GMINNY PROGRAM REWITALIZACJI DLA GMINY NAWOJOWA NA LATA 2016-2024

Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Zespół autorski:

Zespół autorów pod kierownictwem mgr inż. Michała Drabka

Konsultant wiodący mgr inż. Mateusz Iwański

mgr inż. Jakub Beker mgr inż. Agnieszka Bolingier mgr Małgorzata Bosak mgr inż. Michał Drabek mgr inż. Mateusz Iwański mgr Katarzyna Mulik mgr inż. Katarzyna Oszańca mgr Sylwia Piotrowska mgr Anna Wahlig weryfikacja: mgr inż. Barbara Markiel mgr inż. Katarzyna Oszańca

Opieka ze strony Zarządu – Dyrektor Centrum Projektów Innowacyjnych: mgr inż. Barbara Markiel

2 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Spis treści 1. Wprowadzenie ...... 5 1.1. Wstęp ...... 5

1.2. Najważniejsze skróty oraz pojęcia ...... 6

1.3. Powiązania GPR z dokumentami strategicznymi i planistycznymi Gminy...... 8

2. Diagnoza ...... 13 2.1. Analiza stanu aktualnego ...... 13

2.1.1. Uwarunkowania przestrzenno-funkcjonalne ...... 13

2.1.2. Sytuacja gospodarcza ...... 20

2.1.3. Sfera społeczna ...... 22

2.1.4. Infrastruktura mieszkaniowa oraz techniczna ...... 29

2.2. Podsumowanie etapu wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji ...... 33

2.3. Pogłębiona analiza obszaru rewitalizacji ...... 35

3. Założenia programowe ...... 48 3.1. Wizja ...... 48

3.2. Cele oraz kierunki działań ...... 49

3.3. Podstawowe przedsięwzięcia rewitalizacyjne ...... 50

3.4. Charakterystyka pozostałych dopuszczalnych przedsięwzięć rewitalizacyjnych ...... 58

3.5. Komplementarność GPR ...... 61

3.6. Szacunkowe ramy finansowe ...... 63

4. Zarządzanie GPR ...... 72 4.1. Opis struktury zarządzania realizacją GPR ...... 72

4.2. System monitowania i oceny...... 76

4.3. Aktualizacja GPR ...... 80

4.4. Określenie niezbędnych zmian w uchwałach ...... 81

4.4.1. O ochronie praw lokatorów ...... 81

3 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

4.4.2. Komitet rewitalizacji ...... 82

4.5. Sposób realizacji GPR w zakresie planowania przestrzennego ...... 83

4.5.1. Niezbędne zmiany w SUiKZP ...... 83

4.5.2. Wskazanie MPZP koniecznych do uchwalenia lub zmiany ...... 83

4.6. Wskazanie czy na obszarach rewitalizacji ma zostać uchwalona SSR ...... 85

5. Partycypacja społeczna ...... 86 5.1. Zakres partycypacji społecznej ...... 86

5.2. Model włączenia interesariuszy w proces rewitalizacji ...... 88

5.2.1. Na etapie przygotowania oraz wdrażania ...... 88

5.2.2. Na etapie monitorowania i aktualizacji ...... 91

6. Spis tabel ...... 92 7. Spis rysunków ...... 93 8. Załączniki ...... 94

4 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

1. Wprowadzenie

1.1. Wstęp

Podstawą prawną Gminnego Programu Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024 (GPR) jest ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji. Zgodnie z jej zapisami rewitalizacja stanowi proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób kompleksowy, poprzez zintegrowane działania na rzecz lokalnej społeczności, przestrzeni i gospodarki, skoncentrowane terytorialnie, prowadzone przez interesariuszy rewitalizacji.

Ustawa wprowadza szereg wymagań co do zawartości samego dokumentu oraz etapów jego wdrażania. Pierwszym etapem było podjęcie przez Radę Gminy Nawojowa uchwały w sprawie wyznaczenia obszaru zdegradowanego oraz obszaru rewitalizacji na terenie wiejskim Gminy Nawojowa. Na jej podstawie przystąpiono do prac nad niniejszym dokumentem.

Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024 składa się z kilku głównych części mianowicie:

1. Wprowadzenie, które ma za zadanie przybliżyć podstawowe pojęcia z zakresu rewitalizacji oraz wprowadzić w problematykę zagadnienia, 2. Diagnoza, części ta poświęcona jest załącznikowi do omawianej powyżej uchwały, która wyjaśnia w jaki sposób został wyznaczony obszar zdegradowany oraz obszar rewitalizacji. Przedstawiono w sposób skrótowy stan aktualny w gminie, wnioski z analizy wskaźnikowej oraz wybór obszaru zdegradowanego oraz obszaru rewitalizacji wraz z opisaniem wszystkich podobszarów. 3. Założenia programowe, przedstawiają w hierarchiczny sposób wizję względem omawianego procesu, przyjęte cele oraz kierunki działań oraz wynikające z nich przedsięwzięcia, zarówno te główne jak i uzupełniające. Część uzupełniona jest o rozdział poświęcony komplementarności oraz ramy finansowe. 4. Zarządzanie GPR, jest to niezwykle ważna części, która przedstawia podstawowe procedury jakimi należy się kierować na etapie wdrażania oraz monitorowania i oceny GPR. Wprowadza również podstawowe zasady, które powinny towarzyszyć podczas aktualizacji dokumentu. 5. Partycypacja społeczna, skupia się na zagadnieniu które jest jednym z najważniejszych elementów samej rewitalizacji. Partycypacja jest to udział interesariuszy na każdym etapie

5 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

procesu. W tej części zostały przedstawione przeprowadzone już działania oraz zasady dotyczące planowania dalszych działań w przyszłości.

1.2. Najważniejsze skróty oraz pojęcia

Poniżej przedstawiono najważniejsze skróty:

BDL GUS- Band Danych Lokalnych Głównego Urzędu Statystycznego,

EFRR – Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego,

EFS – Europejski Fundusz Społeczny,

FS – Fundusz Spójności,

GDDKiA – Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad,

GPR– Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024,

GUS – Główny Urząd Statystyczny,

JST – jednostka samorządu terytorialnego,

MOP –Międzynarodowej Organizacji Pracy,

POP – Program ochrony powietrza,

PPP – partnerstwo publiczno-prywatne,

RDOŚ – Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska,

RPO WM 2014-2020 – Regionalny Program Operacyjny Województwa Małopolskiego na lata 2014-2020,

SZOOP – Szczegółowy Opis Osi Priorytetowych,

ZIT – Zintegrowane Inwestycje Terytorialne.

Poniżej przedstawiono najważniejsze pojęcia:

Rewitalizacja to kompleksowy proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych poprzez działania całościowe (powiązane wzajemnie przedsięwzięcia obejmujące kwestie społeczne oraz gospodarcze lub przestrzenno-funkcjonalne lub techniczne lub środowiskowe), integrujące interwencję na rzecz społeczności lokalnej, przestrzeni i lokalnej

6 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024 gospodarki, skoncentrowane terytorialnie i prowadzone w sposób zaplanowany oraz zintegrowany poprzez programy rewitalizacji.

Rewitalizacja zakłada optymalne wykorzystanie specyficznych uwarunkowań danego obszaru oraz wzmacnianie jego lokalnych potencjałów (w tym także kulturowych) i jest procesem wieloletnim, prowadzonym przez interesariuszy (m.in. przedsiębiorców, organizacje pozarządowe, właścicieli nieruchomości, organy władzy publicznej, etc.) tego procesu, w tym przede wszystkim we współpracy z lokalną społecznością. Działania służące wspieraniu procesów rewitalizacji prowadzone są w sposób spójny: wewnętrznie (poszczególne działania pomiędzy sobą) oraz zewnętrznie (z lokalnymi politykami sektorowymi, np. transportową, energetyczną, celami i kierunkami wynikającymi z dokumentów strategicznych i planistycznych).

Stan kryzysowy – stan spowodowany koncentracją negatywnych zjawisk społecznych (w szczególności bezrobocia, ubóstwa, przestępczości, niskiego poziomu edukacji lub kapitału społecznego, niewystarczającego poziomu uczestnictwa w życiu publicznym i kulturalnym), współwystępujących z negatywnymi zjawiskami w co najmniej jednej z następujących sfer:

 gospodarczej (w szczególności w zakresie niskiego stopnia przedsiębiorczości, słabej kondycji lokalnych przedsiębiorstw),  środowiskowej (w szczególności w zakresie przekroczenia standardów jakości środowiska, obecności odpadów stwarzających zagrożenie dla życia, zdrowia, ludzi bądź stanu środowiska),  przestrzenno-funkcjonalnej (w szczególności w zakresie niewystarczającego wyposażenia w infrastrukturę techniczną i społeczną, braku dostępu do podstawowych usług lub ich niskiej jakości, niedostosowania rozwiązań urbanistycznych do zmieniających się funkcji obszaru, niskiego poziomu obsługi komunikacyjnej),  technicznej (w szczególności w zakresie degradacji stanu technicznego obiektów budowlanych, w tym o przeznaczeniu mieszkaniowym oraz braku funkcjonowania rozwiązań technicznych umożliwiających efektywne korzystanie z obiektów budowlanych, w szczególności w zakresie energooszczędności i ochrony środowiska).

Skalę negatywnych zjawisk odzwierciedlają mierniki rozwoju opisujące powyższe sfery, które wskazują na niski poziom rozwoju lub dokumentują silną dynamikę spadku poziomu rozwoju, w odniesieniu do wartości dla całej gminy.

7 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Obszar zdegradowany – obszar, na którym zidentyfikowano stan kryzysowy. Dotyczy to najczęściej obszarów miejskich, ale także wiejskich. Obszar zdegradowany może być podzielony na podobszary, w tym podobszary nieposiadające ze sobą wspólnych granic pod warunkiem stwierdzenia sytuacji kryzysowej na każdym z podobszarów.

Obszar rewitalizacji – obszar obejmujący całość lub część obszaru zdegradowanego, cechującego się szczególną koncentracją negatywnych zjawisk, na którym, z uwagi na istotne znaczenie dla rozwoju lokalnego, zamierza się prowadzić rewitalizację. Obszar rewitalizacji może być podzielony na podobszary, w tym podobszary nieposiadające ze sobą wspólnych granic, lecz nie może obejmować terenów większych niż 20% powierzchni gminy oraz zamieszkałych przez więcej niż 30% mieszkańców gminy. W skład obszaru rewitalizacji mogą wejść obszary występowania problemów przestrzennych, takich jak tereny poprzemysłowe (w tym poportowe i powydobywcze), powojskowe lub pokolejowe, wyłącznie w przypadku, gdy przewidziane dla nich działania są ściśle powiązane z celami rewitalizacji dla danego obszaru rewitalizacji.

1.3. Powiązania GPR z dokumentami strategicznymi i planistycznymi Gminy

Celem niniejszego rozdziału jest przedstawienie spójności GPR z obowiązującymi w Gminie Nawojowa dokumentami strategicznymi i planistycznymi w szeroko rozumianym zakresie związanym z rewitalizacją.

Strategia Rozwoju Gminy Nawojowa na lata 2013-2020 1

Strategia jest dokumentem długoplanowym, przyjętym na okres ośmiu lat, określającym najważniejsze obszary strategiczne i cele dla rozwoju społeczno-gospodarczego Gminy. Dokument jest odpowiedzią na ustawowy wymóg prowadzenia polityki rozwoju w oparciu o Strategię, stanowi także jedno z działań dostosowujących do standardów wynikających z dokumentów na szczeblu europejskim.

Struktura Strategii obejmuje 4 główne obszary strategiczne rozwoju Gminy, a także kierunki i sposoby działania w tych obszarach. Dla każdego z obszarów interwencji sformułowano cel strategiczny oraz cele operacyjne wraz z przypisanymi kierunkami interwencji, co przedstawiono poniżej.

1 Załącznik nr 1 do Uchwały Nr XXXII/249/13 Rady Gminy Nawojowa z dnia 11 luty 2013 r.

8 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Obszary strategiczne:

6. TURYSTYKA I REKREACJA: Cel strategiczny 1: Zintegrowana i konkurencyjna oferta turystyczna Gminy Nawojowa wykorzystująca walory przyrodnicze oraz kulturowe.

Cele operacyjne:

1.1. Rozwój bazy turystycznej i rekreacyjno-sportowej;

1.2. Budowa oferty turystycznej w oparciu o zasoby przyrodnicze i kulturowe;

1.3. Spójny system promocji.

7. GOSPODARKA LOKALNA: Cel strategiczny 2: Zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej oraz konkurencyjności lokalnej gospodarki.

Cele operacyjne:

2.1. Wspieranie aktywności i przedsiębiorczości mieszkańców;

2.2. Rozwój terenów inwestycyjnych;

2.3. Poprawa dostępności komunikacyjnej;

2.4. Rozwój zrównoważonego i ekologicznego.

8. KAPITAŁ SPOŁECZNY: Cel strategiczny 3: Wysoka jakość świadczonych usług publicznych wpływających na rozwój kapitału społecznego.

Cele operacyjne:

3.1. Doskonalenie bazy placówek edukacyjnych i zapewnienie wysokiej jakości kształcenia;

3.2. Efektywny system pomocy społecznej i propagowanie zdrowego stylu życia;

3.3. Wysoka jakość i dostępność oferty.

9. OCHRONA ŚRODOWISKA: Cel strategiczny 4: Wysoki poziom bezpieczeństwa ekologicznego oraz zachowanie bioróżnorodności.

Cele operacyjne:

4.1. Rozwój infrastruktury służącej ochronie środowiska,

4.2. Doskonalenie systemów zarządzania kryzysowego;

4.3. Wzrost świadomości ekologicznej mieszkańców.

9 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

GPR realizuje w sposób bezpośredni lub pośredni cele każdego z obszarów, odpowiada jednak w głównej mierze na cele operacyjne obszaru strategicznego „KAPITAŁ SPOŁECZNY”, którego założenia realizuje zarówno cel główny jak i cele szczegółowe m.in.:

 Zwiększenie aktywności mieszkańców oraz możliwości aktywnego zagospodarowania wolnego czasu,  Rozwój infrastruktury społecznej z uwzględnieniem różnych grup wiekowych,  Zwiększenie dostępu do placówek opiekuńczo-edukacyjnych,  Zagospodarowanie przestrzeni publicznej,  Przeciwdziałanie problemom marginalizacji i wykluczenia społecznego.

Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego2

Działania zaplanowane w ramach niniejszego dokumentu wpisują się w kierunki wyznaczone w Studium, tak więc oba dokumenty są ze sobą spójne.

Strategia rozwiązywania problemów społecznych w Gminie Nawojowa w latach 2016-20203

Strategia ma za zadanie wspomagać zarządzanie strefą polityki społecznej i usprawnić pozyskiwanie funduszy zewnętrznych na realizację jej zadań.

Cele strategii wynikają z wyznaczenia obszarów priorytetowych, których kształtowanie będzie mieć największy wpływ na rozwój społeczny i które obejmują najczęstsze problemy społeczne w Gminie Nawojowa.

Cel strategiczny I – Inkluzja społeczna osób zagrożonych wykluczeniem.

Cele operacyjne:

1. Wieloaspektowe wsparcie osób bezrobotnych, 2. Pomoc osobom ubogim, 3. Osoby niepełnosprawne pełnoprawnymi obywatelami, 4. Wsparcie osób w podeszłym wieku oraz z problemami zdrowotnymi.

Cel strategiczny II – Wspieranie wartości i więzi rodzinnych.

Cel operacyjny 1. Wsparcie rodzin dotkniętych problemami społecznymi.

2 Nr L/429/14 Rady Gminy Nawojowa z dnia 6 listopada 2014 r. 3 Załącznik do uchwały Nr XVI/148/15 Rady Gminy Nawojowa z dnia 29 grudnia 2015 r.

10 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Cel strategiczny III – Wzmacnianie potencjału instytucjonalnego podmiotów zajmujących się pomocą społeczną.

Cele operacyjne:

1. Podnoszenie jakości obsługi instytucjonalnej klientów pomocy społecznej, 2. Wsparcie instytucji prowadzących zajęcia profilaktyczno-wychowawcze.

Diagnoza zawarta w strategii rozwiązywania problemów społecznych zawiera wnioski zbieżne, z analizą która została przeprowadzona dla sfery społecznej, na potrzeby wyznaczania obszaru zdegradowanego oraz obszaru rewitalizacji. GPR pozwolił na określenie niekorzystnych zjawisk nie tylko w skali Gminy ale również w poszczególnych obszarach analitycznych. Sfera społeczna w zakresie podniesienia jakości życia mieszkańców, poprzez realizację odpowiednich celów oraz przedsięwzięć jest kluczowa dla GPR. W związku z tym realizacja GPR przyczyni się do osiągnięcia celów omawianej strategii, a kierunki działań obu dokumentów są ze sobą komplementarne.

Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy Nawojowa4

Plan realizuje cele ochrony powietrza na terenie Gminy Nawojowa, obejmując horyzont do 2020 r. W dokumencie określono zarówno cele strategiczne, jak i cele szczegółowe, które odpowiadają na problemy gminne w szczególności w zakresie niskiej emisji (zanieczyszczenia powietrza z lokalnych kotłowni węglowych i ruchu kołowego) oraz niskiego poziomu wykorzystania OZE.

Cele strategiczne gospodarki niskoemisyjnej to:

1. Ukierunkowanie na utrzymanie zeroenergetycznego rozwoju społeczno-gospodarczego Gminy Nawojowa, tj. rozwoju następującego bez wzrostu zapotrzebowania na energię

pierwotną oraz bez wzrostu poziomu emisji CO2, 2. Wdrożenie wizji Gminy Nawojowa, jako nowoczesnego oraz ekologicznego ośrodka powiatu nowosądeckiego, 3. Zmniejszenie emisji zanieczyszczeń związanych z emisją powierzchniową i liniową na terenie Gminy, 4. Zwiększenie wykorzystania odnawialnych zasobów energii, 5. Wzrost efektywności wykorzystania/wytwarzania energii, 6. Rozwój gospodarki opartej o rozwiązania ekoenergetyczne i innowacyjne technologie.

4 Plan gospodarki niskoemisyjnej dla gminy Nawojowa, Nowy Sącz, marzec 2015 (Załącznik do uchwały Nr IX/84/15 Rady Gminy Nawojowa z dnia 15 lipca 2015 r.).

11 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Do celów strategicznych przypisano cele szczegółowych oraz obszary interwencji, które oddziaływają bezpośrednio na strukturę poszczególnych działań zaprogramowanych w ramach tych obszarów.

Plan Gospodarki Niskoemisyjnej jest dokumentem różnym od GPR, jednak jakość środowiska, w tym jakość powietrza ma istotny wpływ na jakość życia mieszkańców, dlatego też jednym z celów GPR jest realizacja działań ukierunkowanych na poprawę jakości środowiska. GPR zwraca również uwagę aby, w miarę możliwości, w podejmowanych inwestycjach zwracać uwagę na problematykę energooszczędności oraz ograniczania emisji.

Plany Odnowy Miejscowości

Plany Odnowy Miejscowości zostały stworzone aby wskazać jakie działania maja zostać podjęte w miejscowościach Gminy Nawojowa w celu poprawy jakości życia mieszkańców w aspektach społecznym, ekonomicznym i kulturowym. Mające znaczenie rolnictwa we wsiach zmusza do odpowiedniego ukierunkowania rozwoju i ciągłego podnoszenia walorów wsi, jako atrakcyjnego miejsca do życia oraz dającego potencjał do podjęcia pracy. Omawiane dokumenty mają charakter lokalny, analizują zarówno potencjał jak i problemy poszczególnych miejscowości, wyznaczają jednak wspólne cele strategiczne na poziomie całej Gminy:

1. Wykorzystanie walorów dla rozwoju turystyki i rekreacji, 2. Poprawa jakości życia mieszkańców poprzez rozwój infrastruktury publicznej, 3. Kultura i sport jako istotne czynniki integracji społecznej oraz budowy tożsamości lokalnej, 4. Inicjatywa i przedsiębiorczość mieszkańców, podstawą dobrobytu, 5. Modernizacja rolnictwa i wspieranie działań dostosowawczych, 6. Budowa społeczeństwa opartego na wiedzy, poprzez poprawę jakości bazy i oferty oświatowej. GPR przyczyni się w głównej mierze do realizacji celu strategicznego 2 oraz 6, tym samym będą wspierać realizację Planów Odnowy Miejscowości.

12 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

2. Diagnoza

2.1. Analiza stanu aktualnego 5

Niniejszy rozdział został opracowany na podstawie sporządzonej „Diagnozy służącej wyznaczeniu obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji”, stanowiącej załącznik nr 6 do Uchwały Nr XXIV/223/16 Rady Gminy Nawojowa z dnia 3 października 2016 r.6. Źródłem wszystkich informacji jest wskazana uchwała, odwołania wskazują pierwotne źródło danych jakie zostały wykorzystane przy tworzeniu diagnozy.

2.1.1. Uwarunkowania przestrzenno-funkcjonalne

Położenie i powierzchnia

Gmina wiejska Nawojowa położona jest w powiecie nowosądeckim, w centralnej części województwa małopolskiego. Od zachodu Gmina Nawojowa graniczy z gminami Rytro oraz Stary Sącz, od wschodu z gminą Łabowa, od południa z gminą Piwniczna-Zdrój, natomiast od północy z miastem Nowy Sącz i gminą Kamionka Wielka. Położona jest w odległości 7 km od Nowego Sącza, oraz 110 km od Krakowa.

Rysunek 1. Gmina Nawojowa na tle województwa małopolskiego i powiatu nowosądeckiego7.

5 Uchwała Nr XXIV/223/16 Rady Gminy Nawojowa z dnia 3 października 2016 r. w sprawie wyznaczenia obszaru zdegradowanego oraz obszaru rewitalizacji na terenie wiejskim Gminy Nawojowa. 6 http://bip.malopolska.pl/ugnawojowa/Article/get/id,1242521.html. 7 http://gminy.pl/powiaty/127.html.

13 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Położenie Gminy w strefie podmiejskiej miasta Nowego Sącza ma duży wpływ na jej rozwój. Tereny o dogodnym połączeniu komunikacyjnym cieszą się zainteresowaniem inwestorów, miejscowej ludności oraz mieszkańców Nowego Sącza. Atrakcyjność terenów powoduje rozwój mieszkalnictwa nierolniczego oraz różnego rodzaju usług, wpływając na poszerzanie się obszarów semiurbanizacji i powodując rozpraszanie się zabudowy oraz presję na tereny przyrodniczo cenne. Rozwój osadnictwa i budownictwa jest jednak ograniczony położeniem Gminy w obrębie Południowomałopolskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu i częściowo Popradzkiego Parku Krajobrazowego wraz z otuliną, a także górskim charakterem ukształtowania powierzchni, które to narzucają konieczność skupienia w tzw. niszach osadniczych poszczególnych wsi.

Powierzchnia Gminy Nawojowa wynosi 51,13 km2 (3,3% powierzchni powiatu). Obszar ten jest zamieszkiwany przez 8 444 osób. W skład Gminy wchodzi 8 sołectw: Bącza Kunina, Frycowa, Homrzyska, Nawojowa, Popardowa, Złotne, Żeleźnikowa Mała i Żeleźnikowa Wielka.

Tabela 1. Sołectwa Gminy Nawojowa wg wielkości zajmowanej powierzchni8.

Powierzchnia w ha Sołectwo % powierzchni Gminy (w zaokrągleniu do pełnych liczb) Bącza Kunina 462 9,2% Frycowa 828 16,5% Homrzyska 864 17,2% Nawojowa 859 17,1% Popardowa 497 9,9% Złotne 532 10,6% Żeleźnikowa Mała 231 4,6% Żeleźnikowa Wielka 748 14,9% Razem 5 021 100% Na terenie Gminy grunty są własnością osób fizycznych, Skarbu Państwa i Gminy Nawojowa. Struktura własnościowa jest mało korzystna dla Gminy – aż 73,4% powierzchni gminy stanowią tereny własności prywatnej, pozostałe 24,5% to tereny będące własnością Skarbu Państwa, a tylko 2,1% stanowi własność Gminy. Tereny Skarbu Państwa to głównie lasy publiczne w zarządzie Lasów Państwowych. Tereny stanowiące własność osób prywatnych mogą być problematyczne np. w sytuacjach związanych z ich przejęciem w celu zagospodarowania na potrzeby realizacji zadań publicznych, np. infrastrukturalnych lub dotyczących właściwego gospodarowania zasobami przyrodniczymi.

8 Na podstawie Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Nawojowa.

14 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Fizjografia i ochrona środowiska

Obszar Gminy Nawojowa położony jest na styku 2 mezoregionów – Beskidu niskiego oraz Beskidu Sądeckiego9 i ma charakter falisto-pagórkowaty. Doliny rzeczne zajmują tylko ok. 10% powierzchni Gminy. Główną rzeką jest Kamienica Nawojowska, która stanowi granicę między Beskidem Sądeckim, a Niskim oraz główny ciąg hydrograficzny Gminy. Z wód podziemnych występują tu fragmenty Głównych Zbiorników Wód Podziemnych – GZWP 437 Dolina rzeki Dunajec (Nowy Sącz) oraz GZWP 438 Magura (Nowy Sącz).

Ze względu na północną ekspozycję stoków, obszar Gminy charakteryzuje się małym nasłonecznieniem i dłużej zalegającą pokrywą śnieżną. Ważną cechą klimatu są także duże wahania termiczne i wilgotnościowe oraz silne przewietrzanie całego obszaru.

Pod kątem przyrodniczo-krajobrazowym, teren Gminy jest bardzo bogaty, aż 71% gminy położone jest w Popradzkim Parku Krajobrazowym i otulinie (łącznie), natomiast 25% obszaru gminy (tj. 1 290,7 ha) wchodzi w skład samego parku. Ponadto 74% obszaru Gminy (poza częścią wchodzącą w skład PPK) stanowi Południowomałopolski Obszar Chronionego Krajobrazu.

Szacuje się, że liczba gatunków flory naczyniowej w Gminie wynosi ok. 850, co wskazuje na duże zróżnicowanie flory i zbiorowisk roślinnych. Powierzchnia lasów zajmuje 39% ogólnej powierzchni Gminy, czyli znacznie więcej niż średnia krajowa (29,5%) 10 , a lasy stanowią istotną formę zagospodarowania rolniczych terenów słabszych jakościowo i trudniejszych do uprawy. W przypadku fauny do najcenniejszych gatunków zalicza się głównie puszczańskie gatunki ptaków i ssaków, które spotkać można w dużych kompleksach leśnych.

Znajdują się tutaj także liczne pomniki przyrody i są to najczęściej sędziwe drzewa lub ich skupiska. W obszarze wskazywanym jako zdegradowany jest ich 9 sztuk.

Do najważniejszych źródeł zanieczyszczenia gleby i wód na obszarze Gminy należą ścieki bytowe oraz pochodzące z gospodarstw hodowlanych, które powodują eutrofizację gleb i stanowią zagrożenie skażeń bakteriologicznych. Problem ten dotyczy zwłaszcza terenów, w rejonie koncentracji gospodarstw rolnych, gdzie prowadzona jest hodowla zwierząt. Ponadto zagrożeniem dla jakości gleb są zanieczyszczenia komunikacyjne, na które narażone są głównie gleby w pasie szerokości 50 m po obu stronach drogi krajowej nr 75.

9 https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/4/4e/Mezoregiony_Kondrackiego.png. 10 źródło: BDL stan na 03.11.2016 r.

15 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Zanieczyszczenia powietrza powodowane są głównie przez ciepłownictwo, które oparte jest w większości na indywidualnych źródłach ciepła (paleniskach domowych) opalanych węglem bądź koksem. Ze względu na taki rodzaj emisji obserwuje się duże wartości pyłu opadającego i zawieszonego, SO2, NO2, CO. Koncentracji zanieczyszczeń sprzyjają również inwersje termiczne, najbardziej uciążliwe są więc emitory zlokalizowane w niższych partiach dolin i kotlin o tendencjach do stagnacji powietrza.

Na terenie Gminy Nawojowa dochodzi okresowo do nadmiernego zadymiania okolicy dymami lub zapachami pochodzenia technologicznego, a w okresie grzewczym także wynikającymi ze spalania węgla, co ma negatywny wpływ na środowisko w odniesieniu do centrum ośrodka gminnego.

