De Anatomie Van De Politieke En Economische Crisis in Rusland

NVN

De anatomie van de politieke en economische crisis in Rusland:

André Mommen

De huidige crisis van het Russische staatsbestel gaat direct terug op de wijze waarop in de tweede helft van de jaren tachtig de groep rond Gorbatsjov de centraal geplan- de economie wilde hervormen. Hoewel er geenszins een eenheid van visie bestond, waren de radicale economische hervormers overtuigd van de noodzaak om in een snel tempo over te schakelen van een commando-economie naar een door de markt aangedreven economie. Dat laatste betekende het kapitalisme invoeren ’.

Uiteraard leefden er vele weerstan- want doordat hij in de Sovjet- den binnen het partijen staatsappa- De bourgeoisie is de republieken lokale verkiezingen raat tegen een dergelijke ingreep in handelende hoofdpersoon. toeliet, konden de plaatselijke de economische politiek, te meer politieke leiders hun gezag legiti- daar kapitalistische hervormingen J.W. Stalin in meren en daarna nationalistische ook grondige institutionele hervor- “Het marxisme en het thema's aansnijden. Via dezelfde mingen noodzakelijk maakten, zoals nationdle vraagstuk”, blz. 23 mechanismen als in de deelrepu- de privatisering van bedrijven, het blieken van de USSR kreeg oprichten van commerciële banken, Gorbatsjov in de Russische Fede- het vrijlaten van de prijzen, het liberaliseren van ratie er een nationalistische tegenspeler bij in de de binnenlandse en buitenlandse handel. De persoon van de inmiddels uit de partij gestapte economische teruggang inspireerde de radicale Boris Jeltsin. Jeltsin wilde weldra als verkozen hervormers tot het ondersteunen van de demo- president voor de Russische Federatie Gorbats- cratiseringsbeweging die zich in het partijappa- Jov wippen. Dat zou hem lukken. Gorbatsjov, die raat had aangediend onder de noemer van verkozen was tot president van de USSR door “glasnost”. Een complicerende factor was dat het Congres van Volksafgevaardigden, ontbeerde cen koerswending in Moskou noodzakelijk in de legitimiteit die een rechtstreeks verkozen Centraal-Europa voor de nodige spanningen president wel had. De mislukte communistische moest zorgen en in 1989 leidde tot de val van coup in augustus 1991 bracht tenslotte Gorbats- de communistische regimes aldaar. Jovs machtspositie de finale genadeslag toe. De Gorbatsjov zettte niettemin zijn hervormings- Sovjet-Unie spatte in enkele weken tijds uit politiek door en wilde ook rond zijn persoon elkaar in onafhankelijke republieken. Overal een presidentieel regimevestigen. Dat mislukte, gooiden de lokale partijbazen hun communist-

34 De anatomie van de politieke en economische crisis in Rusland sche identiteit af en grepen ze als “nationalisten” nationalistische Liberaal Democratische Partij de macht in de deelrepublieken. (LDP) van Vladinur Zhirinovsky. De Commu- nistische Partij van de Russische Federatie De politieke instellingen (CPRF), de met haar verbonden Agrarische Toen op 1 januari 1992 de Sovjet-Unie Partij en nog ettelijke kleinere linkse formaties officieel ophield te bestaan, werd de Russische volgden samen op slechts een zucht van Zhiri- economie ineens onderworpen aan een neo- novsky. De grootste groep in de Doema werd liberale shock-therapie. De architect daarvan was gevormd door de “onafhankelijken”, parlements- eerste minister Yegor Gaidar en een kleine groep leden verkozen in de districten zonder enige van neo-lberale heelmeesters die handelden op partijkleur. Uit dat reservoir van opportunisten gezag van het IME USAID, de BERD en de G- kon Jeltsin putten omzijn politiek te ondersteu- 7. Inmiddels reageerden de meeste parlementsle- nen. den met ontzetting toen ze kennis namen van De nieuwe grondwet van 1993 verschafte de regeringsplannen. Ze vreesden een algehele Jeltsin een ongekende macht. Hierdoor werd ineenstorting van het economisch systeem en ook de entourage van de president belangrijker een snelle daling van de levensstandaard van de dan de regering of het parlement. Zijn dochter bevolking indien alle subsidies zouden worden Tatyana zou het ongeleide projectiel dat haar afgeschaft. Volgens de neo-liberalen rondJeltsin vader was, voortaan in de hand proberen te moest de “markt” voor een allocatie van de houden met behulp van een aantal invloedrijke middelen zorgen. raadgevers en oplichters. In het Kremlin werkte Twee tegenstrijdige concepties van de politie- weldra een presidentiële staf van 3.000 personen ke machtsuitoefening kwamen nu met elkaar in om een zwakke en alcoholistische president te botsing: enerzijds de aanhangers van een sterk omringen. presidentieel regime en anderzijds de voorstan- Rusland werd dus geregeerd vanuit het Krem- ders van een parlementair regime. Reeds in 1993 lin. Tegenover een oppermachtige maar labiele was er sprake van een patstelling tussen Jeltsin en president stond een zwakke Doema. Wat ieder- het Parlement, ook al had Jeltsin in april 1993 een kon verwachten gebeurde: de Doema streef zijn beleid via een referendumlaten goedkeuren. de naar meer macht en hoopte van Jeltsins Op 21 september van dat jaar ontbond Jeltsin falend leiderschap gebruik te maken om het tenslotte zijn nog uit de Sovjet-tijd stammende regime te “parlementariseren”. Aanlokkelijk voor Parlement. Deze ongrondwettelijke daad lokte de Doema was Jeltsin te bedreigen met een een openlijke revolte van de parlementsleden eventueel impeachment. Een dergelijk doel zou de uit. Jeltsin liet de opstand bloedig neerslaan. Doema enkel kunnen realiseren indien men over Ongeveer 140 mensen lieten begin oktober een gekwalificeerde meerderheid beschikte. 1993 het leven rond enin het in brand gescho- Maar dat doel kon naderbij komen in het geval ten Witte Huis in Moskou. de oppositie een grote verkiezingsoverwinning Daarnastelde Jeltsin een nieuwe grondwet op kon boeken voor de parlementsverkiezingen. die hij via een referendum op 12 december Daarom ook wierp de Doema zichal snel op als 1993 liet goedkeuren en tegelijkertijd liet hij het geweten van de natie. een nieuw Parlement (Doema) kiezen. Hoewel Het maatschappelijke draagvlak van Jeltsin was het volk in een referendum de nieuwe grondwet inmiddels in elkaar geschrompeld. Genoot Jeltsin goedkeurde, wezen de verkiezingsuitslagen voor in 1991 nog over een haast onbegrensd vertrou- de nieuwe Doema uit dat het neo-liberale wen, in 1994 was daar nog maar weinig van hervormingsbeleid op grote tegenstand van de over. Zijn aanhang werd uiteindelijk gevormd bevolking stootte. De zogenaamde “hervor- door de directe belanghebbenden in het Krem- mingsgezinde”’ partijen behaalden slechts een lin en zijn gecorrumpeerde makkers in het kwart van de stemmen. De gematigde sociaal- staatsapparaat. Voorts waren er ook nog de nco- liberaal Grigory Yavlinsky met zijn partij Yabloko liberale hervormers die via de internationale (“appel”) strandde op goed 7 procent. De ex- instellingen en de buitenlandse geldschieters premier Yegor Gaidar was de verkiezingen sleutelfuncties konden bekleden. Zij waren ingegaan aan het hoofd van Ruslands Keuze’, ideologisch gewonnen voor een parlementair maar oogstte slechts 15,5 procent van de lijst- regime, doch moesten ervaren dat alleen een stemmen, tegen bijna 23 procent voor de rechts- sterke president hen kon beschermen tegen de

