Kultura W Ponowoczesnym Społeczeństwie. Wybrane Zagadnienia
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Kultura w ponowoczesnym społeczeństwie. Wybrane zagadnienia Redakcja naukowa dr Justyna Sulejewska © Copyright by Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Poznań 2019 ISBN: 978-83-65599-23-0 Redakcja naukowa: dr Justyna Sulejewska Recenzja: dr Dorota Sipińska Redakcja językowa: Mikołaj Wieczór Redakcja techniczna: Karolina Krygier, Dawid Rożnowski Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu ul. Wieniawskiego 1, 61-712 Poznań [email protected] wyd. 1, format B5, ark. wyd. 11 2 SPIS TREŚCI CZĘŚĆ I: KULTURA 2049. FUTURYSTYCZNE UJĘCIE RZECZYWISTOŚCI Słowo wstępne ................................................................................................. 5 Agnieszka Kiejziewicz Robotic Art. Między afirmacją postępu a strachem przed innym .................... 8 Marek Słupczewski Społeczne i technologiczne założenia cywilizacji wykreowanej w Kongresie Futurologicznym autorstwa Stanisława Lema ......................... 26 Julia Śliwińska Singularity według Raya Kurzweila – szanse, zagrożenia, nowe perspektywy .................................................................................................. 41 Marzena Dobosz Kultura masowa a zjawisko dehumanizacji grup społecznych ..................... 56 CZĘŚĆ II: OBRAZ, DŹWIĘK, RUCH I PRZESTRZEŃ. SCENICZNE OBLICZE KULTURY Katarzyna Kujawska-Murphy Redefinicja przestrzeni – przemiana miejsca w stan umysłu ........................ 71 Natalia Rosicka, Paweł Grobelny Sugestia zapachów. Filmowe środki wyrazu wobec słowa pisanego na podstawie Pachnidła Toma Tykwer’a oraz Kwiatów zła Charlesa Baudelaire’a ................................................................................................... 84 Jakub Kłeczek 3 Utopia teatralna w Hellerau sto lat później – sztuki performatywne według trans-media-akademie ...................................................................... 101 Klaudia Rybarczyk „Każdy ma takiego demona, na jakiego zasłużył”. Kreacje alkoholika w polskich filmach ...................................................................................... 120 Tadeusz Koczanowicz Dylematy postępu. Dialektyka poskromienia natury w Locie przez ocean i Badeńskim moralitecie o zgodzie Bertolta Brechta .................................... 146 CZĘŚĆ III: MASOWE ZJAWISKA SPOŁECZNE W KULTURZE Marta Cyuńczyk Tęcza Julity Wójcik jako przykład oddziaływania wizerunków według teorii Davida Freedberga ............................................................................. 182 Agnieszka Wojtukiewicz Moda W XXI wieku — sztuka czy biznes? .................................................. 198 Marta Pryka, Joanna Frydel Norwegia po 22 lipca 2011 r. ...................................................................... 215 Dagmara Świerkowska Pielewinowskie pokolenie homo zapiens – rosyjska antyutopia ................. 232 CZĘŚĆ IV: NA STYKU TEORII KULTURY Marcin Słowiński Aktualizacja percepcji .................................................................................. 246 Mateusz Tofilski Neurofilozofia jako projekt nauki o mózgu ................................................. 258 Michał Wieczorkowski Karla Löwitha krytyka filozofii dziejów ...................................................... 276 Informacje o autorach ................................................................................ 291 4 Słowo wstępne O ile świtu epoki ponowoczesnej możemy doszukiwać się w drugiej połowie XX wieku, to nic nie wskazuje na to, aby miał wkrótce nastąpić jej zmierzch. Przeobrażająca się rzeczywistość dostarcza coraz to nowych zjawisk z zakresu sztuki czy socjologii, poświadczających konieczność rozwoju badań nad ponowoczesną teorią społeczeństwa. Metody analizy i diagnozy wypracowane przez przedstawicieli klasycznej refleksji postmodernistycznej z lat 70. i 80. – dotyczące m.in. przenikania sztuki wysokiej i sztuki niskiej, zacierania granic gatunkowych i formalnych bądź afirmacji inności i tego, co wieloznaczne – stanowią naturalny punkt wyjścia dla współczesnych badaczy, jednakże uzupełniany o nowe konteksty i spostrzeżenia. Zawarte w niniejszej publikacji teksty przedstawicielek i przedstawicieli różnych dyscyplin naukowych pozwalają uzyskać wyobrażenie nie tylko o obrazie ówczesnej kultury, ale przede wszystkim o charakterze problemów, które inspirują młodych badaczy do podjęcia naukowych rozważań. Rozdział Kultura 2049. Futurystyczne ujęcie rzeczywistości zawiera artykuły skoncentrowane wokół zagrożeń, jakie przynieść może człowiekowi współczesna kultura, coraz silniej formowana przez nowe technologie. Przedmiotem refleksji autorów staje się zatem udział sztucznej inteligencji w działaniach artystycznych (Agnieszka Kiejziewicz), proroczość koncepcji przedstawionych w twórczości Stanisława Lema (Marek Słupczewski), wpływ postępu technicznego na rozwój cywilizacyjny i definiowanie granic człowieczeństwa (Julia Śliwińska) czy udział nowych mediów w kształtowaniu relacji międzyludzkich (Marzena Dobosz). Problematyka pierwszej części tekstów wydaje się filozoficznie bliska krytycznej ocenie współczesności, której słynnym przedstawicielem był chociażby Jean Baudrillard. 