ni Ŝszych szczeblach administracji. Celem KPGO 2014 jest osi ągni ęcie systemu gospodarki odpadami zgodnego z zasad ą zrównowa Ŝonego rozwoju, w którym w pełni realizowane s ą zasady gospodarki odpadami, a w szczególno ści hierarchia post ępowania z odpadami czyli po pierwsze zapobieganie powstawaniu odpadów, a nast ępnie przygotowanie do ponownego u Ŝycia, recykling, inne metody odzysku, unieszkodliwianie, przy czym najmniej po Ŝą danym sposobem ich zagospodarowanie jest składowanie.

Główne cele strategiczne wynikaj ące z KPGO to: • uniezale Ŝnienie wzrostu ilo ści wytwarzanych odpadów od wzrostu gospodarczego kraju; • zwi ększenie udziału odzysku, w tym w szczególności odzysku energii z odpadów; • zmniejszenie ilo ści odpadów kierowanych na składowiska odpadów; • wyeliminowanie praktyk nielegalnego składowania odpadów; • utworzenie i uruchomienie bazy danych o produktach, opakowaniach, i gospodarce odpadami (BDO).

10 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

KPGO formułuje równie Ŝ dodatkowe cele szczegółowe dla poszczególnych grup odpadów.

W gospodarce odpadami komunalnymi przyj ęto nast ępuj ące cele: • zapewnienie obj ęcia wszystkich mieszka ńców systemem selektywnego zbierania odpadów najpó źniej do 2015 r.; • zmniejszenie ilo ści odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji kierowanych na składowiska odpadów, aby nie było składowanych: o w 2013 r. wi ęcej ni Ŝ 50%, o w 2020 r. wi ęcej ni Ŝ 35%, masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r., • zmniejszenie masy składowanych odpadów komunalnych do max. 60% wytworzonych odpadów do ko ńca 2014 r.; • przygotowanie do ponownego wykorzystania i recykling materiałów odpadowych, przynajmniej takich jak papier, metal, tworzywa sztuczne i szkło z gospodarstw domowych i w miar ę mo Ŝliwo ści odpadów innego pochodzenia podobnych do odpadów z gospodarstw domowych minimum 50 % masy do 2020 roku.

W gospodarce odpadami niebezpiecznymi przyj ęto nast ępuj ące cele: • Oleje odpadowe - utrzymanie poziomu odzysku na poziomie co najmniej 50%, a recyklingu rozumianego jako regeneracja na poziomie co najmniej 35%; • Odpady medyczne i weterynaryjne - w okresie do 2022 r. celem b ędzie podniesienie efektywno ści selektywnego zbierania odpadów medycznych i weterynaryjnych (w tym segregacji odpadów u źródła powstawania), co spowoduje zmniejszenie ilo ści odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne w strumieniu odpadów niebezpiecznych; • Zu Ŝyte baterie i akumulatory - rozbudowa systemu zbierania zu Ŝytych baterii przeno śnych i zu Ŝytych akumulatorów przeno śnych, który pozwoli na osi ągni ęcie nast ępuj ących poziomów zbierania: o do 2012 r. – poziom zbierania zu Ŝytych baterii przeno śnych i zu Ŝytych akumulatorów przeno śnych w wysoko ści 25%, o do 2016 r. i w latach nast ępnych – poziom zbierania zu Ŝytych baterii przeno śnych i zu Ŝytych akumulatorów przeno śnych, w wysoko ści 45%. • Zu Ŝyty sprz ęt elektryczny i elektroniczny - w okresie od 2011 r. do 2022 r. wyznacza si ę nast ępuj ące cele: o ograniczenie istnienia szarej strefy, o rozbudowa systemu odzysku oraz unieszkodliwiania zu Ŝytego sprz ętu elektrycznego i elektronicznego ukierunkowane na całkowite wyeliminowanie ich składowania, utrzymanie poziomów odzysku i recyklingu zu Ŝytego sprz ętu w wysoko ści: o dla zu Ŝytego sprz ętu powstałego z wielkogabarytowych urz ądze ń gospodarstwa domowego i automatów do wydawania: poziomu odzysku w wysoko ści 80 % masy zu Ŝytego sprz ętu, poziomu recyklingu cz ęś ci składowych, materiałów i substancji pochodz ących ze zu Ŝytego sprz ętu w wysokości 75 % masy zu Ŝytego sprz ętu. o dla zu Ŝytego sprz ętu powstałego z małogabarytowych urz ądze ń gospodarstwa domowego, sprz ętu o świetleniowego, narz ędzi elektrycznych i elektronicznych z wyj ątkiem wielkogabarytowych, stacjonarnych narz ędzi przemysłowych, zabawek, sprz ętu rekreacyjnego i sportowego oraz przyrz ądów do nadzoru i kontroli: poziomu odzysku w wysokości 70 % masy zu Ŝytego sprz ętu; poziomu recyklingu cz ęś ci składowych, materiałów i substancji pochodz ących ze zu Ŝytego sprz ętu w wysoko ści 50 % masy zu Ŝytego sprz ętu; o osi ągni ęcie poziomu selektywnego zbierania zu Ŝytego sprz ętu elektrycznego i elektronicznego pochodz ącego z gospodarstw domowych w wysoko ści 4 kg/mieszka ńca/rok. • Pojazdy wycofane z eksploatacji - celem nadrz ędnym jest zapewnienie pełnej skuteczno ści działania systemu zbierania i demonta Ŝu pojazdów wycofanych z eksploatacji oraz odzysku, w tym recyklingu odpadów powstaj ących z pojazdów wycofanych z eksploatacji oraz ograniczenie istnienia szarej strefy. Wyznacza si ę nast ępuj ące minimalne poziomy odzysku i recyklingu odniesione do masy pojazdów przyj ętych do stacji demonta Ŝu w skali roku: o 85% i 80% do ko ńca 2014 r., o 95% i 85% od dnia 1 stycznia 2015 r.

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

• Odpady zawieraj ące azbest - w okresie do 2032 r. zakłada si ę sukcesywne osi ąganie celów okre ślonych w przyj ętym w dniu 15 marca 2010 r. przez Rad ę Ministrów „Programie Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009 - 2032”.

Odpady pozostałe. W gospodarce pozostałymi odpadami przyj ęto nast ępuj ące cele: • Zu Ŝyte opony - w perspektywie do 2022 r. podstawowym celem jest utrzymanie dotychczasowego poziomu odzysku na poziomie co najmniej 75%, a recyklingu na poziomie co najmniej 15%; • Odpady z budowy, remontów i demonta Ŝu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej - w okresie do 2022 r. głównym celem jest rozbudowa systemu selektywnego zbierania odpadów z remontów, budowy i demonta Ŝu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej. Do 2020 r. poziom przygotowania do ponownego u Ŝycia, recyklingu oraz innych form odzysku materiałów budowlanych i rozbiórkowych powinien wynosi ć minimum 70% wagowo; • Komunalne osady ściekowe - w perspektywie do 2022 r. podstawowe cele w gospodarce komunalnymi osadami ściekowymi s ą nast ępuj ące: o ograniczenie składowania osadów ściekowych; o zwi ększenie ilo ści komunalnych osadów ściekowych przetwarzanych przed wprowadzeniem do środowiska oraz osadów przekształcanych metodami termicznymi; o maksymalizacja stopnia wykorzystania substancji biogennych zawartych w osadach przy jednoczesnym spełnieniu wszystkich wymogów dotycz ących bezpiecze ństwa sanitarnego i chemicznego; o zwi ększenie ilo ści komunalnych osadów ściekowych wykorzystywanych w biogazowniach w celach energetycznych; o wzrost masy komunalnych osadów ściekowych przekształcanych termicznie w cementowniach, kotłach energetycznych oraz spalarniach komunalnych osadów ściekowych. • Odpady ulegaj ące biodegradacji inne ni Ŝ komunalne - w okresie do 2022 r. zakłada si ę zmniejszenie masy składowanych odpadów do poziomu nie wi ęcej ni Ŝ 40% masy wytworzonych odpadów; • Odpady opakowaniowe - celem nadrz ędnym jest ograniczenie istnienia szarej strefy. Jako cel na rok 2014 przyj ęto osi ągni ęcie poziomów odzysku i recyklingu:

Lp. Odpad powstały z: Poziom w % rodzaj opakowa ń odzysku recyklingu 1 opakowania razem 60 1) 55 1) 2 opakowania z tworzyw sztucznych - 22,5 1) 2) 3 opakowania z aluminium - 50 1) 4 opakowania ze stali, w tym z blachy stalowej - 501) 5 opakowania z papieru i tektury - 60 1) 6 opakowania ze szkła gospodarczego, poza ampułkami - 60 1) 7 opakowania z drewna - 15 1)

Natomiast w latach nast ępnych nale Ŝy utrzyma ć te poziomy. ______1) Nie dotyczy opakowa ń maj ących bezpo średni kontakt z produktami leczniczymi okre ślonymi w przepisach Prawa farmaceutycznego, 2) Do poziomu recyklingu zalicza si ę wył ącznie recykling, w wyniku którego otrzymuje si ę produkt wykonany z tworzywa sztucznego.

Kierunki działa ń w zakresie racjonalnej gospodarki odpadami: • minimalizowanie ilo ści wytwarzanych odpadów w sektorze komunalnym oraz wdro Ŝenie nowoczesnych systemów ich odzysku i unieszkodliwiania; • obj ęcie zorganizowan ą zbiórk ą odpadów wszystkich mieszka ńców; • redukcja w odpadach kierowanych na składowiska zawarto ści składników ulegaj ących biodegradacji; • wdra Ŝanie selektywnej zbiórki odpadów wielkogabarytowych, budowlanych i niebezpiecznych.

12 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

2.1.3. Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPO ŚK) Przepisy prawne Unii Europejskiej w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych okre ślone zostały w szczególno ści w dyrektywie Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 roku, dotycz ącej oczyszczania ścieków komunalnych. W Traktacie Akcesyjnym przewidziano, Ŝe przepisy prawne Unii Europejskiej w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych okre ślone ww. dyrektyw ą b ędą w Polsce w pełni obowi ązywały od 31 grudnia 2015 r., do tego czasu: • wszystkie aglomeracje ≥ 200 RLM musz ą by ć wyposa Ŝone w systemy kanalizacji zbiorczej i oczyszczalnie ścieków o efekcie oczyszczania uzale Ŝnionym od wielko ści oczyszczalni; • aglomeracje < 2000 RLM wyposa Ŝone w dniu wej ścia Polski do Unii w systemy kanalizacyjne powinny posiada ć do tego terminu oczyszczalnie zapewniaj ące odpowiednie oczyszczanie; • zakłady przemysłu rolno-spo Ŝywczego o wielko ści > 4000 RLM s ą zobowi ązane do redukcji zanieczyszcze ń biodegradowalnych;

KPO ŚK okre śla działania, które b ędą podejmowane do ko ńca okresu przej ściowego, wynegocjowanego dla tej dyrektywy tj. do ko ńca 2015 r. Program stanowi spis przedsi ęwzi ęć zaplanowanych do realizacji w zakresie odprowadzania i oczyszczania ścieków komunalnych (budowy, rozbudowy i/lub modernizacji oczyszczalni ścieków komunalnych i systemów kanalizacji zbiorczej) w aglomeracjach w celu prawidłowego i uporz ądkowanego procesu implementacji dyrektywy 91/271/EWG.

2.1.4. Polityka energetyczna Polski do 2030 roku Dokument okre śla podstawowe kierunki polityki energetycznej. S ą nimi: • poprawa efektywno ści energetycznej; • wzrost bezpiecze ństwa dostaw paliw i energii; • dywersyfikacja wytwarzania energii elektrycznej poprzez wprowadzenie energetyki j ądrowej, • rozwój wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w tym biopaliw; • rozwój konkurencyjnych rynków paliw i energii oraz ograniczenie oddziaływania energetyki na środowisko.

Cele te maj ą zosta ć zapewnione m.in. przez racjonalne efektywne gospodarowanie krajowymi zło Ŝami węgla oraz dywersyfikacj ę źródeł i kierunków dostaw gazu ziemnego. Dokument postuluje równie Ŝ przygotowanie infrastruktury dla energetyki j ądrowej i zapewnienie warunków inwestorom dla wybudowania i uruchomienia elektrowni j ądrowych opartych na bezpiecznych technologiach.

Zgodnie z Polityk ą energetyczn ą Polski do 2030 roku udział odnawialnych źródeł energii w całkowitym zu Ŝyciu energii w Polsce ma wzrosn ąć do 15% w 2020 roku i 20% w roku 2030. Zadania wynikaj ące z Polityki Energetycznej Polski to m.in.: • modernizacja sieci przesyłowych i sieci rozdzielczych pozwalaj ąca obni Ŝyć poziom awaryjno ści o 50%; • rozwój lokalnej mini i mikro kogeneracji pozwalaj ący na dostarczenie do roku 2020 z tych źródeł co najmniej 10% energii elektrycznej zu Ŝywanej w kraju; • ochrona lasów przed nadmiernym eksploatowaniem w celu pozyskiwania biomasy; • zrównowa Ŝone wykorzystanie obszarów rolniczych na cele OZE, tak aby nie doprowadzi ć do konkurencji pomi ędzy energetyk ą odnawialn ą i rolnictwem; • wdro Ŝenie Programu budowy biogazowni rolniczych przy zało Ŝeniu powstania do roku 2020 co najmniej jednej biogazowni w ka Ŝdej gminie;

• ograniczenie emisji CO 2 w wielko ści mo Ŝliwej technicznie do osi ągni ęcia bez naruszania bezpiecze ństwa energetycznego;

• ograniczenie emisji SO 2 do poziomu ustalonego w Traktacie Akcesyjnym; • ograniczenie emisji NOx poczynaj ąc od 2016 roku zgodnie ze zobowi ązaniami przyj ętymi przy akcesji do Unii Europejskiej; • likwidacja emisji z tytułu samozapłonu i palenia si ę hałd poprzez pozyskanie w ęgla z odpadów pogórniczych zalegaj ących na składowiskach; • rozszerzenie zakresu zało Ŝeń i planów zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe o planowanie i organizacj ę działa ń maj ących na celu racjonalizacj ę zu Ŝycia energii i promowanie rozwi ąza ń zmniejszaj ących zu Ŝycie energii na obszarze gminy;

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

• wsparcie inwestycji w zakresie stosowania najlepszych dost ępnych technologii w przemy śle, wysokosprawnej kogeneracji, ograniczenia strat w sieciach elektroenergetycznych i ciepłowniczych oraz termomodernizacji budynków; • obowi ązek przygotowania planów zaopatrzenia gmin w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe w celu zast ąpienia wyeksploatowanych rozdzielonych źródeł wytwarzania ciepła jednostkami kogeneracyjnymi.

2.1.5. Program Ochrony Środowiska Województwa Wielkopolskiego na lata 2012-2015 Nadrz ędn ą zasad ę ochrony środowiska województwa wielkopolskiego, podobnie jak polityki ekologicznej pa ństwa, przyj ęto sformułowan ą w Konstytucji RP zasad ę zrównowa Ŝonego rozwoju, czyli takiego rozwoju społeczno-gospodarczego, w którym nast ępuje proces integrowania działa ń politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi przyrodniczej oraz trwało ści podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania mo Ŝliwo ści zaspokojenia podstawowych potrzeb poszczególnych społeczno ści lub obywateli zarówno współczesnego pokolenia jak i przyszłych pokole ń.

W programie wojewódzkim zało Ŝono osi ągni ęcie 16 celów polityki ekologicznej województwa wielkopolskiego, które maj ą by ć osi ągni ęte przez realizacj ę zada ń szczegółowych w poszczególnych obszarach strategicznych. Celami i kierunkami działa ń w polityce ekologicznej województwa wielkopolskiego do 2023 r. s ą: • Zachowanie ró Ŝnorodno ści biologicznej i jej racjonalne u Ŝytkowanie oraz stworzenie spójnego systemu obszarów chronionych; • Prowadzenie zrównowa Ŝonej gospodarki le śnej i zwi ększanie lesistości; • Zrównowa Ŝone u Ŝytkowanie zasobów wodnych oraz ochrona przed powodzi ą i susz ą; • Ochrona i racjonalne wykorzystanie powierzchni ziemi oraz rekultywacja terenów zdegradowanych; • Zrównowa Ŝone u Ŝytkowanie zasobów kopalin oraz ochrona środowiska w trakcie ich eksploatacji; • Zmniejszenie emisji zanieczyszcze ń do środowiska wodnego, usprawnienie systemu zaopatrzenia w wod ę; • Spełnienie wymaga ń prawnych w zakresie jako ści powietrza oraz standardów emisyjnych z instalacji, wymaganych przepisami prawa; • Zmniejszenie zagro Ŝenia mieszka ńców województwa ponadnormatywnym hałasem, zwłasz- cza emitowanym przez środki transportu drogowego; • Stała kontrola potencjalnych źródeł pól elektromagnetycznych oraz minimalizacja ich oddzia- ływania na zdrowie człowieka i środowisko; • Minimalizacja skutków powa Ŝnych awarii przemysłowych dla ludzi i środowiska; • Kształtowanie postaw ekologicznych mieszka ńców województwa wielkopolskiego, zagwaran- towanie szerokiego dost ępu do informacji o środowisku oraz zrównowa Ŝona polityka kon- sumpcyjna; • Zapewnienie wł ączenia celów ochrony środowiska do wszystkich sektorowych dokumentów strategicznych i przeprowadzenia oceny wpływu ich realizacji na środowisko przed ich za- twierdzeniem; • Kształtowanie harmonijnej struktury funkcjonalno-przestrzennej województwa, sprzyjaj ącej równowa Ŝeniu wykorzystania walorów przestrzeni z rozwojem gospodarczym, wzrostem jako- ści Ŝycia i trwałym zachowaniem warto ści środowiska; • Wdro Ŝenie mechanizmów zapewniaj ących aktywizacj ę rynku na rzecz ochrony środowiska, • Zwi ększenie roli wielkopolskich placówek badawczych we wdra Ŝaniu innowacji w przemy śle oraz w produkcji wyrobów przyjaznych dla środowiska; • Wdro Ŝenie systemu prewencyjnego, maj ącego na celu zapobieganie szkodom w środowisku i sygnalizuj ącego mo Ŝliwo ść wyst ąpienia szkody.

2.1.6. Strategia Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do 2020 r. Zaktualizowana Strategia rozwoju województwa wielkopolskiego do 2020 r. jako cel generalny przyjmuje „Efektywne wykorzystanie potencjałów rozwojowych na rzecz wzrostu konkurencyjno ści województwa, słu Ŝą ce poprawie jako ści Ŝycia mieszka ńców w warunkach zrównowa Ŝonego rozwoju.” Realizacja celu generalnego b ędzie mo Ŝliwa poprzez cele strategiczne, które realizowane będą przez

14 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024 cele operacyjne. W śród wyznaczonych celów dla Województwa Wielkopolskiego istotne z punktu widzenia środowiska s ą:

Cel strategiczny 2. Poprawa stanu środowiska i racjonalne gospodarowanie jego zasobami Cel operacyjny 2.1. Wsparcie ochrony przyrody; Cel operacyjny 2.2. Ochrona krajobrazu; Cel operacyjny 2.3. Ochrona zasobów le śnych i racjonalne ich wykorzystanie; Cel operacyjny 2.4. Wykorzystanie, racjonalizacja gospodarki zasobami kopalin oraz ograniczanie skutków ich eksploatacji; Cel operacyjny 2.5. Ograniczanie emisji substancji do atmosfery; Cel operacyjny 2.6. Uporz ądkowanie gospodarki odpadami; Cel operacyjny 2.7. Poprawa gospodarki wodno – ściekowej; Cel operacyjny 2.8. Ochrona zasobów wodnych i wzrost bezpiecze ństwa powodziowego; Cel operacyjny 2.9. Poprawa przyrodniczych warunków dla rolnictwa; Cel operacyjny 2.10. Promocja postaw ekologicznych; Cel operacyjny 2.11. Zintegrowany system zarz ądzania środowiskiem przyrodniczym; Cel operacyjny 2.12. Poprawa stanu akustycznego województwa;

Cel strategiczny 3. Lepsze zarz ądzanie energi ą Cel operacyjny 3.1. Optymalizacja gospodarowania energi ą; Cel operacyjny 3.2. Rozwój produkcji i wykorzystanie alternatywnych źródeł energii; Cel operacyjny 3.3. Poprawa bezpiecze ństwa energetycznego regionu.

2.1.7. Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2014-2020 Obowi ązkiem wszelkich projektów realizowanych w ramach Wielkopolskiego „Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2014-2020” jest zgodno ść z celami sformułowanymi w przyjętej w 2010 roku „Strategii Europa 2020”, a wcze śniej w „Strategii Lizbo ńskiej”. Strategia „Europa 2020" to dokument na rzecz inteligentnego i zrównowa Ŝonego rozwoju sprzyjaj ące- go wł ączeniu społecznemu, jest nowym, długookresowym dokumentem strategicznym rozwoju spo- łeczno-gospodarczego Unii Europejskiej. Strategia Europa 2020 obejmuje trzy wzajemnie ze sob ą powi ązane priorytety: • rozwój inteligentny: rozwój gospodarki opartej na wiedzy i innowacji; • rozwój zrównowa Ŝony: wspieranie gospodarki efektywniej korzystaj ącej z zasobów, bardziej przyjaznej środowisku i bardziej konkurencyjnej; • rozwój sprzyjaj ący wł ączeniu społecznemu: wspieranie gospodarki o wysokim poziomie zatrudnienia, zapewniającej spójno ść społeczn ą i terytorialn ą.

Bior ąc pod uwag ę potencjały i wyzwania rozwojowe, jakie zidentyfikowano na etapie diagnozowania sytuacji w województwie, cele innych polityk, w tym przede wszystkim Strategii Europa 2020, a tak Ŝe cele dokumentów regionalnych, w szczególno ści Strategii Rozwoju Województwa Wielkopolskiego przyj ęto nast ępuj ący cel główny WRPO na lata 2014-2020: Poprawa konkurencyjno ści i spójno ści Województwa. Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2014-2020 zawiera nast ępuj ące osie priorytetowe, cele tematyczne i priorytety inwestycyjne (oryginalna numeracja zgodna z WRPO 2014- 2020):

Oś priorytetowa 3. Energia: • Wspieranie przej ścia na gospodark ę niskoemisyjn ą we wszystkich sektorach: • Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodz ącej ze źródeł odnawialnych; • Wspieranie efektywno ści energetycznej, inteligentnego zarz ądzania energi ą i wykorzystania odnawialnych źródeł energii w infrastrukturze publicznej, w tym w budynkach publicznych, i w sektorze mieszkaniowym; • Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególno ści dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównowa Ŝonej multimodalnej mobilno ści miejskiej i działa ń adaptacyjnych maj ących oddziaływanie łagodz ące na zmiany klimatu.

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Oś priorytetowa 4. Środowisko: • Promowanie dostosowani a do zmiany klimatu, zapobiegania ryzyku i zarz ądzania ryzykiem: • Wspieranie inwestycji ukierunkowanych na konkretne rodzaje zagro Ŝeń, zapewniaj ących odporno ść na kl ęski Ŝywiołowe oraz stworzenie systemów zarz ądzania kl ęskami Ŝywiołowymi; • Zachowanie i ochrona środowiska naturalnego oraz wspieranie efektywnego gospodarowania zasobami: • Inwestowanie w sektor gospodarki odpadami celem wypełnienia zobowi ąza ń okre ślonych w dorobku prawnym Unii w zakresie środowiska oraz zaspokojenia wykraczaj ących poza te zobowi ązania potrzeb inwestycyjnych okre ślonych przez pa ństwa członkowskie; • Inwestowanie w sektor gospodarki wodnej celem wypełnienia zobowi ąza ń okre ślonych w dorobku prawnym Unii w zakresie środowiska oraz zaspokojenia wykraczaj ących poza te zobowi ązania potrzeb inwestycyjnych, okre ślonych przez pa ństwa członkowskie; • Zachowanie, ochrona, promowanie i rozwój dziedzictwa naturalnego i kulturowego; • Ochrona i przywrócenie ró Ŝnorodno ści biologicznej, ochrona i rekultywacja gleby oraz wspieranie usług ekosystemowych, tak Ŝe poprzez program „Natura 2000” i zielon ą infrastruktur ę.

Oś priorytetowa 5. Transport • Promowanie zrównowa Ŝonego transportu i usuwanie niedoborów przepustowo ści w działaniu najwa Ŝniejszych infrastruktur sieciowych; • Zwi ększanie mobilno ści regionalnej poprzez ł ączenie w ęzłów drugorz ędnych i trzeciorz ędnych z infrastruktur ą TEN-T, w tym z w ęzłami multimodalnymi; • Rozwój i rehabilitacja kompleksowych, wysokiej jako ści i interoperacyjnych systemów transportu kolejowego oraz propagowanie działa ń słu Ŝą cych zmniejszeniu hałasu.

2.1.8. Program ochrony środowiska przed hałasem Obowi ązek okre ślania programów ochrony środowiska przed hałasem dla terenów poza aglomeracjami poło Ŝonych wzdłu Ŝ dróg, których eksploatacja mo Ŝe powodowa ć negatywne oddziaływanie akustyczne na znacznych obszarach wynika z art. 119 ust 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2013 r., poz. 1232 ze zm.). Programy maj ą na celu zapewnienie jak najlepszego stanu akustycznego środowiska, poprzez utrzymanie poziomu hałasu poni Ŝej lub na poziomie warto ści dopuszczalnej. Natomiast na obszarach, gdzie normy nie s ą dotrzymane nale Ŝy d ąŜ yć do zmniejszenia hałasu do co najmniej dopuszczalnego. Podstaw ą do opracowania programów s ą mapy akustyczne, które zarz ądzaj ący drog ą sporz ądza co 5 lat i przedkłada marszałkowi województwa.

2.1.9. Program ochrony powietrza Obowi ązek okre ślania programów ochrony powietrza wynika z art. 91 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t. j. Dz. U. z 2013 r., poz.1232 ze zm.). Programy okre śla si ę dla stref, w których poziom cho ćby jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny powi ększony o margines tolerancji lub poziom docelowy. Programy maj ą na celu osi ągni ęcie dopuszczalnych poziomów i poziomów docelowych substancji w powietrzu. Sejmik Województwa Wielkopolskiego uchwał ą Nr XXXIX/769/12 z dnia 25 listopada 2013 roku przyj ął „Program ochrony powietrza dla strefy wielkopolskiej” (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z 2013 roku, poz. 7401). W „Programie”, w ramach działań naprawczych maj ących na celu redukcj ę emisji pyłu zawieszonego PM10 oraz benzo(a)pirenu zaproponowano, m.in.: • ograniczenie emisji z indywidualnych systemów grzewczych poprzez likwidacj ę starych kotłów (poprzez podł ączenie do sieci cieplnej lub zastosowanie ogrzewania elektrycznego) lub ograniczenie emisji (poprzez zmian ę paliwa, wymian ę starych kotłów na nowe niskoemisyjne); • ograniczenie zu Ŝycia produkowanej energii poprzez termoizolacj ę budynków, co przyczyni si ę do ograniczenia emisji na obszarze przekrocze ń; • wykorzystanie alternatywnych źródeł energii w postaci kolektorów słonecznych, pomp ciepła lub wykorzystania energii wiatru, które stanowiłyby uzupełniaj ące źródła pozyskiwania energii cieplnej.

16 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

2.1.10. Strategia wzrostu efektywno ści energetycznej i rozwoju odnawialnych źródeł energii w Wielkopolsce na lata 2012-2020 Dokument ten wyznacza dla Wielkopolski perspektyw ę zarz ądzania efektywno ści ą energetyczn ą oraz odnawialnymi źródłami energii. Definiuje warunki i cele zmierzaj ące do stworzenia warunków wzrostu udziału energii ze źródeł odnawialnych w bilansie energetycznym województwa i poprawy efektywno ści energetycznej z wykorzystaniem innowacyjnych rozwi ąza ń przy jednoczesnym zachowaniu zasad zrównowa Ŝonego rozwoju regionu. S ą to kwestie kluczowe wobec globalnych wyzwa ń środowiskowych. Celem głównym realizacji tej strategii jest osi ągni ęcie przez Wielkopolsk ę w 2020 roku wy Ŝszego poziomu udziału energii ze źródeł odnawialnych w energii finalnej oraz wzrostu efektywno ści energetycznej, przy zachowaniu zasad zrównowa Ŝonego rozwoju, oraz d ąŜ enie do osi ągni ęcia pozycji lidera innowacji i wdro Ŝeń technologii z zakresu odnawialnych źródeł energii i efektywno ści energetycznej.

2.1.11. Program ochrony środowiska dla Powiatu Pozna ńskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016-2019 W Programie powiatowym przyj ęte zostały nast ępuj ące priorytety ekologiczne: • Edukacja ekologiczna; • Promocja i pogł ębianie wiedzy na temat walorów przyrodniczych powiatu; • Ochrona jako ści powietrza, wód i ziemi; • Zapobieganie ponadnormatywnej emisji hałasu i pól elektromagnetycznych; • Wła ściwa gospodarka odpadami; • Nadzór nad podmiotami korzystaj ącymi ze środowiska; • Ochrona zasobów przyrody. Są to obszary strategiczne w ramach, których wyznaczono cele środowiskowe i konkretne zadania.

2.1.12. Strategia Rozwoju Aglomeracji Pozna ńskiej Strategia rozwoju aglomeracji pozna ńskiej to nakre ślenie wizji i kierunków rozwoju dla całej aglomeracji pozna ńskiej w perspektywie do 2020 r. Zaplanowane działania strategiczne w drodze konsultacji społecznych uzyskały akceptacj ę mieszka ńców aglomeracji. Realizacja strategii to głównie zadanie dla podmiotów interwencji publicznej, samorz ądów lokalnych i innych instytucji, ści śle ze sob ą współpracuj ących. Ostateczna wersja dokumentu Strategii Rozwoju Aglomeracji Pozna ńskiej przyj ęta została przez Rad ę Aglomeracji Pozna ńskiej w czerwcu 2011 roku. Strategia ma charakter integracyjny i zawiera programy rozwoju w odniesieniu do tych dziedzin, które są szczególnie istotne dla funkcjonowania i rozwoju całej aglomeracji w perspektywie najbli Ŝszych lat. Strategia stanowi z jednej strony terytorialne i koncepcyjne rozwini ęcie realizowanych ju Ŝ polityk i działania samorz ądów, jak te Ŝ ró Ŝnych instytucji działaj ących w aglomeracji.

Wdra Ŝania zapisów strategii podejmuj ą si ę 22 jednostki samorz ądu terytorialnego: miasto Pozna ń, powiat pozna ński oraz miasta i gminy: Buk, Czerwonak, Dopiewo, Kleszczewo, Komorniki, Kostrzyn, Kórnik, Lubo ń, Mosina, Murowana Go ślina, Pobiedziska, Puszczykowo, Rokietnica, Skoki, St ęszew, Suchy Las, Swarz ędz, Szamotuły, Śrem i Tarnowo Podgórne.

W Strategii wyznaczone zostały osie i programy strategiczne, które doskonale wpisuj ą si ę w szeroko rozumian ą ochron ę środowiska.

Gospodarka Przestrzenna i Środowisko 1.1. Koncepcja zagospodarowania przestrzennego metropolii pozna ńskiej; Cel: Stworzenie spójnej wizji zagospodarowania przestrzennego metropolii w celu zapewnienia zrównowa Ŝonego i trwałego rozwoju, a tak Ŝe projektu rozmieszczenia funkcji oraz infrastruktury o charakterze metropolitalnym. 1.2. Poprawa standardów planistycznych, urbanistycznych i architektonicznych; Cel: Realizacja działa ń systemowych w zakresie architektury i urbanistyki, prowadz ących do kształtowania ładu i harmonii przestrzennej oraz porz ądku kompozycyjno-funkcjonalnego, poprawa jako ści zabudowy, stworzenie spójnego systemu przestrzeni publicznych. 1.3. Ochrona i kształtowanie krajobrazu kulturowego; Cel: Zachowanie specyfiki i walorów krajobrazu kulturowego ró Ŝnych obszarów metropolii, wdro Ŝenie zintegrowanego systemu ochrony krajobrazu w planowaniu i u Ŝytkowaniu przestrzeni metropolii. 1.4. Wielofunkcyjna gospodarka rolna;

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Cel: Zachowanie w obliczu presji urbanizacyjnej najbardziej cennych produkcyjnie i warto ściowych krajobrazowo terenów rolniczych. Wielofunkcyjny rozwój gospodarstw rolnych ze szczególnym uwzgl ędnieniem kierunku agroturystycznego, spopularyzowanie produktów regionalnych. 1.5. Kształtowanie i ochrona terenów o wysokich walorach przyrodniczych; Cel: Zachowanie i ochrona pasmowo-węzłowego układu terenów o wysokich walorach przyrodniczych i rekreacyjnych, wzrost lesisto ści w skali całej metropolii. 1.6. Jako ść i dyspozycyjno ść zasobów wodnych; Cel: Skuteczna ochrona wielko ści zasobów dyspozycyjnych wody i ich jako ści dla potrzeb komunalnych i gospodarczych rozwijaj ącej si ę demograficznie i przestrzennie metropolii, koordynacja rozwoju sieci infrastruktury wodno-kanalizacyjnej. 1.7. Z integrowany system gospodarki odpadami; Cel: Organizacja spójnego i nowoczesnego systemu gospodarki odpadami w skali całej metropolii. 1.8. Ekologiczne środowisko zamieszkania; Cel: Koordynacja polityki energetycznej, powstrzymanie negatywnego wpływu emisji hałasu w aglomeracji, promocja i rozwój budownictwa proekologicznego.

Infrastruktura i organizacja transportu 2.1. Metropolitalny wielofunkcyjny w ęzeł transportowy; Cel: Współpraca na rzecz rozwoju wielofunkcyjnego węzła transportowego ł ącz ącego metropoli ę z ośrodkami rozwoju o znaczeniu krajowym i mi ędzynarodowym, integracja działa ń inwestycyjnych i organizacyjnych na rzecz rozwoju transportu w metropolii. 2.2. Kolej metropolitalna; Cel: Wzrost znaczenia kolei w obsłudze transportowej metropolii, zwi ększenie udziału transportu publicznego w przewozach relacji obszar metropolitalny – Pozna ń. 2.3. Zintegrowany transport publiczny; Cel: Stworzenie zintegrowanego i sprawnego systemu transportu publicznego, który b ędzie skłaniał mieszka ńców i osoby przyjezdne do cz ęstszego korzystania ze środków komunikacji publicznej w podró Ŝach na obszarze metropolii. 2.4. Infrastruktura i ruch rowerowy; Cel: Stworzenie spójnego systemu infrastruktury rowerowej wysokiej jako ści, ułatwiaj ącego codzienn ą mobilno ść i turystyk ę weekendow ą oraz zapewniaj ącego dost ępno ść rowerem wszystkich potencjalnych źródeł i celów podró Ŝny.

2.1.13. Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego Gminy Swarz ędz – Swarz ędz 2020 Misj ą Gminy jest: „Swarz ędz gmin ą zrównowa Ŝonego rozwoju, atrakcyjnym miejscem zamieszkania, edukacji, pracy i wypoczynku”. Tak sformułowana misja oznacza, Ŝe rozwój społeczno-gospodarczy Gminy Swarz ędz wi ązany b ędzie ści śle z tworzeniem lepszej jako ści, lokalnego środowiska Ŝycia. Rozwój ten posiada ć jednocze śnie b ędzie swoj ą wyra źną specyfik ę, wynikaj ącą, nie tylko z miejscowych czynników i ogranicze ń rozwoju, ale tak Ŝe z uwarunkowa ń zewn ętrznych. B ędzie to rozwój dynamiczny, a zatem progresywny, zarówno w sferze gospodarczej i społecznej, jak i ekologicznej oraz przestrzennej. Wła ściwie ustalone proporcje pomi ędzy środowiskiem przyrodniczym, gospodarczym i społecznym, tworz ące interakcyjny układ d ąŜą cy do trwałej równowagi tworz ących go elementów, sprawi ą, Ŝe gmina będzie atrakcyjnym miejscem zamieszkania. Z kolei poprawa relacji ekologicznych, zwłaszcza na obszarach atrakcyjnych ze wzgl ędu na warunki przyrodnicze sprawi to, Ŝe w s ąsiedztwie miejsc zamieszkania i pracy b ędą istnie ć warunki umo Ŝliwia- jące wypoczynek w zró Ŝnicowanych jego formach.

W dokumencie okre ślono cele strategiczne, które wyznaczaj ą kierunki priorytetowe działa ń władz lokalnych na rzecz rozwoju społeczno-gospodarczego gminy. W przypadku szeroko poj ętej ochrony środowiska i zrównowa Ŝonego rozwoju wpisuj ą si ę wszystkie cele strategiczne:

Cel 1: Dobrze wykształcona, aktywna, kreatywna i kulturalna, zwi ązana emocjonalnie z miejscem zamieszkania, społeczno ść lokalna; Cel 2: Efektywna i nowoczesna gospodarka w zrównowaŜonej strukturze sektorowej i wielkościowej; Cel 3: Funkcjonalny i efektywny system infrastruktury technicznej i społecznej; Cel 4: Wysoki poziom i wysoka jako ść Ŝycia oraz lepszy poziom obsługi mieszka ńców; Cel 5: Miasto atrakcyjne dla mieszka ńców i inwestorów; Cel 6: Ład przestrzenny oraz równowaga w środowisku przyrodniczym, społecznym i gospodarczym; Cel 7: Czołowe miejsce i znacz ąca rola w Aglomeracji Pozna ńskiej.

18 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Rozwini ęciem tych celów s ą cele operacyjne, które traktowa ć nale Ŝy wła ściwie, jako zadania realiza- cyjne.

2.2. Nadrz ędny cel Programu ochrony środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz Nadrz ędnym celem Programu ochrony środowiska jest dalszy, zrównowa Ŝony rozwój gminy oraz stworzenie spójnej polityki środowiskowej Miasta i Gminy Swarz ędz. Opracowanie oraz uchwalenie dokumentu przez Radę Miejsk ą pozwoli na wypełnienie ustawowego obowi ązku oraz przyczyni si ę do poprawy i uporz ądkowania zarz ądzania środowiskiem na terenie gminy. Podj ęte działania wpłyn ą na długotrwał ą popraw ę jako ści środowiska naturalnego i podniesienie jako ści Ŝycia jego mieszka ńców. Aby osi ągn ąć wyznaczony nadrz ędny cel przeprowadzono ocen ę stanu środowiska naturalnego na terenie gminy Swarz ędz, zdiagnozowano główne problemy ekologiczne oraz sposoby ich rozwi ązania. Zaproponowano konkretny harmonogram działania łącznie z źródłami ich finansowania.

3. Ogólna charakterystyka gminy Swarz ędz 3.1. Poło Ŝenie gminy Gmina miejsko-wiejska Swarz ędz poło Ŝona jest w centrum województwa wielkopolskiego, w powiecie pozna ńskim, na wschód od miasta Poznania, w granicach aglomeracji pozna ńskiej. Gmina Swarz ędz od zachodu graniczy z miastem Pozna ń, od północnego-zachodu z gmin ą Czerwo- nak, od północnego-wschodu i wschodu z gmin ą Pobiedziska, od wschodu równie Ŝ z gmin ą Kostrzyn, a od południa z gmin ą Kleszczewo.

Rysunek 1 Poło Ŝenie gminy Swarz ędz

Źródło: http://gminy.pl/

Gmina Swarz ędz jest jedn ą z 226 gmin województwa wielkopolskiego i jedn ą z 17 gmin powiatu pozna ńskiego. W jej skład wchodz ą miasto Swarz ędz i 20 sołectw.

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Rysunek 2 Mapa Gminy Swarz ędz

Źródło: Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Swarz ędz.

Gmina le Ŝy przy głównym szlaku komunikacyjnym, biegn ącym z zachodu na wschód, który stanowi droga krajowa nr 92 z Poznania do Warszawy. Wa Ŝny szlak komunikacyjny stanowi równie Ŝ była droga krajowa nr 5 z Wrocławia do Gda ńska. Przez gmin ę przebiegaj ą dwie, istotne linie kolejowe: z Po- znania do Warszawy, oraz z Poznania do Bydgoszczy i Gda ńska. Według danych ewidencyjnych gmina zajmuje powierzchni ę 10 173 ha (co stanowi 0,34% powierzchni województwa i 5,3% powierzchni powiatu), z czego miasto Swarz ędz zajmuje powierzchni ę 823 ha.

20 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Pod wzgl ędem powierzchni sytuuje j ą na 154 miejscu w śród gmin województwa wielkopolskiego i 9 miejscu w powiecie pozna ńskim.

Pomimo wysokiego stopnia zurbanizowania uŜytki rolne stanowi ą 66,7% obszaru gminy w tym: grunty orne zajmuj ą 92%, ł ąki – 6%, pastwiska – 2%. Lesisto ść gminy wynosi 13,2%, natomiast grunty znajduj ące si ę pod wodami stanowi ą 2,2% powierzchni. Pozostałe grunty i nieu Ŝytki zajmuj ą 17,9% obszaru gminy. W tabeli 1 przedstawiono szczegółow ą struktur ę u Ŝytkowania gruntów w gminie Swarz ędz.

Tabela 1 UŜytkowanie gruntów w gminie Swarz ędz UŜytki rolne Pozostałe gru n- ty (pod zabu- dowaniami, Lasy Grunty podwórzami, i grunty pod wo- drogi i inne

[ha] [ha] le śne

[ha] [ha] [ha] [ha] [ha] dami grunty u Ŝytko- razem trwałe

ki trwałe [ha]

ą we oraz nie- Pow. ogólna pastwiska pastwiska ł grunty orne uŜytki Wyszczególnienie [ha] Miasto 823 165 151 13 1 20 122 516 Swarz ędz Obszary 9350 6620 6111 378 132 1322 109 1299 wiejskie Razem 10173 678 5 6262 39 1 13 3 13 42 23 1 1815 Źródło: Urz ąd Miasta i Gminy w Swarz ędzu.

Gmina Swarz ędz spełnia przede wszystkim funkcj ę zaplecza mieszkaniowego dla aglomeracji pozna ńskiej. Cechuje ją równie Ŝ silne przekształcenie środowiska przyrodniczego.

3.2. Podstawowe dane o ludno ści Według danych GUS - BDL (Główny Urz ąd Statystyczny - Bank Danych Lokalnych) w 2013 r. gmin ę zamieszkiwało 46 530 mieszka ńców. W poszczególnych miejscowo ściach liczb ę zameldowanych mieszka ńców przedstawia poni Ŝsza tabela.

Tabela 2 Liczba mieszka ńców zameldowanych w poszczególnych miejscowo ściach – stan na 31.12.2013 r. liczba mieszka ńców Lp. Miejscowo ść zameldowanych 1 Bogucin 1047 2. Garby 401 3. Gortatowo 559 4. Gruszczyn 2122 5. Janikowo 482 6. Jasin 1279 7. Karłowice 375 8. Katarzynki 42 9. Kobylnica 1517 10. Kruszewnia 371 11. Łow ęcin 552 12. Paczkowo 1563 13. Puszczykowo Zaborze 24 14. Rabowice 192 15. Sarbinowo 142 16. Sokolniki Gwiazdowskie 106 17. Swarz ędz 29610 18. Uzarzewo 558

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

liczba mieszka ńców Lp. Miejscowo ść zameldowanych 19. Wierzenica 337 20. Wierzonka 415 21. Zalasewo 2758 Razem 44452 Źródło: Urz ąd Miasta i Gminy w Swarz ędzu.

Tabela 3 Stan i zmiany liczby ludno ści zamieszkuj ącej gmin ę Swarz ędz w latach 2009-2013 Jednostka Liczba ludno ści w latach administracyjna 2009 2010 2011 2012 2013 miasto Swarz ędz 30352 30893 31031 31100 31084 obszar wiejski 12613 13628 14129 14707 15446 razem - gmina Swarz ędz 42965 44521 45160 45807 46530 powiat pozna ński 319258 330245 337883 344752 352395 Źródło: Opracowanie na podstawie danych z BDL GUS wg stanu na 31 grudnia 2013 r.

Gmina Swarz ędz w ostatnich latach notuje dynamiczny wzrost liczby ludno ści. W stosunku do roku 2009 liczba mieszka ńców w gminie wzrosła o 7,6%. Najdynamiczniej pod tym wzgl ędem rozwijaj ą si ę miejscowo ści wiejskie, gdzie w badanym okresie odnotowano wzrost na poziomie 18,3%, natomiast na terenie miasta Swarz ędz przybyło 2,3% mieszka ńców. W tym samym czasie liczba ludno ści w powiecie wzrosła o 9,4%. Na zmiany w strukturze ludno ści przyczynił si ę dodatni przyrost naturalny - 4,8 na 1000 mieszka ńców, a przede wszystkim dodatnie saldo migracji (9,7 osób na 1000 mieszka ńców), co oznacza, Ŝe wi ęcej osób zameldowało si ę w gminie, ni Ŝ wymeldowało. Nale Ŝy zaznaczy ć, Ŝe przyrost naturalny dla całego województwa wynosi 1,8 na 1000 osób, a dla powiatu 4,7.

Rysunek 3 Zmiany liczby ludno ści gminy Swarz ędz w latach 2009-2013

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS wg stanu na dzie ń 31.12.2013 r.

Wska źnik g ęsto ści zaludnienia w gminie jest zdecydowanie wy Ŝszy ni Ŝ średnia dla powiatu pozna ńskiego (185 os./km 2) i kształtuje si ę na poziomie 457 os./km 2.

Z danych GUS wynika równie Ŝ, Ŝe w 2013 r. 20,9% ludno ści gminy stanowiły osoby w wieku przedprodukcyjnym, 65,1% w wieku produkcyjnym, a 13,9% w wieku poprodukcyjnym. Z roku na rok spada liczba osób w wieku przedprodukcyjnym, wzrasta przede wszystkim liczba osób w grupie poprodukcyjnej. Wyra źna jest tendencja starzenia si ę społecze ństwa.

22 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

3.3. Gospodarka Swarz ędz bardzo intensywnie rozwija si ę pod wzgl ędem gospodarczym. W mie ście i gminie działa kilka tysi ęcy podmiotów gospodarczych, w śród nich kilkadziesi ąt przedsi ębiorstw z kapitałem zagra- nicznym. Dynamicznie rozwijaj ą si ę handel i usługi. W gminie pr ęŜ nie rozwija si ę równie Ŝ przemysł. Swoje siedziby maj ą tu takie firmy, jak: Volkswagen, British Petroleum, Mercedes-Benz, Deceuninck, Vox, Poz-Bruk, Panopa Logistik, Blum, Arvin Meritor, Stena Złomet, a tak Ŝe setki średnich i małych przedsi ębiorstw, głównie z bran Ŝy handlowej oraz, tra- dycyjnej dla Swarz ędza, stolarskiej i tapicerskiej. W południowej cz ęści Swarz ędza, przy drodze nr 92 i linii kolejowej stworzona została strefa przemysłowa.

Pod koniec października 2014 r. roku na terenie gminy w rejestrze CEIDG zarejestrowanych było 5727 podmiotów gospodarczych. W poni Ŝszej tabeli przedstawiono szczegółowo podział podmiotów na sekcje.

Tabela 4 Podmioty gospodarcze według sekcji i działów PKD na terenie gminy Swarz ędz (dane z dnia 30.10.2014 r.) Liczba po dmiotów gosp. Podmioty wg sekcji i działów PKD 2007 Miasto Obsz.wiejski A – rolnictwo, le śnictwo, łowiectwo i rybactwo 14 27 B – górnictwo i wydobywanie 0 2 C – przetwórstwo przemysłowe 547 284 D – wytwarzanie i zaopatrywanie w energi ę elektryczną, gaz, par ę wodn ą, 0 0 gor ącą wod ę i powietrze do układów klimatyzacyjnych E – dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami oraz działalno ść 9 7 zwi ązana z rekultywacj ą F - budownictwo 345 190 G - handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, wł ączaj ąc 1039 495 motocykle H - transport i gospodarka magazynowa 298 154 I - działalno ść zwi ązana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi 84 39 J - informacja i komunikacja 118 62 K - działalno ść finansowa i ubezpieczeniowa 150 59 L - działalno ść zwi ązana z obsług ą rynku nieruchomości 57 32 M - działalno ść profesjonalna, naukowa i techniczna 465 244 N - działalno ść w zakresie usług administrowania i działalno ść wspieraj ąca 111 67 O - administracja publiczna i obrona narodowa; obowi ązkowe zabezpieczenia 0 0 społeczne P - edukacja 93 43 Q - opieka zdrowotna i pomoc społeczna 251 99 R - działalno ść zwi ązana z kultur ą, rozrywk ą i rekreacj ą 31 14 S i T - pozostała działalno ść usługowa, oraz Gospodarstwa domowe zatrudnia- 224 89 jące pracowników; gospodarstwa domowe produkuj ące wyroby i świadcz ą- ce usługi na własne potrzeby Ogółem 3828 19 07 Źródło: Główny Urz ąd Statystyczny.

Łączna ilo ść podmiotów gospodarczych w gminie Swarz ędz w pa ździerniku 2014 r. wyniosła 5727, z tego 67% zlokalizowanych było na terenie miasta, a 33% na obszarach wiejskich. Najwi ęcej podmiotów działało w handlu i usługach – ponad 26%. Stosunkowo du Ŝa liczba podmiotów działała w przemy śle – prawie 15%. Wiele podmiotów zajmowało si ę równie Ŝ budownictwem, transportem i gospodarką magazynow ą oraz działalno ści ą profesjonaln ą. W porównaniu z latami ubiegłymi znacznie spadła liczba podmiotów działaj ących w przemy śle. Ze wzgl ędu na dost ępno ść danych, problem bezrobocia przeanalizowano w stosunku do populacji całego powiatu pozna ńskiego. Stopa bezrobocia na koniec wrze śnia 2014 r. kształtowała si ę na analizowanym terenie na poziomie 3,8% - była ni Ŝsza ni Ŝ średnia dla województwa (7,9%). Na terenie gminy Swarz ędz zarejestrowanych było 738 osób bezrobotnych, w tym 60% stanowiły kobiety. Powiat pozna ński od lat znajduje si ę w czołówce najni Ŝszego bezrobocia w województwie.

3.4. Rolnictwo UŜytki rolne zajmuj ą powierzchni ę ok. 6715 ha, (stanowi ąc 66% powierzchni gminy). Jednak nie stanowi ą głównego źródła zatrudnienia dla mieszka ńców gminy. Według danych z Narodowego spisu

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

rolnego z 2010 r. funkcjonowało tu 370 gospodarstw rolnych. Dominuj ą małe gospodarstwa rolne do 5 ha, które stanowi ą ponad 55% wszystkich gospodarstw. Średnia wielko ść gospodarstwa rolnego w gminie wynosiła w 2010 roku około 18,8 ha u Ŝytków rolnych. Jest to powierzchnia wi ększa ni Ŝ średnia w Wielkopolsce, która kształtowała si ę na poziomie 10,8 ha.

Tabela 5 Ilo ść gospodarstw rolnych na terenie gminy Swarz ędz gospodarstwa rolne ogółem <1 ha 1-5 ha 5-10 ha 10-15 ha >15 ha 370 102 103 53 40 72 Źródło: Główny Urz ąd Statystyczny – Bank Danych Lokalnych.

Wył ącznie działalno ść rolnicz ą prowadziło 325 gospodarstw, natomiast pozostałe gospodarstwa czer- pały dochody równie Ŝ z innych źródeł. Powierzchnia zasiewów wynosiła prawie 6430,07 ha i najwi ększe obszary zajmowały zasiewy zbó Ŝ – ponad 64%. Poza zbo Ŝami uprawiano ziemniaki, uprawy przemysłowe, rzepak i buraki cukrowe oraz kukurydz ę. Produkcj ę zwierz ęcą prowadzono w 148 gospodarstwach, gdzie dominowała hodowla drobiu i trzody chlewnej.

3.5. Turystyka Przez teren gminy Swarz ędz przebiega wiele tras rowerowych, pieszych i samochodowych. Najbar- dziej znane szlaki to Cysterski Szlak Rowerowy oraz Szlak Ko ściołów Drewnianych wokół Puszczy Zielonka. Cysterski Szlak Rowerowy jest pierwszym szlakiem rowerowym w konwencji cysterskiej. Trasa szlaku wiedzie z Poznania (pocz ątek trasy przy Ko ściele Św. Jana Jerozolimskiego), wzdłu Ŝ Jeziora Swa- rz ędzkiego przez Wierzenic ę, Owi ńska, Kami ńsko, Zielonk ę, D ąbrówk ę Ko ścieln ą, Rejowiec, Anto- niewo, Skoki, Lechin, Wiatrowo, W ągrowiec, Tarnowo Pałuckie, Łekno, Bracholin, Mie ścisko, Budzie- jewko, by zako ńczy ć si ę w D ąbrówce Ko ścielnej. Długo ść CSR wynosi 143 km. Szlak Ko ściołów Drewnianych wokół Puszczy Zielonka został przygotowany z my ślą o turystyce samochodowej. Korzysta z istniej ącej sieci dróg. P ętla obejmuj ąca dziewi ęć kościołów, przebiegaj ąca wokół puszczy, liczy ok. 90 km. W przypadku wyjazdu z Poznania długo ść całej trasy wynosi ok. 110 km. Na terenie gminy Swarz ędz znajduj ą si ę dwa drewniane ko ścioły: w Uzarzewie i w Wie- rzenicy. Przez tereny gminne biegnie szlak rowerowy R-1 im. Ryszarda Walerycha: Owi ńska - Mielno - Wie- rzonka - Wierzenica - Kobylnica, stanowi ący fragment szlaków rowerowych biegn ących przez Pusz- cz ę Zielonk ę. Szlak ten ł ączy si ę w Gruszczynie z tras ą Pozna ń - Gniezno (EuroVelo nr 2 i 9). Długo ść R-1 wynosi 15,5 km.

Wśród atrakcji turystycznych gminy Swarz ędz nale Ŝy wymieni ć: • Skansen i Muzeum Pszczelarstwa w Swarz ędzu – najwi ększe w Europie plenerowe muzeum etnograficzne, posiadaj ące unikatowy zbiór uli ilustruj ący historie bartnictwa i pszczelarstwa na ziemiach polskich; • Ko ściół św. Marcina w Swarz ędzu – zabytkowy ko ściół pochodz ący z XIII w. Chlub ą ko ścioła jest Pieta Swarz ędzka – rze źba z XVII w.; • Ko ściół św. Mikołaja w Wierzenicy – ko ściół z II poł. XVI w., będący jednym z 12 kościołów na Szlaku Ko ściołów Drewnianych wokół Puszczy Zielonka; • Ko ściół św. Michała w Uzarzewie - ko ściół le Ŝy na Szlaku Ko ściołów Drewnianych wokół Puszczy Zielonka. Wybudowany w 1749 r.; • Muzeum Przyrodniczo-Łowieckie w Uzarzewie – tworz ą je XIX-wieczny neorenesansowy pa- łac oraz nowoczesny pawilon, otoczone parkiem. Zgromadzone s ą tam eksponaty przyrodnicze, trofea i akcesoria my śliwskie oraz dzieła sztuki obrazuj ące ró Ŝnorodno ść fauny wielkopolskiej i bogate na tym terenie tradycje łowieckie. Ciekawe miejsca przyrodnicze: • Jezioro Swarz ędzkie i Dolina Cybiny to malownicze i atrakcyjne turystycznie miejsca, le Ŝą ce w północnej cz ęś ci Swarz ędza. Przez jezioro przepływa rzeka Cybina, ł ącz ąc je z jednej strony z Jeziorem Malta ńskim, a z drugiej z Jeziorem Uzarzewskim. To świetne miejsce dla ama- torów w ędkarstwa, sportów wodnych i rekreacji pieszo-rowerowej; • Park Krajobrazowy Puszcza Zielonka – obejmuje północn ą cz ęść gminy Swarz ędz, przez obszar parku przebiegaj ą liczne szlaki pieszo-rowerowe;

24 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

3.6. Infrastruktura techniczna 3.6.1. Komunikacja Na sie ć drogow ą na terenie gminy Swarz ędz składaj ą si ę: Drogi krajowe: • DK nr 92 Warszawa – Wrze śnia – Swarz ędz – Pozna ń – Świecko – o długo ści 17,666 km; • dawna droga krajowa nr 5 na odcinku Łubowo-Pozna ń z chwil ą oddania do u Ŝytku drogi ekspresowej S5 (wschodniej obwodnicy Poznania) na mocy art. 10 ust. 5 ustawy o Drogach publicznych z dnia 21 marca 1985 r. (Dz. U. z 2013 r., poz. 260 ze zm.), została zaliczona do kategorii dróg gminnych, w granicach gmin przez które przebiega. Droga wojewódzka nr 433 Swarz ędz - Tulce – Gądki – o długo ści 5,912 km Drogi powiatowe: • 2407P Pozna ń – Kicin – Wierzonka; • 2408P Swarz ędz – Kobylnica – Wierzonka – Tuczno; • 2410P Swarzędz – Kleszczewo – Środa Wlkp.; • 2435P Swarz ędz – Uzarzewo – Biskupice; • 2436P Swarz ędz – Sarbinowo; • 2437P Biskupice – Paczkowo; • 2439P Paczkowo – Trzek; • 2449P Czerwonak – Kicin – Wierzenica; • 2502P Swarz ędz ul. Dworcowa, ul. Ko ściuszki; • 2503P Swarzędz ul. Piaski, ul. Wrzesi ńska; • 2504P Swarz ędz ul. Jesionowa, ul. Św. Marcina, ul. Grudzi ńskiego; • 2505P Swarz ędz ul. Zamkowa; • 2506P Swarz ędz ul. Strzelecka.

Przez gmin ę Swarz ędz przebiegaj ą dwie wa Ŝne linie kolejowe: • Pozna ń – Warszawa ze stacjami w Swarz ędzu i Paczkowie; • Pozna ń – Bydgoszcz – Gda ńsk ze stacjami Ligowiec i Kobylnica. Posiadaj ą one dobrze rozwinięty system torowisk i urz ądze ń technicznych.

Gmina posiada rozwini ętą komunikacj ę autobusow ą, która zapewnia bezpo średnie poł ączenie z Poznaniem i innymi miastami wokół gminy.

Na terenie gminy Swarz ędz (w Kobylnicy) znajduje si ę lotnisko sportowe Aeroklubu Pozna ńskiego.

Zarówno gmina, jak i miasto Swarz ędz posiada atrakcyjn ą sie ć rekreacyjnych ci ągów spacerowych i rowerowych. Wzdłu Ŝ doliny Cybiny biegnie Rowerowy Szlak Ł ącznikowy „Dolin ą Cybiny do Parku Krajobrazowego „Promno”. W dolinie Cybiny znajduje si ę równie Ŝ wiele terenów spacerowych. Drugi szlak rowerowy prowadzi na północ od wsi Gruszczyn, przez Kobylnic ę dalej dolin ą rzeki Głównej w kierunku Czerwonaka i Owi ńsk. Dolina rzeki Głównej jest obszarem cz ęściowo zalesionym, bardzo atrakcyjnym jako teren spacerowy. Ponadto istnieje szlak pieszy z Kobylnicy na Dziewicz ą Gór ę, Cy- sterski Szlak Rowerowy oraz wielkopolski odcinek Drogi św. Jakuba. Wzdłu Ŝ byłej drogi krajowej nr 5 przebiega cz ęsto odwiedzany Szlak Piastowski, który odtwarza cykliczne przemieszczanie si ę pia- stowskich władców i ich dworów pomi ędzy czterema grodami, które pełniły stołeczne funkcje. W połu- dniowej cz ęś ci gminy wzdłu Ŝ drogi krajowej nr 92 przebiega Szlak Walk Powsta ńczych Wiosny Lu- dów.

