Załącznik nr 1 Do Uchwały Nr XV/140/2016 Rady Gminy Czorsztyn z dnia 2 czerwca 2016 r.
SSTTRRAATTEEGGIIAA RROOZZWWOOJJUU GGMMIINNYY CC ZZOORRSSZZTTYYNN
NNAA LLAATTAA 22001166 -- 22002222
GGmmiiinnaa CCzzoorrsszzttyynn wwwwww..cczzoorrsszzttyynn..pplll
MMaanniiioowwyy,,, ggrrruuddzziiieeńń 22001155 rrr...
Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Prowadzenie sesji: Dr Edyta Bieniek-Białas Dyrektor Instytutu Doradztwa Europejskiego – Innowacja s.c.
Mgr Wacław Klepacki Z-ca Dyrektora Instytut Doradztwa Europejskiego – Innowacja s.c.
Organizacja i obsługa sesji: Urząd Gminy Czorsztyn z siedzibą w Maniowach
Instytut Doradztwa Europejskiego – Innowacja s.c.
Opracowanie dokumentu: Instytut Doradztwa Europejskiego – Innowacja s.c. Dr Edyta Bieniek – Białas Mgr Wacław Klepacki Mgr Małgorzata Pułka
Specjalne podziękowania dla wszystkich uczestników sesji za pomoc w opracowaniu niniejszej strategii
2 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Spis treści
WPROWADZENIE ...... 4
I. Diagnoza aktualnego stanu społeczno–gospodarczego gminy ...... 6
I.I Determinanty rozwoju gminy...... 6
I.II Środowisko geograficzne ...... 16
I.III Ludność gminy Czorsztyn ...... 19
I.IV Produkcja w gminie Czorsztyn ...... 24
I.V Budżet ...... 28
I.VI Infrastruktura ...... 39
II. Strategia zrównoważonego rozwoju gminy ...... 69
II.I Diagnoza możliwości rozwojowych gminy Czorsztyn ...... 69
II.II Cele strategiczne ...... 81
II.IV Zarys zadań realizacyjnych ...... 102
II.V Monitorowanie i ocena wdrażania strategii ...... 124
WNIOSKI KOŃCOWE ...... 125
Załączniki ...... 126
3 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
WPROWADZENIE
Podstawą rozwoju gminy Czorsztyn jest strategia, która formułuje misję, wizję, cele i kierunki działania na lata 2016 - 2022. Strategia rozwoju gminy Czorsztyn na lata 2016 - 2022 została opracowana metodą mieszaną: partnersko - ekspercką. Jej zasadniczą część stanowiły sesje strategiczne, które zostały przeprowadzone w dwóch etapach: Etap pierwszy: 20 września 2015 r. odbyły się trzy sesje strategiczne tj. w Remizie OSP w Czorsztynie, Remizie OSP w Sromowcach Wyżnych, Remizie OSP w Sromowcach Niżnych, Etap drugi: 27 września 2015 r. odbyły się cztery sesje strategiczne tj. w Remizie OSP w Maniowach, Remizie OSP w Mizernej, Remizie OSP w Kluszkowcach i Remizie OSP w Hubie. Przeprowadzenie sesji strategicznych poprzedziło zebranie niezbędnych danych dotyczących gminy Czorsztyn na podstawie dostępnych materiałów statystycznych.
W przeprowadzonych sesjach strategicznych wzięły udział władze gminne, pracownicy Urzędu Gminy Czorsztyn i jednostek organizacyjnych podległych gminie, jak również przedstawiciele środowisk społecznych i biznesowych. Uczestnicy sesji podzieleni zostali na kilkuosobowe grupy, które przedstawiały propozycje dotyczące poszczególnych elementów planu strategicznego. W dalszej części przedstawiono wyniki będące kompilacją sesji strategicznych oraz pracy uczestników sesji. Na podstawie wyników sformułowane zostały cele i kierunki działania strategicznego. Zmiana treści poszczególnych elementów strategii miała na celu dostosowanie istniejących sformułowań do aktualnego stanu i potrzeb gminy Czorsztyn. W oparciu o przygotowane wcześniej propozycje uczestnicy sesji przyjęli w drodze consensusu ostateczne ustalenia. Podczas sesji strategicznej określono: misję, czyli wizję gminy za 6 lat, cele strategiczne, mocne i słabe strony gminy, szanse i zagrożenia zewnętrzne, wstępny plan zadań dla poszczególnych celów strategicznych.
4 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Kolejnym krokiem procesu konsultacji społecznej była hierarchizacja celów w poszczególnych obszarach życia społeczno - gospodarczego. Na potrzeby strategii sporządzony został także raport z sesji planowania strategicznego rozwoju gminy. Dokument został poprzedzony listą uczestników, którzy brali udział w sesjach strategicznych organizowanych na terenie gminy Czorsztyn.
Opracowana Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 - 2022 jest planem działania strategicznego na najbliższe lata funkcjonowania gminy. Dokument wskazuje opcje i warianty rozwoju oraz zmian, które powinny być przeprowadzane, aby uzyskać pożądany cel. Jest wynikiem troski lokalnego samorządu o rozwój gminy w szybko zmieniającym się i konkurencyjnym otoczeniu ekonomicznym. Planowe i racjonalne działania zwiększą szansę gminy na osiągnięcie sukcesu, zamierzonych celów oraz optymalne wykorzystanie potencjału i zasobów gminy. Dokument został poddany ocenie radnych, a następnie uchwalony przez Radę Gminy Czorsztyn oraz przyjęty do realizacji – wdrożenia przez władze gminne. Warunkiem powodzenia jego realizacji jest współpraca wszystkich podmiotów składających się na całość gminy, a w szczególności władz samorządu lokalnego, podmiotów gospodarczych oraz mieszkańców gminy zainteresowanych efektywną realizacją Strategii Rozwoju
Gminy Czorsztyn na lata 2016 - 2022.
5 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
I. Diagnoza aktualnego stanu społeczno–gospodarczego gminy
I.I Determinanty rozwoju gminy
Położenie geograficzne Gmina Czorsztyn położona jest w południowej części województwa małopolskiego, w powiecie nowotarskim. Od północy graniczy z Gminą Ochotnica Dolna, od zachodu z Gminą Nowy Targ, od południa z Gminą Łapsze Niżne, natomiast od wschodu graniczy z Gminą Krościenko nad Dunajcem. Gmina Czorsztyn obejmuje 7 sołectw:
Huba, Maniowy Mizerna Kluszkowce, Czorsztyn, Sromowce Wyżne, Sromowce Niżne.
Rysunek 1.1. Położenie gminy Czorsztyn na tle Powiatu Nowotarskiego.
Źródło: Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Czorsztyn
6 Rysunek 1.2. Położenie sołectw w gminie Czorsztyn.
Źródło: www.czorsztyn.pl
7
Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Granice gminy są naturalne i biegną grzbietami górskimi (granica północna oraz północno-wschodnia), wzdłuż Dunajca (granica południowo-wschodnia) i potoków (granica zachodnia) oraz wzdłuż Zbiornika Czorsztyńskiego (granica południowo - zachodnia). Pod względem fizyczno - geograficznym obszar gminy położony jest: - w obrębie Karpat Wewnętrznych i Karpat Zewnętrznych, w strefie styku tych struktur, - w mezoregionach: Gorców i Pienin Właściwych, - w lewobrzeżnej części zlewni Dunajca (zlewnia II-go rzędu) i jednocześnie w zlewni zespołu zbiorników wodnych Czorsztyn. Niedzica oraz Sromowce Wyżne położone są w Karpackiej strefie źródliskowo - alimentacyjnej, w obrębie Głównego Zbiornika Wód Podziemnych prowincji karpackiej - GZWP nr 439 oraz w karpackim systemie obszarów chronionych. Obszar całej gminy znajduje się także; - w obrębie Pienińskiego Parku Narodowego i jego otuliny, - w Południowomałopolskim Obszarze Chronionego Krajobrazu, - w obrębie węzłowych struktur przyrodniczych i biocentrów o znaczeniu międzynarodowym będących elementami sieci ECONET, - w obrębie Specjalnych Obszarów Ochrony (SOO) i Obszarów Specjalnej Ochrony (OSO) będących strukturami sieci NATURA 2000, - w strefie ciągów ekologicznych pomiędzy biocentrami Pienin, Gorców, Spisza i Tatr, - w geobotanicznym okręgu Beskidy i Pieniny, podokręgu Małe Pieniny i Sądecczyzna, - w umiarkowanie chłodnym i chłodnym piętrze klimatycznym, - w piętrze roślinnym regla dolnego i regla górnego. Powierzchnia gminy wynosi 61,72 km². W skali całego powiatu nowotarskiego powierzchnia gminy stanowi 4,19%. Odległość pomiędzy sołectwem Maniowy, a sołectwami Sromowce Niżne i Sromowce Wyżne wynosi około 22 km ze względu na powstanie zbiornika wodnego. Powierzchnie poszczególnych sołectw przedstawia poniższa tabela.
8 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Tabela 1.1 Powierzchnia gminy Czorsztyn Lp. Sołectwo Powierzchnia (w ha) % do ogółu 1. Huba 243 3,93 2. Maniowy 2013 32,54 3. Mizerna 572 9,25 4. Kluszkowce 1 149 18,58 5. Czorsztyn 343 5,54 6. Sromowce Wyżne 948 15,33 7. Sromowce Niżne 917 14,83 R A Z E M 6 185 100,00 Źródło: Opracowanie własne
Budowa geologiczna Obszar gminy Czorsztyn obejmuje swoim zasięgiem zarówno dużą część Pienin jak i południowe stoki Gorców, co wpływa na duże zróżnicowanie i przez to atrakcyjność rzeźby terenu. Gorce to przede wszystkim łagodne lesiste wzgórza i faliste doliny potoków są tak różne od Pienin, poprzecinanych licznymi wąwozami, zbudowanych z wapiennych skał tworzących atrakcyjne formy, o stromych ścianach opadających ku dolinom, o deniwelacjach sięgających 500 m, z przecinającym je przełomem Dunajca. Północna część gminy położona powyżej drogi łączącej Nowy Targ z Nowym Sączem należy do pasma Gorców, natomiast południowo-wschodnia część należy do pasma Pienin. Oprócz Przełomu Dunajca, który można zobaczyć dzięki organizowanym spływom tratwami flisackimi, do najatrakcyjniejszych krajobrazowo miejsc należą szczyty Trzech Koron i Sokolicy, z których rozciągają się wspaniałe widoki, a także głęboko wcięty w skały Wąwóz Sopczański (często nazywany błędnie Wąwozem Sobczańskim) oraz przede wszystkim Pieniński Park Narodowy. Istotnym i bardzo atrakcyjnym elementem pienińskiego krajobrazu jest Zalew Czorsztyński. Powstał on przez spiętrzenie wód Dunajca zaporą ziemno-betonową o długości 404 m i wysokości 56 m. Wody rozdzielające pasmo Pienin Spiskich od Czorsztyńskich i stoków gorczańskiego pasma Lubania rozciągają się od zapory pod zamkiem w Niedzicy po okolice Dębna.
9 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Charakter budowy geologicznej gminy Czorsztyn, który został wyżej opisany, w dużym stopniu warunkuje możliwości zagospodarowania terenów. Na pozostałym terenie występują znaczne ograniczenia w postaci występowania: skalistych grzbietów w obrębie Pienińskiego Parku Narodowego, bardzo dużych terenów o spadkach przekraczających 12 stopni utrudniających zabudowę, terenów w małej stabilności gruntów w strefie nadbrzeżnej zbiornika oraz terenów niewskazanych do zabudowy w strefie zmian morfodynamicznych, niekorzystnych warunków wodno - gruntowych na terenach zalewowych, obszarów osuwiskowych i potencjalnie osuwiskowych w strefie nadbrzeżnej zbiornika oraz na stokach, zarówno w paśmie Gorców jak i Pienin, znacznego udziału stromych, podatnych na abrazję brzegów zbiornika.
Rzeźba terenu Obszar gminy Czorsztyn z geomorfologicznego punktu widzenia położony jest w strefie granicznej między Karpatami Zewnętrznymi a Karpatami Wewnętrznymi. Struktury te rozdziela granica tektoniczna pomiędzy utworami Pienińskiego Pasa Skałkowego a fliszem magurskim. Na terenie gminy przebiega ona równoleżnikowo mniej - więcej na północ od Zamku Czorsztyńskiego w stronę Czorsztyna - Nadzamcza. Część Gminy położona na północ od tej linii zaliczana jest do mezoregionu Gorców. W jej obrębie znajdują się miejscowości: Huba, Maniowy, Mizerna, Kluszkowce. Część Gminy położona na południe od tej linii zaliczana jest do mezoregionu Pienin Właściwych. W jej obrębie znajdują się miejscowości: Sromowce Wyżne i Sromowce Niżne oraz Czorsztyn. Środowisko przyrodnicze gminy ma charakter górski i jest zróżnicowane przestrzennie. We wszystkich jego elementach zaznacza się powyższa dwudzielność obszaru, uwarunkowana odmienną litologią podłoża skalnego. Część północna Gminy, zaliczana do mezoregionu Gorców obejmuje południowe skłony Pasma Lubania pomiędzy Hubą a Przełęczą Snozka oraz pomiędzy Zbiornikiem Czorsztyńskim, a głównym grzbietem Pasma, łącznie z jego najwyższym szczytem. Obejmuje ok. 60% powierzchni gminy. Maksymalne deniwelacje w tej części gminy wynoszą blisko 700 m. Obszar pochylony jest w kierunku południowym do Zbiornika Czorsztyńskiego. Stoki rozczłonkowane są dolinami potoków na równolegle biegnące grzbiety boczne. Charakterystyczny
10 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______jest południkowy układ dolin oraz grzbietów, które powyżej wysokości 700 m n.p.m. są na ogół wąskie i bardzo strome, a poniżej 700 m n.p.m. przechodzą w coraz bardziej spłaszczone i łagodniejsze garby pogórzy średnich, a nad samym zbiornikiem - pogórzy niskich. Charakterystyczną cechą gorczańskiej części gminy jest schodowa struktura powierzchni szczytowych z wyodrębniającymi się kilkoma poziomami spłaszczeń grzbietowych na wysokościach: ok. 900 m n.p.m., ok. 800 – 850 m n.p.m., ok. 750 m n.p.m., 680 - 700 m n.p.m., 600 - 620 m n.p.m. i 550 - 570 m n.p.m. Ze względu na zróżnicowany charakter rzeźby w gorczańskiej części Gminy wyodrębnić można obszar wybitnie górski i obszar pogórzy. Obszar wybitnie górski obejmuje tereny położone na ogół powyżej 700 m n.p.m. Najwyższe szczyty sięgają do wysokości 900 - 1000 m n.p.m., maksymalnie 1211 m n.p.m. (Lubań). Obszar odznacza się typowo beskidzką śmiałą rzeźbą, której głównymi wyróżnikami są liczne i głębokie doliny wciosowe, głębokie leje źródłowe, strome stoki, wąskie grzbiety, deniwelacje rzędu 250 - 500 m. Obszar ten jest w przewadze zalesiony i trudno dostępny. Zbudowany jest z odpornych gruboławicowych piaskowców magurskich oraz z gruboławicowych piaskowców, zlepieńców i łupków zaliczanych do tzw. piaskowców z Piwnicznej. Osobliwością przyrodniczo-geologiczną obszaru wybitnie górskiego jest występowanie andezytowych wzniesień, które stanowią intruzje skał magmowych w płaszczowinie magurskiej. Andezyty budują wzniesienia po prawej i lewej stronie doliny Potoku Kluszkowskiego w rejonie Przełęczy Snozka. Największą tego typu górą jest Wdżar (766 m). Obszar pogórzy obejmuje tereny położone na wysokości od 535 do około 650 m n.p.m. Obszar ten odznacza się łagodniejszą rzeźbą terenu, czego przejawem są szerokie i spłaszczone wierzchowiny, płaskodenne doliny, łagodniejsze stoki, występowanie dolinek nieckowatych, maksymalne deniwelacje rzędu 50 do 150 m. Występują tu różne typy pogórzy: pogórza średnie o stromych stokach, pogórza średnie o łagodnych stokach, pogórza niskie o względnie stromych stokach oraz pogórza niskie o bardzo łagodnych stokach. Obszar zbudowany jest z cienko- i średnioławicowych piaskowców i łupków, zaliczanych do warstw ropianieckich oraz z cienko- i średnioławicowych piaskowców z łupkami ilastymi i marglistymi warstw podmagurskich. Na nich spoczywają gliny, iły i piaski lessopodobne oraz lokalnie żwiry dunajcowe tzw. wysokiego zasypania z okresu plejstocenu. Pokrywy te osiągają miąższości rzędu kilkunastu metrów. Obszar pogórzy jest prawie całkowicie wylesiony,
11 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______zajęty przez użytki rolne i w coraz większym stopniu zabudowywany. W skali Gminy odznacza się najkorzystniejszymi warunkami naturalnymi dla rolnictwa, osadnictwa i innej działalności społeczno gospodarczej, również ze względu na dostępność komunikacyjną. Cześć południowa gminy, zaliczana do mezoregionu Pienin obejmuje południowe skłony Pienin Czorsztyńskich oraz Masywu Trzech Koron, łącznie z ich najwyższym szczytem (982 m n.p.m.). Stanowi to około 40 % powierzchni Gminy. Maksymalne deniwelacje w tej części Gminy wynoszą blisko 550 m. Równoleżnikowo biegnący grzbiet stanowi zwarty masyw górski rozczłonkowany na ogół krótkimi dolinami potoków. Obszar ten zaliczany jest do gór niskich i średnich, których szczyty znajdują się na wysokości od 600 do 982 m n.p.m., ale jednocześnie ze względu na występowanie skalistych szczytów wapiennych odznacza się fizjonomią gór wysokich. Podstawową cechą Pienin jest skomplikowana budowa geologiczna, tektonika i litologia, a w ślad za tym odrębność i wielka różnorodność rzeźby, krajobrazu, gleb, wód i świata organicznego. Obok siebie występują tu formy skaliste i łagodnie zaokrąglone zbocza. Formy skaliste związane z twardymi i odpornymi na wietrzenie wapieniami jurajskimi i dolnokredowymi dominują powyżej wysokości 600 m n.p.m.; formy łagodniejsze poniżej 600 m n.p.m. Ze względu na unikalny charakter środowiska przyrodniczego obszar objęty jest Parkiem Narodowym. U podnóża ścian skalnych Pienin występuje obszar o łagodniejszej rzeźbie pogórzy średnich, o zaokrąglonych i lekko spłaszczonych wierzchowinach, dość stromych stokach i deniwelacjach rzędu 90 do 140 m. Wierzchowiny sięgają wysokości 550 – 590 m n.p.m. Dolne partie stoków są bardzo strome o spadkach 40 - 50 %, natomiast wyższe partie stoków są łagodniejsze o spadkach 25 - 30 % oraz 15 - 20 %. Pogórza rozczłonkowane są krótkimi i ale niezbyt głębokimi dolinami, z których największa jest dolina Potoku Macelowego. W podłożu skalnym dominują piaskowce i łupki z wkładkami zlepieńców warstw sromowieckich (górna kreda) oraz pstre margle i łupki (górna kreda). Stanowią one tzw. osłonę Pienińskiego Pasa Skałkowego. Wśród nich tkwią pojedyncze skałki wapienne serii pienińskiej, zaznaczające się w rzeźbie jako pojedyncze góry. Starsze podłoże okryte jest ilasto-gliniastą zwietrzeliną z rumoszem skalnym. Marglisto-ilaste utwory osłony skałkowej podatne są na grawitacyjne osuwanie w dół stoków. W związku z tym na stromych stokach powszechnie występują głębokie strukturalne osuwiska oraz
12 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______drobne świeże zerwy. W obrębie gminy Czorsztyn znajduje się fragment doliny Dunajca, pomiędzy Zbiornikiem w Sromowcach a przełomem pienińskim, o długości około 10 km. Obejmuje lewobrzeżną część dna doliny i jej lewe zbocze. Dno doliny na tym odcinku obniża się z biegiem rzeki od 480 do 450 m n.p.m. Dunajec w tej części jest rzeką graniczną. Prawobrzeżna część doliny położona jest po stronie słowackiej. Na tym odcinku dolina Dunajca o maksymalnej szerokości ok. 600 m ma charakter doliny meandrującej, z dwoma dużymi zakolami. W dnie doliny występują kamieńce, starorzecza oraz terasy o wysokości od 1 do 2 m i od 2 do 4 m nad poziom rzeki. Terasy zbudowane są ze żwirów, pospółek i pospółek zaglinionych, o niewielkiej miąższości tj. od 1 do 3 m. Żwiry są słabo obtoczone i niezwietrzane, głównie granitowe i piaskowcowe oraz wapienne. Lokalnie żwiry przykryte są warstwą mad o miąższości kilkudziesięciu centymetrów. Na tych terasach znajduje się zabudowa Sromowiec Wyżnych, Średnich i Niżnych. Lewe zbocze doliny Dunajca na tym odcinku jest na ogół bardzo strome, miejscami urwiste W przeszłości było podcinane przez rzekę. W miejscach największego zagrożenia erozją boczną brzeg rzeki jest umocniony. Generalnie obszar gminy stanowi wycinek karpackiej przestrzeni przyrodniczej, zawartej pomiędzy wysokością 448 m n.p.m. (dolina Dunajca w Sromowcach Niżnych) a 1211 m n.p.m. (Góra Lubań). Maksymalne deniwelacje wynoszą 763 m. Około 47% powierzchni Gminy zajmują góry średnie i niskie, przy czym przeważają góry niskie, które zajmują około 28% powierzchni gminy. Partie szczytowe grzbietów górskich znajdują się na wysokości 900 - 1211 m n.p.m., tj. 400 – 750 m nad poziom doliny Dunajca i poziom Zbiornika Czorsztyńskiego. Najwyższym szczytem na terenie gminy jest Lubań (1211 m). Najwyższym szczytem w części pienińskiej są Trzy Korony (982 m). Około 49% powierzchni gminy zajmują pogórza. Zdecydowanie przeważają pogórza o łagodnych stokach, które zajmują 30% powierzchni gminy, podczas gdy pogórza o stromych stokach zajmują 19%. Tylko ok. 3% przypada na doliny rzeczne, wśród których największa jest dolina Dunajca.
Zespół Zbiorników Wodnych Czorsztyn - Niedzica - Sromowce Wyżne Historia gminy Czorsztyn w XX wieku związana jest z historią budowy sztucznego zbiornika wodnego, który determinował rozwój gminy i czyni to nadal. Historia budowy zbiornika sięga początku XX wieku. Orędownikiem budowy był Gabriel Narutowicz,
13 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______wybitny naukowiec i pierwszy Prezydent RP. W 1997 roku budowa została zakończona. Zapora zapobiegła skutkom powodzi, która miała miejsce w tymże roku, przejmując 60% wzburzonych fal powodziowych. Przepływ wynosił 1400 m³/s podobnie jak w 1934 r. Zbiornik, zwany obecnie Jeziorem Czorsztyńskim ma powierzchnie 1120 ha, max. 1335 ha, zaś zbiornik w Sromowcach Wyżnych, którego celem jest zapewnienie równomiernego odpływu wód, ma powierzchnię 95 ha. Zespół Zbiorników Wodnych Czorsztyn – Niedzica – Sromowce Wyżne jest obecnie niewątpliwą atrakcją turystyczną podobnie jak samo jezioro czorsztyńskie, nad którego spokojnymi wodami górują tak bliskie Tatry. Jednak ich budowa wpłynęła znacząco na życie gminy – tak negatywnie jak i pozytywnie. Aktualnie ZZW nosi nazwę Zespół Elektrowni Wodnych Niedzica S. A. Pod wodą znalazły się Maniowy i piękny, stary Czorsztyn – stolica gminy, niektóre obiekty zostały przeniesione do „Osady Turystycznej Czorsztyn” – skansenu. Beneficjantami budowy zapory są flisacy, a jest ich ponad 500. Dunajec i aura nie decydują już o warunkach spływu – głównej atrakcji gminy, ponieważ poziom wód Dunajca regulowany jest przez zaporę. Budowa zapory zmieniła warunki życia mieszkańców Gminy, szczególnie Maniów i Czorsztyna, ale jednocześnie ogromnie podniosła i tak wspaniałe walory turystyczne, które gmina stara się wykorzystać.
Pieniński Park Narodowy Szczególnie istotne są powiązania gospodarki w gminie i systemu jej zarządzania z funkcjonowaniem Pienińskiego Parku Narodowego. Potrzeba współdziałania dotyczy zarówno ochrony przyrody i krajobrazu Parku, jak udostępnianie chronionych terenów dla turystów. Jednak podobnie jak w innych gminach, w których działają parki narodowe, polityka Pienińskiego Parku Narodowego wywołuje niechęć mieszkańców, często nieuzasadniona, czasami zasadna, zobowiązując gminę do pełnienia roli mediatora.
14 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Rys. 1.3 Pieniński Park Narodowy na obszarach Gminy Czorsztyn
Źródło: zyrardow.pttk.pl
15 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
I.II Środowisko geograficzne
Warunki klimatyczne Na terenie gminy Czorsztyn dominują warunki, charakterystyczne dla piętra umiarkowanie chłodnego oraz piętra chłodnego. Średnie temperatury roku maleją z wysokością od + 6 C do + 2 C. Średnie roczne opady wahają się od około 750 mm do około 1200 mm. Mniejszymi opadami (w stosunku do położenia wysokościowego) charakteryzują się pogórza położone nad jeziorem. Obszar gminy należy do dobrze przewietrzanych, szczególnie w obrębie grzbietów górskich. Cisze w rejonie Czorsztyna Nadzamcza wynoszą 27%. Największą częstotliwość wykazują wiatry z kierunku zachodniego, północno – wschodniego i północno – zachodniego, a najmniejszą z kierunku południowego, południowo – zachodniego i południowo wschodniego. Wiatry słabe (o prędkościach 1 – 5 m/s) dominują na mniejszych wysokościach. Silniejsze wiatry występują zazwyczaj od stycznia do kwietnia a także w październiku. Zimą na warunki klimatyczne duży wpływ wywiera wiatr halny, osiągający duże prędkości. Ogólnie na obszarze gminy dominują surowe warunki klimatyczne. Są one związane w niższych położeniach z tzw. kotliną chłodu (tak określa się Kotlinę Nowotarską) oraz z wysokością nad poziomem morza na grzbietach Lubania. Zaobserwować można grupę zjawisk klimatycznych, określanych jako „surowa zima” na wysokości 900 m n. p. m. i powyżej. Nie występuje natomiast „lato termiczne”. Przewiduje się modyfikację klimatu lokalnego, z powodu utworzenia dużego zbiornika wodnego, zwłaszcza złagodzenie bardzo kontrastowych warunków termicznych w jego otoczeniu. Teren gminy charakteryzuje się zróżnicowaniem warunków klimatycznych w zależności od formy powierzchni, ukształtowania i ekspozycji. Występuje przewaga stoków o ekspozycji południowej w przeważającej części gminy i zaobserwować można tam optymalne warunki w zakresie biologicznej aktywności promieniowania ultrafioletowego i nasłonecznienia. Relatywnie najkorzystniejsze warunki występują na obszarze pogórzy położonym w przedziale wysokościowym 600 – 700 m n.p.m. Jest to obszar o stosunkowo najmniejszych dobowych wahaniach temperatury i w skali całej gminy uprzywilejowany pod względem warunków termicznych i usłonecznienia. Chodzi tu o wzniesienia poniżej i powyżej drogi Krościenko – Nowy Targ, ponad
16 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______zabudową w Sromowcach Wyżnych i Niżnych oraz rejon Czorsztyna Nadzamcza. Najmniej korzystne warunki klimatyczne występują w dolinach bocznych w Kluszkowcach i Mizernej oraz w dolinie Dunajca na terenie Sromowiec Wyżnych i Niżnych. Są to tereny gdzie występują silne inwersje termiczne, tworzą się zastoiska zimnego powietrza i występowanie tzw. morza mgieł do wysokości ok. 100 m ponad dnem dolin i najbardziej kontrastowe warunki termiczno – wilgotnościowe. Mocno bodźcowym bioklimatem charakteryzują się stoki i grzbiety górskie, położone powyżej 750 m n.p.m. ze względu na spadki temperatur, silne wiatry i duże promieniowanie natężenia słonecznego. Nieznaczny wzrost liczby dni z mgłą nastąpił po wybudowaniu zbiornika zaporowego Czorsztyn – Niedzica na rzece Dunajec w jego okolicach.
Wody powierzchniowe Cały obszar gminy jest położony w obrębie zlewiska Morza Bałtyckiego, dorzecza Wisły, w zlewni Dunajca odwadniany przez jego lewobrzeżne dopływy. Dominującymi elementami hydrologicznymi w tym obszarze są zbiorniki Czorsztyn – Niedzica ze zbiornikiem wyrównawczym Sromowce Wyżne oraz odcinek Dunajca położony poniżej zbiornika. Odwadniające obszar gminy dopływy Dunajca zasilające zbiorniki czorsztyński i sromowiecki to: Potok Szlemborski, Hubny, Hoborowy, Piekiełko, Sygulina - Limierzysko, Mizerzanka, Kluszkowianka, Głęboki, Macelowy oraz inne drobne cieki bez nazwy. Potoki te podobnie jak Dunajec, cechuje duża nierównomierność przepływu i gwałtowne wezbranie. Rejon Sromowiec Niżnych odwodniony jest przez potok Galasek i Macelowy z dopływami. W obrębie skał węglanowych Pienin występują dość liczne źródła stokowe i zboczowe tworzące liczne krótkie potoki o dużych spadkach podłużnych i stosunkowo małych zróżnicowaniach stanów wód.
17 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Rys. 1.4 Dolina Dunajca na terenie Sromowiec Wyżnych i Sromowiec Niżnych
Źródło: www.niedzicazamek.pl
Szata roślinna i zwierzęca Pod względem szaty roślinnej i świata zwierząt obszar gminy cechują wybitne walory. Obszary najcenniejsze, o wysokim stopniu naturalności i dużym bogactwie rzadkich zespołów roślinnych i gatunków, objęte są ochroną Pienińskiego Parku Narodowego. Do bardzo cennego zespołu należy czorsztyńskie wzgórze zamkowe. Występuje tu wiele cennych gatunków rzadkich reliktów, a także endemity; m.in. tylko w Pieninach występujące rośliny jak pszonak pieniński i smagliczka. Na górze Wżdar rośnie paproć rozrzutka brunatna i jest to jedyne w Polsce miejsce jej występowania. Występuje tu ok. 50 gatunków ssaków (m. in. wydra, bóbr, tchórz, żbik, ryś, gronostaj, borsuk, kuna, jeleń, sarna, dzik), 15 gatunków nietoperzy wśród nich rzadki podkasaniec mały. Według ustaleń Państwowej Akademii Nauk w skład awiafauny Pienińskiego Parku Narodowego wchodzi 166 gatunków ptaków, z czego ok. 100 gniazduje na tym terenie (bocian, bocian czarny, czaple siwe, puszczyk uralski, dzięcioł czarny i trójpalczasty, puchacz, orzeł przedni itp.). Bardzo bogaty jest świat owadów, wśród których są endemity i relikty, 47 gatunków mrówek i 40 gatunków koników, liczne odmiany chrząszczy oraz wyjątkowe bogactwo motyli 1800 gatunków (tj. 65% gatunków żyjących w Polsce), w tym „niepylak apollo” będący gatunkiem zagrożonym w skali światowej, a w Polsce występuje tylko w Pieninach. W ramach restytucji tego gatunku prowadzona jest przez PPN jego hodowla.
