2017 /
In dit nummer
Miljardenschuld aan Indische gemeenschap weggemoffeld...... 2
Onderzoek koloniale oorlog gedoemd te mislukken...... 4
Reactie hierop van Bert Immerzeel...... 8
Geschiedenis van de Indonesische keuken
in Nederland...... 10
Indische recepten van
Oma Stien (94)...... 13
Het verhaal van een Sinyo (3)...... 14
Federatie Indische Nederlanders...... 19
Raden Saleh, beroemd
in Indonesië...... 20
Crowdfunding boek ‘Antara Nusa’...... 22
De oorlog van mijn vader……………...... …………27
‘The Battle’ naar jouw school?...... 29
De Van Imhoff...... 36 Indische koffer vol recepten van Oma Stien (94) pag. 13
Nederlands Indisch
Gratis maandelijks e-magazine voor de Indische gemeenschap jaargang 9, december 2017 | oplage: 9600 Cultureel Centrum uw betrokkenheid bij NICC Van de redactie denkt dat dit onze lezers zal Magazine van groot belang en interesseren? NICC Magazine vragen wij u een VRIJWILLIGE In dit laatste nummer van 2017 stelt haar redactionele inhoud DONATIE. Wij zullen u daarvoor aandacht voor een kritische noot graag voor u open. De redactie zeer dankbaar zijn en u zult omtrent het grote onderzoek naar wenst u weer heel veel leesplezier. verzekerd zijn van een blijvende de koloniale oorlog, erna becom- Graag willen wij u ook wijzen op gratis toezending van uw geliefde mentarieerd in een artikel door de mogelijkheid NICC Magazine en gewaardeerde NICC Magazine. Bert Immerzeel. Verder in twee als advertentie medium te Onze volledige bankgegevens zijn: artikelen de Indonesische keuken gebruiken. Hierbij een oproep aan (BIC: RABONL2U) met een stuk geschiedenis en een alle lezers die eigenaar zijn van NL39 RABO 0129 2168 36, nieuw kookboek naar de recepten een bedrijf of er werkzaam zijn als t.n.v. N.I.C.C. Den Haag NL. van de 94-jarige Oma Stien. PR manager om NICC Magazine Mogen wij u tenslotte vragen om Bijzondere aandacht ook voor een als mogelijkheid te zien om uw NICC Magazine zoveel mogelijk bij crowdfunding actie voor het boek bedrijf of product onder de uw familie, vrienden en kennissen ‘Antara Nusa’. Tenslotte een aandacht van nu 9500 abonnees onder de aandacht te brengen? Kerstcolumn van Chantal Snijders te brengen. Tevens willen wij een Vraag hen ook gratis abonnee te Merkelbach. Vers van de pers: beroep doen op uw waardering als worden. Wij wensen u weer veel De ondergang van de Van Imhoff. abonnee voor het zeer vele werk plezier met uw NICC Magazine. En Rest ons nog u allen bijzonder dat wij maandelijks aan NICC mede dankzij uw donaties en gezellige Kerstdagen toe te Magazine hebben. Houdt u in advertenties kan NICC Magazine wensen en een heel gelukkig 2018 gedachten dat NICC Magazine helemaal GRATIS blijven. in gezondheid en voorspoed. geheel GRATIS is, hetgeen echter Hans Vogelsang, hoofdredacteur. Heeft u trouwens zelf een niet betekent dat wij geen kosten ______verhaal te vertellen, waarvan u hebben. Juist in deze tijden is
Miljardenschuld aan Indische gemeenschap weggemoffeld Door: Tonny van der Mee
Na het bereiken van een gemeenschap weg. Dat stellen lang gesteggeld. Het ging destijds akkoord over de Backpay en nabestaanden van voormalige om 1,3 miljard gulden, zo’n een collectieve erkenning in de KNIL-militairen en ambtenaren 16.000 gulden per persoon. Inmiddels is de totale schuldenlast vorm van een Indisch Centrum uit Nederlands-Indië. Gesteund omgerekend naar nu zo’n 5,7 in Den Haag, rommelt het nog door de Stichting Task Force miljard euro, ofwel: 70.500 euro steeds in de Indische gemeen- Indisch Rechtsherstel en de per persoon, exclusief rente. schap. Een deel van de Stichting Indisch Platform Nederland weigert categorisch Indische mensen heeft een 2.0 (niet te verwarren met iedere aansprakelijkheid. De staat bekende houding van: ‘Sudah, ‘Het Indisch Platform’ dat beroept zich op een arrest van de laat maar, het moet nu eerder genoemde akkoorden in Hoge Raad in 1956, waarin staat eindelijk eens ophouden; die overleg met de voormalige dat alle financiële verplichtingen het hebben meegemaakt zijn Staatssecretaris Martin van zijn overgedragen aan Indonesië, de rechtsopvolger van Neder- al bijna allemaal dood’. Maar Rijn heeft bereikt) willen ze lands-Indië. Dat is zo bij de daarentegen een groot deel opnieuw de strijd met de soevereiniteitsoverdracht in 1949 vindt deze overeenkomsten en Nederlandse overheid aangaan vastgelegd in een vermogens- genoegdoening een compleet balans. ‘lachertje’ en volstrekt onvol- De kwestie draait om 82.000 voormalige militairen en amb- doende. Hier een artikel uit het Backpay AD dat de mening van die tenaren in Nederlands-Indië. laatste groep kristalhelder Tijdens de Japanse bezetting (1942-1945) hebben ze geen Uit archiefonderzoek door onder- verwoordt. salaris noch pensioenopbouw zoeksjournalist Griselda Molemans Nederland moffelt een miljar- gekregen. Over de uitbetaling blijkt dat dit nooit gebeurd is. denschuld aan de Indische daarvan wordt nu al decennia Uitbetaling van de achterstallige
2 Monument ter nagedachtenis aan het Koninklijk Nederlands Indische Leger (KNIL)
salarissen, de ‘backpay’, ontbreekt Eind 2015 sloot toenmalig bij de rechter. Daarom stapten op de vermogensbalans. staatssecretaris Martin van Rijn enkelen gisteren naar de Centrale “Indonesië kan helemaal niet (VWS) alsnog een akkoord met Raad van Beroep, onder wie Liszy aansprakelijk worden gesteld. In het Indisch Platform over een Jonkers (59), dochter van een ex- de onderhandelingen staat er terugbetaalregeling. Alleen voor- KNIL-militair. Haar vader diende nergens dat die schuldverplichting malige militairen en ambtenaren tijdens de oorlog in het KNIL. is overgedragen’’, zegt Molemans. die op 15 augustus 2015 nog in Hij werd gevangengenomen, leven waren – of hun erfgenamen opgesloten in een Jappenkamp Nederland heeft als ze na die datum overleden – en verrichtte dwangarbeid aan krijgen een eenmalige uitkering de Birma-spoorlijn. vrijbrief gegeven van 25.000 euro, een veel lager bedrag dan waar ze recht op Jonkers vindt de peildatum om achterstallige hebben. ‘oneerlijk’ en ‘discriminerend’. salarissen niet Haar vader overleed op 1 oktober Tot nu toe hebben slechts 577 2004. Bovendien is het in strijd te betalen rechthebbenden de uitkering met het Europees Verdrag voor de ontvangen. En dat heeft de Rechten van de Mens: in gelijke “En er staat wel letterlijk dat Nederlandse staat ‘slechts’ 14,4 gevallen moeten mensen gelijk Indonesië alleen schulden hoeft miljoen euro gekost. Dat is een behandeld worden. over te nemen waar de republiek schijntje bij de eigenlijke schul- belang bij heeft. Daarmee heeft denlast van 5,7 miljard euro. Jonkers: “Voor mij is het een Nederland een vrijbrief gegeven principekwestie. Ik wil morele en om de achterstallige salarissen Nabestaanden van KNIL-ers en financiële erkenning voor mijn niet te betalen. Dat is de hoogste ambtenaren die vóór de peildatum vader. Hij is in dienst geweest van trede van bedrog”. overleden, haalden dit jaar bakzeil Nederland, is gemarteld en heeft
3 geleden. Ik heb het gevoel dat hij schuldenlast door Nederland heeft 350 jaar gebruikgemaakt niet meetelt. Mijn vader kan er ‘weggemoffeld’. “Het is too little, van de vruchten van het land en niets aan doen dat hij in 2004 too late. Het heeft lang op zich het zweet van de bevolking. Als overleed. De Nederlandse staat laten wachten en bereikt slechts dat land wordt bezet, schuift ze kan er wel wat aan doen dat ze een fractie van de groep recht- die verantwoordelijkheid voor haar deze mensen ruim 70 jaar heeft hebbenden. Hoeveel betekenis onderdanen af”. laten wachten.’’ heeft deze regeling?” De rol van het Indisch Platform is Morele genoegdoening dubieus. De organisatie is in het Nederland heeft overleg geen officiële vertegen- woordiger van de Indische Het ministerie zegt dat het een 350 jaar gemeenschap. Bovendien zijn veel niet-wettelijke regeling heeft, gebruikgemaakt lidorganisaties uit onvrede op- waar geen verdere juridische gestapt. Molemans: “Het wordt verplichtingen aan vastzitten. De van de vruchten verkocht als een daad van goede regeling is getroffen als ‘morele van het land en wil. Dat je het lef hebt om dit genoegdoening’ en is ‘politiek en morele genoegdoening te noemen. financieel het hoogst haalbare’, het zweet van de Alsof het een genereus gebaar is. aldus de advocaten. bevolking Het is gewoon een schuld van 5,7 miljard euro die betaald moet Bovendien stellen ze dat de worden. Deze mensen hebben Backpay-regeling niet moet Nederland is het enige land ter daar recht op”. worden gezien als een uitbetaling wereld dat de achterstallige van het uitvoerend orgaan, waarin salarissen over de oorlogsperiode Dit artikel is eerder geplaatst in het expliciet staat dat de regeling nooit heeft uitbetaald. “Het is een AD. Foto’s: © ANP daarvoor bedoeld is. beleid van afschuiven en door- schuiven’’, zegt voorzitter Sylvia
Volgens Hana van Ooijen, de Pessireron van de Task Force advocaat van Jonkers, wordt de Indisch Rechtsherstel. “Nederland ______
Onderzoek koloniale oorlog gedoemd te mislukken Door: Marjolein van Pagee
Begin september vond in meer dan 4 miljoen euro gaan Ligt de focus op niet te veel op Amsterdam de kick-off plaats kosten. Helaas echter is dit oorlogsmisdaden? van het grote onderzoek naar plan gedoemd te mislukken. Het onderzoek wil weten op welke de excessen tijdens de Het klinkt pessimistisch, maar schaal en hoe systematisch koloniale oorlog in voormalig dat hoeft niet als de koers Nederlandse militairen over de Nederlands-Indië tussen 1945 drastisch gewijzigd wordt, zo schreef zijn gegaan. Deze focus is en 1949, die uiteindelijk vindt Marjolein van Pagee. misleidend omdat niet alleen de resulteerde in de onafhan- In dit artikel dat eerder meest brute geweldsacties duiding kelijke republiek Indonesia. gepubliceerd is in HP-De Tijd nodig hebben. Door slechts op het Deze vierjarige studie zal de beschrijft zij haar kritiek meest excessieve geweld in te Nederlandse belastingbetaler puntsgewijs. zoomen zal het onderzoek ons niet
4 veel wijzer maken. Dat komt neergezet met een speciale wordt alsof het een democratisch omdat Nederland erg hardleers is. retoriek. In de trant van ‘waar gekozen regering was waartegen Er is al zoveel over geschreven, twee vechten hebben twee schuld’ de Indonesiërs toen in opstand toch wordt nog steeds de wordt er gewezen naar twee kwamen. retorische vraag gesteld of er schuldige partijen. Alsof het twee Stellen we niet de verkeerde oorlogsmisdaden zijn gepleegd legale staten betrof die op vragen over de Bersiap? terwijl Rémy Limpach (auteur van gelijkwaardige voet tegenover De brandende kampongs van elkaar stonden en dus beiden Het onderzoek zegt ook aandacht Generaal Spoor, red.) en zijn ook evenveel verantwoordelijkheid te willen besteden aan de Bersiap. voorgangers dat al lang en breed dragen. Duiding van deze periode van hebben aangetoond. antikoloniaal geweld is inderdaad Het uitgangspunt dat Indonesiërs belangrijk. Er bestaat er nog Racistisch systeem net zo goed een schuld hebben in zoveel onduidelijkheid over. te lossen vanwege hun rol in de Echter, met de vraag die nu op Waarom wil het maar niet Bersiap getuigt daarvan. Echter, tafel ligt worden de zaken doordringen dat Nederlanders net waar de onderzoekers aan voorbij omgedraaid. In de brief die de als alle andere mensen op aarde gaan is dat het koloniale regime onderzoekers aan de Tweede in staat zijn tot gruwelijkheden? op geen enkele manier legitiem Kamer stuurden valt te lezen dat Het zou toch logisch moeten zijn was. men vooral wil uitzoeken wat het dat als je jonge kerels met een psychologische effect was van de geweer in de hand op oorlogspad Bersiap op het gedrag van stuurt – geïndoctrineerd met Nederlandse militairen. het propaganda-verhaal dat crimi- nele bendes de lokale bevolking Wereld op zijn kop terroriseren – er verschrikkelijke dingen gebeuren? Zeker als je dat Dus de Bersiap moet verklaren afzet tegen de achtergrond van hoe het toch kan dat Nederlandse een in en in racistisch systeem. jongens misdaden hebben ge- Toch lijkt het telkens weer als een pleegd. Alsof die brave jongens totale schok te komen, vandaar de niet waren ontspoord als de behoefte om het grondig uit te Indonesiërs niet zo gewelddadig zoeken. waren geweest. Dit is de wereld op zijn kop! Ten eerste waren de Misschien dat deze hardleersheid meeste dienstplichtigen nog nooit te maken heeft met het koloniale in Indonesië geweest, ze hadden systeem in Nederlands-Indië dat deze periode dus niet eens Nederlanders voor eeuwen liet meegemaakt. geloven dat ze werkelijk beter Ten tweede is het antikoloniale waren dan hun onderdanen. geweld onmogelijk als startpunt te Dat Nederlanders daar al drie Vanuit een geschokte verbaasd- beschouwen, ongeacht de eeuwen lang actief waren, maakt heid – en wie weet vermengd met bruutheid ervan. Men spreekt over de claim op dit gebied nog niet banenbelang – gaan onderzoekers ‘koloniale oorlog’ zonder te rechtsgeldig. De vraag op welke zich nu vier jaar storten op het in begrijpen wat dat laatste inhoudt. schaal de Nederlanders oorlogs- kaart brengen van de meest Zo wordt Indonesië medeplichtig- misdaden pleegden, gaat voorbij extreme gruwelijkheden, inclusief heid verweten voor een gewelds- aan de veel belangrijkere vraag de politieke besluitvorming daar- explosie die zij niet hebben of de kolonie überhaupt recht had omheen. ontketend in het toenmalige te bestaan. Schond Nederland Een belangrijke vraag die nu blijft Nederlands-Indië. Alsof de niet sowieso mensenrechten door liggen is: was het systeem Indonesische haat uit de lucht deze claim te maken, zelfs al waarbinnen deze misdaden kwam vallen. Blijkbaar is het ook zouden Nederlandse militairen konden plaatsvinden niet ook al zo moeilijk te bevatten dat tussen 1945 en 1949 alleen maar racistisch en vernederend als er Indonesiërs het koloniale regime brood en medicijnen hebben geen geweld aan te pas kwam? niet bepaald konden waarderen. uitgedeeld in Nederlands-Indië? Is de term ‘kolonie’ legitiem? Het inzoomen op de meest Hoe het ook zij, het is gewoon extreme uitspattingen van geweld Waar het al misgaat is dat de onmogelijk om de Bersiap los in een keurig afgebakend tijds- Indonesische onafhankelijkheids- te koppelen van de koloniale bestek is zinloos zolang er gepraat oorlog als regulier conflict wordt onderdrukking van daarvoor en de
5 minachting die Nederland toonde trekken met de onderzoeks- toen Sukarno in 1945 de resultaten gaan doen. Vergeet niet Ondanks dat grif werd toegegeven Republiek uitriep. Waren diegenen dat tijdens, en vlak na de oorlog dat zijn rechtszaken het balletje die tijdens de Bersiap vermoord ook belastende rapporten zijn aan het rollen hadden gebracht, werden in feite niet ook slachtoffer geschreven die vervolgens weer in werd hem geen minuut spreektijd van het Nederlands kolonialisme? de la zijn gestopt. gegund. Het onderzoeksteam kan De onderzoekers zouden zich dan wel optimistisch aankondigen beter kunnen verdiepen in hoe de Het straatje was weer schoon dat ze samen gaan werken met anti-Indonesische propaganda de geveegd. Natuurlijk is het moeilijk Indonesiërs, maar zijn zij zich er Hollandse breinen indoctrineerde te zeggen in hoeverre de drie wel van bewust hoe fundamenteel en hoe dit onze perceptie nog directeuren het een en ander anders de Nederlandse denkwijze steeds weet te beïnvloeden. Is afstemmen met de politiek, maar is? het onderzoek niet ‘gekleurd’? het is op zijn minst opvallend dat niemand protesteert als één van Als zij al niet openstaan voor de Daarnaast is het geen neutraal en de directeuren, die zelf geen mening van één Indonesiër, die onafhankelijk onderzoek. Alleen al Indonesië-kenner is, het samen- zich in feite afzet tegen de het feit dat het Nederlands vattende boek in zijn eentje gaat eenzijdige Nederlandse geschied- Instituut voor Militaire Historie schrijven. Een dergelijk complex schrijving, wat verwachten ze dan (NIMH) een van de instanties is onderwerp – waarover zoveel van de samenwerking met die het onderzoek gaat uitvoeren, meningen bestaan – kan toch niet Indonesische onderzoekers? wijst daarop. Dit instituut is nota toevertrouwd worden aan de visie Natuurlijk zijn activisme en bene onderdeel van het Ministerie en woordkeus van één man? Het wetenschap niet hetzelfde, maar van Defensie en helpt de Staat zou beter zijn als de onderzoekers een al te hechte belangen- met de inhoudelijke verdediging elk een eigen hoofdstuk aan- verstrengeling tussen wetenschap van aanklachten die zijn ingediend leveren om te voorkomen dat en politiek draagt een veel groter door Indonesische oorlogsslacht- politiekgevoelige zaken voor de risico met zich mee. offers (zoals bekend door de zoveelste keer goedgepraat gaan Het alarmerende is dat een bemiddeling van Jeffry Pondaag worden. idealistisch gedreven Indonesiër van stichting K.U.K.B.). volledig genegeerd wordt, terwijl Dat is dezelfde Staat die doodleuk zijn belang nog wel het meest tegen deze stokoude mensen onschuldig is. Waar zijn de zegt: er is gebrek aan bewijs, we blaffende honden in onze geloven niet wat u zegt. De samenleving die in plaats van medewerkers van het NIMH gezapig keuvelen hun pijlers hebben een dubbele rol als hun richten op de macht? expertise ook gebruikt wordt om claims van Indonesische oorlogs- Het beïnvloedde het slachtoffers mee te weerleggen. Toch gelooft Rémy Limpach stellig Nederlandse denken dat de neutraliteit van zijn instituut hiermee niet in het Om diepgewortelde denkpatronen geding komt. Immers, er werd te doorbreken zal eerst de eigen Jeffry Pondaag hem geen strobreed in de weg gekleurdheid van de onderzoekers gelegd toen zijn controversiële ter discussie moeten worden boek – met behoorlijk wat be- Afwezigheid Jeffry gesteld. Het beeld van de lastende informatie – uitkwam. Pondaag Indonesische strijders als bloeddorstige terroristen die zich
allemaal schuldig maakten aan Nu is ook de vrijheid van Met enige trots werd de samen- gruwelijke moordpartijen wordt meningsuiting het probleem niet werking met Indonesische historici zelden kritisch tegen het licht in Nederland. Onderzoekers en aangekondigd, het pijnlijke was gehouden. Evenals de vraag hoe journalisten worden hier niet alleen dat er tijdens de kick-off de toenmalige retoriek het gemuilkorfd. De vraag is alleen: geen enkele Indonesiër in het Nederlandse denken nog steeds vertrouwen we diegenen in panel aanwezig was. Sterker nog: beïnvloed. machtsposities niet iets teveel? de in Nederland woonachtige Politiek correct wordt er de Individuele onderzoekers mogen Indonesiër Jeffry Pondaag, die een terminologie besproken, maar niet dan vrij zijn om te publiceren wat belangrijk aandeel heeft in het de ideeën erachter. Terwijl de ze willen, het gaat er toch om wat aankaarten van het onderwerp, overwegend witte onderzoekers degenen die aan de touwtjes was niet uitgenodigd.