3.6.2. Zaopatrzenie mieszka ńców w wod ę Według danych GUS (stan na 30.12.2013 r.) Gmin ę Swarz ędz obsługuje sie ć wodoci ągowa o ł ącznej długo ści 188,9 km. Do budynków doprowadzonych jest ł ącznie 7 046 sztuk przył ączy. Z sieci wodoci ągowej korzysta 94,1% mieszka ńców gminy tj. 43 771 osób, w tym 30 819 mieszka ńców Swarz ędza i 12 952 mieszka ńców terenów wiejskich.

Zaopatrzenie w wod ę dla miasta i gminy Swarz ędz odbywa si ę z sze ściu uj ęć wody za po średnictwem trzech operatorów: AQUANET S.A., Zakład Gospodarki Komunalnej w Swarz ędzu i Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna Kruszewnia. Pi ęć uj ęć zlokalizowanych jest na terenie gminy Swarz ędz, natomiast jedno - w gminie Pobiedziska, s ą to uj ęcia:

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

• w Bogucinie o wydajno ści 30 m 3/h wraz ze stacj ą uzdatniania, wody ujmowane z dwóch studni mioce ńskich z gł ęboko ści 141 m; • w Gortatowie - o średniej wydajno ści 51 m 3/h, z dwiema studniami plejstoce ńskimi o gł ęboko ści 57 – 58 m wraz ze stacj ą uzdatniania wody; • w Karłowicach – z utworów trzeciorz ędowych o średniej wydajno ści 17 m 3/h; • w Kruszewni – uj ęcie zakładowe o średniej wydajno ści 6,5 m 3/h; • w Gruszczynie/Kobylnicy - o wydajno ści 500 m 3/h, czerpie wod ę podziemn ą z Wielkopolskiej Doliny Kopalnej; • w Promienku (gm. Pobiedziska) – o wydajno ści średniej 500 m 3/h z utworów mioce ńskich.

W zarz ądzie gminy znajduje si ę 96,8 km sieci wodoci ągowej, jednak główne zaopatrzenie w wod ę realizowane jest przez firm ę AQUANET w Poznaniu (dot. stacji w Gruszczynie, pompowni na ul. So śnickiej). Stan infrastruktury wodoci ągowej oceniany jest jako dobry. W gminie znajduje si ę do wymiany około 3,8 km sieci cementowo-azbestowej. Jako ść wody dostarczanej sieci ą oceniana jest jako dobra, spełniaj ąca wymogi rozporz ądzenia Ministra Zdrowia.

Tabela 6 Charakterystyka komunalnych uj ęć wody na terenie gminy Swarz ędz Średnia Pobór Pobór Zarz ądca uj ęcia/ wydajno ść Stacja Miejscowo ści wody na wody na Liczba Lp. miejsce uj ęcia uj ęcia uzdatniania - obsługiwane przez koniec koniec studni wody wody miejscowo ść wodoci ąg 2012 r. 2013r. m3/h tys. m 3 tys. m 3 Gmina 1. Swarz ędz/ 2 30 Bogucin Bogucin 49,05 47,06 Bogucin Gortatowo, Uza- rzewo, Uzarzewo- Katarzynki, Uza- rzewo-Świ ęcinek, Gmina Sarbinowo, Pusz- 2. Swarz ędz/ 2 51 Gortatowo czykowo Zaborze, 154,90 38,05 Gortatowo Sokolniki Gwiaz- dowskie, Łow ęcin, Paczkowo Północ, Jasin Północ i Wschód Gmina 3 Swarz ędz/ 2 17 Karłowice Karłowice 8,30 7,97 Karłowice Rolnicza Spół- dzielnia Produk- Kruszewnia, cz ęść 4. cyjna im. J. D ą- 1 6,5 Kruszewnia 51,25 52,74 Zalasewa i Rabowic browskiego/ Kru- szewnia AQUANET/ Swarz ędz, Grusz- 5. Gruszczyn/ Kobyl- 9 500 Gruszczyn czyn, Zalasewo, 2 747,74 2 451,86 nica Garby, Kobylnica, Janikowo, Kozie- AQUANET/ głowy, Czerwonak 6. Promienko - gm. 8 500 Gruszczyn 2 376,02 2 608,48 (cz ęść ), Wierzenica, Pobiedziska** Wierzonka, Jasin ** Uj ęcie Gruszczyn i Promienko posiadaj ą jedną stacj ę uzdatniania w Gruszczynie wi ęc zasilaj ą ten sam rejon, pomimo, Ŝe Promienko jest w innej gminie pracuje na rzecz gminy Swarz ędz. Źródło: Urz ąd Miasta i Gminy w Swarz ędzu, Zakład Gospodarki Komunalnej w Swarz ędzu, Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna im. J. D ąbrowskiego w Kruszewni, AQUANET S.A.

W celu zapewnienia odpowiedniej jako ści wody ujmowanej do zaopatrzenia ludno ści w wod ę przeznaczon ą do spo Ŝycia oraz zaopatrzenia zakładów wymagaj ących wody wysokiej jako ści, a tak Ŝe ze wzgl ędu na ochron ę zasobów uj ęcia, ustanawiane s ą strefy ochronne uj ęć wody. Strefa ochronna stanowi obszar, na którym obowi ązuj ą zakazy, nakazy i ograniczenia w zakresie u Ŝytkowania gruntów oraz korzystania z wody. Stref ę ochronn ą dzieli si ę na teren ochrony: bezpo średniej i po średniej.

26 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Stref ę ochronn ą ustanawia, w drodze rozporz ądzenia, dyrektor regionalnego zarz ądu gospodarki wodnej, na wniosek i koszt wła ściciela uj ęcia wody, wskazuj ąc zakazy, nakazy, ograniczenia oraz obszary, na których obowi ązuj ą. Dopuszcza si ę ustanowienie strefy ochronnej obejmuj ącej wył ącznie teren ochrony bezpo średniej, je Ŝeli jest to uzasadnione lokalnymi warunkami hydrologicznymi i geo- morfologicznymi oraz zapewnia konieczn ą ochron ę ujmowanej wody. Je śli wniosek dotyczy ustanowienia jedynie terenu ochrony bezpo średniej decyzj ę administracyjn ą wydaje organ wła ściwy do wydania pozwolenia wodnoprawnego - starosta lub marszałek. Strefy ochronne uj ęć wody ustanowione przed dniem 1 stycznia 2002 r. wygasły z dniem 31 grudnia 2012 r. (zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo wodne oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2011 r. Nr 32, poz.159 ze zm.). Zarz ądcy uj ęć wód podziemnych zobowi ązani s ą do sformalizowania stanu prawnego i wyst ąpienia z wnioskiem do Starosty lub dyrektora RZGW o ustanowienie nowych stref ochronnych. Aktualnie wśród uj ęć komunalnych tylko uj ęcie w Gruszczynie posiada ustanowion ą stref ę ochrony bezpo średniej. Oprócz tego strefy bezpo- średniej ochrony posiadaj ą jeszcze trzy uj ęcia w gospodarstwach rolnych oraz jedno uj ęcie dla ogród- ków działkowych w Bugaju.

W latach 2009-2013 na terenie gminy Swarz ędz zrealizowano projekty, dzi ęki którym powstało 13,5 km nowej sieci wodoci ągowej oraz 719 przył ączy. Tym samym liczba korzystaj ących z wodoci ągów wzrosła o ponad 3,4 tys. nowych u Ŝytkowników, w tym najwi ęcej na terenach wiejskich, ponad 2,6 tys. Pomimo znacznego rozwoju sieci i jej dost ępno ści, ilo ść wody dostarczonej do gospodarstw domowych zmniejszyła si ę niemal o 9%.

Poni Ŝsza tabela przedstawia tendencje zmian w zakresie infrastruktury wodoci ągowej w latach 2009 i 2013.

Tabela 7 Infrastruktura wodoci ągowa w gminie Swarz ędz w latach 2009 i 2013 Parametr Je dn. 2009 2013 długo ść czynnej sieci rozdzielczej km 175,4 188,9 długość czynnej sieci rozdzielczej b ędącej w zarz ądzie km 88,2 96,8 bądź administracji gminy poł ączenia prowadz ące do budynków mieszkalnych szt. 6327 7046 i zbiorowego zamieszkania woda dostarczona gospodarstwom domowym dam 3 1672,7 1523,2 ludno ść korzystaj ąca z sieci wodoci ągowej - ogółem osoba 40362 43771 ludno ść korzystaj ąca z sieci wodoci ągowej - w mie ście osoba 30079 30819 ludno ść korzystaj ąca z sieci wodoci ągowej - na terenach osoba 10283 12952 wiejskich korzystaj ący z sieci wodoci ągowej % 93,9 94,1 Źródło: Główny Urz ąd Statystyczny – Bank Danych Lokalnych.

3.6.3. Odprowadzanie ścieków komunalnych Z opracowanej „Koncepcji zwodoci ągowania i skanalizowania gminy Swarz ędz” wynika, Ŝe na terenie gminy znajduje si ę sie ć kanalizacyjna o łącznej długo ści 190,18 km, w tym kanalizacja grawitacyjna – 149,176 km, kanalizacja tłoczna - 26,671 km, kanalizacja ogólnospławna – 16,335 km oraz 48 przepompowni ścieków.

W ramach projektu „Kanalizacja obszaru Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka i okolic” realizowanego przez Zwi ązek Mi ędzygminny „Puszcza Zielonka” na terenie gminy Swarzędz prowadzona jest rozbudowa sieci kanalizacyjnej. Projekt podzielony został na trzy etapy, w tym Gmin ę Swarz ędz obj ęły dwa etapy projektu. W ramach Etapu I przedsi ęwzi ęcia w latach 2010-2011 zrealizowano nast ępuj ą- ce zadania: kolektor Przybylskiego oraz kanalizacja miejscowo ści: Zalasewo, Paczkowo, Gruszczyn, Kobylnica, Uzarzewo, Janikowo i Katarzynki. Ł ącznie wybudowanych zostało 15 pompowni ścieków oraz 68 km sieci kanalizacyjnej. W wyniku realizacji przedsi ęwzi ęcia powstały 1 303 przył ącza, a dost ęp do sieci kanalizacyjnej uzyskało ok. 4690 osób z nast ępuj ących miejscowo ści: Swarz ędz (746

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

os.), Zalasewo (970 os.), Paczkowo (1423 os.), Bogucin (359 os.), Gruszczyn (640 os.), Janikowo (541 os.), Kobylnica (11 os.). 3

W mie ście Swarz ędz dost ęp do sieci kanalizacyjnej posiada 28 363 osoby. Ponadto do sieci kanalizacyjnej podł ączone s ą sołectwa: Bogucin (830 os.), Kobylnica (1250 os.), Karłowice (360 os.), Wierzonka (220 os.), Gruszczyn (980 os.), Uzarzewo (540 os.).

Z sieci kanalizacyjnej korzysta około 80% mieszka ńców gminy, czyli łącznie 37 235 mieszka ńców, w tym 91,2% mieszka ńców Swarz ędza i 57,4% mieszka ńców terenów wiejskich.

Do kanalizacji nie s ą podł ączone nast ępuj ące miejscowo ści: Gortatowo, Sarbinowo Puszczykowo Zaborze, Łow ęcin, Kruszewnia i Rabowice.

Tabela 8 Sie ć kanalizacyjna (sanitarna) w gminie Swarz ędz w latach 2009 i 2013 Parametr Je dn. 2009 * 2013* * długo ść czynnej sieci kanalizacyjnej km 62,4 190,18 ludno ść korzystaj ąca z sieci kanalizacyjnej - ogółem osoba 32356 37235 ludno ść korzystaj ąca z sieci kanalizacyjnej w Swarz ędzu osoba 27503 28363 ludno ść korzystaj ąca z sieci kanalizacyjnej na terenach osoba wiejskich 4853 8872 Korzystaj ący z kanalizacji % 75,3 80 Źródło: *Główny Urz ąd Statystyczny – Bank Danych Lokalnych, **na podstawie danych Urz ędu Miasta i Gminy w Swarz ędzu, Zakładu Gospodarki Komunalnej w Swarz ędzu, AQUANET S.A, Zwi ązku Mi ędzygminnego „Puszcza Zielonka”.

W latach 2009-2013 długo ść sieci kanalizacyjnej zwi ększyła si ę o 67%. Dost ęp do infrastruktury kanalizacyjnej uzyskało 4 879 osób. Liczba korzystaj ących z sieci kanalizacyjnej w gminie wzrosła o 13,1%, z czego najwi ęcej nowych u Ŝytkowników przybyło na terenach wiejskich (niemal 55%), na terenie Swarz ędza – wzrost o 3%. Stan techniczny instalacji kanalizacyjnej oceniany jest jako dobry.

Obecnie prowadzony jest III etap projektu „Kanalizacja obszaru Parku Krajobrazowego Puszcza Zie- lonka i okolic”, który jest realizowany przez Zwi ązek Mi ędzygminny „Puszcza Zielonka” i obejmie budow ę 25,8 km sieci kanalizacyjnej, w tym ok. 3 km kanalizacji deszczowej oraz 22,8 km kanalizacji sanitarnej. Wybudowanych zostanie ok. 680 nowych przył ączy, a dost ęp do sieci uzyskaj ą mieszka ń- cy sołectw: Gruszczyn, Gortatowo, Jasin, Łow ęcin, Rabowice, Kruszewnia i Garby. Dodatkowo prowadzona jest inwestycja zwi ązana z rozdzieleniem kanalizacji ogólnospławnej na kanalizacj ę desz- czow ą i sanitarn ą w swarz ędzkich ulicach: Grudzi ńskiego (na całej długo ści), Gruszczy ńskiej, Górków, os. Władysława IV, Osiedlowej, W ąskiej i na odcinku ul. Grunwaldzkiej. Warto ść inwestycji wynosi 68,4 mln zł, w tym dofinansowanie z UE w wysoko ści 30,2 mln zł.

Mieszka ńcy, którzy nie s ą podł ączeni do sieci kanalizacyjnej, ścieki gromadz ą w zbiornikach bezodpływowych lub w przydomowych oczyszczalniach ścieków. Efektywno ść tych rozwi ąza ń mo Ŝe by ć bardzo du Ŝa, jednak istnieje niebezpiecze ństwo zwi ązane ze świadom ą niewła ściw ą eksploatacj ą tego rodzaju urz ądze ń i instalacji prowadz ącą do emisji zanieczyszcze ń do środowiska (problem celowo rozszczelnionych zbiorników na nieczysto ści ciekłe, zwi ązane z tym nielegalne pozbywanie si ę nieczysto ści ciekłych przez ich zrzut do gruntu lub wód). Zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej z dnia 5 lipca 2013 r. zmieniaj ące rozporz ądzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiada ć budynki i ich usytuowanie (Dz. U. z 2013 r., poz. 926) zbiorniki bezodpływowe mog ą by ć stosowane tylko na działkach budowlanych, gdzie nie ma podł ączenia do sieci kanalizacyjnej b ądź nie ma takiej mo Ŝliwo ści. Z kolei ustawa z dnia 13 wrze śnia 1996 r. o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach (t. j. Dz. U. z 2013 r., poz. 1399 ze zm.) nakłada na gminy obowiązek prowadzenia ewidencji zbiorników bezodpływowych oraz przydomowych oczyszczalni ścieków w celu kontroli cz ęstotliwo ści i sposobu

3 Źródło: Zwi ązek Mi ędzygminny „Puszcza Zielonka” – według wniosków zło Ŝonych przez mieszka ńców, którzy zdeklarowali korzystanie z sieci kanalizacyjnej

28 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024 pozbywania si ę nieczysto ści ciekłych oraz komunalnych osadów ściekowych. Gmina Swarz ędz prowadzi ewidencj ę na podstawie zgłosze ń wła ścicieli nieruchomo ści na terenie których taki zbiornik lub przydomowa oczyszczalnia ścieków si ę znajduje. Powy Ŝsze wynika z Uchwały nr XLI/360/2013 Rady Miejskiej w Swarz ędzu z dnia 25 kwietnia 2013 r. w sprawie przyj ęcia Regulaminu utrzymania czysto ści i porz ądku na terenie Miasta i Gminy Swarz ędz. Pewien obraz istniej ącego stanu daje równie Ŝ poł ączenie kilku baz danych w jedn ą cało ść . Zł ączono nast ępuj ące bazy danych: • punkty adresowe z terenu miasta i gminy Swarz ędz (baza podatkowa); • punkty adresowe z terenu miasta i gminy Swarz ędz, na których s ą zameldowani mieszka ńcy (baza meldunkowa); • punkty adresowe nieruchomo ści z terenu miasta i gminy Swarz ędz, podł ączone do sieci kanalizacji sanitarnej b ędącej w eksploatacji Zakładu Gospodarki Komunalnej w Swarz ędzu; • punkty adresowe nieruchomo ści z terenu miasta i gminy Swarz ędz, podł ączone do sieci kanalizacji sanitarnej b ędącej w eksploatacji AQUANET S.A. (zaewidencjonowani odbiorcy płac ący za odprowadzanie ścieków z infrastruktury b ędącej w eksploatacji Aquanet S.A.); • punkty adresowe nieruchomo ści z terenu miasta i gminy Swarz ędz, pod którymi znajduj ą si ę przydomowe oczyszczalnie ścieków (baza ze Starostwa Powiatowego w Poznaniu z Wydziału Administracji Architektoniczno-Budowlanej); • punkty adresowe nieruchomo ści z terenu miasta i gminy Swarz ędz podł ączone do sieci kanalizacji sanitarnej wybudowanej w ramach Kanalizacji obszaru Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka i okolic; • punkty adresowe nieruchomo ści z terenu miasta i gminy Swarz ędz, na których znajduj ą si ę przydomowe oczyszczalnie ścieków zamontowane poprzez realizacje zadania „Budowa wraz z dostaw ą i monta Ŝem 56 „mini oczyszczalni” na terenie gminy Swarz ędz w miejscowo ściach Wierzenica, Sarbinowo, Puszczykowo Zaborze, Sokolniki Gwiazdowskie – etap I”.

Do wyŜej wymienionej bazy Gmina zamierza wprowadzi ć równie Ŝ punkty adresowe nieruchomo ści, które maj ą mo Ŝliwo ść podł ączenia do sieci kanalizacji sanitarnej wybudowanej w ramach Kanalizacji obszaru Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka i okolic. Ponadto właściciele posesji z wysokim prawdopodobie ństwem nieprawidłowego pozbywania si ę ścieków oraz wła ściciele posesji, z których brak danych w jaki sposób pozbywaj ą si ę ścieków, do udokumentowania sposobu ich odprowadzania są wzywani listownie. W miar ę mo Ŝliwo ści przeprowadzane s ą równie Ŝ kontrole wymienionych wła- ścicieli nieruchomo ści w zakresie przestrzegania przepisów ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach, a w szczególno ści art. 6 ust. 1. Kontrolowani są tak Ŝe wła ściciele posesji, którzy nie od- powiedz ą na wspomniane listowne wezwania do udokumentowania sposobu odprowadzania ścieków. Do tej pory zewidencjonowano 504 zbiorniki bezodpływowe oraz 122 przydomowe oczyszczalnie ścieków.

Zarówno ścieki z systemu kanalizacji sanitarnej jak i odbierane z indywidualnych zbiorników bezodpływowych odprowadzane s ą do oczyszczalni ścieków. Ścieki z terenu gminy Swarz ędz trafiaj ą do oczyszczalni w m. Wierzonka oraz do zlewni Centralnej Oczyszczalni Ścieków (CO Ś) w Koziegłowach gm. Czerwonak. Ogółem liczba osób korzystających z oczyszczalni ścieków wynosi 30 687, w tym na terenie miasta – 27 677 osób, na terenach wiejskich – 3010 osób.

Na terenie gminy znajduje si ę oczyszczalnia ścieków z podwy Ŝszonym usuwaniem biogenów w m. Wierzonka, do której spływaj ą ścieki z m. Karłowice i Wierzonka. Z oczyszczalni korzysta 580 osób. Obiekt umo Ŝliwia przyj ęcie 1307 tys. m 3 ścieków na rok. Odbiornikiem ścieków oczyszczonych jest rzeka Główna.

Tabela 9 Charakterystyka oczyszczalni ścieków w m. Wierzonka liczba mies z- bezp ośredni ka ńców korzy- rodzaj przepustowo ść odbiornik gmina lokalizacja 3 RLM staj ących z oczyszczalni m /dob ę ścieków oczyszczalni oczyszczonych Z podwy Ŝszo- Swarz ędz Wierzonka 580 nym usuwa- 148 235 Rz. Główna niem biogenów Źródło: Urz ąd Miasta i Gminy w Swarz ędzu.

Jako ść ścieków surowych doprowadzanych do oczyszczalni w 2013 roku została przedstawiona w tabeli poni Ŝej.

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Tabela 10 Jako ść ścieków surowych i oczyszczonych w oczyszczalni ścieków w m. Wierzonka średnie roczne warto ści wska źników za rok 2013 wska źnik w ściekach dopływaj ących w ściekach odpływaj ących normy* do oczyszczalni z oczyszczalni

BZT5 [mgO 2/l] 183 9,8 40 mgO 2/l

ChZT [mgO 2/l] 861,5 32,7 150 mgO 2/l zawiesina ogólna [mg/l] 182,75 22,1 50 mg/l azot ogólny [mg N/l] 23,4 15,73 30 mg N/l fosfor ogólny [mg P/l] 12,88 3,41 5 mg P/l *Najwy Ŝsze dopuszczalne warto ści wska źników lub minimalne procenty redukcji zanieczyszczeń przy RLM poni Ŝej 2000 - Zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 18 listopada 2014 r. w sprawie warunków, jakie nale Ŝy spełni ć przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (t. j. Dz. U. z 2014 r., poz. 1800)

Analizuj ąc wielko ść wska źników w ściekach oczyszczonych odprowadzanych do odbiorników nale Ŝy stwierdzi ć, Ŝe wszystkie spełniaj ą normy wyznaczone w Rozporz ądzeniu Ministra Środowiska z dnia 18 listopada 2014 r. w sprawie warunków, jakie naleŜy spełni ć przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (t. j. Dz. U. z 2014 r., poz. 1800).

Swarz ędzkie ścieki, poprzez system przepompowni płyn ą do Centralnej Oczyszczalni Ścieków w Koziegłowach. Jest to mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia z podwy Ŝszonym usuwaniem biogenów. Jej przepustowo ść wynosi 200 000 m 3/dob ę. Odbiornikiem ścieków oczyszczonych jest rzeka Warta. Oprócz gminy Swarz ędz ścieki do CO Ś dopływaj ą równie Ŝ z terenu Poznania, Lubonia, Tarnowa Podgórnego, Suchego Lasu oraz południowej cz ęś ci gminy Czerwonak.

Podstawowym instrumentem wdro Ŝenia postanowie ń dyrektywy Rady Unii Europejskiej z dnia 21 maja 1991 roku (91/271/EWG) dotycz ącej oczyszczania ścieków komunalnych jest Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych . Celem Programu, przez realizacj ę uj ętych w nim inwestycji, jest ograniczenie zrzutów niedostatecznie oczyszczanych ścieków, a co za tym idzie ochrona środowiska wodnego przed ich niekorzystnymi skutkami. KPO ŚK jest dokumentem strategicznym, w którym oszacowano potrzeby i okre ślono działania na rzecz wyposa Ŝenia aglomeracji miejskich i wiejskich, o RLM wi ększej od 2 000, w systemy kanalizacyjne i oczyszczalnie ścieków komunalnych. Program koordy- nuje działania gmin i przedsi ębiorstw wodoci ągowo-kanalizacyjnych w realizacji infrastruktury sanitacji na ich terenach. Ustanowionym terminem do osi ągni ęcia zało Ŝonych w Programie celów jest rok 2015. Gmina Swarz ędz wł ączona została do Aglomeracji Pozna ń (kod PLWI001) utworzonej na podstawie Rozporz ądzenia Wojewody Wielkopolskiego nr 201/06 z dnia 18 pa ździernika 2006 r., o równowa Ŝnej liczbie mieszka ńców RLM w aglomeracji – 1 200 000.

3.6.4. Zaopatrzenie mieszka ńców w ciepło i zapotrzebowanie na ciepło Na terenie miasta Swarz ędz znajduje si ę sie ć cieplna nale Ŝą ca do spółki Veolia Energia Pozna ń S.A., która w ramach swej działalno ści zajmuje si ę wytwarzaniem, przesyłaniem, dystrybucj ą i sprzeda Ŝą ciepła. Ciepło do mieszka ńców Swarz ędza dostarczane jest sieci ą ciepln ą – magistral ą o średnicy DN600. Miejska sie ć ciepłownicza obsługiwana przez Veolia Energia Pozna ń S.A. zaspokaja ok. 15% potrzeb cieplnych gminy, z czego wi ększo ść przypada na budownictwo wielorodzinne. Zgodnie z opracowanym Projektem zało Ŝeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe dla gminy Swarz ędz gaz ziemny zaspokaja 48,1% potrzeb cieplnych gospodarstw domowych i podmiotów gospodarczych, natomiast w ęgiel - 40,5% potrzeb cieplnych w gminie, ale jego udział w paliwach bezpo średnio spalanych w gminie wynosi tylko 25%, w niewielkim stopniu udział maj ą równie Ŝ: olej opałowy, drewno i słoma, energia elektryczna, gaz płynny (w sumie ok. 11,4%). Oprócz głównej magistrali ciepłowniczej na terenie gminy funkcjonuj ą lokalne sieci cieplne w Uzarze- wie, Wierzonce i Karłowicach, które podł ączone są do kotłowni gazowej i w ęglowej. Zaopatruj ą w ciepło w sumie kilkana ście bloków mieszkalnych. Budynki nale Ŝą ce do gminy w zdecydowanej wi ększo ści ogrzewane s ą gazem ziemnym. Ich sprawno ść sprawdzana jest w regularnych przegl ądach technicznych i oceniana jest jako dobra.

30 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Tabela 11 Moc cieplna systemów grzewczych oraz produkcja ciepła w kotłowniach nale Ŝą cych do Gminy Swarz ędz Moc Wyposa Ŝe- Produkcja Nazwa wła ściciela/adres zainstalowana Sprawno ść kotłów Rodzaj Lp. nie (ilo ść i ciepła w roku kotłowni (wykorzystanie) (%) paliwa typ kotłów) (GJ) [kW] stan techniczny wg Gmina Swarz ędz / gaz ziemny 1 kocioł / protokołu przegl ądu 1. ul. Pozna ńska 99, 40 kW wysokometa 5012 m³ Viessmann technicznego: 62-006 Kobylnica nowy dobry stan techniczny wg protokołu przegl ądu Gmina Swarz ędz / 1 kocioł / gaz ziemny technicznego: 2. ul. Pozna ńska 25, 240 kW typ: TKS wysokometa 11656 m³ działa poprawnie 62-020 Swarz ędz 2000 nowy i mo Ŝe by ć eksploatowany stan techniczny wg protokołu przegl ądu Gmina Swarz ędz / 1 kocioł / gaz ziemny technicznego: 3. ul. Dworska 1, 61 kW Torus typ: wysokometa 0 m³ uszkodzona pompa 62-020 Paczkowo KS nowy kotłowa. została wymieniona. stan techniczny wg 1 kocioł / Gmina Swarz ędz / protokołu przegl ądu gaz ziemny typ: 4. ul. Szkolna 14, 24 kW technicznego: wysokometa 0 m³ Immergaz 62-020 Paczkowo kocioł pracuje nowy Avio poprawnie 2 kotły: 1. kocioł 2003 r. ok. Gmina Swarz ędz / 1. De gaz ziemny 1. 280 kW 90% sprawno ści, 1. 9814 m³ 5. ul. Szkolna 16, Dietrich wysokometa 2. 152 kW 2. kocioł 2013 r. ok. 2. 63708 m³ 62-020 Paczkowo 2. ACV HM nowy 95% sprawno ści 150 Jumbo stan techniczny wg Gmina Swarz ędz / 1 kocioł / gaz ziemny protokołu przegl ądu 6. ul. Akacjowa 14, 28 kW Buderus U wysokometa 5018 m³ technicznego: 62-006 Uzarzewo 052 nowy dobry stan techniczny wg protokołu przegl ądu Gmina Swarz ędz / 1 kocioł / gaz ziemny technicznego: 7. ul. Rynek 1, 135 kW Torus typ: T- wysokometa 8833 m³ działa poprawnie i 62-020 Swarz ędz KS nowy mo Ŝe by ć eksploatowany Gmina Swarz ędz / 1 kocioł / gaz ziemny 8. ul. Pozna ńska 15, 110 kW typ: STER- wysokometa 7784 m³ 62-020 Swarz ędz GAZ nowy stan techniczny wg Gmina Swarz ędz / 1 kocioł / gaz ziemny protokołu przegl ądu 9. os. D ąbrowszczaków 8, 62- 24 kW Buderus U wysokometa 1006 m³ technicznego: 020 Swarz ędz 123 nowy dobry Gmina Swarz ędz / gaz ziemny ul. Kórnicka 21, 2 kotły / 10. 29 kW 60,00% wysokometa 6010 m³ 62-020 Swarz ędz (Przed- ELKA-88 nowy szkole nr 3) 2 szt – zbiorniki Gmina Swarz ędz / stan techniczny wg 1 kocioł / gazowe. Gaz ul. Karłowicka 3, protokołu przegl ądu 11. 100 kW TKS nazwa propan dowo Ŝony 62-006 Wierzonka (Szkoła technicznego: TORRUS cystern ą. Od Podstawowa) dobry 24.01.2014 r.- 8500 l gazu.

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Moc Wyposa Ŝe- Produkcja Nazwa wła ściciela/adres zainstalowana Sprawno ść kotłów Rodzaj Lp. nie (ilo ść i ciepła w roku kotłowni (wykorzystanie) (%) paliwa typ kotłów) (GJ) [kW] Gmina Swarz ędz / 1 kocioł / stan techniczny wg gaz ziemny ul. Pozna ńska 50, kocioł protokołu przegl ądu 12. 200 kW wysokometa 16047 m³ 62-006 Kobylnica (Szkoła gazowy technicznego: nowy Podstawowa) Buderus dobry Brötje Heizung Gmina Swarz ędz / Moc cieplna kocioł gaz ziemny os. Miel Ŝyńskiego 4a, sprawno ść 13. nominalna 75 - grzejny typ wysokometa 12536 m³ 62-020 Swarz ędz (Przed- nominalna 93% 90 98142, rok nowy szkole nr 4) produkcji 2000 r. Gmina Swarz ędz / gaz ziemny ul. Zamkowa 21, 14. 100 kW 1 dobra wysokometa 6085 m³ 62-020 Swarz ędz nowy (Przedszkole nr 1) Gmina Swarz ędz / gaz ziemny ul. Pozna ńska 55, 1 kocioł / 15. 50 kW 100,00% wysokometa 152 GJ 62-006 Kobylnica Buderus nowy (Przedszkole) Źródło: Urz ąd Miasta i Gminy w Swarz ędzu.

Na potrzeby cieplne w ęgiel wykorzystywany jest głównie na obszarach wiejskich, gdzie sie ć gazowa jest słabiej rozwini ęta. Udział gazu do celów grzewczych wynosi tam tylko ok. 6%. Pewnym uzupeł- nieniem paliw lokalnych jest przemysłowe spalanie słomy (0,8%). W gospodarstwach wiejskich coraz wi ększym zainteresowaniem ciesz ą si ę kotły na biomas ę wyposaŜone w palniki do spalania zbó Ŝ.

Istniej ąca na terenie miasta Swarz ędz sie ć ciepłownicza jest utrzymana w dobrym stanie technicznym, co pozwala w sposób efektywny dostarcza ć ciepło do odbiorców oraz pozwala na przył ączenie nowych odbiorców. Według autorów Projektu zało Ŝeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energie elektrycz- ną i paliwa gazowe dla gminy Swarz ędz w perspektywie najbli Ŝszych lat zwi ększenie rezerwy w źródle i sieci przesyłowej b ędzie nast ępowało wraz z przebiegaj ącą termomodernizacj ą budynków odbior- ców.

3.6.5. Zaopatrzenie mieszka ńców w energi ę elektryczn ą Dystrybucja energii elektrycznej bezpo średnio do odbiorców odbywa si ę sieci ą rozdzielcz ą w przewa- Ŝaj ącej cz ęś ci liniami napowietrznymi. Przesyłem i dystrybucj ą energii elektrycznej na terenie gminy Swarz ędz zajmuje si ę spółka ENEA S.A.. Przez obszar gminy przebiegaj ą trzy linie energetyczne wysokiego napi ęcia: • Pątnów – Czerwonak – 220 kV; • Wrze śnia – Swarz ędz – Pozna ń – 110 kV; • Swarz ędz – Nagradowice – 110 kV. Energia elektryczna rozprowadzana jest za pomoc ą rozdzielczej stacji transformatorowej w Swarz ę- dzu-Jasinie (110/15 kV), która posiada poł ączenie liniami wysokiego napi ęcia 110 kV ze stacjami w Poznaniu, Nagradowicach i Nekli. Energia elektryczna jest rozprowadzana na terenie gminy za pomoc ą sieci średniego napi ęcia 15 kV. Niezb ędna jest modernizacja niektórych, spo śród stacji rozdzielczych. W 2013 r. w Swarz ędzu było 11 523 odbiorców energii elektrycznej na niskim napi ęciu, natomiast zu Ŝycie energii wyniosło 23 962 MWh. Od 2009 r. liczba odbiorców wzrosła o 2%, z kolei zu Ŝycie energii minimalnie spadło.

Tabela 12 Odbiorcy i zu Ŝycie energii w latach 2009 i 2013 Parametr Jedn. 2009 2013 odbiorcy energii elektrycznej na niskim napi ęciu szt. 11254 11523 zu Ŝycie energii elektrycznej na niskim napi ęciu MWh 24153 23962 Źródło: Główny Urz ąd Statystyczny – Bank Danych Lokalnych.

32 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

3.6.6. Zaopatrzenie mieszka ńców w gaz sieciowy Przez gmin ę Swarz ędz przebiega gazoci ąg magistralny gazu ziemnego zaazotowanego: Krobia – Pozna ń – Piła oraz cztery odgał ęzienia doprowadzające gaz ziemny do Poznania (x2), do Gniezna i do Wrze śni. Stacje redukcyjne wysokiego ci śnienia znajduj ą si ę w Zalasewie i Łow ęcinie. S ą one podłączone i zasilane z gazoci ągu Garki – Krobia – Pozna ń – Piła. W gminie istnieje nast ępuj ąca przesyłowa sie ć gazowa wysokiego ci śnienia: • gazoci ąg wysokiego ci śnienia Dn 500 relacji Śrem – Pozna ń, rok budowy 1972; • gazoci ąg wysokiego ci śnienia Dn 300 odgał ęzienie Pozna ń II, rok budowy 1985; • gazoci ąg wysokiego ci śnienia Dn 150 odgał ęzienie do Zalasewa, rok budowy 1992; • stacja gazowa wysokiego ci śnienia w m. Zalasewo o przepustowo ści Q = 20000 m 3n/h, cał- kowicie zmodernizowana w 2000 roku; • gazoci ąg wysokiego ci śnienia Dn 100 odgał ęzienie do Łow ęcina, rok budowy 1996; • stacja gazowa wysokiego ci śnienia w m. Łow ęcin o przepustowo ści Q = 3200 m 3n/h, rok budowy 1996; • gazoci ąg wysokiego ci śnienia Dn 150 odgał ęzienie do Gniezna, rok budowy 1975; • gazoci ąg wysokiego ci śnienia Dn 100/150 odgał ęzienie do Wrze śni, rok budowy 1989.

Ponadto przez północnowschodni ą cz ęść gminy przebiega ropoci ąg „Przyja źń ”.

Dystrybucj ą gazu ziemnego do odbiorców w gminie Swarz ędz zajmuje si ę Polska Spółka Gazownic- twa Sp. z o.o. Oddział w Poznaniu. Usługi dystrybucji gazu świadczone s ą dla nast ępuj ących jednostek osadniczych: Swarz ędza, Bogucina, Garbów, Gortatowa, Gruszczyna, Jasina, Janikowa, Kobyl- nicy, Kruszewni, Łow ęcina, Paczkowa, Rabowic, Sarbinowa, Sokolnik Gwiazdowskich, Uzarzewa, Wierzonki, Zalasewa.

Długo ść sieci gazowej na terenie gminy wynosi 269,8 km, a liczba czynnych przył ączy wynosi 6 443 szt. W 2013 r. z sieci gazowej korzystało 35 560 osób, co stanowiło 76,6% mieszka ńców gminy. Gaz sieciowy dostarczany był do 11 733 gospodarstw domowych, w tym do 9 104 gospodarstw domowych w Swarz ędzu. W stosunku do roku 2009 nast ąpił rozwój infrastruktury gazowej. W tym czasie powstało ponad 25 km sieci oraz 823 przył ączy gazowych. Dost ępno ść do sieci uzyskało 490 odbior- ców (wzrost o 4%). Gaz dostarczany jest dla celów komunalno-bytowych i ogrzewania mieszka ń w budownictwie jednorodzinnym oraz na potrzeby drobnego przemysłu i usług. W 2013 r. zu Ŝyto 11 247,8 tys. m 3 gazu, z tego ponad 73% na cele grzewcze. Pomimo mocnego rozwoju infrastruktury i wzrostu liczby ludno ści korzystaj ącej z gazu, w porównaniu z rokiem 2009 ogólne zu Ŝycie gazu spadło niemal o 20%, w tym na cele grzewcze o 25%.

Tabela 13 Zaopatrzenie mieszka ńców gminy w gaz Sie ć gazowa jednostka 2009 2013 długo ść czynnej sieci ogółem km 244,3 269,8 czynne przył ącza do budynków mieszkalnych i niemieszkalnych szt. 5620 6443 odbiorcy gazu gosp.dom. 11243 11733 odbiorcy gazu ogrzewaj ący mieszkania gazem gosp.dom. 3704 3852 odbiorcy gazu w miastach gosp.dom. 9249 9104 3 3 zu Ŝycie gazu w tys. m tys.m 14042,10 11247,8 3 3 zu Ŝycie gazu na ogrzewanie mieszka ń w tys. m tys.m 11135,9 8287,2 ludno ść korzystaj ąca z sieci gazowej osoba 33760 35650 Źródło: Główny Urz ąd Statystyczny – Bank Danych Lokalnych.

Według autorów Projektu zało Ŝeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energie elektryczną i paliwa gazowe dla gminy Swarz ędz gaz ziemny zaspokaja 48,1% potrzeb cieplnych w gminie, a w najbli Ŝszym czasie b ędzie dystansował pozostałe paliwa czyli drewno i w ęgiel. Przewiduje si ę wzrost udziału gazu w grupie odbiorców bytowo-komunalnych i przemysłowych, a w 2030 r. wzro śnie do 50%. Niewielkie na przestrzeni lat fluktuacje w poziomie zu Ŝycia paliw gazowych i w ęglowych b ędą głównie wywołane zmianami w obszarze budownictwa mieszkaniowego, którego wła ściciele płynnie reaguj ą na zmiany cen paliw.

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

3.7. Ukształtowanie powierzchni terenu Gmina le Ŝy w obr ębie mezoregionu Równiny Wrzesi ńskiej, b ędącego fragmentem du Ŝej jednostki makroregionu Pojezierza Wielkopolskiego i podprowincji pojezierza Południowobałtyckiego. Północny fragment gminy le Ŝy w obr ębie mezoregionu Pojezierza Gnie źnie ńskiego. Urozmaicony charakter rze źby terenu jest wynikiem działalno ści lodowca zlodowacenia bałtyckiego. Rze źba terenu charakteryzuje si ę licznymi ozami, wysoczyznami morenowymi, rynnami glacjalnymi oraz utworami sandrowy- mi. Przewa Ŝaj ąca cz ęść gminy charakteryzuje si ę niewielkimi wzniesieniami w północnej i wschodniej cz ęś ci nieco pofalowanymi, wyniesionymi ponad otaczaj ące obszary. Przez teren gminy przepływaj ą rzeki: Cybina i Główna, których doliny ukierunkowane s ą z północnego wschodu na południowy zachód oraz Kopla będąca dopływem Warty. Najwi ększe jeziora polodowcowe na terenie gminy to: Jezioro Swarz ędzkie (pow. 81 ha) i Jezioro Uzarzewskie (pow. 10,6 ha).

Rysunek 4 Poło Ŝenie gminy Swarz ędz na tle jednostek fizyczno-geograficznych

Źródło: http://geoportal.gov.pl/

Powierzchnia terenu gminy Swarz ędz jest bardzo zró Ŝnicowana pod wzgl ędem morfologicznym. Wy- nika to z genezy tego obszaru. W obr ębie opracowania znajduj ą si ę nast ępuj ące formy lub zespoły form: • wysoczyzna morenowa: forma płasko-falista, której strop buduj ą glina zwałowa, piaski i Ŝwiry zlodowacenia bałtyckiego; • rynny glacjalne: formy subglacjalne, rozcinaj ące wysoczyzn ę morenow ą; dna rynien wypełnia- ją holoce ńskie piaski i Ŝwiry rzeczne oraz torfy i gyti ę; wy Ŝszy poziom terasowy w rynnie Głównej i Cybinie budują utwory sandrowe; • sandry: zbudowane z fluwioglacjalnych piasków i Ŝwirów; s ą to formy zwi ązane z faz ą pozna ńsk ą i leszczy ńsk ą zlodowacenia bałtyckiego; • ozy: wały piaszczysto-Ŝwirowe powstałe w szczelinach i kanałach l ądolodu; składaj ą si ę z izo- lowanych pagórków.

34 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

3.8. Budowa geologiczna Powierzchnia utworów mezozoicznych zbudowana jest z górno kredowych margli i wapieni margli- stych. Na utworach mezozoicznych zalegaj ą utwory trzeciorz ędowe miocenu i pliocenu przykryte przez osady czwartorz ędowe o mi ąŜ szo ści od kilku do ok. 80 metrów. Utwory czwartorz ędowe reprezentowane s ą przez gliny zwałowe zlodowace ń: krakowskiego, środkowopolskiego i bałtyckiego oraz osady fluwioglacjalne i interglacjalne uło Ŝone przewa Ŝnie w nast ępuj ącej sekwencji: nieci ągłe piaski Ŝwiry serii podmorenowej przykryte kilkudziesi ęciometrow ą warstw ą glin zwałowych zlodowacenia środkowopolskiego. Na nich zalega seria utworów wodnolodowcowych, przykryta z kolei glin ą zwało- wą zlodowacenia bałtyckiego zalegaj ą utwory sandrów, kemów, iłów warwowych, a w dolinach rzecznych piasków terasowych. W obszarze opracowania, w obr ębie osadów czwartorz ędowych, wyst ępuje fragment zasobnej w wod ę formy kopalnej, tzw. Wielkopolskiej Doliny Kopalnej, ci ągn ącej si ę od Po- biedzisk przez Swarz ędz i Tulce w stron ę Kórnika. W krajobrazie zaznacza si ę strefa marginalna sta- diału pozna ńskiego z okresu zlodowacenia bałtyckiego. Strefa czołowo morenowa tego stadiału biegnie łukiem przez północn ą cz ęść analizowanego obszaru od rejonu Pobiedzisk, przez Kowalskie, Karłowice w stron ę Dziewiczej Góry. Kulminacje wzgórz najcz ęś ciej osi ągaj ące rz ędne o warto ści 110-120 m n.p.m. s ą na ogół słabo zaznaczone w rze źbie terenu. Śladem postoju lodowca w tej strefie s ą tak Ŝe: sandr Kici ński, w rejonie Dziewiczej Góry i sandr Głównej – odprowadzaj ący wody z rejonu Pobiedzisk i Lednogóry. Młodszymi formami zwi ązanymi z działalno ści ą l ądolodu s ą wysokie poziomy terasowe teras erozyjno-akumulacyjnych wykształconych w cz ęś ci dolin rynnowych. Ostatni okres geologiczny – holocen, wpłyn ął na złagodzenie rze źby terenu przez zasypywanie dolin i rynien oraz procesy osuwiskowe w strefach kraw ędziowych. Osady tego okresu reprezentowane s ą przez piaski, pyły piaszczyste, muły i torfy. Ich wyst ępowanie jest zwi ązane ze współczesnymi dolinami rzek i rynien jeziornych.

3.9. Klimat Obszar gminy Swarz ędz został zaliczony do strefy klimatu umiarkowanego w obszarze wzajemnego przenikania si ę wpływów oceanizmu i kontynentalizmu. Najcz ęś ciej napływaj ą tu wilgotne masy powietrza polarnomorskiego z zachodu. Dominuj ą wiatry z kierunku zachodniego, słabe i bardzo słabe. Średnia roczna temperatura powietrza przekracza 8°C. Pokrywa śnie Ŝna utrzymuje si ę przez około 50 dni. Okres wegetacyjny trwa około 220 dni. Według podziału R. Gumi ńskiego obszar ten nale Ŝy do VII-środkowej dzielnicy roczno-klimatycznej, a według A. Wosia do Regionu Środkowowielkopolskie- go. Opad średni wynosi około 550 mm, w przypadku stacji w Poznaniu 508 mm, jego zró Ŝnicowanie przestrzenne jest niewielkie. W poszczególnych latach zaznacza si ę natomiast znaczna zmienno ść sum opadów. Najwy Ŝsze opady wyst ępuj ą w czerwcu, lipcu i sierpniu, a najni Ŝsze w styczniu, lutym i marcu.

4. Ochrona zasobów naturalnych 4.1. Ochrona przyrody Podstawowymi aktami prawa z zakresu ochrony dziedzictwa przyrodniczego oraz ochrony i kształtowania środowiska na terytorium Polski s ą ustawy: o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (t. j. Dz. U. z 2013 r., poz. 627 ze zm.) oraz Prawo ochrony środowiska z dnia 27 kwietnia 2001 r. (t. j. Dz. U. z 2013 r., poz. 1232 ze zm.). W my śl zapisów pierwszego z wymienionych aktów ochrona przyrody polega na zachowaniu, zrównowa Ŝonym u Ŝytkowaniu oraz odnawianiu zasobów, tworów i składników przyrody: 1) dziko wyst ępuj ących ro ślin, zwierz ąt i grzybów; 2) ro ślin, zwierz ąt i grzybów obj ętych ochron ą gatunkow ą; 3) zwierz ąt prowadz ących w ędrowny tryb Ŝycia; 4) siedlisk przyrodniczych; 5) siedlisk zagroŜonych wygini ęciem, rzadkich i chronionych gatunków ro ślin, zwierz ąt i grzybów; 6) tworów przyrody Ŝywej i nieo Ŝywionej oraz kopalnych szcz ątków ro ślin i zwierz ąt; 7) krajobrazu; 8) zieleni w miastach i wsiach; 9) zadrzewie ń. Z kolei ochrona środowiska w my śl Prawa ochrony środowiska oznacza: podj ęcie lub zaniechanie działa ń, umo Ŝliwiaj ących zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególno ści na: a) racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasad ą zrównowa Ŝonego rozwoju; b) przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom; c) przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu wła ściwego.

Według podziału geobotanicznego Polski J. M. Matuszkiewicza (2008) obszar gminy Swarz ędz le Ŝy w Krainie Notecko-Lubuskiej, w obr ębie nast ępuj ących jednostek:

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

• Okr ęg Pozna ński– podokr ęg zielonecki; • Okr ęg Pojezierza Gnie źnie ńskiego – podokr ęg wrzesi ńsko-średzki.

Na terenie gminy Swarz ędz wyst ępuj ą nast ępuj ące obszary obj ęte ochron ą na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2014 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2013 r., poz. 627 ze zm.): obszar maj ący znaczenie dla Wspólnoty Dolina Cybiny PLH300038 oraz otulina Parku Krajobrazowego Puszcza Zielon- ka. Znajduj ą si ę tu równie Ŝ pomniki przyrody.

Pomniki przyrody Są to pojedyncze twory przyrody Ŝywej i nieo Ŝywionej lub ich skupiska o szczególnej warto ści przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczaj ące si ę indywidualnymi cechami, wyró Ŝniaj ącymi je w śród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie. Art. 40 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, (t. j. Dz. U. z 2013 r., poz. 627, ze zm.)

Na terenie gminy Swarz ędz znajduje si ę 20 pomników przyrody, s ą to głównie pojedyncze drzewa oraz dwie grupy drzew i aleja.

Tabela 14 Wykaz pomników przyrody na terenie gminy Swarz ędz Nr wg Prze dmiot Lp. Gatunek Miejscowo ść Opis lokalizacji Opis rejestru ochrony Obw. 451 przy przedszkolu nr 1 na 1. 103/06 drzewo Dąb szypułkowy Swarz ędz cm, wys. ok. ul. Zamkowej 26m Teren Skansenu Pszcze- obw. 410 cm 2. 1323/02 drzewo Dąb szypułkowy Swarz ędz larskiego wys. ok. 15 ul. Pozna ńska 35 m obw. 365 cm 3. 1324/02 drzewo Lipa drobnolistna Kobylnica KP S.A. wys. 20 m rozpoczyna si ę w Dąb czerwony miejscowo ści Wierzonka, Lipa drobnolistna pocz ątkowo biegnie na Lipa szerokolistna odcinku starego przebie- Wierzonka – Robinia akacjowa gu drogi, dalej biegnie 4. 1292/02 aleja Mielno (gmina Jesion wyniosły wzdłu Ŝ drogi powiatowej Czerwonak) Jarz ąb pospolity nr 207, ko ńczy si ę w Jarz ąb szeroko- miejscowo ści Mielno, na listny wysoko ści przystanku autobusowego Las, w dolinie rzeki obw. 640 cm 5. 1179/00 drzewo Dąb szypułkowy Wierzenica Głównej wys. 24 m ro śnie w pobliŜu stawu i obw. 370 cm 6. 926/94 drzewo Dąb szypułkowy Swarz ędz pałacu wys. 15 m grupa Grusza pospolita pole Stacji Nasienno - obw. od 195 7. 927/94 Wierzonka drzew (6 szt.) Rolniczej do 265 cm park przy Muzeum Środowiska obw. 277 cm 8 621 drzewo Buk czerwony Uzarzewo Przyrodniczego i wys. 22 m Łowiectwa park przy Muzeum 622 Środowiska obw. 346 cm 9. drzewo Lipa drobnolistna Uzarzewo Przyrodniczego i wys. 23 m Łowiectwa park przy Muzeum 623 Modrzew Uzarzewo Środowiska obw. 240 cm 10. drzewo europejski Przyrodniczego i wys. 19 m

Łowiectwa park przy Muzeum 624 Środowiska obw. 282 cm 11. drzewo Dąb szypułkowy Uzarzewo Przyrodniczego i wys. 23 m Łowiectwa 625 park przy Muzeum obw. 358cm 12. drzewo Platan klonolistny Uzarzewo Środowiska wys. 26 m

36 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Nr wg Prze dmiot Lp. Gatunek Miejscowo ść Opis lokalizacji Opis rejestru ochrony Przyrodniczego i Łowiectwa park przy Muzeum 626 Środowiska obw. 467 cm 13. drzewo Platan klonolistny Uzarzewo Przyrodniczego i wys. 28 m Łowiectwa park przy Muzeum Śro- obw. 380 cm 14. 627 drzewo Jesion wyniosły Uzarzewo dowiska Przyrodniczego wys. 27 m i Łowiectwa obw. 165 - grupa 15. 350 Buk zwyczajny Wierzonka 240 cm drzew wys. 18 m ro śnie przy drodze od dawnego młyna 916/295 obw. 470 cm 16. drzewo Dąb szypułkowy Wierzenica wodnego na rzece wys. 27 m Główna do Wierzenicy

obw. 580 cm 17. 915/294 drzewo Dąb szypułkowy Wierzenica łąka wys. 18 m ro śnie w pobli Ŝu dawnego młyna 914/293 obw. 450 cm 18. drzewo Dąb szypułkowy Wierzenica wodnego na rzece wys. 27 m Główna

obw. 360 cm 19. 912/72 drzewo Sosna zwyczajna Wierzenica wys. 15 m Nadl. Pozna ń, L-ctwo 20. 258 drzewo Sosna zwyczajna - Mechowo, Oddz. 20a Źródło: Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Swa- rz ędz.

Otulina Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka Północna granica gminy Swarz ędz pokrywa si ę z granic ą Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka . Natomiast południowo-wschodnia cz ęść otuliny PKPZ obejmuje północne tereny gminy Swarz ędz. W Parku oraz w jego otulinie wyodr ębniono strefy funkcjonalno przestrzenne. Dwie wyznaczone w otulinie Parku strefy poło Ŝone s ą na terenie gminy Swarz ędz. W dniu 4 kwietnia 2005 r. Wojewoda Wielkopolski wydał rozporz ądzenie nr 4/05 w sprawie planu ochrony Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka (opubl. Dz. Urz. Woj. Wlkp. Nr 49, poz. 1527) w którym ustanowił plan ochrony dla Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka. Rozporz ądzenie wskazuje na działania ochronne, jakie nale Ŝy podj ąć w danej strefie lub podstrefie. W PKZP oraz w jego otulinie wyodr ębniono strefy funkcjonalno przestrzenne. Dwie wyznaczone w otulinie Parku, strefy poło Ŝone s ą na terenie gminy Swarz ędz. S ą to: • strefa F – jest to strefa ochrony krajobrazu kulturowego zwi ązanego z rolnictwem, w której wy- ró Ŝniono: o podstref ę F1 – obejmuj ącą obszary jednostek osadniczych o znacznych walorach kulturowych (m.in. Wierzenic ę); o podstref ę F2 – obejmuj ącą pozostałe obszary w strefie ochrony krajobrazu kulturowego zwi ązanego z rolnictwem w otulinie Parku. • strefa G – jest to strefa ochrony korytarzy ekologicznych, obejmuj ąca obszar stanowi ący ł ącz- nik ekologiczny terenów Parku z dolin ą rzeki Głównej. Rozporz ądzenie wskazuje na działania ochronne, jakie nale Ŝy podj ąć w danej strefie lub podstrefie. Dla jednostek wyznaczonych w granicach gminy Swarz ędz koniecznym jest: • uporz ądkowanie gospodarki wodno-ściekowej w istniej ącej zabudowie, poprzez wybudowanie kanalizacji przez samorz ądy lokalne; • koordynacja działa ń w zakresie turystyki i rekreacji na terenie parku i otuliny. Dla podstrefy F1 zaleca si ę zachowanie walorów kulturowych na terenie Wierzenicy, poprzez wyznaczenie obszaru ochrony konserwatorskiej. Natomiast w podstrefie F2 proponuje si ę: • oznakowanie granic parku; • opracowanie spójnego systemu wizualnej informacji turystycznej w najbardziej ucz ęszczanych przez turystów miejscach parku;

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

• koordynacja działa ń w zakresie rozwoju usług turystycznych. W strefie G wskazane jest podj ęcie działa ń maj ących na celu zachowanie i kształtowanie zadrzewie ń przydro Ŝnych i śródpolnych remiz, poprzez piel ęgnacj ę istniej ących i zakładanie nowych zadrzewie ń z wykorzystaniem gatunków rodzimych. Plan wprowadza równie Ŝ ustalenia do studiów uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, planów zagospodarowania przestrzennego województw dotycz ące eliminacji lub ograniczenia zagro Ŝeń zewn ętrznych. Zatem realizacja Programu ochrony środowiska dla gminy Swarz ędz nie b ędzie miała negatywnych skutków z uwagi na zapisy w Planie ochrony PKPZ.

4.2. Obszary Natura 2000 Europejska Sie ć Ekologiczna Natura 2000 jest systemem ochrony zagro Ŝonych składników ró Ŝnorodno ści biologicznej kontynentu europejskiego, wdra Ŝanym od 1992 r. w sposób spójny pod wzgl ędem metodycznym i organizacyjnym na terytorium wszystkich pa ństw członkowskich Unii Europejskiej. Celem utworzenia sieci Natura 2000 jest zachowanie zarówno zagro Ŝonych wygini ęciem siedlisk przyrodniczych oraz gatunków ro ślin i zwierz ąt w skali Europy, ale te Ŝ typowych, wci ąŜ jeszcze powszechnie wyst ępuj ących siedlisk przyrodniczych, charakterystycznych dla 9 regionów biogeograficznych. W Polsce wyst ępuj ą 2 regiony: kontynentalny (96 % powierzchni kraju) i alpejski (4 % powierzchni kraju). Dla ka Ŝdego kraju okre śla si ę list ę referencyjn ą siedlisk przyrodniczych i gatunków, dla których nale Ŝy utworzy ć obszary Natura 2000 w podziale na regiony biogeograficzne.

Podstaw ą prawn ą tworzenia sieci Natura 2000 jest dyrektywa Rady 79/409/EWG z dnia 2 kwietnia 1979 roku w sprawie ochrony dzikich ptaków i dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 roku w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, które zostały transponowane do polskiego prawa, głównie do ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Dla obszarów specjalnej ochrony ptaków obowi ązuje rozporz ądzenie z dnia 12 stycznia 2011 r. Ministra Środowiska w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków (Dz. U. z 2011 r. Nr 25, poz. 133 ze zm.).

Sie ć Natura 2000 tworz ą dwa typy obszarów: obszary specjalnej ochrony ptaków (OSO) oraz specjalne obszary ochrony siedlisk (SOO). Proponowane obszary ochrony siedlisk oczekuj ące na ich zatwierdzenie przez Komisj ę Europejsk ą i ich formalne wyznaczenie na terenie danego kraju okre ślane s ą mianem „obszarów maj ących znaczenie dla Wspólnoty” w skrócie OZW.

Na terenie gminy Swarz ędz znajduje si ę fragment specjalnego obszaru ochrony siedlisk PLH300038 Dolina Cybiny.