Vlaams Manastsrh Tjdschrift nr 4 december 1998 35 André Mommen conservatieve krachten en diegenen die in het kansrijke vervanger voor Jeltsin konden vinden. neo-liberale programma van Gaidar en zijn Alle kapitalistische belanghebbende groepen geestverwanten een waardeloos en gevaarlijk sloegen in 1996 de handen in elkaar om Jeltsin experiment zagen’. Er waren ook nog de grote alsnog aan een tweede presidentstermijn te economische belangengroepen. Onder hen helpen. Daarvoor was geld nodig. Veel geld zelfs. waren er de energiebedrijven die zowel voor de Dat geld kon enkel komen uit het buitenland en financiering van de staatsuitgaven als voor nog meer van de grote profiteurs van het regi- exportinkomsten zorgden. Jeltsin moest al snel me: de nieuwe rijken en dan vooral de magna- kiezen tussen de diverse belangengroepen die ten die inmiddels de media in handen hadden het Kremlin bestormden. Daarom liet hij al in gekregen. december 1992 zijn neo-liberale premier Gaidar Jeltsin werd tijdens de presidentverkiezingen vallen voor Viktor Tsjernomyrdin, de man van van 1996 in de media als de enige democratische Gazprom. Kortom, met de degradatie van Gaidar garantie tegen een mogelijk terugkeer van de was de ideologie van de big bang van de baan. dictatuur voorgesteld. Andere kandidaten ver- Andere belangengroepen kwamen eveneens schenen nauwelijks op TV. Of ze werden in een toenadering zoeken tot het Kremlin. Zo was er verdacht daglicht gesteld. De door de tycoons uiteraard het militair-industriële complex dat beheerste media werden geholpen door een leefde van staatssubsidies en om export van team van Westerse en plaatselijke reclamemakers. wapentuig verlegen zat. Er waren de agrarische Ze konden tenslotte Jeltsin in de eerste ronde belangengroepen die in de Agrarische Partij een aan 35,3 van de stemmen helpen tegen 32 parlementaire spreekbuis hadden gevonden, maar procent voor de communist Gennady Zjoe- die ook subsidies konden gebruiken. ganov. In de tweede ronde zegevierde Jeltsin Na de voor Jeltsin tegenvallende parlements- gemakkelijk met 54 procent tegen 40 procent verkiezingen van 1993 leek zich een herstel van voor Zjoeganov. Een belangrijke rol in die de centraal gecontroleerde economie af te overwinning van Jeltsin had ook de populaire tekenen. Waarnemers dachten dat er zich een generaal Aleksandr Lebed gespeeld. Lebed die conglomeraat van belangengroepen zou vormen met 14,5 procent van de stemmen in de eerste om de hervormingen (vooral de privatiseringen) ronde als derde was geeindigd, had opgeroepen af te remmen. Premier Viktor Tsjernomyrdin liet Jeltsin in de tweede ronde te steunen. Dit alles zich herhaaldelijk in die zin uit in de hoop het was uiteraard doorgestoken kaart geweest. Lebed volksverzet af te zwakken en de oppositie in de had inmiddels vanJeltsin de functie van veilig- Doema in slaap te wiegen. Dat was nodig, want heidsadviseur verworven, plus de informele titel de verkiezingen voor een nieuwe Doema in van “kroonprins” voorgespiegeld gekregen. december 1995 maakten van de CPRF tot de Daarna schoof Jeltsin zijn putatieve politieke sterkste fractie. De CPRF behaalde met 22,3 zoon alsnog snel aan de kant. procent van de uitgebrachte lijststemmen een Hoewel Zjoeganov een mooie score had veel beter resultaat dan Tsjernomyrdin met de neergezet, was zijn nederlaag tegen Jeltsin erg inderhaast opgerichte partij Ons Huis is Rusland onwelkom. In het linkse kamp bleef de ver- (iets meer dan 10 procent). Alle “hervormingsge- deeldheid groot en liepen de spanningen op zinde” partijen haalden samen maar een kwart tussen sociaal democraten, gematigde commu- van de stemmen. Dat deed de macht van de nisten, bolsjewiki en nationalisten. Zjoeganov Doema ten aanzien van Jeltsin aanzienlijk toene- probeerde deze disparate achterban bij elkaar te men. praten, maar daardoor maakte hij zich ongeliefd Inmiddels was de populariteit van Jeltsin sterk en ongeloofwaardig bij de centristen en de gedaald. Nog maar 5 procent van de bevolking gematigde anti-Jeltsin groeperingen. Uiteindelijk beweerde op hem te willen stemmen bij de ging het om het perspectief Jeltsin ten val te presidentsverkiezingen van 1996. Zelfs een kunnen brengen. Dat was vanuit electoraal communistische kandidaat zou een werkelijke oogpunt bekeken niet zo eenvoudig. Zo was kans maken om verkozen te worden. Voor zowel gebleken dat het electorale landschap reeds in de buitenlandse als de binnenlandse belangen- een bepaalde plooi was gevallen. De grote steden roepen was het dus zaak om een linkse machts- Moskou en Sint-Petersburg en die regio’s die overname te voorkomen. Probleem was echter valuta inkomsten hadden uit de directe verkoop dat de kapitalistische krachten geen geschikte en van grondstoffen (vooral metalen) en energie-

36 De anatomie van de politieke en economische crisis in Rusland dragers (olie, gas) hadden in grote meerderheid mentarisme. Hij moest zich wel distantiëren van op Jeltsin gestemd. Zjoeganov moest het hebben een bolsjewik als Viktor Anpilov die in zijn van de industriële en agrarische gordel ten electorale coalitie de opstand predikte en zelfs de zuiden van Moskou en van oudere kiezers met oude Sovjet-Unie wilde herstellen. een lagere opleiding of gepensioneerden in de steden. Om Jeltsin te verslaan moest Zjoeganov De oligarchen inbreken in de kring van jongere en beter Reeds op het einde van het Gorbatsjov tijd- opgeleide kiezers. perk, toen informele privatiseringen aan de orde De electorale tweedeling was reeds ontstaan van de dag waren, werd de basis gelegd voor een toen zich onder Gorbatsjov een democratische nieuwe bourgeoisie. In de Westerse pers werd beweging vanuit Sint-Petersburg en Moskou had evenwel gedaan alsof de oude managers van verspreid over het hele land. Deze beweging had staatsbedrijven door middel van een machtsgreep het gemakkelijkst voet aan de grond gekregen in zich hadden opgeworpen tot een nieuwe heers- de meer ontwikkelde regio’s, vooral daar waar er ende klasse. We zullen zien dat dit niet het geval een concentratie van hoger opgeleiden was en is geweest, maar dat er zich al snel een financiële waar de sociale structuur gedifferentieerd was. oligarchie van nieuwe ondernemers zou vormen De toenmalige democratische beweging dreef op die daarna alle touwtjes in handen kreeg. een golf van vooral jeugdig protest in intellectu- Uiteraard, managers hadden reeds door infor- ele kringen en op de “nieuwe middenklasse” die mele privatiseringen stukken van de staatsbedrij- haar kansen hoog inschatte bij een eventueel ven in handen gekregen. Het betrof hier wel opdoeken van het communistisch regime. De degelijk diefstal. Maar dat wilde men stoppen. In middenklasse gokte op een aanzienlijke verbete- november 1991 benoemde Jeltsin daarom de ring van haar inkomen, met alle aangename toen 36-jarige Anatoly Tsjoebais, een economist aspecten die daaraan verbonden waren. De en professor uit Leningrad, tot zijn minister van nieuwe middenklasse had daarom al onder Privatiseringen. Tsjoebais had intussen al zijn Gorbatsjov massaal de Partij verlaten. Deze “sporen” verdiend in de stad Leningrad als middenklasse bleef Jeltsin daarna grosso modo rechterhand van de toenmalige burgemeester trouw, ook al waren delen van die middenklasse Anatoly Sobsjak6. Hij werkte daarna in Moskou inmiddels eerder verarmd dan verrijkt door de nauwsamen met cen groep van Amerikaanse economische transformatie. Vandaar Jeltsins Harvard studenten onder leiding van Jeffrey monsterscores bij de presidentsverkiezingen van Sachs’ en met de steun van USAID. Om de 1996 in Moskou en Sint-Petersburg, de twee illegale privatiseringen te stoppen werkte men steden waar deze nieuwe middenklasse het meest aan een systeem om een soort “volkskapitalisme” nadrukkelijk naar voren was gekomen als gevolg ingang te doen vinden. Tsjoebais verzette zich van de instroom van buitenlands kapitaal en tegen het voorstel om alle winkels en bedrijven sterk toegenomen import- en exportactiviteiten. aan de werknemers te schenken, dit onder Men schatte in 1996 het aantal van de in de verwijzing naar een mogelijke ‘“joegoslavisering” financiële diensten werkzame personen in van de economische verhoudingen*. In plaats Moskou alleen al op 100.000 individuen. Daarbij daarvan kwam een “voucher privatisering”, moet men nog alle personen voegen die op de waarbij alle burgers een voucher kregen waar- een of andere manier in de afgeleide diensten en mee ze aandelen zouden kunnen kopen in te activiteiten hun inkomen verdienden, om de privatiseren bedrijven’. Dit leidde tot cen grote impact van deze sociale en economische veran- zwendel in vouchers door malafide opkopers en dering op de ideologische en politieke verhou- bedrijfsleiders (insiders) die de hulp van poliuci dingen in te schatten. en bureaucraten verwierven!!. De pro-Jeltsin aanhang was dus geconcen- Uit deze nieuwe klasse van oplichters kwam treerd in de meer dynamische sectoren van de een groep van super-rijken bovendrijven. Zij economie en de samenleving. De anti-Jeltsin noemden zichzelf de “oligarchen”. Ze kwamen aanhang moest dit aanvaarden op straffe van uiteraard uit de oude nomenklatura of hadden verwezen te worden naar de marginaliteit. ooit familieleden op hoge politieke functies Vandaar dat Zjoeganov zich alle moeite gehad, maar ze verschilden van hun famileleden getroostte om “modern” over te komen en zich doordat ze gebroken hadden met het oude verzoende met de privatiseringen en het parle- netwerk van de nomenklaturisten. Vladimir

