sign in sign up
<<
Home , Achlum, Baaium, Bitgum, Bitgummole, Blessum, Boksum

Atlas van

1 VOOR WOORD INLEIDING Het begin van de grote ontdekkingsreizen luidde een nieuwe De gemeenten , , en vier dorpen ontwikkeling van de cartografie in. Een van de vroegste, mogelijk van fuseren op 1 januari 2018 tot een nieuwe gemeente: zelfs de eerste atlas die dat predicaat daadwerkelijk verdient was de Waadhoeke. De nieuwe gemeente telt ruim 46.000 inwoners, verspreid nautische atlas van Battista Agnese uit Genua. Hij vervaardigde tussen over 41 kernen en over een oppervlakte van circa 305 km2. Waadhoeke 1536 en 1564 handgetekende perkamenten wereldatlassen. De atlas ligt aan de Waddenkust in Noordwest Fryslân. bevat verschillende kaarten van de nieuwe werelddelen. Agnese had niet de gewoonte, zoals later gebruikelijk zou worden, om onbekende gedeeltes van de wereld te vullen met fantasievolle verwachtingen van nog te ontdekken land. Hij tekende de wereld zoals deze op dat moment bekend was. Van zijn atlassen zijn nog 71 exemplaren bewaard gebleven.

Met Waadhoeke ontstaat een nieuwe gemeente. Een nieuwe eenheid 23 21 op de landkaart. Reden genoeg om opnieuw ‘op ontdekking’ te gaan. De 41 kernen van Waadhoeke, Wat weten we eigenlijk van ons nieuwe grondgebied? Feiten, cijfers en 36 met tussen haakjes het aantal 32 daardoor inzicht in trends en ontwikkelingen kunnen ons helpen om 37 33 inwoners per 1 september 2017: de nieuwe werkelijkheid te doorgronden. Om onze beleidskeuzes te onderbouwen. 20 38 1. (609) 22. (524) 12 3 2. (116) 23. (987) 3. (2.530) 24. (256) Samen met Partoer hebben we feiten en cijfers verzameld die een 35 4 5 22 4. (794) 25. (141) 17 eerste indruk geven van de gemeente Waadhoeke. Deze feiten en 16 5. (902) 26. Ried (452) 26 6. (93) 27. (136) cijfers zijn gebundeld in thematische presentaties. Deze overzichten 28 25 7 19 30 18 7. Boer (42) 28. (1.732) kan iedereen gebruiken die plannen maakt voor Waadhoeke. Het zijn 10 24 8. (407) 29. (113) eerste selecties van gegevens die in onze ‘systemen’ beschikbaar zijn. 29 9. (1.000) 30. (85) 27 11 10. (367) 31. (276) Die gegevens kunnen ook dienen om andere thema’s te ontsluiten. 41 9 13 11. (3.290) 32. St.-Annaparochie (4.823) 14 Dat is een kwestie van nadere selectie en nader onderzoek. 6 12. (62) 33. St.-Jacobiparochie (1.725) 8 13. (12.760) 34. (1.138) 14. (259) 35. (1.373) 15 40 2 En wat zou het mooi zijn om dat niet alleen op papier, maar ook 15. (233) 36. (701) digitaal te doen. Zodat uiteindelijk inwoners en organisaties uit 34 16. (383) 37. Westhoek (263) 39 17. Klooster Lidlum (40) 38. Wier (204) onze eigen gemeente deze informatie kunnen aanvullen en we 1 31 18. (1.043) 39. Winsum (1.060) ‘nabij besturen’ mogelijk maken door actieve kennisdeling. 19. (2.593) 40. (464) Een ‘digitale atlas van Waadhoeke’? Wij zijn Waadhoeke. 20. (1.766) 41. (114) 21. (315)

Hopelijk prikkelen deze eerste inzichten uw nieuwsgierigheid! Bron: Gemeente Waadhoeke

DISCLAIMER Annet Doesburg De cijfers in deze ’Atlas van Waadhoeke’ zijn op basis van beschikbaarheid geselecteerd. Het Centraal Bureau Gemeentesecretaris Waadhoeke voor de Statistiek (CBS) heeft de cijfers op wijk- en buurtniveau afgerond op veelvouden van 5 en aantallen lager dan 10 verwijderd. Dit gebeurt om statistische geheimhouding te garanderen. Kleine aantallen, dus lager dan 10 worden niet weergegeven. De afronding van cijfers en het gebruik van data op verschillende schaalniveaus, kan tot gevolg hebben dat bepaalde cijfers niet helemaal nauwkeurig zijn.