38 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Rysunek 5 Obszar Natura 2000 PLH300038 Dolina Cybiny na terenie gminy Swarz ędz

Źródło: http://geoportal.gov.pl/

Obszar maj ący znaczenie dla Wspólnoty PLH300038 Dolina Cybiny – powierzchnia całkowita 2424,72 ha. Rzeka Cybina stanowi ąca o ś podłu Ŝną obszaru Natura 2000 jest prawobrze Ŝnym dopły- wem Warty, do której wpada w km 240,5. Jej źródła znajduj ą si ę w pobli Ŝu wsi Nekielka, a w swym biegu płynie ona przez tereny nale Ŝą ce do gmin: Nekla, Kostrzyn, Pobiedziska, Swarz ędz i miasto Pozna ń. Całkowita jej długo ść wynosi nieco ponad 41 km, a powierzchnia zlewni 195,5 km 2 (Gołdyn, Grabia 1998). W obr ębie obszaru Natura 2000 znajduje si ę odcinek doliny rzecznej oraz fragmenty przyległych terenów na odcinku mi ędzy 10 a 41 km biegu rzeki, czyli od jej uj ścia z Jeziora Swarz ędz- kiego do przeci ęcia granicy gmin Kostrzyn i Nekla. Rze źba tego terenu została ukształtowana w fazie pozna ńskiej zlodowacenia bałtyckiego, w schyłko- wym okresie plejstocenu i w holocenie (Krygowski 1958). Południowo-zachodnia cz ęść doliny Cybiny poło Ŝona jest na terenie moreny dennej, cz ęść wschodnia natomiast przecina obszar pokryty pagór- kami moreny czołowej. W obr ębie zlewni na terenie czołowo morenowych Pagórków Kostrzy ńskich wysokości osi ągaj ą 126,3 m n.p.m., a deniwelacje dochodz ą do 25 m. Obszar w obr ębie Równiny średzkiej, poło Ŝony na wysoko ści 90-115 m n.p.m., charakteryzuje si ę niewielkimi deniwelacjami, w zasadzie nie przekraczaj ącymi 5 m. W tym prawie płaskim krajobrazie wyra źnie zaznacza si ę gł ę- boko wci ęta dolina rzeki Cybiny i przyuj ściowe odcinki jej dopływów. Dolina ta posiada ogólną orienta-

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

cj ę NE-SW, a jej dno znajduje si ę na wysoko ści od 69 m n.p.m. w pobli Ŝu uj ścia rzeki z Jeziora Swa- rz ędzkiego, do 110 m n.p.m. w odcinku źródłowym. Do miejscowo ści Iwno gł ęboko ść doliny nie przekracza 10 m. Na krótkim odcinku Iwno - Glinka Szlachecka wysoko ść zboczy ro śnie do 20 m. Szero- ko ść górnego odcinka doliny waha si ę od 50 do 400 m. W środkowym odcinku od Promna do Swa- rz ędza dolina jest najszersza i najgł ębiej wci ęta w otaczaj ący teren (15-30 m), a spadek podłu Ŝny jej dna jest najmniejszy. Najszerszym, licz ącym od 500 do 800 m fragmentem całej doliny, jest odcinek pomi ędzy Jeziorem Uzarzewskim, a Jeziorem Swarz ędzkim. Spotyka si ę tutaj równie Ŝ liczne wzniesienia wystaj ące 1-2 m ponad płaskie dno doliny. Zajmuj ą one blisko 10% powierzchni dna tego odcinka doliny. W dolinie Cybiny du Ŝy wpływ na kształtowanie si ę gleb miały zabiegi melioracyjne przeprowadzone w II połowie XIX wieku i zwi ązane z nimi obni Ŝenie poziomu wód. W wyniku wspomnianych melioracji w górnym i dolnym odcinku dna doliny wytworzyły si ę głównie gleby murszowo-mineralne i murszowa- te (Cierniewski 1981). Według mapy glebowo-rolniczej w skali 1:25 000 w środkowej cz ęś ci doliny przewa Ŝaj ą gleby torfowe i torfowo-murszowe, wytworzone z torfów niskich. Najwi ększe ich powierzchnie znajduj ą si ę mi ędzy Jeziorem Góra, a Jeziorem Swarz ędzkim i zajmuj ą 580 ha. Cz ęść gleb torfowo-murszowych na skutek zaniechania gospodarczego u Ŝytkowania ł ąk i konserwacji rowów melioracyjnych uległa wtórnemu zabagnieniu. Na wzniesieniach mineralnych w obr ębie dna organicz- nego wytworzyły si ę gleby brunatne wyługowane i kwa śne, zbudowane z piasku lu źnego lub słabo gliniastego. Północne zbocze doliny stanowi ą w wi ększo ści piaski słabo gliniaste lub piaski luźne cał- kowite, natomiast południowe zbocze - piaski gliniaste lekkie lub gliniaste mocne, zalegaj ące płytko lub średnio gł ęboko na glinie lekkiej (Gołdyn i in. 2005b). Cech ą charakterystyczn ą doliny Cybiny jest du Ŝa zdolno ść retencjonowania wód. Przyczyniaj ą si ę do tego z jednej strony liczne jeziora i sztuczne zbiorniki wodne, z drugiej strony gleby torfowe wy ściela- jące jej dno. Średni przepływ wody w latach 1951-1990 w przekroju wodowskazowym w Antoninku wyniósł 0,67 m 3/s. W miesi ącach letnich (lipiec, sierpie ń) notowane bywaj ą najni Ŝsze stany i przepływy wody. W lipcu 2001 roku w Cybinie wypływaj ącej z Jeziora Swarz ędzkiego stwierdzono brak przepły- wu wody, natomiast we wrze śniu 2002 roku wynosił on tylko 0,05 m 3/s (Kowalczewska-Madura 2005). W dolinie znajduj ą si ę naturalne i sztuczne zbiorniki wodne. Te ostatnie powstały przez spi ętrzenie wód rzecznych (zbiorniki zaporowe), uformowanie zbiorników w dolinach w s ąsiedztwie rzek (stawy rybne) oraz eksploatacj ę torfu lub piasku (torfianki, wyrobiska poeksploatacyjne). Do naturalnych jezior polodowcowych nale Ŝy Jezioro Swarz ędzkie, Jezioro Uzarzewskie, Góra i Iwno. Dwa z nich: Je- zioro Swarz ędzkie i Iwno zostały sztucznie podpi ętrzone. W dolinie Cybiny oraz przyuj ściowych odcinkach jej dopływów utworzono szereg stawów, w których prowadzony jest intensywny chów ryb (głów- nie karpia). W pobli Ŝu miejscowo ści Iwno, Wiktorowo i Siedlec znajduje si ę du Ŝy kompleks stawów rybnych o powierzchni 53 ha. W zasadzie nale Ŝy do niego wliczy ć tak Ŝe jez. Iwno, gdy Ŝ wykorzystywane jest ono do intensywnej hodowli karpia przez Gospodarstwo Rybackie Bogucin. Bezpo średnio nad Cybin ą znajduje si ę kompleks stawów okre ślanych jako Promno I, II i III, utworzonych w latach 1985, 1987, 1988 i 1992. Zajmuj ą one powierzchni ę 32,5 ha. Ich utworzenie wymagało przesuni ęcia koryta rzeki na odcinku około 2 km oraz wykonania urz ądze ń pi ętrz ących na Cybinie i jej dopływie (Szkutelniaku), umo Ŝliwiaj ących napełnianie stawów. W 2003 roku na terenie stawów utworzono "Ob- ręb Hodowlany Promno". W odległo ści około 1 km poni Ŝej jeziora Góra znajduj ą si ę dwa stawy hodowlane, wykorzystuj ące wyrobiska po eksploatacji torfu. Podobne stawy do hodowli karpia utworzone zostały w wyrobiskach potorfowych w pobli Ŝu Gruszczyna. Rozległe płytkie zbiorniki, powstałe po wyeksploatowaniu torfu na wschód od Gruszczyna, poło Ŝone 2,5 km na północny-wschód od Jeziora Swarz ędzkiego, słu Ŝą do sportowych połowów w ędkarskich. Rzeka Cybina zasilana jest przez kilkana ście niewielkich dopływów. Wody podziemne pierwszego poziomu wodono śnego w dolinie Cybiny zalegaj ą na gł ęboko ści od zera do 1 m, natomiast na terenie zlewni od 2 do 10 m. Pod dolin ą Cybiny zlokalizowany jest jeden z głównych zbiorników wód podziemnych Polski, zwany Wielkopolsk ą Dolin ą Kopaln ą (GZWP nr 144 QK). Cech ą charakterystyczn ą doliny Cybiny jest jej du Ŝe zró Ŝnicowanie siedliskowe, wpływaj ące na wyso- ką ró Ŝnorodno ść fitocenotyczn ą. W trakcie bada ń nad waloryzacj ą przyrodnicz ą doliny w 2004 r. stwierdzono wyst ępowanie a Ŝ 85 zespołów ro ślinnych, rozmieszczonych mozaikowo w samej dolinie i na jej obrzeŜach (Gołdyn i in. 2005 r.). Najlepiej wykształcone s ą podmokłe zbiorowiska zaro ślowe i le śne, do których nale Ŝą : zaro śla łozowe (Salicetum cinereae), ols porzeczkowy (Carici elongatae- Alnetum) i ł ęg jesionowo-olszowy (Fraxino-Alnetum). Pospolicie wyst ępuj ą tak Ŝe liczne zbiorowiska ro ślinno ści wodnej i bagiennej (Gołdyn i in. 2005 r., 2006, 2007), ale cz ęste s ą równie Ŝ zespoły muraw kserotermicznych i napiaskowych oraz ciepłolubnych ziołorośli, rozwijaj ących si ę na skarpach doliny oraz wyniesieniach w obr ębie jej dna (Brzeg i Kasprowicz 2005). W dolinie Cybiny wyst ępuje 770 gatunków dziko rosn ących ro ślin. Dolina Cybiny od dawna była intensywnie uŜytkowana. Najwi ększy wpływ na skład gatunkowy miejscowej flory miało i nadal posiada

40 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024 rolnictwo, osadnictwo, a od Swarz ędza w stron ę Warty tak Ŝe urbanizacja. Du Ŝa ró Ŝnorodno ść i mozaikowo ść siedlisk sprzyja tak Ŝe bardzo du Ŝemu zró Ŝnicowaniu zwierz ąt z wi ększo ści grup systema- tycznych oraz ich zbiorowisk. Szczegółowe ich wykazy oraz mapki z rozmieszczeniem bardziej interesuj ących gatunków zamieszczone zostały w niepublikowanym Raporcie z bada ń, przeprowadzonych w 2004 r. (Gołdyn i in. 2005 r.). Cz ęść tych materiałów doczekała si ę ju Ŝ publikacji (Gołdyn B. i in. 2005). Obszar doliny Cybiny nale Ŝy do niezwykle cennych z przyrodniczego punktu widzenia. Decyduje o tym du Ŝa ró Ŝnorodno ść i mozaikowe rozmieszczenie siedlisk, co sprzyja duŜemu bogactwu gatun- kowemu ro ślin i zwierz ąt oraz ich zbiorowisk. Spo śród siedlisk wymienionych w Zał ączniku I do Dyrek- tywy Siedliskowej UE na obszarze tym wyst ępuje a Ŝ 12, z czego przynajmniej 4 nale Ŝy do bardzo dobrze wykształconych. Zajmuj ą one do ść du Ŝe powierzchnie i co bardzo charakterystyczne - nie s ą to powierzchnie jednolite, lecz rozmieszczone mozaikowo, wykazuj ące du Ŝą zmienno ść w poszcze- gólnych miejscach wyst ępowania wzdłu Ŝ doliny. Najlepiej wykształcone siedliska to: 3150 - starorze- cza i inne naturalne, eutroficzne zbiorniki wodne, 6510 - ni Ŝowe i górskie ł ąki uŜytkowane ekstensyw- nie, 91E0 - lasy ł ęgowe i nadrzeczne zaro śla wierzbowe, 91F0 - łęgowe lasy dębowo-wi ązowo- jesionowe. Z Zał ącznika II Dyrektywy siedliskowej stwierdzono wyst ępowanie 2 gatunków ssaków (bóbr i wydra), jednego gatunku ryby (ró Ŝanka) oraz dwu gatunków płazów - kumak nizinny i traszka grzebieniasta Kumak znajduje tu szczególnie dogodne warunki wyst ępowania, tworz ąc liczn ą populacj ę. Oprócz gatunków wymienionych w dyrektywach ptasiej i siedliskowej w dolinie Cybiny wyst ępuje wiele gatunków prawnie chronionych w Polsce. Wyst ępuje tu 18 gatunków zwierz ąt chronionych oraz 9 gatunków ro ślin pod ochron ą ścisł ą i 12 pod ochron ą cz ęś ciow ą. Stwierdzono równie Ŝ wyst ępowa- nie wielu gatunków ro ślin i zwierz ąt, a tak Ŝe zbiorowisk ro ślinnych zagro Ŝonych w skali kraju i/lub regionu (Gołdyn i in. 2005 a i b). W dolinie stwierdzono wyst ępowanie bardzo du Ŝej ró Ŝnorodno ści ptaków, w śród których a Ŝ 31 wymienionych jest w Zał ączniku I do Dyrektywy Ptasiej. Dziesi ęć z nich wyst ępuje licznie na terenie doliny, tworz ąc stabilne populacje (trzcinniczek, perkoz dwuczuby, brzegówka, kokoszka, brz ęczka, per- kozek, głowienka, b ączek, błotniak stawowy i wodnik). Wśród ptaków, oprócz 12 wymienionych na li ście UE stwierdzono wyst ępowanie 109 dalszych gatunków, z których 105 podlega ochronie ścisłej i 4 cz ęś ciowej. Zbli Ŝony do liniowego kształt obszaru oraz s ąsiedztwo innych terenów chronionych sprawia, Ŝe pełni on wa Ŝną rol ę korytarza ekologicznego, umo Ŝliwiaj ącego migracj ę zwierz ąt i ro ślin, zapewniaj ąc ci ągło ść ich wyst ępowania i mo Ŝliwo ść wymiany puli genowej.

W granicach obszaru wyst ępuj ą gatunki ro ślin, grzybów i zwierz ąt obj ęte ochron ą gatunkow ą wymienione w rozporz ądzeniu Ministra Środowiska) z dnia 6 pa ździernika 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierz ąt (Dz. U. z 2014 r., poz. 1348), s ą to: zimorodek, kumak nizinny, b ąk, bóbr europejski, bocian biały, bocian czarny, . błotniak stawowy, dzi ęcioł czarny, ortolan, Ŝuraw, b ączek, g ąsiorek, lerka, wydra, dzi ęcioł zielony, ró Ŝanka, rybitwa ró Ŝowa, traszka grzebieniasta.

Poło Ŝenie doliny Cybiny w s ąsiedztwie aglomeracji pozna ńskiej niesie za sob ą wiele zagroŜeń, do których naleŜą przede wszystkim: • presja na zabudow ę domami mieszkalnymi i rekreacyjnymi terenów s ąsiaduj ących z dolin ą, a ostatnio równie Ŝ skarp doliny w miejscach najciekawszych widokowo. Obserwuje si ę te Ŝ wzmo Ŝony ruch turystyczny w dolinie i jej s ąsiedztwie, a w niektórych regionach - pojazdów terenowych (dwu i czterokołowych); • intensyfikacja rolnictwa. W trakcie bada ń w 2004 r. stwierdzono wywo Ŝenie gnojowicy na tereny poło Ŝone w dnie doliny w okolicy Uzarzewa. Obecnie zagroŜenie to ustało, w zwi ązku z zamian ą hodowli krów w miejscowym gospodarstwie z bez ściółkowej na ściółkow ą. Zagro- Ŝeniem nadal s ą jednak niewielkie, lecz bez ściółkowe fermy tuczu trzody chlewnej, rozmieszczone w kilku wioskach s ąsiaduj ących z dolin ą; • zagro Ŝeniem dla otwartych zbiorowisk ro ślinnych w dolinie było wył ączanie spod koszenia i wypasu ł ąk i pastwisk na znacznym obszarze. Po 2004 r. sytuacja uległa ustabilizowaniu, a nawet pewnej poprawie, w zwi ązku z dopłatami uzyskiwanymi przez rolników za rolnicze uŜytkowanie tych terenów; • powa Ŝny eutrofizuj ący wpływ na naturalne zbiorniki wodne i sam ą rzek ę Cybin ę wywiera intensywna hodowla ryb w du Ŝych kompleksach stawowych. Spuszczana ka Ŝdego roku woda wynosi ze stawów du Ŝe ilo ści zwi ązków biogennych oraz materii organicznej, powoduj ąc od- kładanie si ę Ŝyznych osadów dennych. Powoduje to utrzymywanie si ę długotrwałych zakwitów wody, w tym wywoływanych przez sinice, które wskutek rozpraszania światła i wydzielania toksyn zmniejszaj ą róŜnorodno ść fauny i flory tych akwenów;

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

• jako zagro Ŝenie mo Ŝe by ć tak Ŝe traktowana ch ęć inwestowania w zaplecze rekreacyjne dla mieszka ńców Poznania na niektórych odcinkach doliny Cybiny (okolice Uzarzewa, Góry).

Obszar Natura 2000 PLH300038 Dolina Cybiny posiada opracowany plan zada ń ochronnych, który zmieniony został zarz ądzaniem Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Poznaniu z dnia 28 stycznia 2015 r. (Dz. Urz. Woj. Wlkp. z 2015 r. poz. 557).

4.3. Tereny zieleni Tereny zieleni w gminie stanowi ą parki, ziele ńce, tereny zieleni osiedlowej, lasy gminne i cmentarze. Parki zajmuj ą powierzchnie 20,3 ha, ziele ńce 15,2 ha. Lasy gminne zajmuj ą powierzchnie 15,7 ha. W obr ębie gminy znajduje si ę 9 cmentarzy o ł ącznej powierzchni 8,8 ha. W oparciu o przepisy ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz poprzedzaj ące je przepisy ustawy o ochronie dóbr kultury, na terenie gminy Swarz ędz zostały uznane za zabytki i uj ęte w ewidencji konserwatorskiej obszary parkowe zlokalizowane w miejscowo ściach: Bogucin, Garby, Karłowice, Puszczykowo-Zaborze, Swarz ędz, Uzarzewo, Wierzenica i Wierzonka. Cz ęść z nich jest zaniedbana i wymaga uporz ądkowania. Istotnym elementem krajobrazu gminy s ą równie Ŝ ogródki działkowe, które zajmuj ą ok. 65 ha obszaru.

4.4. Inne obszary cenne przyrodniczo W Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Swarz ędz przedstawione zostały obszary cenne przyrodniczo, które ze wzgl ędu na wysokie walory proponowane s ą do obj ęcia ochron ą i ustanowienia zespołów przyrodniczo-krajobrazowych, s ą to:

Projektowany zespół przyrodniczo-krajobrazowy Dolina Rzeki Głównej, ZN 1 - teren o wyró Ŝniaj ącym si ę krajobrazie, zasługuj ącym na ochron ę ze wzgl ędu na walory widokowe lub estetyczne. Dodatkowo pełni funkcj ę korytarza ekologicznego. Świat ro ślinny jest do ść urozmaicony, przy umiarkowanym udziale siedlisk ro ślinnych wilgotnych, które grupuj ą si ę wzdłu Ŝ cieków – dopływów rzeki Głównej. W ukształtowaniu powierzchni terenu wyra źnie zaznaczaj ą si ę, wykształcone w formie w ąwozów i jarów, doliny dopływów rzeki Głównej. Ukształtowanie terenu sprzyja wła śnie zró Ŝnicowaniu warun- ków środowiskowych, nadaj ąc jej wyj ątkowe walory przyrodnicze, krajobrazowe, turystyczne i dydak- tyczne. Ponadto, dolina rzeki Głównej nale Ŝy do stref intensywnego wyst ępowania stanowisk archeologicz- nych.

Projektowany zespół przyrodniczo-krajobrazowy Dolina Rzeki Michałówki, ZN 2 - Lasy i ł ąki w dolinie Michałówki od dawna znane były z wielkiej ró Ŝnorodno ści gatunków ro ślin i zwierz ąt. W drzewostanie dominuje sosna zwyczajna. Dobrze rozwini ęta jest warstwa krzewów, w której rosn ą czeremcha ame- ryka ńska, dere ń świdwa, bez czarny i koralowy, a w ni Ŝszej warstwie, miejscami masowo – ró Ŝne gatunki z rodzaju je Ŝyn, w tym m.in. malina wła ściwa i je Ŝyna popielica. Bogata jest tez warstwa mszysta z najcz ęś ciej wyst ępuj ącym rokietnikiem pospolitym. Do ść monotonny drzewostan sosnowy przerywany jest przez zarośla olszowe s ąsiaduj ące z drobnymi dopływami Michałówki. Wzdłu Ŝ samej rzeki rozci ąga si ę natomiast ró Ŝnorodna ro ślinno ść ł ąkowa: wi ązówka błotna, ostro Ŝeń błotny, ostro- Ŝeń warzywny czy firletka poszarpana. Bardzo bogaty jest świat zwierz ąt zamieszkuj ących tereny doliny Michałówki. Stosunkowo licznie wyst ępuj ą tu je Ŝe, lisy, sarny, czy dziki, które najcz ęś ciej spo- tka ć mo Ŝna w wilgotnych lasach doliny Michałówki granicz ących z rozległymi ł ąkami. Na ł ąkach i po- lach w pobli Ŝu Michałówki wyst ępuj ą skowronki, pliszki Ŝółte oraz, ci ągle jeszcze gniazdują gin ące w całym kraju czajki, przepiórki i kuropatwy, a w niektóre lata tak Ŝe derkacze. W wilgotnych olsach nad Michałówk ą, ju Ŝ na terenie miasta Pozna ń oraz gminy Kleszczewo, swoje gniazdo buduje para Ŝurawi. Ponadto w lasach i na ł ąkach nad Michałówk ą obserwowa ć mo Ŝna bociany czarne, a tak Ŝe ptaki drapie Ŝne – myszołowy, jastrz ębie gołębiarza i krogulce.

Projektowany zespół przyrodniczo-krajobrazowy „Remizy śródpolne” ZN 3 - Zadrzewienia śródpolne na terenie otuliny Parku, w okolicach Wierzenicy s ą wykształcone w postaci remiz o niewielkich po- wierzchniach – najcz ęś ciej o obwodzie 150-200 m. Te niewielkie k ępy drzew i krzewów, porastaj ące zagł ębienia terenowe lub niewielkie wzniesienia, które nigdy nie były u Ŝytkowane rolniczo. S ą to albo dawne „oczka” wodne, albo w przypadku sto Ŝowego wzniesienia - cmentarzysko. Skład florystyczny drzewostanów ma charakter półnaturalny. Cz ęsto jednak, ze wzgl ędu na niewielk ą powierzchni ę, silny wpływ otaczaj ących upraw, nie kontrolowany wyr ąb i brak zabiegów piel ęgnacyjnych, przedstawiaj ą one sob ą ró Ŝne postacie degeneracji zbiorowisk le śnych. Ł ącznie w zadrzewieniach stwierdzono

42 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

50 zbiorowisk ro ślinnych. W niewielkich obszarowo remizach śródpolnych wyst ępuje zaledwie 8-9 fitocenonów. Jednak nawet te drobne wyspy śródpolne s ą ostojami gatunków le śnych w krajobrazie rolniczym np. gatunków paproci: narecznica krótkoostna , narecznica samcza , orlica pospolita oraz traw: wiechlina gajowa, kostrzewa olbrzymia , kłosownica le śna , kupkówka , perłówka zwisła, tr ędownik bulwiasty.

4.5. Ochrona i zrównowa Ŝony rozwój lasów Na terenie gminy znajduje si ę 1342 ha obszarów leśnych wraz gruntami le śnymi, stanowi ąc 13,2% powierzchni. Zajmuj ą one w przewa Ŝaj ącej wi ększo ści sandr rzeki Głównej. Granic ę zwartego terenu le śnego wyznacza linia: Uzarzewo Kobylnica – Mechowo – Wierzenica – Wierzonka – zachodni koniec jeziora Kowalskiego – Uzarzewo. Lasy w gminie Swarz ędz przedstawiaj ą siedliska Ŝyzne, borowe świe Ŝe o przewadze drzewostanów wyro śni ętych z du Ŝym udziałem starodrzewia. W drzewostanach przewa Ŝa sosna i d ąb. Lasy s ą na- słonecznione, widne, o bogatej ro ślinno ści dna lasu. Siedlisk wilgotnych jest mało, grupuj ą si ę one wzdłu Ŝ cieków, dopływów Głównej. Cała wysoczyzna na południe od Cybiny jest praktycznie bezle- śna. Cennym uzupełnieniem tego elementu s ą zadrzewienia przydro Ŝne, przywodne oraz fragmenty parków podworskich w dawnych maj ątkach wiejskich. Wi ększo ść lasów gminy nale Ŝy do słabej klasy uszkodze ń drzewostanu (defoliacja do 10%). Wskazuje to na dobry stan zdrowotny lasów na tym terenie.

Obszar gminy le Ŝy w granicach Regionalnej Dyrekcji Lasów Pa ństwowych w Poznaniu. Gospodarka le śna prowadzona jest przez dwa nadle śnictwa: Babki i Łopuchówko.

Powierzchnia lasów publicznych poło Ŝonych na terenie gminy Swarz ędz wynosi 1272,1 ha. Lasy prywatne w gminie zajmuj ą powierzchni ę 31,1 ha (dane GUS 2013 r.). Nadzór nad nimi zgodnie z ustaw ą o lasach sprawuje Starosta, który te uprawnienia przekazał na mocy porozumie ń poszczególnym nadle śnictwom. Lasy nie stanowi ące własno ści Skarbu Pa ństwa obj ęte s ą inwentaryzacj ą lub planem urz ądzenia lasów.

W zarz ądzie Nadle śnictwa Babki znajduje si ę: 1215 ha lasów pa ństwowych, 15,73 ha lasów gminnych oraz 4,26 ha lasów niepa ństwowych nadzorowanych przez nadle śnictwo. W zarz ądzie Nadle śnictwa Łopuchówko znajduje si ę 16,21 ha lasów.

Na terenie Nadle śnictwa Babki cz ęść lasów została uznana jako lasy ochronne. Ogółem ich powierzchnia w gminie wynosi ok. 1135,38 ha, w tym: ze wzgl ędu na ochron ę środowiska przyrodniczego wokół miasta Poznania, a w okolicach jez. Kowalskiego, ze wzgl ędu na ochron ę wód. Ponadto celem ochrony s ą drzewostany nasienne, trwale uszkodzone na skutek działania przemysłu oraz cenne fragmenty rodzimej przyrody. Zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Le śnictwa z dnia 25 sierpnia 1992 r. (Dz. U. z 1992 r. Nr 67, poz. 337) w lasach ochronnych powinna by ć prowadzona gospodarka le śna, maj ąca na celu zachowanie trwało ści lasów, m .in. poprzez zminimalizowanie regulacji stosunków wodnych, a w szczególnych przypadkach mo Ŝe zosta ć ograniczona penetracji lasu przez ludzi. Nadle śnictwa w ramach swej działalno ści prowadz ą zalesienia i odnowienia lasów. Efektem prowadzonych działa ń jest powstanie nowej uprawy le śnej, jednak zalesiaj ąc wprowadzany jest las na grunt, który wcze śniej lasem nie był. Zalesienie gruntów zwłaszcza niskich klas bonitacyjnych podnosi ich warto ść ekonomiczn ą, zwi ększa udział lasów, a ści śle okre ślone sposoby zakładania upraw le śnych i dobór gatunków drzew, wpływaj ą korzystnie na zwi ększenie bioró Ŝnorodno ści. Prace odnowieniowe polegaj ą na ponownym wprowadzeniu ro ślinno ści le śnej na gruncie b ędącym niedawno równie Ŝ lasem. Odnowienia lasów na terenie gminy Swarz ędz prowadzone było tylko przez nadle śnictwo Babki. Zalesie ń nie prowadziło Ŝadne z nadle śnictw.

Tabela 15 Powierzchnia odnowie ń lasu na terenie gminy Swarz ędz w latach 2010-2014 Powierzchnia odnowie ń lasu [ha] Lp. Nadle śnictwo 2010 2011 2012 2013 2014 1. Nadle śnictwo Babki 2,38 8,09 15,48 7,84 6,36 2. Nadle śnictwo Łopuchówko 0 0 0 0 0 Źródło: Nadle śnictwa.

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

4.6. Ochrona powierzchni ziemi Według podziału Polski na regiony glebowo-rolnicze, dokonanego przez Instytut Uprawy Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa (IUNG) w Puławach, badany obszar nale Ŝy do trzech regionów glebowo-rolniczych. Jego zachodnia cz ęść znajduje si ę w Regionie Pozna ńskim. Posiada on nisk ą rolnicz ą przydatno ść gleb, a tak Ŝe niekorzystne warunki uprawy na wi ększ ą skal ę, ze wzgl ędu na du Ŝy stopie ń urbanizacji. Północna cz ęść obszaru znajduje si ę w Regionie Murowanej Go śliny. Przewa Ŝaj ą tam gleby komplek- sów 6, 7 i 5, ubogie w wap ń i magnez. Południowa cz ęść obszaru nale Ŝy do Regionu Średzko- Wrzesi ńskiego. Dominuj ą w nim gleby kompleksów 1 i 2 z du Ŝym udziałem gleb kompleksu 4 i 5. Na całym obszarze, w śród gruntów ornych przewa Ŝaj ą gleby nale Ŝą ce do 4 i 5 kompleksu rolniczej przydatno ści gleb. Wi ększe powierzchnie gleb kompleksu 5 Ŝytniego dobrego rozmieszczone s ą w zachodniej cz ęś ci obszaru. Tworz ą go najcz ęś ciej gleby brunatne wyługowane i płowe wykształcone z piasków gliniastych lekkich na glinach.

Pod wzgl ędem podziału bonitacyjnego w gminie Swarz ędz przewa Ŝaj ą gleby średniej i słabej jako ści. Ponad 55% udział w strukturze bonitacyjnej gleb posiada klasa IV; ł ącznie z klas ą III udział ten wynosi ponad 75%. Gleby klas V i VI stanowi ą ok. 20% powierzchni gruntów ornych. Najlepsze warunki gle- bowe dla rolnictwa wyst ępuj ą w północnej i środkowej cz ęś ci gminy. UŜytki zielone cechuj ą si ę stosunkowo nisk ą jako ści ą bonitacyjn ą. Ich powierzchni ę w prawie 50% stanowi ą grunty klasy V. Gleby u Ŝytków zielonych w zdecydowanej wi ększo ści nale Ŝą do kompleksu 3z – słabe i bardzo słabe, oparte na torfach niskich, silnie zakwaszone. Jego najwi ększe powierzchnie znajduj ą si ę w obni Ŝeniach dolinnych. Wi ększo ść z nich cechuje słaba jako ść gleb oraz inne niekorzystne warunki przyrodnicze (np. złe warunki wodne, nierówna powierzchnia terenu, mała zasobno ść w składniki pokarmowe i próchnic ę) ograniczaj ące ich warto ść u Ŝytkow ą.

Wła ściwo ści chemiczne gleb w ka Ŝdej gminie mog ą by ć w mniejszym lub wi ększym stopniu zró Ŝnicowane, co wynika ze zmienno ści skał glebotwórczych, rze źby terenu i stosunków wodnych gleb, a w wielu przypadkach zale Ŝą równie Ŝ od struktury u Ŝytkowania, zasiewów, intensywno ści nawo Ŝenia i cz ęstotliwo ści wapnowania. Przy ocenie agrochemicznej gleb i ich potrzeb nawozowych najwa Ŝniejszymi elementami s ą: odczyn gleby, zawarto ść próchnicy i zasobno ść w przyswajalne dla ro ślin składniki pokarmowe. Wszystkie te elementy mog ą ulega ć zró Ŝnicowaniu w zale Ŝno ści od kategorii agronomicznej u Ŝytkowanych gleb. Według danych OSChR w Poznaniu z bada ń przeprowadzonych w latach 2012-2013 na powierzchni 1777 ha u Ŝytków rolnych pobrano ł ącznie 544 próbek. Na podstawie przeprowadzonych bada ń wynika, Ŝe pod wzgl ędem agronomicznym dominuj ą gleby lekkie (ok. 80% próbek.), które podatne s ą na wyst ępowanie suszy. Jednym z podstawowych wska źników oceny gleb jest ich odczyn. Zale Ŝy on od rodzaju skały macierzystej, składu granulometrycznego gleby, warunków przyrodniczych oraz zabiegów agrotechnicznych. W przebadanych próbkach stwierdzono ok. 58% gleb bardzo kwa śnych i kwa śnych (odczyn pH poni Ŝej 5,5). Odczyn środowiska glebowego wpływa w znacznym stopniu na Ŝycie ro ślin, mikroorganizmów i fauny glebowej. Decyduje tym samym o aktywno ści biologicznej gleby. Cz ęś ciej spotykane kwa śne odczyny gleb, powoduj ą obni Ŝanie plonowania ro ślin jak równieŜ ułatwiaj ą przyswajanie przez ro śliny metali ci ęŜ kich. Z odczynem gleb ści śle zwi ązana jest potrzeba ich wapnowania. Wapnowanie poprawia wła ściwo ści fizyczne, chemiczne i biologiczne gleb, jest zabiegiem agrotechnicznym. Według bada ń OSChR w Poznaniu około 40% u Ŝytków rolnych gminy wymaga wapnowania w stopniu koniecznym i potrzebnym. Natomiast dla 23% przebadanych gleb nie dostrze Ŝono potrzeby wapnowania.

Tabela 16 Wyniki bada ń odczynu gleby i potrzeby ich wapnowania na terenie gminy Swarz ędz w latach 2012-2013 r. Gmina Swarz ędz Kategoria agronomiczna % Odczyn % Potrzeby wapnowania % Bardzo lekka 6 Bardzo kwa śny 18 Konieczne 26 Lekka 80 Kwa śny 40 Potrzebne 15 Średnia 11 Lekko kwa śny 30 Wskazane 21 Ci ęŜ ka 3 Oboj ętny 9 Ograniczone 15 Organiczna 0 Zasadowy 3 Zb ędne 23 Źródło: Na podstawie danych z OSCh-R w Poznaniu.

44 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Zawarto ść w glebie przyswajalnych form fosforu, potasu i magnezu jest wa Ŝnym wska źnikiem pozwalaj ącym ustali ć poziom racjonalnego nawo Ŝenia. Procentowy udział zbadanych próbek gleb o bardzo niskiej i niskiej zawarto ści fosforu (P 2O5) na terenie gminy dla u Ŝytków rolnych wynosił 12%, natomiast bardzo wysoka zawarto ść fosforu wykryto w 37% próbek. Gleby o niskiej i bardzo niskiej zasobno ści w P 2O5 wymagaj ą intensywnego nawo Ŝenia tym składnikiem zale Ŝnie od składu granulometrycznego i pH gleby oraz poszczególnych gatunków ro ślin. Udział gleb o zawarto ści potasu (K 2O) bardzo niskiej i niskiej wynosił 21%, a średniej – 37%, natomiast bardzo wysokiej 17%. Gleby o bardzo niskiej, niskiej i średniej zasobno ści w przyswajalny potas wymagaj ą stosowania zwi ększonych dawek tego składnika w postaci nawo Ŝenia mineralnego. Zasobno ść gleb gminy Swarz ędz w magnez jest do ść niska, o czym świadczy odsetek gleb wskazuj ących deficyt tego składnika w 37% próbek. Bardzo wysok ą i wysok ą zawarto ść magnezu stwierdzono w 35% próbek.

Tabela 17 Wyniki bada ń zasobno ści gleby w makroelementy w przebadanych próbkach gleb na terenie gminy Swarz ędz w latach 2012-2013 Gmina Swarz ędz Zawarto ść fosforu % Zawarto ść potasu % Zawarto ść magnezu % Bardzo niska 0 Bardzo niska 2 Bardzo niska 12 Niska 12 Niska 19 Niska 25 Średnia 26 Średnia 37 Średnia 28 Wysoka 25 Wysoka 25 Wysoka 22 Bardzo wysoka 37 Bardzo wysoka 17 Bardzo wysoka 13 Źródło: Na podstawie danych z OSCh-R w Poznaniu.

Niedobór fosforu powoduje zahamowanie wzrostu łodyg i li ści, karłowacenie ro ślin, słaby rozwój kwiatów; nie wytwarzaj ą si ę prawidłowo nasiona. Ro śliny staj ą si ę drobne, strzeliste, o cienkich łodygach i słabym systemie korzeniowym. Zwalnia si ę proces ukorzenienia i krzewienia ro śliny. Ograniczone jest kwitnienie, tworzy si ę mniej nasion i owoców o gorszej jako ści, a przy gł ębokim niedoborze ro ślina nie wytwarza nasion i owoców. Potas jest niezbędny dla produkcji cukru w li ściach, jego transportu do korzenia i magazynowania. Reguluje gospodark ą wodn ą, dzi ęki czemu ro ślina traci mniej wody podczas parowania, a produkcja suchej masy zostaje zwi ększona. Niedobór magnezu podczas wzrostu ro ślin powoduje spadek jako ści i obni Ŝenie plonów.

Spo śród wszystkich składników pokarmowych pobieranych przez ro śliny najwa Ŝniejsze znaczenie ma azot. Nawozy azotowe wpływaj ą bowiem na intensywny wzrost i rozwój ro ślin, zwi ększaj ąc ich mas ę zielon ą oraz plon nasion. Stosowane niewła ściwie, np. zbyt pó źno lub w zbyt du Ŝych dawkach, mog ą zmniejsza ć zimotrwało ść ro ślin ozimych czy opó źnia ć dojrzewanie ro ślin. Niedobór za ś azotu w glebie hamuje wzrost ro ślin i zmniejsza zawarto ść w nich chlorofilu, co powoduje zmniejszenie plonu. Nieko- rzystne dla środowiska jest nagromadzenie w glebie du Ŝej ilo ści azotu mineralnego, zwłaszcza azota- nów. Na zawarto ść azotanów w ro ślinach i w wodach decyduj ący wpływ ma poziom nawo Ŝenia azo- tem. Nawo Ŝenie w dawkach optymalnych nie powoduje zmian w środowisku glebowym, natomiast stosowanie du Ŝych dawek nawozów azotowych wpływa na ska Ŝenie ro ślin i wód azotanami. Przedo- staj ące si ę do wody du Ŝe ilo ści zwi ązków azotu i fosforu mog ą wywoła ć eutrofizacj ę wód. Nast ępuje wtedy przyspieszony rozwój fitoplanktonu i ro ślin nadbrze Ŝnych w zbiornikach wodnych. W takim przypadku mo Ŝe doj ść do tzw. zakwitu wody, czyli intensywnego rozwoju glonów. W takich warunkach nast ępuje ograniczenie ilo ści tlenu w wodzie, zmniejszenie ilo ści ryb, zmniejszenie przejrzystości wody i rozkład du Ŝej ilo ści powstałej biomasy. 4

W 2010 r. wykonane zostały badania jako ści gleb na terenie gminy Swarz ędz. Próbki do bada ń pobierane były zgodnie z proponowanymi w „Programie okresowych bada ń jako ści gleby i ziemi dla obszaru powiatu pozna ńskiego” metodami oraz w oparciu o wytyczne normy PN-R-04031:1997. Pobrane próbki badane były na zawarto ść metali ci ęŜ kich (chrom, cynk, kadm, mied ź, nikiel, ołów), węglowodorów, wielopier ścieniowych w ęglowodorów aromatycznych (WWA), cyjanków wolnych i zwi ązanych oraz zawarto ść fenolu. Zakres bada ń zale Ŝny był od miejsca pobrania. Na terenie gminy

4 Źródło: http://www.ppr.pl/artykul-nawozy-azotowe-86235-dzial-3702.php

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Swarz ędz punkty poboru próbek zlokalizowane były w trzech miejscach. W Ŝadnym z przebadanych miejsc nie wyst ąpiły zanieczyszczenia w badanym zakresie.

Tabela 18 Wykaz zlokalizowanych punktów poboru próbek do bada ń jako ści gleb pod wzgl ędem zanieczyszcze ń Rodzaj działalno ści mog ącej Lokalizacja miejsca badania Podsumowanie wyników bada ń wpływa ć na zanieczyszczenie Tereny rolnicze w Paczkowie przy Zanieczyszczenia komunikacyjne z Brak zanieczyszcze ń: metalami trasie samochodowej E30 i linii drogi krajowej nr E30 i linii ci ęŜ kimi, wielopier ścieniowymi PKP kolejowej PKP Pozna ń-Warszawa węglowodorami aromatycznymi Teren bocznicy PKP w Transport kolejowy (WWA), benzynami, Swarz ędzu węglowodorami C6-C12), olejami Dolina Cybiny poni Ŝej Jeziora Tereny zalewowe rzeki Cybiny, mineralnymi (w ęglowodorami c12- Swarz ędzkiego wpływ zabudowy mieszkaniowej, C35) oraz fenolami i cyjankami wpływ zrekultywowanego składowiska odpadów przy ul. Pozna ńskiej Źródło: „Badanie jako ści gleby i ziemi dla obszaru powiatu pozna ńskiego”.

Na obszarach o zró Ŝnicowanym nachyleniu stoków, w okresach wzmo Ŝonych opadów mog ą wyst ępowa ć zjawiska masowe. Powiat Pozna ński prowadzi rejestr osuwisk, w których takie zjawiska zachodz ą. W Gortatowie znajduje si ę osuwisko, dla którego sporz ądzona jest Karta rejestracyjna osuwiska wg zał ącznika nr 2 do Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 20 czerwca 2007 r. (Dz. U. z 2007 r. Nr 121, poz. 840). Ponadto na terenie gminy zidentyfikowano 10 miejsc zagro Ŝonych ruchami masowymi ziemi, sporz ądzone s ą karty rejestracyjne terenu zagro Ŝonego ruchami masowymi ziemi.

W ostatnim czasie nasila si ę problem wymierania pszczół, Jedn ą z przyczyn tego faktu jest nadmierne i bezmy ślne stosowanie pestycydów przez rolników, co powoduje zmniejszenie odporno ści pszczół na choroby i paso Ŝyty. Dlatego tak istotne jest prowadzenie edukacji ekologicznej w śród rolników, aby wła ściwie stosowali pestycydy. Coraz cz ęś ciej, zwłaszcza w krajach zachodnich u Ŝywane s ą pestycydy nowej generacji – tak zwane neonikotynoidy. Stosowane w niskich dawkach, nie truj ą bezpo średnio pszczół, ale blokuj ą ich pami ęć , przez co pszczoła wylatuje z ula i nie wraca. W Polsce nie s ą jeszcze tak szeroko stosowane.

4.7. Gospodarowanie zasobami geologicznymi Gmina Swarz ędz jest słabo rozpoznana pod wzgl ędem wyst ępowania i jako ści kopalin. Dominuj ącą kopalin ą s ą piaski, a pospółk ę nale Ŝy uwa Ŝać za kopalin ę współtowarzysz ącą. W niewielkich ilo ściach wyst ępuj ą surowce ilaste. Kombinat Geologiczny “Zachód” prowadził na terenie gminy prace geologiczno-in Ŝynierskie. W wyniku wierce ń okre ślono rodzaj kopaliny oraz oszacowano ich zasoby: • Mechowo - piasek ze Ŝwirem; • Janikowo – piaski; • Kobylnica I – piaski; • Swarz ędz – piaski; • Gruszczyn I – piaski; • Kobylnica II – piaski; • Gruszczyn II – piaski; • rejon Swarz ędz – torf; • rejon Garby – torf. Zło Ŝa te wymagaj ą udokumentowania i trudno dzi ś mówi ć o du Ŝych perspektywach wyst ępowania pospolitych surowców mineralnych. Na obszarze gminy przewiduje si ę utworzenie obszarów i terenów górniczych w zwi ązku z wydobywaniem ropy naftowej i gazu ziemnego.

Udokumentowane zasoby złó Ŝ kopalin na terenie gminy Swarz ędz według opracowanego przez Pa ń- stwowy Instytut Geologiczny Bilansu zasobów złó Ŝ kopalin w Polsce wg stanu na dzie ń 31.12.2013 r. znajduj ą si ę w poni Ŝszej tabeli.

46 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Tabela 19 Zasoby złó Ŝ naturalnych na terenie gminy Swarz ędz Stan Zasoby ( tys.ton ) Nazwa zło Ŝa zagospodarowania Geologiczne wydobycie przemysłowe zło Ŝa bilansowe Piaski i Ŝwiry Gruszczyn KP T 17 17 - Gruszczyn KP II R 37 - - Stan Zasoby (tys.m 3) Nazwa zło Ŝa zagospodarowania Geologiczne wydobycie przemysłowe zło Ŝa bilansowe Torfy Gruszczyn JK R 15,46 - - Gruszczyn WWJ R 16,88 - - R - zło Ŝe o zasobach rozpoznanych szczegółowo, T- zło Ŝe zagospodarowane, eksploatowane okresowo Źródło: Bilans zasobów złó Ŝ kopalin w Polsce wg stanu na dzie ń 31.12.2013 r.

Starosta udziela koncesji na wydobycie kopaliny z obszaru udokumentowanego zło Ŝa o powierzchni nie przekraczaj ącej 2 ha i wydobycia nie przekraczaj ącego 20 000 m 3 na rok, a działalno ść b ędzie prowadzona metod ą odkrywkow ą oraz bez u Ŝycia środków strzałowych. Na wi ększe powierzchnie zło Ŝa koncesji udziela Marszałek Województwa. Ponadto Marszałek Województwa udziela koncesji dla złó Ŝ o powierzchni poni Ŝej 2 ha, w przypadku, kiedy planowane wydobycie przekracza 20 000 m 3 na rok. Legalna eksploatacja złó Ŝ kopalin daje szans ę na zminimalizowanie strat w środowisku i wła ściw ą rekultywacj ę terenu. Wykaz koncesji na eksploatacj ę kopalin na terenie gminy Swarz ędz znajduje si ę w poni Ŝszej tabeli.

Tabela 20 Wykaz obowi ązuj ących koncesji na eksploatacj ę kopalin na terenie gminy Swarz ędz Powierzchnia Numer oraz data wydania Termin obj ęta Rodzaj Lp. Nazwa zło Ŝa Poło Ŝenie decyzji udzielaj ącej wa Ŝno ści eksploatacj ą kopaliny 2 koncesji koncesji [m ] Koncesje wydane przez Marszałka Województwa Wielkopolskiego kruszywo OS-IV-1-74121-35/01 z dnia 31 grudnia 1. Gruszczyn KP Gruszczyn 46398 naturalne 14 grudnia 2001 r. 2015 r. Źródło: Urz ąd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego.

Zgodnie z ustaw ą z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i le śnych (Dz. U. z 2013 r. poz.1205 ze zm.) w odniesieniu do działalno ści górniczej, starosta po wcze śniejszym uzyskaniu opinii wła ściwego dyrektora okr ęgowego urz ędu górniczego wydaje decyzje o uznaniu rekultywacji za zako ńczoną. W ostatnich latach Starosta Pozna ński nie wydawał decyzji w tym zakresie.

5. Poprawa jako ści środowiska i bezpiecze ństwa ekologicznego 5.1. Stan powietrza atmosferycznego Źródła zanieczyszcze ń powietrza mo Ŝemy podzieli ć ze wzgl ędu na pochodzenie na dwie grupy: pochodzenia naturalnego oraz antropogenicznego. W śród zanieczyszcze ń powietrza wyróŜnia si ę mi ędzy innymi: pyły, sadze, aerozole, gazy i pary, substancje aromatyczne (odory), a tak Ŝe ró Ŝnego rodzaju energie (hałas i wibracje, promieniowanie elektromagnetyczne). O jako ści powietrza decyduje wielko ść i przestrzenny rozkład emisji ze wszystkich źródeł z uwzgl ędnieniem przepływów transgranicznych i przemian fizykochemicznych zachodz ących w atmosferze.

Przestrzenny rozkład emisji na terenie województwa wielkopolskiego jest zró Ŝnicowany. Najwi ększe skupiska emitorów punktowych, jak i znaczna emisja liniowa zwi ązane s ą z obszarami zurbanizowanymi du Ŝych miast. Emisja punktowa dotyczy emisji zorganizowanej z zakładów, powstaj ącej w wyniku energetycznego spalania paliw oraz przemysłowych procesów technologicznych. Emisja liniowa to głównie emisja komunikacyjna z transportu samochodowego, kolejowego, wodnego i lotniczego. Emisja powierzchniowa jest sum ą emisji z palenisk domowych, oczyszczania ścieków w otwartych urz ądzeniach oczyszczaj ących i składowania odpadów.

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Szkodliwymi substancjami pochodzenia antropogenicznego najcz ęś ciej emitowanymi do powietrza s ą przede wszystkim: tlenek siarki, tlenek w ęgla, wielopier ścieniowe w ęglowodory aromatyczne (WWA), benzo(a)piren, sadza, kadm oraz drobne pyły powstające w wyniku spalania w ęgla, oleju opałowego oraz materiałów p ędnych. Zanieczyszczenie powietrza powy Ŝej wymienionymi substancjami chemicznymi ma negatywny wpływ na jako ść Ŝycia i zdrowie człowieka, a tak Ŝe zaburza prawidłowe funkcjonowanie ekosystemów. Z analizy danych statystycznych województwa wynika, Ŝe emisja substancji gazowych z zakładów przemysłowych utrzymuje si ę od lat na zbli Ŝonym poziomie, natomiast zauwa Ŝalny jest spadek emisji pyłów, w tym ze spalania paliw. Według danych GUS w 2013 r. emisja pyłów z terenu powiatu pozna ńskiego z zakładów zaliczanych do szczególnie uci ąŜ liwych wyniosła 24 tony, co stanowiło 0,5% ogólnej masy emitowanych zanieczyszcze ń pyłowych z terenu województwa wielkopolskiego. Wielko ść emisji gazów w powiecie osi ągn ęła poziom 43 526 ton, co w odniesieniu do całkowitej masy emitowanych gazów w województwie stanowiło 0,25%. Powiat charakteryzuje si ę stosunkowo nisk ą emisj ą zanieczyszcze ń w województwie, zajmuj ąc 22 i 17 miejsce w województwie pod wzgl ędem emisji zanieczyszcze ń pyłowych i gazowych. W 2013 r. na urz ądzeniach do redukcji i neutralizacji zanieczyszcze ń udało si ę zatrzyma ć 95,8% zanieczyszcze ń pyłowych oraz 69,9% zanieczyszcze ń gazowych. Poni Ŝsza tabela przedstawia emisj ę zanieczyszcze ń powietrza z zakładów szczególnie uci ąŜ liwych na terenie powiatu pozna ńskiego.

Tabela 21 Emisja zanieczyszcze ń powietrza z zakładów szczególnie uci ąŜ liwych na terenie powiatu pozna ńskiego w latach 2009 i 2013 r. Emisja zanieczyszcze ń 200 9 2013 Emisja zanieczyszcze ń pyłowych [t/rok] ogółem 39 24 ze spalania paliw 32 15 Emisja zanieczyszcze ń gazowych [t/rok] ogółem 53935 43526 ogółem (bez dwutlenku w ęgla) 143 110 dwutlenek siarki 0 2 tlenki azotu 68 49 tlenek w ęgla 50 34 dwutlenek w ęgla 13 8 53792 43416 Źródło: Główny Urz ąd Statystyczny – Bank Danych Lokalnych.

W badanym okresie zmniejszyła si ę emisja szkodliwych substancji do powietrza. Emisja zanieczyszcze ń pyłowych spadła o 38%, natomiast emisja zanieczyszcze ń gazowych o 20%. Wynika to z zamkni ęcia wielu nierentownych zakładów przemysłowych oraz z przeprowadzonych modernizacji procesów technologicznych i spalania paliw.

W wyniku energetycznego spalania paliw ze źródeł punktowych powstaj ą zanieczyszczenia, które ze wzgl ędu na sposób wprowadzania do powietrza (wysoko ść emitora oraz pr ędko ść wylotowa gazów), oddziałuj ą na stan jako ści powietrza zwykle w mniejszym stopniu ni Ŝ spalanie paliw w indywidualnych systemach grzewczych. W powiecie pozna ńskim wyst ępuj ą zakłady przemysłowe z procesami tech- nologicznymi, które emituj ą pewne ilo ści substancji do powietrza atmosferycznego. Emisja substancji zanieczyszcze ń z zakładów przemysłowych zlokalizowanych na obszarze gminy Swarz ędz odbywa si ę na podstawie wydanych pozwole ń zintegrowanych, decyzji na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza oraz zgłoszenia instalacji niewymagaj ącego pozwolenia. Wielko ść zanieczyszcze ń z zakładów na terenie gminy Swarz ędz w 2013 r. przedstawia poni Ŝsza tabela, przygotowana na podstawie raportu z Wojewódzkiego Banku Zanieczyszcze ń Środowiska.

48 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Tabela 22 Wielko ść emisji zanieczyszcze ń do powietrza na terenie gminy Swarz ędz w 2013 r. na podstawie Wojewódzkiego Banku Zanieczyszcze ń Środowiska Ładunek cał kowity wszystkich substancji [t ] Lp. Nazwa jednostki Substancje Ilo ść [t /rok] RAZEM 1153,427 ROLNICZA SPÓŁDZIELNIA PRODUK- Suma gazów 1147,879 CYJNA "POKÓJ" W PACZKOWIE, 1. SOKOLNICKA 33, Suma pyłów 5,548573 62-021 PACZKOWO pyły ze spalania paliw 5,365653 pyły w ęglowo-grafitowe,sadza 0,18292

RAZEM 0,003643 ABC METAL Sp. z o. o, Suma gazów 0,001949 2. ŁOW ĘCIN, UL. SARBINOWSKA 11, 62-020 SWARZ ĘDZ Suma pyłów 0,001694 pyły pozostałe 0,001694

PRZEDSI ĘBIORSTWO PRODUKCYJ- NO-USŁUGOWE I SPEDYCJI MI ĘDZY- węglow.aromatyczne 0,0017 3. NARODOWEJ "GAREX" Sp. z o.o.,

UL. RABOWICKA 13, 62-020 SWARZ ĘDZ RAZEM 1,041806 ERGE-MET Sp. z o.o., JANIKOWO, Suma gazów 1,023066 4. UL. LE ŚNA 14, 62-006 KOBYLNICA Suma pyłów 0,01874 pyły pozostałe 0,01874

NORSON Sp. z o.o. s.k., RAZEM 72,83701 SARBINOWO, DŁUGA 12, Suma gazów 65,22001 5. 62-021 PACZKOWO Suma pyłów 7,617 pyły pozostałe 7,617

RAZEM 0,990888 AUTOLAK LAKIERNIA BLACHARSTWO Suma gazów 0,990652 POJAZDOWE HALINA KLAUZA, Suma pyłów 0,000236 6. SWARZ ĘDZ, UL. RZEMIE ŚLNICZA 8, 62-020 SWARZ ĘDZ mangan 0,000016 pyły pozostałe 0,00014 pierwiastki metaliczne i ich zw. 0,00008

ZAKŁADY MI ĘSNE "BYSTRY" Sp. z o.o. RAZEM 9,47093 7. sp.k., UL. STRZELECKA 2, Suma gazów 9,47093 62-020 SWARZ ĘDZ STS LOGISTIC Sp. z o. o., RAZEM 0,006704 8. JASIN, UL. RABOWICKA 6, Suma gazów 0,006704 62-020 SWARZ ĘDZ RAZEM 0,2487 ART-BENA DETAL Sp. z o. o, Suma gazów 0,0956 9. UL. RABOWICKA 4/5, Suma pyłów 0,1531 62-020 SWARZ ĘDZ cynk 0,0011 pyły pozostałe 0,152

PIACH-ZIEM HANDEL, PRZETWÓR- STWO, SPRZEDA ś KAZIMIERZ PIE- RAZEM 0,005981 10. TRUS, GRUSZCZYN, SWARZ ĘDZKA Suma gazów 0,005981 89, 62-006 KOBYLNICA PRZEDSI ĘBIORSTWO PRODUKCYJ- RAZEM 1,190622 NO-HANDLOWE "SWALEN" L. NO- Suma gazów 0,890493 11. WICKI, R. NOWICKI Sp.J., UL. J. GAGARINA 9, Suma pyłów 0,300129 62-020 SWARZ ĘDZ pyły pozostałe 0,300129

MERIGRAF MARIA PIECHURA Sp.J. RAZEM 0,468515 12. (ZPChr), Suma gazów 0,468515 UL. KACZOROWSKIEGO 6,

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

62-020 SWARZ ĘDZ CZESŁAW MACHAJ ' PIANOTEX ' Czesław Machaj, RAZEM 1,677 13. UL. GEN. TADEUSZA KUTRZEBY 39, Suma gazów 1,677 62-020 SWARZ ĘDZ RAZEM 3,609449 DRAMERS S.A., Suma gazów 3,541334 14. RABOWICE, UL. OLSZYNOWA 38, Suma pyłów 0,068115 62-020 SWARZ ĘDZ pyły środków powierz. czynnych 0,034058 pierwiastki metaliczne i ich zw. 0,034058

BOGUSŁAW WI ŚNIEWSKI ' BOWI ' PRZEDSI ĘBIORSTWO PRODUKCYJ- RAZEM 1,20425 15. NO-HANDLOWO-USŁUGOWE, Suma gazów 1,20425 JANIKOWO, UL. GNIE ŹNIE ŃSKA 24, 62-006 KOBYLNICA RAZEM 6,708985 STOLARSTWO JERZY GRZECZKA, Suma gazów 6,435985 UL. SPORNA 26, 62-020 SWARZ ĘDZ 16. Suma pyłów 0,273 pyły pozostałe 0,25725 kw.org. ich zwi ązki i pochodne 0,01575

SCHUR FLEXIBLE POLAND Sp. z o.o., RAZEM 241,8888 Bogucin, UL. PILOTÓW 12, Suma gazów 241,887 17. 62-006 KOBYLNICA Suma pyłów 0,001822 pyły ze spalania paliw 0,001822

MEBLE VOX Sp. z o.o. Sp.Jj. (d. MEBLE VOX sp. z o.o. S.K.A.), RAZEM 3,419628 JANIKOWO, JANIKOWO, Suma gazów 3,117658 18. UL. GNIE ŹNIE ŃSKA 26/28, Suma pyłów 0,30197 62-006 KOBYLNICA pyły pozostałe 0,30197

ALGECO Sp. z o.o., RAZEM 0,952511 19. UL. CMENTARNA 29, 62-020 SWA- Suma gazów 0,952511 RZ ĘDZ Zakład Poligraficzno- Wydawniczy W. Ryszczy ński & F. Wenzel, Bogucin, RAZEM 0,1998 20. Gnie źnie ńska 127, Suma gazów 0,1998 62-005 Kobylnica ZAKŁAD GOSPODARKI KOMUNALNEJ RAZEM 216,5825 21. W SWARZ ĘDZU, Suma gazów 216,5825 STRZELECKA 2, 62-020 SWARZ ĘDZ BEMARC EDWARD BACZEWSKI, JA- RAZEM 1,300222 SIN, POZNA ŃSKA 45, Suma gazów 1,273555 22. 62-020 SWARZ ĘDZ Suma pyłów 0,026667 pyły pozostałe 0,026667

MEBLE POTOCKI MIECZYSŁAW PO- TOCKI (d. ZAKŁAD OBRÓBKI DREW- RAZEM 1,6042 23. NA), PACZKOWO, UL. SOKOLNICKA Suma gazów 1,6042 58, 62-021 PACZKOWO

INOUTIC/DECEUNINCK POLSKA Sp. z RAZEM 0,938599 o. o., JASIN, Ul. POZNA ŃSKA 34, Suma gazów 0,933907 24. 62-020 SWARZ ĘDZ Suma pyłów 0,004692

pyły polimerów 0,004692

FABRYKA ARMATUR "SWARZ ĘDZ" Sp. RAZEM 0,854924 z o.o., RABOWICE, UL. ŚWIERKOWA Suma gazów 0,100346 25. 27, 62-020 SWARZ ĘDZ Suma pyłów 0,754578

chrom 0,000142

50 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

nikiel 0,001631 cynk 0,207145 mangan 0,002788 ołów 0,010748 pyły pozostałe 0,000611 pierwiastki metaliczne i ich zw. 0,531512

RAZEM 0,002189 METEX Sp. z o.o., Suma gazów 0,0009 26. UL. RÓ śANA 10, 62-020 SWARZ ĘDZ Suma pyłów 0,001289 pyły pozostałe 0,001289

RAZEM 1,647334 GRUPA WEBA Sp. z o.o. s.k., Suma gazów 1,50248 27. PACZKOWO, UL. POZNA ŃSKA 5, Suma pyłów 0,144853 62-021 PACZKOWO mangan 0,003353 pyły pozostałe 0,1415

BASF COATINGS SERVICES Sp. z o.o., RAZEM 0,005833 28. JANIKOWO, UL. PILOTÓW 19, Suma gazów 0,005833 62-006 KOBYLNICA ART-BENA ARTUR KUBIAK, 29. UL. RABOWICKA 4/5, 62-020 SWA- w.alif.do C12 0,014089 RZ ĘDZ STS CENTRUM DYSTRYBUCJI SA- RAZEM 9,87859 MOCHODÓW Sp. z o.o., Suma gazów 9,83762 30. JASIN, JASIN, UL. RABOWICKA 6, 62-020 SWARZ ĘDZ Suma pyłów 0,04097 ołów 0,04097

STANBUD Sp. z o.o., 31. GARBY, UL. ŁOZINOWA 3, 62-020 węglow.aroma 0,000401 SWARZ ĘDZ

PRZEDSI ĘBIORSTWO PRODUKCYJ- RAZEM 6,364 NO - HANDLOWO - USŁUGOWE GAP Suma gazów 3,474 32. Sp. z o.o., GARBY, UL. SPÓŁDZIELCZA Suma pyłów 2,89 6, 62-020 SWARZ ĘDZ pyły ze spalania paliw 2,89

RAZEM 0,009171 PRZEDSI ĘBIORSTWO ROLNO- PRZEMYSŁOWE Sp. z o.o., Suma gazów 0,007142 33. UZARZEWO, UL. AKACJOWA 17, Suma pyłów 0,002029 62-006 KOBYLNICA mangan 0,00031 pyły pozostałe 0,001719

MASTERPRINT XL Sp. z o.o. w upadło- RAZEM 4,650668 34. ści układowej, JASIN, POZNA ŃSKA 21, Suma gazów 4,650668 62-020 SWARZ ĘDZ MM-ZUT Marek Mroczkowski, 35. Swarz ędz, Gryniów 9/27, 62-020 dwutl. azotu 0,405 Swarz ędz RAZEM 1743,612

PODSUMOWANIE Suma gazów 1725,419 Suma pyłów 18,15

Źródło: Urz ąd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego – SOZAT.

