Akademik Ziraat Dergisi 7(1):9-16 (2018) Araştırma ISSN: 2147-6403 DOI: http://dx.doi.org/10.29278/azd.440098 (Research)

Malatya yöresi mahalli güzlük armut genotiplerinin seleksiyonu

Yusuf BAYINDIR1, Erdoğan ÇÖÇEN1, Tahir MACİT2, Nedim GÜLTEKİN1, Ebru TOPRAK ÖZCAN3, Ahmet ASLAN1, Rafet ASLANTAŞ4

1 2 Kayısı Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, 3 Malatya Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, MALATYA 4 Bağcılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, MANİSA

Eskişehir Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü, ESKİŞEHİR 23 2018 Kabul tarihi: 04 Nisan 2018 Sorumlu yazar: e-posta: Alınış tarihi: Ocak ,

Yusuf BAYINDIR, [email protected] Öz

- kaynakların muhafazası amacıyla koleksiyon Anahtar kelimeler: bahçesine aktarılmıştır. genotiplerininBu çalışma 2014 2017 yılları arasında Malatya ilinde Armut, mahalli çeşit, pomoloji, yetiştiriciliği yapılan mahalli güzlük armut seleksiyonu amacıyla yürütülmüştür. tartılı derecelendirme metodu Selection of local autumn pear genotypes in Çalışma kapsamında gerçekleştirilen arazi Malatya region taramalarında ön seleksiyonla meyve kalitesi yüksek, verimli ve sağlıklı ağaçlar işaretlenmişyusal analizler ve iki yıl süreyle bu ağaçlardan rastgele alınan meyve Abstract örneklerinde pomolojik ve du gerçekleştirilmiştir. Elde edilen veriler değiştirilmiş tartılı derecelendirme metoduyla This study was conducted between 2014 and 2017 değerlendirilmiştir. Değerlendirme sonunda on bir to select local genotypes of autumn pear cultivated in- 44genotip (44.02.03, 44.05.02, 44.02.15, 44.02.07, Malatya province, . In the field surveys 44.02.04, 44.02.05, 44.06.15, 44.07.07, 44.02.11, conducted within the scope of the study, with pre (44.02.04).11.19, 44.11.05) - ümitvar olarak belirlenmiştir. selection studies, the determined trees, having high Ümitvar genotiplerde– meyve2 ağırlığı 109.21 fruit quality, fruitful and healthy, were marked and 197.65 g (44.02.07), meyve eti sertliği pomological and sensory analysis were carried out in 3.95(44.11.19) (44.06.15) – 17 6.94 kg/cm (44.11.19), suda the fruit samples randomly taken from the trees for çözünebilir kuru madde (SÇKM) oranı ise % 13.25 two years. The data obtained were evaluated using .97 (44.02.04) arasında değişmiştir. the modified weighed rating method. At the end of Ümitvar genotiplerin yedi adedinin meyvelerinin the evaluation, eleven genotypes (44.02.03, 44.05.02, kumsuz (44.02.03, 44.02. 07, 44.02.04, 44.02.05, 44.02.15, 44.02.07, 44.02.04, 44.02.05, 44.06.15, 44.02.11, 44.06.15, 44.11.04), dört adedinin 44.07.07, 44.02.11, 44.11.19, 44.11.05) were derecedegenotiplerin sekiz (44.02.15,adedinin 44.05.02,yeme kalitesinin 44.07.07, iyi identified as promising. The fruit weight of the 44.11.19) olduğu belirlenmiştir. Ümitvar promising genotypes was between- 109.212 (44.02.04) and 197.65 g (44.02.07), the fruit flesh (44.02.03, 44.02.07, 44.02.15, 44.05.02, 44.02.04, hardness was 3.95 (44.06.15) 6.94 kg/cm 44.06.15, 44.11.19, 44.11.04), üç adedinin (44.02.05,r olarak (44.11.19) and the TSS ratios were between 13.25% 44.02.11, 44.07.07) ise orta kalitede olduğu (44.11.19) and 17.97% (44.02.04). In terms of belirlenmiştir. Çalışma sonunda ümitva grittiness, seven (44.02.03, 44.02.07, 44.02.04, belirlenen genotipler, seleksiyonun ikinci 44.02.05, 44.02.11, 44.06.15, 44.11.04) of the aşamasında materyal olarak kullanılmak ve genetik promising genotypes were not gritty, whereas four (44.02.15, 44.05.02, 44.07.07, 44.11.19) had medium 10