Vlaams Marxistisch Tijdschrift mr. 4 - december 1998 37 André Mommen

Potanin van de Oneximbank is wel de zoon van accepteren. Dat heette “aandelen ruilen voor een hoge Sovjet-ambtenaar bij het Ministerie schuldpapier”. van Buitenlandse Handel, doch zijn opkomst Dat had zo zijn voordelen. Zo hoefde de staat staat los van die connectie. Mikhail Khodorovsky immers de opgenomen leningen niet afte van Menatep of Boris Berezovsky van LogoVAZ lossen. Voor de bankiers was deze constructie hebben zich via kapitalistische mechanismen ongemeen voordelig, want eerst verdienden ze kunnen opwerpen als tycoons. Rond hunfinan- dik aan de hoge opbrengsten op het kortlopend ciële groepen is tevens een web van televisie- en papier en daarna konden zij zich als grote radiostations, kranten en weekbladen geweven. onderhandelaars aandienen bij de inkoop van Zij zijn het die de herverkiezing van Jeltsin in aandelen in de staatsbedrijven. Deze constructie 1996 hebben georganiseerd en gefinancierd. Het waarbij de staatsobligaties (GKO's en OFZs)}!! loon dat zij daarvoor gekregen hebben is een werden geruild voor aandelen was het geestes- vrije toegang tot het machtscentrum in het kind van Anatoly Tsjoebais, die toen nog de Kremlin en het opkopen tegen afbraakprijzen stafchef van Jeltsin in het Kremlin was. van de beste delen van het industriële erfgoed. De oligarchen hadden zich aanvankelijk vooral Uiteraard ging dat gepaard met onderlinge beperkt tot de lucratieve handelsactiviteiten toen rivaliteiten en ruzies welke weldra bekend de planeconomie werd losgelaten. Zo moesten werden als de “bankiersoorlog”’. bedrijven voortaan hun producten op de markt Nadat het systeem van de vouchers was uitge- zien te verkopen in plaats van ze te leveren aan werkt wilde men de privatisering van de staats- de staat. Groothandelaars doken op die vooral bedrijven alleen nog maar via openbare verkoop “schaarse” producten zoals auto's inkochten. De van aandelen laten gebeuren. Een nieuw systeem autohandel maakte bij voorbeeld Berezovsky's van roof en oplichting werd in werking gezet. LogoVAZ rijk. Hij kocht de Russische Lada's (in Dit systeem werd “insider trading” genoemd, Rusland Zhignli geheten) aanvankelijk spotgoed- maar nam veel meer het karakter aan van een koop aan bij de fabriek in Togliattigrad en “traffic d’influence”.Via onduidelijke procedures verkocht ze met een stevige winst in Moskou. en overeenkomsten konden steeds dezelfde Hij schoot tevens de concurrerende kleine oligarchen de beste bedrijven wegkapen voor autohandelaren overhoop !2. Van Jeltsin kreeg hij een prikje. De connectie lag bij de Russische daarna de belastingvrije import van nieuwe regering die angstig op zoek was naar financiële buitenlandse auto's toegespeeld. middelen omde staatsuitgaven te financieren. In De opkomende klasse van handelaren verlegde eerste instantie had de regering de Centrale haar activiteiten ook naar de financiële sector Bank van Rusland de opdracht gegeven om het (valuta wisselen, geld lenen). De geldwisselkan- financieringstekort monetair te financieren, toren schoten als paddestoelen uit de grond. Het d.w.z. gewoon biljetten drukken omde tekorten bezit van een uithangbord werd een goudmijn te dekken. Resultaat was een inflatoire ontspo- om geld wit te wassen. De nieuwe banken ring. Toen het aanmaken van nieuwe bankbiljet- legden contacten met de buitenlandse financiële ten werd gestopt moest de staat door middel van instellingen!’ en groeiden daardoorals kool. staatsleningen het tekort zien te financieren. Dat De inflatie was na het stilleggen van de roe- kon enkel lukken door een hoge interest te belpers gestopt. Men had de indruk dat de betalen aan de intekenaars en de koers van de roebel een normale munt zou worden. Doch in roebel te stabiliseren met de hulp van het IMF oktober 1994 klapte de kunstmatig opgehouden Intekenaars op de kortlopende staatsleningen koers van de roebel in elkaar. Men mocht aan- werden de nieuwe Russische banken die weldra nemen dat de Russische banken zelf tegen de op een berg liquiditeiten zaten (deposito's van roebel hadden gespeculeerd. Na cen forse winst o.a. de staat en van buitenlandse banken). Om genomen te hebben konden de banken de het financieringstekort binnende perken te regering bewegen tot het aanscherpen van het houden ging de regering over tot het verkopen monetaristisch beleid aangevuld met een terug- tegen cash van staatsparticipaties. Het volume dringen van het financieringstekort. Dat laatste van de staatsschuld wilde de regering verminde- werd slechts bereikt door de ambtenarensalaris- ren door ook de staatsobligaties als betaalmiddel sen en de pensioenen veel te laat uit te betalen. voor de te koop aangeboden staatsparticipaties te Maardit monetarisme zou de Russische economie al snel naar een ongehoorde crisis voeren.

38 De anatomie van de politieke en economische crisis in Rusland

Door het gevoerde monetaire beleid konden de wat indien de koersen zouden dalen? Dan zou bedrijven geen krediet meer aanboren, de leve- de beurs in Moskou onvermijdelijk een zware ranciers betalen en de lonen uitbetalen. Het klap krijgen en zou de regering haar privatise- resultaat was een massale verpaupering van grote ringsprogramma moeten opschorten. delen van de bevolking. De koopkracht daalde De gevreesde klap kwam, hoewel niet onaan- drastisch en deedeen afzetcrisis in de sector van gekondigd, in de zomer van 1998 toen de de dagelijkse consumptiegoederen ontstaan. De Aziatische crisis zich over de toendra naar Mos- bedrijven schakelden massaal over op ruilhandel kou verplaatste en daarna de Westerse beurzen (É*barter”’). Lonen werden voortaan in natura nog enkele kwade weken zou reserveren. uitbetaald. Bonnen werden uitgeven omin de Dat aan de “boom” in Russische aandelen en winkels eten te kunnen kopen. schatkistpapier een einde moest komen, was Om de acute financieringstekorten op te begin 1998 te merken aan het feit dat de olie- vangen werd steeds meer kortlopend schatkistpa- prijzen op de internationale markten bleven pier (GKO's} met een hoge discount uitgegeven. dalen en de buitenlandse oliemaatschappijen De banken kochten dat papier aan door in het twijfelden aan de opportuniteit om nog verder buitenland geleende goedkope dollars in roebels te investeren in Russische olie- en gasmaat- omte zetten. Omdat het schatkistpapier liquidi- schappijen. De aandelen van deze te privatiseren teiten aanzoog, had de uitgifte ervan nauwelijks firma’s bleven dan ook vanaf maart 1998 onver- consequenties voor de geldhoeveelheid in kocht. De kredietwaardigheid van de Russische omloop. In feite danste de regering op een staat kreeg hierdoor een klap. Daardoor kon de vulkaan die elk ogenblik tot uitbarsting kon staat geen GKO's met een normale rentevoet komen. Er zou een moment komen dat deze meer plaatsen. Dat deed de roebelkoers geen windhandel zou instorten en wel op het goed. Om de roebel te steunen werd in juli moment dat de buitenlandse banken hun dollars 1998 de rente fors verhoogd, doch dat bracht de zouden terugeisen of geen nieuwe leningen schatkist nog meer in moeilijkheden. Toen werd meer zouden verstrekken. Dat moment kwam al geschat dat 34 procent van de staatsinkomsten eind 1997 akelig naderbij toen de Russische gebruikt werden voor de financiering van de rente als gevolg van het monetaristische beleid leningen!. Het optrekken van de rentestand zou (o ironie!) begon te dalen tot een niveau waarop het faillissement van de staat veroorzaken. Alleen het niet meer lonend was om nog dollars om te een nieuwe kredietlijn van het IMF kon Jeltsin wisselen in roebels voor de aankoop van nog redden. Maar omdat ook het IMF krap bij GKO'si. kas zat als gevolg van de Aziatische crisis en Wat evenwel niet was gedaald, dat was de Westerse banken al hun geld wilden terughalen totale staatsschuld. Naar schatting bedroeg de uit Rusland, stond Jeltsin ineens met de rug buitenlandse schuld 120 miljard dollar en de tegen de muur. Het liedje was uit. binnenlandse schuld tussen de 60 en 80 miljard Jeltsin had reeds in het begin van 1998 het dollar. De buitenlandse schuld was hoofdzakelijk gerucht opgevangen dat er zwaar weer op komst geërfd van de oude USSR. Jaarlijks moest Rus- was. Daarom reageerde hij al in maart 1998, nog land nu rond de 10 miljard dollar aan rente ruim voordat de roebel echt in gevaar was, met betalen op de buitenlandse schuld. Dat maakte het verrassende ontslag van premier Tsjerno- de buitenlandse geldschieters kopschuw. Doordat myrdin en de benoeming van de jonge en de staat steeds meer had geleend, schatte men de onervaren Sergey Kiriyenko tot diens opvolger. “debt service” in 1999 reeds op meer dan 17 Het plan van Kiriyenko omhet begrotingstekort miljard dollar per jaar. Die verplichtingen zou ditmaal af te dekken door een verhoogde en Rusland niet kunnen nakomen tenzij de olie- versnelde belastinginning ten laste van de encr- prijzen stabiel zouden blijven of indien men er giebedrijven en alle andere verdieners van harde alsnog zou in slagen om steeds meer aandelen valuta mislukte. De crash van de roebel was van staatsbedrijven tegen echte dollars van de onvermijdelijk. Kiriyenko moest de roebel hand te doen. Wat dat laatste betreft was men loslaten en op 17 augustus 1998 hierdoor een afhankelijk van buitenlandse investeerders die op moratorium over de staatsleningen afkondigen. die aandelen zouden afkomen. Zolang de Dat betekende de val van Kiriyenko. Jeltsin internationale aandelenbeursen steeds hogere probeerde daarna door het terugroepen van koersen aftikten, was er niets aan de hand. Maar Tsjernomyrdin de situatie nog te redden, maar