18 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Roślinność potencjalna, czyli końcowe zbiorowiska, które ustaliły się w procesie sukcesji bez ingerencji człowieka wyglądają następująco: o roślinność łęgowa głównie dolin rzecznych: łęgi wierzbowo – topolowe i jesionowo – wiązowe (dolina Dunajca), o żyzne dolnoreglowe lasy jodłowo – bukowe i jodłowe (środkowa część granicy), o subkontynentalne grady lipowo – dębowo – grabowe (wschodnia część granicy), o subborealne świerczyny niżowe, częściowo z udziałem dębu szypułkowego i osiki (zachodnia i północno – zachodnia część gminy). Na terenie gminy położony jest niewielki fragment drzewostanu „Lasek”, chroniący drzewostan jodłowo - świerkowy oraz rezerwat Modrzewie (Kluszkowce) chroniący cenne drzewostany modrzewia polskiego naturalnego pochodzenia.
19 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
I.III Ludność gminy Czorsztyn
Demografia Według danych na 23.09.2015 r. gminę Czorsztyn zamieszkuje 7628 osób, co skutkuje gęstością zaludnienia na poziomie 123 osób/km². Od 1994 roku zaobserwować można systematyczny przyrost ludności. Na tej podstawie policzono, że do roku 2017 perspektywistyczny przyrost liczby ludności osiągnie poziom 5,17%.
Tabela 1.2 Liczba mieszkańców gminy w poszczególnych sołectwach, stan na 23.09.2015 r. Lp. Sołectwa Liczba mieszkańców % do ogółu 1. Huba 124 1,6 2. Maniowy 2 251 29,5 3. Mizerna 600 7,9 4. Kluszkowce 1 879 24,6 5. Czorsztyn 397 5,2 6. Sromowce Wyżne 1 318 17,3 7. Sromowce Niżne 1 059 13,9 R A Z E M 7 628 os. 100,00 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych pochodzących z Urzędu Gminy Czorsztyn z/s w Maniowach
Obecnie najwięcej osób zamieszkuje sołectwa Maniowy (29,5%), Kluszkowce (24,6%) oraz Sromowce Wyżne (17,3%), natomiast najmniej sołectwa Huba (1,6%) oraz Czorsztyn (5,2%).
Wykres 1.1 Rozmieszczenie ludności Gminy Czorsztyn w poszczególnych sołectwach
Rozmieszczenie ludności Gminy Czorsztyn w poszczególnych sołectwach
Sromowce Niżne Mizerna 7,9% 13,9% Sromowce Wyżne Maniowy 29,5% 17,3%
Czorsztyn 5,2%
Huba 1,6% Kluszkowce 24,6%
Źródło: Opracowanie własne
20 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Tabela 1.3 Wybrane dane demograficzne Gminy Czorsztyn, stan na 31.12.2014 r. Dane demograficzne Jednostka Ilość Liczba ludności osoba 7573 kobiet 3 877 mężczyzn 3 696 Liczba osób urodzonych osoba 90 Liczba zgonów osoba 56 Przyrost naturalny - 34 Saldo migracji ogółem - 4 Ludność w przedprodukcyjnym osoba 1638 wieku: produkcyjnym osoba 4780 poprodukcyjnym osoba 1155 Ludność 0 do 4 lat osoba 433 gminy 5 do 9 lat osoba 457 według edukacyjnych 10 do 14 lat osoba 440 grup wieku 15 do 19 lat osoba 521 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych pochodzących z Głównego Urzędu Statystycznego
Tabela 1.4 Zmiany w strukturze ludności gminy w latach 2009 - 2015 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
ogółem 7345 7373 7375 7496 7525 7573 7628 kobiety 3753 3775 3767 3762 3867 3877 3915 kobiety % do ogółu 51,1% 50,2% 51,1% 50,2% 51,4% 51,2% 51,3% mężczyźni 3592 3598 3608 3734 3658 3696 3713 mężczyźni % do ogółu 48,9% 48,8% 48,9% 48,8% 48,6% 48,8% 48,7%
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych pochodzących z Głównego Urzędu Statystycznego
W gminie Czorsztyn odnotowuje się zjawisko przewagi kobiet w strukturze ludności tzn. w 2009 r. na 3 753 kobiet przypadało 3 592 mężczyzn, w 2010 r. na 3 775 kobiet przypadało 3 598 mężczyzn, w 2011 r. na 3 767 kobiet przypadało 3 608 mężczyzn, w 2012 r. na 3 762 kobiet przypadało 3 734 mężczyzn, a w 2013 r. na 3 867 kobiet przypadało 3 658 mężczyzn. W 2014 i 2015 roku sytuacja wygląda podobnie tzn. w 2014 roku na 3 877 kobiet przypadało 3 696 mężczyzn, a w 2015 roku (stan na 23.09.2015 r.) na 3 915 kobiet przypadało 3 713 mężczyzn.
21 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Wykres 1.2 Zmiany w liczbie ludności gminy Czorsztyn w latach 2009-2015
7800
7700
7600
7500
7400
7300 2009 2010 2011 2012 2013 2015 Żródło: Opracowanie własne
Rozkład procentowy ludności w wieku przedprodukcyjnym, produkcyjnym i poprodukcyjnym w gminie Czorsztyn przedstawia poniższy wykres.
Wykres 1.3 Procentowy podział ludności w gminie Czorsztyn, stan na 31.12.2014 r.
Procentowy podział ludności w gminie Czorsztyn
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z GUS, Statystyczne Vademecum Samorządowca 2015
Liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym wynosiła w 2014 roku 1 638 osób, w wieku produkcyjnym 4 780 osób oraz w wieku poprodukcyjnym 1 155 osób. Największą część mieszkańców gminy Czorsztyn stanowią osoby w przedziale wiekowym 30 - 34 lat oraz 20 - 24 lat, natomiast najmniej liczną grupą wiekową są osoby
22 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______w przedziale 80 - 84 lat oraz 85 lat i więcej. Porównując liczbę mieszkańców gminy Czorsztyn do liczby mieszkańców Powiatu Nowotarskiego, w którym gmina jest położona, dane na 2015 rok przedstawiają się następująco: gmina Czorsztyn - 7 628 osób (co stanowi 4,01% mieszkańców Powiatu Nowotarskiego), Powiat Nowotarski - 190 128 osób. Liczba mieszkańców Powiatu Nowotarskiego stale wzrasta. W porównaniu z rokiem poprzednim w którym liczba ludności powiatu wynosiła 189 867 osób, zwiększyła się ona o 261 osób. Powiat nowotarski pod względem struktury demograficznej jego mieszkańców prezentuje się bardzo korzystnie na tle Małopolski oraz całego kraju. Średni wiek mieszkańców powiatu nowotarskiego wynosi 36,5 lat (mężczyźni 35,2 lat, kobiety 37,9 lat). Osoba zamieszkująca ten powiat jest średnio o 2,4 roku młodsza od statystycznego mieszkańca Polski. Spośród mieszkańców gminy Czorsztyn w 2014 roku 718 osób utrzymywało się z pracy zarobkowej. W tym samym roku na 1 000 mieszkańców gminy przypadało 95 pracujących. Wynik ten pogorszył się w przeciągu ostatnich lat. W 2012 roku na 1 000 mieszkańców gminy przypadało 98 pracujących, a w 2010 roku 102 pracujących. Według danych na rok 2014 spośród 7 573 mieszkańców gminy, 465 osób zarejestrowanych jest jako bezrobotni. Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym wynosi 9,7%, natomiast udział zarejestrowanych bezrobotnych kobiet w liczbie kobiet w wieku produkcyjnym wynosi 7%. Dane te nie dotyczą mieszkańców pracujących w gospodarstwach indywidualnych w rolnictwie.
Struktura przestrzenna i mieszkalnictwo W wyniku wielowiekowego rozwoju osadnictwa na obszarze gminy i współczesnych przemian zagospodarowania przestrzennego w strukturze przestrzennej wyróżniają się dwie zasadnicze części – gorczańska i pienińska, powiązane doliną Dunajca. Za zwornik całej struktury wypada uznać Czorsztyn. Część gorczańska struktury przestrzennej gminy oparta jest o przebieg drogi nr 969. Charakteryzuje się specyficznym piętrowym, równoleżnikowym układem: rozciągające się od wschodu na zachód obszary o funkcjach przyrodniczych sąsiadują z obszarami osadniczo
23 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
– rolniczymi sięgającymi po drogę nr 969 oraz z obszarami o charakterze otwartym, obejmującymi tereny rolne i wód zbiornika. Z punktu widzenia osadnictwa te części struktury przestrzennej gminy tworzą: zespół zabudowy wsi Maniowy, Mizerna i Kluszkowce obejmujący dwa skupiska; współcześnie ukształtowany zespół zabudowy Nowych Maniów oraz oparte o dwa historyczne układy przestrzenne zespół wsi Mizerna – Kluszkowce, zespół trzech skupisk zabudowy wsi Huba. W części pienińskiej struktury przestrzennej gminy wyodrębniają się dwa obszary: o funkcjach przyrodniczych, obejmujące przeważnie kompleksy leśne oraz obszary rolno – osadnicze z koncentracjami zabudowy: Sromowcami Wyżnymi i Sromowcami Niżnymi. Charakter zabudowy mieszkaniowej w poszczególnych częściach i wsiach gminy jest znacznie zróżnicowany. Jeżeli chodzi o gospodarstwa domowe zlokalizowane na terenie gminy Czorsztyn według danych pochodzących z Głównego Urzędu Statystycznego w 2014 roku zasoby mieszkaniowe przedstawiają się następująco: o Ilość mieszkań - 1 954; o Przeciętna powierzchnia użytkowa 1 mieszkania w m² - 108; o Liczba wypłaconych dodatków mieszkaniowych - 67; o Zaległości w opłatach za mieszkanie w zasobach gminnych - brak; o Liczba lokali gminnych - 5, o Mieszkania indywidualnego oddane do użytkowania - 16.
Tabela 1.5 Mieszkania w poszczególnych sołectwach gminy Czorsztyn oddane do użytkowania w 2014 roku Sołectwo Mieszkania Izby Pow. użytkowa [m²] Huba 2 10 205 Maniowy 3 16 440 Mizerna 2 14 342 Kluszkowce 1 6 114 Czorsztyn 0 0 0 Sromowce Wyżne 2 16 240 Sromowce Niżne 6 38 730 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych pochodzących z Głównego Urzędu Statystycznego
24 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
I.IV Produkcja w gminie Czorsztyn
Przedsiębiorczość i podmioty gospodarcze Wśród podmiotów gospodarczych zdecydowanie najliczniej reprezentowany jest sektor prywatny, w którym dominującą grupę stanowią osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Obecnie wiodącym profilem miejscowych firm jest szeroko pojęta turystyka, wraz z cała baza towarzyszącą, jak np.: gastronomia, usługi turystyczne, budownictwo, handel, działalność produkcyjna oraz pozostała działalność usługowa (flisacy). Zgodnie z danymi pochodzącymi z Głównego Urzędu Statystycznego na dzień 31.06.2015 roku na terenie gminy Czorsztyn zarejestrowanych było 871 podmiotów gospodarki narodowej, w tym 21 stanowi podmioty sektora publicznego i 850 sektora prywatnego. Spośród podmiotów należących do sektora prywatnego można wyróżnić m.in. 24 spółki handlowe, 1 spółkę handlową z udziałem kapitału zagranicznego, 1 spółdzielnię, 2 fundacje, 24 stowarzyszenia i organizacje społecznych oraz 767 podmiotów założonych przez osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. W gminie do 31.06.2015 r. było zarejestrowanych w systemie regon 871 podmiotów gospodarki narodowej. Największą liczbę spośród nich stanowią podmioty o zatrudnieniu do 9 osób – jest ich 847. Na terenie gminy prowadzi działalność 21 podmiotów zatrudniających od 10 do 49 osób oraz 3 podmioty zatrudniające od 50 do 249 osób. Zdecydowana większość podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w gminie Czorsztyn zatrudnia do 9 pracowników.
Tabela 1.6 Liczba podmiotów gospodarki narodowej gminy Czorsztyn według sekcji Sektor Ogółem % do ogółu podmioty gospodarcze Rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i 3 0,35 rybactwo Przetwórstwo przemysłowe 61 7,00 Budownictwo 107 12,28 Handel hurtowy i detaliczny; 61 7,00 Naprawa pojazdów samochodowych Transport i gospodarka 411 47,19 magazynowa
25 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Działalność związana z 75 8,61 zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi Działalność profesjonalna, naukowa 23 2,64 i techniczna Edukacja 16 1,84 Opieka zdrowotna i pomoc 14 1,61 społeczna Działalność związana z kulturą, 25 2,87 rozrywką i rekreacją Pozostała działalność usługowa; 32 3,67 gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby Inne 43 4,94 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych pochodzących z Głównego Urzędu Statystycznego
Największą dynamikę rozwojową w gospodarce gminy wykazuje sektor transportu i gospodarki magazynowej, przetwórstwa przemysłowego oraz budownictwa. W sektorze prywatnym, w którym czołową grupę stanowią osoby fizyczne, prowadzące działalność gospodarczą, wiodącym profilem jest również sektor transportu i gospodarki magazynowej, przetwórstwa przemysłowego oraz budownictwa. Wyjątkowe cechy i bogate elementy środowiska przyrodniczego i krajobrazu, sprawiają, że przedstawiciele sektora prywatnego prowadzą działalność związaną z turystyką i gastronomią. Do tych terenów, gdzie działalność ta jest najliczniejsza zaliczają się nadbrzeża zbiornika czorsztyńskiego w rejonie Kluszkowiec, Nadzamcze w Czorsztynie oraz część Pienin na wschód od Kątów. Na obszarze gminy funkcjonują gospodarstwa agroturystyczne.
Tabela 1.7 Liczba nowo zarejestrowanych i wyrejestrowanych podmiotów na terenie gminy Czorsztyn w I półroczu 2015 roku Rodzaj podmiotu Podmioty nowo Podmioty zarejestrowane wyrejestrowane Sektor prywatny 208 24 w tym: osoby fizyczne prowadzące 208 21 działalność gospodarczą Stowarzyszenia i podobne organizacje 1 - społeczne Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych pochodzących z Głównego Urzędu Statystycznego
26 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
W I półroczu 2015 roku najwięcej powstało podmiotów prywatnych (208 podmiotów) działających głównie w sektorze transportu i gospodarki magazynowej (175 podmiotów) oraz budownictwa (14 podmiotów). Najwięcej wyrejestrowano podmiotów działających również w sektorze transportu i gospodarki magazynowej (12 podmiotów), budownictwa (4 podmioty) oraz w sektorze przetwórstwa przemysłowego (3 podmioty). Do największych podmiotów prowadzących działalność gospodarczą na terenie gminy Czorsztyn należą: P.H.U. Jędruś w Czorsztynie, Biuro Obsługi Turystycznej Andrzej Mikołajewicz w Czorsztynie, Ośrodek Wypoczynkowe NADZAMCZE w Czorsztynie, Podhalańskie Towarzystwo Żeglarskie w Czorsztynie, KINGA HOTEL WELLNESS w Czorsztynie, Gościniec Pod Smrekami Elżbieta i Kazimierz Węgrzyniak w Czorsztynie, CZORSZTYN-SKI Sp. z o.o. w Kluszkowcach, Wibud Sp. z o.o. w Kluszkowcach, BUK - BOREK Zakład Przeróbki Drewna w Kluszkowcach, BUD - REM JANDURA Michał Jandura w Kluszkowcach, Pensjonat Korpałówka w Kluszkowcach, PPHU Wolski w Kluszkowcach, SUPERSNOW Sp. z o.o. w Maniowach, MANSTEL Bednarczyk, Słowik, Wiącek Sp. j. w Maniowach, Cicha Woda w Maniowach, GEOPEN Mirosław Lupa w Maniowach, Usługi Kamieniarskie Cezary Niedźwiecki w Maniowach, Zakład Ślusarski Krzysztof Łukaszczyk w Maniowach, Żegluga i Turystyka s.c. w Mizernej, Biuro Turystyki Przejazdowej Polishways w Sromowcach Niżnych, Wyrób Pamiątek Regionalnych Grzegorz Szewczyk w Sromowcach Niżnych, F.P.H.U. BUDOMAX w Sromowcach Wyżnych.
27 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Rolnictwo i Leśnictwo Rolnictwo gminy Czorsztyn charakteryzuje się znacznym rozdrobnieniem gospodarstw rolnych co przyczynia się do niskiej rentowności. Użytki rolne zajmują 2,219 ha, co stanowi 36% powierzchni gminy. Klasy bonitacyjne gleb są bardzo niskie, co niekorzystnie wpływa na rozwój rolnictwa. Na terenie gminy klasyfikacja gleb przedstawia się następująco: Gleby bardzo dobre I i II klasa nie występują na terenie gminy. Gleby dobre III klasa stanowi 5% Gleby średnie IV klasa stanowi 25% Gleby słabe i bardzo słabe V i VI klasy stanowią 70% W strukturze gruntowej dominują lasy obejmujące 44,7% powierzchni gminy (według Głównego Urzędu Statystycznego z 2014 roku), czyli 2781,33 ha. Spośród lasów usytuowanych na terenie gminy 1492,68 ha zajmują lasy publiczne. W porównaniu do średniej lesistości województwa małopolskiego, wynoszącej 28,5% jest to wartość dużo wyższa, podobnie jak do średniej powiatu nowotarskiego, wynoszącej 36,9%.
Tabela 1.8 Lasy w gminie Czorsztyn Powierzchnia lasów ogółem w ha 2781,33 w tym lasy publiczne 1492,68 w tym własność gminy 642,82 Lesistość w % 44,7 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych pochodzących z Głównego Urzędu Statystycznego
Na drzewostan w Gminie Czorsztyn negatywny wpływ mają zanieczyszczenia środowiska, spowodowane przez przemysł oraz niska emisja w sezonie grzewczym. Na zanieczyszczenia najbardziej narażone są drzewa iglaste. Są one osłabione, ich żywotność jest mniejsza, co z kolei zwiększa ich podatność na ataki grzybów i owadów. W szczególności dotyczy to drzewostanów, które są położone na porolnych terenach. Monokultury leśne (także świerkowe) są na bieżąco przebudowywane na drzewostany bukowo – jodłowe. W okresie przedwiośnia zwierzęta z rodziny jeleniowatych powodują duże straty w lasach (szczególnie w młodnikach i w uprawach leśnych).
28 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Aby rozwiązać problem zagrożeń lasów, które wynikają z działalności człowieka konieczny jest dokładny dozór samorządów lokalnych, wsparty pomocą pracowników Nadleśnictwa.
Wykres 1.4 Struktura gruntów gminy Czorsztyn
Struktura gruntów gminy Czorsztyn
44,7 % 19,3 % lasy i grunty leśne użytki rolne
36 % pozostałe grunty
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych pochodzących z Głównego Urzędu Statystycznego
29 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
I.V Budżet
Budżet gminy Czorsztyn Budżet gminy jest rocznym planem finansowym obejmującym dochody i wydatki oraz wskazującym środki pokrycia niedoboru. W budżecie wyodrębnia się dochody i wydatki związane z zadaniami własnymi gminy oraz dotacje i wydatki na finansowanie zadań zleconych i powierzonych w danym roku, które to na mocy odrębnych ustaw przekazano gminie do realizacji. Zadania własne gminy określone są stosownymi ustawami, mają charakter obowiązkowy, a zatem gmina nie może odstąpić od ich realizacji. Realizowane są z uzyskanych dochodów własnych gminy, określonych w ustawie o dochodach jednostek samorządu terytorialnego. Dochody budżetu podzielić można na: – dochody własne, – subwencję ogólną, – dotacje celowe. W 2014 roku dochody budżetu gminy Czorsztyn prezentowały się następująco;
Wykres 1.5 Dochody budżetu gminy Czorsztyn w 2014 roku
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych pochodzących z Urzędu Gminy Czorsztyn z/s w Maniowach Spośród ogólnych dochodów gminy, które wynosiły w 2014 roku 27,7 mln zł., najwyższą
30 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
pozycję zajmowała subwencja ogólna w wysokości 10,3 mln zł, z czego 6,8 mln zł stanowiła subwencja na część oświatową. Subwencja jest źródłem finansowania działań własnych gminy wynikających z ustaw i jest częściową rekompensatą wydatków ponoszonych przez gminę na te zadania, w tym przede wszystkim utrzymaniem szkół. Rozpatrując ww. wielkości w ujęciu procentowym budżet gminy Czorsztyn wygląda następująco: Subwencja ogólna – 37,18%, dochody własne – 27,44% (z czego ok. 20,3% pochodzi z wpływów z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych) , dotacje – 35,38% wszystkich dochodów. Dochody na 1 mieszkańca wyniosły w 2014 roku 3 669 zł.
Tabela 1.9 Dochody budżetu gminy Czorsztyn w 2014 roku według rodzaju działalności na przestrzeni ostatnich lat
2012 2013 2014 [%] [%] [%] Dochody ogółem 100,0 100,0 100,00 Rolnictwo i łowiectwo 0,2 0,0 0,2 Transport i łączność 3,1 3,3 1,7 Gospodarka mieszkaniowa 2,2 2,3 17,5 Administracja publiczna 1,1 5,6 0,7 Bezpieczeństwo publiczne i 0,0 0,1 0,1 ochrona przeciwpożarowa Różne rozliczenia 50,6 45,2 37,5 Oświata i wychowanie 1,8 2,4 5,3 Pomoc społeczna i pozostałe 14,5 12,8 9,9 zadania w zakresie polityki społecznej Edukacyjna oferta wychowawcza 0,3 0,3 0,2 Gospodarka komunalna i ochrona 0,4 1,4 3,0 środowiska Kultura i ochrona dziedzictwa - - 0,1 narodowego Kultura fizyczna 0,0 0,1 0,6 Dochody od osób prawnych i od 24,3 23,9 20,3 osób fizycznych Pozostałe 1,6 2,6 2,9
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych pochodzących z Urzędu Gminy Czorsztyn z/s w Maniowach
Wydatki można podzielić na:
31 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
– wydatki majątkowe (w tym wydatki inwestycyjne), – wydatki bieżące (w tym wydatki na wynagrodzenia).
Wykres 1.6 Wydatki budżetu gminy Czorsztyn w 2014 roku
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych pochodzących z Urzędu Gminy Czorsztyn z/s w Maniowach
Spośród ogólnych wydatków gminy, które wynosiły w 2014 roku 25,7 mln zł., najwyższą pozycję zajmowały wydatki bieżące w wysokości 18,8 mln zł, z czego 7,8 mln zł. stanowiły wydatki na wynagrodzenia. Wydatki majątkowe stanowiły 6,8 mln zł. W gminie w 2014 roku przeznaczono 100% wydatków majątkowych na cele inwestycyjne. Rozpatrując ww. wielkości w ujęciu procentowym wydatki gminy Czorsztyn wyglądają następująco: wydatki bieżące – 73,15% (z czego 41,49% przeznaczono na wynagrodzenia), wydatki majątkowe – 26,46% wszystkich wydatków. Wydatki na 1 mieszkańca wyniosły w 2014 roku 3 405 zł.
32 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Tabela 1.10 Wydatki budżetu gminy Czorsztyn w 2014 roku według rodzaju działalności na przestrzeni ostatnich lat 2012 2013 2014 [%] [%] [%] Wydatki ogółem 100,0 100,0 100,0 Rolnictwo i łowiectwo 0,3 0,1 0,2 Transport i łączność 13,4 3,2 3,5 Gospodarka mieszkaniowa 1,9 2,7 21,8 Administracja publiczna 9,9 12,2 8,2 Bezpieczeństwo publiczne i 0,9 1,1 1,5 ochrona przeciwpożarowa Różne rozliczenia 0,3 0,0 0,0 Oświata i wychowanie 42,0 49,4 37,8 Pomoc społeczna i pozostałe 14,8 16,0 11,4 zadania w zakresie polityki społecznej Edukacyjna oferta 0,3 0,4 0,3 wychowawcza Gospodarka komunalna i 2,7 4,3 5,0 ochrona środowiska Kultura i ochrona dziedzictwa 6,1 3,0 3,0 narodowego Kultura fizyczna 1,2 1,0 1,1 Działalność usługowa 0,7 0,2 0,1 Ochrona zdrowia 0,9 0,5 1,1 Pozostałe 4,6 5,8 4,9
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych pochodzących z Urzędu Gminy Czorsztyn z/s w Maniowach
Jeżeli chodzi o środki w dochodach budżetu gminy Czorsztyn przeznaczone na finansowanie i współfinansowanie programów i projektów unijnych, w 2013 roku pozyskano 1,1 mln zł. Gmina Czorsztyn w 2013 roku ubiegała się m.in. o dofinansowanie inwestycji pn. „Termomodernizacja wraz z wymianą źródła ciepła na biomasową w budynku Zespołu Placówek Oświatowych w Sromowcach Niżnych” realizowanej w ramach osi priorytetowej 7. „Infrastruktura ochrony środowiska” Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007-2013, Działanie 7.2. „Poprawa jakości powietrza oraz zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii” współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Projekt realizowany był w okresie od 01.04.2013 r. do 31.12.2014 r. w trybie „zaprojektuj
33 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______i wybuduj” tzn. zakres projektu obejmował nie tylko roboty budowlano-montażowe ale również prace projektowe. W ramach projektu opracowano pełną dokumentację projektową oraz audyt energetyczny. Projekt polegał na termomodernizacji budynku Zespołu Placówek Oświatowych w Sromowcach Niżnych tzn. termomodernizacji ścian zewnętrznych, stropodachu nad użytkowanym poddaszem oraz stropu nad nieużytkowaną częścią poddasza. W ramach projektu zmodernizowano istniejące pomieszczenia kotłowni olejowej na kotłownię biomasową wraz z magazynem opału, zamontowano kocioł na biomasę. Do zadań zrealizowanych w ramach projektu należały m.in. opracowanie dokumentacji projektowej termomodernizacji dla budynku Zespołu Placówek Oświatowych w Sromowcach Niżnych, wykonanie audytu energetycznego dla budynku Zespołu Placówek Oświatowych w Sromowcach Niżnych, zakup kotła na biomasę o mocy nominalnej nie mniejszej niż 0,4 MW, montaż kotła i systemu doprowadzenia paliwa, docieplenie stropów, docieplenie ścian zewnętrznych, docieplenie ścian przy gruncie, montaż okien w naświetlach dachowych. Całkowity koszt zadania wyniósł 1 024 693,67 zł, wartość pozyskanego dofinansowania na tą inwestycję 858 579,62 zł, wielkość wkładu własnego 166 114,05 zł.
Rysunek 1.5 Budynek Zespołu Placówek Oświatowych w Sromowcach Niżnych przed termomodernizacją
Źródło: Urząd Gminy Czorsztyn z/s w Maniowach
34 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Rysunek 1.6 Budynek Zespołu Placówek Oświatowych w Sromowcach Niżnych po wykonaniu termomodernizacji
Źródło: Urząd Gminy Czorsztyn z/s w Maniowach
Do jednego z największych projektów realizowanych przez gminę Czorsztyn należał także zakończony w połowie 2015 roku projekt pn. „Budowa centralnego systemu ciepłowniczego obiektów użyteczności publicznej Gminy Czorsztyn, wykorzystującego odnawialne źródła energii” realizowanego w ramach osi priorytetowej 7. „Infrastruktura ochrony środowiska” Małopolskiego Regionalnego Programu Operacyjnego na lata 2007 - 2013, Działanie 7.2. „Poprawa jakości powietrza oraz zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii” współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Projekt realizowany był od 24.09.2013 r. do 30.06.2015 r. w trybie „zaprojektuj i wybuduj” tzn. zakres projektu obejmował nie tylko roboty budowlano-montażowe ale również prace projektowe. W ramach projektu opracowano pełną dokumentację projektową oraz audyty energetyczne. Projekt polegał na kompleksowej modernizacji systemu ciepłowniczego obiektów użyteczności publicznej gminy Czorsztyn w miejscowości Maniowy. W ramach projektu przebudowano istniejącą kotłownię opałową na centralną kotłownię biomasową, która poprzez sieć preizolowaną zapewnia energię cieplną dla 6 budynków użyteczności publicznej. W ramach projektu zamontowano także instalacje solarne oraz wykonano prace termomodernizacyjne. Do zadań zrealizowanych w ramach projektu należały
35 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______m.in. opracowanie dokumentacji projektowej kotłowni na biomasę wraz z siecią preizolowaną i węzłami cieplnymi w każdym z 6 obiektów biorących udział w projekcie (tj. Zespół Placówek Oświatowych – Szkoła Podstawowa i Gminne Publiczne Gimnazjum w Maniowach, Budynek Socjalny w Maniowach, Hala Sportowa w Maniowach, Urząd Gminy Czorsztyn w Maniowach, Samodzielny Publiczny Gminny Ośrodek Zdrowia w Maniowach, Remiza OSP z Domem Kultury w Maniowach), opracowanie dokumentacji projektowej kolektorów słonecznych dla każdego obiektu użyteczności publicznej biorącego udział w projekcie, opracowanie dokumentacji projektowej termomodernizacji dla budynku Zespołu Placówek Oświatowych w Maniowach– Szkoły Podstawowej i Gminnego Publicznego Gimnazjum, Budynku Socjalnego w Maniowach oraz Remizy OSP z Domem Kultury w Maniowach. Do kolejnych zadań należało wykonanie audytów energetycznych również dla tych trzech budynków, wykonanie sieci preizolowanej wraz z węzłami cieplnymi o długości ok. 705 m. w każdym z obiektów użyteczności publicznej biorących udział w projekcie, dostawa i montaż kotłowni na biomasę o mocy 1,5 MW zasilającej wszystkie budynki użyteczności publicznej biorące udział w projekcie, rozbudowa istniejącego pomieszczenia, dostosowanie go dla potrzeb magazynu biomasy wraz z infrastrukturą komunikacyjną oraz montaż instalacji solarnych o łącznej mocy 70,5 kW w każdym budynku użyteczności publicznej biorące udział w projekcie, jak również termomodernizacja obiektów podłączonych do kotłowni polegająca na wymianie sieci c.o., ociepleniu oraz wymianie stolarki okiennej w budynkach Zespołu Placówek Oświatowych w Maniowach, Remizy OSP z Domem Kultury w Maniowach i Budynku Socjalnym w Maniowach. W wyniku realizacji projektu został wybudowany centralny system ciepłowniczy obiektów użyteczności publicznej, wykorzystujący odnawialne źródła energii tj. biomasę i energię słońca. W związku z realizacją projektu utworzone zostały również 2 stałe miejsca pracy. Całkowity koszt zadania wyniósł 4 677 130,00 zł, wartość pozyskanego dofinansowania na tą inwestycję 3 932 510,16 zł, wielkość wkładu własnego 744 619,84 zł.