Droga krajowa nr 75 stanowi źródło zanieczyszczeń hałasem ze względu na przekroczenie wartości progowej dopuszczalnego poziomu hałasu, w związku z czym nie powinno wyznaczać się terenów zabudowy mieszkaniowej w bliskiej odległości od tej drogi.

Gmina Nawojowa, ze względu na swoje położenie narażona jest na występowanie powodzi, wynikające z sąsiedztwa podgórskich rzek i potoków, szczególnie w czasie nawalnych opadów deszczu. Ponad to część obszaru Gminy posiada predyspozycje dla występowania ruchów masowych i erozji, stanowiących zagrożenie dla zabudowy i sieci infrastruktury. Na uaktywnienie zjawisk masowych wpływa głównie obciążanie stoków zabudową oraz podcięcia stoków wykonywane na potrzeby inwestycji kubaturowych i infrastrukturalnych.

Rolnictwo

Gmina Nawojowa ma charakter rolniczy. Obszar Gminy został zaliczony został do terenów podgórskich i górskich11 oraz do obszarów ze specyficznymi utrudnieniami12, dzięki czemu rolnicy mogą korzystać z wybranych ulg i dotacji na swoją działalność. Około 7% terenów rolnych w Gminie znajduje się w obrębie Popradzkiego Parku Krajobrazowego, a ok. 71% – na terenie otuliny PPK, w związku z czym ich gospodarcze wykorzystanie podlega ograniczeniom wynikającym ze statutu Parku. Rolnicza przestrzeń produkcyjna stanowi 50,6% powierzchni Gminy i kwalifikuje Nawojową do gmin o rolniczo-leśnym typie użytkowania ziemi.

11 na mocy Rozporządzenia nr 22/03 Wojewody Małopolskiego z dnia 17.07.2003 r. „w sprawie wykazu miejscowości województwa małopolskiego położonych na terenach podgórskich i górskich”. 12 Rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 11.04.2007 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Wspieranie gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW)”.

16 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Bonitacyjnie przeważają tu gleby V i VI klasy, z udziałem gleb urodzajnych, są to przeważnie mady i gleby brunatne. Użytki rolne zajmują 66% powierzchni Gminy, przy czym grunty trudne i bardzo trudne do uprawy mechanicznej zajmują 27% obszaru. Zwarte kompleksy rolne występują w dolinie Kamienicy i sięgają na wzgórza do wysokości 550-600 m. n.p.m.

Tabela 2. Struktura obszarowa gospodarstw rolnych na terenie Gminy Nawojowa, 201013.

Udział % w ogólnej liczbie Wielkość gospodarstwa Liczba gospodarstw [szt.] gospodarstw [%] do 1 ha włącznie 686 54,2

1-5 ha 497 39,3

5-10 ha 74 5,8

10-15 ha 4 0,3

15 ha i więcej 4 0,3

RAZEM 1265 100

Charakterystyczne jest duże rozdrobnienie gospodarstw rolnych (tabela powyżej), które wciąż się zwiększa ze względu na nieopłacalność produkcji rolnej oraz znaczny wzrost cen działek budowlanych.

Komunikacja

Gmina Nawojowa posiada dobrze rozwiniętą sieć dróg asfaltowych. Przez teren Gminy przebiega droga krajowa nr 75 Niepołomice – Brzesko – Nowy Sącz – Krynica na długości 6,521 km. Drogi powiatowe na terenie Gminy Nawojowa zajmują 21,10 km, są to:

 nr 1526 K Frycowa – Złotne,  nr 1527 K Nawojowa - Bącza – Kunina,  nr 1528 K Nawojowa – Żeleźnikowa Wielka – Łazy Biegonickie,  nr 1582 K Nawojowa – Nowy Sącz – Łazy Biegonickie – Nowy Sącz.

Łączna długość dróg gminnych wynosi 57,1 km, z czego 49,3 km posiada nawierzchnię utwardzoną masą mineralno-bitumiczną. Łączna długość dróg dojazdowych do gospodarstw i kompleksów rolnych wynosi ok. 82,4 km.

Ogólna dostępność komunikacyjna Gminy w ramach sieci połączeń w obrębie powiatu jest dobra, zwłaszcza z Nowym Sączem, natomiast znacznie słabszy jest dostęp do stolicy województwa

13 BDL GUS, spis rolny 2010 r.

17 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024 małopolskiego. Uznaje się, że region Sądecczyzny jest najgorzej skomunikowany z Krakowem na tle innych powiatów, co wpływa na możliwości rozwoju gospodarczego Gminy Nawojowa.

Ponad to przez Gminę nie przebiega żadna linia kolejowa, najbliższe relacji Tarnów – Nowy Sącz i Nowy Sącz – Muszyna – Krynica, przebiegają przez sąsiednie gminy: Stary Sącz, Kamionkę Wielką oraz przez miasto Nowy Sącz.

Zdiagnozowanym problemem w obszarze zdegradowanym jest brak wystarczającej liczby miejsc postojowych dla samochodów osobowych, które na chwile obecną stanowią podstawowy środek komunikacji w obrębie Gminy. Taka sytuacja powoduje ograniczenie dostępności mieszkańców do podstawowej infrastruktury społecznej, w tym edukacyjnej i rekreacyjnej, co widoczne jest zarówno w centralnej miejscowości Gminy – Nawojowej, jak i w miejscowościach peryferyjnych – Homrzyskach czy Żeleźnikowej Wielkiej.

Kolejnymi problemami wskazywanymi przez mieszkańców są: brak wystarczającej liczby chodników wzdłuż ulic, zwłaszcza w peryferyjnych miejscowościach Gminy oraz niewystarczające oświetlenie ulic w mniejszych miejscowościach. Wpływa to negatywnie na odczuwany poziom bezpieczeństwa pieszych.

Infrastruktura edukacyjno-sportowa

Działalność edukacyjna stanowi jedno z najważniejszych zadań własnych Gminy. Gmina prowadzi placówki wychowawcze i oświatowe na poziomie przedszkolnym, szkoły podstawowej i na poziomie gimnazjalnym w placówkach tj.:

 Szkoła Podstawowa w Bączej Kuninie,  Szkoła Podstawowa we Frycowej,  Szkoła Podstawowa w Homrzyskach,  Szkoła Podstawowa w Żeleźnikowej Małej,  Szkoła Podstawowa w Żeleźnikowej Wielkiej,  Szkoła Podstawowa w Nawojowej,  Gimnazjum Publiczne w Nawojowej,  Gminne Przedszkole Publiczne w Nawojowej.

Prognozuje się, że liczba uczniów sześciu szkół podstawowych i gimnazjum gminnego będzie utrzymywać się w kolejnych latach na obecnym poziomie podobnym do dzisiejszego lub nastąpi niewielki wzrost. Jest to związane z rosnącą liczbą ludności Gminy i wysoką dzietnością.

18 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

We wszystkich szkołach podstawowych prowadzone są klasy „0”. Prowadzona jest też działalność pozalekcyjna w postaci kółek zainteresowań, zespołów artystycznych i klubów uczniowskich. Ponad to każda szkoła posiada dobrze wyposażone pracownie informatyczne oraz monitoring wizyjny, co zwiększa bezpieczeństwo osób przebywających na ich terenie i w okolicach.

Należy zaznaczyć, że jedyną placówką oświatową, przy której brakuje wystarczającej ilości miejsc postojowych jest Gimnazjum Publiczne w Nawojowej, do którego uczniowie dojeżdżają lub są dowożeni przez rodziców ze wszystkich miejscowości w Gminie.

Oprócz placówek prowadzonych przez Gminę, w miejscowości Nawojowa (na obszarze zdegradowanym) działa szkoła ponadgimnazjalna: Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Wincentego Witosa, dla której organem prowadzącym jest Powiat Nowosądecki.

Bardzo niekorzystnie przedstawia się oferta dla dzieci w wieku do 3 lat, ponieważ na terenie Gminy Nawojowa nie funkcjonuje żadna instytucja żłobka. Dla dzieci w wieku przedszkolnym z kolei jest niewystarczająca liczba miejsc w przedszkolach.

Gmina Nawojowa posiada bazę sportową, na która składają się m. in.:

 boisko sportowe w Nawojowej; pełnowymiarowe do gry w piłkę nożną wraz z terenem przyległym,  boisko wielofunkcyjne i boisko do piłki plażowej we Frycowej, które posiada powierzchnię tartanową odporną na szkodliwe warunki atmosferyczne oraz wysokiej jakości oświetlenie,  boisko wielofunkcyjne oraz boisko do piłki plażowej w Żeleźnikowej Wielkiej posiadające powierzchnię tartanową odporną na warunki atmosferyczne.

Infrastrukturą sportową dysponują także placówki oświatowe zlokalizowane na obszarze rewitalizacji, są to:

 sala gimnastyczna z siłownią i boisko sportowe przy gimnazjum w Nawojowej,  niewielka sala gimnastyczna przy Szkole Podstawowej w Żeleźnikowej Wielkiej.

W Nawojowej funkcjonują dwa kluby piłkarskie – KPT oraz LZS Nawoj.

Ochrona zdrowia

Podstawowa opieka zdrowotna na terenie Gminy Nawojowa zapewniana jest przez jedną publiczną placówkę (SP ZOZ), w której zatrudnionych jest 4 lekarzy, 7 pielęgniarek oraz 1 położna. Opieka stomatologiczna oferowana jest również przez 1 placówkę niepubliczną mająca siedzibę w SP ZOZ.

19 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Najbliższy szpital zapewniający opiekę całodobową dla mieszkańców Gminy to Szpital Specjalistyczny im. Jędrzeja Śniadeckiego w Nowym Sączu. Od 2015 r. na terenie wsi Nawojowa działa stacja Sądeckiego Pogotowia Ratunkowego.

Zasoby zabytkowe

Na obszarze Gminy zlokalizowane są zespoły zabudowy oraz pojedyncze obiekty zabytkowe, świadczące o tradycji i tożsamości regionu. Teren obszaru zdegradowanego w Nawojowej i Żeleźnikowej Wielkiej obejmuje:

 Zespół pałacowo-parkowy (pałac, park), XVI-XIX w., Nawojowa,  Kościół parafialny p.w. Nawiedzenia NMP, mur., 1894-98, Nawojowa,  Kapliczkę murowaną na zachodnim skraju parku pałacowego, Nawojowa,  Kapliczkę murowaną w południowo-wschodnim narożniku parku pałacowego, Nawojowa,  Kościół p.w. św. Michała Archanioła, mur., 1912-21, proj. J. Sas Zubrzycki, neogotycki, Żeleźnikowa Wielka.

Oprócz powyższych znajduje się tu 19 innych obiektów ujętych w ewidencji zabytków Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków.

W obrębie Gminy na obszarze zdegradowanym występują 2 stanowiska archeologiczne: Żeleźnikowa – stanowisko nr 1, ślad osadnictwa (skorupa preh.) oraz Nawojowa – stanowisko nr 1 (ślad osadnictwa – fragment ceramiki).

2.1.2. Sytuacja gospodarcza

Przedsiębiorczość

Liczba podmiotów gospodarczych rejestrowanych na terenie Gminy systematycznie rośnie, na co ma wpływ zwiększająca się aktywność gospodarcza mieszkańców, pomimo niższej niż w województwie (10) liczby zarejestrowanych podmiotów gospodarki narodowej na 100 osób – 8,4 w Gminie. W 2014 r. na terenie Gminy zarejestrowanych było 517 podmiotów gospodarczych (REGON). Główny odsetek stanowią podmioty prywatne należące do mikroprzedsiębiorstw oraz sektora MSP (95%), z których ok. 89% to osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Nastąpił więc znaczny wzrost łącznej liczby podmiotów gospodarczych w porównaniu z rokiem 2005 (ok. 50%).

20 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Tabela 3. Podmioty gospodarcze z sektora prywatnego w Nawojowa 2010-2014.14.

2010 2011 2012 2013 2014 Sektor prywatny 407 416 441 461 492 Najwięcej firm ulokowanych jest w miejscowości Nawojowa, przy czym w 2015 r. odnotowano tu oraz w miejscowości Żeleźnikowa Wielka najwięcej wyrejestrowanych podmiotów gospodarczych.

Tabela 4. Firmy zarejestrowane i wyrejestrowane w poszczególnych miejscowościach w 2015 r.15.

Nazwa miejscowości Liczba firm nowo zarejestrowanych Liczba firm wyrejestrowanych Bącza Kunina 3 1 Frycowa 6 4 Homrzyska 1 0 Nawojowa 37 12 Popardowa 5 3 Złotne 0 0 Żeleźnikowa Mała 4 4 Żeleźnikowa Wielka 6 8

W sektorze publicznym dominują podmioty prowadzące działalność związaną z edukacją, administracją publiczną oraz opieką zdrowotną i kulturą. Natomiast w sektorze prywatnym – podmioty prowadzące działalność handlową – 130 podmiotów, związane z budownictwem – 136, przemysłem – 61.

Obszar Gminy nie posiada licznych zakładów przemysłowo-usługowych, mało jest także dużych podmiotów gospodarczych o znaczeniu ponadlokalnym. Dominują firmy mikro zatrudniające do 9 pracowników, w roku 2014 było ich 485, natomiast firm zatrudniających od 10 do 49 pracowników było 28, a firm zatrudniających od 50-249 osób tylko 4.

Miejscowości wskazywane jako obszar zdegradowany mają charakter przede wszystkim rolniczy, za wyjątkiem Nawojowej, choć brak jest typowych terenów o charakterze przemysłowym. Znaczenie dla tego faktu ma położenie w dużej części w obrębie Popradzkiego Parku Krajobrazowego i jego otulinie oraz obszarów Natura 2000.

Na terenie wsi Nawojowa występują wyznaczone w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego tereny działalności produkcyjnej oraz usług publicznych i komercyjnych, gdzie dopuszcza się realizację nowych zakładów produkcyjnych, magazynowych, inwentarskich i rzemieślniczych pod warunkiem zastosowania technologii bezpiecznych ekologicznie i ograniczenia

14 na podstawie BDL GUS. 15 Na podstawie danych Urzędu Gminy.