Vlaams Marxistisch Tijdschrift ni. 4 december 1998 39 André Mommen dat lukte niet. Ditmaal kon de Doema Jeltsin in was in 1989 één van de oprichters van de instel- het nauw drijven. De Doema verwierp de ling. De bank beschikte over deposito's van de kandidatuur van Tsjernomyrdin. Afdreigen lukte Russische Douane en specialiseerde zich in ook al niet meer. Het gevolg was dat de Doema financiële transacties met China. In begin 1998 Jeltsin tot een virtuele troonsafstand dwong en bezat de Inkombank 68 regionale filialen. Het minister van Buitenlandse Zaken Yevgenyi gerucht liep dat de Inkombank de financier was Primakov tot premier koos. Een andere klassen- van de presidentscampagne van generaal Alexa- coalitie kwam nu aan de macht. Jeltsin mocht in ndr Lebed in 1996. De Inkombank bezit Inkom het Kremlin blijven zitten als grote invalide, Capital, Samara Aluminium, Babyev (voedings- maar de regeringsmacht verschoof naar de bedrijf), Magnitogorsk Staal, Mostas Pipe, Sokol Doema. Dat betekende het einde van de heer- (luchtvaart) en controleert zowat 15 procent van schappij van de oligarchen die inmiddels met de Russische confectiemarkt. hun vluchtkapitaal al richting Cyprus waren vertrokken!5. 3. LogoVAZ werd in 1989 gesticht door Boris Berezovsky. LogoVAZ begon als de eerste kapi- De financiële imperia talistische autodealer van de USSR. Berezovsky In de herfst van 1996 verklaarde Boris Bere- is een wiskundige die van de Academie van zovsky in een interview dat hij zes mede- Wetenschappen kwam. Berezovsky, zelf van tycoons of oligarchen had die de Russische joodse afkomst, steunde ook de anti-semiet economie domineerden. Deze Grote Zeven zijn Sergey Kurginyan. Hij is zeer nauw verbonden als gevolg van de recente beurs- en roebelcrisis met Jeltsins dochter Tatyana Dyachenko. De uitgeteld. Hun kredietlijnen zijn afgesneden en groep LogoVAZ omvat de Obedinionny Bank, hun banken virtueel failliet verklaard. Hun de Oil Finance Company, Sibneft (oliefirma) en politico-financiële macht is daardoor verlamd. Aeroflot. Berezovsky bezit 8 procent van ORT Hier volgt dan een lijstje van de zeven failliete televisie, maar zijn invloed op deze zender is imperia: aanzienlijk daar een aantal ORT-figuren eveneens in de top van LogoVAZ zitten. LogoVAZ 1. De Alfa Bank wordt geleid door voorzitter bezit controlerende participaties de vele kranten Mikhail Fridman en afgevaardigde beheerder en weekbladen. Nadat in 1994 een mislukte Pyotr Aven, een voormalige minister van buiten- aanslag op zijn leven was gepleegd, verwierf landse economische zaken van de Russische Berezovsky de Israëlische nationaliteit. Inmiddels Federatie. Deze bank kwam voort uit een han- sloot Berezovsky vrede met twee andere oligar- delsmaatschappij opgericht in 1987 door weten- chen, nl. Smolensky van SBS-Agro en Gusinsky schappers van het Moskouse Staal en Legeringen van de Most Bank. Berezovsky en Gusinsky Instituut. Daarna gingen deze yuppies of Nieuwe delen hun antipathie voor Anatoly Tsjoebais. Russen in de buitenlandse handel. Als hun Berezovsky is een uitgesproken vertegenwoordi- politieke beschermheren noteerde men de neo- ger van de comptador bourgeoisie in Rusland!®. liberale hervormers Yegor Gaidar en Anatoly Deze media-tycoon!7 orkestreerde in 1997 een Tsjoebais. De Alfa Bank kreeg het beheer over media-campagne tegen zijn grote vijand Anatoly fondsen van de Russische Douane in handen. Tsjoebais. Deze laatste moest toenals vice- De Alfa Group zelf beheert enorme belangen in premier uit die functie ontslag nemen. de oliesector (Tyumen Oil), de handel (Alfa Eco Trading), in de chemische en farmaceutische 4. De Menatep wordt geleid door stichter nijverheid, de voedingsindustrie, glasblazerijen, Mikhail Khodorkovsky en door Aleksandr elektriciteitscentrales, de bouwen cementnij- Zurabov. Menatep is cen creatie geweest van de verheid (in totaal acht firma’s). CPSU. Midden jaren 1980 besloot de Partij om onder supervisie van Yegor Ligachev technologi- 2. De Inkombank wordt geleid door voorzitter sche centra uit te bouwen omde vernieuwing Vladimir Vinogradov, een vroegere economist van het productieapparaat te stimuleren. Deze van de Promstroybank Rossiya. De Inkombank centra mochten belastingvrij computers invoc- is voortgekomen uit een initiatief van de Kom- ren. In 1987 begon student Khodorkhovksy als somol toen de jeugdorganisatie bouwactiviteiten Komsomol verantwoordelijke met de computer- wilde financieren. De economist Leonid Abalkin winkel Menatep (een acronym) in de stad Frun-

40 De anatomie van de politieke en economische crisis in Rusland

ze. De handel leverde fabelachtige winsten op. In sandr Korzhakov een overval op het hoofdkwar- 1989 kreeg Menatep de toestemming van de tier van Most Bank in Moskou, dit blijkbaar om regering om wisselactiviteiten op te zetten. In een breuk tussen de Moskouse burgemeester 1991 werd Menatep een bank. Evenals de mees- Yuri Luzhkov en de bank te provoceren. Dat te grote banken kon ook Menatep overheidsli- laatste gebeurde daarna, waardoor de winstge- quiditeiten in deposito nemen. Menatep plaatste vendheid van de Most Bank werd aangetast. zich aan het hoofd van diverse federale program- Most Bank ondersteunde neo-liberale politici ma's, 0.4. het schoonmaken van Chernobyl en als Yegor Gaidar en Grigory Yavlinsky, maar had het financieren van een suikerakkoord met ook een flirt met Lebed gehad. Most Bank is de Cuba. De bank werd ook betrokken in het spin in het web van de Most Group die vooral schandaal met het wederopbouwprogramma financiële instellingen groepeert, zoals Most voor Tsjetsjenië. In 1996,was Menatep de groot- Investment, Most Development en Most Engi1- ste bezitter van Russische staatsobligaties en nam neering. In 1997 werd de media groep NTV- kassiersfuncties waar voor regionale overheden. Holding opgericht. Eens werden de media van Onder de beschermheren van Menatep telt men Most door de liberale intellectuelen de hemel in Viktor Tsjernomyrdin en Anatoly Tsjoebais. geprezen omwille van hun onafhankelijkheid. Te Maar Menatep had ook goede contacten in denken geeft ook dat de Most Bank zo een conservatieve kringen met 0.4. Oleg Soskovets, 1.000 para-militairen in dienst heeft als veilig- Aleksandr Korzhakov, Yuri Shafranik en Ruslan heidsagenten. Daarvan was een deel actief aan de Khasbulatov. In de media verschenen berichten zijde van Jeltsins troepen bij de bestorming van dat ook Vladimir Zhirinovsky tot de gunstelin- het Witte Huis in 1993. De vroegere KGB gen behoorde. Menatep is trouwens een indus- generaal Filipp Bobkov leidt een met de Most triële gigant met een controlerende invloed op Bank verbonden geheime dienst. Alliance-Menatep Investment Bank, SKB Samara Bank, Menatep Trading Company, Menatep 6. Oneximbank wordt geleid door Vladimir Impex, Yukos (olie), Koloss (voeding), Avisma Potanin, de vroegere eerste vice-premier van de (titanium en magnesium), Apatit (meststoffen), Russische Federatie. Potanin stichtte op het Orenburg (koper), Syktyvkar (hout), Ust-Ilimsk einde van het Sovjet-tijdperk de International (papier en pulp), Ruskii Tekstil en met een Company for Finance and Investment (MFK) !s. minderheidsbelang in Independent Media dat in Klanten van de vroegere Sovjet-bank Vneshe- het Engels verschijnende bladen uitgeeft. konombank en de Sovjet-handelsondernemin- gen sloten aan. In 1993 volgde de grote door- 5. De Most Bank wordt geleid door de stichter braak. De Oneximbank bundelde de activiteiten Vladimir Gusinsky en Boris Khait. Gusinsky is van 30 staats- en privé handelsfirma' en finan- een voormalig theaterdirecteur die in die functie cierde de export en import van vis, brood, ooit in het midden van de jaren tachtig kantoor- technologische producten, wapens, verzekerin- behoeften was beginnen te verkopen. Daarna gen, boeken, machines, etc. Minister van Finan- stichtte hij Infeks, een adviesbureau voor grond- ciën Boris Fyodorov was de grote weldoener speculanten in het centrum van Moskou. Most van de Oneximbank door in 1993 de bank een Bank werd opgericht in 1989 om deze activitei- sleutelrol toe te.bedelen als betaalmeester van de ten te financieren. Het gerucht liep dat Most staat. De stad Moskou kende aan Oneximbank Bank ook goud afkomstig van de Communisti- de financiële dienstverlening voor de buiten- sche Partij zou hebben verhandeld. Doch het landse economische betrekkingen toe. De grote geld verdiende Most Bank als kassier van Oneximbank kon speculatieve winsten boeken de Stad Moskou en als makelaamin onroerend op deze valuta-rekeningen. Ook hier weer duikt goed. Daarbij kwamen ook nog de internationa- de persoon van Anatoly Tsjoebais op als politie- le transacties bij verkoop van kantoren aan ke beschermheer. De groep rond Oneximbank buitenlandse bedrijven. Most Bank was geduren- telt ongeveer 30 bedrijven met een totaal kapi- de enige tijd de bankier van de wapenexporteur taal van 38 miljard dollar en een omzet van 16 Rosvooruzhnenie en verschillende regionale miljard dollar in 1996, wat neerkomt op onge- overheden. Conflicten bleven niet uit met veer 10 procent van Ruslands BNP. De groep rivaliserende groepen en mafia’. In December omvat meer dan 30 bedrijven iet 0.4. MFK, 1995 pleegden de veiligheidstroepen van Alek- Balt-Onexim (St. Sint-Petersburg), Renaissance