36 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Rysunek 1.7 Dostawa i montaż kotłowni na biomasę o mocy nominalnej 1,5 MW
Źródło: Urząd Gminy Czorsztyn z/s w Maniowach
Tabela 1.11 Budżet gminy Czorsztyn na III kwartał 2015 roku
Dochody Dochody III Wydatki Wydatki III Podział 2014 kw. 2015 2014 kw. 2015 Rolnictwo i łowiectwo 50 157 6 289 61 611 102 641 Leśnictwo 109 658 63 358 132 984 111 188 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię 634 558 294 190 748 191 369 720 elektryczną gaz i wodę Transport i łączność 481 852 490 697 904 880 1 219 001 Gospodarka mieszkaniowa 4 853 845 653 894 5 589 145 602 794 Administracja publiczna 188 780 550 309 2 110 517 2 172 982
37 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Bezpieczeństwo publiczne i 37 557 0 382 055 271 437 ochrona przeciwpożarowa Dochody od osób prawnych i od osób 5 633 413 4 541 942 - - fizycznych Różne rozliczenia 10 373 600 8 700 231 - - Oświata i wychowanie 1 457 253 623 055 9 722 154 7 305 403 Ochrona zdrowia - - 255 961 75 681 Pomoc społeczna i pozostałe zadania w 2 736 140 2 083 627 2 941 696 2 274 995 zakresie polityki społecznej Edukacyjna opieka 67 816 24 169 79 707 30 970 wychowawcza
Gospodarka komunalna i 819 997 437 992 1 282 495 792 560 ochrona środowiska
Kultura i ochrona 24 990 0 777 498 431 000 dziedzictwa narodowego Kultura fizyczna 162 291 50 112 285 488 169 991 Pozostałe 57 006 57 073 421 005 178 953 Razem 27 688 913 18 576 938 25 695 387 16 109 316 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych udostępnionych przed Urząd Gminy Czorsztyn z/s w Maniowach
W poprzednim okresie finansowym, jak i w roku 2013 samorząd osiągnął znaczącą nadwyżkę operacyjną, czyli różnicę pomiędzy dochodami bieżącymi a wydatkami bieżącymi. W 2014 roku wyniosła ona 1 993 525,43 zł, natomiast w 2013 roku aż 3 022 011 zł. Z powstałych nadwyżek spłacona została część kredytów i obligacji. Spłaty te spowodowały spadek zadłużenia gminy, które w latach 2013 - 2014 przedstawiało się następująco: 2013 rok 2014 rok zadłużenie z tytułu pożyczek i obligacji: 7 784 347 zł 6 065 075 zł zadłużenie z tytułu poręczeń: 2 331 717 zł 2 177 136 zł
Dług gminy zmniejszył się w 2014 roku o prawie 1,7 mln zł w stosunku do stanu z końca 2013 roku.
38 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
I.VI Infrastruktura
Infrastruktura techniczna gminy Czorsztyn Gospodarka wodna i ściekowa Na terenie gminy Czorsztyn gminnym systemem zaopatrzenia w wodę zarządza Zakład Gospodarki Komunalnej w Maniowach. Podlegają mu wodociągi w Maniowach, Kluszkowcach, Czorsztynie i Sromowcach Wyżnych. System zaopatrzenia w wodę nie jest powiązany z sąsiednimi gminami. Z gminnej sieci wodociągowej korzysta tylko część mieszkańców i instytucji. Pozostała część zaopatrywana jest w wodę z małych lokalnych wodociągów obsługujących najwyżej od kilkunastu do kilkudziesięciu gospodarstw. Największe wodociągi obsługiwane są przez prywatne spółki wodne. Na terenie gminy Czorsztyn nie występują deficyty wody. Długość gminnej czynnej sieci wodociągowej z przyłączami, obsługiwanej przez jednostkę budżetową Zakład Gospodarki Komunalnej w Maniowach przedstawia poniższa tabela, stan na 31.10.2015 r.
Tabela 1.12 Długość gminnej sieci wodociągowej w gminie Czorsztyn Miejscowość Długość sieci wodociągowej wraz Ilość przyłączy [szt.] z siecią przesyłową, przyłączami [km] Maniowy 21,1 477 Mizerna 5,1 9 Kluszkowce 13,8 277 Czorsztyn 6,0 127 Sromowce Wyżne 8,7 120 Razem 54,7 960 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych udostępnionych przed Urząd Gminy Czorsztyn z/s w Maniowach
Zakład Gospodarki Komunalnej w Maniowach posiada ujęcia wód powierzchniowych, studnie kopane i źródła. Wodociągi posiadają aktualne pozwolenia wodnoprawne. Na wszystkich ujęciach woda poddawana jest dezynfekcji fizycznej promieniami UV. Wodociąg w Maniowach zaopatruje ok. 2000 mieszkańców oraz Urząd Gminy, Bank Spółdzielczy, Stację Paliw, Kościół, Szkołę Podstawową i Gimnazjum, Przedszkole, Ośrodek Zdrowia, sklepy spożywcze, pensjonaty, hotele, oczyszczalnię ścieków.
39 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Woda pobierana jest z ujęcia na potoku „Limierzysko” oraz ze studni kopanych i źródeł z ujęcia „Książę Młaki”. Jest to wodociąg grawitacyjny. Wodociąg w Kluszkowcach zaopatruje ok. 1200 mieszkańców Kluszkowiec i Czorsztyna oraz Szkołę Podstawową, Kościół, hotele, pensjonaty, obiekty sportowe, sklepy spożywcze. Wodociąg zasilany jest wyłącznie w wodę powierzchniową z 2 ujęć: 1. na potoku „Kluszkowianka” – ujęcie główne, 2. na potoku „Mizerzanka”. Jest to ujęcie brzegowe. Woda poddawana jest na miejscu filtracji poprzez filtry powolne piaskowo - żwirowe. Woda z ujęcia głównego grawitacyjnie spływa do zbiornika terenowego wyrównawczego. Woda z ujęcia w Mizernej gromadzona jest w 2 zbiornikach. Woda ze zbiornika podawana jest do sieci wodociągowej grawitacyjnie. Ujęcie wody w Sromowcach Wyżnych - Kątach obsługuje ok. 500 odbiorców Sromowiec Wyżnych - Wygon oraz Przystań Flisacką w Kątach, sklepy spożywcze, restauracje. Wodociąg zasilany wyłącznie w wodę z 2 studni infiltracyjnych: na lewym brzegu rzeki Dunajec. Woda ze studni przepompowywana jest 2 pompami niskiego ciśnienia do 3 zbiorników terenowych: zbiornik dolny o poj. 16 m3 , zbiornik pośredni o poj. 16 m3 oraz górny o poj. 250 m3. Wokół ujęć i zbiorników wytyczone są strefy ochrony sanitarnej bezpośredniej. Woda ze zbiornika górnego podawana jest do sieci wodociągowej grawitacyjnie. Zakład Gospodarki Komunalnej w Maniowach jako jednostka budżetowa nie posiada szczegółowych danych odnośnie lokalnych wodociągów, studni głębinowych.
Tabela 1.13 Mieszkańcy i instytucje gminy Czorsztyn korzystające z gminnej sieci wodociągowej Liczba Instytucje Liczba mieszkańców korzystające z Miejscowość mieszkańców korzystających z Uwagi gminnej sieci (zameldowanych) gminnej sieci wodociągowej wodociągowej Lokalne wodociągi, - Huba 124 2 000 Studnie głębinowe Urząd Gminy, Bank Spółdzielczy, Stacja Paliw, Firma Supersnow, Lokalne sklepy, Kościół, Maniowy 2 250 2 000 wodociągi pensjonaty, hotele, Szkoła Podstawowa + Gimnazjum,
40 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Przedszkole, oczyszczalnia ścieków. Lokalne - Mizerna 598 10 wodociągi Szkoła Podstawowa, Lokalne Kościół, pensjonaty, wodociągi, hotele, obiekty Kluszkowce 1 876 800 studnie sportowe, sklepy głębinowe spożywcze. Pensjonaty, hotele, Lokalne Czorsztyn 397 390 oczyszczalnia ścieków. wodociągi Sromowce Przystań Flisacka, sklepy Lokalne 1 317 500 Wyżne spożywcze. wodociągi Sromowce Lokalne 1 059 0 - Niżne wodociągi Razem 7 621 3 700 Źródło: Na podstawie danych udostępnionych przed Urząd Gminy Czorsztyn z/s w Maniowach
Na terenie gminy Czorsztyn znajduje się 5 oczyszczalni ścieków, w Czorsztynie, Kluszkowcach, Maniowach, Sromowcach Niżnych i Sromowcach Wyżnych. Tabela umieszczona poniżej przedstawia liczbę budynków przyłączonych do sieci odprowadzającej ścieki w poszczególnych sołectwach, stan na 31.10.2015 r.
Tabela 1.14 Liczba przyłączonych budynków do sieci odprowadzającej ścieki Długość Długość Ilość Ilość Obsługiwane Oczyszczalnia kanalizacji przyłączy przyłączy odbiorców miejscowości [km] [km] [szt.] [szt.] Maniowy Maniowy, 22,3 12,28 635 639 Mizerna, Kluszkowce Kluszkowce Kluszkowce 12,3 6,19 420 419 Czorsztyn Czorsztyn 4,7 2,19 119 136 Sromowce Sromowce 6,5 2,6 277 279 Wyżne Wyżne Sromowce Sromowce 12,6 5,2 300 296 Niżne Niżne Razem 58,4 28,46 1 751 1 769 Źródło: Na podstawie danych udostępnionych przed Urząd Gminy Czorsztyn z/s w Maniowach
41 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Gospodarka odpadami Usługi komunalne w gminie Czorsztyn świadczy Zakład Gospodarki Komunalnej w Maniowach. Usuwanie i unieszkodliwianie odpadów stałych odbywa się na terenie sołectwa Czorsztyn poprzez segregacje i gromadzenie ich w przystosowanych pojemnikach okresowo opróżnianych, usytuowanych na posesjach. Zmieszane odpady komunalne odbierane są 1 raz w miesiącu, natomiast w miesiącach lipiec oraz sierpień również w dodatkowych terminach według harmonogramu. Wywóz odpadów komunalnych z całej gminy odbywa się w sposób zorganizowany na urządzony zakład utylizacji odpadów znajdujący się poza obszarem Gminy Czorsztyn. Od 1 lipca 2013 roku odpady komunalne niesegregowane i segregowane zebrane przekazywane są do przedsiębiorstwa IB Sp. z o. o. Zakład Pracy Chronionej, Punkt Przekazania
Odpadów do Segregacji i Utylizacji w Nowym Targu przy ul. Jana Pawła II 115.
Tabela 1.15 Liczba gospodarstw domowych i podmiotów gospodarczych w gminie Czorsztyn, która podpisała umowę/deklarację na wywóz odpadów z podziałem na sołectwa, stan na 31.10.2015 r. Miejscowość Ilość gospodarstw domowych Ilość podmiotów gospodarczych Huba 79 12 Maniowy 460 46 Mizerna 122 23 Kluszkowce 413 38 Czorsztyn 112 46 Sromowce Wyżne 277 37 Sromowce Niżne 248 54 Razem 1 711 szt. 256 szt. Źródło: Na podstawie danych udostępnionych przed Urząd Gminy Czorsztyn z/s w Maniowach
Mieszkańcy ponoszą opłaty na podstawie złożonych deklaracji, natomiast podmioty gospodarcze na podstawie zawartych umów cywilno - prawnych. Mieszkańcy posiadają własne pojemniki lub worki na odpady niesegregowane. Zakład Gospodarki Komunalnej w dniu zbiórki odpadów segregowanych zaopatruje nieruchomość w worki do segregacji szkła i tworzyw sztucznych.
42 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Na terenie gminy Czorsztyn zorganizowano jeden punkt selektywnej zbiórki odpadów komunalnych w Maniowach przy ul. Pienińskiej. Punkt ten jest wyposażony w trzy kolorowe kontenery o pojemności 7 m³ do segregacji szkła, plastiku i makulatury. Do punktu mieszkańcy mogą dostarczać również odpady takie jak zużyte opony, sprzęt elektryczny i elektroniczny, meble, odpady wielkogabarytowe. Zużyte baterie można też wrzucać do pojemnika umieszczonego w Urzędzie Gminy Czorsztyn w Maniowach, w placówkach handlowych, przedszkolach i szkołach. Przeterminowane leki można oddawać w aptekach, natomiast odpady zielone i gruz odbierane są na indywidualne zgłoszenia mieszkańców. Sytuacje te zdarzają się obecnie sporadycznie, ponieważ mieszkańcy zagospodarowują je we własnym zakresie. Popiół z palenisk domowych odbierany jest w okresie od listopada do kwietnia i zagospodarowany w miejscach wyznaczonych na terenie gminy. Pozostałe tereny takie jak parkingi i przystanki sprzątane są co najmniej raz w tygodniu. Odpady komunalne pochodzące z miejsc trudno dostępnych odbierane są w piątki lub na zgłoszenia. W 2014 r. na terenie gminy zlikwidowano 5 dzikich wysypisk śmieci.
Zakład Gospodarki Komunalnej w Maniowach posiada dane dotyczące ilości zebranych odpadów segregowanych i niesegregowanych od 1999 r.
43 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Tabela 1.16 Zestawienie masy zebranych przez Zakład Gospodarki Komunalnej w Maniowach i przekazanych na składowisko odpadów komunalnych w latach 1999 – 2015
Źródło: Na podstawie danych udostępnionych przed Urząd Gminy Czorsztyn z/s w Maniowach
Osiągnięte poziomy recyklingu w gminie Czorsztyn w roku 2014 rozkładały się różnie w zależności od rodzaju: o osiągnięty poziom recyklingu, przygotowania do ponownego użycia papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła wynosił 75,7% (zgodnie z ustawą o utrzymaniu czystości i porządku w gminach ustalony poziom recyklingu, przygotowania do ponownego użycia papieru, metali, tworzyw sztucznych i szkła powinien wynosić co najmniej 50%), o poziom ograniczenia masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji wynosił 30,80%,
44 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
o osiągnięty poziom recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami, innych niż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych stanowiących odpady komunalne wynosił 100% (zgodnie z ustawą o utrzymaniu czystości i porządku w gminach ustalony poziom recyklingu, przygotowania do ponownego użycia i odzysku innymi metodami, innych niż niebezpieczne odpadów budowlanych i rozbiórkowych stanowiących odpady komunalne powinien wynosić co najmniej 70%). Gmina Czorsztyn z uwagi na potrzebę ochrony środowiska naturalnego zwraca szczególną uwagę na gospodarkę odpadami. Jest jedną z niewielu gmin w Polsce, która przyjęła i wdrożyła do realizacji program utylizacji eternitu.
System energetyczny Źródła zaopatrzenia gminy Czorsztyn w energię elektryczną są usytuowane: na terenie gminy – elektrownia wodna na zbiorniku wyrównawczym dla zapory wodnej Niedzica – tzw. Jeziorze Sromowieckim, poza obszarem gminy - energia z tych źródeł (przede wszystkim z GPZ Szaflary, a także z GPZ Niedzica) jest doprowadzana liniami napowietrznymi średniego napięcia 15 kV do stacji transformatorowych 15/0,4 kV rozmieszczonych w poszczególnych miejscowościach gminy, a następnie dostarczana do odbiorców siecią rozdzielczą niskiego napięcia 0,4 kV. Energia elektryczna dostarczana jest mieszkańcom gminy przez: Zakład Energetyczny Kraków S.A. oraz Zespół Elektrowni Wodnych Niedzica S.A. Przez teren gminy przebiegają napowietrzne linie elektroenergetyczne wysokiego (WN) i średniego napięcia (ŚN). Mają one znaczenie ponadlokalne, są to: linia napowietrzna 110 kV relacji Niedzica – Krościenko – Nowy Sącz, linia napowietrzna 15 kV relacji GPZ Szaflary – Krościenko.
Zespół Elektrowni Wodnych Niedzica Jest to zespół dwóch elektrowni wodnych zlokalizowanych w przełomie Dunajca. Pierwsza z nich (Niedzica) jest elektrownią szczytowo – pompową, natomiast druga (Sromowce Wyżne), położona nieco niżej, to elektrownia przepływowa. Tama główna Czorsztyn – Niedzica jest największą zaporą ziemną w Polsce, a zainstalowana łączna moc elektryczna obu hydroelektrowni wynosi 94 MW.
45 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Elektrownie te mieszczą się na rzece Dunajec w Kotlinie Nowotarskiej, pomiędzy pasmami górskimi Pienin a Gorcami. Wybudowana pomiędzy Pieninami Właściwymi a Pieninami Spiskimi Elektrownia Wodna Niedzica tworzy Zbiornik Czorsztyński, który pełni funkcję głównego zbiornika zaporowego. To z jego wód korzysta Elektrownia Wodna Niedzica, które spływają dalej do – pełniącego rolę zbiornika wyrównawczego - Zbiornika Sromowskiego. Znajduje się on poniżej średniowiecznego zamku w Niedzicy, a na jego wschodnim brzegu mieści się wieś Sromowce Wyżne.
Historia zespołu zapór i elektrowni w przełomie Dunajca sięga początku XX wieku, gdyż pierwsze plany budowy zalewu w okolicy Czorsztyna pochodzą z 1905 roku. Dotyczyły one (oprócz zbiorników w Porąbce na Sole i Mucharzu na Skawie) utworzenia zbiorników wodnych w Czorsztynie i Rożnowie na Dunajcu. Rzeki te są najgroźniejszymi karpackimi dopływami górnej Wisły. Co ciekawe, koncepcje te były konsultowane z wybitnym hydrotechnikiem – późniejszym prezydentem II Rzeczpospolitej Polskiej, inżynierem i profesorem Politechniki w Zurychu Gabrielem Narutowiczem. Formalna decyzja o natychmiastowej budowie owych zbiorników zapadła dopiero po 1934 roku, kiedy to miała miejsce na Podhalu katastrofalna w skutkach powódź. Pierwszy miał być zlokalizowany na Dunajcu w Rożnowie, drugi – również na tym samym cieku wodnym – w Niedzicy, dla którego pełną dokumentację opracowano dopiero w latach 1938 - 1939. Niestety, wybuch XX Wojny Światowej 1 września 1939 roku uniemożliwił dalsze prace – budowę w końcu rozpoczęto w 1975 roku, natomiast oficjalne otwarcie całego zespołu miało miejsce w 1997 roku. Etapy budowy: 1. 1950 - 1964 – projekty koncepcyjne zbiornika zaporowego, które obejmowały różne rozwiązania techniczne. W wyniku tych prac wybrana została opcja z zaporą betonową w Niedzicy o pojemności wynoszącej około 250 mln m3, bez sztolni przerzutowych, 2. 1965 - 1968 – zatwierdzenie wyżej wymienionych założeń zbiornika oraz wstępnego projektu, 3. 1970 - 1971 – wydzielenie w przedsięwzięciu dwóch osobnych zadań inwestycyjnych: 1 – zagospodarowanie otoczenia obiektów, 2 – obiekty podstawowe. Jednocześnie
46 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
nastąpiło rozpoczęcie realizacji zadania 1 oraz zmiana projektu zapory betonowej na zaporę ziemną, 4. 1975 – rozpoczęcie zadania 2, 5. 1986 – poszerzenie zakresu inwestycji o dodatkową budowę oczyszczalni ścieków i systemu kanalizacji w zlewni zespołu zbiorników, 6. 1994 – oddanie do eksploatacji zbiornika wyrównawczego Sromowce Wyżne, 7. 1995 – rozpoczęcie piętrzenia Zbiornika Czorsztyńskiego (głównego), przy jednoczesnym wykańczaniu górnej części korpusu zapory, 8. 1997 – koniec budowy i oficjalne oddanie całego kompleksu obiektów do eksploatacji.
Elektrownia Wodna Niedzica Hydroelektrownia ta zainstalowana jest na największej ziemnej zaporze w Polsce. Jej długość i wysokość wynoszą odpowiednio 404 i 56 metrów, z kolei szerokość jej korony to 7 metrów. Jest to elektrownia wodna szczytowo-pompowa, tzn. jest w stanie produkować energię elektryczną w trybie pompowym (pompowanie wody z niżej położonego Zbiornika Sromowskiego w okresach nadwyżki energii) i trybie turbinowym (grawitacyjny zrzut wody z wyżej położonego Zbiornika Czorsztyńskiego na turbiny poprzez dwie sztolnie). Jak się okazało, w przypadku Elektrowni Wodnej Niedzica pompowanie wody (które miało miejsce do 2001 roku) okazało się nieopłacalne, więc wyłączono człon pompowy wskutek czego hydroelektrownia pracuje obecnie wyłącznie w trybie turbinowym. W praktyce oznacza to, że produkuje energię elektryczną w systemie przepływowym tak, jak znacznie mniejsza Elektrownia Wodna Sromowce Wyżne. Moc Elektrowni Wodnej Niedzica wynosi 92 MW. Dane techniczne: moc turbozespołów przy pracy turbinowej przy spadzie 42-48 m– 2 x 46,375 MW, moc pobierana przy pracy pompowej przy wysokości podnoszenia 40,6 m 2 x 44,5 MW, prędkość obrotowa synchroniczna – 166,7 obr. / min, napięcie generowane – 15,75 kV. Zapora Elektrowni Wodnej Niedzica tworzy sztuczny zbiornik retencyjny – Zbiornik Czorsztyński. Tama ta pozwala spiętrzać wody Dunajca do wysokości 534,5 m n.p.m.
47 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
(maksymalny poziom piętrzenia), natomiast minimalny poziom piętrzenia wynosi 510,0 m n.p.m., a normalny poziom piętrzenia to 529,0 m n.p.m. Przy różnym poziomie spiętrzenia zbiornik ten może zretencjonować od 36,5 mln m³ (poziom minimalny) do 234,5 mln m³ wody (poziom maksymalny).
Zdolności pojemnościowe Zbiornika Czorsztyńskiego: o pojemność martwa zbiornika (przy minimalnym poziomie piętrzenia) – 36,5 mln m³, o pojemność użytkowa zbiornika (przy maksymalnym poziomie piętrzenia) – 198,0 mln m³, o pojemność wyrównawcza (przy normalnym poziomie piętrzenia) – 133,5 mln m³, o pojemność powodziowa stała powodziowa (przy maksymalnym poziomie piętrzenia) – 64,5 mln m³, o pojemność całkowita – 234,5 mln m³. W zależności od ilości wody zgromadzonej w misie zbiornika zmienia się jego powierzchnia. Waha się ona od 4,15 km² do 13,35 km², natomiast zazwyczaj wynosi około 11 km² (przy długości i szerokości zbiornika wynoszącej odpowiednio 9 i 1,5 km). Z kolei głębokość zbiornika w okolicy zapory w Niedzicy osiąga nawet 50 metrów i zmniejsza się w stronę cofki (miejsce, gdzie uchodzi główny dopływ zbiornika – rzeka Dunajec). Głębokość średnia przy maksymalnym poziomie piętrzenia (534,5 m n.p.m.) wynosi około 17,6 m.
Elektrownia Wodna Sromowce Wyżne Jest to hydroelektrownia przepływowa, która wykorzystuje wyrównany odpływ ze Zbiornika Sromowskiego do rzeki Dunajec. Jej długość (z jazem) wynosi 460, natomiast wysokość 11 metrów. Szerokość korony, przez którą przebiega droga V klasy stanowi 11 metrów. Woda doprowadzana jest czterema kanałami (połączonymi w pary po dwie) z żelbetu. Elektrownia Wodna Sromowce wyposażona jest w 4 pionowe turbiny śmigłowe, z których dwie posiadają regulowane łopatki. Turbiny te pozwalają na pracę niezależnie od poziomu spiętrzenia wody w zbiorniku, przez co daje to gwarancję na równomierne zasilanie Przełomu Pienińskiego w okresie spływu Dunajcem. Jest to mała hydroelektrownia – jej moc wynosi tylko 2 MW.
Dane techniczne:
48 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
o moc turbozespołów przy pracy turbinowej – 4 x 520 kW, o prędkość obrotowa turbiny – 303 obr. / min, o prędkość obrotowa generatora – 1005 obr. / min, o napięcie generowane – 0,66 kV.
Funkcje elektrowni i zbiorników należących do Zespołu Elektrowni Wodnych Niedzica S.A.: Zbiorniki Czorsztyński i Sromowski pełnią różne funkcje – pierwszy retencyjną i przeciwpowodziową, drugi zaś wyrównawczą. Ochrona przeciwpowodziowa zapory głównej została doceniona już w roku jej otwarcia – podczas „Powodzi Tysiąclecia” w 1997 roku. W dniach 8-10 lipca 1997 roku wystąpiły niezwykle intensywne opady deszczu w rejonie południowo-zachodniej części Polski. 8 lipca osiągnęły wysokość 260 mm (a więc 260 litrów /m2), powodując gwałtowne wezbranie wód Dunajca, które osiągnęły przepływ 1450 m3 /s (a więc niewiele niższy od katastrofalnego przepływu z 1934 roku, który wynosił 1630 m3 /s). Zbiornik Czorsztyński przechwycił około 59% wezbranych wód, zapobiegając katastrofie, jaka miała miejsce 63 lata wcześniej. Kolejne wody powodziowe – z 2001 roku – zostały zatrzymane w zbiorniku w około 50%. Te i inne (np. lipiec 2004, maj 2010) fale powodziowe zostały w znacznym stopniu zredukowane przez tamę na Zbiorniku Czorsztyńskim, unikając tym samym zalania niżej położonych miejscowości. Jak widać, obecność zapory wodnej w Kotlinie Nowotarskiej jest nieoceniona. Co więcej, prócz ochrony przeciwpowodziowej doliny Dunajca, dzięki omawianym zaporom wodnym poprawiają się warunki spływu przełomem pienińskim poprzez podwyższenie przepływów minimalnych typowych dla okresów suchych. W końcu Zbiornik Czorsztyński pełni też funkcje rekreacyjną – istnieje tu możliwość kąpieli, nurkowania, wędkowania, czy wreszcie żeglowania. Zespół elektrowni wodnych w Niedzicy i Sromowcach Wyżnych ma łączną moc 94 MW. W porównaniu do największej polskiej hydroelektrowni szczytowo - pompowej Żarnowiec (w zależności od trybu turbinowego i pompowego odpowiednio 716 i 800 MW) nie jest to szczególnie dużo. Mimo to elektrownia spełnia swe zadanie nie tylko w zwykłych warunkach eksploatacji, a także w sytuacjach kryzysowych: podczas awarii elektrociepłowni „Kraków” to właśnie Zespół Elektrowni Wodnych
49 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Niedzica podtrzymywał system. Gdyby nie to, wiele dzielnic Krakowa mogło być odciętych od prądu.
Elektrownia na Dunajcu a ekologia Niestety, pomimo wielu oczywistych zalet, jakimi może szczycić się zespół hydroelektrowni w przełomie Dunajca nad Czorsztynem, Niedzicą i Sromowcami Wyżnymi, instalacje te mają pewną wadę. Jest to bolączka wszystkich dużych elektrowni wodnych (w Polsce umownie uznawanych o mocy powyżej 5 MW). Mianowicie chodzi o zmianę stosunków wodnych, krajobrazu, a w końcu ekosystemów wodnych leżących w bezpośrednim sąsiedztwie elektrowni. Zostaje zachwiana równowaga ekologiczna i zmniejsza się bioróżnorodność flory i fauny zamieszkującej wody. Dodatkowo konieczne jest przesiedlenie ludności z miejsc przeznaczonych na zbiornik zalewowy. Także i w tym przypadku wielu ekologów obwinia Zbiornik Czorsztyński o zmiany w ekosystemie (jakościowe i ilościowe), a także zniszczenie pięknego przełomu Dunajca na tym odcinku rzeki. Niemniej jednak dokłada się wielu starań, by kompleks omawianych hydroelektrowni był przyjazny środowisku naturalnemu. Wschodni brzeg Zbiornika Sromowskiego graniczy z Pienińskim Parkiem Narodowym. W trosce o ptaki powstała sztuczna „Ptasia Wyspa”, gdzie zwierzęta te mogą zakładać gniazda z dala od drapieżników lądowych. Z kolei nad Zbiornikiem Sromowskim zainstalowano ekobariery uniemożliwiające wchodzeniu płazom na jezdnię, gdzie ginęły setkami pod kołami przejeżdżających samochodów. Na jego wschodnim brzegu utworzono stawy, gdzie żaby mogą w spokoju składać skrzek. W okolicach elektrowni mieszkają i zakładają gniazda rzadko u nas lęgowe bociany czarne, co dowodzi tylko temu, że starania o przyjazność dla środowiska elektrowni przynoszą wyraźny pożytek.
System ciepłowniczy Na terenie gminy nie ma sieci rurociągów służących do dystrybucji gazu. Gaz w postaci skroplonej, jak i paliwa płynne dostarczane są przez firmy o zasięgu ogólnokrajowym lub przez lokalnych półhurtowych dystrybutorów gazu skroplonego (w butlach) lub paliw płynnych. W chwili obecnej nie ma programu gazyfikacji gminy, ponieważ gazyfikacja jest uzależniona od budowy sieci magistralnych wysokoprężnych oraz stacji redukcyjno - pomiarowych. Według „Założeń do planu zaopatrzenia gminy Czorsztyn
50 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe” władze gminy zostały zobowiązane do podjęcia rozmów z Prezesem Urzędu Regulacji Energetyki, Ministrem Gospodarki, PGNiG S.A., ZEW Niedzica S.A. oraz gminą Łapsze Niżne w celu podjęcia inicjatywy i doprowadzenia do powołania przedsiębiorstwa budowy i eksploatacji linii zasilania gazem miejscowości Maniowy, Kluszkowce, Sromowce Wyżne na terenie gminy Czorsztyn oraz Niedzica, Łapsze Niżne i Frydman w Gminie Łapsze Niżne. Według tego dokumentu należy rozważyć celowość ekonomiczną budowy rurociągu, przyłączonego do sieci PGNiG S.A., bądź słowackiego systemu przesyłu i dystrybucji gazu. Gmina Czorsztyn nie posiada sieci ciepłowniczej zasilanej z centralnej kotłowni. Większość budynków zarówno użyteczności publicznej jak i budynki mieszkalne zasilane są ze źródeł indywidualnych. Przeważa opalanie paliwem stałym (węgiel, koks). W 2015 roku sołectwie Maniowy oddano do użytkowania centralny system ciepłowniczy wykorzystujący Odnawialne Źródła Energii, wybudowany na użytek kilku obiektów użyteczności publicznej zlokalizowanych w tym sołectwie. Gmina Czorsztyn jest jedną z niewielu gmin, która zdecydowała się wdrożyć tak nowoczesne rozwiązanie z wykorzystaniem biomasy, zaś moc zainstalowanych kotłów jest w chwili obecnej największą w całym powiecie nowotarskim. Kotłownia dostarcza ciepło do 6 budynków: o budynek Urzędu Gminy Czorsztyn z/s w Maniowach, o budynek Szkoły Podstawowej i Gminnego Publicznego Gimnazjum w Maniowach, o budynek Samodzielnego Publicznego Gminnego Ośrodka Zdrowia w Maniowach, o budynek Remizy OSP z Domem Kultury w Maniowach, o budynek Hali Sportowej w Maniowach, o Budynek Socjalny w Maniowach. Ze względu na koszty eksploatacji wykonano kotłownię o mocy nominalnej 1,5 MW zasilanej zrębkami drzewnymi, z możliwością spalania paliw zastępczych. Celem inwestycji było przede wszystkim obniżenie wysokich kosztów wytwarzania ciepła na potrzeby obiektów, które wcześniej zasilane były lokalnie z indywidualnych kotłowni olejowych. W celu dostarczenia ciepła do wszystkich odbiorców wykonano sieć preizolowaną wraz z węzłami cieplnymi o długości ok. 705 m. Przeprowadzono także prace termomodernizacyjne, wybudowano magazyn biomasy oraz zainstalowano systemy solarne przeznaczone do dogrzewu ciepłej wody użytkowej. Inwestycja została zrealizowana przy wsparciu finansowym uzyskanym w ramach osi priorytetowej
51 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
7. „Infrastruktura ochrony środowiska” realizowanej przez Małopolski Regionalny Program Operacyjny na lata 2007-2013, Działanie 7.2. „Poprawa jakości powietrza oraz zwiększenie wykorzystania odnawialnych źródeł energii” współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.