21 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024 uciążliwości wynikającej z prowadzonej działalności do granic wydzielonego terenu. Na terenie Gminy planuje się utworzenie Sądeckiej Strefy Aktywności Gospodarczej w pobliżu Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych w Nawojowej. Celem utworzenia tej strefy jest kompleksowe przygotowanie powiatowej oferty atrakcyjnie położonych terenów inwestycyjnych z zabezpieczeniem niezbędnej infrastruktury. Umiejscowienie strefy związane jest z bliskością drogi krajowej nr 75 oraz dostępnością infrastruktury wspierającej rozwój przedsiębiorczości tj. Zespołu Szkół Ponadgimnazjalnych (technikum, szkoły zawodowe). Ponadto we wsi Żeleźnikowa Wielka oraz Frycowa występują pojedyncze niewielkie tereny pod działalność produkcyjną, częściowo już zagospodarowane lub w trakcie zainwestowania a także nie zagospodarowane.

2.1.3. Sfera społeczna

Demografia

Dane Urzędu Gminy w Nawojowej wskazują, że na koniec roku 2015 ludność Gminy wynosiła 8 444 osoby. W roku 2014 przewagę liczebną stanowiły kobiety: 4 246 do 4 148 mężczyzn. Sołectwem o największej liczbie ludności jest Nawojowa, gdzie zamieszkuje 3 679 osób, stanowiąc jednocześnie ok. 43% ogółu ludności Gminy. W poniższej tabeli przedstawiono liczbę ludności zamieszkującą poszczególne sołectwa w Gminie Nawojowa.

Tabela 5. Liczebność sołectw Gminy Nawojowa w podziale na płeć, 31.12.2014 r.16.

Rok 2014 Miejscowość Rok 2015 Razem Kobiety Mężczyźni Bącza - Kunina 657 656 329 327 Frycowa 1 314 1 306 665 641 Homrzyska 406 411 192 219 Nawojowa 3 679 3 646 1 873 1 773 Popardowa 498 499 245 254 Złotne 148 145 77 68 Żeleźnikowa Mała 570 567 280 287 Żeleźnikowa Wielka 1 172 1 164 585 579 RAZEM 8 444 8 394 4 246 4 148 Gęstość zaludnienia Gminy jest stosunkowo wysoka i wynosi 168 osób/km². Można zaobserwować stopniowy wzrost liczby mieszkańców Gminy – w 2005 r. zamieszkiwało ją 7 578 osób, czyli ok. 1 000 osób mniej niż obecnie.

Czynnikami powodującymi wzrost liczby ludności od 2005 r. są: dodatni przyrost naturalny wynoszący 6,0 ‰ w 2014 r. oraz dodatnie (w okresie 2005-2013) saldo migracji wynoszące 53‰ w 2013 r.

16 Na podstawie danych Urzędu Gminy Nawojowa.

22 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Oznacza to, że więcej osób zameldowuje się na terenie Gminy każdego roku niż wymeldowuje, na co wpływ mają poprawiające się warunki życia w Gminie. W roku 2014 po raz pierwszy od 10 lat odnotowano ujemne saldo migracji.

Struktura wiekowa mieszkańców Gminy jednak jest coraz mniej korzystna. Osoby w wieku przedprodukcyjnym stanowią 25,8% ogółu mieszkańców, 61,8% mieszkańców to osoby w wieku produkcyjnym, a jedynie 12,4% w wieku poprodukcyjnym. Na 100 osób w wieku produkcyjnym w 2014 r. przypadało 20,1% osób w wieku poprodukcyjnymi. Jest to najniższy wskaźnik zanotowany od 2005 r.

Z roku na rok obserwuje się coraz bardziej niekorzystny wskaźnik obciążenia demograficznego, pomimo znaczącego udziału osób w wieku przed- i produkcyjnym, co przedstawiono w tabeli poniżej.

Tabela 6. Ludność Gminy wg ekonomicznych grup wiekowych, 2010-2014 17.

Udział % w ogólnej liczbie ludności 2005 2010 2011 2012 2013 2014

w wieku przedprodukcyjnym 30,2 27,6 26,9 26,5 26,4 25,8 w wieku produkcyjnym 58,4 60,7 61,4 61,5 61,5 61,8 w wieku poprodukcyjnym 11,4 11,7 11,7 12,0 12,2 12,4 Ze względu na brak aktualnych danych dotyczących liczby mieszkańców z poszczególnym poziomem wykształcenia, przeanalizowano spisy powszechne z lat 1998 i 2002, stwierdzono podwojenie się liczby osób z wykształceniem wyższym oraz średnim (tabela poniżej). Ponad to, analizując dane krajowe GUS ze spisu z roku 2011 można przyjąć, że podobnie jak w całym kraju także w Gminie Nawojowa, udział osób z wykształceniem wyższym wzrósł do 10%.

Tabela 7. Wykształcenie mieszkańców Gminy wg spisów powszechnych 1998 r., 2002 r. 18.

Poziom wykształcenia 1998 % 2002 % wyższe 104 2% 263 5% średnie (2002: +policealne) 690 16% 1 492 26% zasadnicze zawodowe 1 226 29% 1 644 29%

podstawowe i bez wykształcenia 2 172 52% 2 255 40%

Rynek pracy i bezrobocie

Przeważającymi sektorami zatrudnienia w Gminie są rolnictwo i leśnictwo, przy czym ilość miejsc pracy w rolnictwie w okresie zimowym jest mniejsza, co skutkuje tzw. ukrytym bezrobociem agrarnym.

17 Na podstawie BDL GUS. 18 Na podstawie BDL GUS.

23 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Według danych GUS i PUP w Nowym Sączu, liczba bezrobotnych w Gminie Nawojowa w ostatnim czasie spadła w porównaniu do lat ubiegłych. W tabeli poniżej zaprezentowano liczbę osób bezrobotnych w poszczególnych latach.

Tabela 8. Bezrobotni zarejestrowani wg płci z terenu Gminy Nawojowa 19.

2015 2010 2011 2012 2013 2014 (IV kw.) ogółem 592 514 518 600 483 432 mężczyźni 248 221 221 261 183 195

kobiety 344 293 297 339 300 237 W ogólnej liczbie osób pozostających bez pracy kobiety stanowią ponad 60%. Ponad połowę bezrobotnych stanowią bezrobotni długotrwale, a ponad 35% bezrobotnych to osoby poniżej 30 roku życia. W przypadku bezrobocia kobiet znaczenie może mieć fakt, że w Gminie Nawojowa nie ma żłobków, a więc tylko niektóre młode mamy mogą powrócić na rynek pracy znajdując inne formy opieki nad dzieckiem. Na koniec III kw. 2015 r. wśród 231 bezrobotnych kobiet zarejestrowanych w PUP w Nowym Sączu aż 64 (ok. 28%) to kobiety, które nie podjęły pracy po urodzeniu dziecka.

Tabela 9. Udział bezrobotnych z terenu Gminy w liczbie ludności w wieku produkcyjnym 20.

2010 2011 2012 2013 2014 ogółem 12,0 10,2 10,2 11,7 9,3 mężczyźni 9,5 8,3 8,2 9,5 6,6

kobiety 14,7 12,3 12,4 14,1 12,3 Bezrobotni z terenu Gminy Nawojowa stanowią jednak jedynie ok. 3% ogółu osób bezrobotnych zarejestrowanych w PUP w Nowym Sączu, przy 8,5% w skali województwa. Największa grupa zarejestrowanych bezrobotnych posiada wykształcenie zasadnicze zawodowe – ponad 30%, osoby z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym – ok. 30%, osoby z wykształceniem podstawowym i niepełnym podstawowym – ponad 20%, z wykształceniem średnim ogólnokształcącym – ok. 5% oraz osoby z wyższym wykształceniem – ok. 3% ogólnej liczby bezrobotnych.

Liczba pracujących systematycznie wzrasta, w 2010 r. na 1 000 osób pracowało 111, natomiast w 2014 r. – 120 osób. Znacząca grupa lokalnych pracodawców zlokalizowana jest na terenie obszaru zdegradowanego.

19 Na podstawie BDL GUS, PUP Nowy Sącz. 20 Na podstawie BDL GUS.

24 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Tabela 10. Pracujący wg płci z terenu Gminy Nawojowa 21.

2010 2011 2012 2013 ogółem 904 877 902 991

mężczyźni 393 401 418 461 kobiety 511 476 484 530

Pomoc społeczna

Pomoc socjalna dla mieszkańców Gminy Nawojowa oferowana jest przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej działający przy Urzędzie Gminy Nawojowa. Formy pomocy oraz zakres działania Ośrodka określa ustawa o pomocy społecznej22. Do zadań GOPS należy m. in. diagnozowanie potrzeb, pod kątem udzielania odpowiedniego wsparcia osobom i rodzinom, dzięki któremu będą mogły samodzielnie żyć, zaspokajać podstawowe potrzeby życiowe oraz wykorzystać możliwości rozwojowe. Ponad to działania GOPS prowadzą do zapobiegania powstawaniu trudnych sytuacji życiowych oraz integrowania się ze środowiskiem. Usługi GOPS skierowane są do osób i rodzin z takimi problemami jak: ubóstwo, sieroctwo, bezdomność, bezrobocie, niepełnosprawność, długotrwała choroba, przemoc w rodzinie, potrzeba ochrony macierzyństwa lub wielodzietność, bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, uzależnienia, zdarzenia losowego i sytuacji kryzysowej. Należy zaznaczyć, że pomiędzy wskazanymi problemami często zachodzi związek przyczynowo – skutkowy nasilając tym samym skalę problemów.

Tabela 11. Pomoc społeczna udzielona na terenie Gminy Nawojowa w roku 2015 23.

Sołectwo Liczba środowisk Liczba osób Liczba dzieci Bącza – Kunina 48 222 97 Frycowa 58 263 115 Nawojowa 81 260 96 Homrzyska 22 95 55 Złotne 3 14 1 Popardowa 19 66 15 Żeleźnikowa Wielka 69 210 86 Żeleźnikowa Mała 51 231 113 Razem: 351 1 361 578 Dominującym powodem przyznania świadczenia w 2015 r. wśród mieszkańców Gminy Nawojowa było bezrobocie, w dalszej kolejności była bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych

21 Na podstawie BDL GUS. 22 Dz. U. 2004 nr 64 poz. 593. 23 Na podstawie danych Urzędu Gminy Nawojowa.

25 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024 i prowadzenia gospodarstwa domowego, niepełnosprawność, wielodzietność, długotrwała choroba oraz alkoholizm.

Ubóstwo

Najbardziej zagrożone ubóstwem są rodziny wielodzietne, niepełne, gospodarstwa domowe o niskim poziomie wykształcenia, dotknięte długotrwałym bezrobociem. Z powodu ubóstwa przyznawane były zasiłki stałe, okresowe, celowe na podstawowe potrzeby bytowe, a w szczególności na zakup żywności. Świadczona jest również pomoc w formie dożywiania uczniów w szkołach podstawowych i gimnazjalnych. W ostatnim roku dożywianiem na terenie Gminy objętych były 311 dzieci, z tego w obszarze zdegradowanym 242, a więc ponad 77%.

Bezrobocie

Bezrobocie stanowi główny czynnik prowadzący do wykluczenia społecznego i zaburza wypełnianie ekonomicznej funkcji rodziny. Brak pracy powoduje obniżanie się standardu życia i rozszerzanie się obszaru patologii społecznej, wpływa negatywnie na ekonomiczną kondycję rodzin oraz na pozamaterialne kwestie życia rodzinnego. Długotrwałe bezrobocie ogranicza możliwości edukacyjne i rozwojowe dla młodych osób wzrastających w takich rodzinach, prowadzi także do uzależnienia finansowego od pomocy socjalnej, utrwalając bierną postawę na rynku pracy.

Niepełnosprawność

Gmina udziela pomoc osobom niepełnosprawnym i członkom ich rodzin w postaci usługowej, finansowej i różnego typu porad socjalnych. Dane na temat niepełnosprawnych mieszkańców Gminy pochodzą ze statystyk GOPS, czyli dotyczą osób niepełnosprawnych korzystających ze świadczeń pomocy społecznej. W 2014 r. z usług GOPS korzystały osoby niepełnosprawne w liczbie:

 Nawojowa – 62 osoby,  Złotne – 4 osoby,  Frycowa – 35 osób,  Bącza – Kunina – 33 osoby,  Popardowa – 19 osób,  Żeleźnikowa Wielka - 39 osób,  Homrzyska – 9 osób,  Żeleźnikowa Mała – 18 osób.

26 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Alkoholizm

W Gminie Nawojowa rozwiązywaniem problemów związanych z nadużywaniem alkoholu i środków psychoaktywnych zajmuje się Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. Nadużywanie alkoholu to jeden z najważniejszych problemów społecznych Gminy. Szczególnie trudna jest sytuacja dzieci w rodzinach z problemem alkoholowym, ponieważ narażone są na przeżywanie traumatycznych doświadczeń powodujących zaburzenia w ich rozwoju. Pomocą takim dzieciom powinny służyć np. świetlice środowiskowe, przy czym na terenie Gminy Nawojowa funkcjonuje 1 świetlica we wsi Frycowa. Praca z osobami nadużywającymi alkohol i ich rodzinami jest trudna i długotrwała, wymaga też współpracy m. in. z kuratorem, policją, nauczycielami oraz instytucjami (Poradnia Leczenia Uzależnień, Sąd Rejonowy, PCPR, SOIK).

Starzejące się społeczeństwo

Kolejnym problemem jest postępujące starzenie się lokalnej społeczności. Do najważniejszych problemów ludzi starszych można zaliczyć: samotność, chorobę, inwalidztwo, życie w ubóstwie, poczucie nieprzydatności. Zmiana modelu rodziny wpływa na zanikanie wielopokoleniowych rodzin, w których osoby starsze mogły liczyć na opiekę oraz zainteresowanie. W związku z tym Gmina stara się aktywizować osoby starsze w życie publiczne, m. in. poprzez udostępnienie szeregu pomocnych narzędzi. Np. w 2014 r. zrealizowano projekt pn. „Nowy horyzont” – szkolenie komputerowe dla osób 55+, który odpowiedział na pewną część istniejących potrzeb. W dalszym ciągu jest problem z ofertą kulturalną, ruchową i zagospodarowaniem czasu wolnego dla najstarszych mieszkańców.