W ramach swej działalno ści WIO Ś w latach 2012-2013 przeprowadził kontrole w zakresie emisji substancji do powietrza w 16 zakładach z terenu gminy. Wykryte nieprawidłowo ści najcz ęś ciej dotyczyły: • nieskładania raportów do KOBiZE (Krajowa baza o emisjach gazów cieplarnianych i innych substancji) w zakresie wprowadzania gazów cieplarnianych i innych substancji wprowadzanych do powietrza;

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

• nieuregulowany stan formalno-prawny w zakresie wprowadzania gazów i pyłów do powietrza; • brak zgłoszenia eksploatacji instalacji do powietrza; • brak pozwolenia na wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza.

Głównym problemem w zakresie zanieczyszczenia powietrza na terenie gminy Swarz ędz jest tzw. emisja niska, zwi ązana ze stosowaniem paliw o niskiej jako ści w paleniskach domowych oraz z działalno ści ą małych zakładów, nie podlegaj ących obowi ązkowi posiadania pozwolenia na emisj ę do powietrza gazów i pyłów. Dla terenów wiejskich jej uci ąŜ liwo ść wynika głównie z rozproszenia źródeł emisji (emisja niska z palenisk domowych). W znacznej cz ęś ci s ą to źródła opalane w ęglem. Problem ten widoczny jest zwłaszcza w okresie grzewczym. Na nisk ą emisj ę składaj ą si ę równie Ŝ zanieczyszczenia pochodz ące z transportu drogowego, zwłaszcza na terenach przyległych do DK 92 i byłej DK 5. Ponadto z transportem drogowym zwi ązane s ą równie Ŝ firmy magazynowe, logistyczne oraz stacje paliw. Na skutek czynno ści eksploatacyjnych do atmosfery emitowane s ą: zanieczyszczenia gazowe: tlenki azotu, tlenek w ęgla, dwutlenek w ęgla i w ęglowodory aromatyczne oraz zanieczyszczenia pyłowe w postaci zwi ązków: ołowiu, kadmu, niklu i miedzi. Na stan powietrza w gminie mo Ŝe mie ć równie Ŝ wpływ s ąsiedztwa miasta Poznania, a w szczególno ści instalacji ciepłowniczych II Karolin i I Garbary. W 2013 r. obie elektrociepłownie wyemitowały ponad 1 501 tys. Mg gazów oraz 213 Mg pyłów (dane z WIO Ś). Przy dominuj ących w Wielkopolsce wiatrach zachodnich, mo Ŝna stwierdzi ć rozprzestrzenianie si ę zanieczyszcze ń emitowanych z Poznania wła śnie w kierunku gminy Swarz ędz.

W roku 2013 jako ść powietrza na terenie gminy Swarz ędz monitorowana była w jednym punkcie przy ul. Pozna ńskiej w Swarz ędzu w zakresie benzenu. Pomiary prowadzone były metod ą pasywn ą. W wyniku przeprowadzonych bada ń stwierdzono, Ŝe średnia warto ść benzenu dla roku 2013 wyniosła dla Swarz ędza 2,6 µg/m 3. Nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego poziomu substancji. Poni Ŝej przedstawiono porównanie wyników z lat 2011-2013.

Tabela 23 Wyniki pomiaru metod ą pasywn ą benzenu na stanowisku w Swarz ędzu przy ul. Pozna ńskiej w latach 2011-2013 3 Rok pomiaru Warto ść C 6H6 [µg /m ] 2013 2,6 2012 3,3 2011 3,1 Źródło: Roczna ocena jako ści powietrza w województwie wielkopolskim w 2011, 2012, 2013 roku – WIO Ś Pozna ń.

W 2013 r. zbadano równie Ŝ skład chemiczny opadów atmosferycznych na poszczególnych posterunkach powiatu pozna ńskiego w tym w Swarz ędzu. Widoczne s ą wyra źnie wy Ŝsze poziomy zanieczyszcze ń na posterunku w Swarz ędzu i Poznaniu w porównaniu z innymi punktami. Wy Ŝsze warto ści odnotowano w przypadku siarczanów, azotanów, miedzi i cynku.

WIO Ś w Poznaniu opracował ocen ę roczn ą jako ści powietrza w województwie wielkopolskim dotycz ącą roku 2013 zgodnie z podziałem województwa na strefy: aglomeracja miasta Pozna ń, miasto Kalisz i strefa wielkopolska (w której zlokalizowana jest gmina Swarz ędz).

Roczna ocena jako ści powietrza pozwoliła uzyska ć informacje na temat st ęŜ eń: dwutlenku azotu, dwutlenku siarki, tlenku w ęgla, benzenu, pyłu zawieszonego PM2,5, pyłu zawieszonego PM10, benzo(a)pirenu, arsenu, kadmu, niklu, ołowiu i ozonu. Uzyskane informacje umo Ŝliwiły sklasyfikowa ć strefy w oparciu o przyj ęte kryteria, ustanowione ze wzgl ędu na ochron ę zdrowia ludzi oraz ze wzgl ędu na ochron ę ro ślin, tj. poziomy dopuszczalne dla niektórych substancji w powietrzu, poziomy docelowe, poziomy celów długoterminowych dla ozonu, poziomy alarmowe oraz poziomy informowania dla niektórych substancji w powietrzu (zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu, (Dz. U. z 2012 r., poz. 103). Wynikiem oceny dla wszystkich substancji podlegaj ących ocenie na terenie strefy jest zaliczenie strefy do jednej z poni Ŝej wymienionych klas: • klasa A – je Ŝeli st ęŜ enia zanieczyszcze ń nie przekraczaj ą odpowiednio poziomów dopuszczalnych albo poziomów docelowych; • klasa B – je Ŝeli st ęŜ enia zanieczyszcze ń przekraczaj ą poziomy dopuszczalne, lecz nie przekraczaj ą poziomów dopuszczalnych, powi ększonych o margines tolerancji;

52 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

• klasa C – je Ŝeli st ęŜ enia zanieczyszcze ń przekraczaj ą poziomy dopuszczalne, powi ększone o margines tolerancji, a w przypadku gdy margines tolerancji nie jest okre ślony – poziomy dopuszczalne, albo przekraczaj ą poziomy docelowe. W przypadku poziomów celów długoterminowych dla ozonu przyj ęto nast ępuj ące oznaczenie klas: • klasa D1 – je Ŝeli st ęŜ enia ozonu nie przekraczaj ą poziomu celu długoterminowego; • klasa D2 – je Ŝeli st ęŜ enia ozonu przekraczaj ą poziom celu długoterminowego.

Ocena jako ści powietrza przeprowadzona z uwzgl ędnieniem kryteriów ochrony zdrowia wykazała, i Ŝ w strefie wielkopolskiej, do której zalicza si ę gmina Swarz ędz wyst ąpiły przekroczenia st ęŜ enia dla: pyłu zawieszonego PM10 i benzo(a)pirenu. Ze wzgl ędu na stwierdzone przekroczenia dopuszczalnego poziomu substancji przypisano klas ę C. W sezonie grzewczym wielko ści st ęŜ eń pyłu PM10 i benzo(a)pirenu były wy Ŝsze ni Ŝ w okresie letnim. Z przebiegu rocznej serii pomiarów odczyta ć mo Ŝna wyra źną sezonow ą zmienno ść st ęŜ eń pyłu. Jego głównym źródłem s ą przestarzałe, niskoenergetyczne paleniska domowe ogrzewane paliwami stałymi cz ęsto złej jakości. W przypadku poziomu docelowego dla ozonu wszystkie strefy zaklasyfikowano do klasy A. Odnosz ąc otrzymane wyniki do celu długoterminowego dla ozonu wszystkie strefy zaliczono do klasy D2. Cel długoterminowy ma zosta ć osi ągni ęty w 2020 r.

Tabela 24 Klasyfikacja stref z uwzgl ędnieniem kryteriów okre ślonych w celu ochrony zdrowia Nazwa Symbol klasy strefy dla poszczególnych substancji Pył Pył strefy NO SO CO C H B(a)P As Cd Ni Pb O 2 2 6 6 PM2,5 PM10 3 Strefa Wielkopolska A A A A A C C A A A A A /gmina Swarz ędz Źródło: Roczna ocena jako ści powietrza w województwie wielkopolskim w 2013 r., WIO Ś Pozna ń.

Rezultatem ko ńcowym oceny stref pod k ątem ochrony ro ślin, podobnie jak pod k ątem ochrony zdrowia, jest okre ślenie klas wynikowych dla poszczególnych zanieczyszcze ń w danej strefie. W efekcie oceny przeprowadzonej dla 2013 roku pod kątem ochrony ro ślin, dla tlenku azotu, dwutlenku siarki i ozonu w strefie wielkopolskiej przypisano klas ę A. Poziom docelowy dla ozonu nie został dotrzymany st ąd przypisano klas ę D2. Termin osi ągni ęcia poziomu długoterminowego okre ślono na rok 2020.

Tabela 25 Klasyfikacja stref z uwzgl ędnieniem kryteriów okre ślonych w celu ochrony ro ślin Symbol klasy strefy dla poszczególnych substancji Nazwa strefy NO x SO 2 O3 Strefa Wielkopolska / A A A gmina Swarz ędz Źródło: WIO Ś Pozna ń.

Zaliczenie strefy do klasy C dla danego zanieczyszczenia oznacza konieczno ść wyznaczenia obszarów przekrocze ń i zakwalifikowania strefy do opracowania programów ochrony powietrza. Obowi ązek okre ślania programów ochrony powietrza wynika z art. 91 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t. j. Dz. U. z 2013 r., poz.1232 ze zm.). Programy okre śla si ę dla stref, w których poziom cho ćby jednej substancji przekracza poziom dopuszczalny powi ększony o margines tolerancji lub poziom docelowy. Programy maj ą na celu osi ągni ęcie dopuszczalnych poziomów i poziomów docelowych substancji w powietrzu.

W wyniku rocznej oceny jako ści powietrza, Sejmik Województwa Wielkopolskiego uchwałą nr XXIX/565/12 z dnia 17 grudnia 2012 r. przyj ął Program ochrony powietrza dla strefy wielkopolskiej ze wzgl ędu na ozon. Natomiast uchwał ą nr XXXIX/769/13 Sejmik Województwa Wielkopolskiego przy- jął Program ochrony powietrza dla strefy wielkopolskiej. Program okre śla zakres obowi ązków oraz odpowiedzialno ści dla poszczególnych organów administracji i instytucji w zakresie działa ń maj ących na celu ograniczenie zanieczyszcze ń pyłu zawieszonego PM10 i benzo(a)pirenu.

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Program ochrony powietrza jest elementem polityki ekologicznej regionu, st ąd zaproponowane w nim działania musz ą by ć zintegrowane z istniej ącymi planami, programami, strategiami, innymi słowy wpi- sywa ć si ę w realizacj ę celów makroskalowych oraz celów regionalnych i lokalnych. Konieczne jest przy tym uwzgl ędnienie uwarunkowa ń gospodarczych, ekonomicznych i społecznych.

Jak wskazano w Programie ochrony powietrza dla strefy wielkopolskiej ze wzgl ędu na ozon, przekroczenia poziomu docelowego st ęŜ eń ozonu notuje si ę najcz ęś ciej w okresie od kwietnia do sierpnia, kiedy wyst ępuj ą najkorzystniejsze warunki do przebiegu procesów fotochemicznych prowadz ących do powstawania ozonu. Jego formowaniu sprzyja wysoka temperatura, du Ŝe nasłonecznienie i du Ŝa wil- gotno ść powietrza.

Najwi ększe znaczenie dla powstawania ozonu maj ą emisje jego prekursorów czyli SOx, NOx, CO i NMLZO. Głównie s ą to tlenki azotu i niemetanowe lotne zwi ązki organiczne, kiedy wyst ępują razem w odpowiednich proporcjach. Mniejsze znaczenie maj ą tlenki siarki i tlenek w ęgla. Głównymi źródłami antropogenicznymi emisji prekursorów ozonu s ą w zakresie tlenków azotu procesy spalania w produkcji i transformacji energii, a tak Ŝe transport drogowy. Natomiast w przypadku niemetanowych lot- nych zwi ązków organicznych (NMLZO) – przede wszystkim zastosowanie rozpuszczalników i innych produktów, zarówno w przemy śle jak i w gospodarstwach domowych. Powierzchniowe źródła emisji prekursorów ozonu stanowi głównie gospodarka komunalna w zakresie emisji tlenków siarki, tlenków azotu, NMLZO oraz tlenku w ęgla. Emisja ta wynika głównie ze spalania węgla w nisko sprawnych urz ądzeniach. W zakresie działa ń systemowych, które mog ą by ć realizowane na poziomie gminy, a maj ących na celu popraw ę stanu powietrza mieszcz ą si ę: • edukacja społecze ństwa (kampania edukacyjno – informacyjna nt. stanu zanieczyszczenia powietrza ozonem, przyczyn jego powstawania, szkodliwo ści ozonu dla ludzi i ro ślin, mo Ŝli- wych działa ń własnych społecze ństwa dla poprawy stanu jako ści powietrza); • promocja działa ń na rzecz podniesienia efektywno ści energetycznej i oszcz ędzania energii; • praktyczne wprowadzenie zasad zielonych zamówie ń publicznych, uwzgl ędniaj ących wpływ na środowisko, a nie tylko cen ę produktu przy wyborze produktów i usług dla celów publicznych; • uwzgl ędnianie w planach zagospodarowania przestrzennego mo Ŝliwych korytarzy przepływu powietrza; Z uwagi na to, i Ŝ najni Ŝsze koszty redukcji emisji wyst ępuj ą w transporcie, st ąd proponuje si ę podj ęcie działa ń szczególnie w tym sektorze. W zakresie ograniczenia emisji komunikacyjnej znajduje się: • zast ępowanie indywidualnych środków transportu transportem publicznym; • rozbudowa systemów transportu publicznego; • rozbudowa systemów transportu alternatywnego, w tym budowa ście Ŝek rowerowych; • promowanie ekologicznych środków transportu, w tym zast ępowanie floty autobusów gminnych autobusami o mniej uci ąŜ liwym dla środowiska nap ędzie (w tym gazowym i elektrycznym) i spełniaj ących normy emisji spalin EURO 4, 5 i 6; • zakup w ramach zamówie ń publicznych jedynie ekologicznych środków transportu, spełniaj ą- cych normy podane wy Ŝej; • wprowadzanie stref ograniczonego ruchu (w miastach); • wprowadzanie pasów zieleni wzdłu Ŝ ci ągów komunikacyjnych; • budowa obwodnic i wyprowadzenie ruchu tranzytowego z obszarów najwi ększego zaludnienia; • usprawnienie ruchu drogowego (organizacja ruchu, likwidacja zatorów poprzez „zielone fale”, inteligentne systemy zarz ądzania ruchem).

Redukcje emisji z gospodarki komunalnej maj ą mniejszy wpływ na powstawanie ozonu, gdy Ŝ najwi ęk- sze wielko ści emisji notuje si ę w okresie grzewczym, a najwy Ŝsze st ęŜ enia ozonu w sezonie letnim. Nale Ŝy je jednak uwzgl ędni ć jako działania dodatkowe, które s ą zaplanowane do realizacji ze wzgl ędu na redukcj ę emisji pyłu PM10 i B(a)P. W zakresie ograniczenia emisji rozproszonej – komunalnej mo Ŝliwymi działaniami s ą m.in.: • eliminacja lokalnych, nisko sprawnych kotłowni, szczególnie spalaj ących w ęgiel niskiej jako ści oraz indywidualnych pieców oraz niskosprawnych kotłów w ęglowych i zast ępowanie ich dostaw ą ciepła sieciowego, gdzie jest to uzasadnione ekonomicznie, ogrzewaniem gazowym i elektrycznym;

54 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

• wspieranie i promocja wykorzystania działa ń termomodernizacyjnych (izolacja budynków, wymiana okien, usprawnienia systemów ogrzewania – automatyka, regulacja) w budynkach publicznych, komunalnych i prywatnych; • wspieranie i promocja wykorzystania odnawialnych źródeł energii, w kierunku wspierania wykorzystania biomasy do kotłów indywidualnych, jak i współspalania. Dla budownictwa indywi- dualnego stosowanie paneli słonecznych i pomp cieplnych; • budowa, rozbudowa i modernizacja sieci ciepłowniczych, tam gdzie jest to uzasadnione ekonomicznie.

Zgodnie ze wskazaniami programu ochrony strefy wielkopolskiej, działaniami ukierunkowanymi na zmniejszenie emisji w zakresie benzo(a)pirenu i pyłu PM10 jest zawieranie w sporz ądzanych lub ak- tualizowanych miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego i decyzjach o warunkach zabudowy - wymogów dotycz ących zaopatrywania mieszka ń w ciepło na nowych osiedlach z no śni- ków niepowoduj ących nadmiernej „niskiej emisji” (tj. podł ączanie do sieci cieplnych tam gdzie jest to mo Ŝliwe, stosowanie kotłów gazowych lub olejowych, ogrzewania elektrycznego, oraz wykorzystanie energii odnawialnej niepowoduj ącej zwi ększonej emisji zanieczyszcze ń); zapewnienia „przewietrzania” terenów zabudowanych ze szczególnym uwzgl ędnieniem obszarów przekrocze ń. W strefie, w której stwierdzono przekroczenie poziomu docelowego dla benzo(a)pirenu oraz dopuszczalnego pyłu PM10, konieczne jest prowadzenie systemowych działa ń prowadz ących do redukcji emisji zanieczyszcze ń z indywidualnych systemów grzewczych, tzw. „niskiej emisji”. Do wskazanych w Programie ochrony powietrza działa ń nale Ŝą m.in.: • wprowadzanie edukacji ekologicznej, ze szczególnym uwzgl ędnieniem ochrony powietrza; • dobrowolne prowadzenie działa ń ograniczaj ących emisj ę zanieczyszcze ń do powietrza z indywidualnych systemów grzewczych, w obszarach nienara Ŝonych na wysokie st ęŜ enia pyłu zawieszonego PM10 oraz benzo(a)pirenu (poza obszarami przekrocze ń); • obni Ŝenie emisji w obiektach u Ŝyteczno ści publicznej poprzez modernizacj ę lub likwidacj ę urz ądze ń na paliwa stałe – tam gdzie istniej ą mo Ŝliwo ści techniczne; • poprawa stanu technicznego dróg istniejących w strefie wielkopolskiej; • utwardzenie dróg lub poboczy w celu redukcji wtórnego unosu pyłu z drogi; • modernizacja dróg i działania ograniczaj ących emisj ę wtórn ą pyłu poprzez regularne utrzymanie czysto ści nawierzchni (czyszczenie metod ą mokr ą); • czyszczenie ulic metod ą mokr ą po sezonie zimowym; • rozbudowa i modernizacja sieci ciepłowniczych zapewniaj ąca podł ączenie nowych u Ŝytkowni- ków; • rozwój komunikacji publicznej oraz wdro Ŝenie energooszcz ędnych i niskoemisyjnych rozwi ą- za ń w transporcie publicznym; • monitoring pojazdów opuszczaj ących place budów pod k ątem ograniczenia zanieczyszczenia dróg, prowadz ącego do niezorganizowanej emisji pyłu; • działania prewencyjne na poziomie wydawania decyzji środowiskowych. Uwzgl ędnianie konieczno ści ograniczania emisji zanieczyszcze ń do powietrza (szczególnie pyłu zawieszonego i benzo(a)pirenu) na etapie wydawania decyzji środowiskowych); • uwzgl ędnianie w zamówieniach publicznych problemów ochrony powietrza, poprzez: odpowiednie przygotowywanie specyfikacji zamówie ń publicznych, które uwzgl ędnia ć b ędą potrzeby ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem (np. zakup środków transportu spełniaj ących odpowiednie normy emisji spalin; prowadzenie prac budowlanych w sposób ograniczaj ący niezorganizowan ą emisj ę pyłu do powietrza); • rozwój systemów ście Ŝek rowerowych lub komunikacji rowerowej w gminach; • kontrola gospodarstw domowych w zakresie przestrzegania zakazu spalania odpadów; • kontrola spalania pozostało ści ro ślinnych z ogrodów na powierzchni ziemi; • kontrola przestrzegania zakazu wypalania ł ąk, pastwisk, nieu Ŝytków, rowów, pasów przydro Ŝ- nych, szlaków kolejowych oraz trzcinowisk i szuwarów (POP 2013).

Dokumentem wyznaczaj ącym konkretne cele w zakresie redukcji emisji gazów cieplarnianych, zwi ęk- szenia efektywno ści energetycznej oraz wykorzystania odnawialnych źródeł energii w gminach jest Plan Gospodarki Niskoemisyjnej (PGN). Plan powinien by ć ści śle zwi ązany z realizacj ą zapisów Pro- gramów ochrony powietrza oraz planów działa ń krótkoterminowych. PGN to strategiczny dokument, który wyznacza kierunki dla gminy co najmniej na lata 2014-2020, w zakresie działa ń inwestycyjnych i nieinwestycyjnych w takich obszarach jak: transport publiczny i prywatny, budownictwo publiczne, gospodarka przestrzenna, zaopatrzenie w ciepło i energi ę, gospodarka odpadami. Stowarzyszenie

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Metropolia Pozna ń przyst ąpiło do opracowania Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Metropolii Po- zna ń, w tym równie Ŝ dla Miasta i Gminy Swarz ędz.

W celu zmniejszenia wpływu emisji zanieczyszcze ń do powietrza Gmina Swarz ędz podejmuje wiele działa ń skierowanych głównie na redukcj ę „niskiej emisji”, do których zaliczy ć mo Ŝna działalno ść kon- troln ą Stra Ŝy Miejskiej, u świadamianie mieszka ńców o szkodliwo ści spalania odpadów i gro Ŝą cych tym konsekwencjach, poprzez banery i ulotki z kampanii „Kochasz dzieci nie pal śmieci”. Realizowane są równie Ŝ przedsi ęwzi ęcia termomodernizacyjne w budynkach nale Ŝących do gminy – w przedszko- lach, szkołach i budynkach komunalnych.

5.2. Ochrona wód Wody podziemne Gł ęboko ść wyst ępowania wód gruntowych tworz ących ci ągłe poziomy wodono śne jest ró Ŝna i zale Ŝy od gł ęboko ści zalegania warstwy nieprzepuszczalnej. Na analizowanym obszarze wody podziemne zalegaj ą płytko, przewa Ŝnie na gł ęboko ści do 2 metrów. Na najwi ększych gł ęboko ściach, nawet poni- Ŝej 10 m p.p.t. zwierciadło wód podziemnych zalega miejscami w strefach kraw ędziowych dolin (przede wszystkim doliny Głównej) oraz miejscami w obr ębie wzgórz czołowo morenowych, hydroizo- baty przebiegaj ą współkształtnie do powierzchni terenu. Rytm waha ń stanów wód podziemnych zwi ą- zany jest z sezonowo ści ą ich zasilania i wykazuje jeden okres wznosu i jeden okres ni Ŝówki. Amplitu- dy roczne waha ń zwierciadła wód podziemnych s ą wy Ŝsze na obszarach wysoczyznowych, mniejsze na obszarach sandrowych. W przebiegu stanów wód pierwszego poziomu zaznacza si ę sezonowo ść ich zasilania. Ma ono miejsce głównie w okresie roztopów wiosennych w wyniku infiltracji obszarowej. Zasilanie w tym okresie zachodzi w miar ę równomiernie na całym obszarze. Kulminacje stanów płyt- kich wód podziemnych s ą opó źnione o 1-9 dni, w stosunku do czynników, które je wywołały.

Według podziału hydrogeologicznego (Paczy ński, 1995) gmina Swarz ędz le Ŝy w rejonie gnie źnie ńsko- kujawskiej cz ęś ci Wielkopolskiej Doliny Kopalnej (GZWP nr 144). Wielkopolska dolina kopalna nale Ŝy do najlepiej rozpoznanych du Ŝych (200 km długo ści i od kilku do 20 km szeroko ści) struktur tego typu w kraju (S. Dąbrowski, M. Szynalski, 1975). Poziom wodono śny o mi ąŜ szo ści do 20 m, dobrze wy- kształcony ( Ŝwiry), przykryty 40–75 m kompleksem glin zwałowych, pozwala na uzyskanie wydajno ści studzien do 100–120 m 3/h. Zasoby szacunkowe wód wynosz ą 480 tys. m 3/d. Jest to zbiornik czwartorz ędowy, porowy. Jest to wi ęc wa Ŝne źródło zaopatrzenia Wielkopolski w wod ę. Wody z GZWP nr 144 ujmowane s ą m.in. w uj ęciach Gruszczyn i Swarz ędz.

Z uwagi na du Ŝe znaczenie wód podziemnych powy Ŝszego zbiornika, stanowi ącego główne źródło zaopatrzenia w wod ę przeznaczon ą do spo Ŝycia ludno ści oraz w celu zapewnienia odpowiedniej jej jako ści, niezb ędne jest ci ągłe podejmowanie działa ń zapewniaj ących ich ochron ę. W pierwszej kolejno ści powinny one obejmowa ć wła ściwe planowanie przestrzenne uwzgl ędniaj ące lokalizacj ę GZWP oraz ustanowionych dla nich obszarów ochronnych, tak aby zapobiec lokalizacji obiektów mog ących negatywnie wpływa ć na jako ść wód.

56 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Rysunek 6 Główne zbiorniki wód podziemnych na obszarze gminy Swarz ędz

Źródło: http://www.psh.gov.pl/

Na terenie województwa wielkopolskiego wyznaczono 18 jednolitych cz ęś ci wód podziemnych, w tym na obszarze gminy JCWPd nr 62, zagro Ŝona nieosi ągni ęciem dobrego stanu. Jednolite cz ęś ci wód podziemnych s ą podstawowymi, jednostkowymi obszarami ochrony i gospodarowania wodami podziemnymi, które wyznaczono dla warstw wodono śnych o porowato ści i przepuszczalno ści umo Ŝliwiaj ącej pobór znacz ący dla zaopatrzenia ludno ści w wod ę, lub w których ma miejsce przepływ podziemny o natęŜ eniu znacz ącym dla utrzymania po Ŝą danego, dobrego stanu wód powierzchniowych i ekosystemów l ądowych. Od 2015 r. po akceptacji KZGW obowi ązywa ć b ędzie nowa wersja podziału obszaru Polski na 172 jednolite cz ęś ci wód podziemnych (JCWPd). Zgodnie z nowym podziałem gmina Swarz ędz poło Ŝona będzie w obr ębie JCWPd nr 60 regionu Warty.

Rysunek 7 Lokalizacja jednolitych cz ęś ci wód podziemnych (JCWPd nr 62)

Źródło: http://www.psh.gov.pl/

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Stan wód podziemnych Celem monitoringu jako ści wód podziemnych jest dostarczenie informacji o stanie chemicznym wód, śledzenie jego zmian oraz sygnalizacja zagro Ŝeń, na potrzeby zarz ądzania zasobami wód podziemnych i oceny skuteczno ści podejmowanych działa ń ochronnych zwi ązanych z osi ągni ęciem dobrego stanu ekologicznego, okre ślonego przez Ramow ą Dyrektyw ę Wodn ą (RDW). Konieczno ść osi ągni ęcia celów ramowej Dyrektywy Wodnej w zakresie ochrony i poprawy stanu wód podziemnych oraz ekosystemów bezpo średnio od nich zale Ŝnych, a tak Ŝe w zakresie zaopatrzenia ludno ści w dobr ą wod ę w jednolitych cz ęś ciach wód podziemnych wyznaczono na rok 2015. JCWPd nr 62 obejmuj ące gmin ę Swarz ędz zagro Ŝona jest nieosi ągni ęciem dobrego stanu. Wody podziemne na terenie gminy zagroŜone s ą w sposób po średni poprzez infiltracj ę zanieczyszczonych wód opadowych oraz wód powierzchniowych. Badania jako ści wód podziemnych, prowadzone były w ramach Pa ństwowego Monitoringu Środowi- ska w m. Gruszczyn. Realizowane były przez Pa ństwowy Instytut Geologiczny w Warszawie na zle- cenie Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska w ramach monitoringu operacyjnego, którym obj ę- to jednolit ą cz ęść wód podziemnych zagro Ŝon ą nieosi ągni ęciem dobrego stanu.

Tabela 26 Wyniki monitoringu wód podziemnych na terenie gminy Swarz ędz w latach 2012- 2013 Klasa jako ści wody w punkcie Miejscowo ść Gmina JCWPd Stratygrafia 2012 2013 Gruszczyn Swarz ędz 62 Q III III Q - czwartorz ęd Źródło: Ocena jako ści wód podziemnych w punktach pomiarowych WIO Ś 2012, 2013.

W punkcie pomiarowym w Gruszczynie w ostatnich dwóch latach jako ść wód nie zmieniła si ę i stwierdzono wody zadowalaj ącej jako ści (III klasa). Wska źnikiem decyduj ącym o stanie wód był poziom Ŝelaza.

Na składowisku odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne w miejscowo ści Rabowice przy ulicy Świerkowej 17 prowadzone s ą badania w ramach monitoringu środowiska zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie składowisk odpadów (Dz. U. z 2013 r., poz. 523). Prowadzony jest monitoring w fazie eksploatacyjnej (kwatera nr 2) i fazie poeksploatacyjnej (kwatera nr 1). W ramach monitoringu wykonywane są m.in. badania: wielko ści opadu atmosferycznego, obj ęto ści i składu odcieków składowiskowych, składu oraz poziomu wód podziemnych w czterech otworach obserwacyjnych oraz składu wód z drena Ŝu podfoliowego gromadzonych w zbiorniku retencyjnym.

Wody przeznaczone do spo Ŝycia przez mieszka ńców Warunki i zasady zbiorowego zaopatrzenia w wod ę przeznaczon ą do spo Ŝycia przez ludzi okre śla ustawa z dnia 7 czerwca 2001 r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wod ę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (t. j. Dz. U. z 2015 r., poz. 139). Wymagania, jakim powinna odpowiada ć jako ść wody i sposób sprawowania nadzoru zawarte s ą w Rozporz ądzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jako ści wody przeznaczonej do spo Ŝycia przez ludzi (Dz. U. z 2007 r. Nr 61, poz. 417 ze zm.) i w rozporz ądzeniu zmieniaj ącym z dnia 20 kwietnia 2010 r. (Dz. U. z 2010 r. Nr 72, poz. 466). Badania jako ści wód przeznaczonych do spo Ŝycia prowadzi Pa ństwowy Powiatowy Inspektor Sanitarny w Poznaniu. W 2014 roku zostały skontrolowane: wodoci ąg miejski Pozna ń (woda pochodz ąca ze Stacji Uzdatnia- nia Wody w Gruszczynie), wodoci ągi wiejskie Bogucin, Gortatowo, Karłowice i wodoci ąg zakładowy Kruszewnia. Na wodoci ągu wiejskim Bogucin stwierdzono przekroczenia wartości ogólnej liczby mi- kroorganizmów w 22 OC, natomiast na wodoci ągu zakładowym Kruszewnia przekroczone zostały zawarto ści Ŝelaza oraz m ętno ść . Powtórne badania wody na obu wodoci ągach nie wykazały stwierdzo- nych wcze śniej przekrocze ń. Wyniki bada ń na pozostałych wodoci ągach wykazały, Ŝe jako ść wody spełnia wymagania okre ślone w rozporz ądzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jako ści wody przeznaczonej do spo Ŝycia przez ludzi (Dz. U. z 2007 r. Nr 61, poz. 417 ze zm.).

Wody płyn ące Pod wzgl ędem hydrograficznym gmina poło Ŝona jest w zlewni Warty, w dorzeczu Odry. Głównymi ciekami odwadniaj ącymi obszar opracowania s ą dopływy Warty: Główna, Cybina i Kopla za po średnictwem Michałówki. W obszarze niezurbanizowanym wi ększo ść drobnych cieków została w sposób sztuczny pogł ębiona i stanowi z reguły cz ęść systemu melioracyjnego.

58 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Wykaz cieków przepływaj ących przez gmin ę Swarz ędz przedstawia poni Ŝsza tabela.

Tabela 27 Wykaz cieków podstawowych na terenie gminy Swarz ędz Dł ugo ść ogólna w Długo ść uregul o- Kilom etra Ŝ Nazwa cieku Kilometra Ŝ km wana w km uregulowany Rz. Michałówka 9+010 - 12+170 3,2 2,3 9+860 - 12+170 Rz. Cybina 12+000 - 17+730 5,2 - - Rz. Główna 3+900 - 16+700 12,8 - - Źródło: WZMiUW w Poznaniu 2014 r.

Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE (RDW) okre śla zasady gospodarowania wod ą w pa ństwach członkowskich Unii Europejskiej. Na jej podstawie wszystkie kraje członkowskie zobowi ązane są do osi ągni ęcia do ko ńca roku 2015 dobrego stanu ekologicznego i chemicznego wód powierzchniowych. W Ramowej Dyrektywie Wodnej (RDW) wyznaczono nast ępuj ące cele środowiskowe dla wód powierzchniowych: • zapobieganie pogorszaniu si ę stanu wszystkich cz ęś ci wód powierzchniowych, • ochrona i poprawa wszystkich sztucznych i silnie zmienionych cz ęś ci wód w celu osi ągni ęcia dobrego potencjału ekologicznego i dobrego stanu chemicznego wód powierzchniowych naj- pó źniej w ci ągu 15 lat od dnia wejścia w Ŝycie niniejszej dyrektywy, • wdra Ŝanie koniecznych środków w celu stopniowego redukowania zanieczyszczenia substancjami priorytetowymi i zaprzestanie lub stopniowe eliminowanie emisji, zrzutów i strat niebezpiecznych substancji priorytetowych. Transpozycji przepisów RDW do prawodawstwa polskiego dokonano przede wszystkim poprzez ustaw ę Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (t. j. Dz. U. z 2012 r., poz. 145 ze. zm.) oraz rozporz ą- dzenia wykonawcze. Ustawa ta stanowi podstaw ę prawn ą i merytoryczn ą do realizacji Pa ństwowego Monitoringu Środowiska w zakresie badania wód powierzchniowych. Podstawowymi dokumentami planistycznymi według RDW s ą plany gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy i programy działa ń. Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Odry (PGW) stanowi podstawowy dokument planistyczny w zakresie gospodarowania wodami w celu zapewnienia utrzymania lub poprawy jako ści wszystkich wód do 2015 r., a w uzasadnionych przypadkach w terminie pó źniejszym. PGW przedstawia m.in. cele środowiskowe dla jednolitych cz ęś ci wód i obszarów chronionych. Jednolita cz ęść wód powierzchniowych (JCWP) to oddzielny i znacz ący element wód powierzchniowych, taki jak: jezioro, lub inny naturalny zbiornik wodny, sztuczny zbiornik wodny, struga, strumie ń, potok, rzeka, kanał lub ich cz ęś ci, morskie wody wewn ętrzne, wody przej ściowe lub wody przybrze Ŝ- ne. Stanowi ą one podstawowy element podziału hydrograficznego obszaru dorzecza i tym samym procesu planowania w gospodarowaniu wodami. JCWP zostały zidentyfikowane m .in. w celu umo Ŝli- wienia dokładnego opisu ich charakterystyki oraz okre ślenia ich obecnego stanu, okre ślenia dla ich typów warunków referencyjnych (tzw. wzorca dobrego stanu), okre ślenia celów środowiskowych oraz wyznaczenia działa ń słu Ŝą cych osi ągni ęciu zakładanych celów środowiskowych do roku 2015.

Na terenie gminy Swarzędz wyznaczonych zostało 6 jednolitych cz ęś ci wód płyn ących (JCWP).

Tabela 28 Jednolite cz ęś ci wód płyn ących na terenie gminy Swarz ędz Ocena Ryzyka Cieki w zlewni Nieosi ą- Ocena Nr JCWP wchodz ące w Cieki poza JCWP Nazwa JCWP Typ JCWP Status gni ęcia Stanu skład JCWP Celów Środowi- skowych Potok nizinny Cybina 269 Szkudelniak Cybina piaszczysty naturalna zły zagro Ŝona Kanał Czachurski (17) Dopływ spod Imiel- na Dopływ z jez. Dopływ spod Skrze- Wronczy ńskiego tuszewa Główna do Cieki ł ącz ące 600 Dopływ ze St ę- Dopływ spod Sulina zlewni zb. naturalna zły zagro Ŝona jeziora (25) szewic Dopływ spod śy- Kowalskiego Główna dówka Dopływ z Podarze- wa

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Główna od zlewni zb. Typ nieokre ślo- silnie zmie- 22 Główna Dopływ spod Mielna zły zagro Ŝona Kowalskiego ny (0) niona do ujścia Dopływ spod Czerlejna Dopływ z Krerowa Potok nizinny Kopel do 132 Kopel - lessowo- naturalna zły zagro Ŝona Głuszynki Męcina gliniasty (16) Michałówka Średzka Struga Warta od Cybiny do Wielka rzeka silnie zmie- 500 Warta Ko źlanka słaby zagro Ŝona Ró Ŝanego nizinna (21) niona Potoku Warta od Dopływ spod Lasu- Ró Ŝanego Lody Wielka rzeka silnie zmie- 501 Warta Potoku do zły zagro Ŝona Dopływ z Uchorowa nizinna (21) niona Dopływu z Ró Ŝany Potok Uchorowa Źródło: RZGW w Poznaniu.

Zgodnie z powy Ŝszym zestawieniem wszystkie JCWP wydzielone na terenie gminy Swarz ędz wykazuj ą zły lub słaby stan ekologiczny, zatem osi ągni ęcie dobrego stanu do ko ńca 2015 r. jest zagro Ŝone. Ze wzgl ędu na du Ŝe powierzchnie obszarów rolnych oraz brak mo Ŝliwo ści technicznych wdra Ŝania działa ń wprowadzone zostały derogacje czasowe, a termin osi ągni ęcia celów środowiskowych wyznaczono na rok 2027.

Poni Ŝszy rysunek przedstawia JCWP wydzielone na terenie gminy Swarz ędz.

Rysunek 8 Jednolite cz ęś ci wód powierzchniowych (płyn ących) wydzielonych na terenie gminy Swarz ędz

22 – numery jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych (JCWP) Źródło: RZGW Pozna ń.

Zbiorniki wodne Wa Ŝnym elementem środowiska wodnego gminy Swarz ędz s ą zbiorniki jeziorne. Do najwa Ŝniejszych zbiorników nale Ŝą : Jezioro Swarz ędzkie (pow. 80,3 ha) oraz Jezioro Uzarzewskie (pow. 11,7 ha), a tak Ŝe zbiornik retencyjny Jezioro Kowalskie (pow. 167,8 ha). 5

5 Źródło: RZGW w Poznaniu

60 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Zbiorniki wodne wyst ępuj ą głównie w dolinach Cybiny i Głównej. Cz ęść z nich ma charakter zbiorni- ków sztucznych: stawy hodowlane w rejonie Wierzenicy oraz Janikowa; zbiorniki potorfowe w rejonie Gruszczyna, stawy koło Wierzonki, w Bogucinie i Swarz ędzu. Zgodnie z zapisami Ramowej Dyrektywy Wodnej na terenie gminy Swarz ędz wydzielono jedn ą jednolit ą cz ęść wód stoj ących – Jez. Swarz ędzkie.

Tabela 29 Charakterystyka jednolitych cz ęś ci wód jeziornych na terenie gminy Swarz ędz Ocena r yz y- ka nieosi ą- Ocena gni ęcia Nr JCWP Nazwa JCWP Typ JCWP Status Uzasadnienie derogacji Stanu celów śro- dowisko- wych Derogacja ze wzgl ędu na zanieczyszczenia kumulu- O du Ŝej zawarto ści jące si ę w osadach den- PLLW wapnia, o du Ŝym Naturalna Swarz ędzkie Zły zagro Ŝona nych, które przez wiele lat 10156 wypływie zlewni, cz ęść wód gromadz ą si ę nawet po stratyfikowane (3a) zaprzestaniu dopływu zanieczyszcze ń Źródło: RZGW Pozna ń.

Stan wód powierzchniowych Obowi ązek badania i oceny jako ści wód powierzchniowych wykonywany jest w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Obowi ązek wynika z art. 155a ust. 2 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r.– Prawo wodne (t. j. Dz. U. z 2012 r., poz. 145 ze zm.) przy czym zgodnie z ust. 3 tego artykułu badania jako ści wód powierzchniowych w zakresie elementów fizykochemicznych, chemicznych i biologicznych nale Ŝą do kompetencji wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska. Celem wykonywania bada ń jest stworzenie podstaw do podejmowania działa ń na rzecz poprawy stanu wód oraz ich ochrony przed zanieczyszczeniem, w tym ochrony przed eutrofizacj ą powodowan ą wpływem sektora bytowo-komunalnego i rolnictwa oraz ochrony przed zanieczyszczeniami przemysłowymi, w tym zasoleniem i substancjami szczególnie szkodliwymi dla środowiska wodnego zgodnie z cyklem gospodarowania wodami, wynikaj ącym z przepisów prawa krajowego, transponuj ących wymagania Ramowej Dyrektywy Wodnej 2000/60/WE. Do głównych czynników, które negatywnie wpływaj ą na środowisko wodne, zaliczamy: • źródła punktowe – ścieki odprowadzane w zorganizowany sposób systemami kanalizacyjnymi, pochodz ące głównie z zakładów przemysłowych i z aglomeracji miejskich; • zanieczyszczenia obszarowe – zanieczyszczenia spłukiwane opadami atmosferycznymi z terenów zurbanizowanych, nieposiadaj ących systemów kanalizacyjnych oraz z obszarów rolnych i le śnych; • zanieczyszczenia liniowe – zanieczyszczenia pochodzenia komunikacyjnego, wytwarzane przez środki transportu i spłukiwane z powierzchni dróg lub torfowisk oraz pochodz ące z ruroci ągów, gazoci ągów, kanałów ściekowych, osadowych.

Program monitoringu wód powierzchniowych nie obejmował w ostatnich latach gminy Swarz ędz, wszystkie punkty kontrolne JCWP zlokalizowane były poza obszarem gminy. Dla gminy Swarz ędz reprezentatywne mog ą by ć wyniki z punktów kontrolnych usytuowanych w gminach s ąsiednich.

W 2012 r. monitoring wód powierzchniowych obejmował nast ępuj ące JCW: Główna do zlewni zb. Kowalskiego – punkt zlokalizowany w miejscowo ści Borowo Młyn w gm. Pobiedziska (21,5 km biegu rzeki), badania wykonywane w ramach monitoringu operacyjnego i monitoringu obszarów chronionych: wra Ŝliwych na eutrofizacj ę wywołan ą zanieczyszczeniami pochodz ącymi ze źródeł komunalnych, przeznaczonych do celów rekreacyjnych, w tym kąpieliskowych W JCW Główna do zlewni zb. Kowalskiego stwierdzono umiarkowany stan ekologiczny, tym samym zły stan wód. O ocenie zdecydowały zarówno badany element biologiczny (fitobentos) jak i elementy fizykochemiczne – przekroczenia wykazały prawie wszystkie badane parametry: tlen rozpuszczony, BZT 5, ogólny w ęgiel organiczny, azot amonowy, azot Kjeldahla, azot ogólny, fosforany i fosfor ogólny.

Główna od zlewni zb. Kowalskiego do uj ścia – punkt zlokalizowany w Poznaniu (0,1 km), badania wykonywane w ramach monitoringu diagnostycznego, operacyjnego i monitoringu obszarów chronionych wra Ŝliwych na eutrofizacj ę wywołan ą zanieczyszczeniami pochodz ącymi ze źródeł komunalnych. W JCW Główna od zlewni zb. Kowalskiego do uj ścia okre ślono umiarkowany potencjał

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

ekologiczny i stan chemiczny poni Ŝej dobrego, a tym samym zły stan wód. O ocenie potencjału ekologicznego zdecydował jeden z badanych elementów biologicznych – makrobezkr ęgowce bentosowe oraz elementy fizykochemiczne: azot Kjeldahla, fosforany i w ęglowodory ropopochodne – indeks oleju mineralnego. Na ocen ę stanu chemicznego wpływ miało przekroczenie warto ści granicznej dla rt ęci oraz wielopier ścieniowych w ęglowodorów aromatycznych (suma benzo(g,h,i)perylenu i indeno(1,2,3-cd)pirenu).

W 2013 r. przeprowadzono badania JCW Cybina, która charakteryzowała si ę dobrym stanem ekologicznym. Z uwagi na brak oceny stanu chemicznego nie wykonano oceny spełnienia wymaga ń postawionych dla obszarów chronionych, z tego powodu nie przeprowadzono oceny stanu wód. Poza terenami Poznania i Swarz ędza zlewnia Cybiny ma charakter rolniczy. Znacz ące źródła zanieczyszcze ń punktowych stanowi ą zrzuty ścieków z oczyszczalni zlokalizowanej w Uzarzewie i kilka km od granicy gminy w Kociałkowej Górce, a tak Ŝe zrzuty wód ze stawów rybnych.

JCW Kopel do Głuszynki – w punkcie pomiarowym w Czapurach (gm. Mosina) przypisano umiarkowany stan ekologiczny, o którym zadecydowały element biologiczny – fitobentos i elementy fizykochemiczne: azot azotanowy, azot ogólny, fosforany, fosfor ogólny. Badane JCW nie spełniały wymaga ń okre ślonych dla obszarów chronionych. Stan badanego JCW oceniono jako zły. W zlewni Kopli prowadzona jest intensywna gospodarka rolna. Istotne punktowe źródła zanieczyszcze ń stanowi ą równie Ŝ oczyszczalnie zlokalizowane w gminach s ąsiednich tj. w Borówcu i Skałowie.

W poni Ŝszej tabeli przedstawiono wyniki z monitoringu jednolitych wód płyn ących.

Tabela 30 Wyniki bada ń stanu ekologicznego w punktach pomiarowo-kontrolnych w latach 2012-2013 Nazwa Klasa punktu Klasa Klasa Stan Klasa elementów elementów STAN Nazwa JCW pomiarowo- elementów elementów /potencjał fizykochemicznych hydromorfologi WÓD kontrolnego biologicznych chemicznych ekologiczny cznych /gmina Główna – Główna do Borowo Młyn zlewni zb. III PSD I - umiarkowany zły /gm. Kowalskiego Pobiedziska Główna od zlewni zb. Główna – III PPD II PSD umiarkowany zły Kowalskiego Pozna ń do uj ścia Cybina – Cybina Pozna ń, ul. II II II - dobry - Wiankowa Kopel do Kopel - III PSD II - umiarkowany zły Głuszynki Czapury PSD – poni Ŝej stanu dobrego PPD – poni Ŝej potencjału dobrego Źródło: WIO Ś 2012, 2013 r.

We wrze śniu 2011 r. Gmina Swarz ędz podj ęła decyzj ę o rekultywacji jeziora Swarz ędzkiego z wykorzystaniem trzech metod: str ącania fosforu z toni wodnej do osadów dennych przy pomocy preparatu PIX, natleniania wód naddennych przy pomocy aeratora wietrznego oraz troficzne oddziaływanie od góry piramidy troficznej przy pomocy zabiegów ichtiologicznych (tzw. biomanipulacji). Jezioro Swa- rz ędzkie nale Ŝy do jezior hypertroficznych, ze wzgl ędu na du Ŝe zasilanie w zwi ązki biogenne ze zlewni oraz z osadów dennych. Charakteryzowało si ę niewielk ą przezroczysto ści ą, nie przekraczaj ącą w lecie 0,5 m oraz silnymi zakwitami wody powodowanymi przez sinice. W wyniku zastosowanych metod rekultywacji Jeziora Swarzędzkiego jako ść jego wód ulega wyra źnej poprawie. Według sprawozdania z bada ń przeprowadzonych w 2014 roku odno śnie zmian jako ści Jeziora Swarz ędzkiego najwa Ŝniejsz ą zmian ą jest ust ąpienie sinicowych zakwitów wody, które uniemo Ŝliwiały rekreacyjne wykorzystanie akwenu. W 2014 roku pojawiły si ę one w niewielkich ilo ściach wiosn ą (w kwietniu), jednak stosowane zabiegi str ącania fosforu uniemo Ŝliwiły im dalszy rozwój. Roz- wijaj ący si ę w jeziorze fitoplankton to głównie zielenice, kryptofity i złotowiciowce, które s ą wska źni- kami wód słabo eutroficznych. Nie tworz ą one tak silnych zakwitów wody jak sinice, a przede wszystkim nie wydzielaj ą do wody toksyn, uniemo Ŝliwiaj ących k ąpiel. Efektem podejmowanych działa ń rekultywacyjnych jest te Ŝ ci ągle zwi ększaj ąca si ę przezroczysto ść wód. Dzi ęki temu światło gł ębiej dociera do dna jeziora, co powinno w niedalekiej przyszło ści skutkowa ć rozwojem ro ślinno ści zanurzonej. Jej

62 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024 rozwój umo Ŝliwi przej ęcie wa Ŝnych funkcji homeostatycznych, podtrzymuj ących dobr ą jako ść wody w jeziorze, co pozwoli ograniczy ć intensywno ść działa ń rekultywacyjnych. Rozwój ro ślinno ści zanurzonej, zawsze jest opó źniona w czasie. Stosunkowo małe zmiany obserwuje się w zooplanktonie Jeziora Swarz ędzkiego. Zwi ązane jest to zapewne ze stosunkowo małym zarybieniem jeziora szczu- pakiem w poprzednim roku. Zadaniem gatunków drapie Ŝnych jest usuwanie licznego wyl ęgu ryb karpiowa- tych. Pojawiaj ący si ę wówczas zooplankton skorupiakowy b ędzie ograniczał liczebno ść fitoplanktonu i wpływał na dalsze zwi ększenie si ę przezroczysto ści wody. Wyra źny wpływ na popraw ę jako ści wód naddennych wywiera stacjonarny aerator pulweryzacyjny. Pod jego wpływem w kolejnych latach zmniejsza si ę strefa wód naddennych, charakteryzuj ących si ę wyra źnymi warunkami redukcyjnymi (z niskim potencjałem redoks). Dzi ęki temu zmniejsza si ę st ęŜ enie fosforu w tej strefie, co przekłada si ę na mniejsz ą produkcj ę fitoplanktonu (coraz ni Ŝsze warto ści chlorofilu-a). Stosowane metody rekultywacji nale Ŝą do tzw. metod zrównowa Ŝonych. Nie powoduj ą one radykal- nych zmian w ekosystemie, co zaburzyłoby prawidłowe jego funkcjonowanie, lecz wł ączaj ą do procesu rekultywacji w jeziorze mechanizmy wewn ętrzne ekosystemu, sprzyjaj ące poprawie jako ści wody. Dzi ęki temu nast ępuje stopniowa poprawa jako ści wody, przy zachowanej du Ŝej bioró Ŝnorodno ści ekosystemu, utrzymuj ącej równowag ę zachodz ących procesów. Dla utrzymania obecnego tempa procesu rekultywacji Jeziora Swarz ędzkiego konieczne są nast ępu- jące działania: kontynuacja natleniania wód naddennych, str ącania fosforu z toni wodnej oraz w do- pływach, zintensyfikowanie zarybiania jeziora letnim narybkiem szczupaka i sandacza (biomanipula- cja), zintensyfikowanie poszukiwa ń nielegalnych podł ącze ń ścieków do strumienia Mielcuch, wyeliminowanie awaryjnych zrzutów ścieków komunalnych do jeziora, zintensyfikowanie podczyszczania wód deszczowych odprowadzanych do jeziora. Kontynuowanie procesu rekultywacji jeziora konieczne b ędzie do czasu pojawienia si ę w jeziorze du- Ŝych powierzchni zaj ętych przez ro ślinno ść zanurzon ą. Umo Ŝliwi ona rozwój fauny bezkr ęgowców i ryb (zwłaszcza drapie Ŝnych), b ędzie ogranicza ć rozwój fitoplanktonu, co wpłynie na dalsz ą popraw ę jako ści wody. Zaprzestanie działa ń rekultywacyjnych na obecnym etapie spowoduje uruchomienie mechanizmów sprz ęŜ enia zwrotnego, które zniwecz ą ju Ŝ osi ągni ętą przebudow ę ekosystemu i spo- woduj ą powrót sinicowych zakwitów wody. 6

Stan kąpielisk Na terenie gminy Swarz ędz w 2014 r. nie utworzono k ąpielisk oraz miejsc wykorzystywanych do k ą- pieli.

5.2.1. Źródła zanieczyszcze ń wód powierzchniowych i podziemnych Analizuj ąc powy Ŝsze wyniki nale Ŝy stwierdzi ć, Ŝe źródłami zanieczyszcze ń wód podziemnych i powierzchniowych s ą: • intensywna produkcja rolna oraz stosowanie nawozów; • rolnicze wykorzystywanie gnojowicy; • eutrofizacja wód wywołana zanieczyszczeniami pochodz ącymi ze źródeł komunalnych i rolniczych; • wysoki stopie ń zwodoci ągowania, przy niskim stopniu skanalizowania obszarów wiejskich; • odprowadzanie bezpo średnio do gruntu wód opadowych i roztopowych; • nieszczelne zbiorniki bezodpływowe powoduj ące ska Ŝenie wód podziemnych.

5.2.2. Racjonalne gospodarowanie zasobami wodnymi Ramowa Dyrektywa Wodna 2000/60/WE (RDW) z dnia 23 pa ździernika 2000 r. jest dokumentem ustanawiaj ącym ramy działania Unii Europejskiej w dziedzinie polityki wodnej. Określa ramy ochrony wód w celu racjonalnego gospodarowania ich zasobami, które ma słu Ŝyć m.in. zaspokojeniu zapo- trzebowania na wod ę ludno ści, rolnictwa i przemysłu.

6 Źródło: Zmiany jako ści wody jeziora swarz ędzkiego w wyniku zabiegów rekultywacyjnych – sprawozdanie z bada ń przeprowadzonych w 2014 roku - Zakład Ochrony Wód Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Pozna- niu, Pozna ń 2014 r.

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

W 2013 r. zu Ŝycie wody na potrzeby ludno ści na terenie gminy Swarz ędz kształtowało si ę na poziomie 2 298,9 dam 3 i było nieco ni Ŝsze ni Ŝ w 2009 roku. Na ogólny spadek zu Ŝycia wody w gminie przyczyniło si ę mniejsze zapotrzebowaniem na wod ę przy eksploatacji sieci wodoci ągowej, w gospodarstwach domowych oraz na potrzeby przemysłu. Wy Ŝsze o 8% zu Ŝycie wody odnotowano na potrzeby rolnictwa i le śnictwa.

Tabela 31 Zu Ŝycie wody na cele gospodarki w gminie Swarz ędz na tle powiatu pozna ńskiego 2009 2013 Jednostka 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 terytorialna [dam 3] [dam 3] [dam 3] [dam 3] [dam 3] [dam 3] [dam 3] [dam 3] [dam 3] [dam 3] Gmina Swarz ędz 2322,3 17 183 2122,3 1672,7 2298,9 14 199 2085,9 1523,2 Powiat pozna ński 18177,5 1230 1740 15207,5 12155,6 20230,6 1302 1835 17093,6 12690,2 wzrost zu Ŝycia w stosunku do roku 2009 spadek zu Ŝycia w stosunku do roku 2009 1 – zu Ŝycie ogółem, 2 – w przemy śle, 3 – na rolnictwo i le śnictwa, 4 - eksploatacja sieci wodociągowej, 5 - eksploatacja sieci wodoci ągowej - gospodarstwa domowe Źródło: Główny Urz ąd Statystyczny – Bank Danych Lokalnych.

Średnie zu Ŝycie wody w gospodarstwach domowych w przeliczeniu na jednego mieszka ńca gminy w 2013 r. wyniosło 49,4 m3 i było ni Ŝsze od średniej dla powiatu pozna ńskiego, jednak wy Ŝsze ni Ŝ średnia dla województwa wielkopolskiego.

Tabela 32 Zmiany zu Ŝycia wody w przeliczeniu na 1 osob ę w gospodarstwach domowych w gminie Swarz ędz na tle powiatu i województwa Wska źnik zu Ŝycia wody na Wska źnik zu Ŝycia wody na Jednostka terytorialna 1 mieszka ńca w 2009 r. 1 mieszka ńca w 2013 r. Gmina Swarz ędz 54,1 49,4 Powiat pozna ński 56,9 57,4 Woj. wielkopolskie 35,3 35,1 wzrost zu Ŝycia w stosunku do roku 2009 spadek zu Ŝycia w stosunku do roku 2009 Źródło: Główny Urz ąd Statystyczny – Bank Danych Lokalnych.