2 3 jaar BevBevolkingspiramideolkingspiramide, Achlum, Baaium, Berltsum and 38 more 2016 2000 2001 leeftijd jaar aantal mannen aantal vrouwen 2002 Bevolkingspiramide, Achlum, Baaium, Berltsum and 38 more 2016 2000 95+ 2003 2001 l9e0e-f9t4ijd 2004 aantal mannen aantal vrouwen 2002 2005 85-9859+ 2003 2006 8900-8-944 2004 2007 7855-7-899 2005 2008 2006 7800-7-844 2009 BEVOLKINGS- 2007 6755-6-799 2010 2008 60-64 2011 70-74 2009 ONTWIKKELINGEN 2012 5655-5-699 2010 2013 5600-5-644 2011 2014 455-4-599 2012 2015 2013 4500-4-544 2016 De 41 kernen die straks de gemeente 2014 3455-3-499 Waadhoeke vormen, telden op 1 januari 2015 3400-3-44 2016 2017 ruim 46.000 inwoners en bijna 2355-2-399 W oonplaatsen Aalsum 20.000 huishoudens. Van deze inwoners 2300-2-344 Abbega 1255-1-299 W oonplaatsen is 51% man en 49% vrouw. Van de Achlum Aalsum 1200-1-244 Akkrum inwoners in 2017 is 28% jonger dan 25 Abbega 15-199 Akmarijp Achlum jaar. Voor de provincie Fryslân is dit 29%. 10-144 Akkrum Het aandeel 65-plussers ligt in de Aldeboarn 5-92000 1500 1000 500 0 0 500 1000 1500 Akmarijp Aldtsjerk gemeente Waadhoeke met 21% net -4 Alde Leie Allingawier Aldeboarn iets hoger dan het aandeel 65-plussers 2000 1500 1000 500 0 0 500 1000 1500 Anjum Bron: CBS 2016, bewerking Partoer Aldtsjerk Appelscha in de provincie Fryslân (20%). Allingawier Arum Anjum Augsbuurt Appelscha Augustinusga Arum Baaiduinen Augsbuurt Baaium Augustinusga Baard Baaiduinen Bakhuizen Aantal inwoners Aantal huishoudens Baaium Verdeling Ontwikkeling huishoudens Bakkeveen Baard per 1 januari 2017 man / vrouw per 1 januari 2017 Hierboven is de bevolkingspiramide weergegeven. Hierin is het aantal inwoners per leeftijdsgroep jaar Bakhuizen 2016 en geslacht te zien. Het totale aantal mannen en vrouwen ligt in Waadhoeke niet ver uit elkaar. Bakkeveen jaaSrhow history Als wordt ingezoomd op bepaalde leeftijdsgroepen zijn er wel verschillen te zien. Zo blijkt dat in de 2016 46.062 19.996 jongere leeftijdsgroep van 0 tot 25 jaar het aantal mannen iets hoger is. Dat geldt ook voor de leef- Show history 51% 49% tijdsgroepen van 25 tot 75 jaar. Vanaf de leeftijd van 75 jaar neemt het aandeel vrouwen toe. Van de 80-plussers in de gemeente is 63% vrouw en van de 90-plussers (totaal 335) is maar liefst 70% vrouw.

Bron: CBS 2017, bewerking Partoer

4 5 Bevolkingsontwikkelingen per leeftijdsgroepBBeevvoollkkiinngg <<2255

6K 66KK 5K 55KK s s s 4K < 25 jaar e r 4K e r 4K e r w o n

w o n 3K w o n i n 33KK i n 0-10 i n 2K 10-15 22KK 1K PrognosesPrognoses aantal inwoners en huishoudens in Noordwest Fryslân (excl. 15-20 11KK Aantal inwoners en huishoudens in Noordwest Fryslân (excl. ) 20-25 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Leeuwarden) 22000022 22000033 22000044 22000055 22000066 22000077 22000088 22000099 22001100 22001111 22001122 22001133 22001144 22001155 22001166 BBeevvoollkkiinngg 2255--6655 90.000