6 alleen al door hun plaats in de wegende taak om de onwetende ‘Nationaal geschied- Nederlandse samenleving, bij Nederlander handvaten te bieden vervalser’ voorbaat subjectief zijn. Uiteraard, om het gebeuren moreel een iedereen wordt gevormd door zijn plaats te geven. Ook al is omgeving, maar het schept weinig moraliteit niet eenduidig en zullen Tot zover de woorden van vertrouwen als onderzoekers zo’n historici onderling van mening Drooglever die wat mij betreft de blinde vlek hebben voor hun eigen verschillen. titel ‘nationaal geschiedvervalser’ gekleurdheid. hoort te krijgen. In ieder geval zie Geven we nu niet de verkeerde Overigens is de weerzin van ik in zijn volkomen krankzinnige morele duiding? Nederlandse historici tegen morele betoog niet terug dat hij weet duiding niet bepaald nieuw. Over waar hij het over heeft. Zou hij Esther Captain (verantwoordelijk de koloniale geschiedschrijving ook zijn morele verontwaardiging voor het deelonderzoek naar de zei de Nederlandse historicus inslikken als iemand hem uitlegt Bersiap) gaf aan dat het moreel Drooglever in 1996: “Er was en dat de Holocaust op een bepaalde duiden van de geschiedenis bij is een sterke morele invalshoek. manier ook goed is geweest voor uitstek een taak van de historicus Goed of fout. Dat is geen geschikt de eenheid van de Joden die het is. Echter, degenen die het uitgangspunt.” Opmerkelijk is dat overleefden? onderzoek leiden herhalen keer op hij een dergelijk goed-fout kader keer dat er geen schuldige wel passend vond voor zijn Als het vijftig jaar na dato nog de aangewezen moet worden. Dit analyse over de Tweede Wereld- normaalste zaak van de wereld kwam het duidelijkst naar voren in oorlog. was om koloniale misdaden goed een reportage die de NOS vorige te praten, dan is die mentaliteit week uitzond. niet plots verdwenen. Vergeet niet dat historicus Lou de Jong de Toen schrijver Alfred Birney kritiek Bersiap in 1988 nog verklaarde uitte op de ‘neokoloniale bevoog- vanuit de volksaard van de dende houding’ reageerde KITLV- Indonesiërs. Onder de ogen- directeur Oostindie: “Hij doet net schijnlijke zachtmoedigheid van de Javanen smeulde volgens hem een alsof we hier zitten te moraliseren, verdrongen agressiviteit die in dat is nu precies wat het Wie daar goed of fout was stond situaties van strijd en spanning onderzoek niet wil doen, we willen voor hem als een paal boven kon leiden tot onuitsprekelijke niet zeggen wat waren we goed of water, maar voor wat betreft de wreedheden. slecht.” De vraag is: waarom niet? koloniale geschiedenis was dit niet
Het gaat hier namelijk niet om duidelijk. Daarom was het volgens Mijn conclusie is dan ook: we exacte wiskunde. Velt een Drooglever zinloos om ‘in opge- moeten veel vaker in opgewonden historicus – al dan niet onbewust wonden onbegrip te redetwisten onbegrip redetwisten om die – niet altijd een oordeel? Het is over toenmalige intenties’. koloniale onzin uit ons gedachte- eigenlijk al te zien aan de opzet Vervolgens schond hij zijn eigen goed te krijgen. Pas dan is er van het onderzoek, waarbij de regel door een ronduit be- sprake van vooruitgang. suggestie gewekt wordt dat schamend moreel oordeel te
Indonesië een evenredige schuld vellen. Hij kon namelijk heel goed Marjolein van Pagee (1987) is heeft in te lossen. Hier is hetzelfde begrijpen dat Nederland destijds publicist en documentair fotograaf aan de hand als met de de eerste politionele actie was en volgt de master koloniale veronderstelling dat Nederlandse gestart. Volgens hem was dát de en wereldgeschiedenis aan de historici neutraal zouden zijn. Er is reden dat het Nederlandse Universiteit Leiden. Sinds 2010 geen enkele geschiedschrijver die bedrijfsleven nog tot 1957 reist ze regelmatig naar Indonesië alleen maar feiten oplepelt zonder ongestoord winst kon maken in en interviewde zij tientallen deze toe te lichten. Indonesië. Nederlandse en Indonesische
getuigen over 1945-1949. Moraliteit Hij vond de tweede actie wat In 2016 richtte zij de stichting minder geslaagd vanwege de Histori Bersama op, een online Het kader en de woordkeus van de slechte publiciteit en de latere platform met Nederlands-Indo- schrijver zeggen alles over hoe hij verliezen. Maar voor de Republiek nesische vertalingen. of zij zelf tegen het gebeuren Indonesië was deze actie goed aankijkt en om die reden is het geweest omdat het leger beter Hierna becommentarieerd door van uiterst belang om hier kritisch georganiseerd raakte en deze Bert Immerzeel. op te reflecteren. Het onderzoek oorlog de nationale eenheid ______heeft dus wel degelijk de zwaar- bevorderd had.
7 Reactie van Bert Immerzeel
Het historisch onderzoek naar de afstand neemt van de ‘koloniale vandaag de dag”, geen idee. periode 1945-1950, recent gestart mind set’, en vraag je om een Bedoel je misschien dat we onze door de onderzoeksinstituten soort geloofsbelijdenis van de huidige kennis en inzichten KITLV, NIOD en NIMH, wordt onderzoekers vooraf: “Gezien gebruiken bij het interpreteren bekritiseerd door een groep per- (de)kolonisatie het onderwerp van van het materiaal van toen? Dat sonen waaronder Jeffry Pondaag, de studie vormt, verwachten wij lijkt me een open deur. Francisca Pattipeilohy en Marjolein dat de onderzoekers er blijk van van Pagee, verenigd in de geven besef te hebben van de “De Indonesische onderzoe- Stichting Histori Bersama. Op 28 eeuwenlange, menselijke tragedie kers verdienen een prominen- november 2017 stuurde de groep die achter deze term schuilgaat.” tere en autonomere rol” een open brief aan de Nederlandse In concreto noem je in de brief overheid. Op zijn beurt reageert vier eisen. Laat ze mij becom- Een heikel punt. Het zou natuurlijk Bert Immerzeel met een open mentariëren: mooi zijn als het een écht brief aan Marjolein van Pagee, internationaal onderzoek zou zijn oprichter van Histori Bersama. “De onderzoeksopzet moet de geworden, met een grote inbreng koloniale context als uitgangs- van Indonesische zijde. Het Beste Marjolein, punt nemen, alsmede de voorstel voor dit onderzoek is invloed van het kolonialisme echter wel degelijk afkomstig van Naar ik begreep zond je samen op de verhoudingen en het drie Nederlandse onderzoeksinsti- met 124 anderen een open brief denken van vandaag de dag” tuten, die zich, misschien gevoed naar drie Nederlandse ministeries, door schuldgevoelens om het alsmede naar een keur aan andere eerdere eigen nalaten en Nederlandse en Indonesische aangemoedigd door maatschap- instituten, om je grieven kenbaar pelijke interesse, nu uiteindelijk te maken met betrekking tot het een verzoek indienden bij de recent gestarte breed historisch overheid. De desinteresse aan onderzoek naar de periode 1945- Indonesische kant was – als we 1950. Omdat je brief de (ver- de minister van Buitenlandse werking van de) geschiedenis van Zaken Frans Timmermans mogen Nederlands-Indië behelst, het geloven – aanvankelijk zelfs onderwerp van Java Post, ben ik contraproductief. Het verstrekken zo vrij hierop te reageren. Om van fondsen aan Indonesische Je stelt het uitgangspunt zou mijn gedachten beter te kunnen onderzoeksinstituten lijkt moeilijk moeten zijn “dat de kolonie verwoorden, ben ik tevens zo vrij te verenigen met die desinteresse. Nederlands-Indië om te beginnen me hierbij tot jou persoonlijk te al geen legitieme regering had.” richten, er vanuit gaande dat jij Dat de Nederlandse overheid vier Met andere woorden: wát de één van de initiatiefnemers bent jaar later alsnog over de brug Nederlandse overheid ook deed in geweest, en mede-opsteller van kwam, kunnen we als positief de periode 1945-1950, het was het schrijven. beschouwen. Omdat geen voor- onjuist, want niet legitiem. waarden zijn gesteld met betrek- Zoals je weet, er is een verschil Om te beginnen: je haalt wel érg king tot samenwerking met tussen ‘legaal’ en ‘legitiem’, veel overhoop. De brief heeft Indonesische instellingen, heeft de tussen wettig en rechtmatig. Het maar liefst 13 bladzijden, – wel huidige onderzoeksgroep de eerste is objectief, het tweede héél veel voor iets waarvan je zelf vrijheid om op academische subjectief. Een onderzoek tevoren in de inleiding zegt dat “meer gronden te kiezen voor meer of aan banden leggen door de onderzoek naar deze periode (is) minder samenwerken met geschiedenis 180 graden te toe te juichen”. Indonesische vakgenoten. Dat draaien kan misschien leiden tot Je vindt dat het onderzoek ‘niet “waarheidsvinding, neutraliteit en verrassende inzichten, het maakt onafhankelijk’ is, omdat de onafhankelijkheid” (verplichten de uitkomsten niet per definitie opdrachtgever partij is (geweest) tot) een onderzoeksteam “dat geloofwaardiger. in enkele rechtszaken die de voor minstens de helft uit Wat je bedoelt met het tot afwikkeling van deze periode Indonesiërs had moeten bestaan, uitgangspunt nemen (van) “de betreft. Tevens heb je kritiek op die vervolgens volledige zeggen- invloed van het kolonialisme op de het feit dat het onderzoek geen schap zouden hebben gekregen verhoudingen en het denken van over welke deelonderwerpen zij
8 belangrijk zouden vinden”, lijkt geweest Het Koninkrijk der eens kunnen worden en onze mij onzin en onwerkbaar. Door Nederlanden in de Tweede beide geschiedenissen eindelijk (tenminste) de helft zijn eigen Wereldoorlog te schrijven? eens een keer aan elkaar kunnen weg te laten kiezen, komt Oostindie, zo mogen we wel worden geplakt. Je kritiek – zó niemand dichter bij elkaar. veronderstellen, heeft tientallen verwoord – is echter contra- medelezers. Honderden jaren productief. Enkele maanden “De regering kan geen in- academisch inzicht die over zijn geleden ging je zo ver door in houdelijke voorwaarden stel- schouders meekijken. Waar het HP/DeTijd te schrijven (zie het len en aanverwante instanties natuurlijk om gaat, in dit geval, is artikel hiervoor, red.), “dat het of militairen dienen zich niet de vraag of Oostindie voldoende onderzoek naar Nederlands-Indië capaciteiten heeft om het geheel gedoemd is te mislukken”. met dit politiek gevoelige te kunnen overzien, een vlotte pen Vervolgens laat je het stuk onderwerp te bemoeien. In heeft, en beschikbaar is. Meer vertalen in het Indonesisch, plaats van het NIHM zouden niet. Of hij het Indonesisch vol- publiceert het op je website Histori externe relevante instituten en doende beheerst is niet bepalend. Bersama, wacht op enkele organisaties betrokken moeten De conclusie, ik citeer uit je brief, negatieve reacties uit Indonesië, worden” dat hij “geen relevante vaar- en roept vervolgens: “Zie je wel! digheden bezit om het Ik had wel gelijk!” Dát, Marjolein, De regering betaalt, en kan Nederlandse koloniale optreden in heet een zelfvervullende voor- daarom voorwaarden stellen. Of Indonesië op juiste waarde te spelling. Je had er beter aan dat wenselijk is, vanuit acade- schatten”, lijkt me te absurd om gedaan je netwerk in te zetten misch oogpunt, is een tweede. Dat door 125 mensen te laten voor een daadwerkelijke Indo- militairen meelezen kan wel ondertekenen. En jij, Marjolein, nesische bijdrage aan het degelijk bijdragen aan de kwaliteit zou er goed aan doen te beseffen onderzoek. van het eindrapport. De periode dat je je geschiedenisstudie nog niet hebt beëindigd. Je hebt het 1945-1950 draagt een dusdanig Wat je nú eist, is het volgende: recht de kwaliteiten van hoog- militair stempel, dat het zelfs een door de Nederlandse over- leraren te bekritiseren. Vergeet wenselijk is dat dat gebeurt. In heid betaald onderzoek, zonder echter niet dat de argumentatie perioden van vrede is dit condities, waarbij Indonesische geldt. Meningen zijn er genoeg. misschien moeilijk voor te stellen, onderzoekers de hoofdmoot voor maar in perioden van oorlog zijn hun rekening nemen, zonder overwegingen van militaire aard deelname van het NIMH, zonder vaak leidend. Dat het NIHM niet eindrol voor Oostindië (“een zou mogen deelnemen aan het synthese is niet nodig”), en dat onderzoek omdat het onder alles vanuit een geheel ver- Defensie valt, gaat voorbij aan het nieuwde anti-kolonialistische mind feit dat dit instituut één van de set, waarin deelnemende onder- mede-indieners van het onder- zoekers tevoren aangeven “besef zoeksvoorstel is geweest, en aan te hebben van de eeuwenlange, het feit dat het juist, met de menselijke tragedie van het publicatie van Limpach, dít kolonialisme”, met een belangrijke instituut is geweest dat de afge- bijdrage van actievoerders. Lijkt lopen jaren zijn deuren het meest het er niet héél erg op dat je de heeft geopend. vooringenomenheid die je ziet bij de onderzoeksgroep, nu inruilt “De samenvattende synthese voor een andere? Een slechtere kan onmogelijk door één Bert Immerzeel basis voor historisch onderzoek persoon geschreven worden. lijkt me moeilijk denkbaar. De keuze voor KITLV-directeur En dit brengt ons bij de essentie Gert Oostindie als schrijver van de kritiek op het onder- Met jou ben ik nieuwsgierig naar van de samenvatting is niet te zoeksvoorstel. Natuurlijk valt op de reactie van de Nederlandse verantwoorden, aangezien hij dat onderzoek af te dingen, overheid. Ik houd het er echter op geen Indonesiëkenner is.” natuurlijk zou een grotere dat deze kort zal zijn. samenwerking met Indonesische Tja, hier mist iedere logica en instituten en onderzoekers Bert Immerzeel, Java Post. historisch inzicht. Lou de Jong zou wenselijk zijn, vanuit de hoop dat dus evenmin – omdat hij dat in Indonesische én Nederlandse ______zijn eentje deed – in staat zijn historici het op een aantal punten
9 Geschiedenis van de Indonesische keuken in Nederland Door: Han Dehne
Sinds de tweede wereldoorlog zijn wordt zelfs gewaardeerd door kunnen eten, fantasie is nog grote groepen Nederlanders op mensen die iedere rijstkorrel belangrijker dan geld. Ze maakten culinair gebied veel avontuurlijker verafschuwen. Toch kon je reeds van de nood een deugd en van geworden. In de steegjes en lang voor de tweede wereldoorlog hun eetcultuur een bron van straatjes van de oude binnen- hier uitstekend Indisch eten. Dat inkomsten. Ze begonnen langs steden floreren de buitenlandse deden toen echter in hoofdzaak allerlei onnaspeurbare wegen eethuisjes en restaurants. Je kunt diegenen met een Indisch ver- Indische kruiden en ingrediënten tegenwoordig, en dit geldt vooral leden, verlofgangers en gepen- te importeren, openden winkeltjes voor de grote steden, zowel sioneerden. in hun voorkamer en hun mannen Italiaans en Spaans, als Grieks, De Indische restaurants en ook de reden in oude auto’s, die zij Marokkaans, Turks, Surinaams, winkels waar je de ingrediënten “Warong Keliling” (rondrijdende Joods en zelfs Japans gaan eten. voor de rijsttafel kon kopen, winkel) noemden, door het hele En dikwijls tegen heel redelijke waren er nog niet zoveel. De land met sambals, potjes zuur, prijzen als je de adressen weet. meeste bevonden zich in Den kroepoek, dengdeng, zoute vis en De moderne reisgewoonten maken Haag, de plaats waar de “Indische alle kruiderijen voor de rijsttafel. de behoefte aan een wat pikanter gasten” graag hun verlof smaakje ook buiten de vakantie doorbrachten of zich na de afloop In Indonesië bestaat een bijna vanzelfsprekend en de vele van hun diensttijd vestigen. uitgebreide handel in toebereide culinaire variaties van de gast- etenswaren. Overal in de steden, arbeidersbevolking schiepen er de maar ook langs de wegen, kan mogelijkheid toe. men op ieder uur van de dag en op vele plaatsen tot diep in de De Indonesische en Chinese nacht, eten. Complete maaltijden, keuken zijn onder de moge- maar ook kleine hapjes en lijkheden van uitheems eetgenot versnaperingen. Ze worden rond- hier niet opgesomd en dat is niet gevent in draagbare keukentjes of zonder reden. Indisch en Chinees te koop aangeboden in kraampjes: eten is nauwelijks meer een vier bamboepalen, een dak van buitenlandse specialiteit. Het is al gevlochten bamboe of een oud min of meer een vaderlandse zeil, een tafel op schragen en twee gewoonte geworden. Buiten de De verandering kwam eerst na de losse banken. Deze straathandel is deur eten behoorde niet tot tweede wereldoorlog, toen de in handen van Indonesiërs en de traditie van het huiselijke grote stroom van Indische Chinezen. Indische dames, dikwijls Nederlandse volk. Een kleine Nederlanders in verband met de weduwen al of niet met een groep uitgezonderd, waagde men politieke verandering in Indonesië, pensioentje, hadden daarin hun zich niet in een restaurant. Sinds met honderdduizenden naar eigen discrete plaats gevonden. enige jaren is daar verandering in Nederland repatrieerden en zich Zij leverden maaltijden op gekomen. Het van bij de over alle provincies verspreiden. bestelling per rantang, vier of vijf “Chinees” gaan eten is populair Zij hadden maar weinig bagage op elkaar passende pannetjes, de geworden. Niet alleen in grote bij zich, maar brachten hun bovenste afgesloten met een steden, in alle stadjes en zelfs in eetgewoonten, meer zelfs, hun deksel en hangende in een vele dorpen treft men eetcultuur mee. Ze waren aan metalen beugel. tegenwoordig een Chinees of lekker eten gewend, twee soms Sommigen werden plaatselijke Indonesisch restaurant aan of een drie warme maaltijden per dag. beroemdheden om hun jams, combinatie van beiden. Bakmie, Ook de kleine Indo’s, die zuren en vruchtensiropen, maar nasi-goreng, saté en satésaus kun generaties lang aan de rand van ook om hun koekjes, pasteitjes en je voorbewerkt in alle groot- de kampong geleefd hadden en nu taarten. Zij leurden hun producten winkelbedrijven en zelfs bij de ineens naar hun moederland niet zelf, daar hadden zij hun slager, groenteman en kruidenier moesten verhuizen dat hun bedienden voor. Wel adverteerden kopen. Nasi-ballen vind je naast vaderland niet was, hadden altijd ze soms, maar de meeste werden het worstje en de gehaktbal in lekker gegeten. Hun vrouwen bekend door recommandatie. iedere automaat. De kroepoek is waren uitstekende kooksters. Je Deze traditie reisde met hen mee opgenomen bij de borrelhapjes en hoeft niet rijk te zijn om lekker te