Niezaradność

Istotnym problemem jest także niezaradność w opiece i wychowaniu dzieci oraz prowadzeniu gospodarstwa domowego, w tym nieracjonalne gospodarowanie domowym budżetem. Znaczna część rodzin korzystających z pomocy Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej w Nawojowej to rodziny mające problemy w prowadzeniu gospodarstwa domowego. Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych często pozbawia dzieci szans na wychowywanie we własnej rodzinie, co jest powodem organizowania zastępczych form opieki nad dzieckiem oraz do szukania schronienia porad i pomocy w instytucjach, placówkach i organizacjach pomocowych. GOPS wspomaga rodziny wielodzietne i niepełne świadczeniami pieniężnymi oraz poprzez szereg działań pozamaterialnych. Wsparcie rodziny powinno mieć jednak głównie charakter profilaktyczny i ochronny, ponieważ działania profilaktyczne są bardziej skuteczną, ale i tańszą formą pomocy.

27 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Kultura

Na terenie Gminy funkcjonuje Gminny Ośrodek Kultury w Nawojowej (GOK), który pełni funkcję centrum kulturowego, rozpoznaje potrzeby kulturalne środowiska lokalnego, zaspokaja i przygotowuje do uczestnictwa w kulturze. Na terenie wokół Gminnego Ośrodka Kultury organizowane są imprezy kulturalne, w które angażowani są mieszkańcy miejscowości. GOK prowadzi także świetlicę w miejscowości Frycowa.

W ramach stałych form działalności GOK działa kilka zespołów i kółek artystycznych, skupiających ok. 300 mieszkańców całej Gminy Nawojowa. Znaczącym utrudnieniem w dostępie do oferty GOK jest brak odpowiedniej infrastruktury – budynek GOK w Nawojowej jest zbyt mały w stosunku do rozwijającej się oferty, jak i w kontekście niskiego nasycenia całej Gminy w obiekty o przeznaczeniu kulturalnym.

W Nawojowej działa ponad to Gminna Biblioteka Publiczna z siedzibą w budynku starej plebanii, która posiada filie w Żeleźnikowej Wielkiej i Frycowej. Biblioteka posiada zbiór liczący 33 904 woluminy, a z jej usług w korzysta ok. 1 000 czytelników rocznie. Zainteresowani mogą korzystać z czytelni z 41 stanowiskami oraz pracowni komputerowej wyposażonej w 11 stanowisk. Biblioteka prowadzi także działalność kulturalną w postaci spotkań autorskich, konkursów literackich, lekcji bibliotecznych połączonych z zajęciami plastycznymi, zajęć nauki i zabawy z językiem angielskim, kółko szachowe, zajęć origami, zajęć logopedycznych i wystawek.

Problem stanowi nierównomierny dostęp do oferty kulturalnej w obrębie Gminy, ponieważ miejscowości peryferyjne w stosunku do centralnej Nawojowej, nie dysponują odpowiednią infrastrukturą umożliwiającą organizację zajęć atrakcyjnych dla różnych grup wiekowych. Widoczne jest to zwłaszcza w miejscowościach Żeleźnikowa Wielka i Żeleźnikowa Mała, gdzie brak tego typu oferty i zaplecza lokalowego prowadzi do dezintegracji życia społecznego.

Bezpieczeństwo publiczne

Na terenie Gminy Nawojowa za bezpieczeństwo mieszkańców odpowiada Komenda Powiatowa Policji z siedzibą w Nowym Sączu, natomiast zadania z zakresu bezpieczeństwa i porządku publicznego na terenie Gminy Nawojowa wykonuje posterunek policji znajdujący się w miejscowości Nawojowa. Komendant Powiatowy Policji podlega nadzorowi Małopolskiego Komendanta Wojewódzkiego Policji.

Gmina odznacza się niewielką skalą przestępczości – każdego roku na terenie Gminy rejestrowanych jest kilkadziesiąt zdarzeń związanych z naruszeniem przepisów prawa. Do najczęstszych zdarzeń

28 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024 wśród rejestrowanych są kradzieże, zdarzają się także akty wandalizmu. Ponadto rejestrowane są przypadki znęcania się nad rodziną, uszkodzenia ciała, uszkodzenia mienia oraz pobicia. Posterunek Policji w Nawojowej utrzymuje stałą współpracę z samorządem gminnym oraz Ośrodkiem Pomocy Społecznej.

Ochronę przeciwpożarową na terenie Gminy zapewnia Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej w Nowym Sączu. Działa także Gminne Centrum Zarządzania Kryzysowego, powoływane doraźnie podczas zdarzeń kryzysowych oraz Gminny Zespół Zarządzania Kryzysowego.

2.1.4. Infrastruktura mieszkaniowa oraz techniczna

Mieszkalnictwo24

Pod kątem mieszkaniowym Gmina Nawojowa charakteryzuje się przede wszystkim budownictwem indywidualnym, w zabudowie jednorodzinnej, występuje także zabudowa szeregowa i wielorodzinna. W roku 2014 (GUS) dostępnych było w Gminie 1 859 mieszkań o łącznej powierzchni użytkowej 170 810 m2. W ostatnich latach widoczny jest niewielki, ale stały przyrost liczby mieszkań i ich powierzchni.

Tabela 12. Zasoby mieszkaniowe na terenie Gminy Nawojowa.

2010 2012 2014 mieszkania 1 789 1 817 1 859 izby 7 555 7 723 7 990 powierzchnia użytkowa mieszkań 159 053 163 423 170 810 Następuje także w Gminie wzrost przeciętnej powierzchni użytkowej mieszkania przypadającej na 1 osobę – na koniec 2014 r. było to 20,3 m2, przy przeciętnej powierzchnia mieszkania 91,9 m2.

Stan techniczny zasobów mieszkaniowych na terenie Gminy zależy w dużym stopniu od wieku oraz zasobności właścicieli. Około 20% budynków mieszkaniowych zostało wybudowanych po 2000 r., ok. 20% zostało wybudowanych w latach 1992-1999, kolejnych ok. 30% w latach 1985-1992, natomiast ok. 30% przed 1985 r. Termomodernizację w zakresie poprawy izolacyjności przeszło jedynie ok. 30% budynków spośród budynków wybudowanych wg starych norm, z czego w ponad 50% budynków wymieniono stolarkę okienną. Około 25% budynków nie zostało poddanych żadnym zabiegom termomodernizacyjnym. Znaczna część budynków w Gminie ogrzewana jest za pomocą indywidualnych źródeł ciepła, zasilanych tradycyjnymi paliwami, co ma niekorzystny wpływ na poziom niskiej emisji powodując zanieczyszczenie powietrza.

24 Na podstawie BDL GUS.

29 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Z roku na rok poprawia się dostęp do podstawowej infrastruktury sieciowej w budynkach – w 2013 r. ponad 92% mieszkań miało dostęp do wody z wodociągu, a centralne ogrzewanie posiadało ok. 77% mieszkań.

Gmina dysponuje zasobem mieszkalnym o łącznej powierzchni 354,04 m2, na co składa się 7 lokali:

 sołectwo Frycowa – 1 lokal o pow. 76,60 m2, stan techniczny dobry,  sołectwo Żeleźnikowa Wielka – 6 lokali o pow. 277,44 m2, stan techniczny dobry.

Ponad to Gmina dysponuje 2 mieszkaniami socjalnymi o łącznej powierzchni 72,02 m2, jednak liczba ta jest zbyt mała w stosunku do istniejących potrzeb.

Wspólnoty mieszkaniowe są właścicielami łącznie 24 lokali na terenie sołectwa Nawojowa:

 18 lokali o pow. 787,85 m2, stan techniczny dobry,  6 lokali o pow. 468,00 m2, stan techniczny dobry.

Na terenie Gminy nie ma zasobów mieszkań zakładowych i spółdzielczych.

Kanalizacja i wodociągi

Długość sieci wodociągowej w 2014 r. wynosiła 43,85 km obejmując 24,93% gospodarstw, dzięki realizowanej w ostatnich latach inwestycji w rozwój sieci wodociągowej na terenie sołectw Nawojowa, Frycowa i Bącza Kunina. Do niedawna system zaopatrzenia Gminy Nawojowa w wodę opierał się na studniach głębinowych usytuowanych na terenie wsi Popardowa. Obecnie ich udział w dostarczaniu wody maleje, stanowiąc jednak wciąż znaczny odsetek. Pobierana ze studni woda dostarczana jest rurociągiem do zbiornika o pojemności 150 m3 wraz z integralną stacją uzdatniania wody. Dostarczanie wody do odbiorców następuje grawitacyjnie za pomocą sieci magistralnej i rurociągów rozdzielczych oraz przyłączy domowych. Zdarza się, że pojawiają się trudności w zakresie stałego zapewnienia dostawy wody dla wszystkich odbiorców przyłączonych do sieci zbiorczej, ze względu na znaczne wahania zasobów wód podziemnych w zależności od pór roku i opadów atmosferycznych.

Dzięki temu, że Gmina Nawojowa wchodzi w skład aglomeracji Nowy Sącz25, możliwa jest realizacja dużych inwestycji w infrastrukturę sanitarną w obrębie całej aglomeracji. Przykładem jest projekt p.n. „Modernizacja i rozbudowa systemu gospodarki wodno-ściekowej Miasta Nowego Sącza wraz z przyległymi terenami gmin sąsiednich”. W kolejnych latach ma zostać skanalizowana pozostała

25 wyznaczonej Rozporządzeniem Nr 41/05 Wojewody Małopolskiego z dnia 21 października 2005 r.

30 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024 część Popardowej, a także sołectwo Złotne i stanowiące obszar rewitalizowany Homrzyska i Żeleźnikowa Wielka.

Ze względu na rozproszenie budownictwa w terenie, kanalizacja wsi Popardowa obok sieci kolektorów, uwzględniać musi budowę przydomowych oczyszczalni ścieków. Obecnie na terenie Gminy funkcjonuje tylko jedna przydomowa oczyszczalnia ścieków. Oprócz niej przy gospodarstwach funkcjonują 1 204 zbiorniki bezodpływowe, z których ścieki wywożone są wozami asenizacyjnymi do oczyszczalni. Należy podkreślić, że w roku 2014 ok. 1 200 m3 ścieków na 1 km2 powierzchni Gminy przedostawało się do gleby i wód, co mimo wszystko jest mniejszą ilością w porównaniu do stanu z roku 2010.

Sieć gazowa

Gmina Nawojowa zaopatrywana jest gaz ziemny przez PSG Sp. z o.o. Oddział w Tarnowie, która działa jako operator systemu dystrybucyjnego (OSD). Na dzień 31.12.2013 r. w Gminie Nawojowa istniało 5 842 m sieci gazowej średniego ciśnienia oraz 178 czynnych przyłączy gazowych o łącznej długości 2 519 m. System gazowniczy zasilający teren Gminy składa się z sieci gazowych średniego i niskiego ciśnienia. Głównym źródłem zasilania jest stacja gazowa, redukcyjno-pomiarowa I-go stopnia Nowy Sącz Piątkowa. Istotne jest, że system gazowniczy pokrywa w 100% obecne zapotrzebowanie na paliwa gazowe, posiadając jeszcze rezerwy przepustowe, co umożliwia rozbudowę systemu sieci rozdzielczej oraz przyłączanie nowych odbiorców do istniejących gazociągów. Stan sieci jest zadowalający i zapewnia bezpieczeństwo dostaw paliwa gazowego oraz bezpieczeństwo publiczne.

Sieć energetyczna

Gmina Nawojowa zasilana jest w energię elektryczną jednostronnie za pośrednictwem sieci SN 15 kV z GPZ Biegonice. Główna linia przesyłowa SN 15 kV zasila odcinki promieniowej sieci zasilające poszczególne stacje trafo 15/0,4 kV. Linie SN to głównie sieci napowietrzne narażone na działanie czynników atmosferycznych.

Zlokalizowane są tu następujące elementy infrastruktury elektroenergetycznej:

 Linia elektroenergetyczna WN 110 kV relacji GPZ Biegonice-RS Krynica zarządzana przez Tauron Sp. z o.o.,  Linie SN (struktura drzewiasta) o łącznej długości ok. 36 km, w większości napowietrzne, sieci kablowe stanowią niewielki odsetek wszystkich sieci SN,

31 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

 Stacje transformatorowe SN/nN 15/0,4 kV – 34 szt. o łącznej mocy transformatorów ok. 5,2 MVA.

Sieć ciepłownicza

Zaopatrzenie na obszarze Gminy w energię cieplną na cele c.o. i c.w.u. oparte jest na wykorzystaniu kotłowni lokalnych oraz indywidualnych źródeł ciepła. Większe źródła ciepła pracują na oleju opałowym, węglu kamiennym, drewnie i jego odpadach oraz w małej części na sieciowym paliwie gazowym. Wszystkie gminne obiekty użyteczności publicznej wyposażone są w kotłownie opalane gazem ziemnym, natomiast indywidualne źródła ciepła pracują w oparciu o paliwa stałe, takie jak węgiel oraz drewno/odpady drzewne oraz w mniejszym stopniu w oparciu o sieciowy gaz ziemny, gaz butlowy oraz energię elektryczną.

Taka sytuacja przyczynia się do pogarszania się stanu i jakości powietrza atmosferycznego w Gminie poprzez tzw. niską emisję. Niewielką poprawę obserwuje się w sektorze mieszkaniowym, w którym następuje zamiana węgla kamiennego na rzecz paliw gazowych, oleju opałowego, drewna, odpadów drzewnych i biomasy. Ponad to wzrasta wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, takich jak kolektory słoneczne oraz pompy ciepła w procesie przygotowania c.w.u.

Sieć telekomunikacyjna

Przewodowa sieć telefoniczna obejmuje swoim zasięgiem wszystkie sołectwa. Cały teren Gminy objęty jest także zasięgiem telefonii komórkowej. W miejscowości Nawojowa znajduje się pięć stacji bazowych sieci komórkowej (maszty Play, T- Mobile, Orange, Plus).

Internet dostarczany jest na obszar Gminy przez dostawców lokalnych z sąsiednich gmin i miejscowości, a także przez dostawców krajowych. W Gminie znajdują się wyodrębnione miejsca z ogólnym dostępem do sieci internetowej, w których mieszkańcy mogą korzystać zarówno z dostępu do komputera jak i z Internetu.

Obecnie realizowany jest projekt zapewnienia dostępu do internetu dla 201 gospodarstw domowych z terenu Gminy Nawojowa pn. „Przeciwdziałanie wykluczeniu cyfrowemu mieszkańców Gminy Nawojowa”, przy czym problem wyposażenia w infrastrukturę teleinformatyczną wymaga dalszych inwestycji.