Bayındır, Y., Çöçen, E., Macit, T., Gültekin, N., Toprak Özcan, E., Aslan, A., Aslantaş, R. good in eight (44.02. grittiness. It was determined that eating quality was yüksek verim ile hastalık ve zararlılara dayanıklılık, 03, 44.02.07, 44.02.15, 44.05.02, üzerinde durulan önemli özellikler arasında yer 44.02.04, 44.06.15, 44.11.19, 44.11.04) of the almaktadır (Özbek, 1947; Güleryüz, 1977; Özbek, promising genotypes, and it was medium quality in 1978; Bostan ve Şen, 1991; Büyükyılmaz ve ark., three (44.02.05, 44.02.11, 44.07.07) of the 1992; Aşkın ve Oğuz, 1995; Ünal ve ark., 1997; genotypes. At the end of the study, the promising Demirsoy ve ark., 2007; Öztürk ve Demirsoy, 2013; genotypes was transferred to the collection orchard Cevahir ve Bostan, 2017). Malatya kayısı üretimiyle to use as material in the second stage of selection ön plana çıkmakla birlikte, ikliminin uygun olmasıyla Key words: and the conservation of genetic resources. diğer birçok meyve türlerinin de üretiminin yapıldığı ranked method Pear, local variety, pomology, weighted bir ildir. İlde birçok meyve türünde çok sayıda mahalli çeşide rastlamak mümkündür. Doğu Anadolu Giriş Bölgesi yukarı Fırat havzasında bulunan Malatya ilinde tescilli ve standart armut çeşitlerinin yanı sıra armut (Pyrus communis çok sayıda yerel armut çeşitleri de yetiştirilmektedir. Yumuşak çekirdekli meyve türlerinden birisi olan Malatya ilinin önemli bir meyve üretim bölgesi L.), elmadan sonra dünya olduğunu belirten Ülkümen (1938), Malatya ili üzerinde en fazla kültürü yapılan meyve türüdür. Merkez ilçede dar bir alanda yaptığı çalışmada Dünya üzerinde Doğu Avrupa’dan Kafkasya’ya ve yörede mahalli olarak yetiştirilen 26 elma, 12 armut Türkistan’a kadar geniş bir bölgede yayılış gösteren ve 6 kayısı çeşidi tespit etmiştir. Bu çalışmada; bu meyve türünün asıl gen merkezlerinden birisi de Malatya ili, ilçeleri ve köylerinde yöre hal kı Anadolu’dur. Öyle ki, Anadolu’da 600’den fazla tarafından bilinen ve yetiştirilen mahalli güzlük Materyal ve Yöntem 2004).armut çeşidinin olduğu bildirilmektedir (Özbek, armut genotiplerinin seleksiyonu amaçlanmıştır. 1978; Büyükyılmaz ve ark., 1994; Özçagıran ve ark., Materyal Türkiye sahip olduğu ekolojik avantajlar nedeniyle pek çok meyve tür ve çeşidinin gen merkezi konumundadır. Çok sayıda meyve tür ve Çalışmanın materyalini, Malatya ili, ilçeleri ve çeşidinin oluşturduğu bu genetik zenginlik, farklı köylerinde yetiştirilen, yöre halkı tarafından-201 bilinen, toprak ve iklim koşullarına uygun çeşit ıslahı, farklı uzun yıllardır yetiştiriciliği yapılan mahalli güzlük armut genotipleri oluşturmuştur. 2014 7 yılları 2009).iç ve dış Dünya pazar taleplerinearmut uygunüretim çeşitistatistikleri geliştirme arasında yürütülen çalışmada seleksiyonda meyve inaçısından alternatifler oluşturmaktadır (Bostan, kalitesi yüksek genotiplerin seçimi hedeflenmiş olup, celendiğinde 27.345.929 tonluk toplam üretim ağaçların belirlenmesinde verimli ve sağlıklı gelişme miktarının % 70.9’luk kısmını tek başına Çin’in göstermelerine dikkat edilmiştir. Ön seleksiyonla (19.388.063 ton) gerçekleştirdiği görülmektedir. tespit edilen genotiplere ait ağaçlardan tesadüfi olarak alınan onar adet meyve; fiziksel, kimyasal ve Çin’i % 3.3’lük oranla (905.605 ton) Arjantin, % Yöntem 2.7’lik oranla ABD, % 2.6’lık oranla İtalya duyusal analizlerde kullanılmıştır. izlemektedir. Türkiye ise % 1.7’lik payla (472.250 ton) dünya armut üretiminde beşinci sırada yer Çalışma kapsamında ilk olarak arazi tarama almaktadır (FAO, 2016). Anadolu’da standart ve programı hazırlanmış ve bu programa göre arazi tescilli çeşitlerin yanı sıra çok sayıda mahalli armut taraması gerçekleştirilerek seleksiyon amacına çeşidi de yetiştirilmektedir. Bu mahalli çeşitler farklı uygun ağaçlar işaretlenmiştir. İşaretlenen bir damak tadı sunmanın yanı sıra yeni çeşitlerin ağaçlardan iki yıl süreyle rastgele alınan 10’ar adet geliştirilmesinde önemli bir genetik kaynak meyve örneklerinde fiziksel, kimyasal ve duyusal oluşturmaktadır. Bostan ve Şen (1991), genellikle analizler gerçekleştirilmiştir. Meyve eni, boyu, aile tüketimi ve yerel pazarlara hitap eden mahalli meyve sapı uzunluğu ve meyve sap çapı 0.01 mm’ye el çeşitlerin ıslah çalışmaları için bulunmaz nitelikte duyarlı dijital kumpas ile ölçülerek ortalama materyal olduklarını bildirmektedir. Karlıdağ ve değerleri alınmıştır. Meyve eti sertliği Eşitken (2006), ülkemizde bulunan mahalli meyve penetrometresi ile ölçülmüştür. Ölçümde 11.1 mm çeşitlerinin özelliklerinin belirlenerek koruma altına çapındaki penetrometre ucu kullanılmıştır. Ölçüm alınmasının gereğini vurgulamıştır. Armut ıslahına esnasında öncelikle penetrometre ucunun gireceği yönelik seleksiyon çalışmalarında meyve kalite kadar alanın meyve kabuğu kaldırılarak et sertliği özellikleri, erkencilik, soğuklara dayanım, düzenli ve meyve etinde ölçülmüştür. Bulunan değerlerin ______11

Malatya yöresi mahalli güzlük armut genotiplerinin seleksiyonu ortalaması meyve eti sertliği olarak kaydedilmiştir. Çizelge 1. Tartılı derecelendirmede kullanılan Meyve kabuk rengi ölçümleri ise her genotipten kriterler, sınıflar, sınıf aralıkları ve Kriterler puanları Puan başlangıçta hasat edilen 10 meyvede; her meyvede- Puanlar iki okuma yapılarak ölçüm değerlerinin ortalamaları Rölatif Sınıflar Sınıf Aralığı– 99.71 1 alınmıştır. Ölçümler ‘Minolta Chromo Meter CR 400’ 30 Orta 99.72 – 148.67 2 Küçük 50.75 cihazı kullanılarak L, a, b cinsinden belirlenmiştir. Meyve 148.67 – 3 Ağırlığı (g) 8.60 – 11.79 1 Genotiplerin meyve sapı şekli görsel olarak 20 Ortaİri 11.80 – 14.99197.65 2 değerlendirilmiş; düz, eğik ve kıvrık şeklinde Düşük – 18.20 3 sınıflandırılmıştır. Meyvelerin katı meyve SÇKM (%) 2.4< Puan 1 YüksekOrta 15.00 2 sıkacağında suyu çıkarılarak süzüldükten sonra elde Kalitesi Kötü Yeme 3.6