10 en vond in Nederland nieuwe het cultuurbezit van een volk. De vis, tahoe of tempeh. Ondanks de vormen. De winkeltjes in een deel Indonesische cultuur en de Islam zijn in Indonesië de tradities van het eigen huis, de warongs Javaanse in het bijzonder is een van de selamatans, de offer- keliling en voor wie wat kapitaal syncretistische, dat wil zeggen dat maaltijden blijven bestaan. Men bijeen kon brengen een eethuisje. ze in staat is een aantal vreemde geeft ze bij de Islamitische Dit hele bedrijf zou zich waar- cultuurelementen harmonieus in feestdagen en dat is op Java heel schijnlijk niet buiten de eigen haar eigen cultuur te verwerken sterk het geval. Men geeft per jaar groepering van blanke en bruine en tot een nieuwe eenheid te tientallen selamatans, bij huwelijk, Indonesische Nederlanders – toch vormen. Ook in de Javaanse geboorte en dood, in zaai- en nog altijd ettelijke honderd- kookkunst is dit te merken. De oogsttijden, bij de bouw van een duizenden – ontwikkeld hebben invloeden van de Indiase keuken huis, bij de besnijdenis van een als na de soevereiniteitsoverdracht vindt men terug in de kerries, van zoon en bij naamsverandering. niet tienduizenden Nederlandse de Arabische in de goelais, van de militairen waren teruggekeerd, die Chinese in de miegerechten, het Niet alleen de vorsten, maar ook tijdens hun diensttijd in Indonesië gebruik van tahoe (sojabonen- het gewone volk hield selamatans, heel wat betere gerechten hadden kaas) en tempeh (gegiste en zij het op veel bescheidener leren kennen dan de rats, kuch en geperste sojabonenkoek). Men schaal. Een selamatan is een feest bonen van het soldatenlied. Zij nam de gerechten over en voor de gemeenschap waarbij wilden ook wel eens een goede vervormde ze tot eigen gerechten. verwanten en buren komen helpen bakmie of een lekkere rijsttafel De Indiase kerries zijn scherp van en de gasten een bijdrage in geld eten en zij namen hun vaders en veel cayennepeper, de Javaanse of in natura leveren. Het koken moeders, zusjes en broertjes, zijn zachter en geuriger zonder staat onder leiding van vrouwen vrouwen en meisjes mee naar de cayennepeper bereid, maar met die de traditie kennen en de Indische en Chinese restaurants. de toevoeging van gestampte kookkunst verstaan. Door de kemirienoten en kokosmelk. Het selamantans kreeg de kookkunst Ook de Chinese restaurants waren varkensvlees van de Chinese een wijde verspreiding onder het in opkomst. In de periode tussen gerechten werd in de Javaanse volk, zij het dan in een wat de beide wereldoorlogen trof je die keuken vervangen door kip en de eenvoudiger vorm. Van dure alleen aan in de grote haven- reuzel door kokosolie. Indonesiërs ingrediënten zoals kip worden alle steden zoals de Rotterdamse zijn voor negentig procent organen, ook darmen, maag en Katendrecht en de Amsterdamse Islamieten en de Islam verbiedt kammen in gerechten verwerkt. Bantammerbuurt. In die tijd het nuttigen van varkensvlees. Vlees wordt vervangen door tahoe vonden zij hun klandizie bijna en tempeh. Zo ontwikkelde zich uitsluitend bij hun eigen land- deze kookkunst, die zich kenmerkt genoten. Na de tweede wereld- door grote verscheidenheid in oorlog kregen zij door de ontstane gerechten en in menging van vraag hun kans en vestigden zich kruiden. over het hele land. De Chinese en Indonesische keuken, die alleen In Indonesië wonen ongeveer 4 bekendheid hadden binnen de miljoen Chinezen, die zich in de eigen, vrij beperkte gemeen- loop der eeuwen in dit land schappen, werden populair bij gevestigd hebben. Zij waren vrijwel het gehele Nederlandse grotendeels afkomstig uit de volk. De ironie van het lot bracht zuidelijke provincies. Hoewel de mee, dat in dezelfde jaren dat meesten momenteel wel de Ook Nederlandse invloeden zijn Nederland zijn status als koloniale Indonesische nationaliteit bezitten, herkenbaar, zelfs in de namen: mogendheid kwijtraakte, een vormen zij nog steeds een sop voor soep, semoer voor eettraditie uit de koloniën hier een duidelijk afgescheiden groep. Zeer smoor, perkedel voor frikadel nieuwe ontwikkeling vond. De velen van hen spreken geen (Oudhollandse benaming voor Indonesische keuken stamt uit een Chinees meer en hebben weinig gehakt). De Javaanse kookkunst eeuwenoude traditie. binding met de Chinese cultuur. heeft zich vanuit de vorstenhoven Hun eetgewoonten zijn ook aan de Zij ontstond en bereikte haar onder het gewone volk verspreid. Indonesische aangepast. Zij eten hoogtepunt aan de vorstenhoven. Niet via het dagelijkse menu dat rijst met bijgerechten, maar onder Het was vooral in Midden-Java heel eenvoudig is, een portie rijst, die bijgerechten bevinden zich waar de kookkunst een verfijning sambal en sajoer (een soort Chinese gerechten, al of niet en een raffinement bereikte die tot groentesoepje) of lalab (rauwe verindonesischt. Op Chinese feest- op heden behouden bleef. De groente, gedept in een hete dagen wordt nog wel geheel kookkunst is een onderdeel van sambal) en al of niet een stukje Chinees gekookt. In de meeste
11 grote en kleine plaatsen treft men zeer veel variaties. Doordat deze daad een Indonesisch woord. Het Chinese restaurants en eethuisjes mensen niet gebonden waren aan betekend gewone, witte rijst, die aan, waar traditioneel Chinees de spijswetten van de Islam met een aantal bijgerechten gekookt wordt. Ook via de ontstond de Indische rijsttafel, gegeten wordt. De rijsttafel heeft straathandel kan men Chinees het verrukkelijke product van een de reputatie bijzonder bewerkelijk eten. soort mengcultuur, waarin men te zijn. Dat is ze ook, maar dat Nederlandse gerechten kan aan- hangt af van de keuze van de De Chinese kookkunst stamt treffen, iets afwijkend en meestal gerechten (bewerkelijke en minder eveneens uit een ver verleden. veel sterker gekruid, naast de bewerkelijke) en hun aantal. In de Zij wijkt vrij sterk van de Chinese – heel veel gerechten van praktijk vergt een gewone Indonesische af en niet alleen varkensvlees – en daarnaast ook rijsttafel niet veel meer tijd door het overvloedig gebruik van ontelbare Javaanse gerechten. dan het doorsnee Nederlandse varkensvlees en van reuzel. In middagmaal, dat ook in de Indonesië bestaat het basis- bewerkelijkheid varieert. Een gerecht uit rijst die tegelijkertijd andere oorzaak kan liggen in de met een aantal gerechten huiver van vele uitheemse opgediend en gegeten worden. benamingen van verschillende Weliswaar wordt daarna fruit Indonesische kruiden, waarvan gereserveerd en tegenwoordig ook een deel o.a. de wortelsoorten wel soep vooraf, maar dat is de moeilijk te doseren is. In Europese invloed. De Chinese Indonesië worden de kruiden vers keuken kent wel een aantal gebruikt. gangen bij uitgebreide maaltijden. Sommige gerechten worden met Hier in Holland moet men zich rijst, andere zoals miegerechten, meestal behelpen met gedroogde zonder rijst gegeten. Klappermelk Indonesië is groter dan Java alleen kruiden alhoewel er steeds meer ofwel kokosmelk, zo typisch voor en de vele andere eilanden verse kruiden te krijgen zijn in de Indonesische keuken, wordt kennen hun streekspecialiteiten: toko’s en op groentemarkten. De niet gebruikt, evenmin de vele de visgerechten van de Molukken, laatste jaren is de commercie scherpe specerijen. Lombok is de vleesvariëteiten van Bali (de ertoe over gegaan om allerlei geheel afwezig. Wel maakt men Balinees is geen Islamiet), de verschillende Indonesische kruiden veelvuldig gebruik van gember, vleesgerechten van Sumatra met in poedervorm, flesjes of plastic knoflook, prei, bieslook en soms zeer veel lombok bereid. De zakjes te leveren en daardoor is anijs. Een bijzonderheid van de toename van huwelijken tussen de de hele zaak veel eenvoudiger Chinese keuken is de toevoeging verschillende eilandbewoners, de geworden. De dosering levert dan van een glucamaat, meestal ve- roulatie van ambtenaren en geen moeilijkheden meer op. tsin, een wit poeder wat zelfs militairen van Java naar buiten Twee theelepels djahé (gember) is smaakloos is, maar de in het Java en omgekeerd en de stukken minder afschrikwekkend gerecht aanwezige smaken studietijd van jongelui van buiten dan een stuk gemberwortel ter stimuleert. De gerechten worden, Java op Java, moeten hiertoe grootte van een duim. Bovendien uitzonderingen daargelaten, snel hebben bijgedragen. Ondanks de zijn de wortelsoorten moeilijk uit bereid op hoog vuur, vlees en appreciatie die de Indonesische en elkaar te houden en wat de geur groenten worden daartoe in kleine Chinese gerechten hier in Holland betreft, die is voor wie niet van stukjes gesneden. ten deel valt, worden ze toch heel kindsaf de verschillende luchtjes zelden thuis bereid. Er zijn heeft leren onderscheiden ook niet Het waren niet alleen de Chinezen uitzonderingen, de saté en de zo makkelijk. Wat de uitheemse die zich voorgoed in Indonesië satésaus, de nasi goreng en de benamingen betreft, is een vestigden. Ook in de Nederlandse bakmie. Vooral de laatste kwestie van organisatie; doe de gemeenschap trof men een groot gerechten zijn in het menu van poeders en de bladeren en wat er aantal families aan, meestal van de Nederlandse keuken opge- nog meer bij hoort, elk in een gemengd bloed, die “blijvers” nomen. apart stopflesje. Plak er een etiket genoemd werden. Mensen, die op en haal de vereiste kruiderij uit Nasi is hier een begrip geworden, na hun pensionering niet naar het flesje met haar naam. Nederland terug keerden maar maar daar bedoelt men nasi- zich blijvend in Indonesië goreng meen en ook de nasiballen In zeer veel Indonesische recepten gevestigd hadden. Ook onder deze (een variatie die men in Indonesië wordt santen (al of niet ingedikte groepering ontwikkelde zich een helemaal niet kent), worden van kokosmelk) gebruikt. Santen is in kookkunst die sterk Indonesisch nasi-goreng of wat daar voor de Indonesische keuken wat melk georiënteerd, ruimte bood voor doorgaat, bereid. Nasi is inder- of room is voor de Hollandse en
12 wijn voor de Zuid-Franse. Men melkwitte vocht opgevangen gebakken klapperraspsel moet gebruikt het als vloeistof voor een wordt. Dit is een arbeidsintensieve worden toegevoegd. sausje, waarin het gerecht wordt en bovendien een vervelende gestoofd. In Indonesië bereidt bezigheid. Sinds jaren is hier Tegenwoordig zijn er echter men de santen door de klapper kokosmeel in de handel, gerapte blokken sterk ingedikte santen in (kokosnoot) in stukken te slaan, kokos waaraan het water groten- de handel en hebben de vorm van het witte vruchtvlees te raspen, deels onttrokken is. Hiervan kan een pakje boter. Een half blok het raspen met warm water te men santen maken. Deze santen vermengt met een halve liter mengen en daarna door een zeef is echter weinig geurig. Wel is dat water levert circa 6 á 7 deciliter uit te knijpen, waarbij de vezels kokosmeel heel goed bruikbaar santen op. in de zeef achterblijven en het voor gerechten waaraan droog- ______
Wilt u blijk geven van uw waardering voor NICC Magazine en het vele werk dat wij hiervoor maandelijks verrichten? Maakt u dan een vrijwillige donatie over op ons bankrekeningnummer NL39 RABO 0129 2168 36, t.n.v. NICC te Den Haag. Dank u wel.
Indische familierecepten en verhalen van ‘Oma Stien’ (94) gebundeld in een boek
In 1955 kwam Stien Boermeester moment is de vijzel in mijn bezit’’, Stien Boermeester woont ondanks (94) uit Nieuwegein met niet veel vertelt Van Onselen. haar hoge leeftijd nog altijd meer dan een koffer vol recepten zelfstandig in haar aanleunwoning en haar vijzel om de kruiden mee Familiedocument bij verzorgingshuis Vreeswijk. Van fijn te malen naar Nederland. Kinderen en kleinkinderen zijn Het idee om de recepten te Onselen heeft geprobeerd om de opgegroeid met de heerlijke bundelen is ontstaan in de periode overlevingsdrang en een stuk kruidige geuren en de recepten dat Van Onselen jarenlang in het wilskracht van haar oma te laten van moeder en oma. Kleindochter buitenland zat voor haar werk. “In zien in de verhalen. “Het leven Pascale van Onselen heeft hier nu het buitenland gaan eerste van mijn oma is zowel in een familiekookboek van gemaakt. gesprekken toch vaak over eten. Indonesië als in Nederland niet Het boek bevat allemaal heel Daardoor leer je mensen kennen altijd even makkelijk geweest. Het bijzondere verhalen die met en voel je sneller opgenomen. boek bevat allemaal bijzondere familiefoto’s worden onderbouwd Daarnaast kan ik hiermee wat verhalen die met familiefoto’s teruggeven aan de familie. Het is worden onderbouwd.’’ Het boek Indische koffer vol een soort familiedocument”. recepten bestaat uit meer dan 60 Hoe herkenbaar is ook het recepten en daarnaast staan er commentaar van Oma Stien op allerlei verhalen over de familie- het uitkomen van “Indische koffer geschiedenis in het kookboek. De vol recepten”: “Mijn eigen kook- verhalen van de voorouders en boek..... Pas, zouden de andere van de generatie van Stien mensen werkelijk belangstelling Boermeester zelf worden verteld hebben voor onze verhalen, onze aan de hand van de vijzel. “De recepten en onze foto’s? Ik kan tjobèk is voor onze familie een het meniet voorstellen. In onze bijzonder kookgereedschap. Het is familie maken we gerechten nu het enige wat is teruggevonden eenmaal op een bepaalde manier. van onze familie na het bom- Oma Stien Boermeester (94) krijgt Maar dat wil niet zeggen dat het bardement op Soerabaja. Hij het boek overhandigd van haar persé zo moet. Hoewel, we wordt traditioneel doorgegeven kleindochter Pascale van Onselen. hebben het altijd zo gedaan”. van generatie op generatie, op dit Foto: © Pascale van Onselen
13 Vrijdag 24 november heeft de albums. Alles is herzien. De vraag nodig voor een goed Nieuwegeinse wethouder Johan receptuur is getest en de verhalen gesprek: “Wat is het en hoe maak Gadella het familiekookboek in nog eens doorgelezen. Oma Stien ik het klaar?” ontvangst genomen. Het boek ziet het voor zich: “Zo is het goed. wordt door Van Onselen Nu mag iedereen het lezen”. overhandigd in de kamer van haar oma. “Oma is ontzettend trots op Over de schrijfster het boek. Onlangs hebben we het Zolang ik mij kan herinneren zijn lanceringsfeest gehad en daarbij liedjes, vakantiefoto’s, reisver- waren ook een aantal kennissen slagen en verhalen ingekleurd uit Indonesië bij aanwezig. Een door geuren en smaken. Tropische geweldige moment met tranen herinneringen verweven met van geluk”. pittige recepten en heerlijke kruiden.
Ik sleepte koffers vol nieuwe kruiden van de ene kant van de wereld naar de andere. Soms als reiziger met een rugzak en soms ook als verhuizende expat met de hele inboedel in een 20-voets Het boek is gebonden en container. De verkenning van elk schitterend uitgevoerd op zwaar Oma Stien met kleindochter nieuw land begon op de markt. papier met veel foto’s. Pascale aan de keukentafel. Het maakt ook niet uit waar Het is te bestellen via de website ter wereld: op de Surinaamse, van Pascale Van Onselen: De verhalen zijn oude familie- Aziatische, Antilliaanse, Centraal- http://www.koffersvolrecepten.nl/ verhalen, de recepten uit een Amerikaanse, Arabische en op de product/indische-koffer-vol- kookschrift en de foto’s uit Afrikaanse markten is er maar één recepten/ Prijs: € 29,95.
z o e k t d o n a t e u r s
Het Indisch Platform behartigt de belangen van de Indische gemeenschap bij de Nederlandse regering Stichting Het Indisch Platform - Postbus 85564 - 2508 CG Den Haag Bankrek. nr. NL84 INGB 0088 3644 67 t.n.v. Indisch Platform
Het verhaal van een Sinyo (3) Door: Fried Muller
Het derde deel van het Fried Muller voor zijn waarde- Ons huis was van de SS, Staats levensverhaal van een Sinyo, volle bijdrage aan de inhoud Spoorwegen, dat ook vlak bij de geschreven door Fried Muller, van NICC Magazine. locomotievenwerkplaats lag. die zijn verhaal beschikbaar Ik had gauw vrienden waar ik stelde aan NICC Magazine voor Wij hebben maar één jaar in woonde en Charles Lapré was toen publicatie. Het verhaal draagt Batavia gewoond toen mijn vader wel mijn boezemvriend, die hij op aan zijn vrouw Dorith en weer werd overgeplaatst naar woonde één huis verderop. Hij had aan zijn kinderen en klein- Yogyakarta. Wij gingen daar op de twee zusters en op de oudste kinderen. Het verhaal gaat lagere school met de Bijbel, dat zuster was ik direct verliefd. Zij over de jeugdherinneringen was op loopafstand van waar wij was lang en had lang zwart haar van Fried Muller in het oude woonden. Ons huis was vlak bij heel knap gezicht echt mijn type. Indië in de periode van 1937 het Toegoe hoofdstation gelegen. Maar mijn verliefdheid kwam tot 1951. De redactie dankt
14 alleen van mijn kant, want zij was hele aardige mensen als ik daar van de fabriek was de heer ouder dan ik en had andere kwam. Maar de interesses van de Heubelt en zijn zoon Helmut zat interesses dan zo’n klein jochie jongens van den Broek lagen op bij mij in de klas. Zij waren van negen jaar en dat was altijd een heel ander niveau. Ze waren geïmmigreerde Duitsers of zo gebleven. Charles kon goed allemaal zo klein, het leek wel een uitgezonden Duitse werkkrachten knikkeren en ik kon niet tegen lilliput familie. en spraken thuis onder elkaar mijn verlies en als wij geknikkerd Duits. Zij hadden helemaal geen hadden was er altijd bonje tot Tegenover hun huis woonde kontakten met wie dan ook met huilens toe, maar ik wou het Armand Hoop, maar daar hadden als gevolg dat Helmut geen knikkeren ook onder de knie wij helemaal geen kontakten mee. vrienden had. Hij vroeg mij op krijgen en daarom speelde ik Hij zat bij ons op school, bij mij in school of ik bij hem langs wou vaak met hem, mijn ergernis de klas en daar was ook alles mee komen om met zijn elektrische wegbijtend. Daar begreep ik dat gezegd. Ik had het gevoel dat hij treinen te komen spelen. Dat deed als je iets goed onder de knie wilt van zijn ouders niet met ons ik dan ook en kwam vaak bij hem krijgen je veel moet oefenen. mocht omgaan vanwege een langs en keek mijn ogen uit met Zonder oefening krijg je niets “klasse” verschil. Zijn vader was wat voor speelgoed hij was onder de knie. Dat werd later mijn stationschef en mijn vader werkte uitgerust. Hij had de mooiste lijfspreuk tot nu aan toe. in de locomotievenwerkplaats. Märklin treinen en tientallen Ries en ik gingen ook wel eens Schuco auto’s en ook veel Wij hadden naast het huis een naar de familie Vermaes die sportuitrustingen. Ik mocht er grote sawo-boom staan met reuze woonden op de Boemidjo Lor niet zolang mee spelen als ik wilde. grote mierzoete vruchten en die ver van ons huis. Met wie wij in gaf ik zo nu en dan aan mijn die tijd bevriend waren kan ik mij Wij speelden ook badminton vriend Charles. Ik kreeg van hem niet meer herinneren. Het enige buiten in de tuin. Als wij naar een houten vork (cagak) om er wat ik bij hun thuis altijd erg binnen werden geroepen stond een katapult van te maken, wat ik interessant vond was de reuzen- zijn blonde moeder ons met koek ook deed. Dat was mijn eerste bok die in de tuin stond en het en limonade op te wachten. Het geheime wapen. Ik heb er dagen was geen lieverdje, want hij zat was natuurlijk wel interessant om zoniet weken mee geoefend en ik vast aan de grote boom en als wij met van die moderne dingen te had een goed schot over mij binnen kwamen boog hij zijn kop spelen, maar naar de kali gaan om gekregen. en richtte zijn horens onze kant op te zwemmen en met een katapult Er was in die tijd ook een siësta en krabde met zijn voorpoten in rond te zwerven was stukken tijd, maar niet voor mij en de droge grond. Ik liep er altijd spannender, maar dat mocht hij Charles, want dan gingen wij door met een grote boog omheen. niet van zijn ouders. Hij wilde dat de wijk op zoek naar fruit. In de ik vaker naar zijn huis zou komen, mangotijd waren het natuurlijk de want je kunt nog zoveel mooi mango’s. Ik schoot ze uit de boom speelgoed hebben, alleen is ook en Charles pikte ze op. maar alleen. Hij beloofde mij dat hij mij zijn geheim zou laten zien. Met de buit gingen wij mee naar huis en maakten daar rudjak, een Dat was als zijn ouders lagen te pittig zoete fruitsla, van. Een slapen of de liefde aan het fruitsla met een hete zoete saus bedrijven waren, hen via een gemaakt van gula Jawa (palm- zijraam te begluren. Hij had zijn suiker), asam (tamarinde), trassi kamer boven die van zijn ouders. en kencur. Wij aten dat alleen om Ik wist niet wat ik hoorde. Hij onszelf te bewijzen dat het pikken scheen op dat gebied mij jaren van andermans fruit zin had. Mijn vooruit te zijn. Ik keek wel naar vader vroeg mij of hij mijn mooie meiden, maar zover ging katapult mocht zien, dat ik ook Op weg van ons huis, wij woonden het bij mij toen nog niet. Hij van met trots toonde. Hij heeft mij die op de Gowogan Tengah naar de zijn kant had verwacht dat ik er nooit teruggegeven. De mensen Avé’s die woonden op de Jl. anders op zou reageren als ik toen waar wij de mango’s hadden Diponegoro (toen Jl. Toegoe) deed. Maar onze vriendschap bleef gepikt, hebben zich bij mijn passeerden wij altijd de ijsfabriek. totdat de familie Heubelt met alle ouders beklaagd met beslag- Iedereen in Djokja wist waar de andere Duitse families die in Indië legging van mijn katapult tot ijsfabriek lag. Het was helemaal woonden door de politie en de gevolg. Tegenover de Laprétjes omheind door een stalen hek met Nederlandse militairen werden woonde de familie van den Broek, zware stalen poorten. De directeur gearresteerd.