10K 1100KK 80.000 8K 88KK s s

25 - 65 jaar s 70.000 e r

e r 6K e r 66KK w o n w o n w o n 25-30 i n 60.000 i n

i n 4K 44KK 30-40 2K 50.000 40-50 22KK 0K 00KK 50-65 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 40.000 22000022 22000033 22000044 22000055 22000066 22000077 22000088 22000099 22001100 22001111 22001122 22001133 22001144 22001155 22001166 BBeevvoollkkiinngg >>6655 30.000 7K 77KK 20.000 6K 66KK 5K s 5K s 5K 10.000 s e r e r e r 4K 44KK w o n w o n w o n

i n 3K 0

> 65 jaar i n 3K i n 3K 2K 22KK 2017 2020 2030 2040 2050 65-80 1K 11KK 0K 80+ 00KK 2002 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 aantal inwoners aantal huishoudens 22000022 22000044 22000055 22000066 22000077 22000088 22000099 22001100 22001111 22001122 22001133 22001144 22001155 22001166 aantal inwoners aantal huishoudens 0-10 25-29 65-80 00-1-100 2255-2-299 6655-8-800 10-14 30-40 80+ Bron: CBS 2016, bewerking1100-1-144 Partoer 3300-4-400 8800++ Bron: Prognoses provincie Fryslân (2017-2050), 2016 15-19 40-50 1155-1-199 4400-5-500 20-24 50-65 2200-2-244 5500-6-655 De samenstelling van de inwoners verandert Prognoses regio Noordwest Fryslân, exclusief Leeuwarden Hierboven staan drie lijndiagrammen die de bevolkingsontwikkeling tussen 2002 en 2016 per leeftijdsgroep Om een goed beeld te krijgen van Waadhoeke is het belangrijk om niet alleen achteruit te kijken, in Waadhoeke weergeven. De samenstelling van de inwoners verandert. Zo is de jongste groep (0 tot 10 jaar) maar ook naar de toekomst. De toekomst laat zich echter niet altijd goed voorspellen, vandaar de afgelopen jaren sterk gedaald. Tussen 2002 en 2016 is het aantal kinderen onder 10 jaar gedaald met 25% dat er voorzichtig moet worden omgegaan met deze cijfers. In het figuur staat de prognose voor (van 6.436 naar 4.795). Het aantal jongeren tussen de 10 en 20 jaar is vrij stabiel gebleven, maar het aantal de regio Noordwest Fryslân. De regio Noordwest Fryslân omvat de gemeenten Franekeradeel, jongeren tussen de 20 en 25 jaar is afgenomen met bijna 10%. Harlingen, Het Bildt, , Littenseradiel en Menameradiel. De gemeente Leeuwarden is in deze prognose niet meegenomen. Deze cijfers laten zien dat de verwachting is dat het Bij de leeftijdsgroepen tussen de 25 en 65 jaar valt op dat het aantal inwoners tussen de 30 en 40 jaar sterk aantal inwoners in de regio de komende jaren zal gaan krimpen. Het aantal huishoudens zal naar is gedaald (- 37%) in de afgelopen 15 jaar. Daarentegen is in dezelfde periode een grote stijging van de verwachting nog tot 2020 iets stijgen, maar vanaf 2030 ook gaan afnemen. Hetzelfde beeld is ook leeftijdsgroep 50 tot 65 jarigen. Hier is tussen 2002 en 2016 een stijging te zien van 16%. Deze groep wordt ook wel te zien voor de gehele provincie Fryslân. de groep ‘toekomstige ouderen’ genoemd. De leeftijdsgroepen 25 tot 30 jaar en 40 tot 50 jaar zijn licht gedaald.

De grootste stijging is te zien bij de leeftijdsgroep 65 tot 80 jaar. Dit aantal lag in 2002 nog op 4.685 en is in 2016 gestegen naar 7.220. Dat is een stijging van 54%. Ook het aantal 80-plussers is gestegen. Dit is van 1.645 gestegen naar 1.995. Dat is een stijging van 21% in de afgelopen 15 jaar.