ÇizelgeGenotip 2. Belirlenen No güzlük armutların konum bilgileri ve meyve hasat dönemleri 44.02.03 Malatya 1206 13-20 Eylül 44.02.04 Malatyaİl Arapgirİlçe Mevki Rakım1282 (m) Hasat10- Dönemi Malatya Arapgir Onar Köyü 1289 - 11 Eylül 44.02.06 Malatya Arapgir Kayakesen Kozer Mezrası 1292 -1015 EylülEylül 44.02.0744.02.05 Malatya Arapgir BudakKayakesen Mah. Kozer Mezrası 035 -10 Eylül 44.02.11 Malatya Arapgir Kozer Mezrası 1206 5 -7 Eylül 44.02.12 Malatya Arapgir 12101185 - 7 Eylül Malatya Arapgir BudakOnar Köyü Mah. 1167 27 Ağustos- Eylül Malatya Tepe Mevki 28 Ağustos-10 Eylül 44.06.0144.02.15 Malatya 5-1015 Eylül 44.06.1044.05.02 Malatya Oklar Yazısı Çaybaşı Köy 12461215 5-10 Eylül 44.06.11 Malatya Doğanşehir Güneydoğu Köyü 12461295 5- Malatya Doğanşehir SürgüYeni Mah. 1378 5 - 7 Eylül 44.07.07 Malatya Doğanşehir Yeni Mah. 962 135 -1522 Eylül Eylül 44.07.0944.06.15 Malatya Doğanşehir 1136 29 Ağustos- 44.11.04 Malatya PütürgeDoğanyol Minnetoğlu Çiftliği 880 - Malatya PütürgeDoğanyol Gümüşsu İlköğretim 1120 5 -1524 Eylül Eylül 44.11.18 Malatya Pütürge Yazlıca Mevki 5-15 Eylül 44.11.1944.11.05 Malatya Pütürge Karataş Mevki 880 15-10 Eylül 44.12.02 Malatya Üçyaka Mevki 1601875 105 -15 Eylül Üçyaka Mevki 5 Yazıhan Erecek İbocuk 15 Eylül

Çalışmada ön seleksiyonla belirlenen 20 farklı güzlük gerçekleştirilmiştir. Elde edilen verilerin ‘Tartılı armut genotipine ait meyve örneklerinde iki yıl Derecelendirme Metodu’yla değerlendirilmesi süreyle analizler gerçekleştirilmiştir. Analizler sonucunda ümitvar genotipler belirlenmiştir. meyveler hasat edildikten sonra bekletilmeden 12

Bayındır, Y., Çöçen, E., Macit, T., Gültekin, N., Toprak Özcan, E., Aslan, A., Aslantaş, R. Güzlük armut genotiplerinde fiziksel ölçüm bulguları (44.06.11)- ise61.74 2.82 mm(44.07.09) (44.07.07),– meyve2 sap çapı 1.97 3.59 mm (44.11.18) ve meyve eti sertliği 9.04 kg/cm (44.02.12) arasında olarak;Çalışmada genotiplerden alınan meyve örneklerinin- – renk değişmiştir. Meyve kabuk rengi ölçümlerinde L renk fiziksel ölçüm değerlerinin iki yıllık - ortalaması - – b renk değeri 38.56 (44.02.06) 55.13 (44.02.03), a meyve ağırlığı 50.75 (44.02.12) 197.65- g (44.02.06)– (44.02.07), meyve eni 44.45 (44.02.12) 71.50 mm adeğeri 10.45 (44.11.19) 5.97 (44.02.06) ve değeri ise 16.34 25.59 (44.06.15) (44.11.19) ve meyve boyu ise 45.05 (44.02.12) 94.25- mm (44.02.07) arasında değişmiştir. Ölçümlerde rasında değişmiştir (Çizelge 3). Çizelgeortalama 3. Güzlük meyve armutsapı uzunluğugenotiplerinin 23.89 (44.02.15)