32 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Gospodarka odpadami

Zgodnie z ustawą o utrzymaniu czystości i porządku w gminach26, Gmina Nawojowa prowadzi zbiórkę odpadów komunalnych. W Nawojowej działa Punkt Selektywnego Zbierania Odpadów Komunalnych (PSZOK), na terenie którego odpady gromadzone są selektywnie w pojemnikach (beczkach, kontenerach), paletach, itp., przystosowanych do rodzaju zbieranych odpadów oraz w sposób bezpieczny dla zdrowia ludzi i dla środowiska. Gmina nie posiada własnego składowiska odpadów, w związku z czym odpady odbierane od mieszkańców przekazywane są na składowisko odpadów w Nowym Sączu.

2.2. Podsumowanie etapu wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji 27

Wyznaczenie obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji nastąpiło w ramach opracowywania „Diagnozy służącej wyznaczeniu obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji”, stanowiącej załącznik nr 6 do Uchwały Nr XXIV/223/16 Rady Gminy Nawojowa z dnia 3 października 2016 r.28 W tym celu została wypracowana metodyka umożliwiająca identyfikację tych obszarów w obrębie Gminy, która krótko opisano poniżej.

Metodyka

Na podstawie pogłębionej analizy zdefiniowano kluczowe problemy i trudności w poszczególnych obszarach Gminy oraz określono potencjalne skutki jakie mogą być wywołane przez te problemy. Następnie uzyskane wyniki (problemy) poddano analizie wskaźnikowej, której celem było konkretne wskazanie obszaru zdegradowanego. Obszar zdegradowany to części Gminy znajdująca się w stanie kryzysowym z powodu koncentracji negatywnych zjawisk społecznych oraz występowania na nim co najmniej jednego z negatywnych zjawisk: gospodarczych lub środowiskowych lub przestrzenno- funkcjonalnych lub technicznych.

Analiza ta polegała na określeniu kwantyfikowalnych wskaźników dla każdej z analizowanych sfer, które posłużyły do pomiaru skali nasilenia zjawisk negatywnych. Dla zbadania zjawisk społecznych wskazano 6 wskaźników, dla gospodarczych – 1, dla środowiskowych – 1, dla funkcjonalno-

26 Dz. U. 1996 Nr 132 poz. 622 z późn. zm.

27 Uchwała Nr XXIV/223/16 Rady Gminy Nawojowa z dnia 3 października 2016 r. w sprawie wyznaczenia obszaru zdegradowanego oraz obszaru rewitalizacji na terenie wiejskim Gminy Nawojowa. 28 http://bip.malopolska.pl/ugnawojowa/Article/get/id,1242521.html.

33 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024 przestrzennych oraz dla technicznych również 1. Wartości dla poszczególnych miejscowości porównano ze średnią dla Gminy, wskazując wartości gorsze od niej. Następnie każdemu wskaźnikowi została przypisana waga i tak dla zjawisk społecznych każdy wskaźnik miał wagę równą 10, gospodarczych: 5, środowiskowych: 10, przestrzenno-funkcjonalnych: 15 oraz technicznych: 10. Sumując wagi wszystkich wskaźników obszar mógł uzyskać wartość 100, która oznaczałaby wartość gorszą od średniej w każdym ze wskaźników. W tabeli poniżej przedstawiono podsumowanie analizy.

Tabela 13. Wyniki kalkulacji wg wskaźnika syntetycznego.

Uzyskana waga Lp. Miejscowość S G Ś P-F T Razem 1. Żeleźnikowa Wielka 30 5 0 15 10 60 2. Nawojowa 30 5 10 15 0 60 3. Żeleźnikowa Mała 40 0 0 15 0 55 4. Bącza Kunina 30 0 0 0 10 40 5. Homrzyska 30 0 0 0 10 40 6. Frycowa 10 0 0 0 10 20 8. Popradowa 0 0 0 0 0 0 9. Złotne 0 0 0 0 0 0 Analiza wskaźnikowa wykazała, że 5 spośród 8 miejscowości Gminy Nawojowa spełnia kryteria do zakwalifikowania ich jako obszar zdegradowany, ponieważ wskaźnik syntetyczny uzyskał w tych miejscowościach wartość od 40 do 60%.

Wyznaczono więc obszar zdegradowany obejmujący miejscowości: Nawojowa, Homrzyska, Żeleźnikowa Mała, Żeleźnikowa Wielka i Bącza Kunina. Pod względem powierzchni, miejscowości obszaru zdegradowanego stanowią łącznie ok. 63% całej Gminy, tj. 3 164 ha. Są to miejscowości, w których w największym natężeniu występują negatywne zjawiska o charakterze społecznym, gospodarczym i przestrzenno-funkcjonalnym, rzutujących na rozwój całej Gminy i dobrobyt lokalnej społeczności. Zasięg obszaru zdegradowanego przedstawia poniższa mapa. W ramach obszaru zdegradowanego wyznaczono obszar rewitalizacji składający się 5 podobszarów, które zostały w kolejnym rozdziale.

34 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Rysunek 2. Obszar zdegradowany w Gminie Nawojowa 29.

2.3. Pogłębiona analiza obszaru rewitalizacji

Charakterystyka obszarów zdegradowanych i obszarów rewitalizacji

Na podstawie diagnozy zarówno stanu aktualnego, jak i analizy wskaźnikowej, określone zostały obszary zdegradowane i obszary rewitalizacji. Ze względu na znaczny rozmiar obszaru zdegradowanego, jako obszar rewitalizacji wyznaczono część miejscowości uznanych za szczególnie zdegradowane, na których to będą prowadzone działania o charakterze społecznym i infrastrukturalnym. Rezultaty tych działań będą odczuwalne zwłaszcza dla mieszkańców najbliższego, ale także pośrednio dla mieszkańców całego obszaru zdegradowanego i pozostałej części Gminy Nawojowa. Obszar rewitalizacji stanowi 5 wydzielonych podobszarów, do których należą: część miejscowości Nawojowa (w tym przysiółki Wójcikówka, Hamernia, Barnakówka,

29 Uchwała Nr XXIV/223/16 Rady Gminy Nawojowa z dnia 3 października 2016 r. w sprawie wyznaczenia obszaru zdegradowanego oraz obszaru rewitalizacji na terenie wiejskim Gminy Nawojowa.

35 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Bonifacówka, Ziajówka, Wygoda) oraz wyznaczone obszary miejscowości Homrzyska, Żeleźnikowa Mała, Żeleźnikowa Wielka i Bącza Kunina. Powierzchnia obszaru rewitalizacji stanowi łącznie ok. 4% powierzchnie całej Gminy, tj. 234,58 ha. Liczba mieszkańców obszaru rewitalizacji to 1 157 osób tj. ok. 13,7% ogółu ludności Gminy.

W dalszej części rozdziału przedstawiono krótką charakterystykę wszystkich podobszarów w oparciu o informacje zawarte w Diagnozie30 oraz na podstawie ogólnie dostępnych informacji na temat Gminy i poszczególnych miejscowości.

Poniższa mapa prezentuje lokalizację wszystkich podobszarów rewitalizacji na tle Gminy.

Rysunek 3. Podobszary rewitalizacji na tle Gminy.31.

Podobszar rewitalizacji I – w miejscowości Nawojowa

Obszar jest zamieszkiwany przez 253 osoby i posiada powierzchnię 93,70 ha. Obejmuje ścisłe centrum miejscowości Nawojowa, a także przysiółki Wójcikówka, Hamernia, Barnakówka,

30 Uchwała Nr XXIV/223/16 Rady Gminy Nawojowa z dnia 3 października 2016 r. w sprawie wyznaczenia obszaru zdegradowanego oraz obszaru rewitalizacji na terenie wiejskim Gminy Nawojowa. 31 na podstawie: http://portal.gison.pl/nawojowa/.

36 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Bonifacówka, Ziajówka i Wygoda. Przebiega tędy droga krajowa nr 75 Niepołomice – Brzesko – Nowy Sącz – Krynica oraz mieszczą się tu najważniejsze instytucje życia publicznego całej Gminy, tj. Urząd Gminy i Gminny Zakład Opieki Zdrowotnej, Bank Spółdzielczy, stadion sportowy, siedziba Nadleśnictwa Nawojowa, Publiczne Gimnazjum w Nawojowej czy Kościół Nawiedzenia NMP. Jest to teren wieloletniej i intensywnej działalności gospodarczej („Hamernia”), na którym działa szereg przedsiębiorstw, w tym prowadzących działalność przemysłową. Ze względu również na fakt, że obszar graniczy z najważniejszym w Gminie obiektem dziedzictwa kulturowego tj. pałacem Stadnickich wraz z otaczającym go parkiem, jest to najczęściej odwiedzana część miejscowości Nawojowa. Zasięg oddziaływania realizowanych na tym terenie działań rewitalizacyjnych będzie więc znacznie wykraczać poza obszar rewitalizacji, obejmując mieszkańców całego obszaru zdegradowanego.

Rysunek 4. Podobszar rewitalizacji I – Nawojowa 32,

32 Uchwała Nr XXIV/223/16 Rady Gminy Nawojowa z dnia 3 października 2016 r. w sprawie wyznaczenia obszaru zdegradowanego oraz obszaru rewitalizacji na terenie wiejskim Gminy Nawojowa.

37 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Negatywne zjawiska:

 niewłaściwe oświetlenie, potrzeba budowy i modernizacji,  brak ładu przestrzennego,  zbyt mała ilość miejsc postojowych,  brak estetyki,  częste akty wandalizmu,  brak hot-spot,  zbyt mała liczba pomieszczeń w UG,  zły stan techniczny budynku szkoły i brak zagospodarowania terenu wokół niej,  niewłaściwa infrastruktura do organizacji różnych form życia kulturalnego,  brak informacji turystycznej,  bardzo zła jakość powietrza.

Potencjał obszaru:

 bogata historia i tradycje edukacyjne,  położenie przy drodze krajowej nr 75 Niepołomice – Brzesko – Nowy Sącz – Krynica,  gminne placówki oświatowe: szkoła podstawowa, gimnazjum oraz przedszkole,  nowoczesny budynek gimnazjum wraz z zapleczem sportowym,  wielofunkcyjny teren wokół przedszkola, pozwalający na integrację społeczną,  Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych im. Wincentego Witosa – technikum oraz planowane liceum ogólnokształcące,  boisko sportowe oraz budynek „socjalny” pełniący wiele funkcji społecznych, także integracyjnych,  teren intensywnej działalności gospodarczej („Hamernia”), skupiający większość przedsiębiorstw o charakterze handlowo-usługowym i przemysłowym (ponad 50% firm z terenu całej Gminy),  wyznaczone tereny działalności produkcyjnej oraz planowane utworzenie Sądeckiej Strefy Aktywności Gospodarczej,  graniczenie z najważniejszym w Gminie obiektem dziedzictwa kulturowego tj. pałacem Stadnickich wraz z otaczającym go parkiem,  ośrodek zdrowia, Pogotowie Ratunkowe, Komenda Policji, Ośrodek Pomocy Społecznej,

38 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

 działalność Gminnej Biblioteki Publicznej posiadającej poza standardowym wyposażeniem także bogatą ofertę edukacyjną,  działalność lokalnych organizacji pozarządowych,  walory krajobrazowe w postaci utrzymanego historycznego planu miejscowości,  zwarty system osadnictwa,  4 pomniki przyrody, w tym park przypałacowy,  4 obiekty zabytkowe (zespół pałacowo-parkowy, kościół parafialny i 2 murowane kapliczki) oraz 4 inne obiekty wpisane do ewidencji zabytków Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków,  postępujące remonty dróg,  sieć wodociągowa i kanalizacyjna,  funkcjonowanie Punktu Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych,  miejsce spotkań, interesów i życia publicznego.

Źródła problemów:

 brak środków finansowych na infrastrukturę publiczną,  konsekwencje likwidacji Państwowego Gospodarstwa Rolnego w Nawojowej; po zlikwidowaniu PGR-ów wiele osób straciło pracę i nastąpił znaczny wzrost bezrobocia, a także rozpad życia społecznego, które było na wiele sposobów podtrzymywane przez PGR-y, co wpłynęło na wytworzenie w społeczeństwie tzw. postawy roszczeniowej zamiast podejmowanie własnej aktywności,  brak odpowiednich przepisów odnośnie zabudowy i ochrony krajobrazu – chaos przestrzenny,  brak odpowiednich przepisów prawnych mających na celu ochronę powietrza oraz brak świadomości ekologicznej mieszkańców w zakresie ochrony powietrza.

Podobszar rewitalizacji II – miejscowość Homrzyska

Podobszar Homrzyska leży wzdłuż drogi powiatowej, która wyznacza główną oś zabudowy tej miejscowości. Jest to jedna z najdalej wysuniętych na południe części Gminy Nawojowa, co wpływa na trudności w zapewnieniu mieszkańcom dostępu do podstawowej infrastruktury technicznej (kanalizacja, wodociągi) oraz do usług publicznych. Niższy standard życia przekłada się na mniejsze zainteresowanie osiedlaniem się na terenie Homrzysk. Obserwuje się wyludnianie miejscowości oraz

39 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024 niski poziom integracji lokalnej społeczności. Obecnie obszar jest zamieszkiwany przez 331 osób (72 budynki mieszkalne) i ma powierzchnię 72,50 ha.

Rysunek 5. Podobszar rewitalizacji II – Homrzyska 33.

Negatywne zjawiska:

 niski poziom integracji społecznej,  brak zaplecza dla działalności sportowej, siłowni plenerowej, placu zabaw,  brak jakiejkolwiek infrastruktury dla aktywnego wykorzystania czasu wolnego,  brak miejsca spotkań,  brak hot-spot,  opuszczanie obszaru przez ludzi młodych,  zły stan budynków publicznych, w których byłaby możliwość adaptacji i rozbudowy na mieszkania komunalne lub świetlice wiejską,

33 Uchwała Nr XXIV/223/16 Rady Gminy Nawojowa z dnia 3 października 2016 r. w sprawie wyznaczenia obszaru zdegradowanego oraz obszaru rewitalizacji na terenie wiejskim Gminy Nawojowa.