5 Punktem wspólnym artykułów składających się na część drugą, Obraz, dźwięk, ruch i przestrzeń. Sceniczne oblicze kultury, jest przestrzeń. Jednak jej odbiór, definiowanie, konstruowanie zmienia się w zależności od medialnego kontekstu: czy interpretacji podlegają rzeźby (Katarzyna Kujawska-Murphy), sztuka performatywna (Jakub Kłeczek), dzieła filmowe (Klaudia Rybarczyk) lub słuchowisko (Tadeusz Koczanowicz). Niejednorodność stanowi jedną z bardziej specyficznych cech kultury ponowoczesnej, objawiająca się pod rozmaitymi postaciami – od eklektycznej budowy konkretnego utworu, po metody jego opisu, zazwyczaj przyjmujące charakter interdyscyplinarny. Autorów rozdziału Masowe zjawiska społeczne w kulturze interesują zatem te obszary współczesności, które przynależą do różnych elementów życia. Ich zrozumienie wymaga włączenia więcej niż jednego dyskursu teoretycznego – tu przede wszystkim artykuły Marty Cyuńczyk oraz Agnieszki Wojtukiewicz. Szczególnym wyrazem zainteresowania codziennością są opisy funkcjonowania jednostki w społeczeństwie – na przykładzie wydarzeń autentycznych (Marta Pryka, Joanna Frydel) oraz w formie parabolicznej (Dagmara Świerkowska). Ostatnia część została poświęcona szeroko rozumianym refleksjom teoretycznym nad kulturą, co stanowi wyraźne podsumowanie monografii. Zawarte tutaj artykuły możemy odczytywać jako uzupełnienie wątków z poprzednich rozdziałów (tekst Mateusza Tofilskiego w kontekście pierwszego rozdziału), bądź jako wątki niezależne, choć przebiegające równolegle względem problemów poruszonych w niniejszej publikacji (Marcin Słowiński, Michał Wieczorkowski). dr Justyna Sulejewska 6 Kultura 2049. Futurystyczne ujęcie rzeczywistości 7 Agnieszka Kiejziewicz Robotic art. Między afirmacją postępu a strachem przed Innym 1. Wstęp Pod pojęciem robotic art kryją się różnorodne sposoby wykorzystania najnowszych osiągnięć technologii jako elementów instalacji audiowizualnych, rzeźb oraz działań performatywnych, nastawionych na interakcję z odbiorcą. Gałąź sztuki ukazującej motyw zarówno sztucznej inteligencji, jak i sztucznego ciała, stała się domeną artystów-wizjonerów, przekraczających granice wyobraźni twórczej. Działania promujące postrzeganie osiągnięć technologicznych przez pryzmat estetyki mają na celu nie tylko podkreślenie dynamicznego rozwoju ludzkości, ale również skonfrontowanie odbiorcy z jego lękami manifestowanymi podczas spotkania z Innym. Artyści zajmujący się robotic art wywodzą się z różnych kręgów kulturowych, dzięki czemu tworzą niezwykle zdywersyfikowaną społeczność. Sztuka robotyczna zyskuje coraz większą popularność nie tylko na gruncie zachodnim. Instalacje audiowizualne i eksperymenty twórców azjatyckich, głównie pochodzących z Japonii i Korei1, swoją innowacyjnością oraz 1 Bekey G. A., Robotics: State of the Art and Future Challenges, Londyn 2008, s. 6. Według raportu sporządzonego przez grupę badaczy z World Technology Evaluation Center (WTEC) Japonia i Korea przodują w badaniach nad rozwojem robotyki na skalę światową, a inwestycje związane z wprowadzaniem nowych rozwiązań do sektora prywatnego znacznie przekraczają środki inwestowane w Stanach Zjednoczonych. 8 dopracowaniem szczegółów wyróżniają się na tle międzynarodowym, co jest możliwe dzięki lepszemu dostępowi do najnowszych osiągnięć robotyki i automatyki, jaki mają tamtejsi artyści. Warto zauważyć, że z jednej strony sztuka robotyczna stanowi afirmację postępu, adaptację nowych możliwości technologicznych na gruncie artystycznym oraz próbę przekroczenia granic cielesności poprzez zespolenie z maszyną. Z drugiej jednak, co jest doskonale widoczne podczas badania odbioru propozycji artystów, sztuczne ciało wzbudza niechęć, strach oraz obawę przed konfrontacją z Innym. W tym kontekście pojawia się pytanie: czy prezentowane przez twórców sztuczne ciała (lub ich fragmenty wpisane w instalacje) mogą stać się przedmiotami oceny estetycznej? Czy pochwała postępu głoszona przez twórców przemawia także do widzów, czy może strach przed obcą istotą, imitującą zachowania i procesy właściwe człowiekowi, staje się odczuciem dominującym podczas odbioru? Analiza wybranych osiągnięć artystów omawianego nurtu i związanych z ich prezentacją reakcji publiczności, proponowana w niniejszym artykule, pozwoli zbadać niejednoznaczny charakter robotic art oraz podjąć próbę odpowiedzi na postawione pytania. Jako przykłady ilustrujące rozważania nad sztuką robotyczną posłużą dokonania trzech artystów: Billa Vorna,