fiziksel meyve özelliklerine ait iki yıllık ortalama değerler Genotip No (mm) Boyu (mm) Meyve Sap Meyve Eti2 Meyve Meyve Eni Meyve (mm) Meyve Sap ) Uzunluğu Sertliği L* a* b* 44.02.03 Ağırlığı (g) 60.99 86.99 32.20 Çapı2.40 (mm) -8.00 44.02.04 109.21 63.71 31.78 3.10 (kg/cm 43.40 3.33 18.90 151.89 72.21 32.07 3.17 4.384.95 55.13 - 24.59 44.02.06 84.78 58.85 31.14 2.90 6.925.47 16.34 44.02.0744.02.05 158.82 62.56 34.09 3.11 50.96 -3.606.57 20.7922.59 44.02.11 171.33 53.81 91.0457.71 26.90 2.99 38.56 -5.97 19.99 44.02.12 197.65 66.52 94.25 28.21 2.49 9.045.30 52.59 -10.27 21.00 66.3260.05 68.67 23.89 5.08 41.7845.85 -9.398.56 19.17 50.75 69.2844.45 45.05 40.88 2.63 43.6645.01 -6.70 21.74 44.06.0144.02.15 126.36174.15 62.80 38.22 3.433.54 3.205.98 -3.34 19.02 44.06.1044.05.02 173.5893.04 69.95 33.41 2.13 5.73 - 23.34 44.06.11 59.86 40.09 1.97 41.2740.85 - 17.34 64.1957.16 70.9652.62 3.06 6.50 49.9253.15 -5.51 44.07.07 167.0076.54 68.3250.96 51.47 61.74 2.62 6.915.40 48.66 -7.115.74 24.11 44.07.0944.06.15 157.90 60.30 66.40 42.1254.43 3.22 2.823.95 48.80 -3.224.54 23.7325.59 44.11.04 143.44 64.13 67.2159.92 30.78 3.41 -7.14 20.73 146.45 24.78 3.07 4.83 -9.11 21.11 44.11.18 63.73 33.72 6.825.16 43.2845.46 -9.76 18.67 44.11.1944.11.05 187.14125.57 58.44 58.23 29.07 3.44 6.94 40.7645.15 - 18.13 44.12.02 111.12106.85 58.15 28.79 3.59 47.88 -6.02 22.37 Ortalama 60.6171.50 71.50 34.92 2.94 46.11 -10.45 20.96 Std 39.10 56.296.31 12.2672.54 9.20 0.462.45 1.395.24 4.12 2.48 135.68 67.35 5.53 5.79 4.51 Çizelge 4. Güzlük armut genotiplerinin kimyasal Güzlük armut genotiplerinde kimyasal ölçüm lar bulguları

Genotip No özelliklerine ait iki yıllık ortalama

Meyve Suyu 44.02.03 SCKM (%) TEA0.36 (%) 4.10 Meyve örneklerine ait meyve suyunda 44.02.04 17.97 0.21 pH’sı 17.3015.94 0.47 3.74 gerçekleştirilen ölçümlerde SÇKM değeri % 8.60 44.02.06 18.10 4.344.59 (44.06.11) ile % 18.20 (44.06.01), malik asit 44.02.0744.02.05 0.21 4.27 44.02.11 0.360.25 3.93 cinsinden titre edilebilir asit değeri % 0.09 44.02.12 16.7013.50 0.23 4.43 (44.06.15) ile % 0.78 (44.02.15), meyve suyu pH’sı 14.15 0.78 3.62 ise 3.62 (44.02.15) ile 4.93 (44.06.15) arasında 16.20 0.18 4.64 Güzlük armut genotiplerinin duyusal meyve değişmiştir (Çizelge 4). 44.06.0144.02.15 18.2015.00 0.70 3.81 özelliklerine ait bulgular 44.06.1044.05.02 4.81 44.06.11 8.60 0.17 4.47 14.7013.45 0.090.15 4.93 44.07.07 17.30 0.33 3.86 Çalışma kapsamında incelenen genotiplerin meyve 44.07.0944.06.15 17.00 0.31 44.11.04 0.30 4.40 sap şekli, kumluluk durumu, tat ve yeme kalitesine 16.37 0.29 4.25 ait veriler Çizelge 5’ te verilmiştir. Yapılan çalışmada 44.11.18 14.7015.85 3.92 44.11.1944.11.05 4.734.57 meyve sap şeklinin 5 genotipte (44.02.04, 44.02.12, 44.12.02 0.52 4.19 44.02.15, 44.06.11, 44.11.18) düz, 9 genotipte Ortalama 13.25 0.320.15 4.28 (44.02.05, 44.02.06, 44.02.07, 44.02.11, 44.06.01, Std 13.952.16 0.170.25 0.36 15.41 44.07.07, 44.11.05,44.11.19, 44.12.02) eğik ve 6 genotipte ise (44.02.03, 44.05.02, 44.06.10, 44.06.15, 44.07.09, 44.11.04) kıvrık olduğu görülmüştür. ______13