Vlaams Marxistisch Tijdschrift nr 4 december 1998 André Mommen

Capital, Norilsk Nickel, ZIL (autofabriek in gen jegens het publiek voldoen. Tenslotte moes- Moskou), North West River Shipping, Kuznetsk tenze allemaal hun deuren sluiten. Het hele Aluminium, Oktyabrskaya (spoorwegen), Svya- betaalverkeer stortte in. Rusland keerde terug zinvest (telefonie), Sidanko (olie), Novolipetsk naar het tijdperk van de betaling in cash. Inmid- (optische apparaten), Perm (luchtvaart), Motors, dels had de regering al een moratorium op de de ijshockey en basketball ploegen van het staatsleningen afgekondigd. De oligarchen wer- Leger. In de sector van de media controleert de den nu door paniek bevangen. Op 25 augustus groep de veelgelezen Komsomolskaya Pravda, de 1998 verklaarden de leiders van de Onexim- Russky Télegraf, dc Izvestiya en Ekspert. Velen bank, de Menatep Bank en de Most Bank dat zij zagen in Oneximbank de invloedrijkste finan- een gezamenlijke holding company wilden ciële instelling van het land. De Oneximbank lag oprichten en daarin elk 51 procent van hun ook aan de basis van de strategie om staatslenin- kapitaal in onderbrengen. Op 27 augustus kwam gen omte zetten in aandelen van bedrijven. Ze het sensationele bericht dat de National Reserve financierde in belangrijke mate Jeltsins herver- Bank, de Inkombank, de Avtobank, de Mezh- kiezing. In de zomer van 1997 leidde de kombank en de Alfa Bank zich wilden vereni- Oneximbank een consortium dat 25 procent van gen. De Moskouse burgemeester Yuri Luzhkov het kapitaal van Svyazinvest verwierf. Dit was de riep de tien grootste Moskouse banken op hun grootste aandelentransactie ooit in Rusland middelen samen te voegen om de crisis te afgesloten. Maar onmiddellijk brak er een hefti- bezweren. Het mocht allemaal niet baten. De ge strijd uit onder leiding van de verliezers. buitenlandse geldschieters van de oligarchen Berezovsky en Gusinsky meenden dat de veiling wilden hun geld terug. van de aandelen vervalst was!9. Inmiddels bleef de koers van de roebel ten aanzien van de dollar dalen. De leiders van de 7. Aleksandr Smolensky leidt de SBS-Agro, de G-7 keken machteloos toe. In september 1998 vroegere Stolichny Bank. Hij was tussen 1987 en werden de Londense rekeningen van een aantal 1989 het hoofd van de Moskva-3 cooperatie. Russische banken (o.a. van de SBS-Agro, SBS-Agro gold als een opposant van Tsjoebais Inkombank en Oneximbank) bevroren. Het ging en als een woordvoerder van de meer behou- hier om de terugbetaling vele tientallen miljoe- dende krachten. Immers, de bank had bevoor- nen dollars geleend op de korte termijn (3 rechte contacten met de regionale overheden in maanden). Er werden pogingen aangekondigd Zuid-Rusland, de Oerals (Sverdlovsk Oblast) en om de Russische banken vlot te trekken door de West-Siberië. In 1997 nam Stolichny de Agro- bevroren GKO's en de OFZ' te herstructureren. prombank (een bank die kredieten verstrekte aan Tot de grote belanghebbenden in het Westen de agrarische bedrijven) over waardoor de SBS- behoorden de Deutsche Bank, CS First Boston, Agro ontstond. SBS-Agro bezit de Finance Oil Merrill Lynch, Crédit Lyonnais, Chase Manhat- Company. Behalve een participatie in ORT tan en Lehman Bros die allemaal aan de Russi- televisie, bezit SBS-Agro slechts een beperkt sche banken hadden geleend. aantal bladen (Stolitsa, een magazine, Konmersant Weekly, Kommersant Daily, Dengi, een beurskrant, Het politieke systeem en de ontspanningsbladen Domovoi en Avtopilof). Berichten over de corrupte Russische samen- Smolensky is een handige manipulator. Ook leving enstaat bereiken sinds vele jaren de verwierf hij de Oostenrijkse nationaliteit en zijn media. De Doema poogt de laatste jaren de familie woont reeds geruime tijd in Wenen. staatsuitgaven te controleren om vooral de Persberichten in 1995 onthulden dat hij in zijn oplichting tegen te gaan. Over 1995 en 1996 nieuw vaderland illegale financiële transacties meldde de Rekenkamer dat de regering geen pleegde. SBS-Agro manipuleerde als veiling- enkele regel ten aanzien van het besteden van meester de overname van Sibneft in mei 1995 staatsgelden had gerespecteerd! Goud werd ten nadele van Oneximbank. verkocht zonder de toestemming van de Doema en op die verkoop werden door staatsdiensten De financiële crisis die in de zomer van 1998 illegale commissies ingehouden. De verkoop van de grote banken volledig verlamde, bracht de aandelen in Norilsk Nickel in juli 1997 aan de oligarchen ten val. Eind augustus 1998 konden Oneximbank van Potanin werd door de Reken- de grote banken niet meer aan hun verplichtin- kamer illegaal genoemd. De 3 miljard dollar

42 De anatomie van de politieke en economische crisis in Rusland bestemd voor de heropbouw van Tsjetsjenië gezondheidszorg en het onderwijs in elkaar waren op 150 miljoen dollar na zo niet spoor- gestort. Vele huizen zijn geprivatiseerd, maar de loos, dan toch nooit ter plekke gearriveerd. Dat bewoners hebben geen geld voor het onder- zijn maar enkele voorbeelden. houd. Er is ook de alomtegenwoordige georganiseer- In een rapport door de Internationale de misdaad. Het aantal bendes wordt op 8.000 Arbeidsorganisatie opgesteld in 1996 werd dan geschat, waarvan er 300 internationaal vertakt ook niet zonder reden beweerd dat de levens- zijn. Het ministerie van Binnenlandse Zaken standaard van de Russische bevolking zosterk (MVD) schat dat 40 procent van het bedrijfsle- gedaald was, dat dit zonder precedent was in de ven, 60 procent van de staatsbedrijven en meer geschiedenis van enig ander geïndustrialiseerd dan de helft van de banken door de georgani- land. De totale kapitaalvlucht werd in 1996al seerde misdaad worden geleid. Andere bronnen geschat tussen 61 miljard dollar (The Economist gewagen dan weer over het feit dat 50 tot 80 Research Unit) en 89 miljard dollar (Wereldbank). procent van de winkels, hotels en dienstverle- De Deutsche Morgan Grenfell schatte in 1996 nende bedrijven in Moskou in handen zijn van de jaarlijkse kapitaalvlucht op 22 miljard dollar de mafia. De meeste bedrijven betalen nauwe- of 5 procent van het BNP. Kapitaal dat naar lijks belasting maar dragen wel in de regel 30 Rusland vloeide was vooral speculatief. Rusland procent van de bedrijfswinsten aan de mafia af. trok in het “topjaar” 1996 voor slechts 6 miljard Vele bendes stammen nog uit de Sovjet-periode dollar aan directe buitenlandse investeringen aan. (vory v zakone). De nieuwe mafiosi hebben vaak In 1996 werd slechts 30 procent van de lonen een gemeenschappelijke achtergrond of ervaring op tijd uitbetaald en 39 procent zelfs helemaal en dat maakt de netwerken hecht (ex-leden van niet. De slachtoffers waren vooral de arbeiders in een sportclub, Afghanistan-veteranen, ex-collega's de afgelegen gebieden. uit de partij, een instituut, etc.). Deze criminele Het hele Russische machtsapparaat wordt groepen duiken ook op in het staatsapparaat, door deze crisis aangevreten. De smadelijke vooral daar waar geld verdiend wordt. nederlaag van de Russische troepen in Tsjetsje- Recent onderzoek wees ook uit dat de nieu- nië is niet anders te verklaren dan door de we Russische elite vooral afkomstig uit de economische crisis. Maarschalk Igor Sergeyev tweede garnituur van de oude nomenklatura. De rapporteerde in november 1998 aan premier leidende figuren uit de klasse der Nieuwe Rus- Primakov dat de meeste eenhedener niet in sen heeft als gemeenschappelijke achtergrond slaagden om hun manschappen nog te voeden. een opleiding of functie aan één van de vele In 1998 werd slechts een derde van het beloofde academische instellingen van de ex-USSR. budget uitgekeerd”. In 1997 werd bekend dat Sommigen werkten vroeger in de Komsomol of 61 procent van de officieren leed onder finan- andere politieke organen waar ze illegaal bezit- ciële problemen en dat 29 procent in armoede tingen konden “privatiseren” {stelen). leefde. Bij gebrek aan middelen zal weldra een In de plaats van een egalitaire maatschappij Russische luchtmacht zonder vliegtuigen en een ontstond een maatschappelijke tweedeling. Zo Russische vloot zonder schepen overblijven, een 1 à 2 miljoen “nieuwe Russen” die meer stelde in februari 1997 Yuri Baturin, de secretaris dan 2.000 dollar per maand verdienen, voeren de van de Defensie Raad. toon aan en dan zijn er nog eens 5 à 10 miljoen Wat voor het leger geldt, geldt mutatis mutan- mensen die zich met 500 dollar per maand dis ook voor het wetenschappelijk apparaat. “rijk” kunnen wanen. Tot de nieuwe midden- Wetenschappers leven in even barre voorwaar- klasse rekent men ook de circa 1 miljoen kleine den als alle andere Russen afhankelijk van het ondernemers en winkeliers. Daartegenover staan staatsapparaat. Al bijna tien jaar is er een grote 80 miljoen arme loontrekkers met gemiddeld 50 uittocht van wetenschappers gaande. Wie in het dollar aan maandinkomen. buitenlandeen (tijdelijke) baan heeft kunnen De politieke leiders hebben al die tijd slechts bemachtigen of een fonds aanboren, is inmiddels lippendienst beleden aan hun belofte om de vertrokken. Het resultaat daarvan1s dat de eens sociale omstandigheden van de massa te verbete- zo geroemde Russische wetenschappelijke ren. Nog altijd worden de lonen niet op tijd instellingen en laboratoria inmiddels ontdaan betaald. Mijnwerkers staken om hun ongenoe- zijn van hun substantie. gen daarover te laten blijken. Inmiddels is de