5.2.3. Zapobieganie podtopieniom i suszom Zgodnie z zapisami ustawy Prawo wodne (t. j. Dz. U. z 2012 r., poz. 145 ze zm.) ochron ę przed powodzi ą prowadzi si ę z uwzgl ędnieniem map zagro Ŝenia powodziowego, map ryzyka powodziowego oraz planów zarz ądzania ryzykiem powodziowym. Przepisy w sprawie ochrony przed powodzi ą zostały przetransponowane z Dyrektywy 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 pa ździernika 2007 r. w sprawie ocen ryzyka powodziowego i zarz ądzania nim (tzw. Dyrektywa Powodziowa), która wymaga sporz ądzenia: • wst ępnej oceny ryzyka powodziowego (do 22 grudnia 2011 r.). Na tej podstawie okre ślone zostały obszary, na których stwierdza si ę istnienie du Ŝego ryzyka powodziowego lub jego wyst ąpienie jest prawdopodobne; • map zagro Ŝenia i map ryzyka powodziowego (do 22 grudnia 2013 r.) dla obszarów, na których stwierdzono istnienie du Ŝego ryzyka powodziowego, wyznaczonych na podstawie wst ępnej oceny ryzyka powodziowego. Mapy wskazuj ą obszary, w których prawdopodobie ństwo powodzi jest: niskie (lub na których powód ź b ędzie miała charakter zdarzenia ekstremalnego); średnie (wyst ępowanie powodzi nie cz ęś ciej ni Ŝ co 100 lat), a tak Ŝe wysokie; • planów zarz ądzania ryzykiem powodziowym dla obszarów dorzeczy (do 22 grudnia 2015 r.) opracowywanych na podstawie ww. map. Mapy zagro Ŝenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego stanowi ą podstaw ę dla racjonalnego planowania przestrzennego na obszarach zagro Ŝonych powodzi ą, a tym samym dla ograniczania negatywnych skutków powodzi. Głównym celem opracowania map zagro Ŝenia powodziowego i map ryzyka powodziowego jest stworzenie podstaw do opracowania planów zarz ądzania ryzykiem powodziowym – ostatniego etapu wdra Ŝania Dyrektywy Powodziowej. Mapy te b ędą skutecznym narz ędziem pozyskiwania danych, podstaw ą ustanawiania priorytetów i podejmowania dalszych decyzji o charakterze technicznym, finansowym i politycznym dotycz ącym zarz ądzania ryzykiem powodziowym. Przez obszar gminy Swarz ędz przepływaj ą rzeki Cybina, Główna i Michałówka. Według wst ępnej oceny ryzyka powodziowego nie stwierdzono na terenie gminy obszarów szczególnie zagro Ŝonych

64 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024 powodzi ą. Przyczyn ą wyst ępowania okresowych wezbra ń wody w rzekach s ą niewielkie wci ęcia cz ęś ci cieków w powierzchni ę utworów wysoczyznowych, zbudowanych z glin zwałowych. W czasie wezbra ń zasi ęg wód powodziowych na obszarze wysoczyznowym nie przekracza jednak dolin rzecznych. Wyst ępowanie wi ększych powierzchni obszarów podmokłych zwi ązane jest z przebiegiem dolin rzecznych.

Posterunki hydrologiczne IMGW zlokalizowane w Antoninku na Cybinie oraz w Wierzenicy na Głównej wskazuj ą na śnie Ŝno-deszczowy re Ŝim zasilania, z jednym maksimum i jednym minimum w ci ągu roku. Po maksimum wiosennym przypadaj ącym z reguły na marzec (głównie maksima od stycznia do marca), stany i przepływy w ciekach zmniejszaj ą si ę wyra źnie i zazwyczaj na pocz ątku czerwca wkra- czaj ą w stref ę stanów i przepływów ni Ŝówkowych. NiŜówki s ą stabilne i przewa Ŝnie utrzymuj ą si ę do ko ńca roku hydrologicznego. Krótkotrwałe, pojawiaj ące si ę wyj ątkowo wysokie opady przybieraj ą nie- kiedy charakter wezbra ń powodziowych. Ich zasi ęg jest ograniczony do niewielkich obszarów. W okresie zimowym ni Ŝówki zwi ązane s ą z długookresowym wyst ępowaniem ujemnych temperatur powietrza. Ni Ŝówki te mog ą by ć gł ębokie i długotrwałe. Generalnie ni Ŝówki trwaj ą ponad połow ę roku, a w poł ączeniu ze stanami średnimi obejmuj ą blisko 90% roku. Rozpatrywany obszar le Ŝy w strefie najni Ŝszych odpływów w Polsce. Niskie warto ści odpływu wynika- ją z niedoboru opadów oraz małej zdolno ści retencyjnej obszaru. Wysokie warto ści współczynników przepływów, mierzone ilorazem przepływu maksymalnego do minimalnego (Cybina – 640, Główna – 225), potwierdzaj ą ten wniosek wskazuj ąc zarazem na dominacj ę spływu powierzchniowego i podpo- wierzchniowego do rzek w czasie trwania najwy Ŝszych wezbra ń. W warunkach przeci ętnych stany i przepływy wy Ŝsze od średniorocznych utrzymuj ą si ę w okresie od grudnia do maja, a przepływy minimalne wyst ępuj ą w lipcu i sierpniu.

Na odcinku 2,3 km rzeka Michałowka posiada uregulowane koryto. Pozostałe cieki nie s ą uregulowane. Na ciekach przepływaj ących przez gmin ę Swarz ędz nie wyst ępuj ą wały przeciwpowodziowe, s ą jednak zamontowane inne urz ądzenia reguluj ące przepływ wód, b ędące w administracji Wielkopol- skiego Zarz ądu Melioracji i Urz ądze ń Wodnych w Poznaniu. Wykaz znajduje si ę w poni Ŝszej tabeli.

Tabela 33 Wykaz budowli pi ętrz ących na rzekach w gminie Swarz ędz Informacja o st a- Wysokość nie technicznym, Lp. Rodzaj i nr budowli Lokalizacja pi ętrzenia rok budowy lub rok modernizacji Przepusto-zastawka PP nr 19 rz. km 5+688 1. 0,90 dobry, 1983 Michałówka m. Garby Przepusto-zastawka PP nr 20 rz. km 6+192 2. 0,90 dobry, 1983 Michałówka m. Garby Przepustozastawka PP nr 21 rz. km 7+231 3. 0,90 dobry, 1983 Michałówka m. Garby Przepusto-zastawka PP nr 22 rz. km 5+688 4. 0,90 dobry, 1983 Michałówka m. Garby km 9+130 5. Jaz 1J nr 1 rz. Cybina 1,15 dobry, 1969 m. Swarz ędz km 10+510 6. Jaz 4J nr 13 rz. Główna 2,35 dobry, 1986 m. Wierzenica Źródło: WZMiUW w Poznaniu.

Budowa urz ądze ń pi ętrz ących w rowach i ciekach pozwala na zgromadzenie znacznych rezerw wody, które w naturalny sposób wpływaj ą na podniesienie zwierciadła wód gruntowych. Tworzone s ą w ten sposób okre ślone zasoby dyspozycyjne, mo Ŝliwe do wykorzystania dla nawodnie ń głównie u Ŝytków zielonych. Przegrodzenie rzeki wi ąŜ e si ę jednak z ingerencj ą w naturalny ekosystem wodny, skala takich przedsi ęwzi ęć nie ogranicza si ę tylko do samych koryt cieków, ale dotyczy równie Ŝ obszarów le Ŝą cych w ich zlewniach, proces ten powoduje zakłócenie swobodnego przepływu ryb. Budowa i odbudowa wi ększo ści urz ądze ń pi ętrz ących zwi ązana jest z wykonaniem przy nich przepławek dla ryb. Wykonanie urz ądze ń pi ętrz ących realizowane jest od uj ścia w gór ę rzeki, w celu sukcesywnego udro Ŝnienia rzeki dla migracji ryb, zwłaszcza dwu środowiskowych.

Rol ę odbiorników nadmiaru wody na obszarach u Ŝytków rolnych pełni ą równie Ŝ rowy melioracyjne. Łączna długo ść rowów melioracyjnych na terenie gminy Swarz ędz wynosi 110,7 km. Ich stan techniczny oceniany jest jako dobry. Ocena stanu technicznego, jak równie Ŝ utrzymanie urz ądze ń

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

melioracji szczegółowych na terenie gminy le Ŝy w gestii Gminnej Spółki Wodno-Melioracyjnej w Swarz ędzu. Powierzchnia gruntów zmeliorowanych wynosi 4 307 ha, w tym gruntów ornych – 3 974 ha, trwałych uŜytków zielonych – 333 ha. Rowy melioracyjne pełni ą bardzo wa Ŝną rol ę w regulacji stosunków wodnych w celu polepszenia zdolno ści produkcyjnej gleby, ułatwienia jej uprawy oraz w ochronie u Ŝytków rolnych przed powodziami. Ze wzgl ędu na prawidłowe funkcjonowanie niezb ędna jest ich konserwacja co najmniej dwa razy do roku tj. wiosn ą i jesieni ą. Brak konserwacji rowów melioracyjnych mo Ŝe doprowadzi ć do podtopie ń oraz całkowitego ich zaniku. Wła ściwa melioracja gruntów rolniczych przynosi w bardzo krótkim czasie wymierne korzy ści dla wszystkich. Prawidłowe stosunki wodne w glebie daj ą popraw ę plonów, natomiast dobrze rozwini ęta eksploatacja melioracji podstawowej i szczegółowej zapobiega zalewaniu gruntów. Działania zwi ązane z napraw ą systemów melioracyjnych i drenarskich mog ą równie Ŝ nie ść negatywne skutki. Mog ą wi ąza ć si ę z osuszaniem terenów chronionych w tym siedlisk przyrodniczych czy siedlisk ro ślin i zwierz ąt chronionych. Szczególne zagro Ŝenie stwarza to dla lasów bagiennych i zaro śli ł ęgowych wyst ępuj ących w dolinach rzecznych). Zaniechanie wykaszania i wypasu jest natomiast dodatkowym czynnikiem przyspieszaj ącym to zjawisko. Co roku Gminna Spółka Wodno-Melioracyjna konserwuje ł ącznie ok. 20-25 km rowów melioracyjnych, w zale Ŝno ści od przyznanych środków finansowych. Według informacji Wielkopolskiego Zarz ądu Melioracji i Urz ądze ń Wodnych w Poznaniu, powierzchnia gruntów ornych i u Ŝytków zielonych wymagaj ących melioracji w gminie Swarz ędz wynosi 1 284 ha, w tym 1 135 ha gruntów ornych i 149 ha trwałych u Ŝytków zielonych.

Zauwa Ŝalne zmiany klimatu mog ą mie ć du Ŝy wpływ na gospodark ę wodn ą zwłaszcza w rolnictwie w wyniku zwi ększenia ewapotranspiracji przy jednoczesnym zmniejszeniu opadów w okresie wegeta- cyjnym. Jednym z podstawowych działa ń dla poprawy struktury bilansu wodnego Wielkopolski powinno by ć zwi ększenie zdolno ści retencyjnej zlewni mi ędzy innymi poprzez realizacj ę programu małej retencji. Głównym celem działa ń z zakresu małej retencji wodnej jest zwi ększenie zdolno ści retencyjnych małych zlewni w celu ochrony przed powodzi ą i susz ą z jednoczesn ą popraw ą walorów przyrodniczych środowiska naturalnego. Na terenie gminy Swarz ędz znajduj ą si ę du Ŝe naturalne zbiorniki wodne: jezioro Swarz ędzkie i jezioro Uzarzewskie oraz zbiornik retencyjny jezioro Kowalskie. Zbiorniki wodne wyst ępuj ą głównie w dolinach Cybiny i Głównej. Cz ęść z nich ma charakter zbiorników sztucznych: staw w Puszczykowie Zaborzu, staw wiejski w Sokolnikach Gwiazdowskich i Łow ęcinie, stawy hodowlane w rejonie Wierzenicy, Wierzonki i Bogucina. Wykaz istniej ących małych zbiorników retencyjnych na terenie gminy Swarz ędz przedstawia poni Ŝsza tabela.

Tabela 34 Wykaz istniej ących małych zbiorników retencyjnych na terenie gminy Swarz ędz L.p. Lokalizacja zbiornika Typ zbiornika Lokalizacja Stan techniczny 1. Antoninek Zbiornik /staw naturalny Cybina eksploatowany 2. Wierzenica Staw rybny Główna eksploatowany 3. Wierzenica Staw rybny Główna eksploatowany 4. Wierzenica Staw rybny G-8 eksploatowany 5. Wierzonka Staw rybny G-32 eksploatowany 6. Sokolniki Gwiazdowskie Staw wiejski K-II-4-2 eksploatowany 7. Łow ęcin Staw wiejski C-5-4 eksploatowany 8. Puszczykowo Zaborze Sztuczny zbiornik retencyjny Kopla eksploatowany 9. Garby Retencja korytowa M-25 niesprawny, do remontu 10. Zalasewo Retencja korytowa M-25 niesprawny, do remontu 11. Zalasewo Retencja korytowa M-25 niesprawny, do remontu 12. Garby Retencja korytowa K-1-1 niesprawny, do remontu 13. Zalasewo Staw wiejski M-25 eksploatowany 14. Gruszczyn Zbiornik /staw naturalny C-4 eksploatowany 15. Bogucin Staw rybny Główna eksploatowany 16. Swarz ędz Zbiornik /staw naturalny C-B eksploatowany Źródło: Gminna Spółka Wodno-Melioracyjna w Swarz ędzu.

W celu poprawy stanu środowiska i racjonalnego gospodarowania jego zasobami w „Wieloletnim programie inwestycji melioracyjnych w województwie wielkopolskim na lata 2014-2020 przewidzianym do realizacji ze środków krajowych oraz Unii Europejskiej w ramach programów pomocowych w okresie programowania 2014-2020” zaplanowano działania, które polega ć b ędą na:

66 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

• zwi ększeniu skali sztucznej retencji, zarówno retencji małej poprawiaj ącej zaopatrzenie rolnictwa w wod ę, jak i retencji du Ŝej na głównych ciekach wodnych; • modernizacji i rozbudowie budowli hydrotechnicznych zabezpieczaj ących przed zbyt wysokimi stanami powodziowymi oraz łagodz ących ich skal ę i skutki – rozbudowa systemów wałów i polderów; • wzro ście retencji korytowej przez konserwacj ę mi ędzywali b ądź teras zalewowych rzek; • pracach melioracyjnych porz ądkuj ących stosunki wodne, ograniczaj ące stany ekstremalne; • budowie i konserwacji oraz wła ściwej eksploatacji urz ądze ń melioracyjnych.

5.3. Ochrona przed hałasem Ustawa Prawo ochrony środowiska (t. j. Dz. U. z 2013 r., poz.1232 ze zm.) definiuje podstawowe poj ęcia z zakresu ochrony przed hałasem jak: • emisja, przez któr ą rozumie si ę wprowadzane bezpo średnio lub po średnio, w wyniku działalno ści człowieka, do powietrza, wody, lub ziemi, energie, takie jak hałas czy wibracje; • hałas, przez który rozumie si ę d źwi ęki o cz ęstotliwo ściach od 16 Hz do 16.000 Hz; • poziom hałasu przez który rozumie si ę równowa Ŝny poziom d źwi ęku A wyra Ŝony w decybelach (dB). Najcz ęś ciej klimat akustyczny ocenia si ę ilo ściowo przy pomocy równowa Ŝnego poziomu d źwi ęku A (LAeq), wyra Ŝonego w decybelach [dB], b ędącego poziomem u średnionym w funkcji czasu. Dopuszczalne warto ści poziomów dźwi ęku w środowisku okre śla zał ącznik do rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (t. j. Dz. U. z 2014 r. poz. 112).

Dla poszczególnych terenów wyró Ŝnionych ze wzgl ędu na sposób zagospodarowania i pełnione funkcje podany został dopuszczalny równowa Ŝny poziom hałasu L LAeq D w porze dziennej (od godz: 6:00 do 22:00) i L Aeq N w porze nocnej (od godz. 22:00 do 6:00) oraz dopuszczalne warto ści wska źników długookresowych L DWN i L N dla poszczególnych rodzajów źródeł hałasu i okre ślonych przedziałów czasu. Podstaw ą okre ślenia dopuszczalnej warto ści poziomu równowa Ŝnego hałasu dla danego terenu jest zakwalifikowanie go do okre ślonej kategorii, o wyborze której decyduje sposób zagospodarowania.

Nowelizacja rozporz ądzenia podnosi limity dopuszczalnego hałasu, po przekroczeniu których konieczne jest wykonanie zabezpiecze ń akustycznych. Obecnie obowi ązuj ące warto ści wska źników długookresowych mieszcz ą si ę w przedziałach: • w przypadku wska źników krótkookresowych: dla poziomu równowa Ŝnego hałasu w porze dnia LLAeq D 50-68 dB, dla poziomu równowa Ŝnego hałasu w porze nocy L Aeq N 45-60 dB; • W przypadku wska źników długookresowych: dla poziomu dzienno-wieczorno-nocnego L DWN 50-70 dB, dla długookresowego poziomu hałasu w porze nocy L N 45-65 dB.

Tabela 35 Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wył ączeniem hałasu powodowanego przez starty, l ądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyra Ŝone wska źnikami L Aeq D i L Aeq N , które to wska źniki maj ą zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska, w odniesieniu do jednej doby Dopuszczalny poziom hałasu w dB Pozostałe obiekty i działalno ść Drogi lub linie kolejowe będąca źródłem hałasu LAeq D przedział czasu LAeq N odniesienia przedział czasu L.p Rodzaj terenu L L LAeq D Aeq N równy odniesienia przedział czasu przedział czasu 8 najmniej równy odniesienia odniesienia korzystnym 1 najmniej równy 16 godz. równy 8 godz. godzinom dnia korzystnej kolejno po sobie godzinie nocy nast ępuj ącym a. Strefa ochronna „A” uzdrowiska 1. 50 45 45 40 b. Tereny szpitali poza miastem a. Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej 2. 61 56 50 40 b. Tereny zabudowy zwi ązanej ze stałym lub czasowym

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

pobytem dzieci i młodzie Ŝy c. Tereny domów opieki społecznej d. Tereny szpitali w miastach a. Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego 3. 65 56 55 45 b. Tereny zabudowy zagrodowej c. Tereny rekreacyjno - wypoczynkowe d. Tereny mieszkaniowo-usługowe Tereny w strefie śródmiejskiej miast 4. 68 60 55 45 powy Ŝej 100 tys. mieszka ńców Źródło: Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (t. j. Dz. U. z 2014 r. poz. 112). Tabela 36 Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku powodowanego przez poszczególne grupy źródeł hałasu, z wył ączeniem hałasu powodowanego przez starty, l ądowania i przeloty statków powietrznych oraz linie elektroenergetyczne, wyra Ŝone wska źni- kami L DWN i L N, które to wska źniki maj ą zastosowanie do prowadzenia długookreso- wej polityki w zakresie ochrony przed hałasem Dopuszcza lny długookresowy średni poziom d źwi ęku A w dB Pozostałe obiekty i działalno ść Drogi lub linie kolejowe będąca źródłem hałasu LDWN LN LDWN LN L.p Rodzaj terenu przedział czasu przedział czasu przedział czasu przedział czasu odniesienia odniesienia odniesienia odniesienia równy równy równy równy wszystkim wszystkim wszystkim wszystkim dobom w roku porom nocy dobom w roku porom nocy a. Strefa ochronna „A” uzdrowiska 1. 50 45 45 40 b. Tereny szpitali poza miastem a. Tereny zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej b. Tereny zabudowy zwi ązanej 2. ze stałym lub czasowym 64 59 50 40 pobytem dzieci i młodzie Ŝy c. Tereny domów opieki społecznej d. Tereny szpitali w miastach a. Tereny zabudowy mieszkaniowej wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego 3. 68 59 55 45 b. Tereny zabudowy zagrodowej c. Tereny rekreacyjno - wypoczynkowe d. Tereny mieszkaniowo-usługowe Tereny w strefie śródmiejskiej miast 4. 70 65 55 45 powy Ŝej 100 tys. mieszka ńców Źródło: Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (t. j. Dz. U. z 2014 r. poz. 112).

Na terenie gminy Swarz ędz najwi ększe zagro Ŝenie stanowi hałas komunikacyjny, ze wzgl ędu na przebiegaj ące szlaki komunikacyjne: DK nr 92 i dawna droga krajowa nr 5. Przebiegaj ąca przez centrum Swarz ędza droga krajowa nr 92 stanowi wa Ŝny czynnik rozwojowy dla miasta, gdy Ŝ ułatwia komunikacj ę mi ędzy Swarz ędzem, a Poznaniem, jednak ma niekorzystne skutki dla jego funkcjonowania. Hałas komunikacyjny wyst ępuje równie Ŝ wzdłu Ŝ drogi wojewódzkiej nr 433. Du Ŝe uci ąŜliwo ści hałasu wyst ępuj ą równie Ŝ wzdłu Ŝ linii kolejowych do Warszawy i Gniezna.

Mimo niew ątpliwych osi ągni ęć przemysłu samochodowego, pozwalaj ących na stosowanie rozwi ąza ń konstrukcyjnych zmniejszaj ących uci ąŜ liwo ść akustyczn ą pojazdów, rozbudowa sieci dróg i rosn ące nat ęŜ enie ruchu powoduj ą coraz wi ększ ą presj ę na środowisko. Wieloletnie badania wskazuj ą na zwi ększanie si ę obszarów poddanych nadmiernemu oddziaływaniu hałasu i niepokoj ące zmniejszanie powierzchni terenów o korzystnych warunkach akustycznych. Analiza danych GUS na przestrzeni lat 2001 – 2013 wykazuje stały wzrost ogólnej liczby pojazdów, w tym liczby pojazdów osobowych. W 2013 r. w Polsce zarejestrowanych było 19,38 mln samochodów osobowych, co oznacza wzrost o ponad 60% w stosunku do roku 2001.7

7 Źródło: Transport - wyniki działalno ści w 2012 r., GUS

68 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Podczas przeprowadzonego w 2010 r. Generalnego Pomiaru Ruchu Drogowego zlokalizowano punkt pomiarowy na terenie gminy Swarz ędz. Generalny pomiar ruchu posłu Ŝyć mo Ŝe po średnio do oceny nara Ŝenia na hałas ze źródeł komunikacyjnych na danym obszarze. Pomiary przeprowadzane s ą co 5 lat. W poni Ŝszej tabeli przedstawiono informacje na temat zbadanego ruchu kołowego.

Tabela 37 Ruch kołowy na drogach krajowych nr 5 i 92 w 2010 r. – Generalny Pomiar Ruchu Opis odcinka Rodzajowa struktura ruchu pojazdów silnikowych Nr Droga Dł. drogi Nazwa O M SoM Lsc Scbp Sczp A C R (km) DK 5 14,5 Pobiedziska-Kobylnica 16227 26 13258 1093 499 1251 90 10 14 DK 5 5,0 Kobylnica-Pozna ń 18326 87 13920 1839 773 1554 135 8 25 DK 92 0,7 Pozna ń-Swarz ędz 34858 133 27820 2534 1322 2677 362 10 205 DK 92 2,0 Swarz ędz /przej ście 29111 92 22413 2329 1399 2642 229 7 83 DK 92 8,4 Swarz ędz-Kostrzyn 21127 57 16003 2304 1080 1537 128 18 68 DW 433 1,5 m. Swarz ędz 18569 93 14464 1560 613 1616 204 19 - DW 433 9,7 Swarz ędz-Garby 4320 35 3352 613 186 78 43 13 - Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GDDKiA w Warszawie, WZDW w Poznaniu. O - ogółem; M - motocykle; SoM - samochody osobowe (mikrobusy); Lsc - lekkie samochody ci ęŜ arowe; Scbp - samochody ci ęŜ arowe bez przyczepy; Sczp - samochody ci ęŜ arowe z przyczep ą; A - autobusy; C - ci ągniki rolnicze; R – rowery.

Powy Ŝsze zestawienie wskazuje, Ŝe niemal wszystkie odcinki dróg krajowych i wojewódzkiej na terenie gminy Swarz ędz charakteryzuje bardzo wysokie nat ęŜ enie ruchu. Drog ą krajow ą nr 92 przeje ŜdŜało od 21 tys. do niemal 35 tys. pojazdów na dob ę. W wi ększo ści s ą to samochody osobowe, jednak niemal 20% strumienia pojazdów stanowiły samochody ci ęŜ arowe. Rodzaj pojazdu ma du Ŝe znaczenie dla emisji hałasu, mo Ŝna powiedzie ć, Ŝe zachodzi tutaj zale Ŝno ść : im wi ększy pojazd tym wy Ŝszy poziom hałasu jest przez niego generowany. W porównaniu do GPR z 2005 r., liczba wszystkich pojazdów na drogach gminy Swarz ędz wzrosła niemal o 10%, natomiast udział samochodów ci ęŜ arowych przez skierowanie tranzytu na równoległ ą autostrad ę A2 nieznacznie zmniejszył si ę.

Ostatnie pomiary poziomu hałasu na terenie gminy Swarz ędz wykonane zostały w 2010 r. w ramach realizacji ustawowego obowi ązku okresowych pomiarów hałasu przez Generaln ą Dyrekcj ę Dróg Krajowych i Autostrad – w punktach pomiarowych w Kobylnicy i Bogucinie (DK nr 5), w Swarz ędzu i Paczkowie (DK nr 92) oraz przez Wielkopolski Zarząd Dróg Wojewódzkich w Poznaniu w Swarz ędzu przy ul. Średzkiej 16 – w ciągu drogi wojewódzkiej nr 433. W wi ększo ści przypadków zagospodarowanie terenu stanowiła zabudowa zagrodowa, wielorodzinna lub mieszkaniowo ‐usługowa, dla której dopuszczalne warto ści równowa Ŝnego poziomu hałasu wynosiły wtedy (zgodnie ze starymi normami hałasu) 60 dB w porze dziennej (6.00−22.00) i 50 dB w porze nocnej (22.00−6.00). Warto ści poziomu hałasu nie odpowiadały wymaganiom obowi ązuj ących wtedy przepisów. Stwierdzone przekroczenia dopuszczalnych warto ści poziomu hałasu si ęgały w pojedynczych przypadkach nawet 19 dB. Punkty pomiarowe w Bogucinie i Paczkowie zlokalizowano na terenach niepodlegaj ących ochronie akustycznej.

W roku 2012 w ramach realizacji obowi ązków zarz ądzaj ących drogami wynikaj ących z art. 179 ust. 4 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska, wykonane zostały mapy akustyczne obszarów poło Ŝonych w otoczeniu odcinków dróg o ruchu powy Ŝej 3 mln pojazdów rocznie, w tym dla drogi wojewódzkiej nr 433, a tak Ŝe dla dróg krajowych nr 5 i 92 przebiegaj ących przez gmin ę Swarz ędz. Na podstawie wykonanych map okre ślono liczb ę mieszka ńców nara Ŝonych na hałas pochodz ący z dróg krajowych na terenie całego powiatu pozna ńskiego dla warto ści przekrocze ń w zakresie od 5 dB do powy Ŝej 20 dB. Wskazano stan warunków akustycznych na obszarach nara Ŝonych hałasem, liczb ę lokali mieszkalnych oraz innych obiektów budowlanych obj ętych ochron ą przed hałasem.

Stwierdzone przekroczenia wymagaj ą podj ęcia działa ń naprawczych. Mapy powinny te Ŝ słu Ŝyć do tworzenia wła ściwych zapisów w studiach uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, dotycz ących terenów poło Ŝonych w otoczeniu dróg oraz do opracowania programu ochrony środowiska przed hałasem.

Uchwał ą Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 26 września 2011 roku Nr XIV/207/11 przyj ęty został Program ochrony środowiska przed hałasem dla pi ęciu odcinków drogi krajowej nr 5 o ł ącznej

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

długo ści 23,20 km. W otoczeniu analizowanego odcinka Kobylnica – Pozna ń (od km 170+525 do km 175+486) wyst ępuj ą du Ŝe połacie lasów oraz obszary o przeznaczeniu rolniczym. Obecna jest tak Ŝe zabudowa mieszkaniowa głównie o charakterze jednorodzinnym oraz obiekty handlowo-usługowe. W s ąsiedztwie drogi zlokalizowane jest lotnisko sportowe Aeroklubu Pozna ńskiego im. Wandy Modlibowskiej. W ramach sporz ądzonych w 2007 r. map akustycznych opracowano rozkład hałasu generowanego przez ruch samochodowy wyra Ŝony zarówno za pomoc ą wska źnika L DWN (dzienno- wieczorowo-nocnego), jak i L N (nocnego). Przekroczenia warto ści wska źnika L DWN wyniosły od 5 do 20 dB. Zaproponowane działania naprawcze polegaj ą głównie na budowie ekranów akustycznych i tworzeniu obszarów ograniczonego u Ŝytkowania. Dodatkowo nale Ŝy zwróci ć szczególn ą uwag ę na wła ściwe planowanie przestrzenne w s ąsiedztwie analizowanego odcinka drogi. Nale Ŝy to do obowi ązków wła ściwych organów administracji publicznej. Przede wszystkim nie nale Ŝy zezwala ć na powstawanie nowych terenów podlegaj ących ochronie akustycznej w strefie oddziaływania hałasu pochodz ącego od ruchu pojazdów przekraczaj ącego poziomy dopuszczalne. Ponadto analizowany odcinek został odci ąŜ ony od ruchu ci ęŜ kiego po oddaniu do u Ŝytku Wschodniej Obwodnicy Poznania w ci ągu drogi ekspresowej S5.

Uchwał ą Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 26 września 2011 roku Nr XIV/210/11 przyj ęto Program ochrony środowiska przed hałasem dla pi ęciu odcinków drogi krajowej nr 92 o ł ącznej długo ści 23,26 km. W otoczeniu badanego odcinka Swarz ędz – Kostrzyn (od km 189+991 do km 204+365) wyst ąpiły przekroczenia wska źników hałasu L DWN nawet powy Ŝej 20 dB. W Programie zaproponowano działania oraz wskazano obowi ązki podmiotów, których realizacja powinna doprowadzi ć do poprawy stanu akustycznego w otoczeniu problemowych odcinków dróg. W ramach strategii krótkookresowej, zaproponowano przede wszystkim działania polegaj ące na zastosowaniu ekranów przeciwd źwi ękowych. W miejscach, gdzie ustawienie ekranów jest niemo Ŝliwe lub wyst ępuj ą trudne warunki techniczne istnieje mo Ŝliwo ść zastosowania tzw. cichej nawierzchni, która obni Ŝa poziom hałasu o 3-5 dB. Dla odcinków posiadaj ących bardzo wysoki priorytet, gdzie nie ma mo Ŝliwo ści zastosowania ekranów akustycznych zaproponowano utworzenie obszarów ograniczonego u Ŝytkowania. W budynkach istnieje natomiast mo Ŝliwo ść wymiany stolarki okiennej na okna posiadaj ące podwy Ŝszon ą izolacyjno ść akustyczn ą. Dodatkowo nale Ŝy zwróci ć szczególn ą uwag ę na wła ściwe planowanie przestrzenne w s ąsiedztwie analizowanego odcinka drogi. Nale Ŝy to do obowi ązków wła ściwych organów administracji publicznej.

Uchwał ą Nr XLVII/887/14 Sejmiku Województwa Wielkopolskiego z dnia 23 czerwca 2014 roku przyj ęto projekt Programu ochrony środowiska przed hałasem dla linii kolejowych o nat ęŜ eniu ruchu ponad 30 tys. poci ągów na rok znajduj ących si ę na terenie województwa wielkopolskiego na lata 2014-2023. Merytoryczn ą podstaw ą opracowania Programu s ą mapy akustyczne. Program obejmuje lini ę kolejow ą Warszawa Zachodnia – Kunowice na odcinku o długo ści 28,8 km Podstolice – Swarz ędz. W ramach niniejszego Programu zaproponowano jedynie działania wspomagaj ące, maj ące na celu utrzymanie zmodernizowanych torowisk we właściwym stanie technicznym oraz niedopuszczanie do powstania nowych obszarów zagro Ŝonych hałasem. PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. Centrum Realizacji Inwestycji Region Zachodni, obecnie nie planuje realizacji ekranów akustycznych ani innych inwestycji zmniejszaj ących uci ąŜ liwo ść hałasu wzdłu Ŝ linii kolejowej na terenie gminy Swarz ędz. W powy Ŝszym Programie zaproponowano uwzgl ędnianie zasad kształtowania przestrzeni w otoczeniu źródeł hałasu dla nowotworzonych planów zagospodarowania przestrzennego.

Na terenie gminy Swarz ędz zrealizowano wiele przedsi ęwzi ęć drogowych i komunikacyjnych. Wybudowana została obwodnica śródmie ścia Swarz ędza w tym przebudowano skrzy Ŝowanie DK nr 92 z ul. Stawn ą, przebudowane na ronda zostały uci ąŜ liwe skrzy Ŝowania, wybudowano nowy wiadukt łącz ący ul. Rabowick ą z drog ą krajow ą nr 92, wydłu Ŝono pas lewoskr ętu z DK 92 w ul. Poln ą, oraz wiele innych przedsi ęwzi ęć wpływaj ących na popraw ę klimatu akustycznego, podniesienie bezpiecze ństwa jazdy i polepszenie komfortu Ŝycia mieszka ńców. Istotnym krokiem jest równie Ŝ rozwój zintegrowanej i bardziej przyjaznej komunikacji miejskiej. Nowa pętla autobusowa oraz zwi ększenie taboru transportowego wpłyn ęły na podniesienie komfortu podró Ŝowania. W kolejnych latach przewiduje si ę dalsze unowocze śnianie posiadanego taboru, monta Ŝ nowych przystanków autobusowych oraz zako ńczenie budowy zintegrowanego centrum przesiadkowego przy dworcu PKP w Swarz ędzu. W ramach modernizacji Pozna ńskiego W ęzła Kolejowego (Linia Kolejowa E 20) zmniejszył si ę równie Ŝ poziom hałasu w obr ębie torów.

70 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

5.4. Oddziaływanie pól elektromagnetycznych Do najpowszechniejszych źródeł promieniowania elektromagnetycznego nale Ŝą linie elektroenergetyczne wysokiego napi ęcia (110 kV i wi ęcej), stacje nadawcze radiowe i telewizyjne oraz stacje bazowe telefonii komórkowej. Przez obszar gminy przebiegaj ą trzy linie energetyczne wysokiego napi ęcia: • Pątnów – Czerwonak – 220 kV; • Wrze śnia – Swarz ędz – Pozna ń – 110 kV; • Swarz ędz – Nagradowice – 110 kV. Najbardziej rozpowszechnione źródła promieniowania to m.in. - nadajniki baz telefonii komórkowej, które pracuj ą w pa śmie 900 MHz, 1800 MHz i w wy Ŝszych cz ęstotliwo ściach; - nadajniki stacji radiowych, emituj ące w sposób ci ągły w pa śmie cz ęstotliwo ści od 88 MHz do 107 MHz, - nadajniki radiostacji telewizyjnych emituj ących w pa śmie cz ęstotliwo ści od 181 MHz do 694 MHz. Na terenie gminy zlokalizowane jest ok. 22 nadajników sieci komórkowej. Wszystkie nadajniki sieci komórkowych podlegaj ą zgłoszeniu Staro ście Pozna ńskiemu. Do takiego zgłoszenia doł ączane s ą wyniki pomiarów promieniowania elektromagnetycznego. Urz ądzenia Wi-Fi i inne umo Ŝliwiaj ące radiowy dost ęp do sieci internetowej s ą nowym źródłem emituj ącym pola elektromagnetyczne do środowiska. Ze wzgl ędu na bardzo szybki wzrost liczby tych urz ądze ń, udział ich w emisji pól elektromagnetycznych do środowiska mo Ŝe znacz ąco wzrosn ąć . System jest praktycznie otwarty dla ka Ŝdego i nie mo Ŝna oceni ć liczby urz ądze ń (ka Ŝdy, kto chce mie ć radiowy dost ęp do Internetu, mo Ŝe go kupi ć i u Ŝytkowa ć).

Sposób prowadzenia bada ń poziomów pól elektromagnetycznych okre śla Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 r. w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych bada ń poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. z 2007 r. Nr 221, poz. 1645), które obowi ązuje od 01.01.2008 r.. Rozporz ądzenie obliguje do wyznaczenia na terenie ka Ŝdego województwa po 135 punktów pomiarowych z podziałem po 45 w ka Ŝdym roku 3-letniego cyklu pomiarowego, w tym po 15 punktów dla 3 kategorii obszarów dost ępnych dla ludności tj.: • centralnych dzielnic lub osiedli miast o liczbie mieszka ńców przekraczaj ącej 50 tys.; • pozostałych miast; • terenów wiejskich. Pomiary wykonuje si ę w odległo ści nie mniejszej ni Ŝ 100 metrów od źródeł emituj ących pola elektromagnetyczne. W ostatnich latach pomiary PEM na terenie gminy Swarz ędz prowadzone były w Kobylnicy przy ul. Podgórnej 13. Zmierzony poziom składowej elektrycznej pola wyniósł 0,13 V/m. Nie stwierdzono przekroczenia dopuszczalnej warto ści poziomu pól elektromagnetycznych, okre ślonych Rozporz ądze- niem Ministra Środowiska z dnia 30 pa ździernika 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. z 2003 r. Nr 192, poz. 1883), zgodnie z którym dopuszczalny poziom PEM dla miejsc dost ęp- nych dla ludno ści, w zakresie cz ęstotliwo ści PEM od 3 MHz do 300 MHz wynosi 7 V/m (składowa elektryczna).

5.5. Odnawialne źródła energii Energia geotermalna Wielkopolska ma stosunkowo dobre uwarunkowania zwi ązane ze źródłami geotermalnymi. Uwarstwienie terenów korzystnych przebiega na osi północny zachód – południowy wschód. Ze wzgl ędu na fakt, Ŝe zdecydowana wi ększo ść zasobu nale Ŝy do kategorii źródeł niskotemperaturowych, okre ślenie "stosunkowo dobre" nale Ŝy rozumie ć jako zawieraj ące si ę w przedziale 400GJ/m 2 do 500GJ/m 2. Analiza map rozkładu temperatur na gł ęboko ściach 1000, 2000, 3000 i 4000 m p.p.t., oraz mapa jednostkowych dost ępnych zasobów energii geotermalnej na Ni Ŝu Polskim (Górecki i inni, 2006) potwierdza, Ŝe cała Wielkopolska jest regionem o znacz ących i mo Ŝliwych do wykorzystania zasobach eksploatacyjnych wód i energii geotermalnej. Wody termalne wyst ępuj ące na gł ęboko ści 1000 m p.p.t. osi ągaj ą temperatury powy Ŝej 40ºC na prawie całym obszarze Wielkopolski. W okolicach le Ŝą cych na południowy-wschód od Poznania temperatury przekraczaj ą 80ºC. Daje to szerokie mo Ŝliwo ści zarówno w zakresie przedsi ęwzi ęć własnych gmin, jak i przede wszystkim w zakresie inicjatyw sektora prywatnego zainteresowanego realizacj ą autonomicznych instalacji pozyskuj ących energi ę na potrzeby własne lub do celów komercyjnych.

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Niezale Ŝnie od wyst ępowania naturalnych basenów sedymentacyjnych wypełnionych gor ącymi wodami podziemnymi coraz powszechniej stosowane s ą pompy ciepła. Pompy ciepła to urz ądzenia proekologiczne pozwalaj ące na zmniejszenie kosztów ogrzewania domów. Umo Ŝliwiaj ą wykorzystanie ciepła niskotemperaturowego oraz odpadowego do ogrzewania, wentylacji i przygotowania ciepłej wody u Ŝytkowej. Zasada ich działania jest prosta i analogiczna do zasady działania lodówki. Pompa ciepła pobiera energi ę (ciepło) z powietrza lub ziemi z zewn ątrz budynku, kumuluje je do odpowiedniej wysoko ści i przekazuje do wymiennika ciepła. Pozyskana energia mo Ŝe by ć przeznaczona na ogrzanie wody u Ŝytkowej lub budynku. Podstawow ą zalet ą wyró Ŝniaj ącą pompy ciepła od innych systemów grzewczych jest to, Ŝe 75% energii potrzebnej do celów grzewczych czerpanych jest bezpłatnie z otoczenia, a pozostałe 25% stanowi pr ąd elektryczny. Powoduje to, Ŝe pompy ciepła, w obecnej chwili s ą najta ńszymi w eksploatacji urz ądzeniami w porównaniu z innymi urz ądzeniami grzewczymi 8.

Energia wiatru Średnia roczna pr ędko ść wiatru w województwie wielkopolskim kształtuje si ę w zakresie od 2,5 do 3,5 m/s. Dla uzyskania realnych wielko ści energii u Ŝytecznej z wiatru wymagane jest wyst ępowanie odpowiednio silnych wiatrów (o pr ędko ści powy Ŝej 4 m/s) o stałym nat ęŜ eniu. W przebiegu rocznym najwy Ŝsze pr ędko ści wiatru notowane s ą w zimie i na wiosn ę, najni Ŝsze w sezonie letnim. Dla oceny uwarunkowa ń rozwoju energetyki wiatrowej istotne znaczenie ma analiza zasobów u Ŝyteczno ści energii wiatru na wysoko ści 10 i 30 m, które wykazała, Ŝe teren gminy poło Ŝony jest w rejonie korzystnych warunków wietrznych, co oznacza, Ŝe na jego terenie wyst ępuj ą sprzyjaj ące warunki meteorologiczne dla rozwoju tego rodzaju energetyki, a pr ędko ść wiatru wynosi odpowiednio: na wysoko ści 10 m – 4-4,5 m/s, na wysoko ści 30 m – 4,5-5 m/s. 9 Jednak do elementów decyduj ących o mo Ŝliwo ści lokalizacji elektrowni wiatrowych nale Ŝą równie Ŝ inne uwarunkowania, w tym przyrodnicze, kulturowe, infrastruktura techniczna oraz komunikacja. Dla rozwoju energetyki wiatrowej istotne znaczenie ma rozmieszczenie form ochrony przyrody.

Lokalizacja elektrowni wiatrowych w Polsce odbywa si ę pod hasłem wzrostu udziału proekologicznych źródeł energii w bilansie produkcji energii elektrycznej. Proekologiczno ść elektrowni wiatrowych polega na wykorzystaniu przez nie odnawialnego źródła energii oraz na braku emisji gazowych, ciekłych i stałych, zanieczyszcze ń do środowiska. S ą to jednak zarazem obiekty, które stwarzaj ą problemy z zakresu ochrony środowiska, zwłaszcza w aspekcie ochrony przyrody (głównie ptaków) i krajobrazu oraz emisji hałasu.

Szczegółowe warunki lokalizacji inwestycji i jej wpływ na środowisko przyrodnicze musz ą zosta ć okre ślone w sporz ądzonym dla planowanej inwestycji raporcie oddziaływania na środowisko. Zapis wytycznych do sporz ądzenia takiego raportu został okre ślony w ustawie z dnia 3 pa ździernika 2008 r. o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (t. j. Dz. U. z 2013 r., poz.1235 ze zm.). Rodzaje przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko zostały szczegółowo okre ślone w Rozporz ądzeniu Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko (Dz. U. z 2010 nr 312, poz. 1397 ze zm.)

8 www.energiaodnawialna.net 9 Energetyka odnawialna w Wielkopolsce. Uwarunkowania rozwoju, Wielkopolskie Biuro Planowania Przestrzen- nego w Poznaniu, Pozna ń 2010

72 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Rysunek 9 Strefy energii wiatru w Polsce wg H. Lorenc

Źródło: O środek Meteorologii IMiGW).

Obecne regulacje prawne nie okre ślaj ą w sposób metryczny odległo ści, jakie powinny by ć zachowywane przy sytuowaniu farm wiatrowych. Czyni ą to po średnio regulacje dotycz ące ochrony środowiska, m.in. rozporz ądzenie w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (t. j. Dz. U. z 2014 r., poz. 112). Wyznacza ono poziomy hałasu, jakie mog ą by ć emitowane na terenach przeznaczonych pod zabudow ę mieszkaniow ą. Regulacje znajduj ą si ę tak Ŝe w rozporz ądzeniu w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów (Dz. U. z 2003 r. nr 192, poz. 1883 ze zm.). Ograniczenia tworzone przez te akty brane s ą pod uwag ę w post ępowaniu środowiskowym, a wi ęc w procesie wydawania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsi ęwzi ęcia.

Równie Ŝ regulacje ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t. j. Dz. U. z 2012, poz. 647 ze zm.) w zakresie sytuowania farm wiatrowych maj ą charakter bardzo ogólny. Stanowi ą jedynie, Ŝe je Ŝeli na obszarze gminy przewiduje si ę wyznaczenie obszarów, na których rozmieszczone b ędą urz ądzenia wytwarzaj ące energi ę z odnawialnych źródeł energii o mocy przekraczaj ącej 100 kW, lokalizacja tych obszarów musi by ć przes ądzona zarówno w studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy, jak i w miejscowym planie zagospodarowania. W opracowanym Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Swarz ędz nie wyznaczono terenów pod lokalizacj ę farm wiatrowych. Jest to w du Ŝej mierze wynikiem intensywnego zagospodarowywania terenów pod ró Ŝne formy zabudowy, głównie budownictwo mieszkaniowe i działalno ść gospodarcz ą.

Energia słoneczna W Polsce istniej ą do ść dobre warunki do wykorzystania energii promieniowania słonecznego przy dostosowaniu typu systemów i wła ściwo ści urz ądze ń wykorzystuj ących t ę energi ę do charakteru, struktury i rozkładu w czasie promieniowania słonecznego. Nat ęŜ enie promieniowania słonecznego w całym obszarze województwa wielkopolskiego i występuj ących warunkach klimatycznych zapewnia ekonomiczne przetwarzanie go w energi ę u Ŝyteczn ą. Potencjał ten jest wystarczaj ący do wykorzystania na potrzeby bytowe mieszka ńców, do podgrzewania ciepłej wody, cho ć koszty inwestycji s ą cz ęsto zbyt du Ŝe w stosunku do mo Ŝliwo ści osób fizycznych. Ze wzgl ędu na du Ŝą zmienno ść sezonow ą i dobow ą potencjał ten nie zaspokoi potrzeb produkcyjnych przemysłu rolnego i rolno-spo Ŝywczego. Do najbardziej powszechnych zastosowa ń energetyki słonecznej naleŜą : • konwersja fotowoltaiczna – tzw. baterie słoneczne, wytwarzaj ące energi ę elektryczn ą: o urz ądzenia słabopr ądowe; o słoneczne elektrownie fotowoltaiczne. • energia fototermiczna - wytwarzanie ciepła niskotemperaturowego (temperatura do 100°C) – kolektory słoneczne: o ogrzewanie pomieszcze ń mieszkalnych; o ogrzewanie wody u Ŝytkowej;

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

o podgrzewanie gruntów szklarniowych; o suszenie płodów rolnych i ziół; o podgrzewanie stawów hodowlanych, basenów. Sprawno ść kolektorów słonecznych wynosi przeci ętnie około 80%. Jednak całkowita sprawno ść układu podgrzewaj ącego wod ę ze wzgl ędu na sprawno ść całej instalacji, a głównie wymienników ciepła, wynosi od 50% do 70% 10 . W całej Wielkopolsce energia słoneczna jest dobrym źródłem ciepła dla odbiorców sezonowych. Średnie roczne warto ści usłonecznienia (czas podany w godzinach, podczas którego na okre ślone miejsce na powierzchni Ziemi padaj ą bezpo średnio promienie słoneczne) wahaj ą si ę od 1250 godzin w latach o najwy Ŝszym zachmurzeniu do 2000 godzin w latach słonecznych. Promieniowanie słoneczne jest mniej intensywne w okresie jesienno-zimowym, natomiast ilo ść dost ępnej potencjalnie energii jest ponad pi ęciokrotnie wi ększa w miesi ącach letnich ni Ŝ zimowych 11 .

Rysunek 10 Rejonizacja średniorocznych sum promieniowania słonecznego całkowitego padaj ącego na jednostk ę powierzchni poziomej w kWh/m 2/rok

Potencjalna energia u Ŝyteczna w kWh/m 2/rok w wyró Ŝnionych rejonach Polski Półrocze Sezon Rok letnie letni Półrocze (I-XII) Rejon (IV-IX) (VI-VIII) zimowe (X-III) Pas nadmorski 1076 881 497 195 Wschodnia cz ęść Polski 1081 821 461 260 Centralna cz ęść Polski 985 785 449 200 Zachodnia cz ęść Polski z górnym dorzeczem Odry 985 785 438 204 Południowa cz ęść Polski 962 682 373 280 Południowo-zachodnia cz ęść Polski obejmuj ąca obszar 950 712 393 238 Sudetów z Tuchowem Źródło: ww.ekoenergia.pl/index.php?cms=29&plik=Elektrownie_sloneczne.html

Coraz cz ęś ciej wykorzystuje si ę energi ę słoneczn ą, dzi ęki mo Ŝliwo ści pozyskania funduszy zewn ętrz- nych na ten cel. W 2014 r. NFO ŚiGW uruchomił Program Prosument, z którego mo Ŝna uzyska ć dofinansowanie na zakup i monta Ŝ mikroinstalacji odnawialnych źródeł energii dla osób fizycznych, wspólnot mieszkaniowych, oraz spółdzielni mieszkaniowych. Finansowanie obejmuje systemy fotowoltaiczne o zainstalowanej mocy elektrycznej do 40 kWe. Wysoko ść dofinansowania wynosi do 100% kosztów kwalifikowanych instalacji w tym 40% w formie dotacji. Kolektory słoneczne oraz instalacje fotowoltaiczne montowane s ą głównie przez osoby fizyczne. Na terenie gminy Swarz ędz prawdopodobnie wyst ępuje kilka kolektorów słonecznych o ł ącznej mocy ponad 15 kW.

10 www.cire.pl 11 Energetyka odnawialna w Wielkopolsce. Uwarunkowania rozwoju, Wielkopolskie Biuro Planowania Przestrzen- nego w Poznaniu, Pozna ń 2010.

74 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Energia z biomasy i biogazu Biomasa to najstarsze i najszerzej współcze śnie wykorzystywane odnawialne źródło energii. Nale Ŝą do niej zarówno odpady biodegradowalne z gospodarstw domowych, jak i pozostało ści po przycinaniu zieleni miejskiej. Biomasa to cała istniej ąca na Ziemi materia organiczna, wszystkie substancje pochodzenia ro ślinnego lub zwierz ęcego ulegaj ące biodegradacji. Biomas ą s ą resztki z produkcji rolnej, pozostało ści z le śnictwa, odpady przemysłowe i komunalne. W poni Ŝszej tabeli przedstawiono ró Ŝne sposoby pozyskiwania energii z biomasy.

Tabela 38 Energetyczno ść materiałów Materiał Energetyczno ść Słoma Ŝółta 14,3 MJ/kg Słoma szara 15,2 MJ/kg Drewno opałowe 13,0 MJ/kg Trzcina 14,5 MJ/kg Źródło: www.cire.pl

Pod wzgl ędem energetycznym 2 tony biomasy równowa Ŝne s ą 1 tonie w ęgla kamiennego. Tak Ŝe pod wzgl ędem ekologicznym biomasa jest lepsza ni Ŝ w ęgiel gdy Ŝ podczas spalania emituje mniej SO 2 ni Ŝ węgiel. Bilans emisji dwutlenku węgla jest zerowy poniewa Ŝ podczas spalania do atmosfery oddawane jest tyle CO 2 ile wcze śniej ro śliny pobrały z otoczenia. Ogrzewanie biomas ą staje si ę opłacalne - ceny biomasy s ą konkurencyjne na rynku paliw. Wykorzystanie biomasy pozwala wreszcie zagospodarowa ć nieu Ŝytki i spo Ŝytkowa ć odpady. Biomasa jest zatem o wiele bardziej wydajna ni Ŝ węgiel, a w dodatku jest stale odnawialna w procesie fotosyntezy. Najistotniejsze w Wielkopolsce s ą odpady drzewne pochodz ące z gospodarki le śnej oraz słoma pochodz ąca z gospodarki rolniczej. Wielkopolska ma najpowa Ŝniejszy w kraju potencjał zwi ązany z produkcj ą słomy. Jest to jedyne województwo w kraju, w którym badania statystyczne wskazuj ą na przekroczenie bariery mo Ŝliwo ści produkcji 1,5 mln t słomy na cele energetyczne. Szacuje si ę, Ŝe w gminie Swarz ędz jest do zagospodarowania ok. 1 795 ton słomy. Bior ąc pod uwag ę, Ŝe warto ść opałowa prawidłowo magazynowanej słomy wynosi 14,4 MJ/kg i zakładaj ąc sprawno ść źródeł wytwórczych na 75%, pozostaje do zagospodarowania 19 390 GJ ciepła w roku. Istnieje zatem mo Ŝliwo ść rozwoju źródeł ciepła pracuj ących na bazie słomy. 12

Równie Ŝ wysoko Wielkopolska plasuje si ę w uzysku odpadów drzewnych zwi ązanych z utrzymaniem lasów. Tu zasoby biomasy szacowane na 2004 rok wynosiły 102 000 t drewna. Z nadle śnictwa Babki co roku pozyskuje si ę ok. 1 300 m 3 grubizny i drobnicy opałowej. Przy średnich zało Ŝeniach warto ści opałowej drewna mo Ŝna uzyska ć 9 360 GJ ciepła w paliwie, co przy sprawno ści nowoczesnych kotłów opalanych drewnem na poziomie 80%, daje 7 490 GJ ciepła rocznie uzyskanego z lasów gminy Swarz ędz. Dodatkowym źródłem drewna s ą sady w wyniku zabiegów piel ęgnacyjnych, zr ąbki, ścinki i trociny z zakładów przetwarzaj ących drewno i tartaków. Z sadów mo Ŝna uzyska ć rocznie 144 GJ ciepła w paliwie, a ze ścinek i trocin 4 435 GJ ciepła. 13

W Wielkopolsce na średnim poziomie kształtuje si ę potencjał zwi ązany z uprawami ro ślin energetycznych, wynosz ący 323 000 t upraw. Na glebach o niskich klasach bonitacyjnych zwłaszcza grunty klasy IV-V, na których prowadzenie gospodarki rolnej w tradycyjnych jej zakresach staje si ę w istotnej mierze mniej opłacalne, wprowadza si ę upraw ę tak zwanych ro ślin energetycznych. W przypadku ro ślin drzewiastych b ędą to głównie wierzba krzewiasta, topola i miskant olbrzymi. W przypadku ro ślin trawiastych lub uprawnych b ędą to zbo Ŝa (pozyskiwanie odpadów z produkcji podstawowej), rzepak, i dobrze plonuj ąca trzcina. Rzepak jest tak Ŝe podstawowym w Polsce źródłem surowca do produkcji biopaliw.

Biogaz zgodnie z prawem energetycznym to paliwo gazowe otrzymywane z surowców rolniczych, produktów ubocznych rolnictwa, płynnych lub stałych odchodów zwierz ęcych, produktów ubocznych lub pozostało ści przemysłu rolno-spo Ŝywczego lub biomasy le śnej w procesie fermentacji metanowej.

12 Źródło: Projekt zało Ŝeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energi ę elektryczn ą i paliwa gazowe gminy Swarz ędz, MASZ Consulting 13 Źródło: j.w.

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Tabela 39 Pozyskanie biogazu z ro ślin uprawnych Plon masy świe Ŝe Biogaz Energia Substrat ro ślinny 3 jdt/ha m /ha GJ/ha Kukurydza cała ro ślinna 300-500 4 050-6 750 87-145 Lucerna 250-350 3 960-4 360 85-94 śyto 300-400 1 620-2 025 35-43 Pszen Ŝyto 300 2 430 52 Burak cukrowy-korze ń 400-700 10 260 220 Burak cukrowy-li ście 300-500 3 375 72 Słonecznik 300-500 2 430-3 240 52-70 Rzepak 200-350 1 010-1 620 22-37 Źródło: Zbigniew Podkówka, „Kiszonka z Sucrosorgo 506 w Ŝywieniu bydła” www.biogazownierolnicze.pl

W zasadzie ka Ŝdy rodzaj biomasy ro ślinnej, z wyj ątkiem ro ślin zdrewniałych, mo Ŝe by ć wykorzystany w procesie produkcji biogazu. To, co decyduje o wyborze konkretnego gatunku, to wzgl ędy ekonomiczne i ekologiczne jego uprawy. Obecno ść biogazowni mo Ŝe by ć odczuwalna w środowisku. Podstawowym problemem jest niech ęć lokalnej społeczno ści, której mo Ŝe przeszkadza ć intensywno ść zapachowa, która bywa bardzo dokuczliwa zwłaszcza podczas załadunku biomasy do komór. Rozwi ązania techniczne mog ą poprawi ć prac ę systemu na tyle, Ŝe zapachy zwi ązane z eksploatacj ą wyst ępuj ą jedynie w pobli Ŝu biogazowni, niemniej lokalne warunki klimatyczne i fizjograficzne mog ą przyczynia ć si ę do rozprzestrzeniania si ę nieprzyjemnych odorów na relatywnie du Ŝe odległo ści.

Ponadto biomas ę równie Ŝ mo Ŝna pozyska ć z: • oczyszczalni ścieków - osady ze ścieków komunalnych, o zakładów przemysłowych - ścieki z zakładów: o przetwórstwa spo Ŝywczego (rze źni, mleczarni, przetwórstwa mi ęsnego, cukrowni); o farmaceutycznych i kosmetycznych; o papierniczych; • odpady z przemysłu rolno-spo Ŝywczego: o wywar z gorzelni; o młóto z browarów; o wytłoki z przetwórni owoców, chłodni, wytwórni soków; • składowisk odpadów komunalnych - frakcja organiczna na terenach suchych, o du Ŝym nasłonecznieniu, oraz Ŝycica trwała, tzw. rajgras angielski ( Lolium perenne L.), któr ą charakteryzuje bardzo szybkie tempo wzrostu, ale równie Ŝ niestety du Ŝa wra Ŝliwo ść na ple śń śniegow ą i niskie temperatury. Na terenie gminy Swarz ędz znajduje si ę składowisko odpadów komunalnych w Rabowicach, na którym zainstalowane s ą studnie odgazowuj ące. Maj ąc na uwadze, Ŝe dla składowisk gromadz ących powy Ŝej 10 000 Mg odpadów opłacalne jest pozyskiwanie biogazu, nale Ŝałoby rozwa Ŝyć podj ęcie tego typu przedsi ęwzi ęcia. Ze zgromadzonego biogazu mo Ŝna pozyska ć 5 970 GJ energii na rok. Mo Ŝliwe jest wi ęc do pozyskania 664 MWh energii elektrycznej rocznie oraz 2 390 GJ ciepła na rok. Pozyskana ilo ść gazu pozwala zainstalowa ć agregat pr ądotwórczy o mocy elektrycznej ok. 80 kW. 14

Energia wodna Cieki z obszaru gminy charakteryzuj ą si ę śnie Ŝno-deszczowym re Ŝimem zasilania z jednym maksimum i minimum w ci ągu roku. Niskie stany wód s ą stabilne i przewa Ŝnie utrzymuj ą si ę do ko ńca roku hydrologicznego. Obecnie na terenie gminy nie znajduje si ę Ŝadna elektrownia wodna.