15 Nadat Duitsland Nederland in mei Wij logeerden vaak bij de vandaan in een huis met meerdere 1940 had bezet, werden alle Deightons, maar er was verder verdiepingen. Bij onze aankomst etnische Duitsers naar het eiland niets te doen. Wij kregen van mijn werden wij al door horden katten Onrust voor de haven van Batavia tante Tine les met het schieten begroet. Grote en kleine van afgevoerd en geïnterneerd. Of ze van een luchtdrukgeweer. Wij allerlei kleur en ras. Ik was voor of tegen Hitler waren maakte schoten de hele dag op slangen helemaal niet verrast met zoveel toen niet veel uit, ieder Duitser die hun kop boven het hoge gras katten. werd afgevoerd die verbleven daar uitstaken, maar ik heb al die tijd Wat deed die tante van mij met totdat de Japanners Indië hadden nog geen één geraakt. Ik denk dat zoveel katten? Ik dacht daar kan veroverd. Wat ik heb vernomen dat geweer een kromme loop had, ik haar heel goed van afhelpen. Na zijn de meeste Duitsers via Japan want ik doe het nu veel beter met de cake en limonade ging de en China naar Duitsland terug- mijn M1 met telescoop. familie geheel op in familie- gekeerd. Zeker weet ik het niet. nieuwtjes en ik kneep er maar Van Helmut heb ik sindsdien nooit tussenuit. meer iets vernomen. Ik zou hem Ik zocht alle kleine katjes op en nu nog graag eens willen ont- borg ze op in de koelkast. De meid moeten om zijn levenservaringen liep toevallig langs de koelkast en aan te horen. hoorde het miauwen van de Dan de jongens Avé waar ik met katten. Deed de deur van de Joop lang bevriend ben geweest. koelkast open en vond de zes Joop was in Indonesië gebleven en kleine katjes. Toen begon de was Chef de Protocol van Sukarno meid te roepen, totdat mijn tante geweest. Later onder Suharto kwam aangelopen en mij allerlei was hij Minister van Toerisme verwensingen naar het hoofd geworden. Toch werd hem de slingerde. Mijn moeder kwam met toegang tot Australië geweigerd een rotanstok aangelopen en vanwege pedofiele verdenkingen. ik kreeg er weer van langs. Oom Joop Avé en mijn vader Ik stond bij ons in de familie waren goede vrienden. Zij hadden Paula en Tine met windbuksen in bekend als de kattenmepper. graag dat wij bij elkaar over de de andong terug van de jacht. vloer kwamen. Helaas toen wij Mijn vader bouwde voor mij een door de Japanners bezet werden, Toen Tine nog op vrijersvoeten mooie duiventil en mijn duiven werd oom Joop net als mijn vader was, logeerde ze veel bij ons vermenigvuldigen zich snel en na door de Japanse Kempeitai omdat haar verloofde Harry bij een half jaar had ik al acht duiven. gearresteerd. Oom Joop heeft dit ons in de buurt werkte en woonde De meeste waren witte duiven niet overleefd. Tante Tine nl. in Malangbong. Daarom waren met een kuif, maar die vond ik te Deighton is een zuster van mijn Paula en kinderen officieel er altijd saai. Ik kocht op de pasar, markt moeder en was getrouwd met bij geweest als ze ergens naar toe fluiten die je op de staart van de Harry Deighton die ook bij de gingen om de geliefden niet de duif vastzette, die had je in allerlei spoorwegen werkte. Hij was in die gelegenheid te geven te zondigen. tonen. Van scherp fluitend tot tijd baancontroleur en deed lange Het ging er toen aan toe als bij zacht brommend. Wij kochten de inspecties van de spoorbanen de Arabieren nu. De meeste scherp fluitende en plaatsten die en had een bepaald traject te huwelijken vroeger waren voor het op de staarten van de duiven. inspecteren. Hij was in die tijd op overgrote deel moetjes geweest. Door dat gefluit achter zich vlogen een heel klein stationnetje Ook de katten van de buren waren ze veel sneller. gedetacheerd. Dat plaatsje heette in die tijd nooit veilig geweest. Ik Wij waren nog niet tevreden. Wij Djenar. Later woonden ze in was een echte kattenmepper zagen in allerlei tijdschriften Malangbong. Het huis van tante geweest. Alle katten uit de buurt Spitfires van de RAF, dus wat Tine en oom Harry was vlak naast meden onze tuin als de pest. Ze deden wij. Wij kochten waterverf een overweg gebouwd. wisten wat hen te wachten stond. in allerlei kleuren. Daarna hebben Verder in de hele omgeving alleen Ik weet niet wat ik vroeger tegen wij alle duiven gevangen en die rijstvelden en een boerderij met katten had want als wij bij familie met waterverf overschilderd als melkkoeien en varkens van de op bezoek kwamen werden alle de Spitfires. Daarna hebben wij familie Susenaar. Het waren katten verstopt om problemen te ze allemaal op het dak gedroogd Groningers. Daar ging mijn oom voorkomen. en mijn duivenbestand was Harry wel eens naar toe als er een Op een dag reden wij naar familie dramatisch veranderd. Ik had nu dolgedraaid varken afgeschoten die ik nog nooit had ontmoet. duiven in camouflage kleuren. Ik moest worden. Die woonde zo’n 30 km bij ons heb niemand nog met zulke
16 duiven gezien ik was de enige in was niet mijn sport. Toen de besmet en stierf een afschuwelijke heel Yogya. Al mijn vrienden oorlog begon werd Tji op Maguwo dood. hadden het er over. Het was een als militair ingedeeld bij de prachtig gezicht voor mij zeker. luchtafweer en luchtbescherming Europa was in oorlog en en werd na de capitulatie als alle Nederland, toen ons “moederland” Op de school met de Bijbel heb ik andere militairen krijgsgevangene zoals dat ons in die tijd werd vrij kort gezeten. Wij verhuisden gemaakt en later overgebracht voorgehouden, was bezet door de in 1940. In 1941 werden alle naar het Ngawikamp. Duitsers. In 1941 mochten wij niet scholen gesloten vanwege de meer naar school. De scholen komende Japanse invasie. Wij Mijn vader werd in 1942 door de werden omgetoverd in kazernes kregen thuis bijscholing van Hetty Japanse Kempeitai gearresteerd voor Australische en Engelse Valenbreder, maar ze had nogal met nog vele van zijn militairen. Onze militairen hadden problemen om mij wat bij te spoorwegcollega’s. Van die groep hun eigen kazernes. Vanaf die tijd brengen. Ik was te onrustig en spoorwegmannen in totaal 74 geen school tot aan de Japanse had andere plannen dan al dat mannen bleven er 9 over. De capitulatie. onzinnige geleer. Na de lessen meesten van hen kwamen om Mijn vader hoefde niet in militaire ging ik altijd over de muur naar door marteling en ziekte. Deze 9 dienst, omdat iedereen van de George (Tji roepnaam) Loth. Die mannen werden ook naar Ngawi spoorwegen cruciaal was voor het vond ik meestal op zijn kamer als gestuurd en daar ontmoette mijn leger. Later vernam ik dat mijn hij thuis was. Hij was meestal vader Tji Lot, die in de keuken vader van de militairen een kist nooit alleen, want hij lag meestal werkte omdat hij zo sterk gespierd met dynamiet heeft gekregen om met één of andere griet in bed. Als was en om al het zware werk te alle locomotieven op te blazen. ik voor zijn open raam stond te doen. Hij was ook de man die mijn Gelukkig heeft hij dat niet gedaan roepen riep hij mij altijd om zijn vader van een wisse dood heeft anders had hij de oorlog zeker niet laatste verovering te komen gered want toen mijn vader daar overleefd. De dynamiet heeft hij bewonderen. aankwam was hij al zo sterk laten verbranden en de lonten in Hij had ook een zuster Lena, hele vermagerd, dat hij het zonder een put gegooid wat zijn geluk is mooie vrouw. Zij was ouder dan hulp en extra voedsel het niet lang geweest. Tji en had ook prachtig lang meer zou overleven. Tot hij bij zwart haar en ze had mij graag toeval Tji ontmoette en sinds die De Japanners wisten dat er dat ik daar op bezoek kwam en ontmoeting ging het hem stukken gesaboteerd was en wilden weten zwijmelde altijd dat het zo jammer beter doordat Tji mijn vader van wie dat op zijn geweten had. Zo was dat ik zo jong was. Ik kreeg extra eten voorzag. werden op dezelfde dag een van haar altijd een zoetigheid heleboel spoorwegpersoneel door (wadjik) en limonade zonder mij de Japanse Kempeitai, militaire te vragen of ik dat wel wilde politie, opgepakt en in de hebben. Dat was toen zo’n zelfde plaatselijke gevangenis vastgezet. geval als met Ilse Lapré. Ik wou Eén voor één werden ze aan een toen dat ik wat ouder was, want verhoor op z’n Japans onder- de kriebels begonnen steeds worpen. Velen hebben dat niet sterker te roeren en wat moet je overleefd ook Charles en Joop hun doen als zulke aanbiedingen vaders niet. Charles kwam niet iedere keer in je oor gefluisterd meer bij me langs om te worden. knikkeren en ik had angst om bij De Japanse identiteitskaart van hem langs te gaan. Ik weet nu Tji was net van de technische Lodewijk Muller hoe erg het is om op die leeftijd te school gekomen en hij moet zo’n moeten vernemen dat jouw vader 18 jaar geweest zijn en kon op Lena verging het na de Japanse is omgekomen. Mijn vader had in Maguwo vliegveld beginnen als capitulatie, in de bersiap periode, onze achtertuin een schuilkelder technieker. Als hij vrij was riep hij veel slechter. Door administratieve laten bouwen die bestond uit een ons, Ries en mij, om te komen. rompslomp konden zij en haar lang uitgegraven gat met haaks Dan leerde hij ons te boksen met moeder niet geëvacueerd worden aan het uiteinde een ingang en echte bokshandschoenen. In het naar geallieerd, bevriend, gebied. bovenop zware spoorwegbielsen begin mepten wij elkaar waar wij Zij moesten zichzelf in een die met één meter dik klei waren elkaar maar konden raken tot kampong bij Boemidjo Lor afgedekt. Leek erg indrukwekkend huilens toe, maar langzamerhand bedruipen. Afgesneden van alle maar was eigenlijk een schuil- begonnen wij de bokstechniek hulp en financiële middelen. De kelder van niks. Wij hebben er beter te beheersen. Maar boxen pest brak uit en Lena werd er door maar één keer in moeten schuilen
17 toen een Japans vliegtuig het De bedienden hebben van mijn Wij verhuisden naar de familie hoofdstation dat vlakbij lag moeder wat geld gekregen om de Schoew in de Gowogan Lor waar aanviel en er een lichte bom op eerste noden te lenigen om in de wij in het paviljoen mochten gooide. kampong woongelegenheid te wonen. Het stierf daar van de vinden. Wij liepen naar de familie ratten en wandluizen, die ons 's Op een morgen tijdens de Japanse Flohr die op de Pakuningratan nachts opvraten. Wij zaten vol invasie ging de sirene af en wij woonde. De Flohrs kenden mijn onder de wantsenbeten en de doken de schuilkelder in. Wij moeder goed en boden ons een enige remedie tegen die wantsen hoorden een vliegtuig boven ons kamer aan om de eerste tijd bij was de matrassen in de zon cirkelen en mijn vader zei: ik ga hen door te brengen. Wij hoorden drogen, maar veel hielp dat niet. even kijken. Hij stond nog niet alleen dat mijn vader met andere Ik was er niet alleen vies van buiten toen hij weer naar binnen mannen van de spoorwegen door maar ik sliep nauwelijks, want die sprong. Hij zei dat het vliegtuig de Japanse Kempeitai, de Japanse beesten kwamen tevoorschijn als ons ging aanvallen en vlak daarop Militaire Politie, was opgepakt. alles donker was en beten links en hoorden wij een flinke knal, maar Tegenover het huis waar wij nu rechts waar ze je maar bijten wat verder van ons af. Bij het verbleven woonde een Hollandse konden. Ze hadden daar wel veel spoorwegstation. Dat was alles familie waarvan de man ook mangabomen in de tuin en die wat wij tijdens die periode hebben ergens gevangen zat, maar waar gaven zoveel vruchten dat wij meegemaakt. Toen wij bezet de officieren van de Kempeitai bij zoveel mochten plukken als wij waren vlogen iedere morgen de waren ingetrokken en de vrouw wilden anders werden ze door Japanse tweemotorige bommen- des huizen als gezelschapsdame de kalongs, vliegende honden, werpers over ons huis naar doelen optrad. opgevreten. die nog bestookt werden. Mijn Spitfires had ik toen willen Het gezin Schoew bestond toen uit laten opstijgen, maar bleken geen moeder, drie dochters, Maggie, enkel gevaar voor de bommen- Lies en Ernie en twee zoons Theo werpers. De bommenwerpers en Ferry. Veel ben ik hen niet waren groen geschilderde vlieg- tegengekomen, dus heb ik ook tuigen met een rode bol op één De eerste weken hoorden wij nog niet met hen kunnen praten vleugel en op de zijkant van de helemaal niets, maar daarna werd omdat ze in dezelfde omstandig- romp. die vrouw iedere avond gemoles- heden verkeerden als wij, alleen Toen de Japanners een maand of teerd en de kreten en geschreeuw zij woonden niet in een SS Staats wat ons bezet hadden ging mijn waren niet van de lucht. Vaak Spoor woning en konden in hun vader nog steeds normaal naar rende ze de straat over en huis blijven wonen. Vader Schoew zijn werk net als alle andere schreeuwde om hulp voor onze was ook door de Japanse mensen die bij de spoorwegen tuindeur, maar niemand dorst Kempeitai opgepakt en afgevoerd. werkten. haar te helpen. Dan kwam één Sinds wij ons huis hebben moeten van de Japanners haar halen. Met verlaten hadden wij ook geen Op een morgen zag en hoorde ik een of andere judogreep werd ze inkomen meer. Mijn moeder kende een tank en Japanse militairen al kermend naar binnen gesleurd. veel Chinese handelaren en begon onze straat in rennen en op Dat ging weken door en iedereen een handeltje met ze op te zetten. bepaalde punten hielden ze de kon zijn ogen niet meer dicht Wat zij deed zijn goederen van mensen tegen. Er kwamen twee doen, dus ging mijn moeder op mensen verkopen die ook in officieren naar ons huis gelopen zoek naar een andere plek. Ik was geldnood zaten maar niet wisten en vroegen om mijn moeder enorm onder de indruk van wat er hoe, of zelf de goederen niet naar buiten te laten komen. Zij allemaal gebeurde. Veilig voelde wilden verkopen omdat ze bang wilden de kamer van mijn ouders ik mij niet. waren om door de Jappen inspecteren, wat ze ook deden en opgepakt te worden. verzegelden de klerenkast van Mijn moeder verhandelde via haar mijn vader. Mijn moeder kreeg de Chinese kennissen alles wat los en Mijn moeder verkocht auto’s en opdracht om het huis binnen twee vast zat, maar daar zat een een elektrische apparaten van particu- uur te verlaten. Onze bedienden groot risico in om spullen van lieren aan iedereen die er wat moesten het huis ook verlaten en mensen te verkopen. De Flohrs voor wilde betalen. Ze werd zo waar moesten die naar toe. Wij waar wij bij inwoonden wilden bekend dat zij bezoek kreeg van hadden aan het begin van de niet betrokken worden bij mijn de Japanse militaire Inkoopdienst oorlog elk een rugzak met kleding moeders verkooppraktijken en want die waren op zoek naar al om dat in geval van nood bij de vroegen ons ergens anders een het technisch materiaal dat overal hand te hebben. onderkomen te vinden. bij particulieren verspreid lag en
18 dat verkocht ze dan zodat de daarvoor gearresteerd en in het heb zelf al 3,5 jaar ellende mensen weer een paar maanden politiebureau van Yogya opge- meegemaakt. Alleen al om te voedsel konden kopen. sloten waar zij de rest van de overleven ben je dag en nacht Haar bekendheid werd ook haar oorlog heeft doorgebracht tot aan wakker om te weten wat je de noodlot, want door jaloezie werd de capitulatie van Japan. volgende dag zal gaan doen om mijn moeder door onbekenden Wat zij heeft meegemaakt heeft aan eten te komen. aangeklaagd dat zij een spion was zij nooit aan ons willen vertellen. voor de geallieerden en zij werd Ik wil het ook niet weten want ik ______
Naast de straatnamen ‘vroeger en nu’ van Batavia / Jakarta https://indearchipel.com/2017/05/24/straatnamen-batavia-jakarta/ heeft “In De Archipel” nu ook die van Medan online staan. https://indearchipel.com/2017/09/07/straatnamen-medan/
Federatie Indische Nederlanders
De nieuwe organisatie Federatie De Federatie blijft dat doen op het beginsel van subsidiariteit Indische Nederlanders is een haar geheel eigen en ver- nastreven door onder andere: onafhankelijk initiatief van een nieuwende wijze, waarbij haar nieuwe generatie Indische Neder- motto “Een andere generatie, een (a) de belangen van Indische landers. andere aanpak” leidend is. Nederlanders te articuleren en te agenderen, Anno 2017 staat heel Indisch (b) informatie en educatie- Nederland onder druk. Waar in het materiaal te verstrekken, verleden vooral onverschilligheid (c) onderwijs te verzorgen, gecombineerd met ongemak over (d) bijeenkomsten en activiteiten het koloniale verleden daar debet te organiseren, aan waren, is dat nu ook het (e) samenwerking tussen reeds multiculturalisme. Steeds vaker bestaande organisaties te bevor- wordt de Nederlandse/Europese deren. Alle andere geëigende en etniciteit en de cultuur van wettige middelen die voor het doel de Indische Nederlanders ter bevorderlijk (kunnen) zijn zullen discussie gesteld. Indische Neder- waar nodig worden aangewend. landers weten daar niet altijd een adequaat antwoord op te for- De Federatie koestert de ambitie De Federatie is voor haar muleren, terwijl onder de Indische de gewenste cultuuromslag te inkomsten geheel afhankelijk van Nederlanders de interesse voor realiseren en daarmee een subsidies, donaties, erfstellingen, hun geschiedenis juist toeneemt. wezenlijke bijdrage te leveren aan legaten en schenkingen. Er zal haar statutaire doelstellingen, te gedurende de periode 2017-2020 Het zijn deze omstandigheden die weten: actief worden ingezet op het nopen tot een cultuuromslag. genereren van bekendheid, Zwijgen en niet-opvallen volstaan (1) het beschermen en bevor- subsidies, donaties, erfstellingen, niet langer. Wil het Nederlands- deren van het Nederlands-Indisch legaten en schenkingen. Voor Indisch cultureel erfgoed daad- cultureel erfgoed; zover hier van belang bestaat het werkelijk perspectief hebben dan (2) het versterken van de ge- huidige bestuur uit de heren M. is een nieuwe aanpak aange- schiedkundige kennis rondom Lentze (voorzitter) en D. Kohelet wezen. Als onafhankelijk initiatief voormalig Nederlands-Indië, (penningmeester & secretaris). De van een nieuwe generatie Indische (3) het behartigen van de be- bestuursleden verrichten hun Nederlanders zet de Federatie langen van Indisch Nederland. werkzaamheden op onbezoldigde INDO zich ook gedurende de basis. Voor meer info, website: periode 2017-2020 in voor Indisch De Federatie zal haar doelen http://www.federatie-indo.nl. Nederland, waar ook ter wereld. proactief en met inachtneming van E-mail: [email protected]
19 Raden Saleh, beroemd in Indonesië
Hier totaal vergeten. In zijn ’Wie is deze Indonesische van Java. De jonge Saleh kan vaderland een gevierd kunste- kunstenaar die zich de westerse uitmuntend tekenen en wordt, na naar. Van Raden Saleh, ooit stijl en techniek zo perfect had contact tussen de gouverneur- eigen gemaakt en die ze in Indo- generaal Godert van der Capellen hofschilder van de Oranjes, nesië Vader van de Indonesische – de ‘onderkoning van Indië’ – en wordt nu in Singapore een schilderkunst noemen? Wie is de de regent van Semarang, naar grote overzichtstentoonstelling schilder die eerst in hoge achting Buitenzorg, het huidige Bogor, gehouden. stond van diverse vorsten van het gestuurd. Daar ontdekt de Belg Nederlands koningshuis, maar Antoine Payen, die als land- “Het gemaskerde bal duurde tot wiens spectaculaire schilderij schapsschilder in dienst is van het zes uur in de morgen. Er waren Boschbrand drie jaar geleden voor Nederlands-Indische Gouverne- beroemdheden aanwezig, onder een bedrag tussen drie en vijf ment, zijn tekentalent. Payen wie de schrijvers Alexandre miljoen euro door de kleinkinderen neemt Saleh als assistent mee Dumas, Alphonse Karr en de van koningin Juliana aan de op zijn reizen op Java en geeft gracieuze gravin de Renneville. National Gallery in Singapore is hem zijn eerste tekenlessen. Maar alle ogen waren gericht op verkocht? een oogverblindende Javaanse prins in een smaragdgroene tuniek In Nederland is Raden Saleh met gouden borduursels, op zijn nauwelijks bekend, in het hoofd een tulband met pluim en buitenland brengt zijn werk diamanten, en aan zijn gordel een miljoenen op. Zijn biograaf, met edelstenen bezette kris”. Werner Kraus, heeft daar een verklaring voor: ‘In Holland werd Saleh, onderdaan uit de koloniën, als kunstenaar niet serieus genomen. De literatuur uit die tijd ’Boschbrand’ van Raden Saleh staat bol van negatieve kritiek over Raden Saleh en zijn kunst. Op voordracht van de gouverneur- En zijn schitterende Javaanse generaal Van der Capellen vertrekt landschappen waren in Nederland de achttienjarige Saleh in 1829 niet bekend. Maar bij zijn naar Nederland om zich daar terugkeer in 1851 naar Java werd verder te scholen. Door zijn in- Saleh al snel door de eerste nemende karakter, zijn schoon- nationalistische beweging, Boedi heid en zijn exotische uitstraling Oetomo, beschouwd als een wordt Saleh vrijwel zijn hele leven geslaagd voorbeeld van inheemse omringd door weldoeners, emancipatie en als een schilder vorsten, beschermheren, chape- die op gelijke voet stond met zijn ronnes en bewonderaars. In Den Europese collega’s.’ Haag ontfermt Jean Chrétien Baud, de latere minister van Herwaardering Koloniën, zich over de jonge prins.