System komunikacyjny Drogi i komunikacja Komunikacja na terenie gminy i poza nią możliwa jest jedynie poprzez transport kołowy - brak jest transportu kolejowego. Układ drogowy podstawowy na obszarze Gminy stanowią: droga wojewódzka regionalna nr 969 relacji Nowy Targ - Nowy Sącz: na terenie gminy Czorsztyn znajduje się odcinek o długości 7,5 km o twardej nawierzchni, drogi powiatowe: nr 25406 (Krośnica – Czorsztyn – Sromowce Wyżne – Wygon – Sromowce Niżne długości 10,6 km o twardej nawierzchni), nr 25407 (Sromowce Wyżne – Zapora – granica gminy Łapsze Niżne odcinek długości 1,5 km o twardej nawierzchni), drogi gminne o łącznej długości 63 km, w tym 49 km o twardej nawierzchni: pozostałe drogi gminne spełniają funkcje wiążące miejscowości na terenie Gminy. Stan techniczny dróg gminnych asfaltowych należy ocenić jako dobry. Gmina od wielu lat inwestuje w rozwój własnej infrastruktury drogowej dbając o jej jakość i stan techniczny. Pomimo tego wiele dróg wymaga jeszcze gruntownej modernizacji nawierzchni. Drogi wewnętrzne w zdecydowanej większości stanowią drogi gruntowe, pełniące funkcję dojazdową do pól, obszarów leśnych i oddalonych osiedli.
Usługi telekomunikacyjne, internetowe, telewizja Na terenie gminy działa sieć telefonii kablowej Telekomunikacji Polskiej S.A. oraz sieci telefonii komórkowej takie jak Orange, T-Mobile, Plus GSM oraz PLAY. Abonenci telefonii przewodowej gminy Czorsztyn dysponują w pełni zautomatyzowanymi połączeniami AC MM (Automatycznych Central Międzymiastowych i należą do nowosądeckiej strefy numerycznej. W poszczególnych miejscowościach gminy dostęp mieszkańców do sieci telekomunikacyjnej jest wyrównany, a cała gmina ma wskaźniki lepsze od średnich dla gmin wiejskich w Polsce.
52 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
W 2012 roku w sołectwie Sromowce Niżne na pylonie mostu polsko – słowackiego na Dunajcu zamontowany został nadajnik sieci komórkowej PLAY. Po wielu latach starań, mieszkańcy Sromowiec Niżnych mają zasięg do sieci komórkowej. Nadajnik zainstalowała spółka P4. W najbliższych latach planowany jest montaż kolejnych nadajników, przy udziale inwestorów i odpowiednich operatorów sieci komórkowych. Brak dostępu do Internetu był hamulcem dla potencjalnych inwestorów gminy Czorsztyn. Mieszkańcy gminy Czorsztyn mogą korzystać z dostępu do sieci internetowej udostępnionej przez Telekomunikację Polską S.A. w ramach „Neostrady”, Cyfrowy Polsat oraz firmę Netia. W latach 2014 – 2015 Gmina Czorsztyn przystąpiła do udziału w projekcie pn. „„e” Przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu mieszkańców Gminy Czorsztyn” współfinansowanego przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka 2007-2013 Działania 8.3 „Przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu – eInclusion”, Oś priorytetowa: 8 „Społeczeństwo informacyjne – zwiększanie innowacyjności gospodarki.” W ramach projektu zakupiono 50 zestawów komputerowych wraz z dostępem do Internetu dla gospodarstw domowych oraz 40 zestawów komputerowych wraz z dostępem do Internetu dla jednostek podległych gminie tj. Szkoły Podstawowej w Kluszkowcach, Zespołu Placówek Oświatowych w Maniowach, Gminnego Centrum Kultury w Kluszkowcach. Projekt obejmował także szkolenia dla mieszkańców pozostających w trudnej sytuacji materialnej lub z powodu niepełnosprawności z zakresu obsługi komputera oraz korzystania z Internetu. Osobami uprawnionymi do otrzymania komputera z dostępem do Internetu byli mieszkańcy gminy Czorsztyn, którzy nie posiadali komputera oraz dostępu do Internetu, a w szczególności gospodarstwa domowe spełniające kryterium dochodowe upoważniające do otrzymania wsparcia w ramach systemu pomocy społecznej, świadczeń rodzinnych, dzieci i młodzież ucząca się z rodzin w trudnej sytuacji materialnej i społecznej uprawniającej do uzyskania stypendiów socjalnych, osoby niepełnosprawne ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności lub z orzeczeniem równoważnym, jednostki podległe gminie Czorsztyn (w tym: biblioteki publiczne, instytucje kultury, szkoły, publiczne. osoby z grupy +50)
53 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______oraz dzieci i młodzież ucząca się z bardzo dobrymi wynikami w nauce. Projekt realizowany był od 1.07.2014 r. do 30.09.2015 r. Jego wartość wynosi 432 200 zł i została w 100% dofinansowana. W 2011 roku gmina Czorsztyn przystąpiła także do udziału w projekcie pn. „e – Okno na świat – Przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu mieszkańców Gminy Czorsztyn”, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, Działania 8.3 Przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu – eInclusion, w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. W ramach projektu zakupionych zostało 48 zestawów komputerowych wraz z oprogramowaniem oraz dostępem do Internetu, z czego 30 zestawów trafiło do prywatnych gospodarstw domowych, a 18 zestawów zostało rozdysponowanych pomiędzy biblioteki znajdujące się na terenie gminy. Projekt miał na celu upowszechnienie dostępu do Internetu dla osób zagrożonych wykluczeniem cyfrowym. Jego wartość wyniosła 260 020 zł.
Placówki pocztowe Na terenie gminy Czorsztyn znajdują się obecnie cztery placówki pocztowe w następujących lokalizacjach: o Agencja Pocztowa w Kluszkowcach, ul. Jakuba Bąka 21a, o Urząd Pocztowy Nowy Targ 1 Filia Maniowy, ul. Gorczańska 3, o Agencja Pocztowa w Sromowcach Niżnych, ul. Szkolna 15, o Agencja Pocztowa w Sromowcach Wyżnych, ul. Olgi Małkowskiej 15. Liczba placówek pocztowych działających na terenie gminy jest wystarczająca w stosunku do liczby jej mieszkańców.
54 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Infrastruktura społeczna Rekreacja i wypoczynek
ZABYTKI Huba: Z obiektów zabytkowych na terenie wsi zachowała się kapliczka murowana z początku XIX wieku oraz tradycyjne budownictwo wiejskie w postaci drewnianych domów, stodół i obór z początku XX wieku. Maniowy: Kaplica pod wezwaniem Św. Sebastiana, drewniana z 1723 roku, przeniesiona na nowy cmentarz (podlega ścisłej ochronie konserwatorskiej na podstawie decyzji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków) oraz pojedyncze domy drewniane z lat 40 -tych XX wieku będące pozostałością po tradycyjnej zabudowie wsi. Mizerna: W Mizernej czytelny pozostał zabytkowy układ wsi obejmujący dyspozycje łanów leśnych Kluszkowiec oraz ulicowy układ osadniczy w centrum wsi. Zachowane obiekty zabytkowe obejmują kapliczkę z początku XIX wieku oraz pozostałości tradycyjnego budownictwa wiejskiego – zagrody obejmujące drewniane chałupy, stodoły i obory, przeważnie z lat 30-tych XX wieku. Kluszkowce: Zabytkowe obiekty sakralne występujące na terenie wsi to kapliczka murowana z drugiej połowy XIX wieku z ludowym wyposażeniem oraz kaplica szafkowa na granicy wsi. Tradycyjna zabudowa wiejska reprezentowana jest przez domy drewniane, zrębowe, usytuowane szczytem do drogi z zabudową gospodarczą a także domy nawiązujące do wzorów uzdrowiskowych willi. W Kluszkowcach znajduje się także pomnik Nieznanego Żołnierza z 1918 roku i współczesny pomnik na przełęczy Snozka projektu W. Hasiora. Czorsztyn: W Czorsztynie zachował się częściowo czytelny historyczny układ dawnego zespołu letniskowego Nadzamcza oraz odcinek średniowiecznego traktu w dolinie potoku Wronin. Zachowane zespoły i obiekty zabytkowe obejmują przede wszystkim budownictwo obronne w postaci ruin zamku Czorsztyn (obiekt jest wpisany do rejestru zabytków Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków). Zamek powstał w XIII wieku i został rozbudowany za czasów Kazimierza Wielkiego. Jest to przykład typowej państwowej warowni granicznej będącej ważnym elementem systemu obronnego doliny Dunajca. Zamek zalicza się do typu wyżynnego, wykorzystującego w maksymalnym zakresie ukształtowanie terenu. Pozostałości zamku, górującego
55 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______obecnie nad wodami Jeziora Czorsztyńskiego, stanowią zamek górny i dolny. Wraz z rozpoczęciem budowy zbiornika zostały rozpoczęte prace konserwatorskie, które trwają do dzisiaj. Zamek jest częściowo udostępniony do zwiedzenia. Obiekty sakralne zachowane w Czorsztynie to: kapliczka z rzeźbą „Trzeci Upadek Chrystusa” z przełomu XVIII i XIX wieku stanowiąca replikę kaplicy z centrum Czorsztyna, kaplica cmentarna, wyposażenie barokowe z XVII wieku z kościoła w Maniowach, obecnie we współczesnym kościele pod wezwaniem Matki Boskiej Fatimskiej, figura Matki Boskiej z 1827 roku fundacji Drohojowskich oraz kapliczka na Podzamczu z XIX wieku, obecnie w stanie ruiny. Zabytkową zabudowę mieszkalną i gospodarczą stanowią wille i pensjonaty drewniane, przeważnie z lat 30-tych XX wieku stanowiące przykłady zabudowy letniskowej z tego okresu, usytuowane na Nadzamczu i przeniesione do skansenu nad zbiornikiem oraz pozostałości tradycyjnej zabudowy wiejskiej, przeważnie drewnianej z przełomu XIX i XX wieku usytuowane na Nadzamczu, lub w skansenie. Sromowce Wyżne: W Sromowcach Wyżnych czytelny pozostał zabytkowy, lokacyjny układ przestrzenny oraz układy przysiółków. Zachowany także pozostał przebieg odcinka traktu węgierskiego z reliktem przeprawy przez Dunajec w kierunku Spiskiej Starej Wsi oraz przebieg dawnych dróg do Krośnicy i Krościenka. Nie zmieniona pozostała także historyczna dominantą centrum wsi - wieżą kościoła. Zachowane świadectwa wielowiekowego rozwoju wsi obejmują kilka rodzajów zabytkowych budowli i obiektów zabytkowych. Do najcenniejszych obiektów należą ruiny fortalicium na wzgórzu Zamczysko z przełomu XIV i XV wieku, z którego pozostały do dzisiaj relikty umocnień obronnej budowli drewniano - ziemnej. Obiekty sakralne reprezentowane są przez zespół kościoła parafialnego pod wezwaniem Św. Stanisława Biskupa i Męczennika z XIX wieku oraz cmentarza przykościelnego z nagrobkami Drohojowskich z drugiej połowy XIX wieku, stanowiący rzadki przykład zachowanego cmentarza przykościelnego z galerią rzeźby nagrobkowej. Cenna jest także kapliczka murowana z XIX wieku w Kątach. Zabytkowe obiekty użyteczności publicznej w Sromowcach Wyżnych obejmują zespół „Cisowego Dworku” związanego z działalnością Olgi Małkowskiej i rozwojem harcerstwa. Są to budynki drewniane, zrębowe, nawiązujące do stylu zakopiańskiego. Wart odnotowania jest także budynek dawnej szkoły ludowej, murowany z drugiej połowy XIX wieku. Interesująca jest także
56 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______tradycyjna zabudowa wiejska w Sromowcach Wyżnych. Cechuje się różnorodnością typów, takich jak: drewniane domy szalowane, domy drewniane tynkowane nawiązujące do architektury spiskiej oraz zespół zabudowy o charakterze letniskowym wzorowany na budownictwie uzdrowiskowym ze stolarskim detalem z pierwszej połowy XX wieku. Występują tutaj także piwniczki z przełomu XIX i XX wieku. Liczne we wsi są stanowiska archeologiczne, takie jak Zamczysko, obozowiska i pracownie z epoki kamienia oraz ślady osadnictwa z epoki kamienia, brązu, okresu rzymskiego i wczesnego średniowiecza. Sromowce Niżne: Zachowane zespoły i obiekty zabytkowe na obszarze Sromowiec Niżnych obejmują budowle obronne w postaci reliktów murowanego zamku z XIII wieku, wzniesionego z inicjatywy księżnej Kingi. Pełnił on rolę refugium (schronienia) dla klasztoru Klarysek w Starym Sączu. Zachował się mur obwodowy, fragmenty pomieszczeń i cysterny na wodę (oficjalnie obiekt ten znajduje się na terenie Gminy Krościenko, zwyczajowo w Gminie Czorsztyn – granica administracyjna na mapie nie jest wytyczona wystarczająco precyzyjnie). Obiekty sakralne reprezentowane są w Sromowcach Niżnych przez kościół parafialny pod wezwaniem Św. Katarzyny, drewniany, z XVI wieku. Obiekt ten podlega ścisłej ochronie i jest wpisany do rejestru zabytków od roku 1930. Zabytkowe wyposażenie tego kościoła jest obecnie przeniesione do nowego kościoła. Z XIX wieku pochodzi kapliczka murowana zlokalizowana w Sromowcach Średnich. Także w Sromowcach Średnich znajdują się drewniane krzyże, przeważnie z początku XX wieku. Atrakcyjne architektonicznie jest schronisko „Trzy Korony”, dawne Schronisko Śląskie, z lat 30. XX wieku. Schronisko stanowi przykład architektury modernistycznej z akcentami zakopiańskimi. Pozostałości tradycyjnej zabudowy wiejskiej stanowią stosunkowo liczne domy drewniane zrębowe, usytuowane szczytem do drogi oraz pojedyncze przykłady pensjonatów letniskowych z pierwszej połowy XX wieku. W Sromowcach Średnich występują domy drewniane, zrębowe, kryte gontem, szalowane i tynkowane podobnie jak na Spiszu. W Sromowcach Niżnych występują także stanowiska archeologiczne: obozowisko gminy witowskiej z paleolitu schyłkowego oraz ślady osadnictwa z epoki kamienia.
57 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
TURYSTYKA W GMINIE Gmina Czorsztyn posiada obecnie, po utworzeniu zbiornika zaporowego na Dunajcu, unikalne w skali kraju warunki do rozwoju różnych form turystyki. Wielość atrakcji przyrodniczych, kulturowych oraz różnorodność krajobrazowa sprawiają, że teren ten, po odpowiednim jego zagospodarowaniu i zarządzaniu stać się może w przyszłości znaczącym obszarem turystycznym. Połączenie różnych elementów przyrodniczych: gór (Pieniny, Gorce), wody (Jezioro Czorsztyńskie, rzeka Dunajec), dużych kompleksów leśnych oraz wspaniałych widoków i panoramy na Tatry oraz Gorce sprawia, że niewiele jest podobnych miejsc w Polsce, w których na tak małym obszarze nagromadzone byłoby tyle ciekawych obiektów i miejsc wartych zwiedzenia. Unikalność w skali kraju potęgują jeszcze: żywy folklor i kultura ludowa. W związku z wymienionymi powyżej walorami Gminy liczba miejsc noclegowych sukcesywnie wzrasta; w 2007 r. wynosiła 4 450 miejsc (w kwaterach agroturystycznych – 1 850 miejsc, w pokojach gościnnych – 2 600 miejsc), natomiast w roku następnym wzrosła do 4 800 miejsc (odpowiednio: 2 100 i 2 700 miejsc). Wszystko to sprawia, że obszar ten ma bardzo korzystne warunki i predyspozycje dla szeroko pojętych: rekreacji, turystyki i wypoczynku w różnych formach. Analiza ruchu turystycznego w gminie wykazała, że głównymi celami przyjazdów turystycznych były: o spływ przełomem Dunajca, frekwencja na spływie wyniosła w 2014 roku średnio 240 tysięcy osób, o krajoznawstwo związane z odwiedzeniem Pienińskiego Parku Narodowego. Pieniński Park Narodowy corocznie odwiedza ok. 800 tysięcy turystów, co w przeliczeniu na 1 ha powierzchni parku stanowi najwyższy wskaźnik natężenia ruchu turystycznego na terenie parków narodowych w Polsce. Park jest bardzo dobrze udostępniony dla ruchu turystycznego, przy szlakach znajdują się ławeczki, kosze i liczne drogowskazy. Jedna z głównych bram wejściowych do Parku, w Sromowcach Niżnych znajduje się na terenie gminy Czorsztyn. Od roku 1997, tj. po zalaniu Zbiornika Czorsztyńskiego wzrósł ruch turystyczny związany z wypoczynkiem nadwodnym i rekreacją na wodzie. Szacunkowa wielkość tego ruchu w szczycie sezonu w dni wolne od pracy wynosi około 700 osób dziennie. Ruch turystyczny w gminie koncentruje
58 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______się w Pienińskim Parku Narodowym, Sromowcach Niżnych oraz w pasie nadwodnym zbiornika, głównie w miejscowościach Kluszkowce i Mizerna. Głównymi grupami konsumentów ruchu turystycznego w gminie są: grupy towarzyskie młodzieżowe i rodzinne w różnym wieku (zainteresowane głównie spływem przełomem Dunajca), grupy młodzieży szkolnej, grupy towarzyskie i rodziny z dziećmi (zainteresowane głównie wypoczynkiem pobytowym).
Szlaki górskie: Turystyka piesza ma na terenie gminy Czorsztyn oraz całych Pienin bardzo długie tradycje. Wpływa na to w największym stopniu położenie gminy pomiędzy dwoma parkami narodowymi (Pienińskim i Gorczańskim). Na terenie gminy Czorsztyn znajduje się 15 oznakowanych górskich szlaków do uprawiania turystyki pieszej. Stopień trudności jest zróżnicowany, zatem każdy turysta może wybrać odpowiedni w zależności od kondycji.
Trasy rowerowe: W ostatnich latach turystyka rowerowa rozwija się bardzo dynamicznie. Ukształtowanie terenu gminy i piękno przyrody umożliwiają realizację szeregu wypraw rowerowych o różnym stopniu trudności W chwili obecnej na terenie gminy nie ma poprowadzonych i oznakowanych tras i ścieżek rowerowych; zaplanowana jest trasa rowerowa, która zostanie zrealizowana po uzyskaniu dofinansowania z UE. Ograniczeniem dla turystyki rowerowej są przepisy Pienińskiego Parku Narodowego zabraniające jazdy na terenie Parku na rowerze, z wyjątkiem dróg otwartych dla ruchu samochodowego. Również stan dróg w gminie nie sprzyja rowerzystom - są one zazwyczaj stosunkowo wąskie i nie mają szerokich poboczy. W przewodnikach proponowane są ciekawe trasy rowerowe – wyznaczane po istniejących drogach gminnych, polnych i leśnych; poniżej znajduje się opis 2 z nich: 1. Pętla dookoła Jeziora Czorsztyńskiego - wycieczka drogami asfaltowymi, dostępna dla rowerów każdego rodzaju. Po drodze wspaniałe widoki na jezioro, zamki, Gorce i Pieniny. Długość trasy to 39,3 km, a czas wycieczki to ok. 4 - 5 godz. Na trasie występuje duże natężenie ruchu samochodowego. Przebieg wycieczki: zamek niedzicki - Falsztyn - Dębno - Przełęcz Snozka - Krośnica –
59 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
skrzyżowanie (Czorsztyn) - skrzyżowanie (do przystani) - mała zapora - zamek niedzicki. 2. Okolice Czorsztyna - wycieczka ta jest niedługa, biegnie drogami kamienisto - błotnistymi, w pobliżu brzegów zalewu. Długość trasy (bez dojazdu do Czorsztyna) wynosi 6,7 km, a czas trwania to 40-50 min. Dojazd do Czorsztyna (do skrzyżowania na drodze Krośnica - Sromowce) z Niedzicy wynosi 10 km, a z Krościenka 25 km. Przebieg wycieczki: skrzyżowanie - Jezioro Czorsztyńskie - skrzyżowanie. Oddanie do użytkowania w 2006 roku kładki pieszo – rowerowej na rzece Dunajec w Sromowcach Niżnych daje możliwość korzystania ze szlaku rowerowego wzdłuż przełomu Dunajca. Trasa ta o długości ok. 13 km łączy Czerwony Klasztor na Słowacji ze Szczawnicą i dalej z Krościenkiem n/Dunajcem, umożliwia przebycie malowniczego pienińskiego przełomu drogą lądową. Kładka również daje sposobność wjazdu na oznakowane ścieżki rowerowe wyznaczone w regionie Zamagurza na Słowacji. Ponadto w ostatnim czasie podejmowane są próby wyznaczenia nowych szlaków rowerowych o różnym stopniu trudności i atrakcyjności w ramach działań podejmowanych przez Fundację Rozwoju Regionu Jeziora Czorsztyńskiego.
Szlak kajakowy: Jest zlokalizowany na Dunajcu i stanowi część szlaku kajakowego prowadzącego z Nowego Targu do Nowego Sącza. Przebiega od Sromowiec, przez przełom Dunajca aż do Tylmanowej. Z uwagi na uwarunkowania terenowe wymaga doświadczenia i większych kwalifikacji w tej dziedzinie turystyki. Również Zbiornik Czorsztyński daje również możliwość uprawiania tego pięknego sportu, zwłaszcza że poza wyznaczonymi statkami pasażerskimi oferującymi rejsy widokowe, na jeziorze obowiązuje zakaz używania łodzi o napędzie silnikowym.
Spływ tratwami na Dunajcu: Przełom Dunajca uważany za jeden z najpiękniejszych zakątków nie tylko w Polsce. Jest to atrakcja rangi światowej, ciesząca się niesłabnącym powodzeniem wśród turystów zarówno krajowych, jak i zagranicznych. Średnio w ciągu roku ze spływu korzysta 240 tysięcy turystów (stan na rok 2014). Od połowy lat 70 XX wieku spływ przełomem Dunajca na drewnianych tratwach odbyło ponad 5 mln pasażerów. Odbywa się on przełomem Dunajca i kończy się na przystani
60 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______pasażerskiej w Szczawnicy lub Krościenku. Z przystani flisackiej w Kątach tratwy przepływają trasę 15 km, mimo że w linii prostej do przystani końcowej w Szczawnicy jest zaledwie 6 km, zaś różnica poziomów wynosi 36 m. Dunajec płynie w głębokim, wyżłobionym przez siebie skalnym wąwozie; na długości 9 km siedmiokrotnie gwałtownie skręca, (trzy zakręty przekraczają kąt 130°, a wysokość urwistych, wapiennych ścian sięga 300 - 500 metrów ponad lustro wody). Spływ, w zależności od stanu wody trwa od 2 do 3 godzin.
Szlaki do turystyki konnej: Gmina dysponuje doskonałymi warunkami do uprawiania jeździectwa, jak i turystyki konnej. Na terenie gminy Czorsztyn nie ma wyznaczonych bezpośrednio szlaków do turystyki konnej, lecz w pobliskich Gorcach, m.in. w części po granicy administracyjnej gminy Czorsztyn wzdłuż szlaku czerwonego biegnie piękny widokowo i bardzo atrakcyjny szlak do turystyki konnej. Proponowane są wyprawy konne na następujących trasach: Turbacz - Polana Mraźnica pod Gorcem, Polana Gabrowska - Jaworzyna Kamienicka - Trusiówka, Potasznia - Pasieka - Koninki, Koninki - dolina Potoku Turbacz - dolina Olszowego Potoku, Koninki - Tobołów - Obidowiec - Turbacz, Polana Gabrowska - Zielenica - do granic GPN. Urozmaicony teren Gorczańskiego Parku Narodowego z licznymi polanami i rozległymi krajobrazami stanowi doskonały teren dla konnych wycieczek. Szlaki te są częścią projektowanej pienińsko - podhalańskiej sieci szlaków turystyki jeździeckiej, która swym zasięgiem obejmie Podhale, Gorce, Spisz, Pieniny oraz część Beskidu Sądeckiego. Jedynie PPN nie wyraził zgody na utworzenie tras na jego terenie.
Kultura i sztuka Organizatorem życia kulturalnego gminy jest Gminne Centrum Kultury w Kluszkowcach z/s w Maniowach przy ul. Gorczańskiej 3. Podmiot ten działa od 1 stycznia 2002 roku jako osoba prawna. W skład Gminnego Centrum Kultury wchodzą: Dom Kultury w Maniowach ul. Pienińska 2 a, Dom Kultury w Kluszkowcach ul. Strażacka 1,
61 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Izba Regionalna w Sromowcach Wyżnych ul. Ks. Kosibowicza 13. Gminne Centrum Kultury prowadzi działalność kulturalną w poszczególnych sołectwach gminy między innymi poprzez zespoły regionalne takie jak: dziecięcy zespół regionalny „Lubań” oraz grupa dorosłych w Kluszkowcach, dziecięcy zespół regionalny „Maniowianie” im ks. Antoniego Siudy oraz grupa dorosłych "Norymni" w Maniowach, dziecięcy zespół regionalny „Małe Flisoki” w Sromowcach Niżnych, dziecięcy zespół regionalny „Sromowianie” w Sromowcach Wyżnych, oraz orkiestrę dętą w Maniowach, chór "Kluszkowce" w Kluszkowcach. Zadania Gminnego Centrum Kultury w Kluszkowcach z/s w Maniowach realizowane są w oparciu o roczny plan pracy. Oprócz systematycznych zajęć w zespołach Centrum organizuje corocznie konkursy we współpracy z Zespołem Placówek Oświatowych w Maniowach takie jak: o Konkurs o tematyce prozdrowotnej "Żyj zdrowo", o Konkurs literacki, o Konkurs recytatorski "Nad wodą wielką i czystą". We współpracy z Kołami Gospodyń Wiejskich organizowany jest corocznie konkurs "Mój ogród kwiatowy". Ponadto w okresie letnim organizowane są imprezy plenerowe, których celem jest promocja kultury regionalnej gminy Czorsztyn. Podczas tych imprez prezentują się zespoły regionalne działające przy Gminnym Centrum Kultury w Kluszkowcach z/s w Maniowach, a panie z Kół Gospodyń Wiejskich serwują specjały kuchni regionalnej. Do cyklicznych imprez plenerowych organizowanych na terenie gminy Czorsztyn od kilkunastu należy zaliczyć: „Konkurs Potraw i Nalewek Regionalnych”, „Otwarcie Sezonu Turystycznego”, „Dzień Sportu”, „Wieczór z folklorem”, „Dzień Kluszkowiec”, „Lato pod Trzema Koronami”, „Lato w Mizernej”,
62 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
„Gminne Dożynki”. Ponadto wpływ na życie kulturalne mieszkańców ma Gminna Biblioteka Publiczna z/s w Kluszkowcach przy ul. Bochnaka 24, posiadająca w każdej wsi Gminy swoje filie tj.: Gminna Biblioteka Publiczna w Czorsztynie przy ul. Jana Pawła II 2, Gminna Biblioteka Publiczna w Maniowach przy ul. Pienińskiej 2a, Gminna Biblioteka Publiczna w Mizernej 144, Gminna Biblioteka Publiczna w Sromowcach Niżnych przy ul. Szkolnej 7, Gminna Biblioteka Publiczna w Sromowcach Wyżnych przy ul. Ogrodowej 1.
Tabela 1.17 Dane dla poszczególnych bibliotek gminy Czorsztyn, stan na 31.12.2014 r. Liczba Liczba Liczba Liczba komputerów komputerów Biblioteka Księgozbiór pracowników komputerów dost. dla połączonych do czytelników Internetu Gminna Biblioteka Publiczna w 5 425 1 2 1 2 Czorsztynie Gminna Biblioteka Publiczna w 14 517 2 5 3 5 Kluszkowcach Gminna Biblioteka Publiczna w 8 864 1 5 4 5 Maniowach Gminna Biblioteka Publiczna w Mizernej 6 038 1 5 4 5 Gminna Biblioteka Publiczna w 6 351 1 5 4 5 Sromowcach Niżnych Gminna Biblioteka Publiczna w 6 745 1 6 5 6 Sromowcach Wyżnych Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych pochodzących z Głównego Urzędu Statystycznego
Na terenie gminy działalność prowadzą twórcy ludowi tzn. rzeźbiarze, malarze – plastycy, lutnicy, tkacze, a także osoby zajmujące się haftem artystycznym. Wiele osób uprawia np. haft wyłącznie dla własnych potrzeb. W gminie Czorsztyn aktywnie działa 6 Kół Gospodyń Wiejskich w następujących miejscowościach: Czorsztyn – do którego należy 10 osób, Maniowy – do którego należy 14 osób, Mizerna – do którego należy 7 osób,
63 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Kluszkowce – do którego należy 16 osób, Sromowce Niżne – do którego należy 15 osób, Sromowce Wyżne – do którego należy 18 osób. Koło Gospodyń Wiejskich to dobrowolna, samorządna i niezależna społeczno - zawodowa organizacja kobieca działająca głównie na terenach wiejskich, będąca jednym z rodzajów społeczno-zawodowych organizacji rolników. Działające koło na terenie gminy Czorsztyn zrzesza Panie w różnym wieku. Panie spotykają się przy różnych okazjach, gotując potrawy regionalne, raz w roku organizując konkursy potraw regionalnych, na których konfrontują swoje dzieła z Paniami z kół z innych wiosek. Koła Gospodyń Wiejskich to organizacje aktywnie uczestniczące w życiu gminy i swoich miejscowości. Zrzeszone Panie są inspiratorkami życia kulturalnego, aktywnie uczestniczą w działaniach Gminnego Centrum Kultury np. poprzez organizację festynów letnich w poszczególnych miejscowościach, organizacji Gminnego Konkursu Potraw i Nalewek Regionalnych, organizację warsztatów kulinarnych dla dzieci i młodzieży we współpracy ze szkołami ze swoich miejscowości, a także uczestniczą w szkoleniach organizowanych przez Ośrodek Doradztwa Rolniczego. Koło w Sromowcach Wyżnych dodatkowo prowadzi Izbę Regionalną, gdzie zgromadzonych jest około 1 000 eksponatów. Zrzeszone Panie przekazują głównie turystom informacje odnośnie życia na wsi w minionym wieku, prezentują eksponaty tłumacząc do jakich prac gospodarskich i domowych służyły one wcześniej. Ponadto organizują wycieczki krajoznawcze, wyjazdy do kina i teatru. Na terenie gminy Czorsztyn nie funkcjonuje kino, ani teatr. Najbliższe kino znajduje się w Nowym Targu tj. „Kino Tatry”, natomiast najbliższy teatr w Zakopanem tj. „Teatr Witkacego”.