Ograniczenia wykorzystania energii odnawialnej Wykorzystanie energii odnawialnej nie powoduje zanieczyszcze ń, ogranicza emisj ę gazów cieplarnianych, a jednak powoduje pewne problemy i nie pozostaje bez negatywnego wpływu na środowisko. Wykluczenia rozwoju energetyki wiatrowej w gminie Swarz ędz z uwagi na uwarunkowania przestrzenne: • tereny zabudowane;

14 J.w.

76 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

• lasy; • obszary obj ęte ochron ą prawn ą; • układy dolinne rzek; • strefy rolno-le śne; • ograniczenia społeczne – niech ęć przed du Ŝymi instalacjami w sąsiedztwie.

Zgodnie z „Tymczasowymi wytycznymi dotycz ącymi oceny oddziaływania elektrowni wiatrowych na nietoperze” elektrowni wiatrowych nie nale Ŝy lokalizowa ć w odległo ści mniejszej ni Ŝ 200 m od granicy lasu i nieb ędących lasem skupisk drzew o powierzchni 0,1 ha lub wi ększej oraz odległo ści mniejszej ni Ŝ 200 m od brzegów zbiorników i cieków wodnych wykorzystywanych przez nietoperze.

Ograniczeniem dla rozwoju energetyki z pozyskiwania biomasy, biogazu i biopaliw tak jak w przypadku energetyki wiatrowej mog ą by ć obszary obj ęte ochron ą prawn ą. Rozwój jest tak Ŝe uwarunkowany wyst ępowaniem i mo Ŝliwo ści ą pozyskiwania zasobów surowcowych, ograniczony jest czynnikami ekonomicznymi oraz sytuacj ą na rynku Ŝywno ściowym.

Ograniczeniem dla lokalizowania kolektorów słonecznych i instalacji fotowoltaicznych jest jedynie ich miejsce usytuowania na obiekcie. W przypadku du Ŝych powierzchni instalacji przemysłowych niezb ędne jest ich umieszczenie w gminnych dokumentach planistycznych.

Ograniczeniem dla pozyskania energii geotermalnej są w głównej mierze wysokie koszty wierce ń.

Brak realizacji przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z pozyskiwaniem energii odnawialnej zwi ązany jest głównie z nisk ą świadomo ści ą ekologiczn ą mieszka ńców, nieuzasadnionym strachem przed lokalizacj ą instalacji energetycznych. Brakuje działa ń zwi ązanych z promocj ą mo Ŝliwo ści wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Niew ątpliwie nale Ŝy wzmocni ć propagowanie postaw ekologicznych oraz podj ąć radykalne działania zmierzaj ące do wzrostu świadomo ści ekologicznej mieszka ńców.

5.6. Racjonalna gospodarka odpadami 5.6.1. Systemy gospodarki odpadami Znowelizowane przepisy odnosz ące si ę do tworzenia systemów organizacyjno-prawnych w zakresie post ępowania z odpadami komunalnymi zakładaj ą, Ŝe powinny by ć one dwuszczeblowe. Na poziomie województwa zostały skonstruowane regiony gospodarki odpadami komunalnymi, za ś na szczeblu gminy został zbudowany system w ramach regionu, do którego została ona przyporz ądkowana. Według Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Wielkopolskiego na lata 2012-2017, w województwie utworzonych zostało 10 regionów gospodarowania odpadami. Zgodnie z nowym systemem gospodarki opadami komunalnymi, w ka Ŝdym z wyznaczonych regionów powinny docelowo funkcjonowa ć regionalne instalacje przetwarzania odpadów komunalnych (RIPOK). Szczegółowe wymagania, jakie powinna spełnia ć instalacja RIPOK, wynikaj ą z: • ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (t. j. Dz. U. z 2013 r. poz. 21 ze zm.); • rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 11 wrze śnia 2012 r. w sprawie mechaniczno- biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych (Dz. U. z 2012 r., poz. 1052). Gmina Swarz ędz przynale Ŝy do Regionu II, który jest najliczniejszym pod wzgl ędem ludno ści regionem w województwie wielkopolskim. W jego skład wchodzi 10 gmin. Regionaln ą instalacj ą stanowi ą: kompostownia pryzmowa i składowisko odpadów w Suchym Lesie nale Ŝą ce do Zakładu Zagospoda- rowania Odpadów w Poznaniu Sp. z o.o. Instalacjami przewidzianymi do zast ępczej obsługi Regionu II s ą: • 3 sortownie odpadów w Poznaniu; • składowiska odpadów w Rabowicach (gmina Swarz ędz), Wysoczce (gmina Buk), w Borówku (gmina Pobiedziska), w Biał ęgach (gmina Murowana Go ślina). Dodatkowo dla Regionu II, zgodnie z WPGO, planowana jest druga instalacja RIPOK – Instalacja termicznego przekształcania frakcji resztkowej zmieszanych odpadów komunalnych (ITPOK), która powstanie w 2016 r. w Poznaniu. Gmina Swarz ędz nale Ŝy do Zwi ązku Mi ędzygminnego Gospodarka Odpadami Aglomeracji Pozna ń- skiej (GOAP) z siedzib ą w Poznaniu, który realizuje zadania z zakresu gospodarki odpadami.

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

5.6.2. Rodzaje, źródła powstawania, ilo ść i jako ść wytworzonych odpadów Odpady komunalne, zgodnie z definicj ą zawart ą w ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (t. j. Dz. U. z 2013 r., poz. 21 ze zm.), to odpady powstaj ące w gospodarstwach domowych, z wył ączeniem pojazdów wycofanych z eksploatacji, a tak Ŝe odpady niezawieraj ące odpadów niebezpiecznych pochodz ące od innych wytwórców odpadów, które ze wzgl ędu na swój charakter lub skład s ą podobne do odpadów powstaj ących w gospodarstwach domowych. Odpady komunalne powstaj ą przede wszystkim w gospodarstwach domowych oraz w obiektach infrastruktury, takich jak: handel, usługi, zakłady rzemie ślnicze, szkolnictwo, targowiska, zakłady produkcyjne w cz ęś ci socjalnej i inne. Ilo ść wytwarzanych odpadów, jak równie Ŝ zawarto ść poszczególnych frakcji jest ści śle zwi ązana z miejscem powstawania tych odpadów (gospodarstwa domowe, obiekty infrastruktury, inne) oraz rodzajem obszaru, na którym powstaj ą (teren miejski lub wiejski). Zgodnie z podanymi w KPGO 2014 wska źnikami wytwarzania odpadów na jednego mieszka ńca w zale Ŝno ści od miejsca zamieszkania przyjmuje si ę, Ŝe jeden mieszkaniec terenów wiejskich wytwarza rocznie średnio 238 kg odpadów komunalnych, mieszkaniec małego miasta (poni Ŝej 50 tys. osób) 352 kg tego rodzaju odpadów. Zatem całkowita potencjalna masa odpadów komunalnych wytworzonych na terenie gminy Swarz ędz w 2014 r. kształtowała si ę na poziomie ok. 14 618 Mg.

Główny strumie ń odpadów komunalnych stanowi ą niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne, które pod wzgl ędem składu morfologicznego cz ęsto zawieraj ą ró Ŝne rodzaje odpadów niebezpiecznych. Według dost ępnych sprawozda ń w 2013 r. z terenu gminy Swarz ędz zebrano ł ącznie 17 705,83 Mg odpadów, w tym 9 938,4 Mg zmieszanych odpadów komunalnych (20 03 01). W porównaniu z poprzednim okresem ilo ść odebranych odpadów wzrosła o 23%. Odpady odebrane zostały z 8 887 budynków, tj. od 45 393 mieszka ńców. Nale Ŝy zaznaczy ć, Ŝe nowym systemem gospodarowania odpadami obj ętych jest ok. 99% mieszka ńców gminy Swarz ędz, z kolei 91% mieszka ńców gminy zadeklarowało prowadzi ć selektywn ą zbiórk ę odpadów.

Wśród odebranych odpadów najwi ększy udział miały odpady komunalne z grupy 20. W poni Ŝszej tabeli przedstawiono szczegółowe informacje na temat rodzajów i ilo ści odpadów komunalnych odebranych od mieszka ńców gminy Swarz ędz w latach 2012-2013.

Tabela 40 Rodzaj i ilo ść zebranych odpadów z terenu gminy Swarz ędz Rodzaje zebranych odpadów Ilo ść zebranych odpadów masa [Mg] rodzaj kod 2012 rok 2013 rok Opakowania z papieru i tektury 15 01 01 570,37 Opakowania z tworzyw sztucznych 15 01 02 348,3 210,57 Opakowania z metali 15 01 04 2,4 Opakowania wielomateriałowe 15 01 05 42,2 Zmieszane odpady opakowaniowe 15 01 06 30,42 Opakowania ze szkła 15 01 07 557,7 127,45 Odpady z betonu oraz gruz betonowy z rozbiórek 17 01 01 1428 262,52 Gruz ceglany 17 01 02 14,42 Odpady innych materiałów ceramicznych i elementów wyposa Ŝenia 17 01 03 26,8 Zmieszane odpady z betonu, gruzu ceglanego, odpadowych materiałów ceramicznych i elementów wyposa Ŝenia inne ni Ŝ wymienione w 17 01 06 17 01 07 251,96 Gleba i ziemia w tym kamienie, inne ni Ŝ wym. W 17 05 03 17 05 04 98,1 52,7 Zmieszane odpady z budowy, remontów i demonta Ŝu inne ni Ŝ wymienione w 17 09 01, 17 09 02 i 17 09 03 17 09 04 118,5 180,9 Minerały (np. piasek, kamienie) 19 12 09 118,09 Inne odpady (w tym zmieszane substancje i przedmioty ) z mechanicznej obróbki odpadów inne ni Ŝ wym. W 19 12 11 19 12 12 2,8 751,1

78 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Rodzaje zebranych odpadów Ilo ść zebranych odpadów masa [Mg] rodzaj kod 2012 rok 2013 rok Papier i tektura 20 01 01 380,2 Szkło 20 01 02 80,4 446,99 Odzie Ŝ 20 01 10 2,3 Leki inne ni Ŝ wym. w 20 01 31 20 01 32 1,4 Baterie i akumulatory ł ącznie z bateriami i akumulatorami wymienionymi w 16 06 01, 16 06 02 lub 16 06 03 oraz niesortowane baterie i akumulatory zawieraj ące te baterie 20 01 33* 2,1 Zu Ŝyte urz ądzenia elektryczne i elektroniczne 20 01 35* Zu Ŝyte urz ądzenia elektryczne i elektroniczne 20 01 36 Tworzywa sztuczne 20 01 39 152,9 400,71 Metale 20 01 40 4,4 Odpady ulegaj ące biodegradacji 20 02 01 718,11 Gleba i ziemia w tym kamienie 20 02 02 810,9 182,71 Niesegregowane (zmieszane) odpady komunalne 20 03 01 9897,6 9938,35 Odpady z czyszczenia ulic i placów 20 03 03 28,5 450,2 Szlamy ze zbiorników bezodpływowych słu Ŝą cych do gromadzenia nieczysto ści 20 03 04 1,6 Odpady wielkogabarytowe 20 03 07 29 6,38 Odpady komunalne niewymienione w innych podgrupach – pozostałe 20 03 99 24,5 2582,58 RAZEM 13 631,3 17 705,83 Źródło: Urz ąd Miasta i Gminy w Swarz ędzu, GOAP.

Odpady niesegregowane (zmieszane) w 2013 r. stanowiły 56% wszystkich odpadów komunalnych, natomiast rok wcze śniej, przed wprowadzeniem zmian w systemie gospodarki odpadami ten odsetek wynosił ponad 72%. Zgodnie z powy Ŝszym zestawieniem ogólna Ilo ść odbieranych odpadów oraz ilo ść zmieszanych odpadów komunalnych wzrosła, co mo Ŝe świadczy ć o szczelniejszym systemie oraz dokładniejszej ewidencji odpadów.

Z terenu gminy Swarz ędz w 2013 r. odebrano ł ącznie 9 938,5 Mg zmieszanych odpadów komunalnych (20 03 01), w tym z miasta Swarz ędza 6 268,5 Mg, z terenów wiejskich – 3 670 Mg. Bezpo średniemu składowaniu poddano ok. 92% tego rodzaju odpadów, natomiast 8% zostało poddanych innym ni Ŝ składowanie procesom przetwarzania. Znaczn ą cz ęść odpadów komunalnych zawieraj ą odpady ulegaj ące biodegradacji. Wi ększo ść jest bezpo średnio zagospodarowywana u źródła, zwłaszcza na terenach wiejskich i w zabudowie jednorodzinnej, gdzie powstaj ące odpady cz ęsto s ą kompostowane w kompostownikach lub s ą wykorzystywane do karmienia zwierz ąt gospodarskich. Z danych GOAP wynika, Ŝe z terenu gminy Swarz ędz zgłoszonych jest 68 nieruchomo ści, z których wła ściciele o świadczyli, Ŝe odpady zielone zagospodarowywane s ą w przydomowym kompostowniku. W 2013 r. odebrano około 718,1 Mg odpadów ulegaj ących biodegradacji. Według danych GOAP gmina Swarz ędz osi ągn ęła poziom ograniczania masy odpadów komunalnych ulegaj ących biodegradacji w wysoko ści 109,9%, natomiast według KPGO, dopuszczalny poziom masy odpadów bio przekazywanych do składowania w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r. wynosi 50%. Osi ągni ęty wynik wskazuje, Ŝe zdecydowanie wi ększa masa odpadów zostaje poddana składowaniu ni Ŝ wyznaczony limit.

W gminie prowadzona jest selektywna zbiórka odpadów z papieru i tektury, opakowaniowych ze szkła, metali i tworzyw sztucznych. W zabudowie wielorodzinnej i jednorodzinnej zbiórka odbywa si ę w systemie pojemnikowym (kontenerowym) i workowym w tzw. „big-bagach”, zgodnie z ustalonym harmonogramem. W 2013 r. z terenu gminy zebrano ł ącznie 2 166,7 Mg tego rodzaju odpadów.

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Osi ągni ęty poziom recyklingu, przygotowania do ponownego u Ŝycia papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła wyniósł 41,4%. Według KPGO zakłada si ę przygotowanie do ponownego wykorzystania i recyklingu minimum 12% masy w 2013 roku, zatem gminie udało si ę osi ągn ąć zakładany poziom.

KPGO zakłada równie Ŝ osi ągni ęcie w 2013 r. minimum 36% odzysku odpadów budowlanych i roz- biórkowych. W gminie Swarz ędz w 2013 r. odebrano i poddano recyklingowi 810,2 Mg odpadów budowlanych. Osi ągni ęty poziom wyniósł 94%. Zało Ŝenia KPGO zostały spełnione.

Tabela 41 Sposób zagospodarowania odpadów zebranych z terenu gminy Swarz ędz Ilo ść odpadów Ilo ść odpadów poddanych poddanych Metoda zagospodarowania zagospodarowaniu zagospodarowaniu w 2012 roku [Mg] w 2013 roku [Mg] R1 – wykorzystanie jako paliwa lub innego środka 10,8 - wytwarzania energii R3 – recykling lub regeneracja substancji organicznych, które nie s ą stosowane jako rozpuszczalniki (wł ączaj ąc - 450,2 kompostowanie i inne biologiczne procesy przekształcania) R4 – recykling lub regeneracja metali 2,1 - i zwi ązków metali R5 - Recykling lub odzysk innych materiałów 6,8 573,22 nieorganicznych R12 - sortowanie (R14, R15 wg starej ustawy o 5 226,5 3035,37 odpadach) R13 -Magazynowanie odpadów poprzedzaj ące którykolwiek z procesów wymienionych w pozycji R1- - 288,0 R12 (z wyj ątkiem wst ępnego magazynowania u wytwórcy odpadów) D5 – składowanie na składowisku 7 812,5 11 688,5 D1 – składowanie na składowiskach odpadów 579,6 - oboj ętnych D10 – termiczne przekształcanie odpadów w instalacjach lub urz ądzeniach zlokalizowanych na 1,4 - lądzie Źródło: Sprawozdanie Gminy Swarz ędz z realizacji zada ń z zakresu gospodarki odpadami w latach 2012-2013.

Zdecydowana wi ększo ść odpadów zebranych z terenu gminy Swarz ędz unieszkodliwiana jest na składowiskach odpadów. W 2013 r. bezpo średnio na składowisko trafiło ponad 11,6 tys. Mg, tj. 66% wszystkich zebranych odpadów, w tym 9,12 tys. Mg zmieszanych odpadów komunalnych (20 03 01). Pozostałe odpady poddane zostały procesom odzysku i recyklingu. Statystycznie na jednego mieszka ńca gminy Swarz ędz w 2013 r. przypadało 361,9 kg odpadów komunalnych, w tym 213,6 kg zmieszanych odpadów komunalnych (20 03 01) oraz 45,9 kg odpadów zebranych selektywnie (papier, tworzywa sztuczne, szkło, metal).

Działalno ści ą zwi ązan ą ze zbieraniem odpadów z terenu gminy Swarz ędz mog ą zajmowa ć si ę firmy wpisane do rejestru działalno ści regulowanej, s ą to: • TRAWPOL Roboty drogowe i utrzymanie zieleni miejskiej, ul. Sławomira 19, 61-063 Pozna ń; • „RAJ-TRANS” Rajmund Tulecki, Adam Tulecki S.C. ul. Synów Pułku 23, 60-462 Pozna ń; • REMONDIS Sanitech Pozna ń Sp. z o.o. ul. Górecka 104, 61-483 Pozna ń; • AQUANET S.A. ul. Dolna Wilda 126, 61-492 Pozna ń; • CRP Sp. z o. o. Os. Orła Białego 51/5, 61-251 Pozna ń; • MIP – TRANS WYWÓZ NIECZYSTO ŚCI MAŁGORZATA JABŁO ŃSKA D&G ul. Braci Drze- wieckich 30, 62-025 Kostrzyn; • SITA ZACHÓD Sp. z o. o. ul. Jerzmanowska 13, 54-530 Wrocław; • "SAN-EKO" ZAKŁAD USŁUG KOMUNALNYCH Krzysztof Skoczylas ul. Goł ęŜ ycka 132, 61-357 Pozna ń; • Przedsi ębiorstwo Komunalno-Transportowe "ORDO" Marek Friebe, ul. Gdy ńska 131, 62-004 Czerwonak; • „ALKOM” Firma Handlowo-Usługowa Sienkiewicz Henryk ul. Falista 6/1, 61-249 Pozna ń;

80 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

• PRZEDSI ĘBIORSTWO USŁUG KOMUNALNO-TRANSPORTOWYCH „VIKOM” IWONA KU- BERA I RAFAŁ KUBERA SP.J. ul. Dobrzyckiego 18, 61-692 Pozna ń; • PRZEDSI ĘBIORSTWO USŁUG KOMUNALNYCH ARTUR ZYS, ul. Warszawska 2, 62-020 Swarz ędz; • EKO-TOM s.j. Turguła, ul. Rumiankowa 11, 61-680 Pozna ń; • First Recycling Pozna ń Sp. z o. o. ul. Gdy ńska 131, 62-004 Czerwonak; • Zakłady Usługowe Zachód Sp. z o. o. ul. Kolejowa 23, 60-717 Pozna ń; • „AMOS GLASS RECYCLING” Marek Adamczyk ul. Pozna ńska 29, 61-160 Czapury • SZART SZYMON R ĄPEL ul. Pionierów 55, 62-510 Konin • Przedsi ębiorstwo Wielobran Ŝowe „LS-PLUS” Sp. z o. o. ul. Szałwiowa 34A/2, 62-064 Plewi- ska; • PRZEDSI ĘBIORSTWO USŁUG KOMUNALNYCH TRANS-KOM SP. Z O. O., ul. Dojazd 30, 60-631 Pozna ń; • TECHNIKA SANITARNA SP. Z O. O. ul. Jasielska 7B, 60-476 Pozna ń; • PRZEDSI ĘBIORSTWO USŁUGOWE „ECOR” PAWEŁ FRIEBE, ul. Gdy ńska 131, 62-004 Czerwonak; • Usługi Komunalno – Transportowe, Ślusarsko – Instalacyjne, Krzysztof Drzazga, ul. Sabotec- ka 27, 60-161 Pozna ń; • STENA Recycling Sp. z o. o. ul. Ogrodowa 58, 00-876 Warszawa; • Przedsi ębiorstwo Usług Komunalnych HEMAR Sp. z o. o. ul. Boranta 17, 61-608 Pozna ń; • SPÓŁDZIELNIA KÓŁEK ROLNICZYCH ŁOW ĘCIN ul. Szkolna 21, 62-020 Łow ęcin; • Usługi Transportowe, Wywóz Nieczysto ści Płynnych, Jarosław Ziółkowski ul. świrki i Wigury 25, 62-020 Swarz ędz; • „EKO-ŁAD” ŁUKASZ KUBERA ul. Przyłuskiego 18/4, 61-692 Pozna ń; • EKO-ZEN Rafał Strugalski Wywóz Nieczysto ści Stałych Os. Stare śegrze 44/4, 61-249 Po- zna ń; • EKO-DBAJ SP. Z O. O. ul. Gajówka 1, 63-200 Cielcza; • MAR-KAM CIE ŚLA, KAMIL CIE ŚLAul. Ch ęci ńska 12A, 61-337 Pozna ń; • Zakład Sprz ątania Placów i Ulic Mielczarek, Soba ński Spółka Jawna, ul. Jasielska 7B, 60-476 Pozna ń; • Zakład Gospodarki Komunalnej, Suchy Las Sp. z o. o. ul. Młodzie Ŝowa 1, 62-002 Suchy Las; • Zakład Zagospodarowania Odpadów Pozna ń Sp. z o. o. ul. Marcinkowskiego 11,61-827 Po- zna ń; • CZYSTO – SPEC Przedsi ębiorstwo Usługowo – Handlowe Zbigniew Kasperczak,ul. Zamkowa 7/13, 61-768 Pozna ń; • Grupa „ASTRA” Plus Sp. z o. o. ul. M ścibora 88, 61-062 Pozna ń; • Zakład Gospodarki Komunalnej w Pobiedziskach Sp. z o. o. ul. Pozna ńska 58, 62-010 Pobie- dziska; • TRANS-RECYCLING Sp. z o.o. Os. Orła Białego 51/5,61-251 Pozna ń; • TARNOWSKA GOSPODARKA KOMUNALNA TP-KOM Sp. z o. o. ul. Zachodnia 4, 62-080 Tarnowo Podgórne; • SKIP Wojciech śwawiak ul. Syrenia 8A, 61-017 Pozna ń; • First Recycling Sp. z o. o. ul. Stawki 2, 00-193 Pozna ń; • VINCORP Sp. z o. o. S.K.A. ul. Gorlicka 2, 71-042 Szczecin; • NEXOM Sp. z o. o. S.K.A. Al. Papie Ŝa Jana Pawła II 15 nr lok. 4, 70-445 Szczecin; • TenCo Sp. z o. o. S.K.A. ul. Gra Ŝyny 3, 93-309 Łód ź; • Firma Wielobran Ŝowa „RAFAEL” Damian Konieczny ul. Jarochowskiego 105/17, 60-129 Po- zna ń; • Efekt Tomasz Warguła ul. Go śli ńska 45, 62-095 Rakownia, Murowana Go ślina; • IWONA Firma Handlowa Krzysztof Wojtu ś os. Orła Białego 76/97, 61-251 Pozna ń; • Firma Handlowo – Usługowa „WITRANS” Witold Płoska Latalice 31, Pobiedziska; • Przemysław Kozak Flo Garden, Złotniki, ul. Łagiewnicka 11, 62-002 Suchy Las; • FBSerwis SA ul. Stawki 40, 01-040 Warszawa; • EKO-WODKAN Sp. z o. o. ul. Pozna ńska 375, 88-100 Inowrocław; • Spółdzielnia Socjalna ”Poznanianka” os. Powsta ńców Warszawy 5D, 61-656 Pozna ń; • PAWEŁ POŁOMSKI PAWEŁ-TRANS śabinko 55, 62-050 Mosina; • SIGLO Sp. z o.o. ul. Trójk ątna 1, 54-114 Wrocław; • STOL-DEK S.C. Dojazd 30, 60-631 Pozna ń;

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

• DOBEMA NIEPOWTARZALNE OGRODY IN ś. MARIUSZ WANZKE, ul. Szamarzewskiego 14/189, 60-516 Pozna ń; • EKO-STAN Stanisław Chorowski ul. Szkółkarska 18, 62-002 Suchy Las; • Zakład Usługowo Handlowy „BUD-HANEX” ul. Wojska Polskiego 18, 62-035 Kórnik; • PANDERA Wanda Zawadzka ul. Mostowa 26/34, 61-854 Pozna ń; • KOMA Marcin Robert Pechcin ul. Pedagogów 19, 05-311 D ębe Wielkie; • Firma Handlowa Andrzej Paczkowski ul. Za Jeziorem 7, 64-610 Rogo źno; • Zakład Gospodarki Komunalnej w Swarz ędzu, ul. Strzelecka 2, 62-020 Swarz ędz; • ALTRANS Sp. z o.o. Biał ęgi 15, 62-095 Murowana Go ślina; • „BIOGAS-ACTIVE” Sp. z o.o. ul. śurawia 24, 78-100 Kołobrzeg;

Zbieraniem i zagospodarowaniem odpadów z terenu gminy Swarz ędz od 1 stycznia 2015 r. zajmuje si ę Konsorcjum Wykonawców: • REMONDIS Sanitech Pozna ń Sp. z o.o. ul. Górecka 104, 61-483 Pozna ń; • „ALKOM” Firma Handlowo-Usługowa Sienkiewicz Henryk ul. Falista 6/1, 61-249 Pozna ń; • PRZEDSI ĘBIORSTWO USŁUG KOMUNALNO-TRANSPORTOWYCH „VIKOM” IWONA KU- BERA I RAFAŁ KUBERA SP.J. ul. Dobrzyckiego 18, 61-692 Pozna ń; • PRZEDSI ĘBIORSTWO USŁUG KOMUNALNYCH ARTUR ZYS, ul. Warszawska 2, 62-020 Swarz ędz; • EKO-TOM s.j. Turguła, ul. Rumiankowa 11, 61-680 Pozna ń; • Przedsi ębiorstwo Usług Komunalnych HEMAR Sp. z o. o. ul. Boranta 17, 61-608 Pozna ń; • Przedsi ębiorstwo Komunalno-Transportowe "ORDO" Marek Friebe, ul. Gdy ńska 131, 62-004 Czerwonak; • SITA ZACHÓD Sp. z o. o. ul. Jerzmanowska 13, 54-530 Wrocław.

Uchwał ą Nr VI/30/2013 Zgromadzenia Zwi ązku Mi ędzygminnego „Gospodarka Odpadami Aglomeracji Pozna ńskiej” z dnia 12 marca 2013 roku przyj ęty został Regulamin utrzymania czysto ści i porz ądku w zakresie gospodarowania odpadami komunalnymi na obszarze gmin wchodz ących w skład Zwi ązku Mi ędzygminnego „Gospodarka Odpadami Aglomeracji Pozna ńskiej”. Zbieranie odpadów w sposób selektywny stanowi podstawowy element systemu gospodarki odpadami. Zasady obowi ązuj ą zarówno nieruchomo ści zamieszkałe jak i niezamieszkałe. W sposób selektywny zbierane s ą odpady: papieru i tektury, szkła i odpadów opakowaniowych ze szkła, tworzyw sztucznych, opakowa ń wielomateriało- wych, metali, odpady zielone, zu Ŝyte baterie i akumulatory, zu Ŝyty sprz ęt elektryczny i elektroniczny, przeterminowane leki i chemikalia (farby, rozpuszczalniki), odpady wielkogabarytowe, zu Ŝyte opony, odpady budowlane i rozbiórkowe.

Oprócz zbiórki odpadów „u źródła” od 1 lipca 2014 r. istnieje mo Ŝliwo ść przekazania odpadów problemowych do Punktu Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych (tzw. PSZOK) zlokalizowanego na terenie Składowiska Odpadów Komunalnych w Rabowicach. Mieszka ńcy gminy Swarz ędz, Kostrzyn i Kleszczewo mog ą bezpłatnie oddawa ć odpady wielkogabarytowe oraz zu Ŝyty sprz ęt elektryczny i elektroniczny. Filia PSZOK przyjmuje odpady bezpłatnie od wła ścicieli nieruchomo ści zamieszkałych, którzy zło Ŝyli deklaracj ę o wysoko ści opłaty za gospodarowanie odpadami komunalnymi do Zwi ązku Mi ędzygminnego. Odpady nie b ędące odpadami wielkogabarytowymi oraz zu Ŝytym sprz ętem elektrycznym i elektronicznym nie s ą przyjmowane przez filie PSZOK. Inne odpady problemowe mo Ŝna przekaza ć do Mobilnych Punktów Selektywnego Zbierania Odpadów Komunalnych oraz do trzech Stacjonarnych Punktów Selektywnego Zbierania Odpadów Komunalnych, funkcjonuj ących na terenie Zwi ązku Mi ędzygminnego.

Przyj ęta została równie Ŝ uchwała okre ślaj ąca cz ęstotliwo ść odbioru odpadów zmieszanych i z selektywnej zbiórki dla poszczególnych rodzajów zabudowań. Odbiór odpadów odbywa si ę według ustalonego harmonogramu.

W kompetencji organów gmin le Ŝą kwestie zwi ązane z utrzymaniem czysto ści i porz ądku na swoim terenie. Gmina Swarz ędz reaguje na zgłoszenia dzikich wysypisk i likwiduje takie miejsca. W roku 2014 było to 40 miejsc w ró Ŝnych sołectwach na terenie gminy: Kobylnica, Janikowo, Łow ęcin, Jasin, Rabowice, Garby, Karłowice, Sokolniki Gwiazdowskie, Swarz ędz - ulice: Działkowa, Św. Marcin, Ku- śnierska, Grudzi ńskiego, Kórnicka, Bliska, Wiankowa, Rolna, Staniewskiego. Dzikie wysypiska naj- częś ciej zlokalizowane były na gruntach gminy Swarz ędz, nadle śnictwa i zarz ądców dróg, a najrza- dziej osób prywatnych. Dzikie wysypiska na terenach prywatnych tworz ą si ę najcz ęś ciej na terenach

82 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024 zaniedbanych, opuszczonych lub jeszcze niezagospodarowanych działkach. Na likwidacj ę dzikich wysypisk odpadów w roku 2014 gmina przeznaczyła 32 000 zł. W ostatnich 2 latach wydano 4 decyzje nakazuj ące usuni ęcie odpadów z miejsca nieprzeznaczonego do ich składowania lub magazynowania.

5.6.3. Istniej ące instalacje do odzysku i unieszkodliwiania odpadów Instalacje do odzysku lub innego ni Ŝ składowanie unieszkodliwiania odpadów na terenie gminy Swarz ędz wymienione zostały w poni Ŝszej tabeli.

Tabela 42 Instalacje do odzysku lub innego ni Ŝ składowanie unieszkodliwiania odpadów na terenie gminy Swarz ędz Zdolno ści Nazwa Rodzaj przerobowe Ilo ść odpadów Ilo ść odpadów Ilo ść odpadów Lokalizacja przetworzonych przetworzonych przetworzonych instalacji odpadu rocznie w 2011 r. [Mg] w 2012 r. [Mg] w 2013 r. [Mg] [Mg/rok] Stena Recy- kling Sp. z 030308, Sortownia o.o. w Swa- 150101, odpadów zbie- rz ędzu, 150102, 12 000 - 6 056 4 662 ranych selek- ul. Rabowicka 150106, tywnie 2, 200101, 62-020 Swa- rz ędz Stacje demon- Stena Recy- ta Ŝu pojazdów kling Sp. z 160104*, 7 000 693 878 560 wycofanych z o.o. w Swa- 160106 eksploatacji rz ędzu Stena Recy- Strz ępiarka kling sp. z o.o. 150104 378 000 1627 3622 985 złomu w Swarz ędzu 200140

Budownictwo Drogowe „KRUG” Tadeusz i Danuta 170101, Kruszarka do Krug Sp.J. 170102 odpadów bu- lokalizacja 170107, 30 000 8 650 18 770 15 029 dowlanych instalacji: 170181 Rabowice, 170302 ul. Świerkowa 48, 62-020 Swa- rz ędz Źródło: Sprawozdanie z WPGO dla Województwa Wielkopolskiego za lata 2011-2013.

W południowo-wschodniej cz ęś ci gminy, w miejscowo ści Rabowice przy ul. Świerkowej 17 znajduje si ę składowisko odpadów innych ni Ŝ niebezpieczne i oboj ętne. Powierzchnia całkowita wynosi 9,93 ha. W skład instalacji wchodz ą dwie kwatery typu nadpoziomowego, zrekultywowana kwatera nr 1 o powierzchni 1,8 ha oraz aktualnie eksploatowana kwatera nr 2 o powierzchni 2,55 ha i docelo- wej pojemno ści 266 400 Mg. Do ko ńca roku 2013 na eksploatowanej kwaterze przyj ęto do składowa- nia 101 767,46 Mg odpadów. Składowisko działa na podstawie pozwolenia zintegrowanego z dnia 16.10.2008 r., znak decyzji: DSR.III.7623-9/08. Decyzja ta jest wa Ŝna do dnia 16.10.2018 r. Średnia miesi ęczna ilo ść odpadów przyjmowana do instalacji z okresu 7 lat wynosi około 1600 Mg. Szacuje si ę, Ŝe przy zachowaniu tej ilo ści przyjmowanych odpadów instalacja osi ągn ęłaby docelow ą pojemno ść w 2021 r. Rekultywacja kwatery nr 2 składowiska powinna nast ąpi ć w ci ągu trzech lat od zako ń- czenia eksploatacji. Na składowisku prowadzone s ą badania w ramach monitoringu środowiska zgodnie z rozporz ądzeniem Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie składowisk odpadów (Dz. U. z 2013 r., poz. 523). Prowadzony jest monitoring w fazie eksploatacyjnej (kwatera nr 2) i fazie poeksploatacyjnej (kwatera nr 1). W ramach monitoringu wykonywane s ą nast ępuj ące badania: • wielko ści opadu atmosferycznego; • obj ęto ści i składu odcieków składowiskowych;

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

• składu oraz poziomu wód podziemnych w czterech otworach obserwacyjnych; • składu wód z drena Ŝu podfoliowego gromadzonych w zbiorniku retencyjnym; • emisji i składu gazu składowiskowego; • osiadania powierzchni składowiska; • struktury i składu masy odpadów; • sprawno ści systemu odprowadzania gazu składowiskowego.

Tabela 43 Charakterystyka Składowiska Odpadów Komunalnych w Rabowicach Pojem- Masa od- Nazwa i adres Pojemno ść Masa zeskła- Ilo ść odpadów przyj ętych do skła- no ść padów do Składowiska pozostała dowanych dowania [Mg] całkowita przyj ęcia /zarz ądzaj ący [m3] odpadów [Mg] [m3] [Mg] 2011 2012 2013 Składowisko Odpa- dów Komunalnych w m. Rabowice / Swarz ędzkie Przed- 339000 137194 109755 212996 14456,00 13365,15 16726,68 si ębiorstwo Komunal- ne, Rabowice, ul. Świerkowa 17, 62-020 Swarz ędz Źródło: Sprawozdanie z WPGO dla Województwa Wielkopolskiego za lata 2011-2013.

5.6.4. Odpady azbestowe Szczególn ą uwag ę na terenie gminy Swarz ędz nale Ŝy przywi ąza ć do problemu odpadów zawieraj ą- cych azbest nale Ŝą cych do odpadów budowlanych (grupa 17). W zwi ązku z obowi ązkiem usuni ęcia wyrobów zawieraj ących azbest do 2032 r. Uchwał ą Nr XLIV/387/2013 Rady Miejskiej w Swarz ędzu z dnia 25 czerwca 2013 r. przyj ęty został Program usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2012-2032. Zgodnie z danymi z przeprowadzonej inwentaryzacji na terenie gminy Swarz ędz wyst ępuje 146 532,3 m2 płyt azbestowo-cementowych, z czego 100243,27 m2 nale Ŝy do osób fizycznych, natomiast 46289,09 m 2 do osób prawnych. W przypadku osób prawnych wyroby azbestowe stanowi ą: rury i zł ącza azbestowo-cementowe - 560 kg, płyty azbestowo-cementowe płaskie - 44 821 kg, płyty azbestowo-cementowe faliste - 209 619 kg oraz 180 kg ubra ń roboczych, masek, filtrów zanieczyszczonych azbestem.

Ilo ść wyrobów azbestowych według Programu usuwania azbestu zinwentaryzowanych w poszczególnych miejscowo ściach gminy przedstawia poni Ŝsza tabela.

Tabela 44 Ilo ść wyrobów azbestowych na terenie gminy Swarz ędz zinwentaryzowane miejscowo ść os. fizyczne os. prawne kg Mg m2 kg Mg m2 Bogucin 21846,00 21,85 1986,00 0,00 0,00 0,00 Garby 96041,00 96,04 8731,00 51931,00 51,93 4721,00 Gortatowo 65099,00 65,10 5918,09 0,00 0,00 0,00 Gruszczyn 63250,00 63,25 5750,00 275,00 0,28 25,00 Janikowo 16610,00 16,61 1510,00 0,00 0,00 0,00 Jasin 38093,00 38,09 3463,00 7282,00 7,28 662,00 Karłowice 90312,00 90,31 8210,18 0,00 0,00 0,00 Kobylnica 22473,00 22,47 2043,00 2431,00 2,43 221,00 Kruszewnia 1298,00 1,30 118,00 8184,00 8,18 744,00 Łow ęcin 144804,00 144,80 13164,00 2453,00 2,45 223,00 Paczkowo 90189,00 90,19 8199,00 17259,00 17,26 1569,00 Puszczykowo-Zaborze 11407,00 11,41 1037,00 0,00 0,00 0,00 Rabowice 47476,00 47,48 4316,00 0,00 0,00 0,00

84 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

zinwentaryzowane miejscowo ść os. fizyczne os. prawne kg Mg m2 kg Mg m2 Sarbinowo 91322,00 91,32 8302,00 0,00 0,00 0,00 Sokolniki Gwiazdowskie 19459,00 19,46 1769,00 0,00 0,00 0,00 Swarz ędz 80905,00 80,91 7355,00 305567,00 305,57 27778,82 Uzarzewo-Świ ęcinek 0,00 0,00 0,00 30946,00 30,95 2813,27 Uzarzewo 21538,00 21,54 1958,00 73898,00 73,90 6718,00 Wierzenica 32417,00 32,42 2947,00 7744,00 7,74 704,00 Wierzonka 35970,00 35,97 3270,00 1210,00 1,21 110,00 Zalasewo 112167,00 112,17 10197,00 0,00 0,00 0,00

Razem: 1102676,00 1102,68 100243,27 509180,00 509,18 46289,09 Źródło: Program usuwania azbestu i wyrobów zawieraj ących azbest dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2012-2032.

Według ewidencji Bazy Azbestowej w ostatnich latach z terenu gminy usuni ęto w sumie 87,29 Mg azbestu, w tym 82,23 Mg b ędących w posiadaniu osób fizycznych i 5,06 Mg – własno ści osób prawnych. Baza Azbestowa jest prowadzona przez Ministerstwo Gospodarki i stanowi jedno z narz ędzi monitorowania realizacji zada ń wynikaj ących z Programu Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata 2009-2032, a na bie Ŝą co aktualizowana przez Urz ąd Miasta i Gminy w Swarz ędzu.

Od kilku lat Gmina Swarz ędz przyst ępuje do „Programu likwidacji wyrobów zawieraj ących azbest na terenie Powiatu Pozna ńskiego” organizowanego przez Powiat Pozna ński, który o dotacj ę wyst ępuje do NFO ŚiGW oraz WFO ŚiGW. Środki na usuwania azbestu pochodz ą równie Ŝ z bud Ŝetu powiatu pozna ńskiego oraz bud Ŝetów gmin uczestnicz ących w Programie. O dofinansowanie do likwidacji azbestu mog ą stara ć si ę: osoby fizyczne, spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe, jednostki organiza- cyjne zaliczane do sektora finansów publicznych, stowarzyszenia ogrodowe oraz w przypadku niewy- korzystania limitów dotacyjnych tak Ŝe rolnicze spółdzielnie produkcyjne.

5.7. Przeciwdziałanie powa Ŝnym awariom Powa Ŝną awari ą w rozumieniu ustawy Prawo ochrony środowiska jest zdarzenie, w szczególno ści emisja, po Ŝar lub eksplozja, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których wyst ępuje jedna lub wi ęcej niebezpiecznych substancji, prowadz ące do natychmiastowego powstania zagro Ŝenia Ŝycia lub zdrowia ludzi, lub środowiska, lub powstanie takiego zagro Ŝenia z opó źnieniem.

Do potencjalnych zagro Ŝeń mog ących doprowadzi ć do sytuacji kryzysowych nale Ŝy zaliczy ć przede wszystkim: • poŜary; • katastrofy, awarie i niekontrolowane przenikanie ró Ŝnych substancji do środowiska naturalnego; • transport kolejowy – ryzyko ska Ŝenia toksycznymi środkami przemysłowymi, tj. amoniakiem, chlorem, kwasem siarkowym, kwasem azotowym; • transport drogowy i kolejowy – ryzyko ska Ŝenia przez rozszczelnienie cystern z substancjami ropopochodnymi i gazem płynnym oraz amoniakiem i chlorem; • awarie urz ądze ń technicznych w zakładach przemysłowych; • kl ęski Ŝywiołowe, anomalie pogodowe (susze, huragany, intensywne opady, powodzie).

Na terenie gminy znajduj ą si ę dwa zakłady stwarzaj ące zagro Ŝenie dla środowiska: jeden zakład o du Ŝym ryzyku wyst ąpienia powa Ŝnej awarii przemysłowej (ZoDR) – „AmeriGas” w Swarzędzu oraz jeden zakład o zwi ększonym ryzyku wyst ąpienia powaŜnej awarii przemysłowej (ZoZR) – „Dramers” w Swarz ędzu, które podlegaj ą regularnej kontroli Pa ństwowej Stra Ŝy Po Ŝarnej oraz Wojewody. Obowi ązki zwi ązane z awariami przemysłowymi spoczywaj ą głównie na prowadz ącym zakład o du Ŝym lub zwi ększonym ryzyku wystąpienia awarii. W latach 2010-2014 Pa ństwowa Stra Ŝ Po Ŝarna w Poznaniu przeprowadzała raz w roku czynno ści kontrolno-rozpoznawcze na terenie zakładów

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

stwarzaj ących zagro Ŝenie dla środowiska zgodnie z art. 269 prawa ochrony środowiska (t. j. Dz. U. z 2013 r., poz. 1232 ze zm.). Podczas prowadzonych kontroli w firmie „AmeriGas” nie stwierdzono nieprawidłowo ści, natomiast w firmie „Dramers” wykazane nieprawidłowo ści podczas kontroli zostały natychmiast usuni ęte.

5.8. Edukacja ekologiczna społecze ństwa Istotn ą rolę w szerzeniu wiedzy ekologicznej na terenie gminy Swarz ędz odgrywaj ą m.in.: • Urz ąd Miasta i Gminy w Swarz ędzu; • Starostwo Powiatowe w Poznaniu; • Jednostki o światowe: przedszkola i szkoły; • Zwi ązek Mi ędzygminny „Gospodarka Odpadami Aglomeracji Pozna ńskiej” (GOAP); • Nadle śnictwa; • Zwi ązek Mi ędzygminny „Puszcza Zielonka”.

Realizacja edukacji ekologicznej przez Urz ąd Miasta i Gminy w Swarz ędzu odbywa si ę najcz ęś ciej poprzez umieszczanie artykułów, ogłosze ń w prasie lokalnej „Prosto z Ratusza”, na stronie internetowej www.swarzedz.pl, w mediach (Swarz ędzka Telewizja Kablowa), rozpowszechnienie ulotek, roz- wieszanie banerów oraz współprac ę z sołtysami wsi.

Działania podejmowane przez Gmin ę w zakresie podnoszenia świadomo ści ekologicznej mieszka ń- ców: • organizowanie w szkołach Gminnych Konkursów Ekologicznych poprzez konsultowanie pyta ń, zakup nagród; • zakup worków do śmieci i r ękawic ochronnych oraz zapewnienie wywozu zebranych odpadów podczas akcji mieszka ńców porz ądkuj ących okolicę swojego miejsca zamieszkania; • organizacja i opłacenie przedstawie ń ekologicznych w szkołach („Piecyk i kurzyk”); • organizacja corocznego festynu „Eko Babie Lato” http://eko.swarzedz.pl/; • zamieszczanie ogłosze ń na tablicach ogłosze ń; • współorganizowanie zbiórek elektro śmieci i objazdu gratowozu; • organizowanie akcji informacyjnych zwi ązanych z prawidłowym post ępowaniem z odpadami, w tym: edukuj ących w jaki sposób nale Ŝy segregowa ć śmieci, dotycz ących „dzikich wysypisk odpadów” i post ępowania z odpadami azbestowymi; • edukacja mieszka ńców nt. zanieczyszcze ń z niskiej emisji i szkodliwo ści spalania odpadów w piecach domowych („Kochasz dzieci nie pal śmieci”); • zwi ększenie świadomo ści społecze ństwa w zakresie: prawidłowego usuwania nieczysto ści ciekłych, potrzeby ochrony dzikich zwierz ąt, ochrony ptaków w tym jerzyków, obowi ązków wła ścicieli psów („Przyjacielu posprz ątaj! To nie KUPA roboty”); • informowanie mieszka ńców w zakresie prawa dotycz ącego ochrony środowiska - akcja porz ą- dek z paragrafami.

Działalno ść edukacyjna Zwi ązku Mi ędzygminnego Gospodarki Odpadami Aglomeracji Pozna ńskiej: • organizowanie „Ekolekcji” dla przedszkoli i szkół; • organizacja licznych konkursów: MULTI-EKO - stworzenie mema, krótkiego filmu, animacji GIF promuj ącej nowy system gospodarowania odpadami, „Hasło wygasło?” – na ciekawe ha- sło promuj ące segregacj ę odpadów, „Trash Back Into Art” czyli „Od śmieci do sztuki” – sztuka z odpadów; • organizacja wielu akcji: „CD zbiórka z Twojego podwórka” – wspólne zbieranie płyt w placów- kach o światowych, „Ekoakademia Seniora” - spotkania poł ączone z konkursami; • zamieszczanie na stronie internetowej materiałów edukacyjnych na temat prawidłowego post ępowania z odpadami.

Działania podejmowane przez Nadle śnictwo Łopuchówko: • udział członków koła „Łaziki” ze Swarz ędza w zaj ęciach zwi ązanych z dokarmianiem zwierz ąt zim ą, organizacja rajdu „dokarmiamy zwierz ęta”. Zaj ęcia inicjowane przez PTTK oddział Wiel- kopolska; • zaj ęcia na temat poznawania gatunków jadalnych, niejadalnych i truj ących grzybów oraz pra- widłowego zbierania owocników; • organizacja wystawy dotycz ącej drewna.

86 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Działania podejmowane przez Nadle śnictwo Babki: • organizacja cyklicznych akcji edukacyjnych skierowane do szkół i przedszkoli z terenu gminy Swarz ędz: liczenie Sów w Nadle śnictwie Babki, bieg na orientacj ę, rykowisko, konkursy pla- styczne, spotkania choinkowe.

Działania podejmowane przez Zwi ązek Mi ędzygminny „Puszcza Zielonka”: Zwi ązek jest platform ą współpracy m.in. dla gmin członkowskich, starostw powiatowych i władz woje- wództwa, PTTK, lokalnych organizacji pozarz ądowych i osób fizycznych, Lasów Pa ństwowych oraz uczelni wy Ŝszych, w szczególno ści Uniwersytetu Przyrodniczego i Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu. Gmina Swarz ędz jako członek Zwi ązku Mi ędzygminnego „Puszcza Zielonka” realizuje zało Ŝenia Strategii rozwoju turystyki Zwi ązku Mi ędzygminnego „Puszcza Zielonka”. Puszcza Zielonka podnosi walory turystyczne gmin Zwi ązku – są to głównie warto ści przyrodnicze, kulturowe, zagospodarowanie turystyczne oraz istniej ąca infrastruktura przydatna dla obsługi ruchu turystycznego. Na terenie Puszczy odbywaj ą si ę liczne imprezy turystyczne i sportowe, w tym mi ędzy innymi rajdy turystyczne, wy ścigi, konkursy fotograficzne i wiele innych atrakcji, które pokazuj ą nie tylko pi ękno Pusz- czy Zielonka, ale równie Ŝ przyczyniaj ą si ę do jej szerokiej promocji.

6. Identyfikacja problemów środowiskowych Przedstawione wnioski w zakresie poszczególnych komponentów, pomog ą wyznaczy ć priorytety i cele w zakresie Programu ochrony środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz.

Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego Ocena jako ści powietrza przeprowadzona z uwzgl ędnieniem kryteriów ochrony zdrowia wykazała, i Ŝ w strefie wielkopolskiej wyst ąpiły przekroczenia pyłu zawieszonego PM10 i benzo(a)pirenu, których st ęŜ enia wykazywały sezonowe wahania. W sezonie grzewczym wielko ści st ęŜ eń obu substancji były bardzo wysokie, natomiast w okresie letnim znacznie ni Ŝsze. Ich głównym źródłem s ą przestarzałe, niskoenergetyczne paleniska domowe ogrzewane paliwami stałymi cz ęsto złej jako ści. Wyniki wskazuj ą równie Ŝ na wpływ emisji liniowej (transport drogowy, zwłaszcza wzdłu Ŝ DK 92 i byłej DK nr 5) na poziomy st ęŜ eń zanieczyszcze ń. Zanieczyszczenia przemysłowe mog ą by ć istotne w przypadku nie stosowania si ę do obowi ązuj ących wymaga ń prawnych.

Działania W celu zmniejszenia emisji niskiej pochodz ącej z domowych palenisk i obiektów u Ŝyteczno ści publicznej, powinno si ę d ąŜ yć do zmiany systemów grzewczych, wykonania termomodernizacji budyn- ków, rozbudowy sieci gazowej, a tak Ŝe promowa ć stosowanie alternatywnych źródeł ciepła (pompy ciepła, kolektory słoneczne, itp.) W celu zach ęcenia mieszka ńców gminy do zmiany no śników na bardziej przyjazne środowisku, nale- Ŝy kontynuowa ć kampanie edukacyjne na temat szkodliwo ści niskiej emisji oraz informowa ć o mo Ŝli- wo ściach finansowania działa ń termomodernizacyjnych i odnawialnych źródeł energii. W zakresie transportu i komunikacji najwa Ŝniejsze kierunki działa ń to: budowa funkcjonalnego i spój- nego układu drogowego, dalsza poprawa stanu technicznego dróg i ulic, budowa sieci bezpiecznych dróg rowerowych, tworzenie warunków do rozwoju pozna ńskiej kolei aglomeracyjnej. Podj ęte działa- nia przyczyni ą si ę do ograniczenia emisji zanieczyszcze ń gazowych i pyłowych pochodz ących ze środków transportu.

Gospodarka wodno-ściekowa Problemem jest nieprawidłowe pozbywanie si ę ścieków przez wła ścicieli nieruchomo ści posiadaj ących nieszczelne zbiorniki bezodpływowe. Niewła ściwa eksploatacja tego rodzaju urz ądze ń i instalacji prowadzi do emisji zanieczyszcze ń gruntu i wód. Jednym z problemów jest równie Ŝ wyrównanie dyspro- porcji pomi ędzy liczb ą ludno ści korzystaj ącą z wodoci ągu i ludno ści korzystaj ącej z kanalizacji, zwłaszcza na terenach wiejskich. Nieoczyszczone ścieki komunalne trafiaj ą do wód lub do ziemi powoduj ąc ich zanieczyszczenie. Równie Ŝ wprowadzanie oczyszczonych ścieków do wód powierzchniowych wi ąŜ e si ę ze zwi ększaniem ich trofii ( Ŝyzno ści), a co za tym idzie pogorszeniem jako ści wód, co wpływa na zły stan fizykochemiczny i biologiczny wód płyn ących, przejawiaj ący si ę słabym stanem wód płyn ących i wód jeziornych. Negatywny wpływ na wody maj ą równie Ŝ tereny rolnicze, gdzie stosowane s ą nawozy oraz stawy hodowlane, z których wody zrzucane s ą do cieków wodnych.

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Gmina Swarz ędz poło Ŝona jest w obr ębie Głównego Zbiornika Wód Podziemnych: Wielkopolskiej Doliny Kopalnej (GZWP nr 144). Wszelkie zanieczyszczenia przedostaj ące si ę do wód gruntowych mog ą infiltrowa ć w gł ąb podło Ŝa geologicznego stwarzaj ąc zagro Ŝenie dla zasobów wodnych GZWP. Wzrost liczby ludno ści prowadzi do zwi ększonego korzystania z zasobów wodnych, co w powi ązaniu z wyst ępuj ącymi na tym obszarze warunkami atmosferycznymi, zwłaszcza niskimi opadami mo Ŝe prowadzi ć do nadmiernej eksploatacji zasobów wód pitnych oraz stwarza potrzeb ę podnoszenia świadomo ści w zakresie racjonalnego gospodarowania wod ą. Silny rozwój mieszkalnictwa wpływa na ilo ść wody retencjonowanej w glebie. Wody opadowe i roztopowe z terenów utwardzonych i zabudowanych trafiaj ą cz ęsto do sieci kanalizacyjnej b ądź bezpo średnio do cieków wodnych. Przyczynia si ę do zmniejszenia ilo ści wody zasilaj ącej wody podziemne, a co za tym idzie zmniejszenia zasobów tych wód.

Działania W celu poprawy stanu środowiska wodnego działania powinny si ę koncentrowa ć na dalszej kontroli cz ęstotliwo ści opró Ŝniania zbiorników bezodpływowych oraz egzekucji obowi ązku przył ączania nieruchomo ści do istniej ącej sieci kanalizacji sanitarnej. Dodatkowo – kontynuowanie budowy kanalizacji sanitarnej wraz z przył ączami w ramach kanalizacji obszaru Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka, realizowanego przez Zwi ązek Mi ędzygminny Puszcza Zielonka, oraz działania własne gminy we współpracy z firm ą AQUANET w celu zwi ększenia dost ępno ści mieszka ńców do kanalizacji sanitarnej. W dalszym ci ągu niezb ędna jest modernizacja i rozbudowa systemu zaopatrzenia ludno ści w wod ę oraz zapewnienie najwy Ŝszej jako ści wód powierzchniowych i podziemnych.

Gospodarka odpadami Najwi ększym wyzwaniem dla Gminy jest osi ągni ęcie odpowiednich poziomów odzysku surowców, zgodnie z zapisami w planach gospodarki odpadami oraz wywi ązywanie si ę z nało Ŝonych na Gmin ę obowi ązków okre ślonych w ustawie o odpadach i w ustawie o utrzymaniu porz ądku i czysto ści.

Ze wzgl ędu na ilo ść wyrobów azbestowych oraz wysokie koszty zwi ązane z usuwaniem tych odpadów niezb ędna jest pomoc finansowa przez udzielanie dotacji z funduszy ochrony środowiska. Tempo usuwania wyrobów azbestowych jest zbyt wolne i termin całkowitego wyeliminowania wyrobów azbestowych jest zagro Ŝony.

Zagro Ŝenie powodzi ą i susz ą Na terenie gminy Swarz ędz nie wyst ępuj ą obszary zagro Ŝone powodzi ą. W skutek intensywnych opadów mo Ŝe doj ść jedynie do podtopie ń obszarów znajduj ących si ę w obni Ŝeniach. Coraz cz ęś ciej wyst ępuj ące susze wpływaj ą na niedobór wód w glebach u Ŝytkowanych rolniczo. Odbiorem nadmiaru wody oraz utrzymaniem odpowiedniego poziomu wilgoci w gruntach rolniczych zajmuj ą si ę rowy melioracyjne, w wi ększo ści b ędące na utrzymaniu spółki wodnej.

Działania W celu utrzymania prawidłowych stosunków wodnych niezb ędne s ą regularne prace konserwacyjne na rowach melioracyjnych, ciekach naturalnych oraz budowa, przebudowa i konserwacja zbiorników pełni ących funkcje małej retencji.

Ochrona przyrody Wyst ępuj ące w obr ębie gminy obszary cenne przyrodniczo pod wzgl ędem wyst ępowania rzadkich gatunków ro ślin i zwierz ąt wymagaj ą podej ścia planistycznego, aby nie utraciły swych warto ści przyrodniczych. Głównymi zagro Ŝeniami dla przyrody w gminie są: zanieczyszczenie powietrza, zanieczyszczenia wód powierzchniowych, zła gospodarka wodna, nielegalne wycinanie ro ślin, „dzikie wysypiska odpadów”, rozwój infrastruktury i mieszkalnictwa, kłusownictwo, nieprawidłowa gospodarka le śna, zmiany uŜytkowania gruntów. Problemem mo Ŝe by ć niedostateczna wiedza na temat stanu drzew pomnikowych, co mo Ŝe skutkowa ć nie wykonaniem niezb ędnych prac piel ęgnacyjnych i w konsekwencji doprowadzi ć do utraty walorów przyrodniczych.

Działania Niezb ędne jest cało ściowe ujmowanie w procedurze planowania przestrzennego i dokumentach planistycznych problematyki ochrony przyrody, w tym gatunków chronionych.

88 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Stan drzew b ędących pomnikami przyrody winien by ć zdiagnozowany, a drzewa w zale Ŝno ści od potrzeb poddane zabiegom piel ęgnacyjnym, zapewniaj ącym ich utrzymanie w odpowiednim stanie fito- sanitarnym. W dalszym ci ągu nale Ŝy utrzyma ć, ale te Ŝ wzbogaci ć o nowe obszary zieleni urz ądzonej, zwłaszcza wzdłu Ŝ ulic i dróg, a tak Ŝe poza granicami miasta. Potrzebne s ą równie Ŝ działania na rzecz tworzenia spójnego systemu korytarzy zieleni w gminie, po- łączonego z jednej strony z terenami Puszczy Zielonki, a z drugiej strony z klinami i innymi obszarami zieleni Poznania.

Hałas Najwi ększe zagro Ŝenie hałasem oraz emisj ą spalin ze strony systemu komunikacyjnego na terenie gminy Swarz ędz wyst ępuje wzdłu Ŝ drogi krajowej nr 92, byłej drogi krajowej nr 5 oraz drogi wojewódzkiej nr 433, w mniejszym stopniu dotyczy to dróg powiatowych i gminnych. Wymienione drogi cechuj ą si ę bardzo du Ŝym nat ęŜ eniem ruchu, co wpływa na pogorszenie klimatu akustycznego na przyległych obszarach zurbanizowanych. Utrzymanie odpowiednich warto ści hałasu w środowisku b ędzie mo Ŝliwe, gdy wykorzystywane zostan ą wystarczaj ące rozwi ązania techniczne.