Raden Saleh, omstreeks 1860 De herwaardering voor zijn werk Hij regelt inwoning, lessen in Indonesië dankt Saleh nu Nederlands en wiskunde, en zorgt Zo bericht Le petit courrier des overigens vooral aan Kraus, die ervoor dat hij als leerling van de dames in 1845 over de entree van hem in 2012 internationaal heeft schilder Cornelis Kruseman en de kunstenaar Raden Saleh in de gelanceerd met een groot retro- later van Andreas Schelfhout Parijse salons. De correspondent spectief in de National Gallery in wordt aangenomen. Ook koning beschrijft hem als volgt: ‘De 32- Jakarta. Sindsdien krijgt hij Willem I geeft zijn steun: Saleh jarige prins heeft een nobel erkenning als de ‘pionier van de krijgt als Kind van Staat voorkomen, een fluweelzachte Indonesische schilderkunst’. begeleiding en een vorstelijke gebronsde huid, ademt een Raden Sarief Bastaman Saleh toelage van tweeduizend gulden parfum van bon ton en heeft een (1811-1880) stamt uit een per jaar uit de Indische midde- eenvoudige smaak. Zijn grootste Javaans-Arabische regentenfamilie len van het departement van passie is de studie van weten- uit Semarang, aan de noordkust Koloniën. schap en schilderkunst. Saleh krijgt bekendheid met zijn zijn toelage te verlengen. schenkt Saleh het doek in 1850 portretten van personen uit de Tegelijkertijd biedt men hem een aan de nieuwe koning, Willem III, betere kringen. Vanwege zijn buitenlandse studiereis van ‘als eene geringe huldeblijk van adellijke afkomst, maar ook uit achttien maanden aan, om hem in mijnen diepe eerbied en innige dankbaarheid, weigert hij staat te stellen van zijn schil- erkentelijkheid’. overigens betaling voor zijn werk. derkunst te kunnen leven. Saleh Later schildert hij ook leeuwen, protesteert en weet zijn verblijf in De verkoop van ‘Boschbrand’ in tijgers en herten, in hun Den Haag te rekken met als 2014 aan het nieuwe museum in natuurlijke omgeving of in argument dat hij zich eerst verder Singapore leidde in Nederland tot jachttaferelen vol actie en in de Franse en Duitse taal wil grote ophef. Volgens de Rijks- beweging. De dompteur Pierre bekwamen. Maar in 1839 begint voorlichtingsdienst stond het de Henri Martin, eigenaar van een hij aan een rondreis door Europa. erven van koningin Juliana beroemde menagerie, stelt Saleh Dat deze reis uiteindelijk tien jaar volledig vrij te bepalen wat er met in staat zijn beroemde leeuw Nero zal duren, is geen enkel probleem het werk gebeurde. Kunsthistorici te bestuderen. Saleh gaat ook voor de regering, die zijn maan- vonden dat het afscheidscadeau regelmatig naar het Koninklijk delijkse toelage gewoon blijft van Raden Saleh deel is van de Kabinet van Schilderijen in Den betalen. Nederlandse geschiedenis en om Haag (dat later is opgegaan in die reden nooit het land had het Mauritshuis), waar hij oefent In betrekkelijk korte tijd maakt mogen verlaten. Het grote doek door werken van 17de-eeuwse Saleh in Duitsland, Frankrijk en (12 m²) lag tientallen jaren schilders als Gerard Dou, Paulus Engeland naam als schilder en opgerold op zolder op Het Loo Potter en Rembrandt te kopiëren. societyfiguur. Hij verkeert op voor het in 2006 werd vriendschappelijke voet met de ‘herontdekt’. Het zwaar bescha- Europese vorsten en aristocraten. digde doek moest eerst geres- Zo wordt hij onder meer taureerd voordat de Oranjes het uitgenodigd aan het hof in konden verkopen aan Singapore. Dresden en raakt hij goed Daar heeft het nu een prominente bevriend met hertog Ernst II van plek gekregen in de National Saksen-Coburg en Gotha. In deze Gallery. Volgens The New York periode ontstaan de levendige Times is ‘Boschbrand’ een van de
historie- en dierschilderijen waar- hoogtepunten van het nieuwe Het prachtige huis van Saleh in mee hij nu zoveel faam heeft, museum. (Java Post) Batavia. Litho naar een oorspron- zoals Hertenjacht, uit 1846, kelijke aquarel van J.C. Rappard, Javaans landschap met tijgers, uit ca. 1882-1889. (KITLV) 1849, en Buffeljacht op Java, uit 1851. En hij verzamelt prenten met dieronderwerpen die hem tot Saleh sluit zijn Europese reis af in voorbeeld kunnen dienen. De Parijs, waar hij via Antwerpen en jonge schilder heeft het uitstekend Brussel in 1845 aankomt. Daar naar zijn zin, past zich snel aan en ontmoet hij zijn mentor, de Franse wil niets liever dan in Nederland historieschilder Horace Vernet, die blijven. Op pogingen hem te hem zijn atelier ter beschikking bekeren tot een vorm van stelt. In een brief uit 1847 schrijft De tentoonstelling ‘Between Christendom antwoordt Saleh Saleh dat hij aan een schilderij Worlds: Raden Saleh and Juan altijd: ‘Word het eerst zelf ‘van meer dan gewone proporties’ Luna’ loopt van 16 november onderling eens en kom dan bij is begonnen, een van de grootste 2017 tot 11 maart 2018. National mij.’ schilderijen die hij ooit heeft Gallery, Singapore gemaakt. Hij geeft het de titel https://www.nationalgallery.sg/se e-do/programme- Naar eigen zeggen is hij ervan Boschbrand. Het moet een af- overtuigd dat hij in zijn ge- scheidsgeschenk worden voor detail/619/between-worlds-raden- boorteland ook niet meer zou Willem II, want Saleh is van plan saleh-and-juan-luna. kunnen aarden. De Nederlandse naar Java terug te keren. Vlak Dit artikel verscheen eerder in het regering werkt actief mee aan de voor de voltooiing overlijdt de Financieel Dagblad prolongatie van zijn verblijf door vorst en beschermheer. Daarop
Verras uw familielid, vriend, kennis of collega met een GRATIS ABONNEMENT [email protected]
21 (advertentie) Reparatie van iPhone, iPad en Android. Snel, vakkundig en redelijk geprijsd. Klik hier voor de aanbieding. Borca-Online / BorcaDen webshop
http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca- http://www.borca-online.nl/elektronica http://www.borca-
online.nl/elektronica online.nl/elektronica
Crowdfunding boek ‘Antara Nusa’
Medio november startte de crowd- het vertelproject dat Stichting maar ook van veerkracht en funding voor het boek ‘Antara Nusantara Amsterdam in samen- overlevingskunst. Het belang van Nusa’ – persoonlijke levensver- werking met Stichting Zieraad het verbreken van het “Indisch halen van Indische Indonesische organiseert. Naast het boek Zwijgen” en erkenning voor de ouderen. Het boek bevat relatief bestaat het project uit een serie dramatische ervaringen van de onbekende geschiedenissen en filmpjes, een serie verhalensalons Indische Nederlanders staat hierbij verhalen van ouderen die hun en een tentoonstelling. voorop. Als u dit belangrijk vindt, wortels in Nederlands-Indië of bekijkt u dat het promofilmpje op Indonesië hebben. Vertellers zijn http://indogo.nl/ en lees verder van Indische, Indonesische, wat de organisatie u biedt op: Molukse, Indo-Chinese, Timorese https://indogo.nl/projects/vertelpr en Surinaamse afkomst. Elke oject-antara-nusa/ verteller werpt steeds weer een Tijdens deze actieperiode schrijft ander licht op de ontwrichtende Yvette Kopijn iedere dag een periode van oorlog en dekolo- blog over de wederwaardigheden nisatie in Indië en de daaruit tijdens haar zoektocht naar de voortvloeiende gedwongen migra- De initiatiefnemers zullen het land verhalen en foto’s en over de tie naar Nederland. Naast verhalen intrekken met een reizende verborgen verhalen van haar bevat het boek, onder redactie Verhalensalon met als doel om eigen familie. U kunt de blogs van Yvette Kopijn, ook prachtige nóg meer verhalen vast te leggen, teruglezen op: www.indogo.nl. portretfoto’s, gemaakt door de voordat het te laat is. (zie ook het artikel en advertentie Indische fotograaf Armando Ello. In de verhalen proeven we de op pagina 25-26) Het boek vormt het beginpunt van echo’s van trauma en verlies,
5000 Kamptekeningen uit Nederlands-Indië In “Het Geheugen Van Nederland” van het Nationaal Archief bevinden zich bijna 5000 tekeningen, gemaakt door gevangenen in de Japanse concentratiekampen in voormalig Nederlands-Indië. De tekeningen staan op 247 pagina’s en bevatten 20 afbeeldingen per pagina. Hieronder vindt u de LINK naar deze kamptekeningen op de website van Het Nationaal Archief (Ctrl+click). http://www.geheugenvannederland.nl/?/nl/zoekresultaten/pagina/1/Kamptekeningen%20Nederland s%20Indi%C3%AB/%28cql.serverChoice%20all%20Kamptekeningen%20%20AND%20Nederlands% 20%20AND%20Indi%C3%AB%29/&colcount=0&wst=Kamptekeningen%20Nederlands%20Indië
22 Boekbespreking, e-Books, CD & DVD, Presentatie & Signeren
In het spoor van Birma – weg moet uit Nederland. Hij vlucht en het geluid van de typische Femmy Fijten. Deze roman gaat per boot naar Nederlands-Indië. Balinese muziek. Dit maakt Bali over twee jonge mensen die In Nederland weet zijn geliefde, tot een smeltkroes van beleving beiden (indirect) slachtoffer zijn Tineke Sanders, al gauw niet meer die je altijd bij zal blijven. Op het van de Tweede Wereldoorlog, Als waar hij is. Ze schrijft brieven die eiland kun je je stress achter je tweede generatie slachtoffers laten in serene spa’s, contacten dragen zij de sporen mee van het leggen met de kunstzinnige be- leed dat hun ouders is aangedaan. volking, kookcursussen volgen, Zij is opgegroeid in een beklem- surfen, raften en kiezen uit een mend gezin waarvan de ouders veelheid van sfeervolle onder- het bombardement van Rotterdam komens; van eenvoudige en en de hongerwinter hebben mee- gastvrije losmen en homestays tot gemaakt. Zijn ouders hebben hun de allerbeste sterrenhotels. Bali- wortels in Nederlands-Indië en kenner Guido Derksen neemt je zwegen over de gruwelen onder mee en deelt zijn enthousiasme de Japanse bezetter en de daarop en kennis over deze uitzonderlijke volgende Bersiap. Hun levens bestemming. Adviesprijs: € 19,95. kruisen elkaar, er ontstaat een romance, maar ze raken elkaar Familieziek - Peter van Dongen ook weer kwijt. De angst voor haar verloofde nooit bereiken. Pas en Adriaan van Dis. ‘Hun verraad en hun woede en twee jaar na het einde van de broertje, kort na de oorlog achterdocht jegens buitenstaan- oorlog zien ze elkaar weer. Hun geboren. Een ongelukje, verbor- ders raken ze echter niet kwijt. liefde blijkt onaangetast, en duurt gen onder haar honger-oedeem. een leven lang. Een verrukkelijke roman voor iedereen. Ook voor degenen die nog nooit iets van Leo Vroman lazen of zelfs helemaal niet van zijn werk houden. Het boek vertelt het verhaal van ongecompliceerde liefde. Adviesprijs: € 8,00.