Oświata i wychowanie Sieć placówek oświatowych gminy Czorsztyn składa się z czterech szkół podstawowych, dwóch gimnazjów oraz jednego przedszkola: o Zespół Placówek Oświatowych w Maniowach, w którym działa Szkoła Podstawowa i Gimnazjum, o Zespół Placówek Oświatowych w Sromowcach Niżnych, w którym działa Szkoła Podstawowa i Gimnazjum,
64 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
o Szkoła Podstawowa w Kluszkowcach, o Szkoła Podstawowa w Sromowcach Wyżnych, o Gminne Przedszkole Publiczne w Kluszkowcach, o Przedszkole Niepubliczne w Maniowach, o Przedszkole Niepubliczne w Sromowcach Wyżnych. Sieć placówek oświatowych w gminie jest równomierna i zgodna z oczekiwaniami społecznymi. W każdej ze Szkół Podstawowych w gminie oraz w Gminnym Przedszkolu Publicznym w Kluszkowcach najmłodsze dzieci mogą uczęszczać do klasy „0”. W gminie Czorsztyn w oświacie jest zatrudnionych 107 nauczycieli (osoby zatrudnione na etacie stanowią 93,34% pracowników). Poniższa tabela przedstawia aktualny stan zatrudnienia pracowników oświatowych w szkołach i publicznym przedszkolu w gminie Czorsztyn.
Tabela 1.18 Aktualny stan zatrudnienia pracowników oświatowych w szkołach i Gminnym Przedszkolu Publicznym w gminie Czorsztyn (stan na 31.11.2015 r.)
Liczba etatów w tym: Placówka oświatowa kalkulacyjnych Sekretarz Konserwator Sprzątaczka Zespół Placówek Oświatowych w 5,5 etatu 1 etat 1 etat 3,5 etatu Sromowcach Niżnych Zespół Placówek Oświatowych w 9 etatów 1,75 etatu 1,75 etatu 5,5 etatu Maniowach Szkoła Podstawowa w 4,25 etatu 1 etat 1 etat 2,25 etatu Kluszkowcach 3 etaty (1,5 etatu 1 etat (1,5 etatu w Szkoła Podstawowa w w sezonie 0,5 etatu sezonie 1,5 etatu Sromowcach Wyżnych grzewczym) grzewczym) Gminne Przedszkole Intendent Pomoc do dzieci Sprzątaczka Kucharka Publiczne w 3 etaty Kluszkowcach 0,5 etatu 0,5 etatu 1 etat 1 etat Specjalista ds. Zespół Obsługi wynagrodzeń Jednostek Kierownik Główny Księgowy 3 etaty , ubezpieczeń Oświatowych w i zasiłków Gminie Czorsztyn 1 etat 1 etat 1 etat Razem 27,75 etatu Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych udostępnionych przez Urząd Gminy Czorsztyn z/s w Maniowach
65 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
W gminie Czorsztyn edukację pobiera aktualnie 1 047 uczniów i dzieci (stan na 31.11.2015 r.): 259 uczniów na poziomie gimnazjum, 565 uczniów na poziomie szkoły podstawowej, 75 uczniów w zerówkach, 42 dzieci w przedszkolu publicznym, 106 dzieci w przedszkolach niepublicznych.
Od października 2010 roku na terenie gminy Czorsztyn działa prywatne przedszkole „Wesołe Przedszkole” w Maniowach dla dzieci od 2,5 do 5 lat. Ponadto od grudnia 2014 roku swoją działalność rozpoczęła drugie niepubliczne przedszkole „Bajkowy Świat” dla dzieci od 2 do 5 lat, zlokalizowane w Sromowcach Wyżnych.
Tabela 1.19 Liczba uczniów i dzieci w poszczególnych placówkach oświatowych w gminie Czorsztyn (stan na 31.11.2015 r.) Placówka oświatowa Liczba W tym obowiązkowo uczący uczniów się języków obcych Szkoła Podstawowa Kluszkowce 167 167 Szkoła Podstawowa Maniowy 193 193 Szkoła Podstawowa Sromowce Niżne 75 75 Szkoła Podstawowa Sromowce Wyżne 99 99 Gimnazjum Maniowy 168 168 Gimnazjum Sromowce Niżne 91 91 Gminne Przedszkole Publiczne w 42 - Kluszkowcach Niepubliczne Przedszkole w Maniowach 71 - Niepubliczne Przedszkole w Sromowcach 35 - Wyżnych Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych udostępnionych przez Urząd Gminy Czorsztyn z/s w Maniowach
W terminie od 27.08.2014 r. do 03.10.2014 r. gmina Czorsztyn realizowała projekt pod tytułem „Pierwszy dzwonek” polegający na udzieleniu wsparcia dla uczniów z rodzin wielodzietnych 4+ z terenu gminy Czorsztyn w zakresie zwiększania ich szans edukacyjnych. Projekt realizowano przy wsparciu finansowym Województwa Małopolskiego. Wsparciem zostało objętych łącznie 57 rodzin, w tym 174 uczniów z terenu gminy. W ramach realizowanego projektu wypłacono jednorazowo łącznie 26 100 zł tj. 150 zł na dziecko.
66 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
W terminie do 30.10.2015 r. gmina zrealizowała po raz drugi projekt pod tytułem „Pierwszy dzwonek”, który w tym przypadku wspierał uczniów z rodzin wielodzietnych 3+ z terenu gminy Czorsztyn. Pomoc została przeznaczona na zakup artykułów edukacyjnych, a tym szkolnych oraz pomocy dydaktycznych w szczególności podręczników. W ramach realizowanego projektu wypłacano 120 zł na ucznia.
Tabela 1.20 Komputeryzacja w placówkach oświatowych w gminie Czorsztyn Placówka oświatowa Liczba komputerów Uczniowie przypadający na 1 z dostępem do komputer z dostępem do Internetu Internetu Szkoła Podstawowa Kluszkowce 26 6,42 Szkoła Podstawowa Maniowy 34 5,68 Szkoła Podstawowa Sromowce Niżne 25 3,00 Szkoła Podstawowa Sromowce Wyżne 16 6,19 Gimnazjum Maniowy 28 6,00 Gimnazjum Sromowce Niżne 17 5,35 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych pochodzących z Głównego Urzędu Statystycznego
Realizacja zadań w zakresie oświaty przy zbyt niskiej subwencji oświatowej powoduje konieczność przeznaczania coraz większych kwot z dochodów własnych, co wpływa negatywnie na realizację innych zadań gminy. Dochody, wydatki z budżetu gminy na oświatę i wychowanie oraz wysokość subwencji w 2014 i III kwartale 2015 roku przedstawiają się następująco: 2014 rok – dochody: 1 457 253 zł, wydatki: 9 722 154 zł, subwencja: 6 780 042 zł, III kw. 2015 roku – dochody: 623 055 zł, wydatki: 7 305 408 zł, subwencja: 6 781 197 zł.
Kultura fizyczna i sport W małej gminie tak dorośli jak i młodzież nie mają wielkich możliwości w zakresie samorealizacji i zagospodarowania wolnego czasu. Jedną z szans daje najszerzej rozumiany sport. W gminie Czorsztyn, liczącej 7 628 mieszkańców, na siedem wsi wszystkie zapewniają warunki do uprawiania sportu. W sześciu wsiach znajdują się pełnowymiarowe, dobrze utrzymane boiska do piłki nożnej, w sołectwie Sromowce Wyżne na terenie należącym do boiska sportowego funkcjonuje kompleks sportowo
67 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
- rekreacyjny (zadaszona estrada z pomieszczeniami socjalnymi, kort tenisowy i boisko do siatkówki). W gminie Czorsztyn działają Ludowe Kluby Sportowe: „Lubań” w Maniowach – piłka nożna, „Zapora” Kluszkowce – piłka nożna, „Trzy Korony” Sromowce Niżne – piłka nożna, „Spływ” Sromowce Wyżne – piłka nożna i tenis stołowy, „Czorsztyn - ski” Kluszkowce – narciarstwo alpejskie i klasyczne. Poza Ludowymi Klubami Sportowymi działają Uczniowskie Kluby Sportowe: „Szarotka” Kluszkowce - żeglarstwo, „Spływ II” Sromowce Wyżne – kajakarstwo górskie (klub osiąga w tej dziedzinie sukcesy nie tylko w Polsce, ale i na arenie międzynarodowej, jest organizatorem Międzynarodowych Regat w Kajakarstwie Górskim im. dh Olgi Małkowskiej, w których uczestniczy corocznie ok. 150 zawodników z Polski i Słowacji, a sędziami są wybitni przedstawiciele tego sportu z kraju i zagranicy). Na terenie gminy Czorsztyn co roku organizowane są różnorodne festyny, zawody i imprezy o tematyce sportowej. W 2015 roku odbyły się m.in.: 1. Zawody narciarskie „O puchar Gorców” organizowane przez Oddział Związku Podhalan w Kluszkowcach, Wójta Gminy Czorsztyn, Gminne Centrum Kultury, 2. Indywidualne Młodzieżowe Mistrzostwa Gminy Czorsztyn w narciarstwie alpejskim i w snowboardzie dziewcząt i chłopców organizowane przez Wójta Gminy Czorsztyn, 3. Konkurs tańca organizowany przez Zespół Placówek Oświatowych w Maniowach, 4. Indywidualne i drużynowe Mistrzostwa Gminy Czorsztyn w czwórboju lekkoatletycznym dziewcząt i chłopców organizowane przez Wójta Gminy Czorsztyn, 5. Festyn „Święto sportu” organizowany przez Gminne Centrum Kultury, Wójta Gminy Czorsztyn, Ludowy Klub Sportowy „Lubań”, Odział Związku Podhalan w Maniowach, 6. Szkolne turnieje w piłce nożnej dziewcząt i chłopców o Puchar Wójta Gmina Czorsztyn organizowane przez Wójta Gminy Czorsztyn.
W gminie od 2008 roku funkcjonuje Gminna Hala Sportowo – Widowiskowa w Maniowach o powierzchni użytkowej 3 3117,7 m² mieszczącej 420 miejsc siedzących. Obiekt posiada centralne boisko oraz dwa boczne boiska do gry w koszykówkę,
68 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______siatkówkę, piłkę ręczną i tenisa ziemnego. Wyposażony jest w liny do wspinania, drabinki gimnastyczne, tablicę wyników z zegarem, dwie kotary grodzące siatki o wysokości 3 metrów, piłkochwyty na ściany szczytowe, piłkochwyt osłaniający widownię, zaplecze sanitarno-szatniowe. Przed budynkiem hali znajdują się parkingi dla jej użytkowników. Gminna Hala Sportowo – Widowiskowa w Maniowach jest wynajmowana na treningi, zawody oraz różnorodne imprezy kulturalne. W 2012 roku obok hali zostało oddane do użytku boisko „Orlik”.
Rysunek 1.8 Gminna Hala Sportowo – Widowiskowa w Maniowach
Źródło: Urząd Gminy Czorsztyn z/s w Maniowach
69 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Rysunek 1.9 Boisko „Orlik” w Maniowach
Źródło: Urząd Gminy Czorsztyn z/s w Maniowach
Obok Zespołu Placówek Oświatowych w Maniowach powstał także ministadion lekkoatletyczny wyposażony w bieżnię, rzutnię i skocznię, oddany do użytku w dniu 30.10.2013 r. Obiekt został wybudowany w ramach projektu „Olimpiada bez granic” współfinansowanego przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz z budżetu państwa w ramach Programu Współpracy Transgranicznej Rzeczpospolita Polska – Republika Słowacka 2007-2013.
Rysunek 1.10 Ministadion lekkoatletyczny w Maniowach
Źródło: Urząd Gminy Czorsztyn z/s w Maniowach Innym projektem zrealizowanym w 2012 roku była budowa kompleksowych boisk
70 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______sportowych w Sromowcach Niżnych i Sromowcach Wyżnych. Obiekty powstały w ramach projektu „Budowa boisk sportowych ze sztuczną trawą w miejscowości Sromowce Wyżne i Sromowce Niżne”. Boisko w Sromowcach Wyżnych ma powierzchnię 700 m², natomiast w Sromowcach Niżnych 600 m². Na każdym z nich zamontowano bramki, regulowane słupki do siatkówki oraz tablice do koszykówki. Całkowity koszt inwestycji wynosił 244 653,40 zł, przy uzyskanym dofinansowaniu w wysokości 159 991,00 zł, pochodzącym ze środków Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 z zakresu „Odnowa i Rozwój Wsi”, wdrażanych za pośrednictwem Stowarzyszenia Lokalna Grupa Działania „Gorce – Pieniny”.
Rysunek 1.11 Boisko sportowe w Sromowcach Niżnych
Źródło: Urząd Gminy Czorsztyn z/s w Maniowach
Rysunek 1.12 Boisko sportowe w Sromowcach Wyżnych
71 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Źródło: Urząd Gminy Czorsztyn z/s w Maniowach
Na terenie Sromowiec Niżnych powstała w 2006 roku kładka rowerowo - piesza w Sromowcach Niżnych, która połączyła dwa brzegi Dunajca, po polskiej i słowackiej stronie oraz przyczyniła się do ożywienia ruchu turystycznego pomiędzy obu krajami. Dzięki tej 120 metrowej konstrukcji powstała atrakcyjna pętla turystyczna łącząca drogę od Szczawnicy i Czerwonego Klasztoru ze szlakami turystycznymi na Sokolicę i Trzy Korony. Przejście dostępne jest wyłącznie dla pieszych i rowerzystów.
Od daty wejścia Polski do strefy Schengen, zniknęły przy kładce kontrole graniczne. Koszty budowy kładki wyniosły ok. 2,5 mln zł, z czego 40% kosztów inwestycji zostało pokryte z dofinansowania pozyskanego przez Gminę Czorsztyn z Programu Współpracy Przygranicznej PHARE Polska – Słowacja w ramach Schematu Wsparcia Struktury Okołobiznesowej, natomiast 60 % kosztów stanowiły środki własne oraz środki zewnętrzne (pozyskane m.in. ze Słowacji).
72 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Rysunek 1.13 Kładka rowerowo – piesza w Sromowcach Niżnych
Źródło: sromowce-nizne.pl
Charakterystyczną atrakcją wsi Kluszkowce jest Góra Wdżar. Oryginalny stożek góry Wdżar położony 767 m n.p.m., zbudowany jest z andezytów, skały w Gorcach i całych Beskidach na ogół nie występującej (oprócz góry Wdżar podobną budowę ma tylko góra Bryjarka w Szczawnicy). Obecnie góra Wdżar stanowi rozbudowane centrum rekreacyjne, oferujące wiele atrakcji turystom zarówno w zimie jak i w lecie. W ośrodku narciarsko - wypoczynkowym „Czorsztyn - Ski” działają 3 wyciągi orczykowe i wyciąg krzesełkowy, a trasy posiadają zróżnicowany stopień trudności - od trasy dla dzieci i początkujących aż po trasę „czerwoną” z homologacją FIS - dla najbardziej zaawansowanych. Czynne są także trasy biegowe. Wszystkie trasy są sztucznie dośnieżane i oświetlone, co pozwala na bezpieczne korzystanie z tras zjazdowych, nawet do późnych godzin nocnych. Na górze Wdżar nie brakuje także całorocznych atrakcji. Należą do nich: wyciąg krzesełkowy na szczyt góry, która jest wspaniałym punktem widokowym, zjeżdżalnia grawitacyjna Alpine Coaster o długości 1000 metrów czy hodowla strusi. Organizowane są także rajdy samochodów terenowych, a w nieczynnym kamieniołomie zawody wspinaczkowe. Góra ta jest również popularnym miejscem dla paralotniarzy.
73 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Charakterystyczną cechą dla gminy Czorsztyn, jest obecność w niej Zalewu Czorsztyńskiego. Powstał on przez spiętrzenie wód Dunajca zaporą ziemno-betonową o długości 404 m i wysokości 56 m. Wody rozdzielające pasmo Pienin Spiskich od Czorsztyńskich i stoków gorczańskiego pasma Lubania rozciągają się od zapory pod zamkiem w Niedzicy po okolice Dębna. Wokół jeziora znajdują się liczne miejsca do wypoczynku i wędkowania, a w rejsy wypływają statki spacerowe i gondole. Nad brzegiem zalewu na początku lat 90-tych XX, z wybranych obiektów budownictwa ludowego i uzdrowiskowo – willowego znajdujących się na terenach przeznaczonych pod przyszłe jezioro, powstał skansen – Osada Turystyczna Czorsztyn. Znajduje się tam również muzeum etnograficzne. Kolejną możliwością w zakresie zagospodarowania wolnego czasu mieszkańców są szlaki turystyczne gminy Czorsztyn; czerwone: o Przełęcz Knurowska - Runek - Lubań - długość trasy: 13 km, suma różnicy wzniesień: 525 m, czas: 4 h, powrót: 3 h 30 min o Lubań - Marszałek - Krościenko - długość trasy: 10 km, suma różnicy wzniesień: 805 m, czas: 2 h 30 min, powrót: 3 h o Niedzica - Sromowce Wyżne - Macelak - długość trasy: 8 km, suma różnicy wzniesień: 490 m, czas: 2 h 15 min, powrót: 2 h niebieskie: o Ochotnicy Dolna - Polana Muszyna - Lubań - długość trasy: 6 km, suma różnicy wzniesień: 735 m, czas: 2 h 15 min , powrót: 1 h 45 min o Lubań - Przełęcz Snozka - długość trasy: 6 km, suma różnicy wzniesień: 710 m, czas: 1 h 45 min, powrót: 2 h 15 min o Przełęcz Snozka - Macelak - Trzy Korony - długość trasy: 9,5 km, suma różnicy wzniesień: 510 m, czas: 3 h 15 min, powrót: 3 h o Trzy Korony - Sokolica - Szczawnica - długość trasy: 6 km, suma różnicy wzniesień: 980 m, czas: 3 h, powrót: 3 h 30 min zielone: o Ochotnica Dolna - Polana Morgi - Lubań - długość trasy: 7 km, suma różnicy wzniesień: 750 m, czas: 2 h 30 min, powrót: 2 h
74 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
o Lubań - Grywałd - długość trasy: 5,5 km, suma różnicy wzniesień: 645 m, czas: 2 h 15 min, powrót: 2 h 45 min o Lubań - Makowica - Tylmanowa Rzeka - długość trasy: 6 km, suma różnicy wzniesień: 825 m, czas: 2h, powrót: 3h o Sromowce - Przeł. pod Ostrym Wierchem - długość trasy: 3 km, suma różnicy wzniesień: 370 m, czas: 1 h, powrót: 45 min żółty:
Sromowce Niżne - Przeł. Szopka - Krościenko Niżne - długość trasy: 5 km, suma różnicy wzniesień: 670 m, czas: 2 h 5 min, powrót: 2 h 15 min.
Na terenie gminy Czorsztyn w 2015 roku powstały kolejne szlaki górskie: niebieski: Maniowy - Huba - pod Kotelnicą – długość trasy: 3 km, szczególnym atutem jest rozległa panorama od Pienin, przez Tatry do Babiej Góry, z rozpościerającym się jeziorem czorsztyńskim u podnóży zielony: Maniowy - polana Kudów – długość trasy: 7 km, zróżnicowany, w dolnej i górnej części przepleciony widokowymi polanami, z których rozlega się widok od Pienin, przez Tatry, Jezioro Czorsztyńskie, zamki aż po Babią Górę. żółty: Osada turystyczna Czorsztyn Kluszkowce - Jaworzyny Ochotnickie – Lubań – długość trasy: 8,7 km, najłagodniejszy szlak na Lubań, dolna część szlaku przebiega obok Rezerwatu Modrzewie, gdzie znajduje się ścieżka przyrodnicza z przystankami, pięknie opisanymi tablicami informacyjnymi oraz ławeczkami, skąd można podziwiać Tatry, jezioro, czy też zamki. Na terenie Sromowiec Niżnych w ostatnich latach przeprowadzono projekty poprawiające infrastrukturę sołectwa m.in. budowę placu rekreacyjnego z pasażem w Sromowcach Niżnych, zrealizowaną w 2012 roku. Całkowity koszt zadania wyniósł 830 566,90 zł (przy wartości dofinansowania wynoszącej 245 149,00 zł pochodzącego z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007 - 2013).
75 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Ochrona zdrowia i opieka społeczna W gminie Czorsztyn funkcjonuje Samodzielny Publiczny Gminny Ośrodek Zdrowia w Maniowach oraz Ośrodek Zdrowia w Sromowcach Niżnych. Podstawowa opieka zdrowotna realizowana jest przez Samodzielny Publiczny Gminny Ośrodek Zdrowia w Maniowach poprzez: poradnię podstawowej opieki zdrowotnej, poradnię dziecięcą, poradnię otolaryngologiczną, poradnię ginekologiczną, porady kardiologiczne, porady pulmologiczne, porady diabetologiczne, gabinet stomatologiczny, pracownię rehabilitacyjną. Ponadto w Ośrodku Zdrowia w Maniowach znajduje się laboratorium oraz apteka. Gminny Ośrodek Zdrowia w Maniowach zapewnia mieszkańcom całodobową opiekę lekarską. Ośrodek w Sromowcach Niżnych świadczy opiekę poprzez: poradnie podstawowej opieki zdrowotnej oraz gabinet stomatologiczny. Ponadto w Sromowcach Wyżnych funkcjonuje Odział Ratunkowy i poradnia fizjoterapii. Na terenie gminy funkcjonują trzy apteki (dwie apteki w Maniowach oraz jedna apteka Sromowcach Wyżnych).
Pomoc społeczna dla mieszkańców gminy Czorsztyn świadczona jest przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej znajdujący się w miejscowości Maniowy. Pracownicy ośrodka wykonują swoje zadania w rejonach opiekuńczych oraz świadcząc usługi w prywatnych domach podopiecznych. Działanie ośrodka polega w szczególności na przyznawaniu i wypłacaniu przewidzianych ustawą świadczeń, pracy socjalnej, prowadzeniu i rozwoju niezbędnej infrastruktury socjalnej, a także na analizie zjawisk rodzących zapotrzebowanie na świadczenia z pomocy społecznej, realizacji zadań wynikających z rozeznanych potrzeb społecznych i rozwijaniu nowych form pomocy społecznej. Celem działalności Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej jest umożliwienie
76 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______osobom i rodzinom przezwyciężenia trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości.
Bezpieczeństwo publiczne i ochrona przeciwpożarowa Bezpieczeństwo publiczne na terenie gminy Czorsztyn zapewniane jest przez Komisariat Policji w Krościenku nad Dunajcem oraz jednostkę Ochotniczej Straży Pożarnej. Gminny Oddział Związku Ochotniczej Straży Pożarnej nadzorowany jest obecnie przez Naczelnika, Pana Krzysztofa Regieca oraz Prezesa, Pana Tadeusza Firka. W gminie Czorsztyn funkcjonuje siedem jednostek Ochotniczej Straży Pożarnej, po jednej w każdym sołectwie gminy tj. 1. OSP Czorsztyn nadzorowana przez Naczelnika, Pana Rafała Knurowskiego oraz Prezesa, Pana Andrzeja Wojtaszka, 2. OSP Huba nadzorowana przez Naczelnika, Pana Pawła Janczaka oraz Prezesa, Pana Krzysztofa Gołdyna, 3. OSP Kluszkowce nadzorowana przez Naczelnika, Pana Zdzisława Janczaka oraz Prezesa, Pana Stanisława Jandurę, 4. OSP Maniowy nadzorowana przez Naczelnika, Pana Kazimierza Janczy oraz Prezesa, Pana Franciszka Jarząbka, 5. OSP Mizerna nadzorowana przez Naczelnika, Pana Andrzeja Sasa oraz Prezesa, Pana Mieczysława Marka, 6. OSP Sromowce Niżne nadzorowana przez Naczelnika, Pana Krzysztofa Regieca oraz Prezesa, Pana Bronisława Regieca, 7. OSP Sromowce Wyżne nadzorowana przez Naczelnika, Pana Jacka Góreckiego oraz Prezesa, Pana Antoniego Pierwołę.
77 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
W jednostkach Ochotniczej Straży Pożarnej gminy Czorsztyn liczba czynnych strażaków (w wieku 18 - 65 lat) w poszczególnych sołectwach przedstawia się następująco:
Tabela 1.21 Liczba czynnych strażaków w jednostkach Ochotniczej Straży Pożarnej gminy JEDNOSTKA OCHOTNICZEJ STRAŻY POŻARNEJ LICZBA STRAŻAKÓW Huba 10 Maniowy 32 Mizerna 19 Kluszkowce 21 Czorsztyn 10 Sromowce Wyżne 36 Sromowce Niżne 32 Źródło: Na podstawie danych udostępnionych przed Urząd Gminy Czorsztyn z/s w Maniowach
78 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
II. Strategia zrównoważonego rozwoju gminy
II.I Diagnoza możliwości rozwojowych gminy Czorsztyn
Tabela 2.1 Zestawienie zasobów gminy Czorsztyn
RODZAJ ZASOBU BRAK JEST ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE - walory krajobrazu X - walory klimatu (mikroklimat, wiatr, nasłonecznienie) X - walory szaty roślinnej (np. runo leśne) X - cenne przyrodniczo obszary lub obiekty X - świat zwierząt (ostoje, siedliska) X - osobliwości przyrodnicze X - wody powierzchniowe (cieki, rzeki, stawy) X - podłoże, warunki hydrologiczne X - gleby, kopaliny X ŚRODOWISKO KULTUROWE - walory architektury wiejskiej i osobliwości kulturowe X - walory zagospodarowania przestrzennego X - zabytki X - zespoły artystyczne X DZIEDZICTWO RELIGIJNE I HISTORYCZNE - miejsca, osoby i przedmioty kultu X - święta, odpusty, pielgrzymki X - tradycje, obrzędy, gwara X - legendy, podania i fakty historyczne X - ważne postacie historyczne X - specyficzne nazwy X OBIEKTY I TERENY - działki pod zabudowę mieszkaniową X - działki pod zakłady usługowe i przemysł X - pustostany mieszkaniowe, magazynowe i po przemysłowe X - tradycyjne obiekty gospodarskie wsi (kuźnie, młyny) X - place i miejsca publicznych spotkań X - miejsca sportu i rekreacji X GOSPODARKA I ROLNICTWO - specyficzne produkty (hodowle, uprawy polowe) X - znane firmy produkcyjne i zakłady usługowe X - możliwe do wykorzystania odpady poprodukcyjne X SĄSIEDZI I PRZYJEZDNI - korzystne, atrakcyjne sąsiedztwo (duże miasto, arteria X
79 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______komunikacyjna, atrakcja turystyczna) - ruch tranzytowy X - przyjezdni stali i sezonowi (turyści) X INSTYTUCJE - placówki opieki społecznej X - szkoły podstawowe, gimnazjum X - szkoły średnie i wyższe X - Dom Kultury X LUDZIE, ORGANIZACJE SPOŁECZNE - Ochotnicza Straż Pożarna X - Koło Gospodyń Wiejskich X Źródło: Opracowanie własne
W ramach opracowania Strategii rozwoju gminy Czorsztyn na lata 2016 - 2022 przeprowadzono badania ankietowe definiujące potrzeby, problemy i nastroje społeczne. Zorganizowano dwie sesje strategiczne w Maniowach w dniu 06.10.2015 r. oraz 07.10.2015 r. W sesjach tych uczestniczyli mieszkańcy gminy, lokalni liderzy, przedsiębiorcy, pracownicy Urzędu Gminy Czorsztyn, sołtysi oraz radni. Podczas spotkań zgromadzono informacje stanowiące podstawę opracowania niniejszego dokumentu: czynniki wpływające na marketing miejsca (uwarunkowania rozwoju), obraz gminy Czorsztyn oczami mieszkańców, analiza zewnętrzna – istotne wpływy, metoda SWOT (mocne, słabe strony, szanse i zagrożenia), misja/wizja miasta, działania inwestycyjne zaproponowane przez uczestników sesji strategicznych. Podczas sesji strategicznych i przy opracowywaniu Strategii rozwoju gminy Czorsztyn na lata 2016 - 2022 zastosowano metodę mieszaną: partnersko-ekspercką. W przerwie między poszczególnymi etapami, na podstawie ustaleń z poszczególnych sesji i po ich szczegółowym rozpatrzeniu zostały opracowane propozycje sformułowań dotyczących: celów strategicznych rozwoju gminy. Po zapoznaniu się uczestników z propozycjami zostały one przedyskutowane i następnie przyjęte. Przebieg sesji: Każdy z uczestników pierwszej sesji strategicznej uzupełnił ankietę dotyczącą czynników wpływających na marketing miejsca. Ankietowani oceniali swoje
80 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
stanowisko względem danej sytuacji w gminie Czorsztyn poprzez postawienie krzyżyka w odpowiednim miejscu. Uczestnicy wypełniali podczas sesji strategicznych kartę zadania „Obraz gminy Czorsztyn oczami mieszkańców”, gdzie przedstawiali swój obraz gminy tzn. obraz rzeczywisty, lustrzany, pożądany i docelowy, optymalny – realny. Uczestnicy brali również udział w analizie zewnętrznej – istotne wpływy mającej na celu przedstawić wpływy polityczne, ekonomiczne, społeczne, techniczne, ekologiczne i regulatywne, które wspierają lub ograniczają rozwój gminy. Podczas sesji wszyscy uczestnicy brali udział w tworzeniu Analizy SWOT gminy Czorsztyn. Osoby biorące udział w realizacji tego zadania zostały podzielone na cztery grupy. Każda z nich przedstawiała własne propozycje mocnych stron, słabych stron oraz szans i zagrożeń dla gminy. Następnym etapem realizacji tego zadania była wspólna dyskusja dotycząca przedstawionych propozycji, analiza każdej z osobna. Końcowym etapem zadania było wspólne ustalenie i zapisanie najbardziej właściwych elementów Analizy SWOT. Uczestnicy brali udział w tworzeniu misji oraz wizji gminy Czorsztyn. Realizacja tego zadania opierała się na wspólnej dyskusji na temat danego problemu, a następnie na jego analizie i końcowym sformułowaniu misji i wizji gminy. Podczas sesji strategicznych każdy z uczestników przedstawił propozycje celów strategicznych gminy, które zostały wspólnie porównywane do poprzednich celów strategicznych ustalonych dla gminy. Następne etapy realizacji tego zadania obejmują wspólną analizę, poprawę przedstawionych wcześniej propozycji oraz ustalenie nowych celów strategicznych gminy. Kolejnym zadaniem wszystkich uczestników sesji strategicznych było ustalenie poszczególnych zadań do realizacji ustalonych wcześniej celów strategicznych. Uczestnicy przy wykonywaniu tego zadania uczestniczyli w dyskusji i analizie proponowanych zadań, które poprzedzały końcowe zapisanie listy zadań strategicznych gminy Czorsztyn.