Działania Konieczna jest dalsza modernizacja istniej ących dróg, organizacja ruchu oraz proponowanie alternatywnych rozwi ąza ń komunikacyjnych takich jak transport zbiorowy (kolejowy i autobusowy) i rowerowy. Przy projektowaniu budowy ście Ŝek rowerowych nale Ŝy pami ęta ć o zapewnieniu pieszym odpowiedniej szeroko ści chodnika.

Promieniowanie elektromagnetyczne Liczba urz ądze ń emituj ących pola elektromagnetyczne bardzo szybko wzrasta, dlatego istotna jest kontrola wpływaj ących zgłosze ń i wyników pomiaru promieniowania elektromagnetycznego. Wyst ępuj ące konflikty zwi ązane z rozwojem instalacji wytwarzaj ących promieniowanie elektromagnetyczne powinny by ć uwzgl ędniane w zapisach w studium i planach zagospodarowania przestrzennego gminy.

Odnawialne źródła energii Z uwagi na uwarunkowania klimatyczne, gospodarcze i przestrzenne, zwłaszcza rozwój obszarów mieszkalnych, sprzyjaj ąc rozwojowi małych indywidualnych instalacji wykorzystuj ących OZE (instalacje fotowoltaiczne, kolektory słoneczne, pompy ciepła). Gmina nie wyznaczyła w Studium obszarów pod rozwój odnawialnych źródeł energii. Obecnie na terenie gminy w małym stopniu wykorzystuje si ę odnawialne źródła energii, jednak w najbli Ŝszej perspektywie mo Ŝliwy jest jej rozwój. Nale Ŝy d ąŜ yć do osi ągni ęcia zało Ŝonych poziomów zu Ŝycia energii odnawialnej – co najmniej 15% do ko ńca 2020 r. Na poziomie gminnym działania te polega ć b ędą na podnoszeniu poziomu świadomo ści mieszka ńców oraz stworzeniu dogodnych warunków lokalizacyjnych dla potencjalnych inwestorów.

Ochrona gleb i kopalin Najwi ększym zagro Ŝeniem dla gleb s ą nielegalne wysypiska odpadów, proces przekształcania gruntów rolnych pod zabudow ę w zwi ązku z rozbudow ą zabudowy mieszkaniowej. Z uwagi na eksploatacj ę kopalin działania mog ą dotyczy ć racjonalnego wydobycia oraz przywracania terenu do stanu naturalnego po zako ńczonej eksploatacji.

Ochrona przed skutkami powa Ŝnej awarii Awarie s ą zdarzeniami trudnymi do przewidzenia, st ąd konieczne jest doskonalenie systemu zarz ądzania kryzysowego, wpojenie zasad post ępowania mieszka ńcom na wypadek wyst ąpienia awarii oraz utrzymanie infrastruktury umo Ŝliwiaj ącej podj ęcie działa ń w przypadku zaistnienia awarii.

Edukacja ekologiczna Problemem mo Ŝe by ć brak poszanowania dla środowiska w śród jego u Ŝytkowników oraz oboj ętno ść w stosunku do zagro Ŝeń środowiska. Jednak za po średnictwem Internetu, nawet niewielkim kosztem mo Ŝna zorganizowa ć ciekawe akcje edukacyjne, które podnios ą poziom świadomo ści mieszka ńców.

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

7. Strategia ochrony środowiska Gminy Swarz ędz do roku 2024 7.1. Cele i priorytety ekologiczne Aktualny stan środowiska i przewidywane jego zmiany w aspekcie planowanego dalszego rozwoju Gminy wymuszaj ą konieczno ść zrównowa Ŝonego rozwoju poprzez realizacj ę przedsi ęwzi ęć proekologicznych. Istotnym problemem jest dokonanie zobiektywizowanego wyboru celów długoterminowych i krótkoterminowych na podstawie zidentyfikowanych znacz ących aspektów środowiskowych.

Zadania i cele w zakresie ochrony środowiska wyznaczone w Programie ochrony środowiska pozostają w ścisłej korelacji z zadaniami wyznaczonymi w programach ochrony środowiska na szczeblu wy Ŝszym oraz, uwzgl ędniaj ą cele zawarte w innych strategiach, programach i dokumentach programowych do realizacji ochrony środowiska zgodnie z zasad ą zrównowa Ŝonego rozwoju.

Cele długoterminowe wyznaczaj ą stan jaki nale Ŝy osi ągn ąć w 2024 r. Cele długoterminowe są identy- fikowane na podstawie analizy obszarów problemowych wyst ępuj ących na terenie gminy. Powinny by ć mierzalne, realistyczne i terminowe. Na poszczególne cele długoterminowe składaj ą si ę cele krótkoterminowe (do 2019 r.). Cele krótko- terminowe wyznaczaj ą stan, jaki nale Ŝy osi ągn ąć w okre ślonym horyzoncie czasowym. W celu realizacji zało Ŝeń strategii ochrony środowiska we wszystkich obszarach priorytetowych wyznaczono nast ępuj ące cele długoterminowe do 2024 r. oraz krótkoterminowe do 2019 r.:

I. Powietrze atmosferyczne Cel długoterminowy do 2024 r.: I.1. Osi ągni ęcie wymaganych standardów jako ści powietrza Cele krótkoterminowe do 2019 r.: I.1.1. Ograniczanie emisji zanieczyszcze ń pochodz ących z niskiej emisji; I.1.2. Ograniczenie emisji ze źródeł komunikacyjnych; I.1.3. Poprawa efektywno ści energetycznej; I.1.4. Zwi ększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii.

II. Zasoby wód II.1. Osi ągni ęcie i utrzymanie dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych oraz uregulowanie sytuacji hydrologicznej II.1.1. Ograniczenie dopływu zanieczyszcze ń do wód powierzchniowych i podziemnych; II.1.2. Racjonalna gospodarka zasobami wód podziemnych oraz zapewnienie mieszka ńcom odpowiedniej jako ści wody do spo Ŝycia; II.1.3. Ochrona przed podtopieniami oraz skutkami suszy.

III. Gospodarka odpadami III.1. Racjonalna gospodarka odpadami zgodna z zasadami zrównowa Ŝonego rozwoju III.1.1. Ograniczenie ilo ści odpadów trafiaj ących bezpo średnio na składowisko oraz zmniejszenie uci ąŜ liwo ści odpadów; III.1.2. Eliminacja wyrobów azbestowych.

IV. Hałas i promieniowanie elektromagnetyczne IV. 1. Zmniejszenie oddziaływania hałasu i promieniowania elektromagnetycznego IV.1.1. Ochrona przed hałasem; IV.1.2. Minimalizacja oddziaływania promieniowania elektromagnetycznego na zdrowie człowieka.

V. Przyroda V.I. Zachowanie i rozwój walorów przyrodniczych i krajobrazowych gminy V.I.1. Zachowanie ró Ŝnorodno ści biologicznej i jej racjonalne u Ŝytkowanie oraz stworzenie spójnego systemu obszarów chronionych; V.1.2. Rozwój obszarów zieleni oraz utrzymanie terenów ju Ŝ istniej ących; V.1.3. Zrównowa Ŝony rozwój turystyki i rekreacji.

VI. Powierzchnia ziemi i surowce mineralne VI.1. Ochrona gleb i powierzchni ziemi przed negatywnym oddziaływaniem rolnictwa i innych rodzajów działalno ści gospodarczej VI.1.1. Zapobieganie degradacji gleb i powierzchni ziemi; VI.1.2. Ochrona przed nielegalnym wydobywaniem surowców.

90 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

VII. Powa Ŝne awarie VII.1. Ochrona przed skutkami powa Ŝnej awarii VII.1.1. Zmniejszenie ryzyka wyst ąpienia powa Ŝnych zagro Ŝeń środowiska.

VIII. Edukacja ekologiczna VIII.1. Podniesienie świadomo ści ekologicznej mieszka ńców VIII.1.1. Pobudzenie u mieszka ńców gminy odpowiedzialno ści za otaczaj ące środowisko i wyeliminowanie negatywnych zachowa ń; VIII.1.2. Promowanie walorów przyrodniczych gminy.

Zaplanowane w ramach poszczególnych celów działania pomog ą przyczyni ć si ę do poprawy stanu środowiska oraz zachowa ć wysokie walory tam, gdzie nie s ą przekroczone dopuszczalne normy oraz gdzie stan środowiska okre ślany jest jako dobry.

W harmonogramie działa ń na lata 2015-2019 uj ęto poszczególne zadania niezb ędne do osi ągni ęcia zało Ŝonych celów, wraz z jednostk ą odpowiedzialn ą za realizacj ę, szacunkowymi kosztami realizacji zadania w poszczególnych latach, oraz potencjalnymi źródłami finansowania zadania.

7.2. Harmonogram realizacji działa ń na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024 W Programie zostały uwzgl ędnione: • zadania własne gminy (przedsi ęwzi ęcia, które b ędą finansowane w cało ści lub cz ęś ciowo ze środków b ędących w dyspozycji gminy); • zadania koordynowane (pozostałe zadania, zwi ązane z ochron ą środowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które s ą finansowane ze środków przedsi ębiorstw oraz ze środków zewn ętrznych, b ędących w dyspozycji organów i instytucji szczebla powiatowego, wojewódzkiego i centralnego).

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Tabela 45 Harmonogram działa ń na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024 Cele krótkoterminowe Jednostka Szacunkowe Potencjalne źródła Działanie Okres realizacji do 2019 r. odpowiedzialna koszty PLN finansowania I Obszar priorytetowy: POWIETRZE ATMOSFERYCZNE Cel długoterminowy: I.1. Osi ągni ęcie wymaganych standardów jako ści powietrza W zale Ŝno ści od I.1.1. Ograniczanie emisji za- potrzeb nieczyszcze ń pochodz ących z Modernizacja systemów grzewczych i eliminacja Bud Ŝet Gminy, Gmina Swarz ędz 2015-2022 i posiadanych niskiej emisji niskiej emisji w budynkach u Ŝyteczno ści publicznej środki UE środków

finansowych Modernizacja kotłowni Rynek 1 w Swarz ędzu Gmina Swarz ędz 2015 50 000,00 Bud Ŝet Gminy Wielkopolska Spółka W zale Ŝno ści od Środki spółki Gazownictwa, posiadanych Dalszy rozwój sieci gazowniczej i ciepłowniczej 2015-2022 gazowniczej i VEOLIA środków ciepłowniczej ENERGIA finansowych POZNA Ń S.A. Gmina Swarz ędz, Opracowanie i wdro Ŝenie Planu gospodarki nisko- Środki własne, Stowarzyszenie 2015-2024 b.d. emisyjnej w ramach Metropolii Pozna ń NFO ŚiGW Metropolia Pozna ń Uwzgl ędnianie w planach zagospodarowania przestrzennego wymogów dotycz ących zaopatrywania mieszka ń w ciepło z no śników niepowoduj ących nadmiernej emisji zanieczyszcze ń z indywidualnych

systemów grzewczych oraz projektowanie linii Gmina Swarz ędz 2015-2022 w.b. Bud Ŝet Gminy zabudowy uwzgl ędniaj ąc zapewnienie „przewietrzania” miasta ze szczególnym uwzgl ędnieniem terenów o g ęstej zabudowie oraz zwi ększenie powierzchni terenów zielonych (nasadzanie drzew i krzewów). Kontrola gospodarstw domowych w zakresie prze- Gmina strzegania zakazu spalania odpadów oraz pozosta- Swarz ędz, 2015-2022 Zadanie własne Bud Ŝet Gminy ło ści ro ślinnych z ogrodów na powierzchni ziemi Stra Ŝ Miejska Kontrola przestrzegania zakazu wypalania ł ąk, Gmina pastwisk, nieu Ŝytków, rowów, pasów przydro Ŝnych, Swarz ędz, 2015-2022 Zadanie własne Bud Ŝet Gminy szlaków kolejowych oraz trzcinowisk i szuwarów Stra Ŝ Miejska Kompleksowe uwzgl ędnianie w strategicznych Gmina dokumentach powiatów, miast i gmin zagadnie ń Swarz ędz, 2015-2020 w.b. Bud Ŝet Gminy ochrony powietrza w tym w zakresie ozonu oraz Powiat

92 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Cele krótkoterminowe Jednostka Szacunkowe Potencjalne źródła Działanie Okres realizacji do 2019 r. odpowiedzialna koszty PLN finansowania emisji prekursorów ozonu, a szczególnie w strate- Pozna ński giach i planach energetycznych Gmina Okre ślenie jako ści powietrza na terenie Miasta WIO Ś, Środki własne, 2015-2024 Swarz ędz Swarz ędz Gmina Swarz ędz Bud Ŝet Gminy – 38 000,00/rok Gmina Swarz ędz W zale Ŝno ści od Promowanie korzystania z komunikacji zbiorowej, Zakład I.1.2. Ograniczenie emisji ze posiadanych rowerów i środków transportu wykorzystuj ących Gospodarki 2015-2019 Bud Ŝet Gminy źródeł komunikacyjnych środków nap ędy przyjazne środowisku Komunalnej finansowych w Swarz ędzu Kontynuacja wymiany taboru komunikacji miejskiej Gmina Swarz ędz na autobusy nowej generacji, monta Ŝ nowych przy- Zakład Bud Ŝet Gminy, stanków autobusowych oraz zako ńczenie budowy Gospodarki 2015-2024 8 000 000,00 WFO ŚiGW, zintegrowanego centrum przesiadkowego przy Komunalnej NFO ŚiGW dworcu PKP w Swarz ędzu w Swarz ędzu Bud Ŝet Gminy, Budowa ci ągów pieszych, rowerowych oraz zatok Gmina Swarz ędz do 2016 2 843 922,00 środki własne parkingowych zarz ądcy dróg zarz ądców, środki UE Naprawa dróg bitumicznych Gmina Swarz ędz 2015-2024 2 395 000,00 Bud Ŝet Gminy Promowanie zmian no śników energii na bardziej Gmina Swarz ędz 2015-2019 3000,00 zł/rok Bud Ŝet Gminy efektywne i przyjazne środowisku I.1.3. Poprawa efektywno ści Termomodernizacja budynków nale Ŝą cych do w zale Ŝno ści od energetycznej Gmina Swarz ędz 2015-2024 Bud Ŝet Gminy gminy potrzeb Budowa i modernizacja o świetlenia na terenie mia- Gmina Swarz ędz w zale Ŝno ści od Bud Ŝet Gminy, 2015-2024 sta i gminy Swarz ędz Zarz ądcy dróg potrzeb NFO ŚiGW I.1.4. Zwi ększenie Promowanie korzystania z odnawialnych źródeł wykorzystania odnawialnych Gmina Swarz ędz 2015-2019 3000,00 zł/rok Bud Ŝet gminy energii źródeł energii Wspieranie przedsi ęwzi ęć zwi ązanych W miar ę Bud Ŝet Gminy, z wykorzystaniem instalacji solarnych, pomp ciepła posiadanych Gmina Swarz ędz 2015-2019 WFO ŚiGW, oraz wymian ą starych kotłów na nowe ekologiczne środków NFO ŚiGW źródła ciepła w budynkach finansowych Tworzenie warunków dla rozwoju odnawialnych źródeł energii poprzez odpowiednie zapisy Gmina Swarz ędz 2015-2024 Wydatki bie Ŝą ce Bud Ŝet Gminy w studium i planach miejscowych

Szacunkowy koszt realizacji celu I. 13,699 mln PLN

II. Obszar priorytetowy: ZASOBY WÓD II.1. Osi ągni ęcie i utrzymanie dobrego stanu wód powierzchniowych i podziemnych oraz uregulowanie sytuacji hydrologicznej II.1.1. Ograniczenie dopływu Dalszy rozwój sieci kanalizacyjnej na terenie gminy Gmina

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Cele krótkoterminowe Jednostka Szacunkowe Potencjalne źródła Działanie Okres realizacji do 2019 r. odpowiedzialna koszty PLN finansowania zanieczyszcze ń do wód Swarz ędz: Swarz ędz, powierzchniowych Zwi ązek i podziemnych Mi ędzygminny „Puszcza Zielonka” AQUANET S.A. Kanalizacja obszaru Krajobrazowego Puszcza Zwi ązek Zielonka i okolic. Wpłata na rzecz Zwi ązku Mi ę- Mi ędzygminny Bud Ŝet Gminy, dzygminnego Puszcza Zielonka na realizacj ę za- do 2015 2 087 316,59 „Puszcza środki UE dania - ograniczenie zrzutu nieczysto ści do zbiorni- Zielonka” ków wodnych oraz poprawa jako ści wody pitnej Związek Mi ędzygminny Budowa kanalizacji sanitarnej w Gortatowie i Jasi- „Puszcza Bud Ŝet Gminy, nie - Ograniczenie zrzutu nieczysto ści do zbiorni- 2015-2018 3 630 000,00 Zielonka”, środki UE ków wodnych oraz poprawa jako ści wody pitnej Gmina Swarz ędz, Budowa kanalizacji sanitarnej z przył ączami Zwi ązek w Gruszczynie (rejon ulicy: Swarz ędzkiej, Kata- Mi ędzygminny rzy ńskiej, Kra ńcowej, Brzask, Świt, Poranek, Wi ą- Bud Ŝet Gminy, „Puszcza 2015-2017 4 220 000,00 zowej, Klonowej, Jutrzenki, Ku Dolinie, Na Stoku) - środki UE Zielonka”, Ograniczenie zrzutu nieczysto ści do zbiorników Gmina Swarz ędz wodnych oraz poprawa jako ści wody pitnej Budowa kanalizacji sanitarnej z przył ączami Zwi ązek w Paczkowie (rejon ulicy: Zimowej, Rolnej, Wio- Mi ędzygminny sennej, Dyniowej, Lodowej Sokolnickiej, Betonowej, Bud Ŝet Gminy, „Puszcza 2017-2018 2 220 000,00 Folwarcznej Zagrodniczej) - Ograniczenie zrzutu środki UE Zielonka”, nieczysto ści do zbiorników wodnych oraz poprawa Gmina Swarz ędz jako ści wody pitnej

Budowa kanalizacji sanitarnej z przył ączami Zwi ązek w Zalasewie, Garbach, Rabowicach, Kruszewni Mi ędzygminny Bud Ŝet Gminy, i Łowęcinie - Ograniczenie zrzutu nieczysto ści do „Puszcza 2015-2017 7 500 000,00 środki UE zbiorników wodnych oraz poprawa jako ści wody Zielonka”, pitnej Gmina Swarz ędz

Swarz ędz - kanalizacja sanitarna na os. Czwarta- środki własne Aquanet ków, D ąbrowszczaków i Ko ściuszkowców w Swa- Aquanet S.A. 2015 340 000,00 S.A. rz ędzu (ETAP I) Swarz ędz - kanalizacja sanitarna na os. Czwarta- Aquanet S.A. 2015 355 000,00 środki własne Aquanet

94 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Cele krótkoterminowe Jednostka Szacunkowe Potencjalne źródła Działanie Okres realizacji do 2019 r. odpowiedzialna koszty PLN finansowania ków, D ąbrowszczaków, Ko ściuszkowców (ETAP II S.A. i III) środki własne Aquanet Swarz ędz - przepompownia przy ul. Zamkowej Aquanet S.A. 2014 130 000,00 S.A. Swarz ędz - kanalizacja sanitarna w ul. Łow ęci ńskiej środki własne Aquanet Aquanet S.A. 2015 1 010 000,00 i Wrzesi ńskiej w m. Jasin S.A. środki własne Aquanet Swarz ędz - kanalizacja sanitarna w ul. Pozna ńskiej Aquanet S.A. 2015 300 000,00 S.A. Swarz ędz - kanalizacja sanitarna w ulicach: Pszen- na, Sołecka, Włodarska, Rutkowskiego, Kmieca, środki własne Aquanet Wójtowska, Chabrowa, Gromadzka, Leszka, Aquanet S.A. 2014-2015 1 291 500,00 S.A. Mieszka, Kazimierza, Ziemowita i Tulipanowa w Jasiniu Likwidacja nieczynnych i rzadko u Ŝywanych studni W miar ę Środki własne przydomowych w gospodarstwach zwodoci ągowa- Wła ściciele uj ęć , posiadanych 2015-2019 wła ścicieli, nych oraz kontrola wła ściwej eksploatacji uj ęć Gmina Swarz ędz środków Bud Ŝet Gminy czynnych finansowych Prowadzenie ewidencji zbiorników bezodpływo- Gmina Swarz ędz 2015-2019 w.b. Bud Ŝet Gminy wych i przydomowych oczyszczalni ścieków Zach ęcanie mieszka ńców do likwidacji zbiorników bezodpływowych i podł ączanie do sieci kanaliza- Gmina Swarz ędz 2015-2019 w.b. Bud Ŝet Gminy cyjnej Kontrola zawartych umów na odbiór nieczysto ści Gmina Swarz ędz 2015-2019 w.b. Bud Ŝet Gminy ciekłych ze zbiorników bezodpływowych Gmina Dalsza poprawa stanu czysto ści wód Jeziora Swa- Swarz ędz, Bud Ŝet Gminy, rz ędzkiego, Jeziora Uzarzewskiego oraz wód rzeki 2015 81 000,00 RZGW Pozna ń, Środki własne Głównej i Cybiny wła ściciele wód Monitoring wód podziemnych i powierzchniowych WIO Ś Pozna ń Zadanie ci ągłe w.b. Środki własne II.1.2. Racjonalna gospodarka Ustanawianie strefy ochronnej uj ęć wody Zarz ądcy uj ęć , zasobami wód podziemnych obejmuj ącej teren ochrony bezpo średniej 2015-2019 w.b. Środki własne Powiat, RZGW oraz zapewnienie mieszka ńcom i po średniej odpowiedniej jako ści wody do Dalsza rozbudowa sieci wodoci ągowych i stacji AQUANET S.A. spo Ŝycia uzdatnia oraz utrzymanie w odpowiednim stanie Gmina Swarz ędz technicznym istniej ących instalacji, w tym: środki własne Swarz ędz- sie ć wodoci ągowa w ul. Rabowickiej Aquanet S.A. 2019-2020 940 921,00 Aquanet S.A. Swarz ędz - sie ć wodoci ągowa w ul. Grudzi ńskiego, środki własne Aquanet S.A. do 2016 1 900 000,00 Grunwaldzkiej, W ąskiej i Osiedlowej w Swarz ędzu Aquanet S.A. Swarz ędz - sie ć wodoci ągowa w ul. Pogodnej Aquanet S.A. 2015-2016 380 000,00 środki własne

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Cele krótkoterminowe Jednostka Szacunkowe Potencjalne źródła Działanie Okres realizacji do 2019 r. odpowiedzialna koszty PLN finansowania Aquanet S.A. środki własne Swarz ędz - sie ć wodoci ągowa w ul. Krótkiej Aquanet S.A. 2015-2016 90 000,00 Aquanet S.A. środki własne Swarz ędz - sie ć wod-kan w ul. Zamkowej Aquanet S.A. do 2016 1 000 000,00 Aquanet S.A. Swarz ędz - sie ć wodoci ągowa w ulicach: Topolo- środki własne Aquanet S.A. 2015-2016 500 000,00 wa, Konarskiego i Le śna w Swarz ędzu Aquanet S.A. Swarz ędz - sie ć wodoci ągowa na terenie środki własne os. Czwartaków, D ąbrowszczaków i Ko ściuszkow- Aquanet S.A. 2015 498 800,00 Aquanet S.A. ców (ETAP I) Swarz ędz - sie ć wodoci ągowa na os. Czwartaków, środki własne Aquanet S.A. 2015-2016 600 000,00 Ko ściuszkowców, D ąbrowszczaków (ETAP II i III) Aquanet S.A. środki własne Swarz ędz - sie ć wodoci ągowa w ulicy Spornej Aquanet S.A. 2016-2017 420 000,00 Aquanet S.A. Swarz ędz - przebudowa sieci wodoci ągowej środki własne Aquanet S.A. 2016-2017 650 000,00 w ul. Nowy Świat Aquanet S.A. środki własne Swarz ędz - sie ć wodoci ągowa w ul. Pozna ńskiej Aquanet S.A. 2015 300 000,00 Aquanet S.A. Swarz ędz - sie ć wodoci ągowa i kanalizacja sani- środki własne Aquanet S.A. do 2016 1 912 000,00 tarna w obr ębie cieku Mielcuch (ETAP I) Aquanet S.A. Swarz ędz - sie ć wodoci ągowa i kanalizacja sani- środki własne Aquanet S.A. 2014-2015 700 000,00 tarna w obr ębie cieku Mielcuch (ETAP II) Aquanet S.A. Swarz ędz - sie ć wodoci ągowa w ulicy Staniewskie- środki własne Aquanet S.A. 2014-2015 265 000,00 go. Aquanet S.A. Bie Ŝą ce utrzymanie i konserwacja melioracji Gmina Bud Ŝet Gminy, szczegółowej Swarz ędz, II.1.3. Ochrona przed podtopie- Składki członkowskie Gminna Spółka 2015-2019 380 405,00 /rok niami oraz skutkami suszy spółki, Wodno- Dotacje wojewódzkie melioracyjna Tworzenie odpowiednich zapisów w decyzjach i planach zagospodarowania przestrzennego od- Gmina Swarz ędz 2015-2019 w.b. Bud Ŝet Gminy no śnie lokalizacji mikro i małej retencji wody

Szacunkowy koszt realizacji celu II. 35,222 mln PLN

III. Obszar priorytetowy: GOSPODARKA ODPADAMI III.1. Racjonalna gospodarka odpadami zgodna z zasadami zrównowa Ŝonego rozwoju III.1.1. Ograniczenie ilo ści Obj ęcie wszystkich mieszka ńców systemem se- Gmina Swarz ędz, 2015 w.b. BudŜet Gminy, środki

96 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Cele krótkoterminowe Jednostka Szacunkowe Potencjalne źródła Działanie Okres realizacji do 2019 r. odpowiedzialna koszty PLN finansowania odpadów trafiaj ących lektywnego zbierania odpadów najpó źniej do 2015 GOAP własne GOAP bezpo średnio na składowisko r. oraz zmniejszenie uci ąŜ liwo ści odpadów Ograniczanie masy odpadów komunalnych ulega- jących biodegradacji przekazanych do składowa- Gmina Swarz ędz, Bud Ŝet Gminy, środki nia oraz uzyskanie odpowiedniego poziomu recy- 2015-2019 w.b. GOAP własne GOAP klingu wybranych frakcji odpadów i przygotowania do ponownego u Ŝycia Organizowanie zbiórek zu Ŝytego sprz ętu elektrycznego i elektronicznego, odpadów niebez- Gmina Swarz ędz, Bud Ŝet Gminy, środki 2015-2019 w.b. piecznych , wielkogabarytowych i budowlanych ze GOAP własne GOAP strumienia odpadów komunalnych, Gmina Swarz ędz, Bud Ŝet Gminy, środki Organizowanie zbiórek zu Ŝytych baterii 2015-2019 w.b. GOAP własne GOAP Gmina Swarz ędz, Bud Ŝet Gminy, środki Organizowanie zbiórek przeterminowanych leków 2015-2019 w.b. GOAP własne GOAP Kontrole składanych deklaracji o wysoko ści opłaty Gmina Swarz ędz, Bud Ŝet Gminy, środki 2015-2019 w.b. za gospodarowanie odpadami komunalnymi GOAP własne GOAP Prowadzenie działa ń informacyjnych i edukacyjnych w zakresie prawidłowego gospodarowania Gmina Swarz ędz, odpadami komunalnymi, w szczególno ści w za- 2015-2019 w.b. środki własne GOAP GOAP kresie selektywnego zbierania odpadów komunalnych Kontrola podmiotów prowadz ących działalno ść GOAP, w zakresie odbierania, zbierania, transportu, od- 2015-2019 w.b. środki własne GOAP Gmina Swarz ędz zysku i unieszkodliwiania odpadów Wykonywanie rocznych sprawozda ń z realizacji GOAP, zada ń z zakresu gospodarki odpadami komunal- 2015-2019 w.b. Bud Ŝet Gminy Gmina Swarz ędz nymi

Zadanie ci ągłe – Likwidacja miejsc nielegalnego składowania od- Gmina Swarz ędz w razie wyst ą- 30 000,00 /rok Bud Ŝet Gminy padów tzw. „dzikich” wysypisk pienia zdarzenia Swarz ędzkie Środki własne przedsi ę- Prowadzenie monitoringu na składowisku odpa- Przedsi ębiorstwo biorstwa, środki zgro- do 2048 301 120,00 dów komunalnych w Rabowicach Komunalne madzone na funduszu Sp. z o.o. rekultywacyjnym Prowadzenie monitoringu na zrekultywowanym Gmina Swarz ędz 2015-2024 10 000,00 /rok Bud Ŝet Gminy składowisku przy ul. Pozna ńskiej w Swarz ędzu III.1.2. Eliminacja wyrobów Gromadzenie informacji o ilo ści, rodzaju i miej- Gmina Swarz ędz 2013-2032 w.b. Bud Ŝet Gminy azbestowych scach wyst ępowania wyrobów zawieraj ących

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Cele krótkoterminowe Jednostka Szacunkowe Potencjalne źródła Działanie Okres realizacji do 2019 r. odpowiedzialna koszty PLN finansowania azbest w bazie danych azbestowych www.bazaazbestowa.gov.pl

Aktualizacja Programu usuwania azbestu i wyro- bów zawieraj ących azbest dla Miasta i Gminy Gmina Swarz ędz 2017/2018 20 000,00 Bud Ŝet Gminy Swarz ędz Dofinansowanie do usuwania i unieszkodliwiania 30 000,00 /rok – wyrobów zawieraj ących azbest w ramach Powiat Powiat Bud Ŝet Gminy, „Programu likwidacji wyrobów zawieraj ących Pozna ński 2015-2024 15 000,00 /rok - Bud Ŝet Powiatu, azbest na terenie Powiatu Pozna ńskiego” Gmina Swarz ędz, Gmina Środki WFO ŚiGW Swarz ędz

Szacunkowy koszt realizacji celu III. 1,2 mln PLN

IV. Obszar priorytetowy: HAŁAS I PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE IV. 1. Zmniejszenie oddziaływania hałasu i promieniowania elektromagnetycznego Wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów sprzyjaj ących IV.1.1. Ochrona przed hałasem Gmina Swarz ędz 2015-2019 w.b. Bud Ŝet gminy ograniczeniu zagro Ŝenia hałasem (rozgraniczenie terenów o zró Ŝnicowanej funkcji) Tworzenie zabezpiecze ń przed oddziaływaniem hałasu komunikacyjnego poprzez wprowadzanie Gmina W zale Ŝno ści od Bud Ŝet Gminy odpowiednich zapisów w SIWZ uwzgl ędniaj ących Swarz ędz, 2015-2019 potrzeb środki własne m.in. montowanie d źwi ękoszczelnych okien, Zarz ądcy dróg kładzenie cichej nawierzchni i innych Gmina Poprawa stanu technicznego dróg, w tym: Swarz ędz, Zarz ądcy dróg Budowa nawierzchni wraz z odwodnieniem w ul. Dworcowej w Kobylnicy - Poprawa bezpie- Gmina Swarz ędz do 2017 1 958 000,00 Bud Ŝet Gminy cze ństwa komunikacyjnego na terenie Gminy Swa- rz ędz Przebudowa drogi dojazdowej po północnej stronie Gmina Swarz ędz do 2015 93 188,00 Bud Ŝet Gminy drogi krajowej nr 92 Przebudowa i modernizacja kładki nad drog ą kra- Gmina Swarz ędz do 2017 1 180 000,00 Bud Ŝet Gminy jow ą Nr 92 Przebudowa nawierzchni ul. Bliskiej od ul. Rabo- wickiej w Jasiniu do skrzyŜowania z ul. Bukowsk ą Gmina Swarz ędz do 2017 1 170 000,00 Bud Ŝet Gminy w Rabowicach Przebudowa nawierzchni ulic w Bogucinie Gmina Swarz ędz do 2016 2 157 000,00 Bud Ŝet Gminy

98 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Cele krótkoterminowe Jednostka Szacunkowe Potencjalne źródła Działanie Okres realizacji do 2019 r. odpowiedzialna koszty PLN finansowania Przebudowa nawierzchni ulic w Swarz ędzu (ul. Modrzejewskiej, Topolowej, Konarskiego, Le- Gmina Swarz ędz do 2016 1 243 000,00 Bud Ŝet Gminy śnej) Przebudowa nawierzchni ulic: śurawiej, Orlej, Sło- Gmina Swarz ędz 2015-2016 1 300 000,00 Bud Ŝet Gminy wiczej, Jaskółczej, Pawiej Przebudowa układu komunikacyjnego w Swarz ę- dzu (rejon ulicy: Zachodniej, Złotej, Szmaragdowej, Bursztynowej, Srebrnej, Fiedlera, Przybylskiego, Gmina Swarz ędz 2015-2017 7 480 000,00 Bud Ŝet Gminy 3 Maja, Nowy Świat i Pogodnej, Koczorowskiego, Krawieckiej i Placu Powsta ńców Wielkopolskich) Przebudowa układu komunikacyjnego w Zalasewie (rejon ulicy: Glebowej, Je Ŝynowej, Gmina Swarz ędz 2015-2017 4 200 000,00 Bud Ŝet Gminy Heweliusza) Przebudowa ul. Staniewskiego w Swarz ędzu Gmina Swarz ędz 2015-2016 6 257 841,00 Bud Ŝet Gminy i Zalasewie Przebudowa ul. Modrzewiowej, Leszczynowej Gmina Swarz ędz do 2017 1 670 000,00 Bud Ŝet Gminy i Kra ńcowej w Gruszczynie Przebudowa ul. Pszennej w Łow ęcinie Gmina Swarz ędz do 2016 920 000,00 Bud Ŝet Gminy Przebudowa ul. Transportowej w Garbach Gmina Swarz ędz 2016-2017 3 900 000,00 Bud Ŝet Gminy Przebudowa wraz z budow ą chodnika ul. Gmina Swarz ędz 2015-2016 700 000,00 Bud Ŝet Gminy Swarz ędzkiej w Janikowie Dolnym Remont drogi krajowej nr 92 na przej ściu przez W zale Ŝno ści od m. Swarz ędz w km 190+000-190+900 i 191+200- GDDKiA uzyskania b.d. b.d. 192+900 długo ści 2,6 km (5,2 km w przeliczeniu na finansowania jedn ą jezdni ę) Likwidacja niebezpiecznego skrzy Ŝowania na W zale Ŝno ści od przekroju dwujezdniowym DK nr 92 w m. Łow ęcin GDDKiA uzyskania b.d. b.d. w km 196+450 finansowania Dokumentacja techniczna do zadania pn. Budowa/przebudowa drogi powiatowej nr 2407P w m. Gruszczyn na odcinku ul. Swarz ędzkiej od ZDP w Poznaniu 2015 b.d. Środki własne skrzy Ŝowania z ul. Katarzy ńsk ą do Placu Gruszczy ńskiego Gmina Wprowadzanie nasadze ń ochronnych wzdłu Ŝ Bud Ŝet gminy, środki Swarz ędz, 2015-2019 w.b. ci ągów komunikacyjnych zarz ądców dróg zarz ądcy dróg

Prowadzenie monitoringu hałasu drogowego WIO Ś, w granicach gminy Zadanie ci ągłe w.b. Środki własne zarz ądcy dróg

IV.1.2. Minimalizacja oddziały- Wprowadzanie zapisów do miejscowych planów Gmina Swarz ędz 2015-2019 w.b. Bud Ŝet gminy

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Cele krótkoterminowe Jednostka Szacunkowe Potencjalne źródła Działanie Okres realizacji do 2019 r. odpowiedzialna koszty PLN finansowania wania promieniowania elektro- zagospodarowania przestrzennego w zakresie magnetycznego na zdrowie mo Ŝliwo ści lokalizacji urz ądze ń emituj ących człowieka promieniowanie elektromagnetyczne Prowadzenie pomiarów promieniowania WIO Ś 2015-2019 w.b. Środki własne elektromagnetycznego

Szacunkowy koszt realizacji celu IV. 34,229 mln PLN

V. Obszar priorytetowy: PRZYRODA V.I. Zachowanie i rozwój walorów przy rodniczych i krajobrazowych gminy V.I.1. Zachowanie Uwzgl ędnianie w miejscowych planach ró Ŝnorodno ści biologicznej i jej zagospodarowania przestrzennego obszarów racjonalne u Ŝytkowanie oraz Gmina Swarz ędz 2015-2019 w.b. Bud Ŝet gminy chronionych oraz zasad ochrony przyrody stworzenie spójnego systemu i krajobrazu obszarów chronionych Bie Ŝą ca ochrona istniej ących pomników przyrody Gmina Swarz ędz 2015-2019 w.b. Bud Ŝet gminy 1 020,00 Realizacja zada ń zawartych w Planach zada ń Nadle śnictwo Uzale Ŝnione od Środki własne, środki 2015-2018 ochronnych Dolina Cybiny PLH300038 Babki otrzymanego zewn ętrzne dofinansowania Utrzymanie, piel ęgnacja i zakładanie terenów zie- Gmina Swarz ędz 2015-2024 100 000,00 /rok Bud Ŝet gminy leni - Poprawa wizerunku Miasta i Gminy Swarz ędz Piel ęgnacja i usuwanie drzew – Poprawa wizerun- Gmina Swarz ędz 2015-2024 400 000,00 /rok Bud Ŝet Gminy ku Miasta i Gminy Swarz ędz V.1.2. Rozwój obszarów zieleni Nasadzanie i utrzymanie zieleni przydro Ŝnej i śród- Gmina Bud Ŝet Gminy, oraz utrzymanie terenów ju Ŝ polnej z maksymalnie mo Ŝliwym udziałem drzewo- Swarz ędz, 2015-2019 20 000,00 /rok środki własne istniej ących stanu miododajnego zarz ądcy dróg Powi ększanie zasobów le śnych i zalesienie grun- Gmina tów nie u Ŝytkowanych rolniczo Swarz ędz, Bud Ŝet Gminy, 2015-2019 20 000,00 /rok Powiat środki własne Pozna ński Realizacja zada ń z zakresu rozwoju bezpiecznej dla środowiska nowoczesnej infrastruktury Gmina V.1.3. Zrównowa Ŝony rozwój rekreacyjnej zapewniaj ącej wzrost potencjału Swarz ędz, turystyki i rekreacji turystycznego i rekreacyjnego gminy, w tym: Nadle śnictwa

Modernizacja i rozbudowa bazy sportowo - turystycznej SCSiR (korty, pływalnia i k ąpielisko Gmina Swarz ędz do 2017 3 375 000,00 Bud Ŝet Gminy miejskie) Rewitalizacja Starówki w Swarz ędzu - Poprawa Gmina Swarz ędz do 2017 270 000,00 Bud Ŝet Gminy

100 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Cele krótkoterminowe Jednostka Szacunkowe Potencjalne źródła Działanie Okres realizacji do 2019 r. odpowiedzialna koszty PLN finansowania wizerunku miasta Budowa i doposa Ŝenie placów zabaw Gmina Swarz ędz 2015 150 000,00 Bud Ŝet Gminy Budowa placów zabaw, obiektów sportowych, re- Gmina Swarz ędz 2015 300 000,00 Bud Ŝet Gminy kreacji i terenów zieleni (Bud Ŝet Obywatelski)

Współpraca z organizacjami turystycznymi w regio- Organizacje Zadanie ci ągłe Bez kosztów - nie pozarz ądowe, PTTK Gmina W zale Ŝno ści od Rozbudowa szlaków rowerowych i turystycznych Swarz ędz, posiadanych Bud Ŝet Gminy, na terenie gminy 2015-2019 zarz ądcy dróg, środków środki zewn ętrzne

Nadle śnictwa finansowych Budowa trasy do narciarstwa biegowego Nadle śnictwo 2016 5 000,00 Środki własne Babki Modernizacja szlaku konnego Nadle śnictwo 2017 4 000,00 Środki własne Babki

Szacunkowy koszt realizacji celu V. 9,305 mln PLN

VI Obszar priorytetowy: POWIERZCHNIA ZIEMI I SUROWCE MINERALNE VI .1. Ochrona gleb i powierzchni ziemi przed negatywnym oddziaływaniem rolnictwa i innych rodzajów działalno ści gospodarczej Rozpowszechnianie dobrych praktyk rolniczych Gmina zgodnych z zasadami zrównowa Ŝonego rozwoju Swarz ędz, Zadanie ci ągłe w.b. Środki własne ODR Ochrona gleb wysokich klas bonitacyjnych przed zmian ą przeznaczenia na cele nierolnicze, zwłasz- Gmina Swarz ędz cza gleb chronionych (za wyj ątkiem urz ądze ń infra- 2015-2019 w.b. Bud Ŝet Gminy

struktury technicznej i urz ądze ń wytwarzaj ących VI.1.1. Zapobieganie degradacji energi ę odnawialn ą) gleb i powierzchni ziemi Przeprowadzanie okresowych bada ń jako ści gleb W zale Ŝno ści od Indywidualni posiadanych 2015-2019 Środki własne rolnicy środków finansowych Uwzgl ędnianie w zapisach miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego ochrony natu- Gmina Swarz ędz 2015-2019 w.b. Bud Ŝet Gminy ralnego ukształtowania powierzchni ziemi

101

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Cele krótkoterminowe Jednostka Szacunkowe Potencjalne źródła Działanie Okres realizacji do 2019 r. odpowiedzialna koszty PLN finansowania Ochrona niezagospodarowanych złó Ŝ kopalin w procesie planowania przestrzennego Gmina Swarz ędz 2015-2019 w.b. Bud Ŝet Gminy VI.1.2. Ochrona przed nielegalnym wydobywaniem surowców

Brak zało Ŝeń Szacunkowy koszt realizacji celu VI. finansowych

VII. Obszar priorytetowy: POWA śNE AWARIE VII.1. Ochrona przed skutkami powa Ŝnej awarii VII.1.1. Zmniejszenie ryzyka wyst ąpienia powa Ŝnych zagro- Monitoring i kontrola podmiotów gospodarczych WIO Ś Zadanie ci ągłe w.b. Środki własne Ŝeń środowiska korzystaj ących ze środowiska

Wykreowanie wła ściwych zachowa ń społecze ństwa Gmina Swarz ędz w sytuacji wyst ąpienia awarii 2015-2019 w.b. Bud Ŝet Gminy

Wsparcie OSP w Swarz ędzu poprzez zakup ci ęŜ- Gmina Swarz ędz 2015-2018 998 000,00 Bud Ŝet Gminy kiego samochodu wraz z wyposa Ŝeniem Zakup sprz ętu po Ŝarniczego i ratowniczego dla Gmina Swarz ędz 2015-2020 1 100 000,00 Bud Ŝet Gminy OSP w Swarz ędzu i Kobylnicy

Szacunkowy koszt realizacji celu VII. 2,098 mln PLN

VIII. Obszar priorytetowy: EDUKACJA EKOLOGICZNA VIII.1. Podniesienie świadomo ści ekologicznej mieszka ńców Organizowanie imprez pobudzaj ących aktywno ść VIII.1.1. Pobudzenie u miesz- dzieci i młodzie Ŝy w dziedzinie ochrony przyrody Gmina Swarz ędz ka ńców gminy odpowiedzialno- 2015-2019 w.b. Bud Ŝet gminy i środowiska naturalnego ("Dni Ziemi" i "Sprz ątanie ści za otaczaj ące środowisko i Świata") wyeliminowanie negatywnych Intensyfikacja edukacji ekologicznej promuj ącej zachowa ń wła ściwe post ępowanie z odpadami poprzez orga- Gmina Swarz ędz 2015-2019 w.b. Bud Ŝet gminy

nizacj ę imprezy gminnej EKO BABIE LATO Edukacja ekologiczna mieszka ńców na rzecz upo- wszechniania proekologicznych postaw i wykształ- cenia u mieszka ńców odpowiedzialno ści za środo- Gmina Swarz ędz wisko – organizacja seminariów, wykładów, kon- 2015-2019 w.b. Bud Ŝet gminy

kursów, festynów i innych imprez o tematyce ekologicznej, np.: odnawialne źródła energii, gospodarka niskoemisyjna, oszcz ędno ść energii, w za-

102 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Cele krótkoterminowe Jednostka Szacunkowe Potencjalne źródła Działanie Okres realizacji do 2019 r. odpowiedzialna koszty PLN finansowania kresie szkodliwo ści ozonu w przyziemnej warstwie atmosfery Wyeliminowanie negatywnych zachowań (np. wy- palanie traw, porzucanie odpadów w miejscach na ten cel nieprzeznaczonych, wylewanie nieoczysz- Gmina Swarz ędz 2015-2019 w.b. Bud Ŝet gminy czonych ścieków bezpo średnio do wód i gleby, spalanie odpadów w paleniskach domowych, dewastacja zieleni publicznej). Bie Ŝą ca aktualizacja gminnych serwisów Interne- VIII.1.2. Promowanie walorów towych z poło Ŝeniem nacisku na walory przyrodni- Gmina Swarz ędz 2015-2019 w.b. Bud Ŝet gminy przyrodniczych gminy cze i turystyczne gminy Informowanie mieszka ńców o stanie środowiska na terenie gminy oraz działaniach podejmowanych na Gmina Swarz ędz 2015-2019 w.b. Bud Ŝet gminy rzecz jego ochrony przez portal internetowy gminy

Brak zało Ŝeń Szacunkowy koszt realizacji celu VIII. finansowych

RAZEM - SZACUNKOWO 95,753 mln PLN

UŜyte skróty: b.d.- brak danych w.b.- wydatki bie Ŝą ce RZGW – Regionalny Zarz ąd Gospodarki Wodnej w Poznaniu WIO Ś – Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Poznaniu WZMiUW – Wojewódzki Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych w Poznaniu GOAP – Zwi ązek Mi ędzygminny Gospodarka Odpadami Aglomeracji Pozna ńskiej GDDKiA – Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad oddział w Poznaniu ZDP – Zarz ąd Dróg Powiatowych w Poznaniu PTTK – Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze ODR – Ośrodek Doradztwa Rolniczego

103

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

8. Zarz ądzanie Programem ochrony środowiska 8.1. Instrumenty realizacji Programu Polityka ekologiczna opiera si ę na ustawach, w śród których najwa Ŝniejsze to: prawo ochrony środowiska, prawo wodne, ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, ustawa o ochronie przyrody, ustawa o odpadach, prawo geologiczne i górnicze, prawo budowlane. Instrumenty realizacji Programu ochrony środowiska wynikaj ące z zapisów ustawowych mo Ŝna podzieli ć na: • prawne; • społeczne; • strukturalne; • finansowe.

8.2.1. Instrumenty prawne Wśród instrumentów prawnych szczególne miejsce maj ą plany zagospodarowania przestrzennego (prawo miejscowe). Działania władz samorz ądowych, przedsi ębiorstw i innych podmiotów zwi ązane z ochron ą środowiska musz ą by ć osadzone w realiach obowi ązuj ącego wojewódzkiego planu zagospodarowania przestrzennego i planów miejscowych.

Zgodnie z ustaw ą z dnia 8 marca z 1990 r. o samorz ądzie gminnym (t. j. Dz. U. z 2013 poz., 594 ze zm.) organem stanowi ącym i kontrolnym w gminie jest rada gminy. Ponadto ustawa przedstawia katalog zada ń własnych gminy. W śród nich s ą mi ędzy innymi sprawy: ładu przestrzennego, ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej, oczyszczania ścieków komunalnych, utrzymania czysto ści i porz ądku oraz urz ądze ń sanitarnych, składowania i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, zieleni gminnej i zadrzewie ń. Zadania gminy w zakresie ochrony środowiska zawarte w ustawie s ą przedstawione ogólnikowo, jednak Ŝe ka Ŝde z tych zada ń jest uszczegółowione w szeregu innych aktów prawnych, do których przestrzegania gmina jest zobowi ązana.

Poni Ŝej wymienione zostały wa Ŝniejsze kompetencje organów gminy. Do kompetencji burmistrza w zakresie ochrony środowiska, le śnictwa, rolnictwa zaliczy ć mo Ŝna m.in:

Wynikaj ące z Ustawy „Prawo ochrony środowiska”: • sporz ądzanie Programów ochrony środowiska; • mo Ŝliwo ść nakazania w drodze decyzji, osobie fizycznej eksploatuj ącej instalacje w ramach zwykłego korzystania ze środowiska lub eksploatuj ącej urz ądzenie, wykonanie w okre ślonym czasie czynno ści zmierzaj ących do ograniczenia ich negatywnego oddziaływania na środowisko; • mo Ŝliwo ść wstrzymania, w drodze decyzji, u Ŝytkowania instalacji lub urz ądzenia, je Ŝeli osoba fizyczna nie dostosowała si ę do powy Ŝszych wymaga ń; • wyst ępowanie do wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska o podj ęcie odpowiednich działa ń b ędących w jego kompetencji, je Ŝeli w wyniku kontroli burmistrza miasta stwierdził naruszenie przez kontrolowany podmiot przepisów o ochronie środowiska lub wyst ępuje uzasadnione podejrzenie, ze takie naruszenie mogło nast ąpi ć; • uprawnienie do wyst ępowania w charakterze oskar Ŝyciela publicznego w sprawach o wykroczenia przeciw przepisom o ochronie środowiska.

Wnikaj ące z Ustawy o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko: • udost ępnianie informacji o środowisku i jego ochronie, znajduj ących si ę w posiadaniu gminy, • prowadzenie publicznie dost ępnych wykazów danych o środowisku i jego ochronie; • przeprowadzanie post ępowa ń w sprawie oceny oddziaływania na środowisko dla planowanych przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko.

Wynikaj ące z Ustawy „Prawo wodne”: • przeprowadzanie post ępowa ń w sprawie zmiany stanu wody na gruntach; • przedkładanie marszałkowi corocznie informacji dotycz ących informacji o stanie wyposa Ŝenia aglomeracji w systemy kanalizacji zbiorczej i oczyszczalnie ścieków komunalnych oraz informacji o post ępie realizacji przedsi ęwzi ęć okre ślonych w Krajowym Programie Oczyszczania Ścieków Komunalnych (KPO ŚK).

104 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Wynikaj ące z Ustawy o ochronie przyrody • sporz ądzanie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego dla obszarów i obiektów poddawanych ochronie przez rad ę miejsk ą; • umieszczanie tablic informuj ących o nazwie oraz obowi ązuj ących zakazach na obszarach parku krajobrazowego, rezerwatu, stanowiska dokumentacyjnego i uŜytku ekologicznego, oraz tablic informuj ących o nazwie na obrze Ŝach lub w pobli Ŝu obszarów chronionego krajobrazu, obszarów Natura 2000, pomników przyrody, zespołów przyrodniczo – krajobrazowych, nad którymi nadzór sprawuje gmina; • wydawanie zezwole ń na usuni ęcie drzew lub krzewów; • naliczanie opłat za usuni ęcie drzew lub krzewów; • wymierzanie administracyjnych kar pieni ęŜ nych za zniszczenie terenów zieleni, drzew lub krzewów oraz za ich usuwanie bez wymaganego zezwolenia.

Wynikaj ące z Ustawy o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach • wydawanie zezwole ń na świadczenie usług w zakresie opró Ŝniania zbiorników bezodpływowych i transportu nieczysto ści ciekłych; • nadzorowanie utrzymania czysto ści i porz ądku w gminie.

Wynikaj ące z Ustawy o odpadach • nakazywanie posiadaczowi odpadów, w drodze decyzji burmistrza, usuni ęcia odpadów z miejsc nieprzeznaczonych do ich składowania lub magazynowania, ze wskazaniem sposobu wykonania tej decyzji; • prowadzenie sprawozdawczo ści z zakresu gospodarowania odpadami komunalnymi i azbestu.

Kompetencje rady gminy: • uchwalanie Programu ochrony środowiska; • ustanawianie ograniczenia co do czasu funkcjonowania instalacji lub korzystania z urz ądze ń, z których emitowany hałas mo Ŝe negatywnie oddziaływa ć na środowisko; • ustalanie szczegółowych zasad utrzymania czysto ści i porz ądku na terenie gminy; • zatwierdzanie planu gospodarowania dla gruntów poło Ŝonych na obszarach ograniczonego uŜytkowania, istniej ących wokół zakładów przemysłowych po uzyskaniu opinii izby rolniczej; • uzgadnianie ustale ń dotycz ących infrastruktury technicznej, zagospodarowania turystycznego, sposobu u Ŝytkowania gruntów, eliminacji lub ograniczania zagro Ŝeń zewn ętrznych oraz ustale ń do studiów uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, w odniesieniu do nieruchomo ści nie będących własno ści ą Skarbu Pa ństwa; • opiniowanie projektu planu ochrony parku narodowego, rezerwatu przyrody oraz parku krajobrazowego; • uzgadnianie projektu rozporz ądzenia w sprawie wyznaczenia lub powi ększenia obszaru chronionego krajobrazu; • opiniowanie likwidacji lub zmiany granic obszaru chronionego krajobrazu; • znoszenie ustalanych przez siebie form ochrony przyrody; • udział w pracach zwi ązanych ze sporz ądzaniem planów ochrony dla obszarów Natura 2000; • ustanawianie form ochrony przyrody (pomniki przyrody, u Ŝytki ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe); • opiniowanie wniosków Dyrektora Generalnego Lasów Pa ństwowych o uznanie lasu za ochronny lub pozbawienie go tego charakteru - w odniesieniu do lasów stanowi ących własno ść Skarbu Pa ństwa; • opiniowanie wniosku starosty o uznanie lasu za ochronny lub pozbawienie go tego charakteru w odniesieniu do lasów nie stanowi ących własno ści Skarbu Pa ństwa; • mo Ŝliwo ść podejmowania uchwał o obj ęciu ochron ą znajduj ących si ę na obszarze jej działania gruntów rolnych okre ślonych w ewidencji gruntów jako u Ŝytki rolne; • rozpatrywanie informacji wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska o stanie środowiska na obszarze województwa.

105

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

8.1.1.1. Pozwolenia Według ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (t. j. Dz. U. z 2013 r., poz. 1232 ze zm.) korzystanie ze środowiska wykraczaj ące poza ramy korzystania powszechnego mo Ŝe by ć, w drodze ustawy, obwarowane obowi ązkiem uzyskania pozwolenia, ustalaj ącego w szczególno ści zakres i warunki tego korzystania, wydanego przez wła ściwy organ ochrony środowiska. Organami tymi w Polsce s ą: wójt, burmistrz lub prezydent miasta, starosta, sejmik województwa, marszałek województwa, wojewoda, minister wła ściwy do spraw środowiska, Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska i Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska.

Wśród pozwole ń na wprowadzanie do środowiska substancji lub energii wyró Ŝnia si ę: pozwolenia na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, pozwolenia wodnoprawne na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi, pozwolenia na wytwarzania odpadów oraz pozwolenia zintegrowane, które s ą wymagane dla prowadzenia instalacji, której funkcjonowanie, ze wzgl ędu na rodzaj i skal ę prowadzonej w niej działalno ści, mo Ŝe powodowa ć znaczne zanieczyszczenie poszczególnych elementów przyrodniczych albo środowiska jako cało ści.

8.1.1.2. Kontrola przestrzegania prawa Zgodnie z ustaw ą z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (t. j. Dz. U. z 2013 r., poz. 686 ze zm.), kontrol ę przestrzegania przepisów o ochronie środowiska oraz badania i oceny stanu środowiska le Ŝą w kompetencji Inspekcji Ochrony Środowiska. Organami Inspekcji s ą: Główny Inspektor Ochrony Środowiska (powoływany i odwoływany przez Prezesa Rady Ministrów) oraz Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska jako organ rz ądowej administracji zespolonej w województwie.

Główny Inspektor Ochrony Środowiska oraz wojewodowie przy pomocy wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska, jako kierowników wojewódzkich inspekcji ochrony środowiska, wchodz ących w skład zespolonej administracji wojewódzkiej, wykonuj ą zadania Inspekcji. Podstawowe zadania Inspekcji Ochrony Środowiska to kontrola przestrzegania przepisów prawa o ochronie środowiska, badanie stanu środowiska, w ramach programu Pa ństwowego Monitoringu Środowiska oraz przeciwdziałanie powa Ŝnym awariom. Ich realizacja odbywa si ę, mi ędzy innymi, poprzez: • kontrol ę przestrzegania przepisów o ochronie środowiska i racjonalnym u Ŝytkowaniu zasobów przyrody; • kontrol ę przestrzegania decyzji ustalaj ących warunki korzystania ze środowiska; • udział w post ępowaniu dotycz ącym lokalizacji inwestycji; • udział w przekazywaniu do eksploatacji obiektów, które mog ą pogorszy ć stan środowiska oraz urz ądze ń chroni ących środowisko przed zanieczyszczeniem; • kontrol ę eksploatacji urz ądze ń chroni ących środowisko przed zanieczyszczeniem; • podejmowanie decyzji wstrzymuj ących działalno ść prowadzon ą z naruszeniem wymaga ń zwi ązanych z ochron ą środowiska, lub naruszaniem warunków korzystania ze środowiska; • współdziałanie w zakresie ochrony środowiska z innymi organami kontrolnymi, organami ścigania i wymiaru sprawiedliwo ści oraz organami administracji publicznej, obrony cywilnej, a tak Ŝe organizacjami społecznymi; • organizowanie i koordynowanie Pa ństwowego Monitoringu Środowiska, prowadzenie bada ń jako ści środowiska, obserwacji i oceny jego stanu oraz zachodz ących w nim zmian; • opracowywanie i wdra Ŝanie metod analityczno-badawczych i kontrolno-pomiarowych; • inicjowanie działa ń tworz ących warunki zapobiegania powa Ŝnym awariom oraz usuwania ich skutków i przywracania środowiska do stanu wła ściwego; • uzgadnianie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu dla inwestycji szczególnie szkodliwych dla środowiska i zdrowia ludzi.

Oprócz inspektorów ochrony środowiska, organami wła ściwymi w sprawie skarg i interwencji dotycz ących środowiska i jego ochrony s ą m.in.: marszałek województwa, starosta, inspektor nadzoru budowlanego oraz wójt, burmistrz lub prezydent miasta w zakresie wła ściwym dla tych organów.

8.1.1.3. Monitoring stanu środowiska Szczególnym instrumentem prawnym stał si ę monitoring, czyli jako ściowy i ilo ściowy pomiar stanu środowiska. Monitoring był zwykle zaliczany do instrumentów społecznych (informacyjnych), jako bardzo wa Ŝna podstawa analiz, ocen czy decyzji. Obecnie, wprowadzenie bada ń monitoringowych

106 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024 jako obowi ązuj ących przez zapisy w niektórych aktach prawnych czyni je instrumentem o znaczeniu prawnym.

8.2.1. Instrumenty strukturalne Do instrumentów strukturalnych nale Ŝą programy strategiczne np. strategie rozwoju wraz z programami sektorowymi. Strategia jest dokumentem wytyczaj ącym główne tendencje i kierunki działa ń w ramach rozwoju gospodarczego, społecznego i ochrony środowiska. Dokument ten jest baz ą dla opracowania programów sektorowych (np. dot. rewitalizacji, rozwoju przemysłu, ochrony zdrowia, turystyki, ochrony środowiska, itd.).