Bali – Guido Derksen. Weinig eilanden op deze wereld spreken
zó tot de verbeelding als Bali. Misschien wel het grootste juweel Een smokkelkind tijdens de De roman is gebaseerd op waar- van alle eilanden in de Indische overtocht. Thuis noemden ze hem gebeurde verhalen en aangrijpen- Archipel. Schitterende rijstterras- jongen, knul, of naar het laatste de dagboek aantekeningen, op- sen, mysterieuze tempels, witte karwei dat hij heeft uitgevoerd: getekend door een dwangarbeider stranden, dampende vulkanen, boener, veger, stoffer of stoker. die de verschrikkingen rond de een fascinerend en geheel eigen Maar soms, als de meisjes erg Birma Spoorlijn heeft overleefd. Hindoeïstische cultuur, uitbundige vrijgevig waren, noemden ze hem De kennismaking met dit dagboek kleuren, zoete bloemengeuren heel lief: broer. Voor dit boek be- verandert in hoge mate het leven werkte Peter van Dongen de van de hoofdpersoon, Emma. Het gelijknamige roman van Adriaan verhaal van Emma is grotendeels van Dis tot een beeldroman. Een gebaseerd op de jeugd van de verhaal in taferelen over een auteur. In dit boek is opgenomen Indisch gezin, getekend door de een indringende brief van Maarten oorlog, dat probeert te aarden in ’t Hart. Een emotioneel document. het Holland van de jaren vijftig. Adviesprijs: € 20,00. Zijn vader, gebrand op rechts- Hoe mooi alles – Mirjam van herstel van alle onrecht hem Hengel. Op 14 mei 1940 besluit aangedaan, bereidt zijn zoon voor de Joodse biologiestudent dat hij op een nieuw gevaar: de Russen. Temidden van dit alles vindt de
23 jongen troost bij zijn ‘schaduw- Marine. Voor dit boek verzamelde van hun kinderen Greta en Dop broertje’, wiens aanwezigheid hij de auteur ruim 900 kenmerkende bouwden ze een leven op in het altijd voelt, maar waarover nooit ‘blauwe hap’ recepten, bij velen China van Mao. Chang was een gesproken mag worden. Advies- bekend en geroemd door de vooraanstaand lid van de Partij en prijs: € 24,90. liefhebber van de Indische leidde het Psychologisch Instituut. keuken. Een compleet basisboek Tijdens de Culturele Revolutie De Neerkant – Ernst Jansz. A van eenvoudige Nasi tot aan een werd Chang uit zijn functie gezet de eerste uitgave: De Overkant in en door zijn collega’s aangevallen. 1985 schrijft Ernst Jansz voor Samen met Selma werd hij zichzelf “De Witte Kamer”. Een uiteindelijk gearresteerd. Het toekomstroman waarin hij zijn betekende de ondergang voor het geschiedenis van de jaren ‘70 hele gezin. De auteur schildert op van de vorige eeuw optekent als de 75 jarige Estimo Jara in het toekomstige jaar 2024. Nu de schrijver inmiddels dichter bij de leeftijd van zijn alter ego is gekomen, kan de vraag worden gesteld: Is hij nu die hij toen dacht te zullen zijn? De 23 hoofd- uitgebreide rijsttafel. Onmisbaar stukken van De Witte Kamer voor elke Indische Keuken- wisselen als spiegels de even- enthousiast Bij de terugkeer van zovele kronieken af die in De militairen waren uiteraard ook Neerkant worden verteld. Herin- Indische personeelsleden van de neringen aan de roerige jaren ’70 Marine. Zij werden de ‘blauwen’ genoemd. Hun speciale nasi meesterlijke wijze de grote maaltijd wordt daarom algemeen parades ter ere van de Volksre- de Blauwe Hap genoemd. En nog publiek, de ideologische blindheid steeds wordt er bij de Marine op van westerse travellers, de één dag in de week een ‘Blauwe grootste hongersnood die de Hap’ geserveerd. Traditie blijft wereld ooit gekend heeft en traditie. Adviesprijs: € 25,00. miljoenen doden veroorzaakte en de uitzinnige Rode Gardisten die Selma – Aan Hitler ontsnapt, alles wat Westers en oud was gevangene van Mao- Carolijn vernietigden. Winnaar van de Visser. Selma Vos was de enige met de hippietijd, vanaf het Libris Geschiedenisprijs 2017. Nederlandse die in China ten tijde aanvankelijke comunne-leven met Adviesprijs: € 15,00. CCC op De Boerderij tot en met de van de ‘Laat honderd bloemen eerste jaren van Doe Maar van bloeien’, ‘De grote sprong voor- 1978 tot 1980. Foto’s in zwart-wit waarts’ en de Çulturele revolutie’ en kleur larderen het verhaal over woonde. Zij en haar gezin werden een leven in de muziek van toen, de slachtoffers van de grootse De in deze rubriek besproken boeken, CD’s met alles erop en eraan: liefde, idealen van de Maoïstische Heils- en DVD’s zijn verkrijgbaar bij de Internet Boekhandel Van Stockum in Den Haag of bij liedjes, vrienden, maar toch ook staat. De Joodse Selma groeide op de erkende boekwinkel, tenzij anders vermeld eenzaamheid. Adviesprijs: € 29,50 in IJmuiden en wist tijdens de Tweede Wereldoorlog aan de Indonesische Keuken-Selamat nazi’’s te ontkomen. Tijdens haar Makan – Wouter Rademakers. studie in Cambridge ontmoette ze
900 ‘Blauwe hap’ recepten uit de Chinees Chang Tsao, de man www.vanstockum.nl de kombuis van de Koninklijke van haar leven. Na de geboorte
Meer dan 120 titels over Nederlands-Indië Neem eens een kijkje in de uitgebreide boekenwinkel van Historiek.net: https://geschiedenis-winkel.nl/nederlands-indie.html
24 Korte berichten
Data Tong Tong Fair Expositie ‘De wereld 2018 bekendgemaakt van de VOC’ wegens succes verlengd Eindelijk zijn de data bekendge- maakt van de jubileum editie Kaarten, brieven, scheepsjour- (60 jaar) van de Tong Tong Fair. nalen, tekeningen enz. van de Deze zal worden gehouden van de toekomst van historische roemruchte Handelsonderneming donderdag 24 mei tot en met waarde is en moet blijven. die in de tentoonstelling worden zondag 3 juni 2018. Elf dagen lang Een internationale commissie getoond, kunt u nog een half jaar onder leiding van een Zuid- bewonderen. Wegens groot succes Koreaanse team heeft sinds 2014 wordt de expositie verlengd tot 24 hard gewerkt om zoveel mogelijk authentieke en a-politieke docu- menten bij elkaar te verzamelen. Tot grote spijt echter is op 30 oktober het bericht ontvangen dat de gezamenlijke inspanning en nominatie in deze nominatieronde nog niet is opgenomen in het register en vooralsnog wordt ‘aan- gehouden’. Het bestuur van JES is zeer teleurgesteld in dit besluit en juni 2018. Opvallend is dat vooral staat de Indische stad op het werkt met het internationale team veel schoolklassen de weg naar Haagse Malieveld, inclusief de door om uiteindelijk deze belang- het Nationaal Archief weten te nachtblauwe ‘bogentent’ voor de rijke documenten wel in het vinden.... Onder de stukken die Grand Pasar. In de komende “Memory of the World Register” geëxposeerd worden zijn onder weken en ,maanden zal telkens opgenomen te krijgen. andere het journaal van de nieuwe informatie binnensijpelen. beroemde Kapitein Bontekoe, bij- Nieuw adres Stichting Tong gehouden tijdens zijn reizen van Tong: Raamweg 2, 2596HL Batavia naar China en van Batavia Den Haag. Rectificatie naar Texel. Verder het scheeps- journaal van “De Gelderland”, die Haastige spoed is zelden goed, naar de Molukken voer. Dit zegt het spreekwoord en ook in journaal bevat een tekening van UNESCO nominatie ons geval is dit een waarheid. een Dodo, de vroegst bekende Omdat wij pas vlak voor het Nederlandse afbeelding van dit Voices of Comfort verschijnen van NICC Magazine inmiddels uitgestorven dier. Women aangehouden
Sinds eind 2014 is de Stichting Japanse Ereschulden (JES) be- Aanmelding nieuwe trokken bij het internationaal gastsprekers project dat tot doel heeft authen- tieke documenten rond Comfort “I Witness” is een vrijwilligerspro- Women’ (Troostmeisjes) bij de ject van naoorlogse gastsprekers UNESCO te nomineren om in het het verslagje kregen van de die door heel Nederland spreek- “Memory of the World Register” te lustrumviering van het Indisch beurten en lezingen houden, voor- worden opgenomen. De geschie- Herinneringscentrum (IHC), zijn namelijk op scholen, over de 2e denis van de Troostmeisjes, en wij in de haast vergeten om de Wereldoorlog. Onderwerpen zijn: vooral de rol van de Japanse naam van onze vrienden van Joden, Indische Nederlanders, het regering tijdens de Tweede Indisch4ever als bron te vermel- verzet, onderduiken, dwangarbeid, Wereldoorlog hierin, is een zeer den. Bij deze dan hersteld met enz. Dit doen zij in hun eigen belangrijk onderwerp dat ook in welgemeende excuses. regio. Het Landelijk Bureau Na-
25 oorlogse Gastsprekers is op zoek Wilthagen hebben zich met dit centrum. De reiskosten zijn € naar enthousiaste mensen die product in het diepe gestort, maar 349,00 per persoon, incl. de de geschiedenis naar de jonge met succes want ze kunnen nu al busreis, toeristenbelasting en generatie willen uitdragen. Voor de vraag bijna niet aan. Enkele administratiekosten. Toeslag 1 interne begeleiding en opleiding landelijke supermarktketens heb- persoonskamer € 99,00 en first wordt natuurlijk gezorgd. Ook ben het al in hun vaste assorti- class reizen toeslag € 40,00. Ver- mensen die een eigen persoonlijk ment opgenomen. Heeft uw super snaperingen, lunch onderweg, het nog niet in huis? Vraag er dan drankjes, reis- en annulerings- om bij de filiaalmanager. Enne, verzekering zijn niet inbegrepen. ojaa, de redactie van NICC Wie vóór 25 januari boekt, krijgt Magazine heeft alledrie de smaken een vroegboek korting van zelf geproefd. Lekkkeeeerrrrr....! € 20,00. Aanmelden uiterlijk 1 april 2018 bij G. Wouda. E-mail: [email protected]. of via Tel: 06-29505672. Bij aanmelding is Moesson december is uit een aanbetaling van € 100,00 vereist, dat met de totale reissom verrekend zal worden. Storten op: IBAN nr. NL79RABO 3288 2777 78 verhaal hebben zijn zeer welkom. T.N.V. G.Wouda. De totale reis- Laat het verhaal van je eigen som dient uiterlijk 1 augustus te familie niet verloren gaan, maar zijn voldaan. vertel het aan kinderen, opdat het nooit vergeten wordt. Mede door donaties kan “I Witness” weer vier tot vijf nieuwe gastsprekers opleiden. Voor informatie, kijk op: http://www.iwitnessindeschool.nl of E-mail: [email protected].
Zeeuwse kroepoek Gaat u mee met CHARD naar Spanje? Vindt u nou dat de laatste tijd kroepoek nog echt naar udang Evenals voorgaande jaren zal ook smaakt....? Eigenlijk niet toch? En dit komende jaar weer een dat vond een ondernemer in het Spanjereis worden ondernomen Zeeuwse Tholen nou ook. Hij met de Band CHARD. Bestemming besloot er wat aan te doen. is het bekende Hotel Papi in Familiebedrijf Wilthagen is vooral Malgrat de Mar aan de Costa de bekend om zijn leverworst en Barcelona. Van maandag 10 t/m knabbelspek (u weet wel, die woensdag 19 september 2018. In krokant uitgebakken zwoerdjes). deze periode zal de band CHARD Nu maken ze echte kroepoek van drie avonden optreden. U verblijft op basis van half-pension op 200 meter van het strand en 400 meter van het oude historische
Hollandse garnalen en niet alleen die maar ook nog in de smaken ui (advertentie) en zeewier. Frank en Marcel
26 De oorlog van mijn vader
Mijn vader is een telg van de zo- Vanaf dat moment stond mijn werden mijn Indische oma en genaamde anderhalf generatie: oma er alleen voor. Echter haar kinderen op 24 november de generatie die nog in Indië omdat zij kon aantonen dat ze door Indonesische soldaten op- geboren is en als kind de een Indonesische grootmoeder gepakt en in overvolle treinwa- (noodgedwongen) migratie naar had, bracht ze de oorlog buiten gons overgebracht naar Brangkal Nederland meemaakte. Mijn het kamp door. In eerste een Republikeins (Indonesisch) vader werd op 1 november 1939 instantie trok samen met haar kamp. Behalve wat rijst was er geboren in Soerabaja, een paar kinderen in bij oom John en niets te eten, er heerste een jaar voordat de Japanners Indië tante An. Maar toen oom John voortdurend gebrek aan drink- zouden bezetten en diep zouden geïnterneerd werd, verhuisden water en de sanitaire omstan- ingrijpen in het alledaags leven. ze naar Darmo: een zogenaamde digheden waren erbarmelijk. Maar op deze foto, de oudste ‘beschermde wijk’ die onder Beging je een overtreding, dan die er van mijn vader bestaat, is toezicht van de Japanners stond. werd je net zo hardhandig het nog niet zover. Mijn vader Daar woonden ze samen in een gestraft als in een Jappenkamp is zojuist geboren en wordt huis met vier moeders, elf – hetgeen ook mijn oma over- liefdevol in de gaten gehouden kinderen en één gelovige oma – kwam. Na overplaatsing naar door zijn oudere zus Jane (ook vaders waren er niet. het overvolle kamp Soemobito, wel Puck genoemd). Een eveneens een Republikeins prachtig moment van verstild kamp, werd mijn tante naast geluk. Mijn grootouders moeten hongeroedeem getroffen door blij met hem geweest zijn. Nu dysenterie. Een injectie met het was er naast een meisje ook een felbegeerde medicijn, waar mijn jongen geboren. Het zou hun oma dagen om had moeten enige zoon blijven. Na mijn smeken, redde haar ternauwer- vader werden er nog twee nood van de dood. meisjes geboren: Ruth die vlak voor het uitbreken van de oorlog Op 13 juni 1946 werden mijn geboren werd en Ingrid (ook wel vader, mijn tantes en mijn oma Ineke genoemd), die pas na de door Hollandse soldaten uit het oorlog geboren zou worden. Er is tot nu toe relatief weinig kamp bevrijd en per vliegtuig aandacht voor geweest, maar voor overgebracht naar Semarang. Voor mijn vader begon de oorlog Van daaruit in een overvol al eind 1941. Terwijl mijn oma buitenkampers zoals mijn oma en haar kinderen kwam de tankschip naar Soerabaja, waar naar familie in Lawang was af- mijn opa, die inmiddels uit uit gereisd om te bevallen van tante moeilijkste periode pas nadat de Japanners zich op 15 augustus Zuid-Afrika was teruggekeerd, Ruth, werd mijn opa terug- hen op de kade stond op te geroepen naar de marinebasis in 1945 hadden overgegeven. In de maanden vlak na de Japanse wachten. Soerabaja, waar hij werkzaam Ook na die gezinshereniging was was. Het was bekend geworden capitulatie brak de Bersiap uit; een gruwelijke periode, waarin er van rust voorlopig geen dat de Japanners in aantocht sprake. De dekolonisatieoorlog waren en aangezien mijn opa pemuda’s (Indonesische onafhan- kelijkheidsstrijders) en peloppers brak los, met alle geweld- alle kennis bezat over de dadigheden van dien. Pas toen elektrische systemen die op de (bendes criminele jongeren) probeerden af te rekenen met het gezin in 1949 naar Pladju marineboten en onderzeeërs ge- (Sumatra) verhuisde ervoer mijn bruikt werden, moest hij zo snel een ieder die Hollands was of met hen had samengewerkt. vader voor het eerst iets van mogelijk weg. Hij werd in eerste veiligheid, geborgenheid en rust. instantie overgebracht naar Een gevoel dat al snel verstoord Terwijl Britse troepen een deel Singapore, maar zou uiteindelijk werd, doordat er opnieuw van de Hollandse vrouwen en in Zuid-Afrika de oorlog door- verhuisd moest worden. brengen. Hij liet een brief met kinderen in Darmo op de 10e drie maandsalarissen voor mijn november 1945 uitgeleide deden oma achter bij zijn zwager, oom naar de haven van Soerabaja om En dit keer naar het voor John, en vertrok. ze te evacueren naar Singapore, mijn vader onbekende Nederland
27 om mijn nest te bouwen met de kan brengen, waarbij de ver- weinige spullen die ik heb – het tellers alsnog erkenning vinden liefst in kleine, knusse ruimtes, voor ervaringen die al te lang waar alles binnen handbereik genegeerd zijn. Verhalen over ligt. Bijna mijn oma nabootsend leven helpen te overleven. in het kamp.
In het levensboek dat mijn vader een aantal jaren geleden uitgaf, schreef hij een opdracht voor mij: ‘alles is goed gekomen. Uiteindelijk’. Het welhaast bezwerende op- timisme en de weigering om slachtoffer te zijn: ook daar herken ik mezelf in, ik draag het Begin 1953 liet hij zich samen allemaal met mij mee. met zijn oudste zus inschepen Verdere inlichtingen: op de Johan van Oldenbarnevelt, https://indogo.nl/projects/vertelpr het volgende ongewisse tege- oject-antara-nusa/ moet. Een jongen van dertien Dat is de drijfveer waarmee jaar die in één klap zijn jeugd Yvette levensverhalen verzamelt verloor. Respect heb ik voor Yvette Kopijn in boeken, websites en tentoon- mijn vader, dat hij zich zo goed Yvette (1966) werd op Aruba stellingen. Yvette werkte in het door een kindertijd geslagen geboren uit een Indische vader verleden bij Imagine Identity heeft die bol staat van en een Nederlandse moeder en and Culture in Amsterdam Zuid- onveiligheid, ontheemding en woont sinds haar vierde in oost en bij het Indisch Huis in ontworteling. Zijn overlevings- Nederland. Als schrijver, onder- Den Haag. Momenteel werkt zij kunst bracht hij over op mij. zoeker en docent houdt ze zich bij haar eigen stichting Zieraad Mijn vader nam ons elke al 20 jaar bezig met het ver- https://zieraad.wordpress.com/ vakantie mee uit kamperen en zamelen van levensverhalen van waaronder het lesprogramma leerde ons hoe je je op een paar migrantenouderen waaronder die “Ancestors Unknown Nederland”, vierkante meter senang kunt van Indische Nederlanders. Als waarin leerlingen worden aan- voelen. Een kunst die ik nog Oral Historian gelooft zij erin dat gemoedigd om op zoek te gaan altijd met mij meedraag. Ik ben het vertellen van het eigen naar hun voorouders en familie- een ‘light traveler’, die het leven levensverhaal zeker bij migran- geschiedenis en toegang krijgen leeft zonder ballast van al teveel tenouderen een proces van tot hun onderbelichte (koloniale) materie. En voortdurend bezig is heling en verzoening op gang geschiedenissen.
(advertentie)
28 Recept De Blauwe Hap
U las het al in de boekbespre- Bereiding: met een draadschep uit de pan. king: bij de Marine wordt al Kook de rijst gaar en droog. Bak de uiensnippers en haal ze sinds jaar en dag een keer Varkensvlees, spek, ham prei en er eveneens uit. Bak nu de knoflookstukjes en een stukje per week een Nasi maaltijd tot omelet gebakken eieren snijdt u tot reepjes. Pel de uien en snijd trassi (ca. 1/4) en voeg direct de geserveerd, die de naam de rijst toe. Bak de rijst onder Blauwe Hap heeft gekregen. voortdurend omscheppen op niet Hier het recept zoals onze al te hoog vuur. Voeg nu 1/2 el. foto-redacteur Han Dehne (zelf Maggi aroma toe en sambal naar oud Marine-officier) weet dat smaak. Dan het vlees, spek en de het altijd wordt geserveerd. garnaaltjes erbij en goed mengen. Ook de preiringetjes kunt u nu Ingrediënten: toevoegen en warm even goed 500 gr. rijst, 200 gr. varkens- of door. Nu het vuur uit en als kippenvlees, margarine of slaolie, laatste de reepjes omelet erdoor 3 eieren (geklutst), 50 gr. gar- mengen. Serveer met augurk, naaltjes (hoeft niet, mag wel), 150 ze niet al te fijn. Hak de knoflook komkommer en kroepoek. Evt. gr. gerookt spek, 150 gr. magere in kleine stukjes. extra sambal op tafel en drink er ham, 50 gr. prei, 2 grote uien, Doe nu een stukje margarine of een lekker koud biertje bij. 4 tenen knoflook, Maggi-aroma wat slaolie in een braadpan of wok (flesje, dus geen blokjes), sambal en verhit dit (pas op dat de Selamat makan. oelek, stukje trassi, snufje zout, margarine niet verbrand). Bak het gesneden augurkjes, kroepoek. vlees en spek krokant en haal het
Adresboek van Bandoeng 1941 In dit adresboek staan de gegevens alfabetisch op familienaam met daarachter het adres waar hij of zij woonde in 1941 http://www.boudewynvanoort.com/2016/02/adresboek-van-bandoeng/
Just4Kids… voor iedereen van 6 tot 16 jaar
‘The Battle’ naar jouw school?
Wie weet het meest van The Battle voortgezet onderwijs. Alles bij veteranen op missie? Wie is de elkaar een flitsende voorstelling veteraan? Waarom doen ze The Battle is een ,multimedia van 60 minuten. dit? Wat zagen ze? Twee jonge voorstelling die wordt uitgevoerd
BN-ers zoeken de antwoorden. door de regimentsfanfare ‘Garde Klokhuis, Z@pplive, Ze kruipen in de huid van drie Grenadiers en Jagers’ van de veteranen. Dat doen ze in ‘The Superbrein Koninklijke Landmacht. En zij Battle’. Een meeslepend spel doen dit live bij jouw op school. De hoofdrolspelers, Bart, Nienke met film en live muziek. En Dit spektakel is speciaal bedoeld en Pepijn zijn bekend bij jongeren. jouw school kan meedoen. voor de onderbouw van het Alledrie speelden ze in het Klok-
29 huis. Bart daarnaast ook nog in op het scherm live begeleid door techniek worden verzorgd door Z@pplive, Holland Sport Junior en het militaire orkest. eigen mensen van het orkest. Is de Beste Vrienden Quiz. Nienke er geen geschikte locatie op was ook te zien in De Buitendienst De leerlingen school? Dan is een externe ruimte Superbrein en Zapp Your Planet. ook een prima idee. Twee voor- Pepijn speelde in de BZT Show De leerlingen in de zaal doen zelf stellingen achter elkaar? Ook dat mee. The Battle kent drie speel- behoort tot de mogelijkheden. ronden. Na elke ronde wordt de film stopgezet. Op dat moment begint de quiz met de leerlingen. De vragen vloeien voort uit de beelden in de film.