Poniżej wyniki badań ankietowych przeprowadzonych podczas sesji strategicznych dot. uwarunkowań rozwoju gminy Czorsztyn.
81 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Tabela 2.2 Ocena czynników wpływających na marketing gminy Czorsztyn - podsumowanie sesji strategicznych
Sytuacja bieżąca [liczba głosów] Postęp [liczba głosów] Podejmowane działania [liczba głosów] b. źle źle dobrze b. dobrze brak średni duży brak mało dużo INFRASTRUKTURA Mieszkalnictwo - 1 18 5 1 15 2 1 15 5 Drogi i transport - 3 20 3 - 17 7 1 8 12 Zasoby wody - 1 21 3 4 16 4 1 16 4 Zasoby energii - 4 20 1 3 17 3 - 17 2 Środowisko 1 3 18 3 4 17 4 3 13 5 Policja i ochrona - 3 21 2 1 21 3 2 12 5 przeciwpożarowa Edukacja - 3 22 1 1 18 5 2 4 4 Baza noclegowa/ - 3 18 5 3 12 11 - 6 4 restauracje Centra kongresowe 6 4 9 1 8 7 5 5 3 3 Obsługa turystyczna 2 6 14 1 1 20 3 2 7 2 ATRAKCJE Wyjątkowość - - 4 21 - 20 4 1 12 8 krajobrazu Historia/ znane - 9 9 4 8 7 4 10 8 5 postaci Miejsca handlu/ targi - 6 16 2 5 11 6 4 13 4 Atrakcje kulturalne 1 4 17 2 5 12 4 2 16 3 Rekreacja i rozrywka - 10 14 - 3 14 5 1 16 1 Obiekty sportowe - 3 17 6 2 12 9 1 9 10 Wydarzenia 1 8 13 1 2 17 2 2 15 5 kulturalne, inne Zabytki, pomniki, - 4 17 2 6 15 - 5 16 - rzeźby LUDZIE Przyjaźni i pomocni 1 2 19 7 3 14 7 1 16 4 Wykwalifikowani 1 2 21 2 3 15 5 2 13 6 Przywiązani do ziemi, 1 3 12 10 4 12 6 2 12 7 tradycji Źródło: Opracowanie własne
Ankieta ta została wypełniona przez 26 osób, w tym 15 uczestników biorących udział w sesji strategicznej podczas, której omawiany został ten problem oraz 11 radnych gminy Czorsztyn. Głównym problemem wskazanym przez ankietowanych (uczestników sesji) jest brak centrów kongresowych i miejsc na konferencje oraz mała ilość wydarzeń kulturalnych. Zauważono dużą ilość działań podejmowanych w ramach poprawy dróg i transportu,
82 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______wyjątkowości krajobrazu, przywiązania mieszkańców do ziemi i tradycji, a także w ramach poprawy jakości i zwiększenia ilości obiektów sportowych. Podkreślono także duży postęp w zakresie poprawy bazy noclegowej i restauracji jakości i zwiększenia ilości obiektów sportowych. Brak postępu i brak podejmowanych działań zauważono w takich dziedzinach jak centra kongresowe, historia/znane postacie. Z ankiet wynika, iż mieszkańcy gminy Czorsztyn to ludzie przyjaźni i pomocni, dobrze wykwalifikowani i przywiązani do ziemi oraz tradycji.
Wyniki ćwiczenia oceniającego – SYTUACJA BIEŻĄCA; Bardzo źle zostały ocenione: Centra kongresowe – 6/19 Źle zostały ocenione: Historia/znane postaci – 9/22 Miejsca handlu/targi – 6/24 Rekreacja i rozrywka – 10/24 Wydarzenia kulturalne, inne – 8/22 Dobrze zostały ocenione: Mieszkalnictwo – 18/24 Drogi i transport – 20/26 Zasoby wody – 21/24 Zasoby energii – 20/25 Środowisko – 18/22 Policja i ochrona przeciwpożarowa – 21/26 Edukacja – 22/26 Baza noclegowa/restauracje – 18/26 Atrakcje kulturalne – 17/22 Obiekty sportowe – 17/20 Zabytki, pomniki, rzeźby – 17/21 Przyjaźni i pomocni mieszkańcy – 19/22 Wykwalifikowani ludzie – 21/24 Bardzo dobrze oceniono: Wyjątkowość krajobrazu – 21/25,
83 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Mieszkańców przywiązanych do ziemi i tradycji – 10/26
Wyniki ćwiczenia oceniającego – POSTĘP; Brak postępu zauważono w zakresie: Centrów kongresowych – 8/20 Historii/znanych postaci – 8/19 Zabytków, pomników, rzeźb – 6/21 Zauważany jest postęp na poziomie średnim w zakresie: Mieszkalnictwa – 15/18 Dróg i transportu – 17/24 Zasobów wody – 16/24 Zasobów energii – 17/23 Środowiska – 17/25 Policji i ochrony przeciwpożarowej – 21/25 Edukacji – 18/24 Obsługi turystycznej – 20/24 Wyjątkowości krajobrazu – 20/24 Wydarzeń kulturalnych i innych – 17/21 Zabytków, pomników, rzeźb – 15/21 Wykwalifikowania ludzi – 15/23 Duży postęp zauważono w ramach następujących dziedzin: Baza noclegowa/restauracje – 11/26 Obiekty sportowe– 9/22 Przyjaźni i pomocni ludzie – 7/24
Wyniki ćwiczenia oceniającego – PODEJMOWANE DZIAŁANIA; Brak podejmowanych działań zauważono w zakresie: Historii/znanych postaci – 10/23 Mało działań jest podejmowanych w ramach: Mieszkalnictwa – 15/21 Zasobów wody – 16/21 Zasobów energii – 17/19
84 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Atrakcji kulturalnych – 16/21 Rekreacji i rozrywki – 16/18 Wydarzeń kulturalnych – 15/22 Zabytków, pomników, rzeźb – 16/21 Ludzi przyjaznych i pomocnych – 16/21 Według uczestników dużo działań realizowanych jest w związku z: Drogami i transportem – 12/21 Wyjątkowością krajobrazu – 8/21 Obiektami sportowymi – 10/20 Mieszkańcami przywiązanymi do ziemi, tradycji – 7/21
Powyższa analiza jednoznacznie wskazała, że istnieje jeszcze wiele rzeczy do zrobienia przez władze gminy Czorsztyn. W pierwszej kolejności zaleca się podjęcie działań w dziedzinie:
Tabela 2.3 Podsumowanie ocen czynników wpływających na marketing gminy Czorsztyn – wyniki sesji strategicznych NAZWA DZIEDZINY DO POPRAWY
Baza zwiększenie miejsc noclegowych oraz podniesienie jakości noclegowa/restauracje oferowanych usług poprzez wsparcie mieszkańców w celu otwierania kwater prywatnych (doradztwo, pozyskanie środków na otworzenie własnej działalności gospodarczej, szkolenia tematyczne dot. obsługi turystycznej, kursy językowe) Centra kongresowe otwarcie centrum kongresowego - miejsca spotkań biznesowych/targów inwestorskich/wykładów tematycznych Obsługa turystyczna zachęcenie mieszkańców do uczestnictwa w szkoleniach dofinansowanych ze środków zewnętrznych, kursów językowych Drogi i transport modernizacja sieci drogowej budowa ścieżek i chodników Zasoby wody budowa i modernizacja sieci wodno - kanalizacyjnej Zasoby energii pozyskanie środków zewnętrznych na montaż paneli fotowoltaicznych dla gospodarstw indywidualnych i dla budynków użyteczności publicznej
85 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Środowisko zastosowanie odnawialnych źródeł energii poprzez montaż kolektorów słonecznych/pomp ciepła do produkcji c.w.u. oraz montaż paneli fotowoltaicznych na budynkach gospodarstw indywidualnych oraz montaż ww. odnawialnych źródeł energii na budynkach użyteczności publicznej oraz wymiana starych źródeł ciepła Historie/znane postaci promocja historii gminy oraz znanych postaci poprzez opracowanie materiałów promocyjnych (ulotki, plakaty, bilbordy) na których pojawiają się znane postaci. Organizacja wydarzeń kulturalnych w regionie. Wyjątkowość inwestycje w obiekty turystyczne (patrz punkt: rekreacja i krajobrazu rozrywka) oraz dbałość o środowisko naturalne poprzez montaż odnawialnych źródeł energii, wymianę starych pieców, likwidacje nielegalnych wysypisk, oznaczenie obiektów wyjątkowych pod względem krajobrazu, edukacja ekologiczna dzieci i młodzieży Rekreacja i rozrywka inwestycje w obiekty turystyczne: wyznaczenie i budowa ścieżek rekreacyjnych, rowerowych, budowa placów zabaw dla dzieci i młodzieży, rewitalizacja centrum wsi Sromowce Wyżne, konsultacje społeczne z mieszkańcami gminy na temat proponowanych przez nich wydarzeń kulturalnych Źródło: Opracowanie własne
Kolejnym zadaniem wykonanym przez uczestników sesji strategicznych było przedstawienie własnego obrazu gminy Czorsztyn – obrazu rzeczywistego, lustrzanego, pożądanego i docelowego oraz realnego. Poniżej zestawienie wszystkich propozycji uczestników sesji strategicznych.
Tabela 2.4 Obraz gminy Czorsztyn oczami mieszkańców Rzeczywisty Lustrzany Jak nas widzą? Jak widzimy siebie? Atrakcyjny region turystyczny Atrakcyjny region turystyczny Posiadanie przez mieszkańców Region z żywą tradycją praktycznej wiedzy o regionie Życzliwi, gościnni i pracowici Ludzie przywiązani do ziemi i mieszkańcy wierni swojej tradycji tradycji Mieszkańcy przywiązani do ziemi Mieszkańcy chętni do pomocy w pomimo trudnych warunków trudnych sytuacjach życiowych
86 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Gmina samowystarczalna i dbająca Brak współpracy z Pienińskim o środowisko naturalne Parkiem Narodowym Słaba reklama gminy Czorsztyn Słabo rozwinięty transport osobowy Brak telewizji naziemnej Zanieczyszczone powietrze spowodowane przez opalanie węglem Pożądany i docelowy Wizerunek realny Jak powinni widzieć nas inni i jak Jaki realny wizerunek możemy chcielibyśmy widzieć siebie ? stworzyć w obecnej sytuacji? Atrakcje turystyczne Zagospodarowanie brzegów Czyste powietrze Jeziora Czorsztyńskiego Wyciągi narciarskie Powiększenie strefy ekonomicznej Ścieżki rowerowe i szlaki Rozwój bazy gastronomicznej turystyczne Rozwój sieci telekomunikacyjnej Baseny geotermalne Skanalizowanie gminy Wysoka jakość życia mieszkańców Termomodernizacja budynków użyteczności publicznej Stosowanie Odnawialnych Źródeł Energii, realizacja Planu Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Czorsztyn Stworzenie ścieżek pieszych i rowerowych Źródło: Opracowanie własne
Podczas sesji strategicznych uczestnicy brali również udział w analizie zewnętrznej – istotne wpływy, mającej na celu zobrazować jakie wpływy polityczne, ekonomiczne, społeczne, techniczne, ekologiczne i regulatywne wspierają lub ograniczają rozwój gminy. Poniżej wyniki przeprowadzonego ćwiczenia.
87 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Tabela 2.5 Analiza zewnętrzna – istotne wpływy
WPŁYWY REGIONALNE KRAJOWE ZAGRANICZNE
Zapisy w dokumentach Brak uregulowań Pozyskiwanie gminnych typu Plan prawnych w zakresie wielu środków z Unii Zagospodarowania dziedzin np. wyciągi Europejskiej, zapisy Przestrzennego Gminy narciarskie, ograniczające Czorsztyn, Studium zagospodarowanie Jeziora możliwość rozwoju POLITYCZNE uwarunkowań i kierunków Czorsztyńskiego itd. regionalnego. zagospodarowania przestrzennego Gminy Czorsztyn, uchwały regulujące wysokość podatków, strefa ekonomiczna. Podatki, dochody Subwencje, zwroty Komunikacja, mieszkańców, ilość firm podatków, CIT, informacja prowadzących działalność komunikacja, transport, turystyczna, EKONOMICZNE na terenie gminy, atrakcje informacja turystyczna, informacja o turystyczne, miejscach informacja o miejscach miejscach wypoczynku, Polonia, wypoczynku, jakość dróg, wypoczynku, Polonia, jakość dróg, ochrona ustawy o ochronie obiekty wpisane do środowiska. środowiska. UNESCO. Kuchnia regionalna, folklor, Turystyka i sport. Turystyka, sport SPOŁECZNE sport, bezrobocie i opieka (kajakarstwo społeczna, organizacje i górskie). zrzeszenia. Zamek w Czorsztynie, Poprawa bezpieczeństwa, Poprawa rozwój infrastruktury zabezpieczenia źródła bezpieczeństwa turystycznej, poprawa energii, zasoby wodne. hydrologicznego, bezpieczeństwa połączenie polsko TECHNICZNE hydrologicznego, budowa - słowackie, oczyszczalni ścieków, stoki atrakcyjność spływu narciarskie, sieć Dunajcem, komunikacyjna, położenie infrastruktura w pobliżu Zamku w turystyczna. Niedzicy. Zbiornik Czorsztyński, Centralne ogrzewanie, Położenie przy mikroklimat, sąsiedztwo alternatywne źródła granicy ze Słowacją. EKOLOGICZNE Pienińskiego Parku energii, brak oczyszczalni Narodowego i obszarów ścieków w Natura 2000. miejscowościach powyżej zbiornika. Pieniński Park Narodowy Lasy Państwowe, przepisy Unia Europejska i REGULATYWNE oraz jego otulina, przepisy prawne, biurokracja. obszary Natura 2000. prawne. Źródło: Opracowanie własne
88 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Analiza SWOT Jedna z popularniejszych technik analizy strategicznej jest analiza SWOT, której nazwa pochodzi od pierwszych liter angielskich słów: strengts – mocne strony, weaknesses – słabe strony, opportunities – możliwości, threats – zagrożenia. Jest to badanie silnych i słabych stron, w tym przypadku gminy, oraz pojawiających się przed nią szans i zagrożeń. Rozpatrywanie tego, co może i powinno wystąpić w przyszłości, wymaga konkretnej wiedzy o tym, co dzieje się dziś i zrozumienia obecnej sytuacji, w jakiej znajduje się gmina. Konieczne jest zatem przeprowadzenie diagnozy, która w analizie SWOT polega ona na określeniu mocnych i słabych stron gminy. Po przeprowadzeniu diagnozy tworzy się część prognostyczna, która w analizie SWOT jest określana jako szanse i zagrożenia. Zarówno mocne jak i słabe strony gminy mogą mieć charakter materialny i niematerialny. Celem przeprowadzenia analizy SWOT jest: wskazanie podstawowych zewnętrznych uwarunkowań, czyli zdarzeń, zjawisk, tendencji i procesów, wpływających (obecnie lub w przyszłości) pozytywnie lub negatywnie na rozwój gminy tj. szanse i zagrożenia gminy, identyfikacja podstawowych wewnętrznych uwarunkowań rozwoju gminy, wynikających z obecnej i przewidywanej sytuacji w sferze społeczno - gospodarczej i funkcjonalno-przestrzennej tj. mocne i słabe strony gminy.
Tabela 2.6 Analiza SWOT gminy Czorsztyn Mocne strony Słabe strony - położenie geograficzne, - ograniczona strefa ekonomiczna, - walory krajobrazowo-przyrodnicze - brak infrastruktury kulturalnej (kino, (Pieniny, spływ Dunajcem, Gorczański teatr), i Pieniński Park Narodowy, Jezioro - brak inwestycji związanych z Jeziorem Czorsztyńskie), Czorsztyńskim, - walory historyczne i kulturowe (żywy - brak rozwiązań komunikacyjnych, folklor, granica trzech regionów - zanieczyszczenie powietrza w zimie kulturowych tj. Spisza, Pienin i Podhala), (emisja z kotłowni, domów prywatnych), - znane atrakcje (Zamek w Czorsztynie, - słaba reklama gminy,
89 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______muzeum flisactwa), - niskie klasy gleb, - marka, znane nazwy miejscowości - duże rozdrobnienie gruntów, gminy np. Czorsztyn, Sromowce Niżne, - słaba infrastruktura rolna, - bliskość Tart i Zakopanego - bezrobocie, - bliskość granicy ze Słowacją, - niska przedsiębiorczość, - położenie makroregionalne (Kraków, - brak perspektyw na przyszłość dla Nowy Sącz, Nowy Targ), młodych, - dobry stan środowiska naturalnego, - migracja młodzieży, brak uciążliwego przemysłu, naturalne - niskie koszty pracy, rolnictwo i dobry klimat, - marginalizacja małych miejscowości. - dobrze rozwinięta infrastruktura społeczna i techniczna, - otwartość i przyjazność mieszkańców, - młode społeczeństwo, - wysoki poziom oświaty na poziomie podstawowym, - aktywność społeczności lokalnej oraz jej zdolność do angażowania się w rozwój miejscowości (Koła Gospodyń Wiejskich, Zespoły Ludowe), - dobra baza hotelowo – gastronomiczna, - możliwość uprawiania wielu rodzajów turystyki, - połączenie kładką pieszo-rowerową ze Słowacją, - Góra Wdżar, ośrodek narciarsko - wypoczynkowy „Czorsztyn-Ski”, - siedziba Związku Podhalańskiego w miejscowości Maniowy. Szanse Zagrożenia - możliwość większego wykorzystania - konkurencyjność sąsiednich ośrodków istniejących walorów turystycznych, turystyczno – wypoczynkowych, - dalszy rozwój infrastruktury - niska emisja (zanieczyszczenie powietrza turystycznej, szczególnie w okresie zimowym), - rozwój turystyki rowerowej i pieszej, - zaśmiecanie lasów, terenów stanowiących - rozwój turystyki sportowej, główne atrakcje gminy oraz jej ulic, - rozwój bazy zimowej, - brak infrastruktury kulturalnej (kino, - bliskość term pod Trzema Koronami, teatr), - odpowiednia polityka przestrzenna - brak rozwoju komunikacji zbiorowej w zakresie budownictwa mieszkalnego i sieci połączeń komunikacyjnych, i letniskowego, - niszczejące drogi gminne, - działania w kierunku ograniczania - brak rozwoju przedsiębiorczości, brak
90 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______niskiej emisji (fotowoltaika, kolektory napływu kapitału inwestycyjnego, słoneczne, biomasa, ekologiczne kotły - odpływ młodych wykształconych do opalania), mieszkańców do większych miast lub - popyt na usługi turystyczne oparte zagranicę, o zasady przyrodnicze, - przywiązanie do tradycyjnych form - możliwość promocji gminy, gospodarowania na wsi, - możliwość rozwoju przedsiębiorczości, - zanikanie regionalności mieszkańców drobnej wytwórczości i usług dla Podhala, zmiana ich mentalności, rolnictwa, - spadek zaangażowania miejscowej - rosnąca świadomość społeczeństwa w ludności w sprawy gminy – niezadowolenie zakresie ekologii i utrzymania czystości, społeczne, - nieustająca moda na agroturyzm, różne - niekontrolowany wykup gruntów, typy turystyki oraz ekologię, - wzrastające bezrobocie, - rosnące zainteresowanie osiedlaniem - nieotrzymanie środków zewnętrznych się na terenach wiejskich, na inwestycje na terenie gminy. - plan zagospodarowania gminy, - rosnąca świadomość młodzieży o potrzebie wykształcenia, - wzrost napływu środków strukturalnych pochodzących z Unii Europejskiej. Źródło: Opracowanie własne
Analiza możliwości rozwoju gminy, a zwłaszcza identyfikacja jej słabych stron, umożliwiła sformułowanie katalogu głównych problemów ograniczających lub opóźniających dalszy rozwój. Problemy te wynikają z obecnej struktury funkcjonalno - przestrzennej, stanu gospodarki, infrastruktury społecznej i technicznej oraz środowiska przyrodniczego. Efektywność usuwania wymienionych problemów – słabych stron, jak również realizacja innych zadań zmierzających do szybkiego rozwoju gminy zależna jest w dużej mierze od rozwiązania problemów zewnętrznych, czyli zagrożeń rozwoju.
91 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
II.II Cele strategiczne
Strategia jest zbiorem celów i sposobów ich osiągniecia tj. polityk, zasad postępowania potrzebnych do ich realizacji. Posiada ona strukturę wielopoziomową. W miarę przechodzenia od najwyższego do niższych poziomów strategii plany stają się coraz bardziej szczegółowe i konkretne. Planowanie strategiczne polega na myśleniu w kategoriach czasu przyszłego, tj. w odpowiednim wymiarze perspektywicznym oraz partnerskim działaniu, w którym główną rolę odgrywa społeczność lokalna, jej potrzeby i ambicje. Można też powiedzieć, że pojęcie „strategia” jest synonimem takich określeń jak: sposób działania czy droga postępowania. Tak, wiec strategią nazywamy świadome, długofalowe działanie, zmierzające do osiągnięcia wyznaczonych celów poprzez odpowiednie sterowanie rozwojem. Strategia powinna odpowiedzieć na pytanie: jaki jest cel i w jaki sposób chce się go osiągnąć. Sformułowanie celu to deklaracja wyrażająca zamiar stworzenia wartości i udowodnienia, że wartość ta została stworzona w wyniku jasno sformułowanych zasad działania, zasad, które definiują pojęcie sukcesu. Celem tej strategii jest zapewnienie doskonalenia jakości bytowania mieszkańców oraz turystów, funkcjonowania otoczenia społeczno-gospodarczego, stworzenia warunków przyjaznych ekologicznie, sprzyjających rozwojowi jednostki i środowiska oraz utrwalaniu i rozwijaniu ponadlokalnej pozycji gminy w zakresie turystyki. Zarówno diagnoza stanu istniejącego, jak i analiza możliwości rozwoju stanowią punkt wyjścia do formułowania strategicznych celów rozwoju, a także w następnym etapie - określenie programów i zadań realizacyjnych. Kolejnym etapem prac nad strategią rozwoju gminy było określenie celów strategicznych rozwoju gminy, które zostały sformułowane na podstawie analizy SWOT. Analiza SWOT określiła: a) uwarunkowania zewnętrzne, tj. kluczowe szanse i zagrożenia tkwiące w otoczeniu gminy, mogące mieć pozytywny lub negatywny wpływ na tempo jej dalszego rozwoju, b) uwarunkowania wewnętrzne, tj. mocne i słabe strony gminy, które mogą hamować lub stymulować procesy rozwojowe gminy w przyszłości,
92 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
c) główne problemy rozwoju, tj. problemy wymagające rozwiązania, aby rozwój gminy miał w przyszłości charakter zrównoważony i trwały. Sformułowanie celów strategicznych rozwoju gminy oraz kierunków działania wynikają z konieczności likwidowania istniejących zaniedbań, ograniczeń rozwojowych i ochrony zasobów oraz tworzenia warunków dla zaspokajania różnorodnych przyszłych potrzeb. Cele pierwszorzędne, wyznaczające zasadniczy kierunek rozwoju gminy jako całości, są konkretyzacją misji rozwoju gminy. Są one sobie równe pod względem ważności i pilności, a zatem ich uszeregowanie nie ma wpływu na kolejność realizacji. Cele strategiczne są konkretyzacją celów pierwszorzędnych. Oznacza to, że każdemu celowi pierwszorzędnemu przypisane są cele strategiczne, które należy zrealizować, aby osiągnąć dany cel pierwszorzędny. Przy formułowaniu celów strategicznych uwzględnione zostały problemy gminy, przede wszystkim zewnętrzne i wewnętrzne uwarunkowania jej rozwoju, jak również obecna i prognozowana sytuacja finansowa gminy. Sformułowane zostały również cele drugorzędne w każdym z poszczególnych obszarów życia społeczno-gospodarczego, które wspierają rozwój, a czas ich realizacji jest zdeterminowany przez wielkość środków budżetowych, wielkość dotacji i napływającego kapitału zewnętrznego i rosnącej siły inwestycyjnej lokalnych podmiotów gospodarczych. Cały obszar życia społeczno-gospodarczego podzielono na umowne pięć obszarów tj. gospodarkę, przestrzeń, społeczność, ekologię i infrastrukturę. Cele gminy w poszczególnych obszarach życia społeczno - gospodarczego stanowią: GOSPODARKA: „Rozwój małej i średniej przedsiębiorczości mający wpływ na rozwój gospodarki w gminie” PRZESTRZEŃ: „Optymalne wykorzystanie położenia gminy oraz tworzenie warunków do aktywizacji gospodarczej terenów wiejskich” SPOŁECZNOŚĆ: „Rozwój infrastruktury kulturalnej w gminie oraz wspieranie inicjatyw aktywizujących lokalną społeczność w kierunku likwidacji bezrobocia i jego skutków” EKOLOGIA: „Rozwój infrastruktury technicznej z zakresu oczyszczalni ścieków, wodociągów oraz termomodernizacji budynków użyteczności publicznej gminy i montażu instalacji Odnawialnych Źródeł Energii, jak również podnoszenie jakości terenów zielonych” INFRASTRUKTURA: „Rozwój drogownictwa oraz rewitalizacja wsi Sromowce Wyżne”
93 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Tabela 2.7 Cele strategiczne gminy Czorsztyn w dziedzinie „Gospodarki”
j
ó
gminy
jednostek
projektów
Reorganizacja
organizacyjnych
Tworzeniewielu
proinwestorskich
gminie
-
Kierunki działaniaKierunki
Kierunki działania Kierunki
gospodarki w
nowych miejsc pracynowych miejsc
Prywatne
sieciszkół
Podjąć działania w kierunku Podjąć działania w kierunku
możliwych do
stworzenia systemu monitoringu monitoringu stworzenia systemu
środków publicznych i prywatnychi środków publicznych
Podjąć szybkie reformy strukturalne Podjąć szybkie
mające wpływ na rozw bezpośredni Partnerstwo Publiczno
sfinansowaniaw oparciu o
Podjąć działania w kierunku tworzenia Podjąć działania w kierunku
Identyfikacjaprzedsięwzięć
Zmianaistniejącej struktury
orzędne
GOSPODARKA
Cele strategiczneCele
gminie
Cele drug Cele
Imprezy
Cele pierwszorzędne Cele
promocyjne w
lokalnych
podatków
Systemulg
gminy
nicznej
edsiębiorstw
Medialokalne
inwestorów
tech
Rozbudowa
infrastruktury
prz
Kierunki działaniaKierunki
Kierunki działaniaKierunki
Podjąć działania dla pozyskania Podjąć działania pozyskania dla
Wspierać rozwój średnich małych i
biznesu
Podjąć działania w kierunku promocji promocji Podjąć działania w kierunku
Internet
Tworzenie
w otoczeniaw
instrumentó Źródło: Opracowanie własne
Tabela 2.8 Cele strategiczne gminy Czorsztyn w dziedzinie „Przestrzeni”
94 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Edukacja
ekologicznej
Podnoszenie
świadomości
mieszkańców
w zielonych i i w zielonych
ó
terenów wiejskich terenów
astruktury
Dunajca
Budowa
ł Pienińskiego Parku ł Pienińskiego
hoteloweji
ó
infr
Poprawastanu
czystościJeziora
gastronomicznej
Czorsztyńskiegoi
oraz obiektów chronionych oraz obiektów
Kierunki działaniaKierunki
Kierunki działania Kierunki
gospodarczej
Stworzyć do warunki aktywizacji
urystyka
celu
otuliny wok
Podnosić jakość teren Podnosić
zniszczeń
pieszych i
dokonanych
ograniczenia
Narodowego
Agrot
rowerowych w
przez turystów
Budowaścieżek
go
tku
PRZESTRZEŃ
Cele strategiczneCele
uży
terenów
obiektów,
Cele pierwszorzędne Cele
istniejących
publicznego
gminie
Modernizacja
odnowawsi
–
położonych w
Zagospodarowanie
gminy
inwestorów
turystycznej
Pozyskiwanie
infrastruktury
Zbudowanie turystycznej
narciarskich oraz
funkcjonalnej
zainteresowanych
infrastruktury
budowąwyciągów
Kierunki działaniaKierunki
Kierunki działaniaKierunki
tacja
społeczności lokalnej i turystów lokalnej i społeczności
nowych nowych
wykorzystania atrakcyjnego położenia położenia wykorzystania atrakcyjnego
nie terenównie
Adap
-
inwestycje
przy przy Jeziorze
rekreacyjne
a
Podjąć działania w kierunku optymalnePodjąć działania w kierunku terenówpod
Czorsztyńskim
Zagospodarow
Stworzyć do warunki potrzeb zaspokajania Źródło: Opracowanie własne
Tabela 2.9 Cele strategiczne gminy Czorsztyn w dziedzinie „Społeczności”
95 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
i
–
ali
s
,
wa
jskich
Szkoły
Budo
Wie
Gospodyń
siedzibKół
tereniegminy
amfiteatru
UtworzenieIzb
gimnastycznej
tereniegminy
regionalnych na
Podstawowejna
w
egow
siłowni,
boisk
kortów
Wyżnych
tenisowych,
sportowych, Kamieńcu
kręgielniitp.