Vlaams Marxistisch Tijdschrift nr. 4 december 1998 43 André Mommen

Wat de meeste waarnemers tegelijk verontrust meer spontane en los van de staat of het machts- en verbaast is de schijnbare gelatenheid waarmee apparaat opererende vrijwillige organisaties de grote massa deze catastrofale veranderingen aangeduid. Onder het vorige regime bestonden heeft ondergaan. Behalve dan de nogal simplisti- wel vele “vrijwillige organisaties”, maar die sche verwijzing naar de “volksaard”, zijn er maar waren veelal door de staat opgericht of gecon- enkele steekhoudende argumenten te bedenken. troleerd. Vandaar dat de “civil society” in Rus- Een eerste belangrijke factor is van puur histori- land onderontwikkeld is gebleven. sche aard. Het huidige Rusland is van slechts Over het algemeen ontbeert de Russische recente constructie, met een sociale structuur die samenleving voldoende drijfriemen waarlangs vooral na 1945 is geschapen. Deze samenleving het maatschappelijke ongenoegen tot een poli- heeft haar agrarische wortels nog niet uitgeroeid. tieke kracht zou kunnen uitgroeien. De CPRF Dat kan de sociale passiviteit verklaren. Maar er mag dan wel in een aantal regio’s goed zijn is nog een tweede verklaring. De val van het ingeplant, ze heeft weinig mobiliserende kracht. communisme betekende ook de ineenstorting Dat komt 0.4. doordat ze met haar half miljoen van een politiek-ideologische werkelijkheid die leden vooral een passieve massa vertegenwoor- verbonden was met de status van een grote digt. Rusland kent geen traditie van verkiezin- mogendheid. Dat maakte de aanvaarding van de gen. De media zijn in belangrijke mate gemono- nieuwe werkelijkheid zo moeilijk hanteerbaar. poliseerd door banken en tycoons en daardoor De nationalistisch-populistische ideologie die de schaamteloos partijdig. Verkiezingen zijn steeds plaats innam van het marxisme-leninisme kon de uitgelezen kans voor populistische figuren om geen surrogaat bieden voor de verloren positie hun kans te wagen. De meeste politieke partijen van grootmacht. zijn dan ook gebouwd rond een persoon, niet Tenslotte is er dan nog een derde factor die de rond een programma. passiviteit verklaart. Door de opkomst van een nieuwe klasse van “winners” werd de overgrote Federalisme en regionalisme massa van de bevolking gedegradeerd tot een Sinds het ontstaan van de USSR is Rusland oude klasse van “losers”. Het effect hiervan was opgedeeld in regionale administratieve instellin- dat de “losers” hun zelfvertrouwen al hadden gen. Rusland telt vandaag 89 “regio’s”, ofwel 52 verloren alvorens ze opstandig konden worden. oblasts (regio's of provincies), 6 krais (territoriale Er is ook de wonderbaarlijke terugkeer van de eenheden), 21 republieken en tenslotte 10 CPREIn de meeste commentaren wordt gewe- autonome okrugs (districten). Deze vreemde zen op het feit dat deze partij de “losers” verte- administratieve indeling moet men zien als een genwoordigt en moeite heeft om zich een erfenis van zowel het tsarisme als van de bolsje- modern profiel aan te meten. Daar staat tegen- wistische nationaliteitenpolitiek. Na de Okto- over dat de CPRF een belangrijke parlementaire berrevolutie hebben de bolsjewiki de tsaristische rol is gaan spelen en de invloed van populistisch administratieve indeling grotendeels overgeno- rechts heeft weten te marginaliseren. Van de men. Maar omdat in Rusland ook vele vreemde andere kant heeft de CPRF aan haar rechterf- volkeren leefden, moest men voor deze nationale lank een aantal nationaal-bolsjewistische groepen minderhedeneen oplossing zoeken. Stalin en partijen verzameld waardoor de anti-semiti- volgde hierin de marxistische opvatting dat deze sche?! propaganda en fascistische slogans tot in nationale minderheden een eigen territorium het eigen huis galmen??. De CPRF wijst elk moesten hebben en een mate van zelfbestuur avonturisme af. Ze wil de parlementaire instel- moesten genieten?’. Vandaar dat er binnen de lingen versterken, de criminaliteit indammen en Russische Federatie vandaageadministratieve de diefstal van staatseigendom stoppen. Ze is nu eenheden aanwezig zijn met verschillende met enkele ministers aanwezig in de regering politieke prerogatieven? Primakov waardoor ze tot het nieuwe blok van Het resultaat hiervan is dat deze nationale de macht is gaan behoren. minderheden zich niet spontaan integreerden in In vele commentaren wordt ook nog gewezen de Russische natie. Zolang de USSRbestond op het ontbreken van een zogenaamde ‘civil was dat geen probleem. Nu wel. De “thuislan- society” om de politieke en sociale chaos van den” meenden al snel dat zij speciale rechten het moment te verklaren. Met deze vage term konden doen gelden. Omdat er geen Partij meer wordt de gewenste aanwezigheid van min of was om de lokale machthebbers te disciplineren,

44 De anatomie van de politieke en economische crisis in Rusland ontstonden er automatisch conflicten met Mos- gasexploitant waarvan Tsjernomyrdin ooit kou. Het gevolg was een administratieve chaos directeur was. Gazprom levert een kwart van de die zich weldra zou vertalen in conflicten. staatsinkomsten in harde valuta, bezit een kwart De federale bureaucratie poogt uiteraard de van de wereldreserves aan aardgas, heeft een regionale machthebbers onder controle te totale beurskapitalisatie van naar schatting 50 houden en hen bij de belangrijke beslissingen te miljard dollar en controleert een uitgestrekt betrekken. Dat lukt niet altijd, omdat sommige netwerk van pijpleidingen naar het buitenland. regionale leiders een sterke positie tegenover het Gazprom domineert de Russische buitenlandse centrum hebben verworven en die ook kunnen politiek. Als Tsjernomyrdin sprak als premier dan verzilveren. Maar omdat Moskou 75 van de 89 wist men nooit of hij dat ook in naam van federale eenheden subsidieert in de vorm van Gazprom deed. In december 1997 redde Gaz- subsidies of leningen,is er enige onderhande- prom de Russische staat door bijna 2 miljard lingsmarge. Moskou beschikt dus ook over dollar aan belastingschulden te delgen, waardoor directe cliënten: de arme regio’s. Doch deze het IMF een krediet van 670 miljoen dollar laatste zijn uiteindelijk minder interessant als het vrijgaf. Gazprom geeft leverancierskrediet aan erop aan komt om de staatskas te spekken. De buitenlandse afnemers, zoals Oekraïne, Wit- 14 regionale overheden die geld in de centrale Rusland en Moldavia. Gazprom is geduldig met staatskas storten zijn daarom steeds het voorwerp het incasseren van geld van de Russische staat en van speciale zorg. Ze hebben hun zegje in de de lokale overheden. Hoofd van Gazprom Rem beslissingen. Ze wanen zich allicht machtiger Vyakhirev sloot in oktober 1998 een belasting- dan ze zijn. Hun privileges bestaan vooral in het overeenkomst met de regering waardoor er wel inhouden van een deel van de verplichte fiscale voortaan belasting zal worden betaald over de afdrachten aan het centrum. Militair staan ze inkomsten uit transacties in harde valuta maar uiteraard nergens. Alleen de zeer rijke provincies niet over de niet-betaalde rekeningen van de met grondstoffenvoorraden kunnen zich een binnenlandse consumenten. De gouverneurs van eventuele confrontatie met Moskou permitteren de regio's juichten meteen. Wit-Rusland, Oek- of de federale wetten met voeten treden. Sakha, raïne en Moldova, die op dit moment samen een de Siberische regio met een monopolie over de schuld van 2 miljard dollar aan Gazprom heb- winning van diamanten, verkeert in een dergelij- ben, beloofden in natura te betalen volgens het ke gunstige positie. Maar in Sakha wonen ook oude barter-principe®5. weer weinig mensen. Anders ligt het met de olierijke republiek Tatarstan die tegen de Oeral Conclusies aan ligt en waarmee Moskou een verstandshu- Het is moeilijk te schetsen waarheen Rusland welijk heeft moeten sluiten. De lokale macht- op de korte termijn zal evolueren. Zekeris dat hebbers in Tatarstan hebben dan ook de herver- het decennium van Jeltsin definitief tot het kiezing van Jeltsin niet gedwasboomd. verleden behoort. Er zal op afzienbare termijn De rol van deze lokale machthebbers mag niet een nieuwe president worden verkozen die onderschat worden. In periodes van economi- allicht op een blok van linksen en nationalisten sche crisis en het falen van de centrale overheid zal steunen. Een regering van die signatuur is treden zij eigenmachtig op en kunnen zij beslui- inmiddels al rond Primakov aan de macht. ten om lokaal geld te drukken, kredieten in het Rusland zal allicht naar een politiek regime van buitenland op te nemen, de prijzen te controle- parlementaire signatuur evolueren. De tijd van ren, de handel aan banden te leggen en te drei- de confrontatie tussen Kremlin en Doema zal gen een onafhankelijke staat te zullen stichten. dan tot het verleden behoren. De lokale machthebbers zijn ook in een De economische en financiële crisis heeft concurrentieslag gewikkeld met de financieel- inmiddels aangetoond dat in Rusland het roer industriële groepen (FIGs) waarvan politici, om moet. Dat betekent dat de staat opnieuw een banken, industriële firma's, veiligheidsdiensten en prominente rol zal moeten spelen om de inves- media deel uitmaken. In mei 1998 waren meer teringen op gang te trekken*. Dat impliceert dan 80 van dergelijke FIGs bekend. Zij groepe- een terugkeer naar een politiek van importbe- ren 1.000 industriële firma’s en meer dan 100 perkingen en het stimuleren van de binnenland- banken. De belangrijkste FIGs zijn die in de olie se productie en vraag?7. Alleen dan kan de totale en gas industrie, met aan de top Gazprom, de ondergang van de industrie en de landbouw