Deze ontwikkelingen zijn vergelijkbaar met de ontwikkelingen die we gemiddeld zien in de provincie Fryslân. Toch is er in Waadhoeke een sterkere vergrijzing en ontgroening aan de gang. Zo daalt het aantal kinderen onder de 10 jaar in de provincie minder hard (-13%) dan in Waadhoeke (-25%). In Fryslân is gemiddeld een iets sterke stijging in het aantal 80-plussers (+33%), maar in Waadhoeke is juist een grotere stijging van het aantal inwoners tussen de 65 en 80 jaar.

6 7 WONEN Koopwoningen Sociale huur particulier bezit woningcorporaties

Ontwikkeling aantal huishoudens 13.738 5.097 Ontwikkeling aantal huishoudens (66,4%) (24,6%) 20.200

20.100

20.000

19.900 Rest verhuur door particulieren, stichtingen, kerken en 19.800 ondernemers Recreatie- woningen 19.700 1.847 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 (8,9%) 251

Bron: CBS kerncijfers wijken en buurten (2017), bewerking Partoer

Ontwikkeling huishoudens Woningvoorraad Het aantal huishoudens in Waadhoeke is tussen 2011 en 2017 gedaald. Vanaf 2015 is Het totaal aantal woningen en bedrijfswoningen ligt in 2017 op 20.682. er wel weer een stijging te zien. Er is vooral een stijging in het aantal eenpersoons- Hiervan is bijna een kwart beschikbaar voor de sociale huursector. huishoudens. Het aantal huishoudens met kinderen en zonder kinderen daalt. De Gemiddeld ligt dit aandeel in de provincie Fryslân op 28%. Twee van stijging van het aantal eenpersoonshuishoudens komt met name door de stijging de drie woningen in Waadhoeke is een koopwoning. van het aandeel ouderen. Deze ontwikkeling is ook in de rest van de provincie te zien.

8 9 VOORZIENINGEN

Franeker en de grotere dorpen hebben een regionale centrumfunctie voor het voorzieningenniveau: van sport en onderwijs tot zorg en welzijn. Hiermee zijn mobiliteit en de bereikbaarheid van deze voorzieningen belangrijk voor de inwoners die buiten deze grotere kernen wonen. Het voorzieningenniveau loopt vooral in kleine dorpen terug. Dit wordt onder meer zichtbaar in het onderwijs: de ontgroening legt een grote druk op de levensvatbaarheid van scholen.

Kleinere sportzalen : 15 Dorpshuizen, Grotere sporthallen : 4 Huisarts- MFC, MFA of praktijken buurthuizen Overdekte 16 30 zwembaden : 3 Kind voorzieningen Basisonderwijs Voortgezet onderwijs (teldatum 1 okt. 2016) (teldatum 1 okt. 2016) (teldatum 1 okt. 2016)

Kinderopvanglocaties, Basisscholen : Simon Vestdijk, Franeker : leerlingen 37 201 In de meeste dorpen zijn buitensport- gastouders niet Leerlingen : 4072 Anna Maria van Schurman, Franeker : 1194 leerlingen locaties met één of meerdere velden meegerekend : 26 CSG Ulbe van Houten, St.-Annaparochie : 387 leerlingen voor bijvoorbeeld voetbal, kaatsen, OSG Piter Jelles, St.-Annaparochie : 95 leerlingen schaatsen, jeu de boules of tennis. Internationale Schakelklas, St.-Annaparochie : 62 leerlingen Bron: Inventarisatie ‘Bereikbare voorzieningen in Noardwest Fryslân’ 2016

10 11 CRIMINALITEIT

Aantal meldingen criminaliteitAantal en type incidenten (2012- 2016) ONDERWIJS 2.500

2.000 626 Ontwikkeling aantalTotaal aantal leerlingen BO en VO (2008-2016) leerlingen 755 734 1.500 8.000 781 650