Sromowcach
Modernizacja
kajakow
kulturalnej
istniejącejbazy:
Wykonanietoru
budowa
Kierunki działaniaKierunki
Kierunki działania Kierunki
unijne środki pomocowe unijne
świetlic
atrakcyjności gminy dlaatrakcyjności młodzieży gminy
bibliotek
Inwestować infrastruktury w rozwój
Adaptacja
utworzenia
Utworzenie
rowerowych,
przyrodniczego
Stworzyć warunki do integracji gminy z gminy Stworzyć do warunki integracji
Podjąć działania w kierunku zwiększenia zwiększenia Podjąć działania w kierunku
pomieszczeńlub
ogrodunaukowo
–
środowiskowych,
Unią Europejską i umiejętnie wykorzystać Europejską Unią umiejętnie i
budynkówcelu w
ścieżekpieszych i
iny
SPOŁECZNOŚĆ
Cele strategiczneCele
gm
Cele drugorzędneCele
Edukacja
dorosłych
Cele pierwszorzędne Cele
mieszkańców
Przygotowanie
w społeczeństwiew
młodzieżyżyciado
lnego określania lnego określania
ó
OSP
publicznego
inicjatywy aktywizujące aktywizujące inicjatywy
Wzmacnianie kreatywności
Działaniarzeczna
samorządową
gminnych jednostek
stwo w kierunku likwidacji likwidacji kierunku w stwo
Kierunki działaniaKierunki
Kierunki działaniaKierunki
w społeczności gminy oraz gminy w społeczności
bezrobocia i jego skutków i jego bezrobocia
ó
Wspierać Wspierać
cel
oraz zapewnienie bezpieczeństwaoraz zapewnienie
społeczeń
opieki
Poprawa
konsekwentna realizacjakonsekwentna przez władzę
kwalifikacji
Zapobieganie chorobom cywilizacyjnym
Podnoszenie
zdrowotnej i
zawodowych i
podstawowej
prekwalifikacji
specjalistycznej
Stworzyć do warunki wsp Źródło: Opracowanie własne
Tabela 2.10 Cele strategiczne gminy Czorsztyn w dziedzinie „Ekologii”
96 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
w
ó
cych
nich
Parku
szlaków
zielonych i
istnieją
Podnoszenie
Pienińskiego
Narodowego
korzystaniaz
Oznakowanie
otuliny wokół
opisaniezasad
turystycznych i
jakości terenów
w zielonych i i w zielonych
ó
działań
prawnie
kontrola
promocja Specjalna
obszarów
Programy
autorskiew
chronionych
szkołach oraz
ekologicznych
systematyczna
środowiska
ć ekologiczną mieszkańc ć ekologiczną
Kierunki działaniaKierunki
Kierunki działania Kierunki
"
anie
Stworzyć skuteczne metody
wiata
karza
ś
egzekwowania przepisów ochrony
Podnosić jakość teren Podnosić
Skuteczne
sprząt
środowiska
świadomoś
Organizacjai
akcjach typu :
egzekwowanie
uczestnictwo w
zanieczyszczanie
a
EKOLOGIA
ulicznego
śmieci
Cele strategiczneCele Kontrola
odpadowej
gospodarce
Cele pierwszorzędne Cele
gospodarstw w
Wyżnych i
indywidualnych
Modernizacja
modernizacj
w Sromowcachw
oczyszczalniścieków
oświetlenia
,
-
ż
zacja,
ni monta
wymiana
publicznej
wysypiskśmieci
środowiska
użyteczności
w budynkach
źródełciepła
instalacjiOZE
Termomoder
Likwidacjadzikich
proekologicznej
Kierunki działaniaKierunki
Kierunki działaniaKierunki
Podjąć działania w kierunku rozwoju rozwoju kierunku w działania Podjąć
infrastruktury technicznej szczególnie szczególnie technicznej infrastruktury
Prowadzić ciągły monitoring zagrożeń Prowadzić monitoring ciągły
budowa
pompowni,
Czorsztynie
wodociągu w
Modernizacja
oraz zasilania
Niwelowanie niskiejemisji
sieciurządzeńi
wodociągowych
Źródło: Opracowanie własne
97 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Tabela 2.11 Cele strategiczne gminy Czorsztyn w dziedzinie „Infrastruktury”
-
nomia)
Niżnych
plażowej) w
do siatkówkido
Sromowcach
Dunajca(m.in.
terenu wzdłuż
namiotowe, plac
rekreacyjnych w rekreacyjnych w
obrębie Przystani obrębie Przystani
w „Zawrociu” (pole
Flisackiej na Kątach Flisackiej na Kątach
Utworzenie terenów Utworzenie terenów
zabaw, gastro
Zagospodarowanie
ławki,plaża, boisko
-
nizacja
OSP OSP w
muzeum
Wyżnych
wizytówki wizytówki
sportowej
zabytkową
Maniowach
historyczno
Sromowcach
Moder
gimnazjalnego
regionalnegow
młockarnię jakomłockarnię
Budowawiaty na
budynku Remizybudynku
Kierunki działaniaKierunki
Kierunki działaniaKierunki
-
turą i turą
Rewitalizacja Wyżne Sromowce wsi
Stworzyć do warunki rozwoju sieci
z małą
Wyżne
pieszo
Odnowa
otwartym
Sromowce
siłownię na
Czorsztynie
centrum wsi miejscemna
powietrzuw
infrastruktury rekreacyjnej i turystyczno i infrastruktury rekreacyjnej
architek
Budowaścieżki
rowerowej wraz
ulicy
Cele strategiczneCele
INFRASTRUKTURA
nowych nowych
budowa
Cele pierwszorzędne Cele
parkingów
istniejących i
Modernizacja
Wyżnych
Sromowcach
Kosibowiczaw
Wygondo
Połączeniedrogiz
dróg
geometrii
gminy,
budowa nki działania zwiększenie
Remonty i
tereniecałej
istniejących ulici
oznakowanie
nowych nowych dróg,
sprawnościruchu
ulicznegopoprzez
chodnikówna
komunikacji
Poprawakomfortu i
drogownictwa
Kierunki działaniaKierunki
Kieru
Podjąć działania w kierunku rozwoju Podjąć działania w kierunku rozwoju Podjąć działania w kierunku
m klombum
istniejącej
wjeździedo
Przebudowa drogowych
Czorsztynaz
Uaktualnienie
skrzyżowaniana
zaprojektowanie
organizacji ruchu,
wykonanie pasów Źródło: Opracowanie własne
98 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
II.III Misja oraz wizja gminy Czorsztyn
Misja to deklaracja budująca wspólnotę wartości, dająca poczucie wspólnego celu, ukierunkowująca indywidualne działanie na osiąganie wspólnych celów i tworzenie wartości uznawanych przez otoczenie. Misja należy do zasadniczych elementów strategii. Misją, w przypadku gminy Czorsztyn jest kreowanie rozwoju zrównoważonego, opierającego się na maksymalnym wykorzystaniu zasobów gospodarczych, przestrzennych, społecznych, ekologicznych i infrastrukturalnych. Misja rozwoju jest ujęta w sposób syntetyczny i stanowi deklarację intencji władz samorządowych, co do kierunków przyszłego rozwoju gminy. Określa ona przyszłościowy obraz gminy oraz informuje o wspólnych wartościach i przekonaniach leżących u podstaw podejmowania określonych działań. Misja ma istotną wartość informacyjną dla mieszkańców gminy, podmiotów gospodarczych i dla jej otoczenia. Określa, „co chcemy osiągnąć w określonym horyzoncie czasu" w oparciu o własne zasoby i możliwości rozwoju (mocne i słabe strony gminy) oraz warunki stworzone przez otoczenie (szanse i zagrożenia rozwojowe gminy). U podstaw misji rozwoju gminy Czorsztyn leży przekonanie, że gmina ma potencjalne szanse by stać się atrakcyjnym miejscem zamieszkania i lokalizacji kapitału. Stad też wśród podstawowych przesłanek rozważanych przy formułowaniu deklaracji misji rozwoju wymienić należy dążenie do: efektywnego wykorzystania zasobów gospodarczych, przestrzennych, społecznych, ekologicznych i infrastrukturalnych, tworzenia optymalnych warunków dla rozwoju gospodarki lokalnej, w tym wspierania małej i średniej przedsiębiorczości, optymalnego wykorzystania położenia gminy oraz tworzenia warunków do aktywizacji gospodarczej terenów wiejskich, rozwoju infrastruktury kulturalnej i walki z bezrobociem oraz jego skutkami, rozwoju infrastruktury technicznej i drogownictwa, ochrony istniejących zasobów przyrodniczych oraz podnoszenia jakości terenów zielonych, ekorozwoju.
99 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Na podstawie wielu zgłoszonych propozycji misji gminy sformułowana została następująca misja:
MISJA GMINY CZORSZTYN „Gmina Czorsztyn to miejsce przyjazne środowisku i integracji społeczeństwa. To gmina turystyczna, której misją jest rozwój infrastruktury technicznej i społecznej, zwiększenie wykorzystania energii odnawialnej przy optymalnym wykorzystaniu jej walorów przyrodniczych i krajobrazowych. Gmina Czorsztyn stanowi ponadlokalne centrum kultury, rekreacji i otoczenia przedsiębiorczości.”
100 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Wizja rozumiana jako postrzegany i jednocześnie pożądany w perspektywie realizacji strategii obraz gminy czyli miejsca czystego, bezpiecznego, zadbanego oraz przyjaznego mieszkańcom i turystom, o bogatej ofercie turystycznej i edukacyjnej. Wizja rozwoju gminy Czorsztyn została skonstruowana przy uwzględnieniu następujących założeń: - wizja obrazująca stany i procesy pożądane przez mieszkańców gminy Czorsztyn, - wizja składająca się z elementów wzajemnie się wspomagających a jednocześnie możliwych do zrealizowania, - wizja stanowi bazę dla wypracowania priorytetów i celów strategicznych istotnych z punktu widzenia mieszkańców gminy Czorsztyn. Wizja gminy sformułowana została w oparciu o wyobrażenie mieszkańców:
WIZJA GMINY CZORSZTYN „Gmina Czorsztyn w pełni korzysta z możliwości jakie daje jej swoje położenie geograficzne, dzięki inwestowaniu w infrastrukturę turystyczną i kulturalno-sportową. To miejsce przyjazne środowisku i mieszkańcom, a także przyciągające coraz więcej turystów. Gmina Czorsztyn rozwija przedsiębiorczość i generuje nowe miejsca pracy.”
101 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
II.IV Zarys zadań realizacyjnych
Położenie i walory gminy Czorsztyn skłaniają do wyboru szeroko pojętej turystyki jako głównego kierunku jej rozwoju przy równoczesnym zapewnieniu poprawy warunków życia jej mieszkańcom. Na podstawie analizy SWOT zostały sformułowane cele strategiczne oraz cele szczegółowe (pierwszorzędne i drugorzędne) wyznaczające kierunek rozwoju gminy - misję gminy. Każdemu celowi przypisano katalog działań do realizacji, co przedstawiono poniżej.
GOSPODARKA „Rozwój małej i średniej przedsiębiorczości mający wpływ na rozwój gospodarki w gminie” Cel strategiczny I. Wspierać rozwój małych i średnich przedsiębiorstw Działania podejmowane w kierunku realizacji Tworzenie instrumentów otoczenia biznesu, Rozbudowa infrastruktury technicznej, System podatków lokalnych.
Cel strategiczny II. Podjąć szybkie reformy strukturalne mające bezpośredni wpływ na rozwój gospodarki w gminie Działania podejmowane w kierunku realizacji Zmiana istniejącej struktury sieci szkół, Reorganizacja jednostek organizacyjnych gminy.
Cel pierwszorzędny I. Podjąć działania w kierunku promocji gminy Działania podejmowane w kierunku realizacji Internet, Media lokalne, Imprezy promocyjne w gminie.
Cel pierwszorzędny II. Podjąć działania w kierunku stworzenia systemu monitoringu środków publicznych i prywatnych Działania podejmowane w kierunku realizacji
102 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Identyfikacja przedsięwzięć możliwych do sfinansowania w oparciu o Partnerstwo Publiczno-Prywatne, Tworzenie wielu projektów proinwestorskich.
Cele drugorzędne Podjąć działania dla pozyskania inwestorów, Podjąć działania w kierunku tworzenia nowych miejsc pracy.
PRZESTRZEŃ: „Optymalne wykorzystanie położenia gminy oraz tworzenie warunków do aktywizacji gospodarczej terenów wiejskich” Cel strategiczny I. Podjąć działania w kierunku optymalnego wykorzystania atrakcyjnego położenia gminy Działania podejmowane w kierunku realizacji Zagospodarowanie terenów przy Jeziorze Czorsztyńskim; 1. Zagospodarowanie terenów wokół Jeziora Czorsztyńskiego dla stworzenia miejsca na kąpielisko, 2. Budowa ścieżek pieszo-rowerowych nad Jeziorem Czorsztyńskim w Mizernej. Zbudowanie funkcjonalnej infrastruktury turystycznej 1. Budowa ścieżki pieszo-rowerowej od parkingu pod zamkiem do kościoła dla stworzenia bezpiecznego i wygodnego miejsca do spacerów, uprawiania sportu tj. nordic walking, jazdy rowerem czy na rolkach oraz wyposażenie jej w estetyczną i funkcjonalną małą architekturę – ławki, kosze na śmieci, oświetlenie, ozdobną roślinność itp., w Czorsztynie, 2. Budowa dalszego ciągu ścieżki pieszo-rowerowej od parkingu na zamek do przystani wodnych w Czorsztynie, 3. Budowa ścieżek pieszych i rowerowych na terenie Kluszkowiec, 4. Zagospodarowanie miejsca pod budowę siłowni na otwartym powietrzu w Czorsztynie. 5. Stworzenie punktu widokowego w Hubie. Zagospodarowanie – odnowa wsi położonych w gminie
103 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
1. Rewitalizacja centrum wsi Sromowce Wyżne (mała architektura, ścieżki), 2. Utwardzenie placu z kostki betonowej wokół amfiteatru w Sromowcach Wyżnych, 3. Wykonanie masztu do przekaźnika dla telefonów komórkowych (na Wygonie) w Sromowcach Wyżnych, 4. Wyrównanie terenu koło elektrowni obok zabudowań Jana Chmiel w celu budowy ścieżki lub polnej drogi w Sromowcach Wyżnych, 5. Zagospodarowanie terenu przed Urzędem Gminy w Maniowach, 6. Zagospodarowanie terenu wokół amfiteatru w Sromowcach Niżnych, 7. Budowa altanki w Mizernej oraz przeznaczenie terenu na ten cel, 8. Budowa placu zabaw w Sromowcach Średnich, 9. Budowa placu zabaw w Kluszkowcach, 10. Budowa boiska sportowego w Czorsztynie, 11. Budowa boiska sportowego przy Remizie OSP w Mizernej. 12. Zagospodarowanie – odnowa centrum wsi Maniowy poprzez remont dróg i chodników /oznakowanie. 13. Odnowa centrum wsi Czorsztyn: - poszerzenie chodnika na ul. Zamkowej w odcinku od skrzyżowania ul. Rycerskiej do parkingu pod zamek w celu zwiększenia bezpieczeństwa pieszych i możliwości swobodnego przejazdu wózkiem z dzieckiem lub osoby niepełnosprawnej, - rewitalizacja centrum wsi oraz ul. Zamkowej poprzez wymianę oświetlenia (lamp w stylu retro), wymianę znaków z nazwami ulic (w stylu retro), dołożenie ławek oraz koszy, zaprojektowanie zieleni i klombów z kwiatami.
Cel strategiczny II. Stworzyć warunki do aktywizacji gospodarczej terenów wiejskich Działania podejmowane w kierunku realizacji Agroturystyka, Budowa infrastruktury hotelowej i gastronomicznej, Edukacja.
104 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Cel pierwszorzędny I. Stworzyć warunki do zaspokajania potrzeb społeczności lokalnej i turystów Działania podejmowane w kierunku realizacji Adaptacja nowych terenów pod inwestycje rekreacyjne, Pozyskiwanie inwestorów zainteresowanych budową wyciągów narciarskich oraz infrastruktury turystycznej, Modernizacja istniejących obiektów, terenów użyteczności publicznej; 1. Modernizacja Remizy OSP w Czorsztynie (remont pomieszczeń na ostatnim piętrze, remont pomieszczeń Sali głównej w celu utworzenia świetlicy dla dzieci i młodzieży z zakupem niezbędnego wyposażenia, wymiana stolarki okiennej, grzejników oraz zamontowanie solarów w celu zmniejszenia emisji zanieczyszczeń), 2. Termomodernizacja wraz z wymianą źródła ciepła w budynku Remizy OSP w Sromowcach Wyżnych, 3. Rozbudowa sali gimnastycznej przy Szkole Podstawowej w Sromowcach Wyżnych, 4. Wymiana źródła ciepła w budynku Remizy OSP w Mizernej, 5. Remont/Modernizacja/Budowa Remizy OSP w Sromowcach Niżnych, 6. Modernizacja/Remont kładki w Sromowcach Niżnych, 7. Przebudowa budynku Domu Kultury w Kluszkowcach, 8. Remont budynku Domu Ludowego, Kaplicy w Kluszkowcach, 9. Modernizacja budynku „Starej Szkoły” przy ulicy Kluszkowianka, 10. Modernizacja budynku OSP w Hubie.
Cel pierwszorzędny II. Podnosić jakość terenów zielonych i otuliny wokół Pienińskiego Parku Narodowego oraz obiektów chronionych Działania podejmowane w kierunku realizacji; Budowa ścieżek pieszych i rowerowych w celu ograniczenia zniszczeń dokonanych przez turystów, 1. Wykonanie ścieżki pieszo – rowerowej wzdłuż Dunajca Poprawa stanu czystości Jeziora Czorsztyńskiego i Dunajca, Podnoszenie świadomości ekologicznej mieszkańców.
105 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
SPOŁECZNOŚĆ: „Rozwój infrastruktury kulturalnej w gminie oraz wspieranie inicjatyw aktywizujących lokalną społeczność w kierunku likwidacji bezrobocia i jego skutków” Cel strategiczny I. Wspierać inicjatywy aktywizujące społeczeństwo w kierunku likwidacji bezrobocia i jego skutków Działania podejmowane w kierunku realizacji Podnoszenie kwalifikacji zawodowych i prekwalifikacji, Wzmacnianie kreatywności, Przygotowanie młodzieży do życia w społeczeństwie.
Cel strategiczny II. Inwestować w rozwój infrastruktury kulturalnej Działania podejmowane w kierunku realizacji Adaptacja pomieszczeń lub budynków w celu utworzenia świetlic środowiskowych, bibliotek; 1. Adaptacja budynku przy ul. Granicznej w Sromowcach Wyżnych w celu utworzenia świetlicy, biblioteki. Modernizacja istniejącej bazy: boisk sportowych, kortów tenisowych, budowa siłowni, kręgielni itp.; 1. Adaptacja pomieszczenia na siłownię i kręgielnię w hali sportowej w Maniowach, 2. Modernizacja kortu tenisowego koło boiska sportowego w Sromowcach Wyżnych, 3. Modernizacja boisk sportowych w Maniowach (zaplecza oraz zadaszenie trybun), 4. Modernizacja kortów tenisowych (utworzenie nowej nawierzchni/ podłoża pod lodowisko) w Maniowach, 5. Modernizacja i rozbudowa boiska sportowego wraz z zapleczem w Sromowcach Niżnych, 6. Modernizacja boiska sportowego wraz z zapleczem w Stylchynie w Kluszkowcach, Budowa amfiteatru, Sali gimnastycznej oraz Szkoły Podstawowej na terenie gminy;
106 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
1. Budowa amfiteatru (muszli koncertowej) w Maniowach, 2. Budowa Sali gimnastycznej w Sromowcach Niżnych, 3. Budowa Szkoły Podstawowej z przedszkolem dwuoddziałowym wraz z halą sportową w Kluszkowcach.
Cel pierwszorzędny I. Zapobieganie chorobom cywilizacyjnym oraz zapewnienie bezpieczeństwa publicznego Działania podejmowane w kierunku realizacji Poprawa podstawowej opieki zdrowotnej i specjalistycznej, Działania na rzecz gminnych jednostek OSP; 1. Modernizacja Remizy OSP w Czorsztynie (remont pomieszczeń na ostatnim piętrze, remont pomieszczeń Sali głównej w celu utworzenia świetlicy dla dzieci i młodzieży z zakupem niezbędnego wyposażenia, wymiana stolarki okiennej, grzejników oraz zamontowanie solarów w celu zmniejszenia emisji zanieczyszczeń), 2. Termomodernizacja wraz z wymianą źródła ciepła w budynku Remizy OSP w Sromowcach Wyżnych, 3. Wymiana źródła ciepła w budynku Remizy OSP w Mizernej, 4. Remont/Modernizacja/Budowa Remizy OSP w Sromowcach Niżnych, 5. Modernizacja budynku OSP w Hubie, 6. Zakup wozu strażackiego dla jednostki OSP w Hubie. Edukacja dorosłych mieszkańców gminy.
Cel pierwszorzędny II. Podjąć działania w kierunku zwiększenia atrakcyjności gminy dla młodzieży Działania podejmowane w kierunku realizacji Utworzenie ścieżek pieszych i rowerowych, ogrodu naukowo-przyrodniczego; 1. Budowa ścieżek pieszo - rowerowych nad Jeziorem Czorsztyńskim w Mizernej, 2. Budowa ścieżki pieszo - rowerowej w Czorsztynie od parkingu pod zamkiem do kościoła dla stworzenia bezpiecznego i wygodnego miejsca do spacerów, uprawiania sportu tj. nordic walking, jazdy rowerem czy na
107 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
rolkach oraz wyposażenie jej w estetyczną i funkcjonalną małą architekturę – ławki, kosze na śmieci, oświetlenie, ozdobną roślinność itp., 3. Budowa dalszego ciągu ścieżki pieszo - rowerowej od parkingu na zamek do przystani wodnych w Czorsztynie, 4. Budowa ścieżek pieszych i rowerowych na terenie Kluszkowiec, 5. Wykonanie ścieżki pieszo – rowerowej wzdłuż Dunajca w Sromowcach Niżnych, 6. Utworzenie ogrodu naukowo-przyrodniczego przy Zespole Placówek Oświatowych w Maniowach. Wykonanie toru kajakowego w Kamieńcu w Sromowcach Wyżnych, Utworzenie Izb Regionalnych na terenie gminy - siedzib Kół Gospodyń Wiejskich; 1. Utworzenie Izby Regionalnej w Remizie OSP w Maniowach – siedziba Koła Gospodyń Wiejskich, 2. Utworzenie Izby Regionalnej w Sromowcach Niżnych - siedziba Koła Gospodyń Wiejskich, 3. Utworzenie Izby Regionalnej w Mizernej - siedziba Koła Gospodyń Wiejskich.
Cel drugorzędny I. Stworzyć warunki do wspólnego określania celów społeczności gminy oraz konsekwentna realizacja przez władzę samorządową
Cel drugorzędny II. Stworzyć warunki do integracji gminy z Unią Europejską i umiejętnie wykorzystać unijne środki pomocowe
EKOLOGIA: „Rozwój infrastruktury technicznej z zakresu oczyszczalni ścieków, wodociągów oraz termomodernizacji budynków użyteczności publicznej gminy i montażu instalacji Odnawialnych Źródeł Energii, jak również podnoszenie jakości terenów zielonych” Cel strategiczny I. Podjąć działania w kierunku rozwoju infrastruktury technicznej szczególnie proekologicznej Działania podejmowane w kierunku realizacji
108 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Modernizacja sieci i urządzeń wodociągowych oraz zasilania pompowni, budowa wodociągu w Czorsztynie; 1. Modernizacja sieci i urządzeń wodociągowych oraz zasilania pompowni, budowa wodociągu na ulicy Polnej w Czorsztynie, 2. Stworzenie własnego ujęcia wody pitnej w Czorsztynie, 3. Budowa ujęć wody – studnie głębinowe w Maniowach, 4. Budowa studni głębinowych dla potrzeb mieszkańców, zaopatrzenia w wodę w Mizernej, 5. Zabezpieczenie potoku na ulicy Wygon w Sromowcach Niżnych, 6. Regulacja potoku z Przykszazi w Mizernej, 7. Oczyszczalnie przydomowe w Hubie, 8. Modernizacja ujęć wody poprzez budowę studni głębinowych w Kluszkowcach. Termomodernizacja, wymiana źródeł ciepła, montaż instalacji OZE w budynkach użyteczności publicznej; 1. Termomodernizacja wraz z wymianą źródła ciepła w budynku Remizy OSP w Sromowcach Wyżnych, 2. Wymiana źródła ciepła w budynku Remizy OSP w Mizernej. Modernizacja oczyszczalni ścieków w Sromowcach Wyżnych i modernizacja oświetlenia ulicznego; 1. Modernizacja oczyszczalni ścieków w Sromowcach Wyżnych, 2. Modernizacja oświetlenia przy ulicach: Stylchyn, Turystyczna, Wżarowa, Kamieniarska w Kluszkowcach, 3. Montaż oświetlenia ulicznego w Hubie, 4. Wykonanie oświetlenia na ul. Polnej w Czorsztynie.
Cel strategiczny II. Podnosić jakość terenów zielonych i świadomość ekologiczną mieszkańców Działania podejmowane w kierunku realizacji Organizacja i uczestnictwo w akcjach typu „sprzątanie świata”, Programy autorskie w szkołach oraz systematyczna promocja działań ekologicznych,
109 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Podnoszenie jakości terenów zielonych i otuliny wokół Pienińskiego Parku Narodowego.
Cel pierwszorzędny I. Prowadzić ciągły monitoring zagrożeń środowiska Działania podejmowane w kierunku realizacji Niwelowanie niskiej emisji; 1. Program termomodernizacji budynków użyteczności publicznej gminy Czorsztyn, 2. System „zielonych zamówień publicznych” (kryteria ekologiczne wdrażane do procedur udzielania zamówień publicznych), 3. Montaż instalacji Odnawialnych Źródeł Energii dla budynków użyteczności publicznej gminy Czorsztyn oraz mieszkańców gminy, w tym: Montaż paneli fotowoltaicznych na budynkach użyteczności publicznej na terenie gminy Czorsztyn, Wymiana kotłów wysokoemisyjnych na niskoemisyjne w budynkach prywatnych na terenie gminy Czorsztyn, Montaż kolektorów słonecznych dla mieszkańców w budynków prywatnych gminy Czorsztyn, Montaż paneli fotowoltaicznych dla mieszkańców budynków prywatnych gminy Czorsztyn, Montaż pomp ciepła dla mieszkańców w budynkach prywatnych gminy Czorsztyn. 4. Wymiana oświetlenia ulicznego na energooszczędne, 5. Modernizacja i budowa ścieżek rowerowych na terenie gminy, 6. Promocja i wsparcie transportu publicznego, 7. Promowanie zachowań energooszczędnych w transporcie – ECODRIVING, 8. Kampanie edukacyjno-informacyjne z zakresy zrównoważonego zużycia energii i ekologii w sektorze transportu, 9. Edukacja lokalnej społeczności w zakresie efektywności energetycznej i odnawialnych źródeł energii, 10. Edukacja przedsiębiorców prowadzących działalność na terenie gminy.
110 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Likwidacja dzikich wysypisk śmieci, Kontrola indywidualnych gospodarstw w gospodarce odpadowej śmieci.
Cel pierwszorzędny II. Stworzyć skuteczne metody egzekwowania przepisów ochrony środowiska Działania podejmowane w kierunku realizacji Skuteczne egzekwowanie kar za zanieczyszczanie środowiska, Specjalna kontrola obszarów chronionych prawnie, Oznakowanie istniejących szlaków turystycznych i opisanie zasad korzystania z nich.
INFRASTRUKTURA: „Rozwój drogownictwa oraz rewitalizacja wsi Sromowce Wyżne” Cel strategiczny I. Podjąć działania w kierunku rozwoju drogownictwa Działania podejmowane w kierunku realizacji Przebudowa skrzyżowania na wjeździe do Czorsztyna z zaprojektowaniem klombu Remonty i budowa nowych dróg, chodników na terenie całej gminy, oznakowanie; 1. Poszerzenie chodnika na ul. Zamkowej w Czorsztynie w odcinku od skrzyżowania ul. Rycerskiej do parkingu na zamek w celu zwiększenia bezpieczeństwa pieszych i możliwości swobodnego przejazdu wózkiem z dzieckiem lub osoby niepełnosprawnej, 2. Przebudowa ciągów komunikacyjnych w Czorsztynie (na ulicach Polnej, Turystycznej, Krótkiej, Drohojowskich, Jana Pawła II, Rycerskiej, Zamkowej, Pienińskiej), całkowita modernizacja ulicy Leśnej, poprawa przepustu na ulicy Pienińskiej, wykonanie oświetlenia na ulicy Polnej, 3. Dokończenie chodnika przy ulicy Flisackiej i Wojska Polskiego w Sromowcach Wyżnych, 4. Odwodnienie ulicy Granicznej w Sromowcach Wyżnych, 5. Remont chodników na osiedlu Wygon w Sromowcach Wyżnych, 6. Wykonanie odwodnienia ulicy Olgi Małkowskiej w Sromowcach Wyżnych,
111 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
7. Modernizacja drogi polnej „na Flaki” w Sromowcach Wyżnych, 8. Budowa chodnika przy ulicy św. Kingi w Sromowcach Wyżnych, 9. Budowa drogi po Ogrodach (od Zwolińskich do potoku Wygon) w Sromowcach Wyżnych, 10. Modernizacja „Doliny Micholowskiej” w Maniowach – remont dróg i chodników, 11. Budowa chodnika przy ulicy Hubka w Maniowach, 12. Remont dróg i chodników w Mizernej, 13. Budowa drogi z Mizernej na Zarąbek (pozyskanie działek od osób prywatnych), 14. Budowa chodnika od skrzyżowania Kluszkowce w górę miejscowości, do budynku starego amfiteatru, od drogi Karpackiej w stronę Jeziora, 15. Modernizacja chodnika przy ulicy Trzech Koron w Sromowcach Niżnych (od Flisaka do Leśniczówki), 16. Modernizacja ulicy Nadwodniej w Sromowcach Niżnych, 17. Modernizacja ulicy Kościelnej (utwardzenie do drogi powiatowej) w Sromowcach Niżnych, 18. Oznakowanie miejscowości i ulic w Sromowcach Niżnych, 19. Remont dróg i chodników na nowym osiedlu w Kluszkowcach, 20. Budowa ul. Rozwojowej w Kluszkowcach, 21. Budowa chodnika na ulicy Strażackiej w Kluszkowcach, 22. Budowa chodnika od „Wielkiego Pola” do ulicy Turystycznej w Kluszkowcach, 23. Budowa drogi na „Rokicie” w Kluszkowcach, 24. Remont ulicy Leśnej wraz z odwodnieniem w Kluszkowcach, 25. Budowa chodnika przy głównej drodze w Hubie. Połączenie drogi z Wygon do Kosibowicza w Sromowcach Wyżnych; 1. Połączenie drogi z Wygon (potokiem Wygońskim) do Kosibowicza czyli od ulicy Trzech Koron i Polnej, ciąg dalszy ulicy Bystrej.
Cel strategiczny II. Rewitalizacja wsi Sromowce Wyżne Działania podejmowane w kierunku realizacji
112 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Odnowa centrum wsi Sromowce Wyżne; 1. Rewitalizacja centrum wsi (mała architektura, ścieżki itp.), 2. Dokończenie chodnika przy ul. Flisackiej i Wojska Polskiego, 3. Utwardzenie placu z kostki betonowej wokół amfiteatru, 4. Odwodnienie ul. Granicznej, 5. Remont chodników na osiedlu Wygon, 6. Połączenie drogi od ulicy Wygon (potokiem Wygońskim) do ulicy Kosibowicza (czyli od ul. Trzech Koron i Polnej, ciąg dalszy ul. Bystrej), 7. Adaptacja budynku przy ul. Granicznej (biblioteka, świetlica), 8. Wykonanie masztu do przekaźnika dla telefonów komórkowych (na Wygonie), 9. Wykonanie odwodnienia ul. Olgi Małkowskiej, 10. Wykonanie pasów drogowych k/Olejarza M, w kierunku Szkoły Podstawowej, 11. Rozbudowa Sali gimnastycznej przy Szkole Podstawowej, 12. Modernizacja oczyszczalni ścieków, 13. Wykonanie toru kajakowego na Kamieńcu, 14. Modernizacja drogi polnej „ na Flaki”, 15. Budowa chodnika przy ul. Św. Kingi, 16. Wyrównać teren koło elektrowni obok zabudowań Chmiel Jana aby powstała ścieżka lub droga polna, 17. Budowa drogi po Ogrodach (od Zwolińskich do potoku Wygon), 18. Modernizacja kortu tenisowego koło boiska sportowego. Modernizacja budynku Remizy OSP, Utworzenie terenów rekreacyjnych w obrębie Przystani Flisackiej na Kątach w „Zawrociu” (pole namiotowe, plac zabaw, gastronomia).