Malatya yöresi mahalli güzlük armut genotiplerinin seleksiyonu

Çizelge 5. Güzlük armut genotiplerinin duyusal 44.07.07, 44.07.09, 44.11.04, 44.12.02) orta, 9 Genotip meyve özellikleriKumluluk genotipte (44.02.03, 44.02.04, 44.02.06, 44.02.07, No Durumu Durumu Kalitesi Meyve Sapı Tat Yeme 44.06.11, 44.06.15, 44.11.05, 44.11.18, 44.11.19) iyi 44.02.03 Kumsuz Şekli ve 1 genotipte ise (44.05.02) çok iyi olduğu 44.02.04 Düz Kumsuz Kıvrık İyi İyi belirlenmiştir. Yeme kalitesinin 9 genotipte Kumsuz Orta Orta İyi İyi (44.02.05, 44.02.06, 44.02.11, 44.02.12, 44.06.01, 44.02.06 Kumsuz Orta 44.02.05 Eğik 44.02.07 Kumsuz 44.06.10, 44.07.07, 44.07.09, 44.12.02) orta, 11 Eğik İyi 44.02.11 Kumsuz Orta Orta genotipte ise (44.02.03, 44.02.04, 44.02.07, 44.02.15, Eğik İyi İyi 44.05.02, 44.06.11, 44.06.15, 44.11.04, 44.11.05, 44.02.12 Düz Kumsuz Orta Orta Güzlük armut genotiplerinin tartılı Eğik 44.11.18, 44.11.19) iyi olduğu belirlenmiştir. Düz Orta Kumlu Orta derecelendirme puanları Orta Kumlu 44.02.15 İyi 44.06.01 Orta Kumlu Orta Orta 44.05.02 Kıvrık Çok İyi İyi 44.06.10 Orta Kumlu Orta Orta Eğik Çalışma kapsamında elde edilen verilerin tartılı 44.06.11 Düz Orta Kumlu Kıvrık derecelendirmesinde genotiplerin aldıkları toplam Kumsuz İyi İyi 44.07.07 Orta Kumlu Orta Orta puanpuanlar alan 165 11 (44.06.11)genotip ile 285 (44.02.03) arasında 44.06.15 Kıvrık İyi İyi 44.07.09 Orta Kumlu Orta Orta değişmiştir. Yapılan değerlendirmede 240 ve üzeri Eğik 44.11.04 Orta Kumlu Orta (44.02.03, 44.02.07, 44.02.15, Kıvrık Kumsuz 44.05.02, 44.02.04, 44.02.05, 44.02.11, 44.06.15, Kıvrık İyi 44.11.18 Düz Orta Kumlu 44.0.707, 44.11.19, 44.11.04) ümitvar olarak 44.11.05 Eğik İyi İyi Seleksiyonda ümitvar olarak belirlenen 44.11.19 Orta Kumlu belirlenmiştir (Çizelge 6). İyi İyi genotiplerin meyve özellikleri 44.12.02 Orta Kumlu Orta Orta Eğik İyi İyi irlenen genotiplerin Eğik Seleksiyonda ümitvar olarak bel Kumluluk durumu bakımından 9 genotipin (44.02.04)– fiziksel meyve özelliklerinden meyve ağırlığı 109.21 (44.02.03, 44.02.04, 44.02.05, 44.02.06, 44.02.07, – genotipin 197.65 g (44.02.07), meyve eni 58.44 44.02.11, 44.02.12, 44.06.15, 44.11.05) kumsuz, 11 – (44.11.05) 71.50 mm (44.11.19), meyve boyu 58.23 (44.02.15, 44.05.02, 44.06.01, 44.06.10, –61.74 mm (44.070 (44.11.05) 94.25 mm (44.02.07), meyve sapı 44.06.11, 44.07.07, 44.07.09, 44.11.04, 44.11.18, – uzunluğu 23.89 (44.02.15) .7), 44.11.19, 44.12.02) orta kumlu olduğu tespit – 2 meyve sap çapı 2.40 (44.02.03) 3.54 mm (44.02.15) edilmiştir. Meyve tadının 10 genotipte (44.02.05, ve meyve eti sertliği ise 3.95 (44.06.15) 6.94 kg/cm 44.02.11, 44.02.12, 44.02.15, 44.06.01, 44.06.10, (44.11.19) arasında değişmiştir (Çizelge 7).

ÇizelgeGenotip 6. GenotiplerinNo tartılı derecelendirme puanları

Meyve Ağırlığı Yeme Kalitesi Meyve Eti 44.02.03 90 SÇKM60 Puanı 30 Kumluluk60 Puanı Toplam Puan 44.02.07 Puanı90 40 Puanı Sertliği30 Puanı 60 90 60 45 30 40 285 90 60 45 30 40 265 44.02.0444.02.15 60 60 45 30 60 265 44.05.02 90 60 3045 60 265 44.02.11 90 40 3045 30 60 255 44.02.05 90 40 15 60 255 44.07.07 90 60 30 30 40 250 44.11.1944.06.15 90 40 45 3015 40 250 60 60 60 240250 44.11.04 60 60 45 30 40 245 44.02.1244.11.05 30 60 3045 15 60 44.11.18 60 40 45 30 40 235 44.02.06 30 60 30 3045 60 210225 44.07.09 60 60 3045 40 215 44.12.02 60 40 30 30 40 200 44.06.01 60 60 30 15 20 205 44.06.10 30 40 30 30 40 170 44.06.11 30 20 3015 40 185

45 165 14

Bayındır, Y., Çöçen, E., Macit, T., Gültekin, N., Toprak Özcan, E., Aslan, A., Aslantaş, R.

Çizelge 7. Ümitvar genotiplerin fiziksel meyve özellikleri Genotip Sap Boyu No (mm) Meyve Meyve Meyve Meyve Meyve Eti2 Toplam Tartılı (g) Meyve Eni (mm) (mm) ) Ağırlığı (mm) Sap Çapı Sertliği L* a* b* Derecelendirme Uzunluğu 44.02.03 60.99 86.99 32.20 2.40 (kg/cm -8.00 Puanı 69.28 40.88 2.63 43.66 -6.70 21.74 151.89 66.32 68.67 23.89 4.95 41.7855.13 -9.39 19.1724.59 285 44.02.0744.05.02 173.58 69.95 34.09 3.11 5.73 -3.60 20.79 265 44.02.0444.02.15 109.21174.15 63.71 31.78 3.103.54 5.98 43.40 3.33 18.90 265 197.65 66.52 72.2194.25 32.07 3.17 4.385.30 52.59 - 265 64.1958.85 70.96 3.06 5.47 49.92 - 255 44.07.0744.02.05 167.00158.82 68.3262.56 61.74 2.62 6.91 48.6650.96 -7.116.57 24.1122.59 255 44.02.1144.06.15 171.33157.90 91.04 26.9054.43 2.99 3.95 -4.54 19.9925.59 250 44.11.19 187.14 59.92 29.07 3.44 6.94 40.76 - 18.13 250 60.05 24.78 3.07 4.835.08 45.85 -9.118.56 21.11 240250 71.50 71.50 10.45 245 44.11.05 125.57 58.44 58.23 45.15