40 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

 brak informacji turystycznej,  brak kanalizacji i wodociągu,  bardzo zła jakość powietrza.

Potencjał obszaru:

 droga powiatowa,  szkoła podstawowa zmodernizowana w 2003 r.,  walory krajobrazowe w postaci utrzymanego historycznego planu miejscowości,  2 pomniki przyrody („Buk Hrabski” i Lipa drobnolistna),  9 zabytkowych domów ujętych w ewidencji zabytków Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków,  zrealizowany projekt pt. „Nie jesteśmy gorsi – oddolna inicjatywa wyrównywania szans edukacyjnych dzieci i młodzieży wsi Homrzyska” w roku 2010 świadczący o potencjale społecznym,  bliskość szlaków turystycznych i schroniska Cyrla,  górskie położenie – atrakcyjność turystyczna,  najmniejsza liczba osób i środowisk korzystających z pomocy społecznej w porównaniu do pozostałych części obszaru zdegradowanego (w roku 2014).

Źródła problemów:

 peryferyjne, górskie położenie – trudności dla infrastruktury sieciowej,  rozproszenie zabudowy,  niższy standard życia – małe zainteresowanie osiedlaniem się,  bieda, bezrobocie, alkoholizm – wpływ na rozpad więzi społecznych i aktywności mieszkańców,  brak środków finansowych na infrastrukturę publiczną,  brak odpowiednich przepisów prawnych mających na celu ochronę powietrza oraz brak świadomości ekologicznej mieszkańców w zakresie ochrony powietrza,  niski priorytet prowadzenia inwestycji i działań nakierowanych na życie publiczne i integrację społeczną (w porównaniu centrum Gminy).

41 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Podobszar rewitalizacji III – na terenie miejscowości Żeleźnikowa Mała

Obszar zamieszkiwany jest przez 23 osoby i zajmuje powierzchnię 29,20 ha. Zlokalizowany jest wzdłuż drogi powiatowej, która – podobnie jak w Homrzyskach – wyznacza główną oś zabudowy miejscowości. Obszar obejmuje przysiółki tj. Krzemionka i Moczarki.

Rysunek 6. Podobszar rewitalizacji III – Żeleźnikowa Mała 34.

Negatywne zjawiska:

 brak jakiejkolwiek infrastruktury do organizacji różnych form życia kulturalnego,  niska integracja społeczna,  brak przedszkola,  niski poziom aktywności zawodowej,  brak hot-spot,  zbyt mała ilość miejsc postojowych,  brak sali gimnastycznej uniemożliwiający prowadzenie zajęć,

34 Uchwała Nr XXIV/223/16 Rady Gminy Nawojowa z dnia 3 października 2016 r. w sprawie wyznaczenia obszaru zdegradowanego oraz obszaru rewitalizacji na terenie wiejskim Gminy Nawojowa.

42 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

 brak informacji turystycznej,  bardzo zła jakość powietrza.

Potencjał obszaru:

 proces kanalizowania wsi,  szkoła podstawowa poddawana stałym remontom i modernizacjom,  bliskie sąsiedztwo z miastem Nowy Sącz,  5 zabytkowych obiektów ujętych w ewidencji zabytków Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków (4 domy i 1 kapliczka przydrożna),  szlak zielony przechodzący przez miejscowość oraz bliskość innych szlaków turystycznych i szczytów górskich oraz schroniska Cyrla.

Źródła problemów:

 bezpośrednie sąsiedztwo z Nowym Sączem przyczyniające się do dużego nasycenia budownictwa rozproszonego i wywołującego nieład przestrzenny i funkcjonalny,  bieda, bezrobocie, alkoholizm – wpływ na rozpad więzi społecznych i aktywności mieszkańców,  brak środków finansowych na infrastrukturę publiczną,  brak odpowiednich przepisów prawnych mających na celu ochronę powietrza oraz brak świadomości ekologicznej mieszkańców w zakresie ochrony powietrza,  niski priorytet prowadzenia inwestycji i działań nakierowanych na życie publiczne i integrację społeczną (w porównaniu do centrum Gminy).

Podobszar rewitalizacji IV – na terenie miejscowości Żeleźnikowa Wielka

Obszar o powierzchni 12,80 ha zamieszkuje 85 osób i jest położony jest wzdłuż drogi powiatowej Nawojowa – Żeleźnikowa Mała – Żeleźnikowa Wielka – Łazy Biegonickie, biegnącej środkiem miejscowości. Zlokalizowane są tutaj ważne dla mieszkańców instytucje, obiekty i ciągi komunikacyjne, tj.: Szkoła Podstawowa w Żeleźnikowej Wielkiej, przedszkole w Żeleźnikowej Wielkiej, szkolne boisko sportowe, parking obok kościoła parafialnego oraz boisko wielofunkcyjne do piłki plażowej.

43 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Rysunek 7. Podobszar rewitalizacji IV – Żeleźnikowa Wielka 35.

Negatywne zjawiska:

 niewłaściwe oświetlenie, potrzeba budowy i modernizacji,  brak ładu przestrzennego i estetyki,  zbyt mała ilość miejsc postojowych,  brak infrastruktury do organizacji różnych form życia kulturalnego,  częste akty wandalizmu,  parking koło kościoła parafialnego w Żeleźnikowej Wielkiej,  brak pomieszczenia socjalnego przy boiskach,  brak hot-spot,  zbyt mała sala gimnastyczna uniemożliwiająca prowadzenie zajęć,  schody do szkoły wymagające przebudowy,  brak informacji turystycznej,  bardzo zła jakość powietrza.

35 Uchwała Nr XXIV/223/16 Rady Gminy Nawojowa z dnia 3 października 2016 r. w sprawie wyznaczenia obszaru zdegradowanego oraz obszaru rewitalizacji na terenie wiejskim Gminy Nawojowa.

44 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Potencjał obszaru:

 postępujące remonty dróg (gminna nr K),  nowe oświetlenie uliczne wzdłuż drogi powiatowej (2015 r.),  szkoła podstawowa w stosunkowo dobrym stanie technicznym,  boisko wielofunkcyjne oraz boisko do piłki plażowej z powierzchnią tartanową odporną na warunki atmosferyczne; możliwość uprawiania dyscyplin tj.: piłka ręczna, piłka siatkowa, tenis ziemny, unihokej,  filia Gminnej biblioteki Publicznej oferująca poza zbiorami także różnego typu działania skierowane głównie do dzieci,  dwa wyznaczone w planie obszary z przeznaczeniem na działalność produkcyjną oznaczone symbolem 2.7.P.,  zielony szlak turystyczny przechodzący przez miejscowość oraz bliskość innych szlaków i schroniska Cyrla,  walory krajobrazowe – zachowanie historycznego układu zwartej części wsi wraz z kościołem parafialnym,  2 pomniki przyrody,  2 obiekty ujętych w ewidencji zabytków Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków (kościół i dom),  stanowisko archeologiczne Żeleźnikowa,  działalność Stowarzyszenia Miłośników Małej Ojczyzny.

Źródła problemów:

 bieda, bezrobocie, alkoholizm – wpływ na rozpad więzi społecznych i aktywności mieszkańców,  bezpośrednie sąsiedztwo z Nowym Sączem przyczyniające się do dużego nasycenia budownictwa rozproszonego i wywołującego nieład przestrzenny i funkcjonalny,  brak odpowiednich przepisów odnośnie zabudowy i ochrony krajobrazu – chaos przestrzenny,  brak odpowiednich przepisów prawnych mających na celu ochronę powietrza oraz brak świadomości ekologicznej mieszkańców w zakresie ochrony powietrza,  brak środków finansowych na infrastrukturę publiczną,

45 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

 niski priorytet prowadzenia inwestycji i działań nakierowanych na życie publiczne i integrację społeczną (w porównaniu do innych części Gminy).

Podobszar rewitalizacji V – na terenie miejscowości Bącza Kunina

Obszar o powierzchni 26,38 ha jest zamieszkiwany przez 258 osób i obejmuje m. in.: szkołę podstawową w Bączej Kuninie z boiskiem do piłki siatkowej i placem zabaw, centrum wsi wraz ze sklepem i zatoczką autobusową oraz budynki położone wzdłuż drogi gminnej.

Rysunek 8. Podobszar rewitalizacji V – Bącza Kunina 36.

Negatywne zjawiska:

 brak poboczy i chodników – bezpiecznego dojścia do szkoły,  brak estetyki (zatoczka autobusowa, szpecący budynek sklepu),  słabe oświetlenie drogi gminnej,  brak miejsc parkingowych,  brak informacji turystycznej,  brak miejsc wypoczynku dla dorosłych i młodzieży /boisko/,

36 Uchwała Nr XXIV/223/16 Rady Gminy Nawojowa z dnia 3 października 2016 r. w sprawie wyznaczenia obszaru zdegradowanego oraz obszaru rewitalizacji na terenie wiejskim Gminy Nawojowa.

46 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

 brak infrastruktury turystycznej dla odwiedzających i miejscowych,  częste akty wandalizmu,  brak hot-spot.

Potencjał obszaru:

 sieć wodociągowa,  proces kanalizacji wsi,  oświetlenie uliczne wzdłuż drogi powiatowej (2015 r.),  szkoła podstawowa w dobrym stanie,  zrealizowany projekt pt. „Lepszy start – oddolna inicjatywa wyrównywania szans edukacyjnych dzieci i młodzieży wsi Bącza-Kunina” świadczący o pewnym potencjale społecznym,  niebieski szlak turystyczny prowadzący przez miejscowość oraz bliskość innych szlaków i schroniska Cyrla.

Źródła problemów:

 bieda, bezrobocie, alkoholizm – wpływ na rozpad więzi społecznych i aktywności mieszkańców,  brak środków finansowych na infrastrukturę publiczną,  niski priorytet prowadzenia inwestycji i działań nakierowanych na życie publiczne i integrację społeczną (w porównaniu do innych części Gminy).

Podsumowanie

Na obszarach wyznaczonych do rewitalizacji zdiagnozowano szereg problemów, które składają się na nasilenie zjawisk kryzysowych nie tylko na tych obszarach, ale również w całej Gminie. Suma oddziaływania negatywnych czynników wpływa na możliwości sprawnego funkcjonowania i dalszego rozwoju Gminy. W niniejszym rozdziale przeanalizowano jednak także istniejące możliwości każdego obszaru, które mogą być wykorzystane od razu bądź stanowią jeszcze nie uruchomiony potencjał. Oprócz tego za wspólne dla wszystkich podobszarów rewitalizacji potencjały można uznać:

 atrakcyjność turystyczna – bliskość gór i system szlaków turystycznych,  bliskość Nowego Sącza,  korzyści finansowe i promocyjne wynikające z przynależności Gminy do LGD Perły Beskidu Sądeckiego.

47 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

3. Założenia programowe

3.1. Wizja

Wizja stanowi obraz stanu, który pragnie osiągnąć wspólnota mieszkańców Gminy Nawojowa, dążąc do realizacji celów strategicznych oraz wyznaczonych kierunków działań.

Obszar, objęty programem rewitalizacji, poprzez realizację przedsięwzięć oraz projektów rewitalizacyjnych stanie się obszarem atrakcyjnym pod względem społecznym, przestrzenno- funkcjonalnym, gospodarczym, technicznym i środowiskowym, przy zachowaniu zasad zrównoważonego rozwoju.

Modernizacja infrastruktury dróg lokalnych wpłynie na poprawę bezpieczeństwa dostępu do części centrum wsi. Rozbudowa infrastruktury sportowo-rekreacyjnej umożliwi rozszerzenie oferty zajęć ruchowych, zapewniając skuteczny rozwój kultury fizycznej wśród dzieci i młodzieży, wzrost integracji społecznej oraz możliwości aktywnego zagospodarowania wolnego czasu mieszkańców, a także pozytywnie wpłynie na ich kondycję zdrowotną. Modernizacja budynku aktywacji społecznej i zawodowej umożliwi realizowanie w nim rozmaitych kursów dla osób bezrobotnych oraz spotkań z psychologiem, co pozytywnie wpłynie na walkę z bezrobociem i ubóstwem oraz marginalizacją i wykluczeniem społecznym tych osób. Rozbudowa przedszkoli i żłobku skutkować będzie wzrostem liczby miejsc w tych placówkach, co z kolei pozwoli młodym mamom powrócić na rynek pracy po okresie urlopu macierzyńskiego i/lub wychowawczego. Utworzenie świetlicy środowiskowej oraz świetlicy wsparcia dziennego umożliwi realizację programów i organizowanie zajęć dla młodzieży, osób starszych oraz niepełnosprawnych, zapewniając im zwiększenie możliwości integracji społecznej i aktywnego zagospodarowania wolnego czasu, a także pomoże w walce z bezradnością w sprawach opiekuńczo-wychowawczych. Rozwój infrastruktury kulturalnej natomiast zaowocuje wzrostem integracji mieszkańców, aktywności kulturalnej oraz zwiększeniem możliwości aktywnego zagospodarowania wolnego czasu. Poprzez realizację pozostałych rodzajów przedsięwzięć rewitalizacyjnych poprawie ulegnie również jakość środowiska.

Przeprowadzone działania pozytywnie wpłyną na uporządkowanie przestrzeni publicznej pod kątem funkcjonalnym i estetycznym oraz poprawią wizerunek obszaru rewitalizacji oraz tym samym całej Gminy, co spowoduje wzrost waloru turystycznego i potencjału inwestycyjnego obszaru oraz będzie miało pozytywny wpływ na ich wyludnienie, przyciągając do niej mieszkańców, dzięki czemu dawny obszar koncentracji negatywnych zjawisk zmieni się w atrakcyjne i tętniące życiem miejsce. Obszar

48 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024 rewitalizacji stanie się strefą przyjazną zarówno dla osób ją odwiedzających, jak i mieszkających w niej na stałe.

3.2. Cele oraz kierunki działań

Głównym celem działań rewitalizacyjnych, objętych Gminnym Programem Rewitalizacji Gminy Nawojowa na lata 2016-2024 jest poprawa jakości życia mieszkańców oraz przeciwdziałanie zdiagnozowanym problemom.

Cel ten zostanie osiągnięty poprzez realizację celów szczegółowych i kierunków działań, odpowiadającym głównym strefom procesu rewitalizacji, tj.: społecznej, przestrzenno-funkcjonalnej, gospodarczej, technicznej i środowiskowej.