Vlaams Marxistisch Tijdschrift nr. 4 - december 1998 45 André Mommen worden afgewend. De heilloze ruiltransacties ook om de sluiting van 720 banken ofwel een zullen moeten worden opgeheven door het weer derde van alle Russische banken. Bij deze her- pompen van liquiditeiten en kredieten in de structurering zal de Sberbank, een filiaal van de economische kringloop. Lonen en pensioenen Centrale Bank en een soort “spaarbank” gesticht moeten weer (op tijd) worden betaald en de in 1913, een centrale rol spelen. De Centrale banken moeten onder strikte staatscontrole Bank zal een aantal grote banken die virtueel worden gesteld. Daarmee heeft de huidige failliet zijn, nationaliseren”). De Centrale Bank regering Primakov al een aanvang gemaakt. Het zal schatkistpapier kopen om de staat van liqui- IMF kijkt machteloos toe hoe haar monetaristi- diteiten te voorzien, maar zonder daardoor de sche richtlijnen in de wind worden geslagen. inflatie aan te jagen. Dat zou kunnen indien de Haar agenten in de regering en de Centrale staat verder participaties in de olie- en gassector Bank zijn inmiddels ontslagen?. Buitenlandse kan verkopen. Voorts zal de Centrale Bank banken zitten intussen met bevroren leningen en rechtstreeks bij de goudmijnen goud aankopen zullen zich moeten schikken in het onvermijde- ten einde reserves aan te leggen die men in het lijke: ofwel die slechte leningen afschrijven of ze buitenland te gelde kan maken. Premier Primak- omzetten in participaties in Russische bedrijven. ov heeft ook al aangekondigd dat de exporteurs Het scenario van de Mexicaanse crisis van 1982 voortaan niet 50 maar wel 75 procent van hun kan dan weer afgestoft worden. exportinkomsten in valuta zullen moeten door- De macht van de oligarchen is inmiddels aan storten naar de Centrale Bank en daarvoor banden gelegd. Vertwijfeld zoeken ze toenade- roebels opnemen. ring tot de nieuwe regering, omdat ze weten dat Een ander heikel punt is het weer op gang er weldra een president in het Kremlin zal brengen van de buitenlandse investeringen. Die zitten. zijn hard nodig in vooral de olie- en gassector. De herstructurering van de banksector is een Gazprom zit verlegen omvers kapitaal om de hoofdstuk apart. De Russische regering wil dat verouderde pijpleidingen en terminals te ver- zonder al te veel tussenkomst van het buitenland nieuwen. Sinds de crisis is het volume van doen. De Centrale Bank van Rusland moet directe investeringen in de productieve sector hierin een prominente rol spelen. De Centrale ineengestort. Hoe men de buitenlandse kapitaal- Bank onderhandelt nu met de buitenlandse bezitters weer kan verleiden is onduidelijk. Of schuldeisers over een herstructurering van de het zouden Westeuropese staatsbedrijven moeten buitenlandse schuld. De nieuwe bankvoorzitter zijn die hun bevoorrading in aardgas willen Viktor Gerashchenko moet een “debt service” veilig stellen. ! van 17.5 miljard dollar in 1999 zien te regelen. Op het politieke vlak noteren we een soort Voorts moet de Centrale Bank de failliete Russi- terugkeer van de nationalistische reflex en het sche banken weer vlot trekken2°. Het gaat hier afwijzen van het Westen. Hierover is al jaren

De federale begroting van Rusland (in % BBP)

1993 1994 1995 1996 1997 Volgens het ministerie van Financiën Inkomsten 13,2 14,1 13,9 12,5 12,1 Uitgaven 20,1 24,0 16,9 15,8 15,3 Tekort 6,9 9,9 3,0 3,3 3,2

Volgens het IMF Inkomsten 13,0 11,9 12,0 12,8 10,9 Uitgaven 28,6 22,5 17,4 20,5 17,4 Tekort 15,6 10,6 5,3 7,8 6,5

Bron : M. Eliman in R. Scharrenborg, Financiële crisis in Rusland’ in ESB, 3! juli 1998, blz. 580-584. De anatomie van de politieke en economische crisis in Rusland gespeculeerd, want in de Russische politieke Noten cultuur is altijd een dikke laag nationalisme aanwezig geweest. Anti-westerse oprispingen Dit artikel vat een aantal onderdelen samen van een gaan veelal gepaard met anti-semitisme en onderzoeksproject Compared Regionalism: Russia - CIS - chauvinisme. Het probleem in deze is dat de Europe, gefinancierd door INTAS. huidige ellende het werk is geweest van politie- 2 Hierover bestaan nu vele getuigenissen. Zie Mikhail ke machthebbers, bankiers en technocraten die Gorbatsjov, Memoirs, London, etc: Doubleday, 1995: 372- zich graag hulden in een waas van Westerse 397; Michael Eliman en Vladimir Kontorovich (red) The waarden en opzichtige Westerse praal ten toon Destruction of the Soviet Economic System. An Insiders’ spreidden. In de publieke opinie gaan zij door History, New York en Londen: ME. Sharpe. voor lieden die Rusland aan het Westen ver- 3 Nadathij eerst de kassa had gekraakt. Een IMF lening van kwanselden, met de CIA samenwerkten?, 1992 die bestemd was voor voedselhulp en de agrarische pronkten met hun contacten in het Westen en sector was doorgesluisd naar AKKOR, een organisatie in zich daar lieten fêteren. Ze hebben de bevolking handen van Gaidar en die later de basis werd voor zijn wijsgemaakt dat door hun activiteiten weldra de politieke partij Rusland's Keuze waarin de monetaristen grote massa zich eveneens zou kunnen wentelen rond Gaidar zich gingen verschuilen. in luxe. Ze hebben nu hun geloofwaardigheid 4 Dat impliceerde niet dat de neo-liberale hervormers per verloren. Ze bezitten nog wel hun media, maar definitie “parlementaire democraten” waren, want de zullen zich gedeisd moeten houden, omdat hun hervormers rond Jeltsin waren ook naar Chili gereisd om er banken deze media niet meer kunstmatig in de successen van de Chicago-boys te bestuderen. Er was leven kunnen houden en dus meer staatsinvloed een stroming die voor Rusland een dictatuur wilde reserve- op de radio en TV zenders zullen moeten vre- ren ten einde zo het kapitalisme “efficiënt” in te voeren. zen. 5 Gaidar was gedegradeerd tot vice-premier. Een aantal neo- In de wetenschappelijke literatuur wordt de liberale technocraten bleef nog op post, doch ze verloren huidige toestand in Rusland vergeleken met die weldra aan invloed. van de Weimar Republiek toen de financiële en ó Sobsjak woont dls rijk geworden burger in Parijs. Hij werd economische toestand ook zo labiel was, terwijl immers in juni 1996 bij de burgemeestersverkiezingen een fascistische onderstroming opkwam die het verslagen door Vladimir Yakovlev die een coalitie leidde met parlementarisme zou overvleugelen. Anderen 0.9. de communisten. wijzen weer op een soort ‘“verlatijnsamerikanise- mi Jonathan Hay, van wie werd beweerd dat hij niet alleen ring” van Rusland, met de dreiging van een hoofd was van het Harvard Institute of International rechtse staatsgreep. Nog anderen zien in het Development (HI!D) maar ook een CIA-agent, zou de huidige Rusland met zijn grote sociale en auteur zijn geweest van de wetten op de privatiseringen. economische tegenstellingen een instabiele Zie Anne Williamsen, How America built the new Russian factor die het Europese continent zal destabilise- Oligarchy, manuscript, hoofdstuk 8 (www.bookagency com). ren. Voorts zouden de oligarchen veel gelijkenis Hay was een oude vriend van Tsjoebais en de Leningradse vertonen met de Amerikaanse kapitalistische burgemeester Sobsjak magnaten van het type Rockefeller, Morgan of 8 In exjoegoslavië hadden de arbeiders een grote invloed op Vanderbilt die rond 1900 de economie in hun de bedrijfsvoering en dat had de economische ontwikkeling greep hielden. Rusland zou zich door een anti- gefrustreerd. Sachs, die ook Russisch had gestudeerd in monopolie wetgeving en een versterking van de Moskou, kreeg voor zijn bureau in Moskou in totaal 57 sociale sector uit die crisis moeten zien te wer- miljoen dollar van USAID uitgekeerd vanaf 1992 over drie ken. Anderen beweren weer dat het ontstaan van jaar om de privatiseringen via de vouchers te regelen. De een brede stedelijke middenklasse voor een Zweed Anders Aslund was de secondant van Sachs. Begin democratische gezindheid zou moeten zorgen. 1994 moesten Sachs en Aslund het veld ruimen. Ze Men kan dit soort beweringen slechts voor vertrokken naar Oekraïne om daar de hervormingen te kennisgeving in ontvangst nemen. Is de midden- leiden. klasse dan democratischer dan de arbeidersklasse? 9 Joseph R. Blasi, Maya Kroumova en Douglas Kruse, Kremlin De realiteit is dat er politieke en sociale krachten Capitalism. Privatizing the Russian Economy, Ithaca en aan bod moeten komen die de democratische London: Cornell University Press, 1997: blz. 33-49. controle over de hervormingen naar zich toe- {0 Enkele voorbeelden van dit “braderen” van staatsbezit: trekken en de rol van de staat in de maatschappij Hotel Cosmos in Moskou werd verkocht voor 23,5 miljoen herstellen. dollar terwijl het hotel 10 miljoen dollar per jaar winst zou