7.000 1.000 874 676 739 588 6.000 599

5.000 500

4.000 566 642 635 638 680 0 3.000 2012 2013 2014 2015 2016

2.000 geweldsdelicten Geweldsdelicten Overlast Vermogensdelicten overlast 1.000 vermogensdelicten 0 Bron: Politiecijfers 2017, bewerking Partoer 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 In het figuur hierboven staat het aantal meldingen dat bij de politie tussen 2012 en 2016 Totaal aantal leerlingen basisonderwijs Totaal aantal leerlingen voortgezet onderwijs werd geregistreerd. Het gaat om incidenten, uitgesplitst naar geweldsdelicten, overlast en totaal aantal leerlingen basisonderwijs vermogensdelicten. Het gaat niet om het aantal aangiftes, want dat aantal ligt veel lager. totaal aantalTotaal aantal leerlingen BO en VO leerlingen voortgezet onderwijs totaal aantal leerlingen basisonderwijs en voortgezet onderwijs Het aantal meldingen in Waadhoeke wijkt niet af van de landelijke ontwikkelingen. Bron: DUO 2016, bewerking Partoer Uitzondering is het aantal meldingen van overlast. Dat aantal is in Waadhoeke hoger dan gemiddeld, doordat er relatief veel meldingen binnenkomen over overlast van verwarde personen.

Ontwikkelingen in het onderwijs Geweldsdelicten Vermogensdelicten Overlast In de gemeente Waadhoeke zijn in totaal 37 basisscholen en vier scholen voor het voortgezet onderwijs Zedenmisdrijf Woningcriminaliteit Overlast door verward/overspannen persoon en een internationale schakelklas. In 2016 zijn er in totaal 6.011 leerlingen in het basis- en voortgezet Moord, doodslag Voertuigcriminaliteit Melding gluurder onderwijs in Waadhoeke. In 2008 waren dit er nog 7.012. Het aantal leerlingen in het basisonderwijs is Openlijk geweld Fraude Melding overlast jeugd sterk gedaald, terwijl het aantal leerlingen in het voortgezet onderwijs licht is gestegen. Dit komt vooral Bedreiging Bedrijfscriminaliteit Overlast vuurwerk (zonder gevolgen) door een stijging van het aantal leerlingen in het voortgezet onderwijs in Franeker. Het aantal leerlingen in het voortgezet onderwijs in St.-Annaparochie neemt af. Een daling in het aantal leerlingen in het Mishandeling Overige vermogensdelicten Overlast illegale zender basisonderwijs is een gevolg van de sterke daling in het aantal kinderen onder de tien jaar zoals in Straatroof Overlast zwervers het hoofdstuk bevolkingsontwikkelingen beschreven staat. Het aantal jongeren tussen de 10 en 20 jaar Overval Afsteken vuurwerk is vrij stabiel gebleven, wat kan verklaren dat er geen daling is geweest in het aantal leerlingen in het Overlast stank/rook/stof voorgezet onderwijs. De komende jaren is de verwachting dat ook hier een daling te zien zal zijn. Overlast prostitutie

12 13 INKOMEN EN SOCIALE ZEKERHEID

Onder inkomen verstaan we alle inkomsten uit werk of overige inkomsten zoals (pre)pensioen, studiefinanciering of een uitkering van UWV. Het eigen vermogen, zoals spaargeld, telt niet mee.

In Waadhoeke heeft 62% van de particuliere huishoudens inkomen uit arbeid als belangrijkste bron van het inkomen. Ongeveer 3% heeft een arbeidsongeschiktheidsuitkering en iets meer dan 5% ontvangt als belangrijkste bron van inkomen een werkloosheid- of bijstands- uitkering. De laatste groep (28%) heeft het pensioen als belangrijkste inkomstenbron.

Bijna 10% van de particuliere huishoudens in Waadhoeke heeft een laag inkomen. Ongeveer 12% van de huishoudens heeft een inkomen tot 110% van het sociaal minimum. Het grootste deel (61%) hiervan bestaat uit eenpersoonshuishoudens en 16% is een eenoudergezin.

Het sociaal minimum wordt gebruikt om te bepalen of personen of huishoudens recht hebben op een bepaalde toeslag. De hoogte van het sociaal minimum is niet voor iedereen hetzelfde. Dit hangt af van de leeftijd en leefsituatie. Het sociaal minimum is het bedrag dat huishoudens minimaal nodig hebben om van te leven. Gemeenten hanteren voor verschillende toeslagen een verschillend percentage van het sociaal minimum.