Leerdoelen
Veteranen De thematiek past bij burger- schapsvorming, maatschappijleer De leerlingen maken ook kennis en geschiedenis ckv, of bij het met drie heuse veteranen. Marja thema Vrede en Veiligheid. De Blok, die als vrouwelijke F-16 voorstelling leent zich uitstekend piloot bommen afwierp in Bosnië. voor discussie met de leerlingen in
Ahmad Azizi, die als Afghaanse kleiner verband. Operationeel kan vluchteling in Nederland terecht- een gastles van een veteraan in Aanvragen en informatie kwam en later weer werd ingezet de eigen groep zorgen voor een als marechaussee in zijn geboorte- indrukwekkende aanvulling. De voorstelling wordt gratis aan land. En Jaaike Brandsma, die de leerlingen aangeboden. tijdens een patrouille in Derah De voorstelling ‘The Battle’ kan Wood een been kwijtraakte bij een voor de schooljaren 2018 en 2019 zelfmoordactie. worden geboekt. I n overleg wordt een geschikte datum gekozen. Het spel Andere ideeën over het inzetten van de voorstelling? Neem dan
contact op: [email protected]. The Battle bestaat uit een gefilmd Bekijk de trailer en meer op: spel. Nienke en Bart krijgen www.veteranendag.nl/battle. opdrachten van presentator Pepijn Organisatie en de voormalige commandant van de Landmacht, generaal De voorstelling is voor vier tot vijf buiten dienst Mart de Kruif. De klassen tegelijk of maximaal 150 antwoorden moeten ze vinden in leerlingen. Een zaal met een ______het museum. Het wordt een race podium van ca. 10 x 8 meter (25 tegen de klok. De acties worden musici) volstaat. Geluid, beeld en
LIKE onze facebookpagina https://www.facebook.com/IndischCentrumNICC/
een artikeltje over twee meisjes dansen of zingen? Misschien ben Korte berichten die Indonesische dansen leerden je wel een hele goeie chef-kok, of en verder ook een stukje over een ben je een kunstschilder of een Gezocht: Jong talent drumtalentje Heb jij nou ook zo’n fotograaf in de dop. Misschien ook talent? Kan je goed gitaarspelen wel een…… Kortom, alle jonge In de rubriek “Just4Kids” hebben en treed je ook op? Of ben je een supertalenten van ca. 6 tot ca. we eerder al aandacht besteed tenniskampioen in de dop, een 16 jaar oud willen we voor het aan jong talent. Zo plaatsten we goed biljarter of kan je heel goed voetlicht zetten. En wij willen dat
30
voor de angstmuis, aangezien de Monsterdraken steeds vaker het eiland weten te vinden. Als Geronimorr en zijn vrienden de zee op gaan om de vermiste ontdekkingsmuis Erik Langsnors- son te zoeken, dient het ene na
het andere gevaar zich aan. (Bij dit boek krijg je plaktattoos kado). aan iedereen vertellen. Als je zelf Prijs: € 15,95. niet zo heel goed kan schrijven, vraag dan of jouw ouders willen Operatie Pisang, Costa Banana helpen en doe er een fotootje – 9-12 jr. – Jozua Douglas. Dit erbij. Of je stuurt jouw verhaal Meng nu de andere droge is het derde deel van de serie gewoon in je eigen woorden naar Costa Banana. Elly Hees maakte de redactie, dan maken wij er kruiden er doorheen, met de de illustraties voor dit spannende samen met jou een echt leuk sambal, suiker en laurierblad spionage avontuur. Rosa en Fico, artikeltje van. (3 à 4 stuks). Laat ca 2,5 uur
Stuur je reacties dan naar: zachtjes sudderen. Het vlees info@indisch-centrum- moet supermals worden. Doe denhaag.nl DOEN HOOR….!!! als laatste de tomatenpuree en de ketjap erbij en eventueel nog een scheutje azijn. Door
Recept het lange sudderen wordt de Hachee op z’n Indisch hachee vanzelf wat dikker. Zo niet, dan binden met maïzena Ingrediënten: of kant-en-klaar sauzenbinder 500 gr. runderlappen, 2 tenen of groentenbinder. Lekker met knoflook, 4 kruidnagelen, 1 kg, witte rijst en sperzieboontjes. rode uien, 2 el. tomatenpuree, Selamat makan.
1 kopje granberrysap (of ander de kinderen van de knotsgekke sap dat u toevallig in huis president van Costa Banana, hebt, maar GEEN sinaasappel- krijgen thuis les van meester sap), 4 el. ketjap manis, 12 tl. Boeken, e-books/cd-dvd Gabriel. Als de meester plotseling djahé, 1 tl. ketoembar, 2 tl. verdwijnt zonder afscheid te sambal oelek, peper en zout, nemen, gaan Rosa en haar mespunt nootmuskaat, 100 gr. brioertje Fico en humn vriendin boter, laurierblad, 2 tl. bruine Julia op onderzoek uit. Al gauw Expeditie Zonnesteek – 6-9 jr. ontdekken ze vreemde dingen in suiker, water. Geronimo Stilton. In dit giga en rond het paleis. Wie is toch die
spannende boek gaar Geronimorr beldschone Coco, met wie meester Bereiden: verhit de boter in op zoek naar een veiliger oord Gabriel verkering had? En wie is een ruime braadpan (pas op voor de Noormuizen. Rofjord is die geheimzinnige man met die dat het niet verbrand). Snijd namelijk geen fijn thuis meer snor? Prijs: € 13,99. de runderlappen in grove dobbelstenen, snipper de uien Het boek van stof – va. 12 jr. – grof en hak de knoflook fijn. Philip Pullman. Malcolm Polstead Bestrooi het vlees met wat is een eerlijke en hulpvaardige jongen, maar hij is ook vreselijk peper en zout en meng goed. nieuwsgierig. In het klooster Braad het vlees tot het rondom verderop wordt in het diepste bruin is en doe dan de uien en geheim de kleine baby Lyra knoflook erbij. Als de uien verzorgd. Het gaat allemaal goed, glazig worden, dan granberry- totdat opeens handlangers van het sap erbij en wat water zodat Magisterium hem opzoeken en het vlees net onder staat. alles over Lyra willen weten.
31 om haar in de garage op te sluiten Glazen Troon’ en ‘Hof van Doorns en de politie te bellen. Die en Rozen’): “Dit boek is een van verandering zorgt ervoor dat Ruby de beste boeken die ik ooit naar Thurmond (een zwaar be- gelezen heb. Geen grapje. De waakt heropvoedingskamp) wordt opbouw en de plot zijn fenome- gestuurd. Ze heeft weliswaar de naal en de karakters zijn de meest mysterieuze ziekte overleefd, die levendige die ik in een boek ooit als een epidemie over de jongeren ben tegengekomen”. Speciale voor- prijs: € 15,00 i.p.v. €19,99.
Malcolm gaat op onderzoek uit en raakt verstrengeld in een gevaar- lijk complot. Intussen is er strom op komst en dreigt er een overstroming. Wat kan Malcolm nog doen om Lyra in veiliogheid te houden? Prijs: € 19,99.
De overlevenden – va. 15 jr. Alexandra Bracken. (Info: In van Amerika raasde, maar ze Help NICC Magazine aan 2018 gaat de film ‘The Darkest heeft er iets angstaanjagends voor nieuwe abonnees Minds’ in première. De film gaat in de plaats gekregen: bovenna- Verras uw familielid, vriend, over dit boek) Als Ruby op haar tuurlijke krachten, die oncontro- kennis of collega met een tiende verjaardag wakker wordt, is leerbaar zijn. Nu Ruby zestien is, er iets in haar anders dan de dag behoort ze tot de gevaarlijkste GRATIS ABONNEMENT ervoor. De verandering is voor tieners van van land. Oordeel van [email protected] haar ouders alarmerend genoeg de schrijfster Sarah J. Maas (‘De
______
Indisch Herinneringscentrum Info over boeken, artikelen, TV- Bronbeek en radiodocumentaires plus LINKS Links4Kids www.indischherinneringscentrum. naar sites betreffende het Pakan- nl Baroe Spoorweg drama. Heel veel leuke LINKS http://pakanbaroe.my- voor kinderen, maar niet Indisch Museum, een digitaal free.website/. museum over Nederlands-Indië: alleen voor kinderen: https://indischmuseum.wordpress. Taman Indonesia, Het leukste com kleine Indonesische dierenpark Doorlink-website naar tal van in Nederland. http://www.taman- Indische en Indisch gerelateerde Informatie over de Nationale indonesia.nl websites, blogs, personen en Indië-Herdenking op 15 onderwerpen. augustus. www.indieherdenking.nl Koorenhuis - Den Haag, https://linkenindisch4ever.wordpr cursussen en workshops voor ess.com/ Een Indische start-pagina voor muziek, dans, kunst en theater. de jeugd: http://suara-baru- http://www.koorenhuis.nl Website over online geschiedenis kecil.jouwpagina.nl van, voor en met Indische Een informatieve website met heel Nederlanders. De Jeugdwebsite van de veel Theatervoorstellingen, http://www.indischhistorisch.nl Nederlandse Oorlogsgraven- overal in Nederland en voor iedere stichting (Ned.-Indië). leeftijd. Informatie over schoolles- http://www.eenlevenverloren.nl/in http://www.kindertheater.nl/ pakketten over het voormalige dex.php?go=home.personen@pag Nederlands-Indië. enr=1 Kunstbende, Een landelijke www.gastdocenten.com organisatie met afdelingen in alle
32 provincies voor iedereen van 13 Young Adult Books, website leeftijdgroep. tot en met 18 jaar. met boekrecensies en webshop http://www.kinderboekenpraatjes. http://www.kunstbende.nl over boeken voor middelbare nl scholieren. Jeugd Startpagina “Open http://www.youngadultbooks.nl/ Website Indische Jeugdboeken, Start” http://jeugd.openstart.nl compleet met een bestellink. Jeugdbieb, leuke en informatieve http://www.antiquariaat- Weblog “Indische Jeugd- website. http://www.jeugdbieb.nl anna.nl/boekek/kameleonboeken letteren” Blog van Marjorie van Putten: Cultuur, Jeugd, Sport en Media http://indischejeugdletteren.word in Vlaanderen, website met van press.com/over-mij/ alles. http://www.cjsm.vlaanderen.be Villa Zebra, landelijke jeugd- organisatie Kinderboekenpraatjes. Veel http://www.villazebra.nl boeken uitzoeken voor elke ______
Wilt u blijk geven van uw waardering voor NICC Magazine en het vele werk dat wij hiervoor maandelijks verrichten? Maakt u dan een vrijwillige donatie over op ons bankrekeningnummer NL39 RABO 0129 2168 36, t.n.v. NICC te Den Haag. Dank u wel.
Column Merry Christmas and a Happy new year!
Sinterklaas is alweer terug naar allerlei verschillende vormen. Van met een slee al voor de deur het Spanje en na een benefiet zilveren vogel met witte veren grootste plezier te beleven. voorstelling aan 150 kinderen in staarten, tot roze glimmende en Volgens mij moeten we nu Apeldoorn in Het Kristal, met dank blauwe glimmende naast rode, wachten tot het maart is en naar aan Nathaly Pattimukaij voor Sint gouden en witte sterren, ballen, Limburg vertrekken om een Maarten, staat alweer de kerst huisjes en druppels, met hier en herinnering als deze te ontwik- voor de deur. We raken op daar een uitgesneden vorm, met kelen. Gelukkig houdt onze oudste Facebook op de Indogroep nepsneeuw erop of met glitters. zoon van schaatsen en de ijsbaan opgericht door Linda Uyleman al En niet te vergeten gouden en kijkt er ieder jaar weer naar aardig in de stemming met kettingen en zilveren slingers. uit, om – zijn onbewuste Indische heerlijke gerechten en lieve dans en moves op het ijs – te ontroerende berichten... Ik lag als kind heel graag onder de vertonen. Van mij heeft hij dat boom. Nee, niet, omdat ik me nou schaatsen op ijs ieder geval niet. “Vroeger....” had mijn oma een zo graag als verpakt cadeau er Kerstboom die niet langer was dan zag liggen. Maar meer omdat ik Nu ik richting de 50 jaar ga, denk 1.70 meter en zo nep, dat het dan heerlijk kon wegdromen en ik meer na over dit soort mooie eigenlijk direct uit de etalage kon alle glitters en kleuren tegelijk herinneringen. Zo was het laatst komen. Alles hing synchroon. Er zag. Ik vermoed dat als mijn ook hij die opeens uitte dat we was geen Kerstbal of Kerstster die jongere broertje Taco er dan ook vroeger heel veel zelfgemaakte anders van kleur was dan rood of op af kwam, we er weer vandaan koekjes hebben gemaakt met goud en het zal mij niets verbazen werden gehaald, maar het liefst, schoolvriendjes, maar ook tijdens als mijn oma het zonder mijn opa, lag ik er op mijn rug, met mijn logeerpartijtjes of tijdens de van te voren heeft geteld hoeveel hoofd onder de boom weg te feestdagen. Ik herinner me nog, sterren en ballen er om en eraan dromen na een lange koude dat Rodin weer zelf versierde moesten hangen. Mijn moeder winterse schooldag. “Vroeger...” cupcakes wilde, maar ook een daarentegen, uit een ander hadden we nog echte winters... keer dat ik vanuit me werk kapot bouwjaar, sloeg de andere kant Helaas kunnen wij onze kinderen racete naar de snackbar om een op. Weliswaar wel een nepboom, niet helemaal uitleggen hoe zak patat te halen en een zelf- maar van zeker 2 meter hoog en bijzonder het was om tot je knieën gemaakte sneeuwbaan van karton met allerlei kleuren ballen met in de sneeuw buiten te lopen. En voor de schaal met patat plaatste,
33 zodat de aandacht werd gevestigd mijn schoonouders niet meer we gingen bidden, ondanks we dit op de Kerstachtige sneeuwbaan leven en mijn ouders te ver thuis bij papa en mama niet meer met poppetjes, en niet op de niet wonen, maar zo is het de laatste deden”. zelfgemaakte patat en schaal jaren er ingeslopen. Sinds mijn mayo en ketchup er achter. Drie opa Merkelbach van vaderskant is Herinneringen, tradities..... soms keer raden welk gerecht er dat overleden, diens vrouw, mijn oma slik ik de brok weg en soms kan ik jaar het meest snel op was. Susanne Lichtleitner ik helaas ze hartelijk en warm koesteren. Ik “Vroeger...” vierden we Kerst- nooit heb gekend, en sinds mijn probeer in ieder geval vanuit mijn ontbijt in de klas. Maar oma Warella is overleden van mijn eigen gevoel, er samen met mijn tegenwoordig moet de hele school moeders kant, zijn de kerstfeesten man Johan, wat van te maken meedoen aan een lopend buffet en meer gezinsgericht dan familie- voor onze kinderen. En ik geloof, sta je in een mum van tijd op gericht geworden. Een aantal dat dit aardig lukt. Ja, ik ken ook Facebook, Insta of andere digitale pogingen heb ik wel gedaan van die momenten bijvoorbeeld netwerken te pronken. Geef mij richting neven en nichten om de dat ik met oud en nieuw alleen stiekem toch maar meer dat traditie voort te zetten, dat me 1x op zolder naar vuurwerk keek en kleinere, fijne, ingetogene. Als is gelukt. Maar helaas is het alleen nog maar kon huilen, omdat ‘Tante Sjan’ probeer ik met mijn daarbij gebleven. Wel ben ik er mijn man die altijd keihard werkt dolle beestenbende deze sfeer heel blij om, dat mijn moeder en lag te slapen en mijn oudste die ieder jaar weer intiem te houden. haar broer en zussen ieder jaar toen nog klein was gelukkig dat kerst samen met elkaar en hun jaar niet wakker werd van het Of de groepen nu klein of groot partners vieren “nu het nog kan”. geknal in de straat. En ik me zijn. Mijn grootste wens is om nog verdrietig afvroeg waarom de hele voor Stichting Pelita voor ouderen, familie toch apart alles vierde. En de Indische voorstelling tentoon te de meeste vrienden bij hun eigen mogen stellen. Laat ik dit meteen ouders zaten. Nu was het ook voornemen voor 2018! (En nee, zo, dat ik zwanger was van de dit is geen publiciteitsstunt, want tweede, dus dan ben je natuurlijk ik ben gewoon nog van het bellen meer emotioneel als anders. En en spreken van mensen om wat als Hooggevoelig persoon, kan ik voor elkaar te kunnen betekenen). de dingen nu eenmaal zeer intens Laatst vertelde ik onze kinderen beleven. Dus ook pijnen. Ik noem “dat ik de hoorn erop gooide, zo mezelf ondertussen liever een boos ik was op een meneer aan de dramaqueen dan een of ander telefoon”. Dit heb ik even moeten triest geval. Dat ook komt door de vertalen van telefoon naar mobiel eeltlaag van verharding door en druk je op de knop in plaats keiharde ervaringen in het leven. van hoorn op telefoon... Was Maar gelukkig, voert de verzach- vroeger echt alles kleiner en ting de boventoon en weet ik intenser? Of lijkt dat zo, als je iedere keer weer de december- ouder wordt? maand om te toveren tot een Als Indische geboren in Rotterdam Het klinkt gek, maar ik heb soms mooie maand. met een grootmoeder wiens het gevoel, dat ik meer Indisch en ouders van Ambonese komaf zijn, ouderwets hierin ben. Ik verzamel Mijn ouders zijn van een andere voelt het eigenlijk nooit goed als het liefst de hele familie bij elkaar, generatie. Ik probeer het soms ik NIET een gerecht zelf heb spreek dan af, dat we allemaal anderen uit te leggen, alsof ik me gemaakt. De zak patat op het Indische Kerstachtige gerechten verontschuldig dat zij op hun Kerstbuffet was weliswaar best maken, waarbij ik het romantische eigen wijze Kerst willen vieren geslaagd, maar dan ook eenmalig beeld heb, dat we dan oude foto's en niet met de kinderen en en u begrijpt, dat als onze jongens en videobanden gaan bekijken en kleinkinderen, dat ze uit de hippie Rodin en Jordin, die tegen de oude herinneringen ophalen van tijd komen. Met andere woorden: zomervakantie jarig zijn, geza- “weet je nog, dat als de kaarsen Mijn ouders kunnen toevallig beide menlijk hun verjaardag vieren, ik brandden op oma's mooi gedekte niet tegen het beklemmende een hele rijsttafel tover voor alle Kersttafel, we stiekem met een gevoel, dat het ieder jaar het- visite. mandarijnenschil het sap er tegen zelfde moet en zijn nu op een knepen en er zo een grote vlam leeftijd, dat ze ook niet meer Met Kerst is het anders. Dan ben vatte, dat bijna het Kerststukje in graag een uur na avond eten in de ik meestal alleen met mijn man en de fik ging” tot “weet je nog, dat auto zitten. En om nou mezelf uit de kinderen. Niet alleen omdat het toch wel iets vredigs had als te nodigen...? Toch probeer ik het