Vlaams Marxistrsch Tijdschrift nr. 4 - december 1998 André Mommen

maken; ZIL (auto's) met bezittingen gewaardeerd op | Suisse First Boston (CSFB) in 1993, met wie hij Renaissan- miljard dollar werd weggegeven voor 4 miljoen dollar. ce Capital opzette. In 1996 gingen Renaissance en Potanin IL GKO: Gosudartsvennye Kratkosrochnye Obligatsyi. Dit zijn MFK samen. kortlopende schatkistbiljetten in roebels. Het ministerie van 19 Van de holding Svyazinvest (een afsplitsing van het Financiëen gaf ze voor het eerst uit op 18 mei 1998 om ministerie voor Telefonie) werd op 25 juli 1997 25 procent het financieringstekort op te vangen. De eerste velling van het aandelenkapitaal geveild. De veiling was georgani ervan met een tegenwaarde in dollars vond plaats in juni seerd door MFK Bank (Uneximbank en bondgenoten). De 1994, GKO's dragen geen coupon, maar worden tegen formele winnaar werd de Cypriotische firma Mustcom Ltd. een discount verkocht en lopen van drie maanden tot ! (opgericht door o.a. de Uneximbank). “Privatization and jaar. De meeste GKO's lopen niet langer dan 3 maanden. private sector”, Foreign Investment Promotion Center (FIPC) OFZ: Obligatsii Federalnogo Zaima. Dit zijn obligaties van under the Ministry of Economy of the Russian federation, de Russische staat met een looptijd van meer dan | jaar. 24 februari 1998, Ze dragen een coupon en de coupons worden per 20 Russia Today/Rossiya Segodnya, 12 november 1998. kwartaal uitbetaald. De coupons zijn gekoppeld aan de 21 Leidende politici van joodse afkomst zijn: Yegor Gaidar, opbrengsten van de GKO's op de markt. OFZ's werden in Grigory Yavlinsky, Boris Nemtsov, Yakov Urinson, Alexandr juni 1995 gelanceerd. Winsten op GKO's zijn onbelast, die Livshits, Vladimir Zhirinovsky, Yevgeny Primakov, Sergey op OFZ's wel. Kiriyenko, etc. Van de Moskouse burgemester Yuri Luzhkov 12 Sindsdien laat hij zich in Moskou rondrijden in een wordt eveneens beweerd dat hij joodse voorouders zou gepantserde blauwe Mercedes voorafgegaan door een hebben.Velen hebben echter hun naam veranderd wegens BMW en jeeps met bewapende bodyguards aan beide dat latent anti-semitisme ín de Russische samenleving. Het zijden. virulent anti-semitisme richt zich echter vooral tegen de 13 Van de buitenlandse banken die een kantoor in Moskou joodse oligarchen dis Boris Berezovsky en Vladimir Gusinsky. openden vielen vooral deze banken op: KBZ Länderbank Daniel W. Michaels, “Capitalism in the New Russia”, in The Austria AG, BNP-Dresdner Bank, ING, ABN Amro Bank, Journal of Historia! Review, Institute For Historical Review, Westdeutsche Landesbank Vostok, Société Général Vostok, Newport Beach, internet versie (wwwihrorg). Cho Khung Bank, Raiffeisen Zentralbank, Crédit Lyonnais, 22 Op 12 november 1998 verklaarde Zjoeganov aan de Bank of Ching, Crédit Suisse, Citibank, Chase Manhatten Israëlische ambassadeur Zvi Magen dat hij de anti Bank, Garanteebank, Bank of New York, Bank Austria, semitische verklaringen van het communistische parle- Republic National Bank of New York. mentslid generaal Albert Makashov, die de joden “bloedzui- 14 De Russische rente was tot op 20 procent gedaald. gers" noemde, betreurde en dat zijn partij het land niet 15 Vooral Russische en Servische banken hebben filialen op wilde storten in een etnische confrontatie en ook dat hij de Cyprus om er geld wit te wassen, financieringsmaatschappij aandacht van de bevolking niet wilde afleiden van het eit te beheren en import en export activiteiten te financieren. dat het honger lijdt en werkloos thuis in de vrieskou zit. Volgens de Cyprus Yellow Page zijn dat voor Rusland 23 J.W. Stalin, Het Marxisme en het Nationdle vraagstuk, Avtovazbank, inkombank, Tokobank. Kubinbank, Koeban- Amsteram: Uitgervij Pegasus, 19486. bank, Agropromstrybank, Russian Commercial Bank, 24 André Mommen (red) Regionalism in Eastern Europe. Vneshtorgbank. Voor Servië zijn dat Beogradska Banka, Institutional, Economic and Security Issues in Russia and Karic Banka en Kreditna Banka Beograd. Ukraine, Maarssen, 1998 (INTAS rapport). 16 Over Berezovsky doen vele verhalen de ronde. Een nieuwe 25 Russia Today/Rossiya Segodnya, 13 november 1998. generatie van Kremlin-watchers heeft getracht de relatie 26 Eerste-vice minister Yury Maslyukov die verantwoordelijk is tussen Berezovsky en Jeltsin in kaart te brengen. Zie Alan voor de economie en een vooraanstaand lid van de CPRF Little, “The power behind the throne”, BBC, 29 augustus verklaarde op 12 november aan de Izvestiya dat de staat 1998; Malcolm Haslett, “Flamboyant businessman linked to de economie moet reguleren daar waar de markt dat niet Jeltsin's sackings”, BBC, 29 april 1998 (www.bbc.co.uk) kan en dat de staat ook moet instaan voor de veiligheid en 17 Over de media en de tycoons zie bericht van de ex- de sociale bescherming van de burgers, de wetenschap, de hoofdredacteur van Ogonyok, Vitaly Korotich, “The high cost cultuur en de infrastructuur, inclusief de energie-sector en of a “free” press”, in Perspective, vol. 8, nr. |, september de technologie. Hij wil orde op zaken stellen in de eigen- oktober 1997, Institute for the Study of Conflict, ldeology, domsverhoudingen. De Izvestiya behoort tot de Onexim- and Policy Perspective (www.bu.edu). bank groep en heeft zich onlangs bekeerd tot een pro- 18 Over Potanin staat een onthullende biografie in Business regeringsstandpunt. De krant wordt vooral door de Moskou- Week, Europese editie, [4 november 1997. Potanin had se intelligentsia en middenklasse gelezen. Ook Segodnyg, in het geluk Boris Jordan, een kleinzoon van een Russische bezit van de Most groep van Gusinsky en in 1993 gesticht, emigrant, in Moskou te ontmoeten als hoofd van Credit drukt nu verklaringen af van Zjoeganov. Segodnya drukt op

48 De anatomie van de politieke en economische crisis in Rusland

100,000 exemplaren en wordt vooral door zakenlieden de Russische economie”. Peter Rutland, “Passage of gelezen. Russian budget a dubious achievement”, in Analytical Briefs, 27 Als resultaat van de financiële crisis klapte de aandelen- OMRI, 16 december 1996, vol. 1, nr. 511. koersen in elkaar met 88 procent met dls gevolg dat het 29 Voor 1998 zal de Centrale Bank 14,8 miljard roebel en privatiseringsprogramma (verkopen van pakken aandelen) voor 1999 rekent men op 25 miljard roebel uitkeren, maar kwam stil te liggen en de inkomsten van de staat daalden. een totale reddingsoperatie zou komen te staan op 14! Het BNP daalde met 16 procent en de reële inkomens miljard roebel (8,85 miljard dollar). Vice-gouverneur Andrey met ! | procent. Kozlov liet de Doema weten dat die middelen niet 28 Dit is symbolisch voor de machtsverschuiving: op 28 voorhanden zijn. augustus 1998 ontsloeg Jeltsin bij decreet Tsjoebais als de 30 Dat geldt zeker voor de SBS-Agro, ooit de tweede grootste presidentiële gezant voor de onderhandelingen met de retail bank, die de helft van haar aandelenkapitaa! zal internationdle financiële instellingen. Deze functie was overdragen aan de staat. speciaal voor hem geschapen in de zomer van 1998 toen 31 Voor de CIA was het gemakkelijk om in de chaos door te de regering Kiriyenko nog wanhopig naar nieuwe kredieten dringen in de tot dan toe strikt bewaakte militaire sector. bij het IMF solliciteerde. Zjoegavonv had al jaren eerder aangedrongen op het verbannen van Tsjoebais toen die nog chef van de presidentiële staf was. Zjoeganov typerde Tsjoebais ooit als “de vernietiger van de Russische staat en

De strijd voor de sociale zekerheid Driedelige lezingencyclus met André Mommen en Guy Vanthemsche

Brugge, De Volkshogeschool

dinsdagen 17 en 24 februari, en 3 maart, telkens om 20 u

Veel mensen twijfelen aan de zin van het betalen vooreen systeem van sociale verzekering waarbij ze zelf niet altijd voelbaar beter worden. Blijkbaar verliest men het bewustzijn dat de welvaartsstaat er pas na een lange strijd gekomen is en dat het de hoeksteen van onze welvaart vormt. Stap voor stap werden sociale verbeteringen afgedwongen en geïnstitutionaliseerd. Dat heeft het systeem niet bijzonder doorzichtig gemaakt, wat wellicht bijdraagt aan de twijfel over de zin ervan. Nu er stemmen opgaan om de sociale zekerheid grondig aan te pakken (zeg maar te individuali- seren) is het aangewezen om eens achterom te kijken naar het ontstaan en de ontwikkeling van het systeem. André Mommen (politicoloog Universiteit Amsterdam) heeft het ter inleiding over de Europese welvaartstaat. Hij vergelijkt het sociaal democratische (of Noord-Europese) model met het christen-democratische (of Rijnland-) model en het liberale Angelsaksische model. De crisis van de welvaartsstaat wordt in de drie systemen anders beantwoord, met telkens een andere rol voor de staat en verschillende situaties voor de arbeidersbeweging.…. De twee volgende avonden bespreekt VUB-historicus Guy Vanthemsche de belangrijkste passagès in de opbouw van het Belgisch sociale zekerheidsstelsel: van de eerste sociale wetten op het einde van de negentiende eeuw, over de groei naar een brede sociale zekerheid tussen de twee wereldoorlogen, tot het sociaal pact van 1944.

Organisatie: De Volkshogeschool Brugge m‚mv, IMAVO vzw

De lezingen gaan door in de lokalen van De Volkshogeschool Brugge, Baliestraat 58. Deelnemers worden verzocht minstens acht dagen vooraf in te schrijven, tel. 050.33.01.12 (De Volkshogeschool, Brugge).

Vlaams Manxdstisch Tijdschrift nr. 4 - december 1998 49