Kumluluk ÇizelgeGenotip No8. Ümitvar genotiplerin kimyasal ve duyusal meyve özellikleri Durumu Durumu Kalitesi Toplam Tartılı Meyve Suyu Meyve Sapı Tat Yeme SCKM (%) TEA (%) Derecelendirme 44.02.03 0.36 pH’sı4.10 Şekli Kumsuz 16.20 0.18 4.64 Orta Kumlu Puanı 15.94 0.78 3.62 KıvrıkDüz Orta Kumlu Ortaİyi İyi 285 44.02.0744.05.02 0.21 4.27 Kıvrık Kumsuz Çok İyi İyi 265 44.02.0444.02.15 17.9715.00 0.21 Düz Kumsuz İyi 265 17.3013.50 0.47 3.74 Eğik Kumsuz Ortaİyi Ortaİyi 265 14.70 0.09 4.934.59 Kumsuz İyi İyi 255 44.07.0744.02.05 17.30 0.33 3.86 Eğik Orta Kumlu Orta Orta 255 44.02.1144.06.15 0.36 3.93 Kıvrık Kumsuz Ortaİyi Ortaİyi 250 44.11.19 4.73 Eğik Orta Kumlu 250 16.3714.15 0.29 Eğik Kumsuz 240250 13.25 0.15 Eğik İyi İyi 245 44.11.05 4.57 Eğik İyi İyi Sonuçlar ve Tartışma – Malatya - Ümitvar17.97 (44.02.04) genotiplerin kimyasal meyve– özelliklerinden SÇKM oranı % 13.25 (44.11.19)-4.93 ili, ilçeleri ve köylerinde 2014 2017 yılları , TEA değeri % 0.09 ( 44.06.15) arasında yürütülen bu çalışmada ön seleksiyonla 20 0.78 (44.02.15), pH değeri ise 6.62 (44.02.15) farklı yerel güzlük armut genotipi belirlenmiştir. (44.(44.06.15) arasında değişmiştir. Ümitvar Belirlenen ağaçlardan iki yıl süreyle alınan meyve genotiplerde meyve sapı şeklinin 2 genotipte düz örneklerinde pomolojik ve duyusal analizler 02.04, 44.02.15), 6 genotipte eğik (44.02.07, gerçekleştirilmiş ve elde edilen veriler tartılı 44.11.05, 44.11.19, 44.02.05, 44.02.11, 44.07.07) ve derecelendirme metodu ile değerlendirilmiştir. 3 genotipte ise kıvrık (44.05.02, 44.02.03, 44.06.15) Yapılan değerlendirmede 240 ve üzeri puan alan 11 olduğu belirlenmiştir. Kumluluk durumu genotip (44.02.03, 44.02.07, 44.02.15, 44.05.02, bakımından 7 genotip kumsuz (44.02.04, 44.02.07, 44.02.04, 44.02.05, 44.02.11, 44.06.15, 44.07.07, 44.11.05, 44.02.05, 44.02.11, 44.02.03, 44.06.15), 4 44.11.19, 44.11.04) ümitvar olarak belirlenmiştir. genotip ise orta derecede kumlu (44.02.15, 44.11.19, Ümitvar olarak belirlenen genotiplerde tartılı 44.07.07, 44.05.02) olarak belirlenirken, tat - derecelendirmede esas alınan kriterlerden ortalama durumunun 1 genotipte çok iyi (44.05.02), 6 meyve ağırlığının 109.21 (44.02.04) 197.65 g genotipte iyi (44.02.04, 44.02.07, 44.11.05, 44.02.03, (44.02.07) arasında değiştiği belirlenmiştir. Orman 44.06.15, 44.11.19) ve 4 genotipte ise orta derecede (2005), Van ili Bahçesaray ilçesinde yürüttüğü (44.02.05, 44.02.11, 44.02.15, 44.07.07) olduğu 80.00 - çalışmada ümitvar genotiplerde meyve ağırlığının saptanmıştır. Yeme kalitesinin 8 genotipte iyi ada 128.00 g arasında değiştiğini bildirmektedir. (44.05.02, 44.02.04, 44.02.07, 44.11.05, 44.02.03, -479.9 g Öztürk (2010), Sinop ilinde yürüttüğü çalışm 44.06.15, 44.11.19, 44.02.15) 3 genotipte ise orta Çizelge 8). ümitvar genotiplerde meyve ağırlığının 45.9 kalitede (44.02.05, 44.02.11, 44.07.07) olduğu arasında değiştiğini saptamıştır. Bostan ve Acar belirlenmiştir ( (2013), Ünye ve çevresinde yetiştirilen mahalli armutlarda yürüttükleri çalışmada ortalama meyve ______