Aantal huishoudens, Aantal personen, tot 120% van naar type uitkering: Aantal bijstandsgerechtigden is gestegen per doelgroep: het sociaal minimum In 2014 en 2015 lag het aantal personen met een bijstandsuitkering 3.070 Bijstand : 1.097 lager dan in 2016. Het aantal personen met een WW- en arbeids- tot 110% van WW : 1.270 ongeschiktheidsuitkering lag in 2014 en 2015 hoger. In 2016 is ten het sociaal minimum AO : 1.710 opzichte van 2015 het aantal personen met een bijstandsuitkering gegroeid met 47 personen. Het aantal personen met een WW- 2.280 AOW : 9.000 Aantal uitkering is gedaald met 110 personen en het aantal personen tot 105% van huishoudens Bron: Kerncijfers wijken en buurten CBS 2016, met een arbeidsongeschiktheidsuitkering is ook gedaald met 70. het sociaal minimum met een bewerking Partoer 1.870 laag inkomen Bron: Regionaal inkomensonderzoek CBS 2014, bewerking Partoer (RIO CBS 2015, komt in 1.840 december 2017 beschikbaar) 14 15 OPENBARE RUIMTE

De openbare ruimte is het domein van veel sociale, economische en culturele activiteiten. Hiermee bepaalt de openbare ruimte voor een belangrijk deel het gezicht en de aantrekkelijkheid van Waadhoeke. De openbare ruimte biedt plaats aan veel infrastructuur en speelt zo een belangrijke rol in de bereikbaarheid van voorzieningen. De kapitaalgoederen in de openbare ruimte; de wegen, voet-, fietspaden, bruggen, openbare verlichting en speelvoorzieningen vertegenwoordigen een grote financiële waarde. Deze kapitaalgoederen worden vanwege hun groot maatschappelijk nut en hoge vervangingswaarde, structureel beheerd en onderhouden door de gemeente Waadhoeke.

Om een beeld te krijgen van de zogenaamde kapitaal- goederen in Waadhoeke zijn er databestanden samengevoegd waardoor de gegevens nu nog een benadering zijn. Het komende jaar is het noodzakelijk Wegen 572 km Openbaar groen 588 hectare hier enige verbetering en verfijning in aan te brengen. Fietspaden 96 km De Provincie en het Rijk hebben ook kapitaalgoederen in Voetpaden 280 km Bruggen 297 stuks Riolering 411 km Waadhoeke. Die zijn niet in deze cijfers meegenomen.

16 17 WERK IN UITVOERING

De projectenkalender voor Waadhoeke is goed gevuld. Er staan veel ontwikkelingen op het programma, groot en klein. Het onderhoud aan en verbetering van wegen, bruggen, riolering en groen gaat natuurlijk ook gewoon door. Op veel plekken in de gemeente worden weer nieuwe woningen gebouwd.

Voorbeelden van grotere projecten en ontwikkelingen zijn:

Gebied langs Gebied Gemeente De Bildtdijken Haak om Leeuwarden Franeker Franeker-Harlingen Waadhoeke Sexbierum Aanpak Gebiedsontwikkeling Ontwikkelingsvisie Gebiedsontwikkeling: Overdracht Stedelijk Waddenglas verkrotting langs langs de Haak binnenstad Franeker verbeteren van de Waterbeheer. ten zuiden de Bildtdijken. om Leeuwarden en afronding Franeker waterhuishouding van Sexbierum. (bijvoorbeeld in Waddenpoort. en het opknappen Deinum). van dorpen.

Bron: Waadhoeke i.o., 2017

18 19 Atlas van Waadhoeke deel 1

De eerste Atlas van Waadhoeke is de start van een serie publicaties waarin we de nieuwe gemeente Waadhoeke inzichtelijk maken voor haar bewoners, raadsleden en medewerkers van de gemeente.

Colofon

Auteurs Ellen Stutterheim, onderzoeker Partoer Sjoerd IJdema, consultant Partoer Jaap Bonnema, informatiebeheer gemeente Franekeradeel

Vormgeving Jongens van de Jong

adres postadres online Harlingerweg 18 Postbus 58 waadhoeke.nl 8801 PA Franeker 8800 AB Franeker [email protected] T 0517 380 380

20