34 ieder jaar weer. Echter heeft mijn gestaan, maar ze weten dat ze koester ik hele verschillende, maar vader zijn jeugdliefde gevonden van Indische en Molukse komaf zeker mooie Kerstvieringen. En en gaat zij graag naar de kerk. En zijn en mogen ze het ook weten dit jaar gaan we naar de niet mijn moeder is het liefste met dat we hier niet voor niets zijn vergeten traditionele Mari Dansa haar broer en zussen met de terecht gekomen. En doken erna in dansschool Parmentier in kerst. Wie ben ik om dit dan tegen lekker de Burger King in. Amersfoort, georganiseerd door te houden? Ik gun het ze van Connie Smith. (Ja, lieverd, ik weet harte en zoals zij afzonderlijk van De andere kerstdag hebben we dat je bescheiden bent, maar ik elkaar zeggen, hangt het niet van lekker thuis gegeten en dat kan het niet laten uw naam te twee dagen af of je saamhorigheid was ook heel fijn, want ik moest noemen, want ik vind het er kan voelen. Ik denk er anders nog bijkomen van het werken en geweldig... of moest ik nou “jouw over. Ik ben het type van en/en. erna nog een poppentheater- naam” zeggen). Dit jaar treedt Dus heb ik mijn liefste tante, die voorstelling geven bij Burgers Ray Smith er op en ben ik normaliter niet in Nederland is, Bush in Arnhem bij Pasar benieuwd naar zijn Zonnestralen. samen met haar man uitgenodigd Istimewa. Dit jaar gaan deze En weet ik, dat we als publiek op tweede Kerstdag. Helaas voorstellingen er niet gegeven weer verrast zullen worden met moeten we even afwachten wat de worden, maar mag ik de dochter – Indonesisch eten, Indonesische chemokuur met haar tegen die tijd Ilse – van mijn dit jaar overleden dansen en uiteraard Linedance en zal doen, en stiekem bid ik, dat vriendin er mee naar toe op pad we the Jive (die ik nog steeds het doorgaat. En komt mijn vader nemen. Van de familie Versluys, moet leren) op lekkere muziek met zijn vriendin op 23 december weet ik, dat zij gelukkig altijd met mogen doen. eten en gaan wij met mijn broer kerst samen zijn met de familie, en zijn vriendin en hun kinderen dus hoef ik niet bang te zijn dat Als er dan uiteindelijk zo'n 200 op 1 januari bij hun langs. Mijn Ilse alleen is met kerst. man uit Amersfoort en omstreken, moeder geeft aan te moeten van 1e, 2e, 3e en zelfs 4e wennen aan haar pensioenleven generatie dan ten slotte tevreden en dus weinig tijd te hebben... de zaal verlaten, hoor ik het zo maar ik vind het fijn dat ze nog graag als er gezegd wordt door de vrijwillig werkt op haar oude werk, organisatoren “fijne dagen en een waarbij “de oudjes” iedere keer gelukkig nieuwjaar”. Hoe warm is weer blij zijn om haar weer te dat, om op die manier weer onder zien, maar ik had toch stiekem de Indischen te zijn en het jaar gehoopt op meer tijd nu ze niet zo af te sluiten... meer werkt... En dan..... gaan we richting Mijn vriendin Versluys beter Ik mag niet klagen en ik wil het oudejaarsavond! Even heb ik bekend als “oma Do” werd 97 jaar ook niet. Sterker nog. Ik heb de getwijfeld om te gaan werken, en heb ik heel fijn afscheid van laatste tijd zo goed contact met daar er een hoop mensen op mijn mogen nemen. Alsof ze het zo mijn ouders. Meer dan ooit en dit werk het thuis misschien niet zo gepland had met haar heerlijke koester ik! Hierover meer in een gezellig hebben als in het tehuis wijze humor overleed ze dit jaar volgend deel...We gaan nog even waar ik werk... maar gelukkig, op 1 april. Wat mis ik het loopje naar de Kerstplannen... mag ik bij mijn gezin blijven en naar haar huis. dat betekent dat we onze puber Hopelijk dus een Kerstdag met goed in de gaten houden, want mijn oom en tante in ons huis en Maar ik koester dat ik de laatste dit jaar schijnt het laatste jaar de andere Kerstdag is voor ons acht jaren haar heb mogen leren te zijn, dat er nog privé vuurwerk gezin heb ik een aantal jaren kennen en we elkaar konden in het openbaar mag afgestoken geleden besloten. Vorig jaar steunen. worden.... gingen we naar het theater in Nee, we weten allemaal als geen ander dat als de maand december Rotterdam. En heb ik om de Voor nu, wens ik u een hele fijne er aan komt, het niet alleen maar hoek van het theater zelfs onze Kerst en een gelukkig Nieuwjaar over rozengeur en maneschijn kinderen laten zien waar de toe en hoop ik volgend jaar weer gaat, niet waar? schepen vanuit Nederlands-Indie een beetje warmte en licht te in de haven van Rotterdam naar mogen geven met mijn verhalen. binnen kwamen. We hebben er Gelukkig kan ik als tevreden mens zeggen, dat ik een hoop liefde ken misschien nog geen 5 minuten Liefs, Chantal (‘Tante Sjan’) en heb gekend in mijn leven, en
35 De ondergang van de Van Imhoff
Op 10 mei 1940 stak het Sumatra in het vizier van een Het incident werd in Nederland bij Duitse leger de Nederlandse Japans gevechtsvliegtuig komt. het grote publiek niet bekend, en grens over. Na een kort verzet Zonder enig afweergeschut was ook de kapitein hield angstvallig door een slecht voorbereid het schip geen partij voor de stil wat er was gebeurd. Pas jaren Nederlands leger namen ze Japanse vliegers. Er waren slechts later, in 1965, maakte Dick zonder veel moeite de macht een paar bommen voor nodig om Verkijk als redacteur van VARA’s over. het schip lek te laten slaan. En 'Achter het nieuws' een reportage toen begon het drama. over de affaire. Deze werd door Totaal onverwacht kwam het niet, het bestuur van de omroep en de en in Nederlands-Indië had men Met de Nederlandse kapitein zélf de expansiedrift van de Duitsers PvdA te gevoelig bevonden, en voorop. Alle sloepen werden te met argusogen bekeken. In de eindigde op de plank. Televisiechef water gelaten en pas toen de J.W. Rengelink verdedigde de maanden voorafgaand aan de Nederlandse- en Indische beman- beslissing met de woorden: inval hadden de autoriteiten in ning veilig van boord waren ‘De erkenning dat ook Nederland Nederlands Indië als voorzorgs- kregen de Duitse gevangenen, die maatregel alle namen en adressen – zij het incidenteel – een fout of in het ruim van het schip van Duitsers en andere Duits- zelfs fouten heeft gemaakt, kan gevangen zaten achter prikkel- taligen verzameld. Toen het juist een verzwakking zijn van de draad en doodsangsten moeten opvatting dat het in de eerste nieuws van de inval kwam werden hebben uitgestaan, de sleutels om plaats de Duitsers zijn geweest, zij onmiddellijk gearresteerd, en zich te bevrijden. die een haatpsychose hebben de mannen in kampen gevangen gezet. veroorzaakt die hier en daar Zonder sloepen en onder dreiging buiten de nazikringen tot felle In tegenstelling tot Europa bleef van gericht geweervuur, was het Nederlands Indië nog tot 1942 reacties heeft geleid.’ een vrijwel verloren zaak. Een Een andere directeur schreef: 'Het gevrijwaard van de oorlog. Maar groep drenkelingen werd op zee gebeurde staat in geen verhouding met de groeiende angst voor een door een te hulp geschoten Japanse inval werd al in december tot wat de nazi-staat hier heeft Nederlands schip aangetroffen. aangericht.' ’41 besloten om groepen Duitse Maar omdat er alleen maar gevangenen over te brengen naar Duitsers op het vlot zaten, besloot Toen Dick Verkijk vervolgens naar Brits Indië. De meeste Duitsers de kapitein ze aan hun lot over te Het Parool ging met zijn verhaal waren zo goed ingevoerd in de laten. werd hij door de omroep ont- Nederlands-Indische samenleving slagen. De film zelf is sindsdien dat ze als bondgenoot van grote Slechts 66 Duitsers wisten de spoorloos verdwenen. waarde konden zijn voor de ramp te overleven en spoelden Nu, meer dan vijftig jaar na de Japanse invasiemacht. aan op het Nederlands-Indische eiland Nias. Hier pleegden ze film van Verkijk wordt de waarheid over de ramp met de Van Imhoff Het Nederlandse stoomschip de samen met de Indische bevolking alsnog verteld in het drieluik: Van Imhoff werd ingezet om 477 een coup en droegen het eiland De Ondergang van de Imhoff. van de Duitse burgergevangenen later over aan de Japanners. Ruim Zondag 10, 17 en 24 december over te zetten. Alles lijkt voor- vierhonderd gevangenen vonden om 20:15, VARA op NPO 2. spoedig te gaan tot het schip bij op zee de dood.
36 De Indische Agenda LET OP! Sluitingsdatum kopij op 8 januari 2018
T/m 21 januari 2018: Twee ligt de focus op de jaren ’60 en ’70 eeuwen bewogen Indone- van de vorige eeuw, de periode Hij groeide op in de natuur, het sische geschiedenis. De ten- dat hij internationaal doorbrak. ruige oerwoud en voelde zich één toonstelling “Power & Other Met deze expositie wil het Haagse met de Javaanse natuur en met de Things” verkent de laatste twee Gemeen-temuseum eerherstel cultuur. De tentoonstelling is tot woelige eeuwen van de Indo- vragen voor deze excentrieke stand gekomen dankzij het feit nesische geschiedenis. Hierbij kunstenaar. Veel werk van de in dat vele particulieren en instel- komen ook thema’s aan bos als voormalig Nederlands Indië lingen Toorop’s werk in bruikleen islamisering, racisme, de rol van geboren Anton Heyboer werd hebben gegeven, mede dankzij de vrouw, enz. De tentoonstelling in die tijd gekocht door het de inspanningen van de bekende verwijst naar een zin uit de onaf- beroemde Museum of Modern Frans Leidelmeijer. De locatie is: hankeklijkheidsverklaring, waarin Arts in New York. Ook het Musee Lalique, Gasthuisstraat 1, geëist wordt dat “de kwesties rond Gemeentemuseum heeft van Doesburg. Zie voor entreeprijzen, de overdracht van de macht ge- openingstijden en andere info: wetensvol wn zo snel mogelijk http://www.musee-lalique.nl. moeten worden behandeld”. Het is opgebouwd rond de werken van T/m 30 juni 2019: Indone- 21 Indonesische en Westerse sische Bronzen – Schatten uit kunstenaars. Daarbij is de invloed het Depot. Het museum van 450 jaar Nederlandse kolo- Volkenkunde toont een bijzondere nisatie alom aanwezig. Curator verzameling bronzen voorwerpen Charles Esche zegt hierover: die normaal in het depot blijven. “Toch probeert de expositie in het Er zijn meer dan 200 Indonesische reine te komen met het koloniale voorwerpen opgesteld. Ze bieden verleden. De politieke instelling heinde en verre werken van een schat aan informatie over de loopt als een rode draad door de Heyboer laten komen om deze werken heen, die heen en weer tentoonstelling zo compleet springt in tijd en ruimte en onder- mogelijk te maken. De locatie is: linge verbanden legt. Power & Gemeentemuseum, Stadhouders Other Things biedt een soms –laan 42, 2517 HV Den Haag. Zie duizelingwekkend beeld van de voor entreeprijzen en openings- enorme diversiteit van de Indone- tijden de website van het museum sische archipel en toont aan https://www.gemeentemuseum.nl hoezeer de gebeurtenissen uit T/m 3 juni 2018: Jan Toorop en het animisme. Deze tentoon- stelling richt zich vrijwel volledig op de afkomst van de kunstenaar. geschiedenis van Indonesië. De beeldjes zijn eeuwenoud, gemaakt tussen de 8e en 15e eeuw, een periode waarin Java het centrum was van Hindoeïsme en Boeddhis- me. Een tijdvak waarin ook enorme monumenten zoals de Boeddhistische Borobudur en heden en verleden sterk met de Hindoeïstische Tempel van elkaar verweven zijn. De locatie: Prambanan ontstonden. De beeld- Kunstcentrum Bozar (Paleis jes zijn grotendeels op Java voor Schione Kunsten), Ravestein- gevonden, maar komen daar oor- straat 23, 1000 Brussel, België. spronkelijk niet vandaan. Uit Voor bezoekersinformatie, zie de recent onderzoek weten we dat website: www.bozar.be/nl. Java in die tijd via zee metaal- staven importeerde. De moeite T/m 4 februari 2018: Anton waard om deze bijzondere Heyboer. In deze tentoonstelling tentoonstelling te bezichtigen.
37 Locatie: Museum Volkenkunde. en daarnaast accepteren dat je Steenstraat 1, 2312 BS Leiden. nooit los van de ander zult zijn. Openingstijden: Di. t/m Zo: 10.00 De locatie: Werftheater, – 17.00 uur. Alle verdere bezoe- Oudegracht 58-60 (aan de Werf), kersinfo: www.volkenkunde.nl. 3511 AS Utrecht. Aanvang: 14.30 uur (kassa open 13.45 uur). 14 januari 2018: As met een Toegang: € 13,00. CJP, U-pas Indisch verleden. Wat doe je als en55+ € 11,00. Als EXTRA: voor € je niet weet waar je de as van je 10,00 extra kunt u na afloop moeder moet uitstrooien? Als elke genieten van een feestelijke plek die je maar kunt bedenken appetizer en een heer-lijke nasi niet goed genoeg is? Daar sta je rames. Hiervoor is reserveren dan, met die urn in je handen. De verplicht. Kaarten via: 030- herinnering aan haar dringen zich 2315440 of via e-mail: aan je op. Een moeder met een http://www.werftheater.nl/reserve De herinnering aan haar moeder Indisch verleden en jij mals haar ren. dochter, die twee culturen in zich roept beelden op uit het verleden, waar zij voor een deel getuige van draagt. In deze theatervoorstel- ling neemt Yvonne Groeneveld u is geweest. Wat betekent die vermenging van culturen en hoe mee in een zoektocht door haar ______eigen leven. kan je definitief afscheid nemen
======Vertalingen vanuit en naar alle moderne talen Speciaal: technisch, medisch, juridisch en creatief Schrijven van uw memoires, brochures en andere teksten
Sinds 1989 vertalers & ghostwriters die u zorgen uit handen nemen
Tel: 070-362 05 89 - 06-83205997 W : www.creapro.myplaces.nl @: [email protected]
Vertaalwerk & ghostwriting ======(advertentie)
Redactie, medewerkers en technische staf wensen iedereen Gezellige Kerstdagen en een Gelukkig Nieuwjaar
38
Reparatie, onderdelen, accessoires en batterijen voor al uw elektronische apparatuur. http://www.mobipc.nl/onderdelen
Pasar Kalender 2017 (update: 1 december 2017)
Januari Juli 14, 15: Steenwijk http://www.istimewa-events.nl. 1, 2: Zeist http://www.istimewa-events.nl. 26, 27, 28: Breda http://www.winkelcentrumhogevucht.nl 7, 8, 9: Eindhoven www.stichtingstellar.nl 9: Breda www.raffyzorg.nl Februari 8, 9 : Kallenkote (Steenwijk) www.taman-indonesia.nl 18 t/m 26: Amsterdam www.woutnijlandevenementen.nl 14, 15, 16: Groningen www.pasarfestival.nl 22, 23: Emmeloord http://www.istimewa-events.nl. Maart 28, 29, 30: Oostende – BE http://www.istimewa-events.nl. 4, 5: Rijswijk (ZH) www.pasarmalamrijswijk.nl 10, 11, 12: Zwolle http://www.istimewa-events.nl. Augustus 19: Kallenkote (Steenwijk) www.tamanindonesia.nl. 13 t/m 16: Dordrecht http://www.istimewa-events.nl. 24, 25, 26: Arnhem www.stellarevents.nl. 17 : Kallenkote (Steenwijk) www.taman-indonesia.nl 31: Apeldoorn www.pasarfestival.nl. 18, 19, 20 : Tilburg www.stichtingstellar.nl 26, 27: Almere www.indischefeestavond.nl April 1, 2: Apeldoorn www.pasarfestival.nl. September 15, 16, 17: Rotterdam http://www.istimewa-events.nl. 8, 9, 10: Assen www.pasarfestival.nl. 21, 22, 23: Nieuwegein www.stichtingstellar.nl 15, 16, 17: Middelburg www.stichtingstellar.nl 28, 29, 30: Brussel – BE http://www.istimewa-events.nl. 16, 17: Kallenkote www.taman-indonesia.nl 30: Zutphen www.pasaroostwest.nl 17: Utrecht www.vrijoosttimor.nl 29, 30: Enschede www.pasarfestival.nl Mei 30: Maastricht http://www.istimewa-events.nl. 1: Brussel – BE http://www.istimewa-events.nl. 5, 6, 7: Hasselt – BE http://www.istimewa-events.nl. Oktober 6, 7: Kallenkote (Steenwijk) www.taman-indonesia.nl 1: Enschede www.pasarfestival.nl. 5, 6, 7: Geleen www.pasarfestival.nl. 6, 7: Amersfoort www.emiclaer.nl. 20, 21: Landgoed Nienoord (Leek) www.stichtingstellar.nl 12 t/m 15: Alphen a/d Rijn http://www.istimewa-events.nl. 25 t/m 28: Antwerpen – BE http://www.istimewa-events.nl. 20, 21, 22: Nijmegen www.pasarfestival.nl. AFGELAST 25 t/m 31: Malieveld Den Haag www.tongtongfair.nl 28, 29 : Leek www.stichtingstellar.nl
Juni November 1 t/m 5: Malieveld, Den Haag www.tongtongfair.nl 11, 12: Rijswijk www.pasarmalamrijswijk.nl 3, 4, 5: Den Helder www.stichtingstellar.nl 9, 10, 11: Purmerend http://www.istimewa-events.nl. December 16, 17, 18: Goes http://www.istimewa-events.nl. 10: Den Bosch www.sccdehelftheuvel.nl. e 17: Wageningen http://www.zinzia.nl. 23 dec. t/m 7 jan.: (behalve 1 Kerstdag en Nieuwjaarsdag) 17, 18: Kallenkote (Steenwijk) www.taman-indonesia.nl Arnhem, Burgers Zoo http://www.istimewa-events.nl. 23, 24, 25: Leeuwarden www.stichtingstellar.nl Ziet u nog een foutje in deze lijst of heeft u een 30: Zeist http://www.istimewa-events.nl.
aanvulling of aan-/afmelding? Mail het ons.
Uw pasar aanmelden voor deze lijst ? # [email protected] ook kleine particuliere en verenigings pasars welkom (ter beoordeling door de redactie)
39
Colofon Digitaal maandelijks Magazine van: Nederlands Indisch Cultureel Centrum
Hoofdredacteur: Hans Vogelsang Redactie: Jean-Marie Bosch van Drakestein Ron Kraft Henk Harcksen Fotoredactie: Han Dehne Juniorredacteur: Chinook de Deugd Correspondenten: Albert van Prehn (Muziek, column) Silfraire Delhaye (Indisch Platform) Sabina de Rozario (Door Blauwe Ogen) Armando Ello (Hoezo Indo) Opening Indisch Centrum in Den Haag Voorjaar 2018 Ivo Pabbruwe (New Zealand) Gedichten: Mary -Jane Sahanaja Vormgeving & lay-out: Hans Vogelsang Herdenkingssymbool Melati Ondersteuning: Groep de Mos Technische realisatie & verzending: De Melati, de Indische jasmijn, is het herdenkingssymbool Dennis van der Ham dat u onder andere kunt dragen op 15 augustus. http://www.borca-online.nl/
Verschijning: de 15e van elke maand Sluitingsdatum kopij en advertenties: de 10e van elke maand Advertentietarieven: op aanvraag Abonnement en NICC Magazine: GRATIS [email protected] Postadres: Newtonstraat 660 2562 LA Den Haag - Netherlands Prijs: per stuk : € 3,00; per 5 stuks: € 12,50; per 10 stuks: € 25,00 W : www.indisch-centrum-denhaag.nl De prijzen zijn incl. administratie- en verzendkosten (Nederland)
: http://indisch-centrum-denhaag.blogspot.com Bestellen: http://webshop.indieherdenking.nl/nl/ @: info@indisch -centrum-denhaag.nl
Rabobank IBAN: NL39 RABO 0129 216 836 t.n.v. N.I.C.C. te Den Haag BIC: RABONL2Uhttp://www.borca -online.nl/lebara-mobile
Overname van (delen van de) inhoud is toegestaan, http://www.borcamits met bronvermelding. -online.nl/lebara-mobile
© 2017 N.I.C.C. Den Haag
http://www.borca -online.nl/lebara-mobile
40
Wilt u familie, vrienden of leden van uw club of vereniging gratis abonnee maken? Gebruikt u dan dit formulier 9.12
e-mail adressenlijst N A A M e – M A I L A D R E S 1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
Deze e-mail-adressenlijst ‘knippen en plakken’ en versturen naar e-mail: [email protected] of printen en versturen per post (voldoende frankeren) naar: Administratie NICC Magazine # Newtonstraat 660 # 2562 LA Den Haag
41