Malatya yöresi mahalli güzlük armut genotiplerinin seleksiyonu 15 - 10.00- ağırlığının 18.7 258.3 g arasında değiştiğini SÇKM oranının % 24.90, Sağır- (2017) ise saptamıştır. Öz ve Aslantaş (2015), Bahçe İlinde yürüttüğü çalışmada güzlük Kültürleri Araştırma İstasyonu koleksiyon armutlarda SÇKM değerinin % 8.80 15.20 arasında parselinde muhafaza edilmekte-4 olan armut değiştiğini bildirmektedir. Armutta yapılan isegenotiplerinde 30.77- yürüttükleri çalışmada meyve çalışmalardan elde edilen sonuçların, bu çalışmadan ağırlığının 2010 yılında 34.06 76.41 g, 2011 yılında elde edilen sonuçlarla benzerlik gösterdiği 240.76 g arasında değiştiğini görülmektedir. bildirmektedir. Ertaş (2016), ve çevresinde-300.26 g Çalışmamızda ümitvar olarak belirlenen 11 yetişen mahalli armutlarda yürüttüğü çalışmada genotipten 7’sinin kumsuz (44.02.03, 44.02.07, çeşitlerin ortalama meyve ağırlığının 27.33 yerel 44.02.04, 44.02.05, 44.02.11, 44.06.15, 44.11.04) ve arasında değiştiğini saptamıştır. Cevahir ve Bostan 4’ünün (44.02.15, 44.05.02, 44.07.07, 44.11.19) ise (2017), Trabzon - ili Of ilçesinde yetiştirilen orta derecede kumlu olduğu belirlenmiştir. Yeme armutlarda yürüttükleri çalışmada ortalama meyve kalitesi bakımından 8 genotipin (44.02.03, 44.02.07, ağırlığının 53.80 151.48 g arasında değiştiğini 44.02.15, 44.05.02, 44.02.04, 44.06.15, 44.11.19, bildirmektedir.- Oturmak ve ark. (2017), Diyarbakır 44.11.04) iyi kalitede, 3 genotipin (44.02.05, ilinde yürüttükleri çalışmada meyve ağırlığının 44.02.11, 44.07.07) ise orta kalitede olduğu 39.52 263.12 g arasında değiştiğini saptamıştır.- saptanmıştır. Ertaş (2016), Siirt ili ve çevresinde Sağır (2017), Trabzon ilinde yürüttüğü çalışmada yetiştirtilen 30 adet mahalli armut çeşidinde yaptığı mahalli güzlük armutlarda meyve ağırlığının 31.70 incelemede çeşitlerden 1’ini az kumlu, 2’sini kumsuz, 164.75 g arasında değiştiğini bildirmektedir. Meyve 27’sini ise orta kumlu olarak belirlemiştir. Oturmak ağırlığı bakımından bizim çalışmamızla önceki ve ark. (2017), Diyarbakır ilinde yürüttükleri çalışmalar kıyaslandığında, diğer araştırmacıların çalışmada 32 mahalli armut çeşidinin pomolojika daha geniş aralıkta sonuçlar elde ettiği özelliklerinin yanı sıra meyve kabuğu rengi, meyve görülmektedir. Bu durumun çalışılan materyalin eti rengi, meyvelerde kumluluk ve tat durumlarını d farklılığından ve farklı ekolojik ve bakım eti incelemişlerdir. Çalışmada tüm değerlendirmeler koşullarından kaynaklandığı düşünülmektedir. – 2 (44.11.19) neticesinde tartılı derecelendirme yöntemine göre Çalışmamızda ümitvar bireylerde meyve yüksek puan alan 6 genotip ümitvar olarak sertliğinin 3.95 (44.06.15) 6.94 kg/cm belirlenmiştir. n arasında değiştiği belirlenmiştir.- Armutta2 yürütülen Çalışmamızda incelediğimiz genotiplerin birçoğu benzer çalışmalarda– meyve2 eti sertliğini Karlıdağ ve çöğürler üzerine aşılı olup, bir kısmı ise tohumda Eşitken2.81– (2006), 3.702 5.25 kg/cm , Kılıç ve Bostan-8.26 yetişmiş olan ağaçlardır. Popülasyonu meydana (2016), 4.29 9.36 kg/cm , Cevahir ve Bostan (2017), getiren genotipler genellikle farklı meyve bahçeleri 8.29 kg/cm , Sağır (2017) ise 2.26 içinde sınır ağacı şeklinde, ev bahçelerinde, yol kg/cm² arasında değiştiğini saptamıştır. Yürütülen kenarlarında yetişen ve yeterli bakım uygulanmayan bu çalışmadan elde edilen meyve eti sertliği ağaçlardan oluşmaktadır. Ağaçların genellikle değerlerinin diğer araştırmacıların bulgularıyla bakımsız ve meyve bahçeleri içerisinde ev ihtiyacını paralellik arz ettiği görülmektedir. –17.97 (44.02.04) karşılamak amacıyla yetiştirildiği göz önüne Çalışmamızda ümitvar bireylerde SÇKM oranının % alındığında, incelenen yerel armut genotiplerinin 13.25 (44.11.19) arasında değiştiği dahagerçek iyi morfolojik bak yapılarını ve meyvelerin genetik 11.0saptanmıştır.- Öztürk (2010), Sinop ilinde yürüttüğü potansiyellerini tam anlamıyla ortaya koyamadıkları, çalışmada ümitvar genotiplerde SÇKM değerinintülen % ım şartları oluşturulduğu takdirde bu 16.20 arasında değiştiğini saptamıştır.- Ünye ve genotiplerin daha başarılı sonuçlar verebileceği çevresinde yetiştirilen mahalli armutlarda yürü düşünülmektedir. Bu çalışma sonunda belirlenen çalışmada SÇKM değerinin % 10.0 15.3 arasında nedenleümitvar belirlenen genotipler ileride yapılacak daha kapsamlı değiştiği bildirilmektedir (Bostan ve Acar, - 2013).14. ıslah çalışmaları için alt yapı oluşturmaktadır. Bu Ertaş (2016), Siirt yöresi mahalli armutlarında ümitvar genotipler, seleksiyonun yürüttüğü çalışmada SÇKM değerinin % 8.75 50, ikinci aşamasında materyal olarak kullanılmak ve Cevahir ve Bostan (2017),- Trabzon ili Of ilçesinde genetik kaynakların muhafazası amacıyla Kayısı yetiştirilen yerel armutlarda yürüttükleri çalışmada Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü armut koleksiyon SÇKM değerinin % 10.6 12.95, Oturmak ve ark. parseline aktarılmıştır. (2017), Diyarbakır ilinde yürüttükleri çalışmada 16

Bayındır, Y., Çöçen, E., Macit, T., Gültekin, N., Toprak Özcan, E., Aslan, A., Aslantaş, R. Kaynaklar