Cel pierwszorzędny I. Podjąć działania w kierunku rozwoju komunikacji Działania podejmowane w kierunku realizacji Uaktualnienie istniejącej organizacji ruchu, wykonanie pasów drogowych; 1. Wykonanie pasów drogowych k/Olejarza M w kierunku Szkoły Podstawowej w Sromowcach Wyżnych.
113 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Poprawa komfortu i sprawności ruchu ulicznego poprzez zwiększenie geometrii istniejących ulic i dróg, Modernizacja istniejących i budowa nowych parkingów; 1. Modernizacja parkingu przy ulicy Szkolnej w Sromowcach Niżnych, 2. Modernizacja parkingu przy ulicy Trzech Koron w Sromowcach Niżnych.
Cel pierwszorzędny II. Stworzyć warunki do rozwoju sieci infrastruktury rekreacyjnej i turystyczno-sportowej Działania podejmowane w kierunku realizacji Budowa ścieżki pieszo-rowerowej wraz z małą architekturą i miejscem na siłownię na otwartym powietrzu w Czorsztynie, Budowa wiaty na zabytkową młocarnię jako wizytówki gimnazjalnego muzeum historyczno-regionalnego w Maniowach, Zagospodarowanie terenu wzdłuż Dunajca (m.in. ławki, plaża, boisko do siatkówki plażowej) w Sromowcach Niżnych.
Harmonogram realizacji zadań w podziale na poszczególne sołectwa gminy Czorsztyn z uwzględnieniem planowanych kosztów inwestycji, źródeł finansowania, wysokości wkładu własnego:
* - Regionalny Program Operacyjny Województwa Małopolskiego na lata 2014 – 2020 ** - Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014 – 2020 *** - Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej **** - Program Priorytetowy dotyczący energooszczędnego oświetlenia ulicznego
Tabela 2.12 Harmonogram realizacji zadań w sołectwie Sromowce Wyżne Nazwa zadania Planowany Źródło finansowania Planowany Rok realizacji koszt wkład inwestycji inwestycji własny Dokończenie 150 000 zł - budżet gminy 60 000 zł 2017-2020 chodnika przy ulicy - RPO WM* Flisackiej i Wojska 7.1 Infrastruktura drogowa Polskiego Rewitalizacja 1 000 000 zł - budżet gminy 400 000 zł 2016-2020 centrum wsi (mała - RPO WM* architektura, ścieżki 7.1 Infrastruktura drogowa itp.) 11.2 Odnowa i rozwój wsi
114 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Termomodernizacja 500 000 zł - budżet gminy 200 000 zł 2016-2020 wraz z wymianą - RPO WM* źródła ciepła w 4.1 Zwiększenie budynku remizy OSP wykorzystania odnawialnych źródeł energii 4.3. Poprawa efektywności energetycznej w sektorze publicznym i mieszkaniowym Utwardzenie placu z 50 000 zł - budżet gminy 20 000 zł 2016-2017 kostki betonowej - RPO WM* wokół amfiteatru 11.2 Odnowa i rozwój wsi Odwodnienie ul. 20 000 zł - budżet gminy 8 000 zł 2016-2018 Granicznej - RPO WM* 5.3 Ochrona zasobów wodnych Gospodarka wodno kanalizacyjna Budowa chodników 1 000 000 zł - budżet gminy 400 000 zł 2017-2020 na osiedlu Wygon - RPO WM* 7.1 Infrastruktura drogowa Połączenie drogi 400 000 zł - budżet gminy 360 000 zł 2018-2022 z Wygon (potokiem - RPO WM* Wygońskim) do 7.1 Infrastruktura drogowa Kosibowicza (czyli od ul. Trzech Koron i Polnej, ciąg dalszy ul. Bystrej) Adaptacja budynku 400 000 zł - budżet gminy 160 000 zł 2016-2020 przy ul. Granicznej - RPO WM* (biblioteka, świetlica, 11.2 Odnowa i rozwój wsi rehabilitacja) Wykonanie masztu do 1 000 000 zł - budżet gminy 40 000 zł 2018-2022 przekaźnika dla - inne środki zewnętrzne telefonów komórkowych (na Wygonie) Wykonanie 150 000 zł - budżet gminy 60 000 zł 2017-2020 odwodnienia na ulicy - RPO WM* Olgi Małkowskiej 5.3 Ochrona zasobów wodnych gospodarka wodno kanalizacyjna Wykonanie pasów 10 000 zł - budżet gminy 4 000 zł 2016-2017 drogowych k/Olejarza - RPO WM* M, w kierunku Szkoły 7.1 Infrastruktura drogowa Podstawowej Rozbudowa Sali 2 000 000 zł - budżet gminy 800 000 zł 2019-2022 gimnastycznej przy - RPO WM* Szkole Podstawowej 11.2 Odnowa i rozwój wsi Modernizacja 1 000 000 zł - budżet gminy 400 000 zł 2019-2021 oczyszczalni ścieków - RPO WM* w Sromowcach 5.3 Ochrona zasobów Wyżnych wodnych, gospodarka wodno kanalizacyjna Wykonanie toru 1 000 000 zł - budżet gminy 400 000 zł 2020-2022 kajakowego - RPO WM* na Kamieńcu 11.2 Odnowa i rozwój wsi Utworzenie terenów 200 000 zł - budżet gminy 80 000 zł 2019-2021
115 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______rekreacyjnych - RPO WM* w obrębie Przystani 11.2 Odnowa i rozwój wsi Flisackiej na Kątach w „Zawrociu” (pole namiotowe, gastronomia, plac zabaw) Modernizacja drogi 50 000 zł - budżet gminy 20 000 zł 2017-2020 polnej „na Flaki” - RPO WM* 7.1 Infrastruktura drogowa 11.2 Odnowa i rozwój wsi Budowa chodnika przy 50 000 zł - budżet gminy 20 000 zł 2019-2021 ul. Św. Kingi - RPO WM* 7.1 Infrastruktura drogowa 11.2 Odnowa i rozwój wsi Wyrównanie terenu 50 000 zł - budżet gminy 20 000 zł 2017-2020 koło elektrowni obok - RPO WM* zabudowań Chmiel Jana 7.1 Infrastruktura drogowa aby powstała ścieżka lub droga polna Budowa drogi po 300 000 zł - budżet gminy 120 000 zł 2020-2022 Ogrodach (od - RPO WM* Zwolińskich do potoku 7.1 Infrastruktura drogowa Wygon) Modernizacja kortu 100 000 zł - budżet gminy 40 000 zł 2017-2022 tenisowego koło - RPO WM* boiska sportowego 11.2 Odnowa i rozwój wsi Źródło: Opracowanie własne
Tabela 2.13 Harmonogram realizacji zadań w sołectwie Sromowce Niżne Nazwa zadania Planowany Źródło finansowania Planowany Rok realizacji koszt wkład własny inwestycji inwestycji Modernizacja 200 000 zł - budżet gminy 80 000 zł 2017-2020 parkingu przy - RPO WM* ul. Szkolnej - PROW** Modernizacja 150 000 zł - budżet gminy 60 000 zł 2017-2020 parkingu przy - RPO WM* ul. Trzech Koron - PROW** Zagospodarowanie 1 000 000 zł - budżet gminy 400 000 zł 2018-2022 terenu wzdłuż - RPO WM* Dunajca – 11.2 Odnowa i rozwój utwardzone zejścia wsi do rzeki, ławeczki, - PROW** plaża, boisko do siatkówki plażowej Budowa Sali 3 000 000 zł - budżet gminy 1 200 000 zł 2017-2020 gimnastycznej - RPO WM* - PROW** Modernizacja 300 000 zł - budżet gminy 120 000 zł 2017-2020 i rozbudowa boiska - RPO WM* sportowego wraz 11.2 Odnowa i rozwój z zapleczem wsi - PROW** Budowa placu 100 000 zł - budżet gminy 40 000 zł 2017-2020
116 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______zabaw w - RPO WM* Sromowcach 11.2 Odnowa i rozwój Średnich wsi - PROW** Modernizacja 400 000 zł - budżet gminy 160 000 zł 2018-2021 chodnika przy - RPO WM* ul. Trzech Koron 11.2 Odnowa i rozwój (od ulicy Flisaka wsi do Leśniczówki) - PROW** Modernizacja 100 000 zł - budżet gminy 40 000 zł 2017-2020 ul. Nadwodniej - RPO WM* 11.2 Odnowa i rozwój wsi - PROW** Modernizacja ulicy 200 000 zł - budżet gminy 80 000 zł 2017-2020 Kościelnej - RPO WM* (utwardzenie do 11.2 Odnowa i rozwój drogi powiatowej) wsi - PROW** Budowa remizy 800 000 zł - budżet gminy 320 000 zł 2019-2022 Ochotniczej Straży - RPO WM* Pożarnej w 4.1 Zwiększenie Sromowcach wykorzystania Niżnych (remont, odnawialnych źródeł modernizacja) energii 4.3 Poprawa efektywności energetycznej w sektorze publicznym i mieszkaniowym Zagospodarowanie 150 000 zł - budżet gminy 60 000 zł 2018-2022 terenu wokół - RPO WM* amfiteatru 11.2 Odnowa i rozwój wsi - PROW** Utworzenie Izby 100 000 zł - budżet gminy 40 000 zł 2017-2020 Regionalnej – - RPO WM* siedziba dla Koła 11.2 Odnowa i rozwój Gospodyń Wiejskich wsi - PROW** Zabezpieczenie 100 000 zł - budżet gminy 40 000 zł 2019-2022 potoku na ulicy - RPO WM* Wygon 5.1.1 Przeciwdziałanie klęskom żywiołowym Oznakowanie 20 000 zł - budżet gminy 8 000 zł 2017-2020 miejscowości i ulic - RPO WM* 11.2 Odnowa i rozwój wsi Remont Kładki 500 000 zł - budżet gminy 200 000 zł 2017-2021 - RPO WM* 11.2 Odnowa i rozwój wsi - PROW** Wykonanie ścieżki 3 000 000 zł - budżet gminy 1 200 000 zł 2017-2022 pieszo-rowerowej - RPO WM* wzdłuż Dunajca 7.1 Infrastruktura drogowa Źródło: Opracowanie własne
117 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Tabela 2.14 Harmonogram realizacji zadań w sołectwie Czorsztyn Nazwa zadania Planowany Źródło finansowania Planowany Rok realizacji koszt wkład inwestycji inwestycji własny 2016 – 2022 Budowa i remont 1 000 000 zł - budżet gminy 400 000 zł 2017-2022 chodników oraz - RPO WM* nawierzchni ulic 7.1 Infrastruktura drogowa Przebudowa 200 000 zł - budżet gminy 80 000 zł 2017-2020 skrzyżowania na - RPO WM* wjeździe do Czorsztyna 7.1 Infrastruktura z zaprojektowaniem drogowa klombu Modernizacja remizy 500 000 zł - budżet gminy 200 000 zł 2017-2019 OSP (remont - RPO WM* pomieszczeń, wymiana 4.3 Poprawa stolarki okiennej, efektywności grzejników, montaż energetycznej systemów solarnych) budynków użyteczności publicznej i mieszkaniowej Budowa ścieżki pieszo 300 000 zł - budżet gminy 120 000 zł 2017-2019 - rowerowej - RPO WM* 7.1 Infrastruktura drogowa Podnoszenie jakości 20 000 zł - budżet gminy 8 000 zł 2017-2022 terenów zielonych - RPO WM* i otuliny wokół 11.2 Odnowa i rozwój Pienińskiego Parku wsi Narodowego Budowa dalszego ciągu 200 000 zł - budżet gminy 80 000 zł 2018-2020 ścieżki pieszo – - RPO WM* rowerowej 7.1 Infrastruktura od parkingu na zamek drogowa do przystani wodnych Promowanie 50 000 zł - budżet gminy 20 000 zł 2017-2022 miejscowości - RPO WM* 11.2 Odnowa i rozwój wsi Modernizacja sieci 300 000 zł - budżet gminy 120 000 zł 2018-2021 i urządzeń - RPO WM* wodociągowych oraz 5.3 Ochrona zasobów zasilania pompowni wodnych, gospodarka oraz budowa wodno kanalizacyjna wodociągu na ulicy Polnej Stworzenie własnego 1 500 000 zł - budżet gminy 600 000 zł 2018-2022 ujęcia wody pitnej - RPO WM* 5.3 Ochrona zasobów wodnych, gospodarka wodno kanalizacyjna - NFOŚiGW*** Gospodarka wodno- ściekowa w aglomeracjach
118 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Zagospodarowanie 80 000 zł - budżet gminy 32 000 zł 2017-2021 miejsca pod budowę - RPO WM* siłowni na otwartym 11.2 Odnowa i rozwój powietrzu wsi Budowa boiska 200 000 zł - budżet gminy 80 000 zł 2017-2022 sportowego - RPO WM* 11.2 Odnowa i rozwój wsi Odnowa centrum wsi 1 000 000 zł - budżet gminy 400 000 zł 2017-2020 Czorsztyn - RPO WM* - poszerzenie chodnika na ul. 11.2 Odnowa i rozwój Zamkowej w odcinku od skrzyżowania ul. Rycerskiej do wsi parkingu na zamek w celu zwiększenia bezpieczeństwa 7.1 Infrastruktura pieszych i możliwości swobodnego drogowa przejazdu wózkiem z dzieckiem lub osoby niepełnosprawnej - rewitalizacja centrum wsi oraz ul. Zamkowej poprzez wymianę oświetlenia [lamp w stylu retro], wymianę znaków z nazwami ulic [w stylu retro], dołożenie ławek oraz koszy, zaprojektowanie zieleni i klombów z kwiatami. Źródło: Opracowanie własne
Tabela 2.15 Harmonogram realizacji zadań w sołectwie Maniowy Nazwa zadania Planowany Źródło Planowany Rok koszt współfinansowania wkład realizacji inwestycji własny inwestycji Zagospodarowanie – 1 000 000 zł - budżet gminy 400 000 zł 2017-2019 odnowa centrum wsi - RPO WM* Maniowy poprzez remont 7.1 Infrastruktura drogowa dróg i chodników/ 11.2 Odnowa i rozwój wsi oznakowanie Modernizacja boisk 500 000 zł - budżet gminy 2000 000 zł 2017-2020 sportowych – (zaplecze - RPO WM* oraz zadaszenie trybun 11.2 Odnowa i rozwój wsi w Maniowach) Modernizacja „Dolina 4 000 000 zł - budżet gminy 1 600 000 zł 2018-2022 Micholowska” – remont - RPO WM* dróg i chodników 7.1 Infrastruktura drogowa Zagospodarowanie terenu 800 000 zł - budżet gminy 320 000 zł 2018-2022 przed Urzędem Gminy - RPO WM* 11.2 Odnowa i rozwój wsi Budowa wiaty na 50 000 zł - budżet gminy 20 000 zł 2017-2019 zabytkową młockarnię jako - RPO WM* wizytówki gimnazjalnego 11.2 Odnowa i rozwój wsi muzeum historyczno– regionalnego Utworzenie Izby 100 000 zł - budżet gminy 40 000 zł 2017-2020 Regionalnej w Remizie OSP - RPO WM* w Maniowach – siedziba dla 11.2 Odnowa i rozwój wsi Koła Gospodyń Wiejskich Budowa ścieżki rowerowej 1 200 000 zł - budżet gminy 480 000 zł 2017-2020 nad Jeziorem - RPO WM* Czorsztyńskim 7.1 Infrastruktura drogowa Adaptacja pomieszczeń pod 700 000 zł - budżet gminy 280 000 zł 2017-2020 siłownię i kręgielnie w hali - RPO WM* sportowej w Maniowach 11.2 Odnowa i rozwój wsi
119 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Budowa amfiteatru (muszla 250 000 zł - budżet gminy 100 000 zł 2019-2022 koncertowa w Maniowach) - RPO WM* 11.2 Odnowa i rozwój wsi 11.3 Fundusz Rewitalizacji i Odnowy Małopolski Modernizacja kortów 100 000 zł - budżet gminy 40 000 zł 2017-2020 tenisowych, utworzenie - RPO WM* nowej nawierzchni/ 11.2 Odnowa i rozwój wsi podłoża pod lodowisko Budowa ujęcia wody – 2 000 000 zł - budżet gminy 800 000 zł 2018-2022 studnie głębinowe - NFOŚiGW Gospodarka wodno- ściekowa w aglomeracjach Budowa chodnika ul. Hubka 900 000 zł - budżet gminy 360 000 zł 2018-2021 - RPO WM* 7.1 Infrastruktura drogowa Utworzenie ogrodu 70 000 zł - RPO WM* 28 000 zł 2017-2020 naukowo – przyrodniczego 11.2 Odnowa i rozwój wsi przy Zespole Placówek 11.3 Fundusz Rewitalizacji Oświatowych w Maniowach i Odnowy Małopolski Źródło: Opracowanie własne
Tabela 2.16 Harmonogram realizacji zadań w sołectwie Mizerna Nazwa zadania Planowany Źródło finansowania Planowany Rok koszt wkład realizacji inwestycji własny inwestycji Wymiana źródła 250 000 zł - budżet gminy 100 000 zł 2018-2020 ciepła w budynku - RPO WM* remizy Ochotniczej 4.2 4.1 Zwiększenie wykorzystania Straży Pożarnej odnawialnych źródeł energii 4.3 Poprawa efektywności energetycznej w sektorze publicznym i mieszkaniowym Remont dróg 500 000 zł - budżet gminy 200 000 zł 2017-2022 i chodników - RPO WM* 7.1 Infrastruktura drogowa Wykonanie ścieżek 500 000 zł - budżet gminy 200 000 zł 2017-2020 pieszo – rowerowych - RPO WM* nad jeziorem 7.1 Infrastruktura drogowa Utworzenie Izby 300 000 zł - budżet gminy 120 000 zł 2016-2020 Regionalnej w - RPO WM* remizie Ochotniczej 11.2 Odnowa i rozwój wsi Straży Pożarnej (siedzibę dla Koła Gospodyń Wiejskich) Budowa boiska 200 000 zł - budżet gminy 80 000 zł 201802021 sportowego przy - RPO WM* remizie Ochotniczej 11.2 Odnowa i rozwój wsi Straży Pożarnej Budowa studni 1 000 000 - budżet gminy 400 000 zł 2018-2022 głębinowych dla - RPO WM* potrzeb 5.3 Ochrona zasobów wodnych, mieszkańców, gospodarka wodno kanalizacyjna zaopatrzenia w wodę Budowa altanki, 20 000 zł - budżet gminy 8 000 zł 2016-2018
120 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______przeznaczenie terenu - RPO WM* na ten cel 11.2 Odnowa i rozwój wsi Regulacja potoku z 50 000 zł - budżet gminy 20 000 zł 2017-2020 Przykszazi - RPO WM* 5.1.1 Przeciwdziałanie klęskom żywiołowym Budowa drogi z 500 000 zł - budżet gminy 200 000 zł 2019-2022 Mizernej na Zarębek - RPO WM* (pozyskanie działek 7.1 Infrastruktura drogowa od osób prywatnych) Budowa chodnika 1 000 000 zł - budżet gminy 400 000 zł 2018-2022 od skrzyżowania - RPO WM* Kluszkowce w górę 7.1 Infrastruktura drogowa miejscowości (do budynku starego amfiteatru), od drogi Karpackiej w stronę jeziora. Źródło: Opracowanie własne
Tabela 2.17 Harmonogram realizacji zadań w sołectwie Kluszkowce Nazwa zadania Planowany Źródło finansowania Planowany Rok koszt wkład własny realizacji inwestycji inwestycji Przebudowa budynku 1 400 000 zł - budżet gminy 560 000 zł 2017-2020 Domu Kultury - RPO WM* w Kluszkowcach 11.2 Odnowa i rozwój wsi Remont budynku domu 800 000 zł - budżet gminy 320 000 zł 2018-2021 Ludowego Kaplicy - RPO WM* w Kluszkowcach 11.2 Odnowa i rozwój wsi Modernizacja boiska 500 000 zł - budżet gminy 200 000 zł 2018-2021 sportowego wraz - RPO WM* z zapleczem na 11.2 Odnowa i rozwój wsi Stylchynie Wykonanie ścieżek 300 000 zł - budżet gminy 120 000 zł 2017-2020 pieszych, rowerowych - RPO WM* na terenie Kluszkowiec 7.1 Infrastruktura drogowa Budowa szkoły 9 000 000 - budżet gminy 3 600 000 zł 2016-2020 Podstawowej - RPO WM* z przedszkolem 11.2 Odnowa i rozwój wsi dwuoddziałowym 11.3 Fundusz Rewitalizacji i wraz z halą sportową Odnowy Małopolski Remont dróg 1 000 000 zł - budżet gminy 400 000 zł 2017-2020 i chodników na nowym - RPO WM* osiedlu 7.1 Infrastruktura drogowa Budowa ul. Rozwojowej 1 000 000 zł - budżet gminy 400 000 zł 2017-2020 - RPO WM* 7.1 Infrastruktura drogowa Budowa chodnika na 300 000 zł - budżet gminy 120 000 zł 2018-2022 ul. Strażackiej - RPO WM* 7.1 Infrastruktura drogowa Budowa chodnika 500 000 zł - budżet gminy 200 000 zł 2017-2020 od „Wielkiego Pola” - RPO WM* do ul. Turystycznej 7.1 Infrastruktura drogowa
121 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Modernizacja 150 000 zł - budżet gminy 60 000 zł 2017-2022 oświetlenia i rozbudowa - NFOŚiGW*** ulic: Stylchyn, Sowa**** Turystyczna, Wżarowa, Kamieniarska Modernizacja budynku 500 000 zł - budżet gminy 200 000 zł 2019-2022 „Starej Szkoły” przy ulicy - RPO WM* Kluszkowianka 11.2 Odnowa i rozwój wsi Budowa drogi 500 000 zł - budżet gminy 200 000 zł 2019-2021 na „Rokicie” - RPO WM* 7.1 Infrastruktura drogowa Modernizacja ujęć wody 1 500 000 zł - budżet gminy 600 000 zł 2018-2022 poprzez budowę studni - RPO WM* głębinowych 5.3 Ochrona zasobów wodnych, gospodarka wodno- kanalizacyjna Remont ulicy Leśnej 300 000 zł - budżet gminy 120 000 zł 2018-2020 wraz z odwodnieniem - NFOŚiGW Gospodarka wodno – ściekowa w aglomeracjach Źródło: Opracowanie własne
Tabela 2.18 Harmonogram realizacji zadań w sołectwie Huba
Nazwa zadania Planowany Źródło finansowania Planowany Przewidywana koszt wkład własny realizacja projektu inwestycji 2016 - 2022 Modernizacja 150 000 zł - budżet gminy 60 000 zł 2017-2020 budynku Ochotniczej - RPO WM* Straży Pożarnej 4.3 Poprawa efektywności energetycznej budynków użyteczności publicznej i mieszkaniowej Stworzenie punktu 60 000 zł - budżet gminy 24 000 zł 2018-2020 widokowego - RPO WM* 11.2 Odnowa i rozwój wsi Budowa placu zabaw 120 000 zł - budżet gminy 48 000 zł 2018-2020 - RPO WM* 11.2 Odnowa i rozwój wsi Oczyszczalnie 400 000 zł - budżet gminy 160 000 zł 2017-2020 przydomowe - RPO WM* 5.3 Ochrona zasobów wodnych, gospodarka wodno kanalizacyjna - NFOŚiGW*** Gospodarka wodno - ściekowa w aglomeracjach Budowa chodnika 250 000 zł - budżet gminy 100 000 zł 2018-2022 przy głównej drodze - RPO WM* 7.1 Infrastruktura drogowa Montaż oświetlenia 50 000 zł - budżet gminy 20 000 zł 2017-2022 ulicznego - NFOŚiGW*** Sowa **** Zakup wozu 80 000 zł - budżet gminy 80 000 zł 2016 strażackiego dla jednostki OSP Źródło: Opracowanie własne
122 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Harmonogram realizacji zadań zmierzających do osiągnięcia celu „Niwelowania niskiej emisji”: Montaż instalacji Odnawialnych Źródeł Energii dla budynków użyteczności publicznej gminy Czorsztyn oraz mieszkańców gminy:
Tabela 2.19 Harmonogram realizacji zadań zmierzających do osiągnięcia celu „Niwelowania niskiej emisji”: Montaż instalacji OZE dla budynków użyteczności publicznej gminy Czorsztyn oraz mieszkańców gminy:
Nazwa zadania Planowana Wkład Planowane Rok Uwagi wartość własny dofinansowanie realizacji brutto Montaż paneli 200 000 zł 80 000 zł 120 000 zł 2016 - 6 Bud. Użyt. Publ. fotowoltaicznych 2022 (Szkoła, Urząd na budynkach Gminy, Hala użyteczności Sportowa, OSP z publicznej na Domem Kultury, terenie Gminy Ośrodek Zdrowia, Czorsztyn Budynek Socjalny) Wymiana kotłów 1 672 000 zł 668 800 zł 1 003 200 zł 2018 - Założenia przyjęto wysokoemisyjnych 2022 dla 152 budynków na niskoemisyjne w budynkach prywatnych na terenie Gminy Czorsztyn Montaż kolektorów 1 794 000 zł 717 600 zł 1 076 400 zł 2019 - Założenia przyjęto słonecznych dla 2022 dla 138 budynków mieszkańców w budynków prywatnych Gminy Czorsztyn Montaż paneli 1 300 000 zł 520 000 zł 780 000 zł 2017 Założenia przyjęto fotowoltaicznych dla 65 budynków dla mieszkańców budynków prywatnych Gminy Czorsztyn Montaż pomp ciepła 600 000 zł 240 000 zł 360 000 zł 2017 Założenia przyjęto dla mieszkańców w dla 50 budynków budynkach prywatnych Gminy Czorsztyn Źródło: Opracowanie własne
123 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
II.V Monitorowanie i ocena wdrażania strategii
Realizacja Strategii Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 - 2022 wymaga stałego jej monitorowania. Monitorowanie jest procesem, który ma na celu analizowanie stanu zaawansowania opracowanego dokumentu i jego zgodność z postawionymi celami. Istotą monitorowania jest wyciągnięcie wniosków z tego, co zostało i nie zostało zrobione. Jest nią modyfikowanie dalszych poczynań w taki sposób, aby osiągnąć zakładany cel w przyszłości. Zadania zaproponowane w dokumencie nie podlegają bezwzględnej konieczności realizacji, w kształcie, w jakim zostały zapisane. Istnieje potrzeba przeglądu zadań i ich ewentualnej korekty, bądź uzupełnienia, stosownie do zmieniających się uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych. Równocześnie do Strategii powinny być wprowadzane nowe zadania, wynikające z pojawiających się możliwości lub zgłaszanych potrzeb społecznych. Monitoring będzie oparty o coroczne sprawozdania oraz analizę, ocenę i wnioski dotyczące postępów z realizacji. Przewiduje on podmioty zaangażowane w ten proces: o Zespół ds. Monitoringu Strategii powołany przez Wójta Gminy Czorsztyn składający się z 5 pracowników Urzędu Gminy Czorsztyn. W skład zespołu wchodzić będą: Przewodniczący oraz 4 członków zespołu. Jego zadaniem będzie coroczne opracowanie sprawozdania z realizacji założeń Strategii i ich skutków, a w szczególności z postępu we wdrażaniu zadań realizacyjnych z przyjętym harmonogramem. W 2023 r. zespół opracuje Raport podsumowujący całość realizacji działań gminy przeprowadzonych do roku 2022. o Wójt Gminy Czorsztyn będzie przyjmować coroczne sprawozdania, a następnie poddawać je pod debatę strategiczną z pracownikami Urzędu Gminy, Radą Gminy oraz z osobami tworzącymi dokument dla oceny jej aktualności. o Rada Gminy będzie przyjmować do wiadomości sprawozdania oraz formułować sugestie i zalecenia dotyczące realizacji Strategii w każdym roku, w którym będą składane sprawozdania (dotyczące roku poprzedniego). Rada Gminy dokona oceny postępu i skutków realizacji Strategii na podstawie składanych sprawozdań opracowanych przez Zespół ds. Monitoringu Strategii. o Raz na dwa lata Komisja ds. Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Gminy Czorsztyn dokona aktualizacji zapisów Strategii w oparciu o ocenę jej realizacji. Zaktualizowana strategia jest przyjmowana na sesji Rady Gminy.
124 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
WNIOSKI KOŃCOWE
Podczas analizy materiałów źródłowych, spotkań z uczestnikami sesji strategicznych i dzięki materiałom pozyskanym z Urzędu Gminy Czorsztyn, dokonano merytorycznej analizy mocnych i słabych stron gminy, które są punktem wyjścia do zmian. W dokumencie opracowano listę działań/inwestycji, które przyczynią się do zmiany wizerunku gminy i podniesienia jej atrakcyjności na tle regionu Małopolski. Rekomendowane inwestycje do realizacji idealnie wpisują się w nową perspektywę finansową na lata 2014 - 2020, z której możliwości współfinansowania projektów są bardzo duże. Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 - 2022 została oparta o: wykorzystanie szans rozwojowych wynikających z położenia gminy Czorsztyn oraz uwarunkowań rozwoju społeczno-gospodarczego, pobudzania wzrostu dochodów własnych budżetu gminy poprzez aktywne symulowanie rozwoju gospodarczego (inwestycje), pokonywanie barier rozwojowych gminy głównie w sferze infrastruktury technicznej oraz stanu ochrony powietrza. Niniejsza Strategia stanowi przydatne narzędzie w działaniach związanych z pozyskiwaniem funduszy pomocowych, ponieważ konstrukcja i metodologia opracowania niniejszego dokumentu koresponduje z logiką wniosków aplikacyjnych oraz dostarcza materiał do analizy projektów w kontekście szerszych celów i polityk. Na etapie planowania strategii nie można przewidzieć wszystkich okoliczności sprzyjających realizacji danego zamierzenia, jak i przeszkód (zarówno finansowych, organizacyjnych, jak i formalnych), które utrudniają lub uniemożliwiają prawidłowe wdrożenie Strategii. Dlatego wszystkie projekty należy traktować jako pomysły, które mogą być modyfikowane i zmieniane w oparciu o pojawiające się nowe czynniki zewnętrzne.
125 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
Załączniki
Załącznik nr 1 Listy obecności z sesji strategicznych przeprowadzonych w celu opracowanie Strategii Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 - 2022
126 Strategia Rozwoju Gminy Czorsztyn na lata 2016 – 2022 ______
127