8.1.2. Instrumenty społeczne Instrumenty społeczne słu Ŝą realizacji zasady uspołecznienia zarz ądzania rozwojem gminy poprzez budowanie i usprawnianie partnerstwa. Z punktu widzenia władz samorz ądowych umownie wyró Ŝnia si ę dwie kategorie działa ń: • wewn ętrzne, czyli dotycz ące działa ń samorz ądów i realizowane poprzez działania edukacyjne; • zewn ętrzne – polegaj ące na budowaniu komunikacji społecznej (konsultacje, debaty publiczne, kampanie edukacyjne).

8.2.1. Instrumenty finansowe Do instrumentów finansowych nale Ŝą : • opłaty za korzystanie ze środowiska; • administracyjne kary pieni ęŜ ne; • odpowiedzialno ść cywilna, karna i administracyjna; • kredyty i dotacje z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz innych funduszy; • pomoc publiczna na ochron ę środowiska w postaci preferencyjnych po Ŝyczek i kredytów, dotacji, odrocze ń, rozło Ŝenia na raty i umorze ń płatno ści wobec bud Ŝetu pa ństwa i funduszy ekologicznych, zwolnie ń i ulg podatkowych i in.

8.1.2.1. Opłaty za korzystanie ze środowiska Opłaty te pełni ą funkcje prewencyjne i redystrybucyjne. Funkcja prewencyjna realizowana jest poprzez zach ęcanie podmiotów (dotyczy to podmiotów gospodarczych) do wyboru technologii, lokalizacji produkcji, instalowania urz ądze ń ochronnych oraz oszcz ędnego korzystania z zasobów naturalnych w sposób najodpowiedniejszy z punktu widzenia ochrony środowiska. Funkcja redystrybucyjna polega na gromadzeniu i przemieszczaniu środków finansowych przeznaczonych na cele ochrony środowiska. Opłaty pobierane s ą za: • wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza; • pobór wód i wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi; • składowanie odpadów; • wył ączanie gruntów rolnych i le śnych z produkcji; • usuwanie drzew i krzewów.

Opłaty środowiskowe pobierane s ą przez marszałka województwa od podmiotów korzystających ze środowiska. Marszałkowie przekazuj ą zło Ŝone przez przedsi ębiorców wykazy wojewódzkim inspekto- rom ochrony środowiska. W przypadku wykazów z opłatami za składowanie odpadów, marszałek przekazuje dane wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta wła ściwemu ze wzgl ędu na miejsce składowania odpadów. Wynika to st ąd, Ŝe to gminy odpowiadaj ą za nadzór nad gospodark ą odpadami na swoim terenie. Informacje przekazane przez firmy powinny trafi ć do wojewódzkiej bazy informacji o korzystaniu ze środowiska, któr ą prowadzi marszałek województwa. Zebrane w niej dane słu Ŝą pó ź- niej do składania ministrowi środowiska raportów dotycz ących tego, w jakim stopniu przedsi ębiorcy wpływaj ą na środowisko. Raport ten ma trafia ć do ministra za po średnictwem głównego inspektora ochrony środowiska.

8.1.2.2. Administracyjne kary pieni ęŜ ne Kary pieni ęŜ ne nie s ą stricte środkiem ekonomicznym, s ą raczej zwi ązane z instytucj ą odpowiedzialno ści prawnej. Spełniaj ą jednak funkcje podobne do opłat. Kary pobiera si ę w tych samych sytuacjach co opłaty, lecz za działania niezgodne z prawem. W odniesieniu do wód, powietrza, odpadów i hałasu, kar ę wymierza wojewódzki inspektor ochrony środowiska,

107

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

a w odniesieniu do drzew i krzewów - organ gminy lub w wyj ątkowych sytuacjach starosta. Stawki kar zwykle s ą kilkakrotnie wy Ŝsze ni Ŝ opłaty i trafiaj ą do funduszy celowych. Ustawa prawo ochrony środowiska przewiduje mo Ŝliwo ść odraczania, zmniejszania lub umarzania administracyjnych kar pieni ęŜ nych.

8.1.2.3. Dotacje z funduszy ochrony środowiska Dla gmin i powiatów istotne znaczenie maj ą fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej: NFO ŚiGW w Warszawie i WFO ŚiGW w Poznaniu. Mo Ŝliwe jest tak Ŝe wykorzystanie instrumentów nie będących w kompetencji władz gminy, poprzez porozumienie si ę z partnerami, w kompetencjach, których znajduj ą si ę dane instrumenty (wojewoda, samorz ąd wojewódzki).

8.2.1. Analiza źródeł finansowania Programu ochrony środowiska Zakłada si ę, Ŝe głównymi źródłami finansowania wyznaczonych celów b ędą: • Środki własne gminy; • Środki własne inwestorów; • Fundusze ekologiczne; • Środki Unii Europejskiej.

Własne środki samorz ądu terytorialnego Na realizacj ę cz ęś ci zada ń jednostki samorz ądu terytorialnego b ędą musiały przeznaczy ć własne środki.(wkład własny) Jest to niezb ędne równie Ŝ z tego wzgl ędu, Ŝe do uzyskania niektórych dotacji konieczne jest zainwestowanie w przedsi ęwzi ęcie własnych środków na wymaganym poziomie. Fundusze te pochodz ą z bie Ŝą cych środków, takich jak np. podatki i opłaty lokalne, udziały w podatkach stanowi ących dochód bud Ŝetu pa ństwa.

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej wspiera finansowo przedsi ęwzi ęcia podejmowane dla poprawy jako ści środowiska w Polsce, traktuj ąc jako priorytetowe te zadania, których realizacja wynika z konieczno ści wypełnienia zobowi ąza ń Polski wobec Unii Europejskiej. Celem działalno ści Narodowego Funduszu jest finansowe wspieranie inwestycji ekologicznych o znaczeniu i zasi ęgu ogólnopolskim i ponadregionalnym oraz zada ń lokalnych, istotnych z punktu widzenia potrzeb środowiska. W Narodowym Funduszu stosowane s ą trzy formy dofinansowywania: • finansowanie po Ŝyczkowe (po Ŝyczki udzielane przez NFO ŚiGW, kredyty udzielane przez banki ze środków NFO ŚiGW, konsorcja czyli wspólne finansowanie NFO ŚiGW z bankami, linie kredytowe ze środków NF obsługiwane przez banki); • finansowanie dotacyjne (dotacje inwestycyjne, dotacje nieinwestycyjne, dopłaty do kredytów bankowych, umorzenia); • finansowanie kapitałowe (obejmowanie akcji i udziałów w zakładanych, b ądź ju Ŝ istniej ących spółkach w celu osi ągni ęcia efektu ekologicznego).

Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Poznaniu przewiduje dofinansowanie poprzez po Ŝyczki i dotacje wdra Ŝania projektów zwi ązanych z realizacj ą programów ochrony poszczególnych elementów środowiska. WFO ŚiGW udziela po Ŝyczek na korzystnych warunkach oprocentowania i spłat oraz dofinansowania niektórych zada ń w formie dotacji. Głównymi kierunkami finansowania s ą m.in. przedsi ęwzi ęcia zwi ązane z ochron ą wód, powierzchni ziemi, powietrza, przyrody, przed hałasem, wspomaganiem wykorzystania lokalnych źródeł energii odnawialnej, termomodernizacji, wspomaganie ekologicznych form transportu, edukacji ekologicznej, gospodarki odpadami w tym azbestu itp.

Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko (POIi Ś) Rada Ministrów przyj ęła 9 stycznia 2014 r. projekt Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2014 – 2020, który zgodnie z projektem Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2014 – 2020 (NSRO) – stanowi jeden z programów operacyjnych b ędących podstawowym narz ę- dziem do osi ągania zało Ŝonych w NSRO celów przy wykorzystaniu środków Funduszu Spójno ści i Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. POIi Ś jest krajowym programem operacyjnym finansowanym ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) i Funduszu Spójno ści (FS). Obszarem realizacji programu jest obszar

108 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024 całej Polski. Zgodnie z UP alokacja UE na POIiŚ wynosi 5 006,0 mln EUR z EFRR i 22 507,9 mln EUR z FS. Głównym celem POIi Ś 2014-2020 będzie wsparcie gospodarki efektywnie korzystaj ącej z zasobów i przyjaznej środowisku oraz sprzyjaj ącej spójno ści terytorialnej i społecznej. Zaproponowany cel główny wynika z jednego z priorytetów strategii Europa 2020, którym jest zrównowa Ŝony rozwój, który oznacza budowanie silnej, stabilnej i konkurencyjnej gospodarki, sprawnie i efektywnie korzystaj ącej z dost ępnych zasobów, tj. jednocze śnie uwzgl ędnia wymiar środowiskowy i gospodarczy prowadzonych inwestycji. Dlatego w porównaniu do obecnie realizowanego na poziomie krajowym POIi Ś 2007-2013, w ramach POIi Ś 2014-2020 zostanie poło Ŝony wi ększy nacisk na wsparcie gospodarki skutecznie korzystaj ącej z dost ępnych zasobów, przez co sprzyjaj ącej środowisku i jednocze śnie bardziej konkurencyjnej ekonomicznie. Dzi ęki zachowanej w ten sposób spójno ści i równowadze pomi ędzy działaniami inwestycyjnymi w infrastruktur ę oraz wsparciu skierowanemu do wybranych obszarów gospodarki, program b ędzie skutecznie realizował zało Ŝenia unijnej strategii. W Programie POIi Ś 2014-2020 zaproponowano osiem osi priorytetowych, w tym 6 dotyczy zagadnie ń środowiskowych: OŚ PRIORYTETOWA I: Zmniejszenie emisyjno ści gospodarki; OŚ PRIORYTETOWA II: Ochrona środowiska, w tym adaptacja do zmian klimatu; OŚ PRIORYTETOWA III: Rozwój infrastruktury transportowej przyjaznej dla środowiska i wa Ŝnej w skali europejskiej; OŚ PRIORYTETOWA IV: Zwi ększenie dost ępno ści do transportowej sieci europejskiej; OŚ PRIORYTETOWA V: Poprawa bezpiecze ństwa energetycznego; OŚ PRIORYTETOWA VI: Ochrona i rozwój dziedzictwa kulturowego. Najwa Ŝniejszymi beneficjentami POIi Ś 2014-2020 b ędą podmioty publiczne (w tym jednostki samorz ądu terytorialnego) oraz podmioty prywatne (przede wszystkim du Ŝe przedsi ębiorstwa).

Wielkopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2014 -2020 WRPO jest jednym z 16 programów regionalnych, które s ą realizowane w ramach Strategii Rozwoju Kraju na lata 2014 – 2020 (SRK) oraz Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2014 – 2020. Program ma za zadanie popraw ę konkurencyjno ści i spójno ści województwa. Jego cele s ą realizowane w oparciu o współdziałanie z partnerami społecznymi i gospodarczymi, a środki UE maj ą za zadanie wspiera ć osi ąganie zało Ŝonych celów rozwojowych. Realizacja RPO przyczyni si ę do zwi ększenia konkurencyjno ści regionu i zwi ększenia spójno ści społecznej, gospodarczej i przestrzennej Woje- wództwa Wielkopolskiego. W ramach IV osi priorytetowej „ Środowisko” wyró Ŝniono cel główny: „Po- prawa stanu środowiska przyrodniczego”. Działania w ramach tego celu b ędą realizowane z Europej- skiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Poprawa stanu środowiska naturalnego województwa wielkopolskiego realizowana b ędzie poprzez: • Wspieranie inwestycji ukierunkowanych na konkretne rodzaje zagro Ŝeń przy jednoczesnym zwi ększeniu odporno ści na kl ęski i katastrofy i rozwijaniu systemów zarz ądzania kl ęskami i katastrofami; • Inwestowanie w sektor gospodarki odpadami, celem wypełnienia zobowi ąza ń okre ślonych w dorobku prawnym Unii w zakresie środowiska oraz zaspokojenia wykraczaj ących poza te zobowi ązania potrzeb inwestycyjnych okre ślonych przez pa ństwa członkowskie; • Inwestowanie w sektor gospodarki wodnej celem wypełnienia zobowi ąza ń okre ślonych w dorobku prawnym Unii w zakresie środowiska oraz zaspokojenia wykraczaj ących poza te zobowi ązania potrzeb inwestycyjnych okre ślonych przez pa ństwa członkowskie; • Zachowanie, ochrona, promowanie i rozwój dziedzictwa naturalnego i kulturowego; • Ochron ę i przywrócenie ró Ŝnorodno ści biologicznej, ochron ę i rekultywacj ę gleby oraz wspieranie usług ekosystemowych, takŜe poprzez program „Natura 2000” i zielon ą infrastruktur ę; • Podejmowanie przedsi ęwzi ęć maj ących na celu popraw ę stanu jako ści środowiska miejskie- go, rewitalizacje miast, rekultywacj ę i dekontaminacj ę terenów poprzemysłowych (w tym tere- nów powojskowych), zmniejszenie zanieczyszczenia powietrza i propagowanie działa ń słu Ŝą- cych zmniejszeniu hałasu.

Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) na lata 2014-2020 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) jest dokumentem operacyjnym, okre ślaj ącym cele, priorytety i zasady wspierania zrównowa Ŝonego rozwoju obszarów wiejskich. Program b ędzie realizowany w latach 2014 – 2020 na terenie całego kraju. Postaw ą realizacji zało Ŝeń strategicznych Pro- gramu, b ędą działania na rzecz rozwoju obszarów wiejskich w ramach sześciu priorytetów: Priorytet 1. Ułatwianie transferu wiedzy i innowacji w rolnictwie, le śnictwie i na obszarach wiejskich;

109

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Priorytet 2. Zwi ększenie rentowno ści gospodarstw i konkurencyjno ści wszystkich rodzajów rolnictwa we wszystkich regionach oraz promowanie innowacyjnych technologii w gospodarstwach i zrównowa- Ŝonego zarz ądzania lasami”; Priorytet 3. „Poprawa organizacji ła ńcucha Ŝywno ściowego i promowanie zarz ądzania ryzykiem w rolnictwie”; Priorytet 4. Odtwarzanie, ochrona i wzbogacanie ekosystemów powi ązanych z rolnictwem i le śnic- twem”; Priorytet 5. „Wspieranie efektywnego gospodarowania zasobami i przechodzenia na gospodark ę niskoemisyjn ą i odporn ą na zmian ę klimatu w sektorach, rolnym, spo Ŝywczym i le śnym”; Priorytet 6. „Zwi ększanie wł ączenia społecznego, ograniczanie ubóstwa i promowanie rozwoju gospodarczego na obszarach wiejskich”. Wszystkie działania b ędą współfinansowane z Europejskiego Funduszu Rolnego na Rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz ze środków krajowych przeznaczonych na ten cel w ustawie bud Ŝetowej.

Fundusz Life LIFE+ składa si ę z trzech komponentów, w ramach których współfinansowane s ą projekty w zakresie: wdra Ŝania dyrektywy Ptasiej i dyrektywy Siedliskowej, w tym ochrony priorytetowych siedlisk i gatun- ków; • ochrony środowiska, zapobiegania zmianom klimatycznym, innowacyjnych rozwi ąza ń w dziedzinie ochrony zdrowia i polepszania jako ści Ŝycia oraz wdra Ŝania polityki zrównowa Ŝonego wykorzystania zasobów naturalnych i gospodarki odpadami; • działa ń informacyjnych i komunikacyjnych, kampanii na rzecz zwi ększania świadomo ści ekologicznej w społecze ństwie, w tym kampanie na temat zapobiegania po Ŝarom lasów oraz wymiany najlepszych do świadcze ń i praktyk.

Program LIFE+ podzielony jest na trzy komponenty tematyczne: • Przyroda i ró Ŝnorodno ść biologiczna • Polityka i zarz ądzanie w zakresie środowiska • Informacja i komunikacja. Program LIFE+ zapewnia wsparcie finansowe w średniej wysoko ści 50% warto ści projektu. Nabór wniosków ogłaszany jest raz do roku przez Komisj ę Europejsk ą.

Fundusze Norweskie Głównymi celami funduszy norweskich i funduszy EOG s ą: przyczynianie si ę do zmniejszania ró Ŝnic ekonomicznych i społecznych w obr ębie Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz wzmacnianie stosunków dwustronnych pomi ędzy pa ństwami-darczy ńcami a pa ństwem-beneficjentem. W ramach funduszy norweskich i EOG wydzielono kilkana ście programów (obszarów wsparcia). W ramach danego programu b ędzie mo Ŝna uzyska ć dofinansowanie na projekty o podobnej tematyce. Wśród programów znalazło si ę wiele obszarów z pierwszej edycji funduszy norweskich i EOG. Przede wszystkim nale Ŝy wymieni ć: ochron ę środowiska (w tym energi ę odnawialn ą). Ponad 53 mln zł dofinansowania z funduszy norweskich mog ą ł ącznie otrzyma ć przedsi ębiorcy na realizacj ę projektów, których głównym celem jest redukcja emisji gazów cieplarnianych i zanieczyszcze ń powietrza oraz zwi ększenie udziału energii pochodz ącej ze źródeł odnawialnych w ogólnym bilansie zu Ŝycia energii. Do dofinansowania kwalifikuj ą si ę projekty w ramach rezultatu Programu pn.: „Zmniejszenie produkcji odpadów i emisji zanieczyszcze ń do powietrza, wody i ziemi”, polegaj ące na modernizacji lub wymianie istniej ących źródeł ciepła wraz z modernizacj ą procesu spalania lub zastosowaniem innego no śnika energii (np. spalanie gazu, oleju lub biomasy poprzez eliminacj ę spalania w ęgla). O dofinansowanie mog ą stara ć si ę małe i średnie przedsi ębiorstwa.

Kredyty udzielane na preferencyjnych warunkach Preferencyjne kredyty na inwestycje proekologiczne, bez mo Ŝliwo ści umorze ń udzielane s ą przez np. Bank Ochrony Środowiska S.A. (BO Ś). Kredytobiorca musi posiada ć cz ęść własnych środków na sfinansowanie zadania. BO Ś przy udzielaniu po Ŝyczek kieruje si ę podobnymi kryteriami jak FO ŚiGW – do głównych kryteriów zalicza si ę efektywno ść ekologiczn ą zadania i jego zgodno ść z priorytetami dla polityki ekologicznej województwa.

Komercyjne kredyty bankowe Komercyjne kredyty bankowe ze wzgl ędu na du Ŝe koszty finansowe zwi ązane z oprocentowaniem, nie powinny by ć brane pod uwag ę jako podstawowe źródła finansowania inwestycji, lecz jako

110 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024 uzupełnienie środków z po Ŝyczek preferencyjnych. Samorz ądy s ą obecnie postrzegane przez banki jako interesuj ący i wiarygodni klienci, st ąd dost ęp do kredytów jest coraz łatwiejszy. Warunki komercyjnych kredytów inwestycyjnych udzielanych jednostkom samorz ądu terytorialnego s ą zazwyczaj ka Ŝdorazowo negocjowane indywidualnie. Niektóre inwestycje b ędą pokrywane ze środków własnych ró Ŝnych podmiotów gospodarczych i inwestorów prywatnych. Inwestycje przewidywane do realizacji przez podmioty gospodarcze mog ą by ć dofinansowywane z kredytów komercyjnych oraz uzupełniaj ąco z funduszy ochrony środowiska, pod warunkiem uznania danego zadania za priorytetowe.

8.2. Organizacja zarz ądzania środowiskiem Program ochrony środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz jest zarówno planem polityki ochrony środowiska do 2024 r., jak i programem wdro Ŝeniowym na najbli Ŝsze 5 lat (2015 - 2019). Program ten z jednej strony uwzgl ędnia kierunki rozwoju poszczególnych działa ń i ich konsekwencje dla środowiska, a z drugiej strony wytycza pewne ramy tego rozwoju. Oznacza to, Ŝe działania realizowane np. w transporcie czy gospodarce komunalnej musz ą by ć podejmowane w zgodzie z ochron ą środowiska, a jednocze śnie ochrona środowiska wymaga podejmowania pewnych działa ń w poszczególnych dziedzinach gospodarki i codziennego bytowania mieszka ńców gminy.

8.3. Systemy zarz ądzania środowiskowego Koncepcja zarz ądzania środowiskowego jest odpowiedzi ą na sytuacj ę, w której konieczna jest nie tylko naprawa zaistniałych ju Ŝ szkód środowiskowych oraz spełnianie wymogów okre ślonych w pozwoleniach na korzystanie ze środowiska, ale tak Ŝe zapobieganie powstawaniu negatywnych oddziaływa ń i szkód. Na przedsi ębiorstwach spoczywa obowi ązek samodzielnego definiowania problemów środowiskowych i szukania, z wyprzedzeniem, środków zaradczych. Zwi ązane jest to z wł ączeniem zarz ądzania środowiskowego do celów strategicznych firmy i przypisanie tych zagadnie ń do kompetencji zarz ądu firmy. Idea ta jest realizowana poprzez wprowadzanie systemów zarz ądzania środowiskiem (systemy sformalizowane - np. normy ISO 14 001, EMAS, lub niesformalizowane - np. Program Czystszej Produkcji). Rol ą władz gminy mog ą by ć działania inspiruj ące przedsi ębiorstwa do stara ń o wprowadzenie systemu zarz ądzania środowiskowego, cho ć ostateczne korzyści wynikaj ące z jego wprowadzenia powinny znale źć odzwierciedlenie w sytuacji rynkowej tych przedsi ębiorstw. Wspomniane systemy zarz ądzania środowiskowego polecane s ą równie Ŝ dla zakładów gospodarki komunalnej oraz instytucji publicznych, w tym urz ędów gminnych.

9. Mierniki realizacji Programu ochrony środowiska Nadrz ędn ą zasad ą realizacji niniejszego opracowania powinna by ć realizacja wyznaczonych zada ń przez okre ślone jednostki. Z punktu widzenia Programu w realizacji poszczególnych zada ń b ędą uczestniczy ć: • podmioty uczestnicz ące w organizacji i zarz ądzaniu Programem; • podmioty realizuj ące zadania Programu; • podmioty kontroluj ące przebieg realizacji i efekty Programu; • społeczno ść gminy, jako główny podmiot odbieraj ący wyniki działa ń Programu.

Realizacja załoŜeń Programu ochrony środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz to poprawa stanu środowiska. Zmiany warto ści wska źników i mierników charakteryzuj ących elementy środowiska b ędą stanowiły wymierny efekt realizacji zało Ŝeń Programu.

Ponadto zgodnie z art. 18 ustawy PO Ś organ wykonawczy gminy jest zobowi ązany sporz ądza ć co dwa lata raporty z wykonania programów ochrony środowiska, które nast ępnie przedstawia radzie gminy.

Wdra Ŝanie Programu ochrony środowiska powinno podlega ć regularnej ocenie w zakresie: • efektywno ści wykonania zada ń; • aktualno ści zidentyfikowanych problemów ekologicznych oraz adekwatno ści podj ętych działa ń; • stopnia realizacji Programu w odniesieniu do stopnia realizacji zało Ŝonych działa ń i przyj ętych celów; • rozbie Ŝno ści pomi ędzy zało Ŝonymi celami i działaniami, a ich wykonaniem;

111

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

• przyczyn ewentualnych rozbie Ŝno ści pomi ędzy zało Ŝonymi celami i działaniami, a ich wykonaniem; • niezb ędnych modyfikacji Programu.

Dla prawidłowego przebiegu monitoringu realizacji celów i zada ń Programu ochrony środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz niezb ędna jest okresowa wymiana informacji, zwłaszcza pomi ędzy Gmin ą, a pozostałymi jednostkami organizacyjnymi, dotycz ąca stanu środowiska oraz stopnia zaawansowania realizacji poszczególnych zada ń. Monitoring obejmuje dwa podstawowe rodzaje kontrolowania zmian, które najogólniej mo Ŝna okre śli ć jako: • monitoring ilo ściowy, • monitoring jako ściowy.

Uj ęcie ilo ściowe – obrazuje prognoz ę zmian konkretnych wielko ści (wska źników). Nie do wszystkich elementów środowiska da si ę przypisać wska źniki (nie wszystkie dane s ą dost ępne), aby dokona ć prognozy ilo ściowej w niektórych elementach środowiska. Do prognozowania zmian wska źników w przyszło ści wykorzystano informacje o dynamice zmian tych wska źników w przeszło ści, nakładów w okresach poprzednich i planowanych do poniesienia (uwzgl ędniono fakt, i Ŝ cz ęść zaplanowanych nakładów w poprzednim okresie nie została zrealizowana), oraz wymogi UE. Uj ęcie jako ściowe – dla zada ń, dla których nie mo Ŝna prognozowa ć okre ślonych wska źników lub jest to utrudnione, wykorzystano ocen ę jako ściow ą, która stanowi jednocze śnie uzupełnienie do oceny ilo ściowej. List ę t ę mo Ŝna ewentualnie w przyszło ści uzupełni ć o pojedyncze nowe wska źniki dotycz ące jako ści środowiska. Wskazane byłoby tak Ŝe podanie, które wska źniki słu Ŝą do monitorowania konkretnych celów Programu. Tabela 46 Mierniki monitorowania efektywno ści Programu Działanie Miernik I Obszar priorytetowy: POWIETRZE ATMOSFERYCZNE Cel długoterminowy: I.1. Osi ągni ęcie wymaganych stan dardów jako ści powietrza Modernizacja systemów grzewczych i eliminacja Ilo ść zmodernizowanych systemów grzewczych niskiej emisji w budynkach u Ŝyteczno ści publicznej i zlikwidowanych palenisk

Dalszy rozwój sieci gazowniczej i ciepłowniczej Liczba nowych przył ączy

Opracowanie i wdro Ŝenie Planu gospodarki niskoemi- Opracowanie PGN i poniesione koszty, syjnej w ramach Metropolii Pozna ń Zrealizowane działania uj ęte w PGN Uwzgl ędnianie w planach zagospodarowania przestrzennego wymogów dotycz ących zaopatrywania mieszka ń w ciepło z no śników niepowoduj ących nadmiernej emisji zanieczyszcze ń z indywidualnych sys- Liczba planów zawieraj ących takie zapisy w stosunku temów grzewczych oraz projektowanie linii zabudowy do wszystkich uchwalonych planów uwzgl ędniaj ąc zapewnienie „przewietrzania” miasta ze szczególnym uwzgl ędnieniem terenów o g ęstej zabudowie oraz zwi ększenie powierzchni terenów zielonych (nasadzanie drzew i krzewów). Kontrola gospodarstw domowych w zakresie przestrzegania zakazu spalania odpadów oraz pozostało- Liczba skontrolowanych gospodarstw domowych ści ro ślinnych z ogrodów na powierzchni ziemi Kontrola przestrzegania zakazu wypalania ł ąk, pastwisk, nieu Ŝytków, rowów, pasów przydro Ŝnych, szla- Ilo ść interwencji ków kolejowych oraz trzcinowisk i szuwarów Kompleksowe uwzgl ędnianie w strategicznych dokumentach powiatów, miast i gmin zagadnie ń ochrony Liczba planów zawieraj ących takie zapisy w stosunku powietrza w tym w zakresie ozonu oraz emisji prekur- do wszystkich uchwalonych planów sorów ozonu, a szczególnie w strategiach i planach energetycznych Okre ślenie jako ści powietrza na terenie Miasta Swa- Stan jako ści powietrza rz ędz Promowanie korzystania z komunikacji zbiorowej, rowerów i środków transportu wykorzystuj ących nap ę- Liczba zorganizowanych promocji dy przyjazne środowisku Kontynuacja wymiany taboru komunikacji miejskiej na Liczba nowych autobusów i przystanków, stopie ń autobusy nowej generacji, monta Ŝ nowych przystan- zaawansowania prac ków autobusowych oraz zako ńczenie budowy zinte-

112 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Działanie Miernik growanego centrum przesiadkowego przy dworcu PKP w Swarz ędzu Budowa ci ągów pieszych, rowerowych oraz zatok parkingowych – Poprawa bezpiecze ństwa komunika- Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty cyjnego na terenie Gminy Swarz ędz Naprawa dróg bitumicznych Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty Promowanie zmian no śników energii na bardziej Liczba zorganizowanych promocji efektywne i przyjazne środowisku Liczba zrealizowanych termomodernizacji, poniesione Termomodernizacja budynków nale Ŝą cych do gminy koszty Budowa i modernizacja o świetlenia na terenie miasta Ilo ść wymienionych punktów o świetleniowych, ilo ść i gminy Swarz ędz zainstalowanych nowych energooszcz ędnych opraw świetlnych Promowanie korzystania z odnawialnych źródeł energii Liczba zorganizowanych promocji Wspieranie przedsi ęwzi ęć zwi ązanych z wykorzystaniem instalacji solarnych, pomp ciepła Ilo ść sfinansowanych przedsi ęwzi ęć , poniesione oraz wymian ą starych kotłów na nowe ekologiczne koszty źródła ciepła w budynkach Tworzenie warunków dla rozwoju odnawialnych źródeł Liczba planów zawieraj ących takie zapisy w stosunku energii poprzez odpowiednie zapisy w studium do wszystkich uchwalonych planów i planach miejscowych II. Obszar priorytetowy: ZASOBY WÓD II.1. Osi ągni ęcie i utrzymanie dobrego stan u wód powierzchniowych i podziemnych oraz uregulowanie sytuacji hydrologicznej Dalszy rozwój sieci kanalizacyjnej na terenie gminy Stopie ń skanalizowania Swarz ędz: Kanalizacja obszaru Krajobrazowego Puszcza Zielon- ka i okolic. Wpłata na rzecz Zwi ązku Mi ędzygminnego Puszcza Zielonka na realizacj ę zadania - ograniczenie Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty zrzutu nieczysto ści do zbiorników wodnych oraz poprawa jako ści wody pitnej Budowa kanalizacji sanitarnej w Gortatowie i Jasinie - Ograniczenie zrzutu nieczysto ści do zbiorników wod- Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty nych oraz poprawa jako ści wody pitnej Budowa kanalizacji sanitarnej z przył ączami w Gruszczynie (rejon ulicy: Swarz ędzkiej, Katarzy ń- skiej, Kra ńcowej, Brzask, Świt, Poranek, Wi ązowej, Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty Klonowej, Jutrzenki, Ku Dolinie, Na stoku) - Ograni- czenie zrzutu nieczysto ści do zbiorników wodnych oraz poprawa jako ści wody pitnej Budowa kanalizacji sanitarnej z przył ączami w Paczkowie (rejon ulicy: Zimowej, Rolnej, Wiosennej, Dyniowej, Lodowej Sokolnickiej, Betonowej, Folwarcz- Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty nej Zagrodniczej) - Ograniczenie zrzutu nieczysto ści do zbiorników wodnych oraz poprawa jako ści wody pitnej Budowa kanalizacji sanitarnej z przył ączami w Zalasewie, Garbach, Rabowicach, Kruszewni, Ło- Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty węcinie - Ograniczenie zrzutu nieczysto ści do zbiorni- ków wodnych oraz poprawa jako ści wody pitnej Swarz ędz - kanalizacja sanitarna na os. Czwartaków, Dąbrowszczaków i Ko ściuszkowców w Swarz ędzu Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty (ETAP I) Swarz ędz - kanalizacja sanitarna na os. Czwartaków, Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty Dąbrowszczaków, Ko ściuszkowców (ETAP II i III) Swarz ędz - przepompownia przy ul. Zamkowej Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty Swarz ędz - kanalizacja sanitarna w ul. Łow ęci ńskiej Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty i Wrzesi ńskiej w m. Jasin Swarz ędz - kanalizacja sanitarna w ul. Pozna ńskiej Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty Swarz ędz - kanalizacja sanitarna w ulicach: Pszenna, Sołecka, Włodarska, Rutkowskiego, Kmieca, Wójtow- Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty ska, Chabrowa, Gromadzka, Leszka, Mieszka, Kazi- mierza, Ziemowita i Tulipanowa w Jasiniu Likwidacja nieczynnych i rzadko u Ŝywanych studni Liczba zlikwidowanych studni przydomowych w gospodarstwach zwodoci ągowanych

113

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Działanie Miernik oraz kontrola wła ściwej eksploatacji uj ęć czynnych Prowadzenie ewidencji zbiorników bezodpływowych Aktualizowana na bie Ŝą co ewidencja zbiorników bez- i przydomowych oczyszczalni ścieków odpływowych i przydomowych oczyszczalni ścieków Zach ęcanie mieszka ńców do likwidacji zbiorników Liczba nowych podł ącze ń bezodpływowych i podł ączanie do sieci kanalizacyjnej Kontrola zawartych umów na odbiór nieczysto ści cie- Liczba przeprowadzonych kontroli kłych ze zbiorników bezodpływowych Dalsza poprawa stanu czysto ści wód Jeziora Swa- Stan Jeziora Swarz ędzkiego i Jeziora Uzarzewskiego rz ędzkiego, Jeziora Uzarzewskiego oraz wód rzeki Stan rzek Cybiny i Głównej Głównej i Cybiny Monitoring wód podziemnych i powierzchniowych Stan wód podziemnych i powierzchniowych Ustanawianie strefy ochronnej uj ęć wody obejmuj ącej Liczba ustanowionych nowych stref teren ochrony bezpo średniej i po średniej Dalsza rozbudowa sieci wodoci ągowych i stacji uzdatnia oraz utrzymanie w odpowiednim stanie technicz- Stopie ń zwodoci ągowania nym istniej ących instalacji, w tym: Swarz ędz- sie ć wodoci ągowa w ul. Rabowickiej Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty Swarz ędz - sie ć wodoci ągowa w ul. Grudzi ńskiego, Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty Grunwaldzkiej, W ąskiej i Osiedlowej w Swarz ędzu Swarz ędz - sie ć wodoci ągowa w ul. Pogodnej Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty Swarz ędz - sie ć wodoci ągowa w ul. Krótkiej Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty Swarz ędz - sie ć wod-kan w ul. Zamkowej Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty Swarz ędz - sie ć wodoci ągowa w ulicach: Topolowa, Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty Konarskiego i Le śna w Swarz ędzu Swarz ędz - sie ć wodoci ągowa na terenie os. Czwarta- Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty ków, D ąbrowszczaków i Ko ściuszkowców (ETAP I) Swarz ędz - sie ć wodoci ągowa na os. Czwartaków, Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty Ko ściuszkowców, D ąbrowszczaków (ETAP II i III) Swarz ędz - sie ć wodoci ągowa w ulicy Spornej Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty Swarz ędz - przebudowa sieci wodoci ągowej Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty w ul. Nowy Świat Swarz ędz - sie ć wodoci ągowa w ul. Pozna ńskiej Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty Swarz ędz - sie ć wodoci ągowa i kanalizacja sanitarna Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty w obr ębie cieku Mielcuch (ETAP I) Swarzędz - sie ć wodoci ągowa i kanalizacja sanitarna Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty w obr ębie cieku Mielcuch (ETAP II) Swarz ędz - sie ć wodoci ągowa w ulicy Staniewskiego. Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty Bie Ŝą ce utrzymanie i konserwacja melioracji szczegó- Ilo ść [km] zmodernizowanych rowów melioracyjnych łowej Tworzenie odpowiednich zapisów w decyzjach i pla- Liczba planów zawieraj ących takie zapisy w stosunku nach zagospodarowania przestrzennego odnośnie do wszystkich uchwalonych planów lokalizacji mikro i małej retencji wody III. Obszar priorytetowy: GOSPODARKA ODPADAMI III.1. Racjonalna gospodarka odpadami zgodna z zasadami zrównowa Ŝonego rozwoju Obj ęcie wszystkich mieszka ńców systemem selektyw- Udział mieszka ńców obj ętych selektywnym systemem nego zbierania odpadów najpó źniej do 2015 r. zbierania odpadów Do 31 grudnia 2020 r. gminy s ą obowi ązane osi ągn ąć : • Poziom recyklingu i przygotowania do ponownego u Ŝycia odpadów komunalnych: papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła w wysoko ści co najmniej 50% wagowo ; • Poziom recyklingu, przygotowania do ponow- Ograniczanie masy odpadów komunalnych ulegaj ą- nego u Ŝycia i odzysku innymi metodami in- cych biodegradacji przekazanych do składowania oraz nych ni Ŝ niebezpieczne odpadów budowla- uzyskanie odpowiedniego poziomu recyklingu wybranych i rozbiórkowych w wysoko ści co naj- nych frakcji odpadów i przygotowania do ponownego mniej 70% wagowo . uŜycia Ograniczenie masy odpadów komunalnych ulegaj ącej biodegradacji przekazywanej do składowania: • Do dnia 16 lipca 2020 r. – do nie wi ęcej ni Ŝ 35% wagowo całkowitej masy w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych w 1995 r.

Organizowanie zbiórek zu Ŝytego sprz ętu elektryczne- Liczba zorganizowanych zbiórek go i elektronicznego, odpadów niebezpiecznych , wiel- Ilo ść odpadów zebrana w trakcie akcji

114 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Działanie Miernik kogabarytowych i budowlanych ze strumienia odpa- dów komunalnych, Liczba miejsc zbiórek dost ępnych dla mieszka ńców, Organizowanie zbiórek zu Ŝytych baterii ilo ść zebranych odpadów w roku Liczba miejsc zbiórek dost ępnych dla mieszka ńców, Organizowanie zbiórek przeterminowanych leków ilo ść zebranych odpadów w roku Kontrole składanych deklaracji o wysoko ści opłaty za Liczba skontrolowanych deklaracji gospodarowanie odpadami komunalnymi Prowadzenie działa ń informacyjnych i edukacyjnych w zakresie prawidłowego gospodarowania odpadami Liczba zorganizowanych działa ń edukacyjnych komunalnymi, w szczególno ści w zakresie selektywnego zbierania odpadów komunalnych Udział skontrolowanych podmiotów w stosunku do Kontrola podmiotów prowadz ących działalno ść całkowitej liczby podmiotów prowadz ących działalno ść w zakresie odbierania, zbierania, transportu, odzysku w zakresie odbierania, zbierania, transportu, odzysku i unieszkodliwiania odpadów i unieszkodliwiania odpadów Wykonywanie rocznych sprawozda ń z realizacji zada ń Wykonanie sprawozdania z zakresu gospodarki odpadami komunalnymi Likwidacja miejsc nielegalnego składowania odpadów Liczba zlikwidowanych „dzikich wysypisk” tzw. „dzikich” wysypisk Prowadzenie monitoringu na składowisku odpadów Wyniki z monitoringu komunalnych w Rabowicach Prowadzenie monitoringu na zrekultywowanym skła- Wyniki z monitoringu dowisku przy ul. Pozna ńskiej w Swarz ędzu Gromadzenie informacji o ilo ści, rodzaju i miejscach Ilo ść wyrobów azbestowych na terenie gminy wyst ępowania wyrobów zawieraj ących azbest w bazie umieszczanych w bazie danych azbestowych www.bazaazbestowa.gov.pl Aktualizacja Programu usuwania azbestu i wyrobów Wykonanie dokumentu zawieraj ących azbest dla Miasta i Gminy Swarz ędz Dofinansowanie do usuwania i unieszkodliwiania wy- Ilo ść usuni ętych wyrobów azbestowych w roku które robów zawieraj ących azbest w ramach „Programu uzyskały dofinansowanie, udział usuni ętych wyrobów likwidacji wyrobów zawieraj ących azbest na terenie azbestowych w stosunku do ilo ści istniej ących na Powiatu Pozna ńskiego” terenie gminy IV. Obszar priorytetowy: HAŁAS I PROMIENIOWANIE ELEKTROMAGNETYCZNE IV. 1. Zmniejszenie oddziaływania hałasu i promieniowania elektromagnetycz nego Wprowadzenie do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zapisów sprzyjaj ących ograni- Liczba planów zawieraj ących takie zapisy w stosunku czeniu zagro Ŝenia hałasem (rozgraniczenie terenów do wszystkich uchwalonych planów o zró Ŝnicowanej funkcji) Tworzenie zabezpiecze ń przed oddziaływaniem hałasu komunikacyjnego poprzez wprowadzanie Ilo ść rozpisanych przetargów na odpowiednich zapisów w SIWZ uwzgl ędniaj ących m.in. modernizacj ę/przebudow ę dróg, które uwzgl ędniaj ą montowanie d źwi ękoszczelnych okien, kładzenie takie zapisy cichej nawierzchni i innych Poprawa stanu technicznego dróg, w tym: Długo ść zmodernizowanych dróg Budowa nawierzchni wraz z odwodnieniem w ul. Dworcowej w Kobylnicy - Poprawa bezpiecze ń- Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty stwa komunikacyjnego na terenie gminy Swarz ędz Przebudowa drogi dojazdowej po północnej stronie Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty drogi krajowej nr 92 Przebudowa i modernizacja kładki nad drog ą krajow ą Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty Nr 92 Przebudowa nawierzchni ul. Bliskiej od ul. Rabowickiej w Jasiniu do skrzy Ŝowania z ul. Bukowsk ą w Rabowi- Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty cach Przebudowa nawierzchni ulic w Bogucinie Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty Przebudowa nawierzchni ulic w Swarz ędzu (ul. Mo- Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty drzejewskiej, Topolowej, Konarskiego, Leśnej) Przebudowa nawierzchni ulic: śurawiej, Orlej, Słowi- Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty czej, Jaskółczej, Pawiej Przebudowa układu komunikacyjnego w Swarz ędzu (rejon ulicy: Zachodniej, Złotej, Szmaragdowej, Bursz- tynowej, Srebrnej, Fiedlera, Przybylskiego, 3 Maja, Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty Nowy Świat i Pogodnej, Koczorowskiego, Krawieckiej i Placu Powsta ńców

115

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Działanie Miernik Wielkopolskich) Przebudowa układu komunikacyjnego w Zalasewie (rejon ulicy: Glebowej, Je Ŝynowej, Hewe- Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty liusza) Przebudowa ul. Staniewskiego w Swarz ędzu Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty i Zalasewie Przebudowa ul. Modrzewiowej, Leszczynowej i Kra ń- Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty cowej w Gruszczynie Przebudowa ul. Pszennej w Łow ęcinie Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty Przebudowa ul. Transportowej w Garbach Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty Przebudowa wraz z budow ą chodnika Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty ul. Swarz ędzkiej w Janikowie Dolnym Remont drogi krajowej nr 92 na przej ściu przez m. Swarz ędz w km 190+000-190+900 i 191+200- Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty 192+900 długo ści 2,6 km (5,2 km w przeliczeniu na jedn ą jezdni ę) Likwidacja niebezpiecznego skrzy Ŝowania na przekroju dwujezdniowym DK nr 92 w m. Łow ęcin Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty w km 196+450 Dokumentacja techniczna do zadania pn. Budowa/przebudowa drogi powiatowej nr 2407P w m. Gruszczyn na odcinku ul. Swarz ędzkiej od Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty skrzy Ŝowania z ul. Katarzy ńsk ą do Placu Gruszczy ńskiego Wprowadzanie nasadze ń ochronnych wzdłu Ŝ ci ągów Liczba wprowadzonych nasadze ń, poniesione koszty komunikacyjnych Prowadzenie monitoringu hałasu drogowego w grani- Wyniki z pomiaru hałasu cach gminy Wprowadzanie zapisów do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego w zakresie Liczba planów zawieraj ących takie zapisy w stosunku mo Ŝliwo ści lokalizacji urz ądze ń emituj ących do wszystkich uchwalonych planów promieniowanie elektromagnetyczne Prowadzenie pomiarów promieniowania Wyniki z pomiaru promieniowania elektromagnetycz- elektromagnetycznego nego V. Obszar priorytetowy: PRZYRODA V.I. Zachowanie i rozwój walorów przyrodniczych i krajobrazowych gminy Uwzgl ędnianie w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego obszarów Udział planów miejscowych uwzgl ędniaj ących takie chronionych oraz zasad ochrony przyrody zapisy w stosunku do planów uchwalonych w roku i krajobrazu Liczba pomników przyrody poddanych zabiegom Bie Ŝą ca ochrona istniej ących pomników przyrody piel ęgnacyjnym, poniesione koszty na ochron ę pomników przyrody Realizacja zada ń zawartych w Planach zada ń ochron- Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty nych Dolina Cybiny PLH300038 Utrzymanie, piel ęgnacja i zakładanie terenów zieleni - Powierzchnia terenów zieleni obj ętej piel ęgnacj ą, po- Poprawa wizerunku Miasta i Gminy Swarz ędz wierzchnia nowych terenów zieleni Piel ęgnacja i usuwanie drzew - Poprawa Liczba piel ęgnowanych drzew, liczba wydanych decy- wizerunku Miasta i Gminy Swarz ędz zji na wycink ę drzew Nasadzanie i utrzymanie zieleni przydro Ŝnej i śródpolnej z maksymalnie mo Ŝliwym udziałem drze- Nakłady finansowe wydane na ten cel wostanu miododajnego Powi ększanie zasobów le śnych i zalesienie gruntów Nakłady finansowe wydane na ten cel nie u Ŝytkowanych rolniczo Realizacja zada ń z zakresu rozwoju bezpiecznej dla środowiska nowoczesnej infrastruktury rekreacyjnej Rodzaj wykonanych prac, poniesione koszty zapewniaj ącej wzrost potencjału turystycznego gminy, w tym: Modernizacja i rozbudowa bazy sportowo - turystycznej SCSiR (korty, pływalnia i k ąpielisko miej- Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty skie) Rewitalizacja Starówki w Swarz ędzu - Poprawa wize- Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty runku miasta Współpraca z organizacjami turystycznymi w regionie Rodzaj nawi ązanej współpracy Rozbudowa szlaków rowerowych i turystycznych na Długo ść szlaków rowerowych i turystycznych

116 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Działanie Miernik terenie gminy Budowa trasy do narciarstwa biegowego Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty Modernizacja szlaku konnego Stopie ń zaawansowania prac, poniesione koszty VI Obszar priorytetowy: POWIERZCHNIA ZIEMI I SUROWCE MINERALNE VI.1. Ochrona gleb i powierzchni ziemi przed negatywnym oddziaływaniem rolnictwa i innych rodzajów działalno ści gospodarczej Rozpowszechnianie dobrych praktyk rolniczych Ilo ść zorganizowanych szkole ń, liczba uczestników zgodnych z zasadami zrównowa Ŝonego rozwoju Ochrona gleb wysokich klas bonitacyjnych przed zmian ą przeznaczenia na cele nierolnicze, zwłaszcza Liczba wydanych decyzji o przekształceniu terenu dla gleb chronionych (za wyj ątkiem urz ądze ń infrastruktury gleb o wysokiej klasie bonitacyjnej technicznej i urz ądze ń wytwarzaj ących energi ę odnawialn ą) Przeprowadzanie okresowych bada ń jako ści gleb Stan gleb Uwzgl ędnianie w zapisach miejscowych planów zago- Udział planów miejscowych uwzgl ędniaj ących takie spodarowania przestrzennego ochrony naturalnego zapisy w stosunku do planów uchwalonych w roku ukształtowania powierzchni ziemi Ochrona niezagospodarowanych złó Ŝ kopalin w pro- Liczba uchwalonych rocznie mpzp uwzgl ędniaj ących cesie planowania przestrzennego zapisy dotycz ące ochrony zasobów kopalin w stosunku do planów obejmuj ących takie tereny VII. Obszar priorytetowy: POWA śNE AWARIE VII.1. Ochrona przed skutkami powa Ŝnej awarii Monitoring i kontrola podmiotów gospodarczych Liczba skontrolowanych podmiotów gospodarczych korzystaj ących ze środowiska Wykreowanie wła ściwych zachowa ń społecze ństwa Liczba nagło śnionych akcji/kampanii, liczba w sytuacji wyst ąpienia awarii opracowanych instrukcji Zakup samochodu dla Stra Ŝy Po Ŝarnej - Poprawa Realizacja przedsi ęwzi ęcia, poniesione koszty bezpiecze ństwa VIII Obszar priorytetowy III. EDUKACJA EKOLO GICZNA MIESZKA ŃCÓW I ZARZ ĄDZANIE ŚRODOWISKIEM VIII.1. Podnoszenie świadomo ści ekologicznej mieszka ńców poprzez promowanie postaw i działa ń proekologicznych Organizowanie imprez pobudzaj ących aktywno ść dzieci i młodzie Ŝy w dziedzinie ochrony przyrody Ilo ść zorganizowanych imprez edukacyjnych, i środowiska naturalnego ("Dni Ziemi" i "Sprz ątanie poniesione koszty Świata") Intensyfikacja edukacji ekologicznej promuj ącej wła- Ilo ść zorganizowanych kampanii edukacyjnych, ściwe post ępowanie z odpadami poprzez organizacj ę poniesione koszty imprezy gminnej EKO BABIE LATO Edukacja ekologiczna mieszka ńców na rzecz upo- wszechniania proekologicznych postaw i wykształce- nia u mieszka ńców odpowiedzialno ści za środowisko – organizacja seminariów, wykładów, konkursów, festy- Ilo ść zorganizowanych akcji edukacyjnych, poniesione nów i innych imprez o tematyce ekologicznej, np.: koszty odnawialne źródła energii, gospodarka niskoemisyjna, oszcz ędno ść energii, w zakresie szkodliwo ści ozonu w przyziemnej warstwie atmosfery Wyelimi nowanie negatywnych zachowań (np. wypala- nie traw, porzucanie odpadów w miejscach na ten cel nieprzeznaczonych, wylewanie nieoczyszczonych Ilo ść zorganizowanych akcji edukacyjnych, poniesione ścieków bezpo średnio do wód i gleby, spalanie odpa- koszty dów w paleniskach domowych, dewastacja zieleni publicznej). Bie Ŝą ca aktualizacja gminnych serwisów Interneto- Mo Ŝliwo ść dost ępu do informacji o atrakcjach wych z poło Ŝeniem nacisku na walory przyrodnicze turystycznych i turystyczne gminy Informowanie mieszka ńców o stanie środowiska na Mo Ŝliwo ść dost ępu do informacji o środowisku terenie gminy oraz działaniach podejmowanych na rzecz jego ochrony przez portal internetowy gminy Źródło: opracowanie własne

10. Podsumowanie Przedmiotem niniejszego opracowania jest projekt Programu Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024. Poprzedni dokument pn. Program

117

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

Ochrony Środowiska wraz z Planem Gospodarki Odpadami Gminy Swarz ędz został przyj ęty Uchwał ą Nr XXXI/237/2004 Rady Miejskiej w Swarz ędzu z dnia 29 wrze śnia 2004 roku. Podstaw ę niniejszego opracowania stanowi szereg dokumentów udost ępnionych m.in. przez Urz ąd Miasta i Gminy w Swarz ędzu, Starostwo Powiatowe w Poznaniu, Urz ąd Marszałkowski w Poznaniu, Zarz ąd Melioracji i Urz ądze ń Wodnych w Poznaniu, Nadle śnictwa, Główny Urz ąd Statystyczny, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu, Regionaln ą Dyrekcj ę Ochrony Środowiska w Poznaniu, Powiatow ą Pa ństwow ą Inspekcj ę Sanitarn ą w Poznaniu, zarz ądców dróg itp. Informacje wykorzystane w opracowaniu posłu Ŝyły okre śleniu stanu aktualnego środowiska oraz wyposa Ŝenie w infrastruktur ę in Ŝynieryjn ą gminy. Program został opracowany zgodnie z ustaw ą Prawo ochrony środowiska i oparty został na zało Ŝeniach Programu Ochrony Środowiska Województwa Wielkopolskiego na lata 2012-2015 oraz innych planów, programów i dokumentów strategicznych. Program przedstawia aktualny stan środowiska, okre śla hierarchi ę niezb ędnych działa ń zmierzaj ących do poprawy tego stanu, umo Ŝliwia koordynacj ę decyzji administracyjnych oraz wybór decyzji inwestycyjnych podejmowanych przez ró Ŝne podmioty i instytucje. Po dokonaniu diagnozy stanu poszczególnych komponentów środowiska na terenie gminy Swarz ędz oraz kieruj ąc si ę uwarunkowaniami zewn ętrznymi (obowi ązuj ące akty prawne) i wewn ętrznymi (lokalne opracowania planistyczne i strategiczne, stan środowiska przyrodniczego) dokonano wyboru obszarów priorytetowych i celów ekologicznych:

VII. Powa Ŝne awarie

118 Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

VII.1. Ochrona przed skutkami powa Ŝnej awarii VII.1.1. Zmniejszenie ryzyka wyst ąpienia powa Ŝnych zagro Ŝeń środowiska.

Osi ąganie poszczególnych celów ekologicznych b ędzie zwi ązane z realizacj ą konkretnych przedsi ę- wzi ęć własnych oraz koordynowanych. Przedsi ęwzi ęcia zaproponowane w obr ębie wymienionych obszarów w przyszło ści przyczyni ą si ę do poprawy stanu środowiska na terenie gminy Swarz ędz.

Niniejszy dokument jest dokumentem strategicznym i nie stanowi przepisów prawa miejscowego. Na- kre śla jedynie kierunek, w jakim powinien pod ąŜ yć samorz ąd maj ąc na celu zachowanie i popraw ę stanu środowiska przyrodniczego.

11. Literatura i źródła danych • Dane Głównego Urz ędu Statystycznego; • Geograficzny Atlas Polski. PPWK im. E. Romera Warszawa-Wrocław 1999 r.; • Informacje z Urz ędu Miasta i Gminy w Swarz ędzu; • Informacje ze Starostwa Powiatowego w Poznaniu; • Kondracki J. 2001: Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa • Krajowy Plan Gospodarki Odpadami 2014; • Krajowy Program Oczyszczania Ścieków Komunalnych; • Krajowy Program Zwi ększania Lesisto ści; • Polityka Ekologiczna Pa ństwa na lata 2009 – 2012 z uwzgl ędnieniem perspektywy do roku 2016; • Statystyczne Vademecum Samorz ądowca 2012 r. – województwo wielkopolskie, Publikacje Elektroniczne Urz ędu Statystycznego w Warszawie; • Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wra Ŝliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektyw ą do roku 2030; • Program ochrony środowiska dla województwa wielkopolskiego na lata 2012-2015; • Program ochrony środowiska dla Powiatu Pozna ńskiego na lata 2012-2015 z perspektyw ą na lata 2016-2019; • Plan gospodarki odpadami dla województwa wielkopolskiego na lata 2012-2017; • Raporty WIO Ś; • Strategia wzrostu efektywno ści energetycznej i rozwoju odnawialnych źródeł energii w Wiel- kopolsce na lata 2012-2020; • Strategia Rozwoju Województwa Wielkopolskiego do 2020 r.; • Strategia rozwoju społeczno-gospodarczego Gminy Swarz ędz – Swarz ędz 2020; • Studium uwarunkowa ń i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Swarz ędz; • Zmiany jako ści wody jeziora swarz ędzkiego w wyniku zabiegów rekultywacyjnych – sprawozdanie z bada ń przeprowadzonych w 2014 roku - Zakład Ochrony Wód Uniwersytetu im. Ada- ma Mickiewicza w Poznaniu, Pozna ń 2014 r.; • Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 18 listopada 2014 r. w sprawie warunków, jakie nale Ŝy spełni ć przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego (Dz. U. z 2014 r., poz. 1800); • Rozporz ądzenie z dnia 12 stycznia 2011 r. Ministra Środowiska w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków (Dz. U. z 2011 r. Nr 25, poz. 133 zał.); • Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 24 sierpnia 2012 r. w sprawie poziomów niektórych substancji w powietrzu (Dz. U. z 2012 r., poz. 1031); • Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 22 pa ździernika 2014 r. w sprawie sposobu klasyfikacji stanu jednolitych cz ęś ci wód powierzchniowych oraz środowiskowych norm jako ści dla substancji priorytetowych (Dz. U. z 2014 r., poz. 1482); • Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 23 lipca 2008 roku w sprawie kryteriów i sposobu oceny stanu wód podziemnych (Dz. U. z 2008 r. Nr 143, poz. 896);

119

Program Ochrony Środowiska dla Miasta i Gminy Swarz ędz na lata 2015-2019 z perspektyw ą na lata 2020-2024

• Rozporz ądzeniu Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jako ści wody przeznaczonej do spo Ŝycia przez ludzi (Dz. U. z 2007 r. Nr 61, poz. 417 ze zm.); i w rozporz ądzeniu zmieniaj ącym z dnia 20 kwietnia 2010 r. (Dz. U. z 2010 r. Nr 72, poz. 466); • Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (t. j. Dz. U. z 2014 r., poz. 112); • Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 r. w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych bada ń poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U. z 2007 r. Nr 221, poz. 1645); • Rozporz ądzeniu Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsi ęwzi ęć mog ących znacz ąco oddziaływa ć na środowisko (t. j. Dz. U. z 2010 r. nr 213 poz. 1397 ze zm.); • Rozporz ądzenia Ministra Środowiska z dnia 11 wrze śnia 2012 r. w sprawie mechaniczno- biologicznego przetwarzania zmieszanych odpadów komunalnych (Dz. U. z 2012 r., poz. 1052); • Rozporz ądzenie Ministra Środowiska z dnia 9 pa ździernika 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej ro ślin (Dz. U. z 2014 r., poz. 1409); • Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 27 listopada 2014 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (t. j. Dz. U. 2014 r., poz. 1789); • Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t. j. Dz. U. z 2013 r., poz. 627 ze zm.); • Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (t. j. Dz. U. 2012 r., poz. 145 ze zm.); • Ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (t. j. Dz. U. z 2013 r., poz. 21 ze zm.); • Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo Ochrony Środowiska (t. j. Dz. U. z 2013 r., poz.1232 ze zm.); • Ustawa z dnia 28 wrze śnia 1991 r. o lasach (t. j. Dz. U. z 2014 r., poz. 1153 ze zm.); • Ustawa z dnia 8 marca z 1990 r. o samorz ądzie gminnym (t. j. Dz. U. z 2014 r., poz. 594 ze zm.); • Ustawa z dnia 3 pa ździernika 2008 o udost ępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (t. j. Dz. U. z 2013 r., poz.1235 ze zm.); • Ustawa z dnia 13 wrze śnia 1996 r. o utrzymaniu czysto ści i porz ądku w gminach (t. j. Dz. U. z 2013 r., poz. 1399 ze zm.); • Ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (t. j. Dz. U. z 2014 r., poz. 613, ze zm.); • Wo ś A., 1993: Regiony klimatyczne Polski w świetle cz ęsto ści wyst ępowania ró Ŝnych typów pogody. Zeszyty IGiPZ PAN Nr 20, Warszawa; • Wytyczne do sporz ądzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, Ministerstwo Środowiska, Warszawa, grudzie ń 2002r.; • Strony internetowe www.mos.gov.pl; • Strony internetowe www.natura2000.mos.gov.pl/natura2000 i www.natura2000.org.pl; • Strony internetowe www.cire.pl; • Strony internetowe www.gminy.pl; • Strony internetowe www.energiaodnawialna.net; • Strony internetowe http://bip.poznan.rdos.gov.pl; • Strony internetowe http://bip.swarzedz.eu/; • Strony internetowe http://swarzedz.pl/; • Strony internetowe http://powiat.poznan.pl/; • Strony internetowe http://poznan.rdos.gov.pl/;

120