Kılıç, D., Bostan, S. Z., 2016. Gürgentepe () ilçesinde -yetiştirilen yerel armut çeşitlerinin-32. meyve ve ağaç Altan, A., 1989. Laboratuvar Tekniği. Çukurova özellikleri. Electronic Journal of Vocational Colleges Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Ders Kitabı No:36, December / Aralık 2016: 21 , s. 172. - Michelson, L. F., Lachman, W. H., Allen, D. D., 1958. The use Aşkın, M. A., Oğuz, H. D., 1995. Erciş’te yetiştirilen ümitvar of the “Weighted Rankit” method-338. in variety trials. II.mellaki armut tiplerindeileri Kongresi bazı meyve ve-88. ağaç Proceedings of the American Society for özelliklerinin tespiti üzerine araştırmalar, Türkiye Horticultural Science, 71: 334 Ulusal Bahçe Bitk , Cilt:1, 84 Orman, E., 2005. Bahçesaray Yöresi Mahalli Armutlarının Bostan, S. Z., Acar, Ş., 2013. Ünye’de (Ordu) yetiştirilen -106. APomolojik ve Morfolojik İncelenmesi. Yüzüncü Yıl mahalli armut çeşitlerinin pomolojik özellikleri. Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Akademik Ziraat Dergisi, 1 (2): 97 nabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Van, 94 s. and Bostan, S. Z., 2009. Pomological traits of local apple and -298. Oturmak,armut İ., Özrenk,(Pyrus K.,communis Çavuşoğlu, Ş., 2017. Diyarbakır pear cultivars types grown in Trabzon (Silvan, Kulp, Hazro) yöresindeki bazı mahalli province. Acta Horticulturae, 825: 293 Bilimleri Derg L.) gen – kaynaklarının67. Bostan, S. Z., Şen, S. M.,1991. Van ve çevresinde yetiştirilen belirlenmesi. Uluslararası Tarım ve Yaban Hayatı isi (UTYHBD), 3 (2): 61 mahalli armut çeşitlerinin. morfolojik ve pomolojik-169. özellikleri üzerinde araştırmalar. Yüzüncü Yıl Öz, M., Aslantaş, R., 2015. Doğu Anadolu Bölgesi-106. armut Üniversitesi Ziraat Fak Dergisi, 1 (3): 153 genotiplerinin morfolojik Karakterizasyonu. Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Derg., 46 (2): 93 Büyükyılmaz, M., Bulagay, A. N., Burak,- M.,1992.-68. Doğu Marmara Bölgesinde yetişen akça armutlarında Özbek, S., 1947. Türkiye Armut Yetiştiriciliği ve Önemli klon seleksiyonu. Bahçe, 21 (1 2), 61 Armut Çeşitlerimiz, Yüksek Ziraat Enstitüsü itleri- Büyükyılmaz, M., Bulagay, A. N., Burak, M., 1994. Marmara Basımevi, Ankara. (1- -92. Bölgesi için ümitvar armut çeş III. Bahçe, 23 Özbek, S., 1978. Özel Meyvecilik, Çukurova Üniv. Ziraat 2), 79 Fak. Yayın No: 128, Adana, 486 s. Cemeroğlu, B., 1992. Meyve ve Sebze İşleme Endüstrisinde - Özçağıran, R., Ünal,r Cilt A.,- Özeker, E., İsfendiyaroğlu, M., 2004. Temel Analiz Metodları. BİLTAV Üniversite Ilıman İklim Meyve Türleri (Yumuşak Çekirdekli Kitapları Serisi, Ankara, No: 02 2, s. 381. Meyvele II), Ege Üniv. Zir. Fak. Yay. 556, İzmir. Cevahir,Bilimi G., Bostan, 4 (2): 19 S.- Z., 2017. Of (Trabzon) ilçesi yerel Öztürk, A., 2010. Sinop İlindeki Armut Genotiplerinin armutları: Erkenci ve orta mevsim çeşitleri. Meyve Morfolojik, Pomolojik ve Moleküler 25. Karakterizasyonu, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Demirsoy, L., Öztürk, A., Serdar, Ü., Duman, E., 1: 2007. 396 - Saklı400. cennet Camili'de yetiştirilen yerel armut çeşitleri, Doktora Tezi, , 200 s. V. Ulusal Bahçe Bitkileri Sempozyumu, Öztürk, A., Demirsoy L., 2013. Promising pear genotypes Pyrus communis Ertaş, A., 2016. Siirt ve Çevresinde Yetişen Mahalli Armut from North Anatolia,-227. Turkey: Preliminary Çeşitlerinin ( L.) Fenolojik ve Observations. Journal of the American Pomological Pomolojik Özellikleri. Siirt Üniversitesi Fen Society, 67 (4): 217 (Pyrus spp.) Bilimleri Enstitüsü, Bahçe Bitkileri Ana Bilim Dalı, Sağır, N., 2017. Trabzon İlinde Yetiştirilen Yerel Armut Yüksek Lisans Tezi, Siirt 98 s. Çeşitlerinin Bazı Özelliklerinin ht FAO, 2016. Dünya gıda ve tarım örgütü, Web sayfası: Belirlenmesi. Ordu Üniversitesi Fen Bilimleri tp://www.fao.org), (Erişim Tarihi: 30.01.2018). Enstitüsü Bahçe Bitkileri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ordu, 110 s. Güleryüz, M., 1977. Erzincan’da yetiştirilen bazı önemli Ülkümen, L., 1938. Malatya'nın Mühim Meyve Çeşitleri elma ve armut çeşitlerinin pomolojileri ile döllenme biyolojileri üzerine araştırmalar. Atatürk Üzerinde Morfolojik, Fizyolojik ve Biyolojik Üniversitesi Yayınları, No: 483 . Araştırmalar. Yüksek Ziraat Enstitüsü Rektörlüğü, Ankara, sayı 65. Karlıdağ, H., Eşitken, A., 2006. Yukarı Çoruh vadisinde yetiştirilen elma ve armut çeşitlerinin bazı Ünal, A., Saygılı, H., Hepaksoy, S., Can, H. Z., Türküsay, H., 1997. Ege Bölgesinde armut yetiştiriciliği ve seçilen pomolojik özelliklerinin-96. belirlenmesi. Yüzüncü Yıl empozyumu - Üniv., Ziraat Fakültesi, Tarım Bilimleri Dergisi (J. bazı armut çeşitlerinin pomolojik özellikleri, Agric. Sci.), 6 (2): 93 Yumuşak Çekirdekli Meyveler S , 29 35.