Tabela 14. Cele szczegółowe oraz kierunki działań w poszczególnych sferach rewitalizacji.

Sfera procesu Cele szczegółowe Kierunki działań rewitalizacji 1.1. Przeciwdziałanie problemom  Integracja lokalnej społeczności. marginalizacji i wykluczenia  Przeciwdziałanie bezradności społecznego. w sprawach opiekuńczo- wychowawczych. 1.2. Przeciwdziałanie wyludnianiu się  Przeciwdziałanie bezrobociu. 1. Społeczna Gminy.  Przeciwdziałanie ubóstwu.  Rozwój oferty kulturalnej. 1.3. Zwiększenie aktywności  Rozwój oferty sportowo- mieszkańców oraz możliwości rekreacyjnej. aktywnego zagospodarowania wolnego  Zwiększenie poziomu czasu. bezpieczeństwa publicznego. 2.1. Rozwój infrastruktury społecznej  Rozwój infrastruktury kulturalnej. z uwzględnieniem różnych grup  Rozwój infrastruktury opiekuńczo- wiekowych. edukacyjnej. 2. Przestrzenno-  Rozwój infrastruktury sportowo- 2.2. Zwiększenie dostępu do placówek funkcjonalna rekreacyjnej. opiekuńczo-edukacyjnych.  Uporządkowanie przestrzeni 2.3. Zagospodarowanie przestrzeni publicznej pod kątem publicznej. funkcjonalnym i estetycznym.  Stworzenie warunków 3.1. Wzrost potencjału inwestycyjnego zachęcających inwestorów 3. Gospodarcza obszaru. do prowadzenia działalności gospodarczej.

49 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Sfera procesu Cele szczegółowe Kierunki działań rewitalizacji 4.1. Poprawa stanu technicznego  Modernizacja infrastruktury dróg i bezpieczeństwa dróg. lokalnych. 4. Techniczna  Modernizacja obiektów 4.2. Poprawa stanu technicznego użyteczności publicznej. i wydajności energetycznej budynków.  Rozwój infrastruktury oraz oferty 5. Środowiskowa 5.1. Poprawa jakości środowiska. służącej ochronie środowiska.

3.3. Podstawowe przedsięwzięcia rewitalizacyjne

Zgodnie z zapisami ustawy z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji (Dz. U. z 2015 r. poz. 1777) tabela podstawowych projektów rewitalizacyjnych zawiera w odniesieniu do każdego przedsięwzięcia:

 nazwę przedsięwzięcia,  podmiot realizujący,  obszar rewitalizacji,  szacowaną wartość,  okres realizacji,  planowane źródło finansowania.

W dalszej części rozdziału znajdują się szczegółowe opisy przedsięwzięć zawierające informacje odnośnie:

 opisu planowanych działań,  oczekiwanych rezultatów realizacji przedsięwzięcia.

Równoczesna realizacja działań w sferze społecznej, przestrzenno-funkcjonalnej, gospodarczej, technicznej i środowiskowej, obejmująca zarówno przedsięwzięcia (w tym infrastrukturalne), jak również działania miękkie, stwarza szanse na uruchomienie procesu rewitalizacji mającego cechy zrównoważonego rozwoju. Dlatego zamieszczona poniżej lista przedsięwzięć podstawowych związana jest z różnymi typami działań, zarówno „twardymi” jak i „miękkimi”.

W poniższej tabeli zaprezentowano wszystkie przedsięwzięcia podstawowe, które zaplanowano do realizacji w ramach Gminnego Programu Rewitalizacji Gminy Nawojowa na lata 2016-2024. Działania te w najwyższym stopniu będą oferować kompleksowe rozwiązanie zdiagnozowanych

50 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024 problemów na obszarach rewitalizacji i w znaczący sposób wpłyną na osiągnięcie założonych celów strategicznych oraz kierunków interwencji.

Przedsięwzięcia wypracowane zostały przez Zespół Zadaniowy ds. Rewitalizacji, w oparciu o następujące elementy:

 funkcjonujące na poziomie Gminy plany strategiczne i zagospodarowania przestrzennego;  analizę otoczenia społeczno-gospodarczego, przeprowadzoną na potrzeby GPR.

51 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Tabela 15. Podstawowe przedsięwzięcia rewitalizacyjne w ramach Gminnego Programu Rewitalizacji Gminy Nawojowa na lata 2016-2024.

Szacunkowa wartość Okres realizacji Planowane źródło Lp. Nazwa przedsięwzięcia Podmiot realizujący Obszar rewitalizacji [zł] [lata] finansowania Zagospodarowanie przestrzeni publicznej na cele społeczne poprzez przebudowę odcinka drogi gminnej „Nosalówka” Środki własne gminy, 1. i skrzyżowania z drogą powiatową Nawojowa – Bącza Kunina Gmina Nawojowa Bącza Kunina 200 000 2017-2019 RPO 2014-2020 wraz z pętlą autobusową na działkach ewidencyjnych nr 165/3, w miejscowości Bącza Kunina Przebudowa boiska sportowego na plac zabaw z siłownią Środki własne gminy, 2. Gmina Nawojowa Homrzyska 180 000 2017-2019 terenową na działce nr 738 w miejscowości Homrzyska RPO 2014-2020 Przebudowa wraz z rozbudową budynku warsztatowo – garażowego na wielofunkcyjny budynek aktywizacji społecznej Środki własne gminy, 3. Gmina Nawojowa Nawojowa 1 800 000 2019-2021 i zawodowej mieszkańców Gminy Nawojowa, na działce 257 RPO 2014-2020 w Nawojowej Przebudowa wraz z rozbudową budynku Szkoły Podstawowej w Nawojowej na budynek wielofunkcyjny wraz z budową Środki własne gminy, 4. Gmina Nawojowa Nawojowa 3 400 000 2017-2021 Centrum Kultury na działkach ewidencyjnych nr 675/14, 675/16, RPO 2014-2020 675/18 w miejscowości Nawojowa Przebudowa budynku usługowego na punkt przedszkolny Środki własne gminy, 5. i świetlicę środowiskową na działce ewidencyjnej nr 19 Gmina Nawojowa Żeleźnikowa Mała 1 036 000 2018-2021 RPO 2014-2020 w miejscowości Żeleźnikowa Mała Przebudowa wraz z rozbudową budynku szkoły podstawowej Środki własne gminy, 6. o salę gimnastyczną z zapleczem na działce ewidencyjnej Gmina Nawojowa Żeleźnikowa Wielka 2 408 300 2018-2021 RPO 2014-2020 nr 74/1 w Żeleźnikowej Wielkiej Przebudowa i rozbudowa budynku administracyjnego dawnego Środki własne gminy, 7. urzędu na budynek wielofunkcyjny łączący różne funkcje Gmina Nawojowa Nawojowa 800 000 2017-2020 RPO 2014-2020 społeczne na działce 257 w Nawojowej

52 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Poniżej przedstawiono opis planowanych działań w ramach podstawowych przedsięwzięć rewitalizacyjnych oraz oczekiwane rezultaty ich realizacji:

1. Zagospodarowanie przestrzeni publicznej na cele społeczne poprzez przebudowę odcinka drogi gminnej „Nosalówka” i skrzyżowania z drogą powiatową Nawojowa – Bącza Kunina wraz z pętlą autobusową na działkach ewidencyjnych nr 165/3 w miejscowości Bącza Kunina:  Opis planowanych działań: ‐ przebudowa odcinka drogi gminnej „Nosalówka”, ‐ przebudowa skrzyżowania z drogą powiatową Nawojowa – Bącza Kunina, ‐ przebudowa pętli autobusowej.  Cele realizowane przez działanie: ‐ 1.1. Przeciwdziałanie problemom marginalizacji i wykluczenia społecznego. ‐ 1.2. Przeciwdziałanie wyludnianiu się Gminy. ‐ 2.3. Zagospodarowanie przestrzeni publicznej. ‐ 4.1. Poprawa stanu technicznego i bezpieczeństwa dróg.  Oczekiwane rezultaty realizacji przedsięwzięcia: Realizacja planowanych działań wpłynie przede wszystkim na poprawę bezpieczeństwa dostępu do części centrum wsi. Aktualny stan techniczny dróg jest słaby, brak również wystarczającej liczby chodników wzdłuż nich. Przebudowa ww. obiektów jest również istotna z uwagi na fakt, że ich część znajduje się pomiędzy pętlą autobusową i szkołą podstawową, a ich obecny stan stwarza zagrożenie dla uczniów pokonujących codziennie ten odcinek. Ponadto na tym obszarze występuje największa koncentracja osób objętych wsparciem Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej z uwagi na niepełnosprawność w Gminie, tym bardziej więc należy przystosować go do spełniania wszelkich warunków bezpieczeństwa. Po zapewnieniu bezpiecznego dostępu do przytoczonej szkoły, Gmina udostępni niektóre jej pomieszczenia osobom niepełnosprawnym, gdzie przy wsparciu Stowarzyszenia Nawojowskiej Grupy Wsparcia organizowane będą zajęcia w ramach walki z postępującym wykluczeniem społecznym i izolacją tych osób. Realizacja tych działań podniesie również walory samej szkoły oraz wpłynie na zwiększenie atrakcyjności Gminy, a co za tym idzie przyciągnie nowych mieszkańców.

2. Przebudowa boiska sportowego na plac zabaw z siłownią terenową na działce nr 738 w miejscowości Homrzyska:  Opis planowanych działań: ‐ przebudowa boiska sportowego na plac zabaw, ‐ budowa siłowni terenowej.  Cele realizowane przez działanie: ‐ 1.1. Przeciwdziałanie problemom marginalizacji i wykluczenia społecznego. ‐ 1.2. Przeciwdziałanie wyludnianiu się Gminy.

53 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

‐ 1.3. Zwiększenie aktywności mieszkańców oraz możliwości aktywnego zagospodarowania wolnego czasu. ‐ 2.1. Rozwój infrastruktury społecznej z uwzględnieniem różnych grup wiekowych. ‐ 2.3. Zagospodarowanie przestrzeni publicznej. ‐ 3.1. Wzrost potencjału inwestycyjnego obszaru.  Oczekiwane rezultaty realizacji przedsięwzięcia: Realizacja planowanych działań wpłynie przede wszystkim na zwiększenie atrakcyjności obszaru. Na terenie tym brakuje zaplecza dla działalności sportowej oraz placów zabaw. Wyposażenie miejscowości w infrastrukturę sportowo-rekreacyjną oraz zwiększenie możliwości aktywnego zagospodarowania wolnego czasu mieszkańców pozytywnie wpłynie na wyludnianie się miejscowości o najgorszym współczynniku migracji w Gminie, a także na integrację lokalnej społeczności. Realizacja tych działań będzie miała oczywiście korzystny wpływ również na poprawę kondycji zdrowotnej mieszkańców oraz, z uwagi na położenie obiektu u podnóża Głównego Szlaku Beskidzkiego, na wzrost waloru turystycznego i potencjału inwestycyjnego obszaru.

3. Przebudowa wraz z rozbudową budynku warsztatowo-garażowego na wielofunkcyjny budynek aktywizacji społecznej i zawodowej mieszkańców Gminy Nawojowa, na działce 257 w Nawojowej:  Opis planowanych działań: ‐ przebudowa i rozbudowa budynku warsztatowo-garażowego na wielofunkcyjny budynek aktywizacji społecznej i zawodowej.  Cele realizowane przez działanie: ‐ 1.1. Przeciwdziałanie problemom marginalizacji i wykluczenia społecznego. ‐ 1.2. Przeciwdziałanie wyludnianiu się Gminy. ‐ 1.3. Zwiększenie aktywności mieszkańców oraz możliwości aktywnego zagospodarowania wolnego czasu. ‐ 2.3. Zagospodarowanie przestrzeni publicznej. ‐ 4.2. Poprawa stanu technicznego i wydajności energetycznej budynków.  Oczekiwane rezultaty realizacji przedsięwzięcia: Realizacja planowanych działań wpłynie przede wszystkim na walkę z bezrobociem, a tym samym z ubóstwem. Przedmiotowy obiekt stanowi zaplecze dla osób, które nie potrafią znaleźć zatrudnienia na rynku pracy, zatrudniane więc są przez Urząd Gminy do wykonywania poszczególnych robót publicznych i interwencyjnych na terenie Gminy. W wytypowanym do tego celu budynku należy poprawić warunki socjalne – przebudować i rozbudować szatnie, łazienki, salę śniadaniową i konferencyjną oraz zakupić odpowiedni sprzęt roboczy do pomieszczenia warsztatowego. Modernizacja tego budynku umożliwi realizowanie w nim rozmaitych kursów dla osób bezrobotnych, podnoszących zarówno umiejętności zawodowe, jak i kompetencje związane z poszukiwaniem pracy.

54 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Organizowane będą również w nim spotkania z psychologiem, w celu stałego wsparcia i motywacji osób dotkniętych problemem bezrobocia, które często borykają się z problemami alkoholowymi i biernością. Wskazane działania poza wzrostem aktywizacji zawodowej mieszkańców dodatkowo wpłyną na przeciwdziałanie problemom marginalizacji i wykluczenia społecznego mieszkańców terenów objętych rewitalizacją oraz poprawę wizerunku Gminy.

4. Przebudowa wraz z rozbudową budynku Szkoły Podstawowej w Nawojowej na budynek wielofunkcyjny wraz z budową Centrum Kultury na działkach ewidencyjnych nr 675/14, 675/16, 675/18 w miejscowości Nawojowa:  Opis planowanych działań: ‐ przebudowa i rozbudowa budynku szkoły podstawowej na budynek z przedszkolem i żłobkiem oraz salą gimnastyczną, wraz z oświetleniem terenu, ogrodzeniem i układem komunikacji wewnętrznej z miejscami postojowymi; ‐ budowa boiska wielofunkcyjnego i do piłki plażowej; ‐ budowa Centrum Kultury.  Cele realizowane przez działanie: ‐ 1.2. Przeciwdziałanie wyludnianiu się Gminy. ‐ 1.3. Zwiększenie aktywności mieszkańców oraz możliwości aktywnego zagospodarowania wolnego czasu. ‐ 2.1. Rozwój infrastruktury społecznej z uwzględnieniem różnych grup wiekowych. ‐ 2.2. Zwiększenie dostępu do placówek opiekuńczo-edukacyjnych. ‐ 2.3. Zagospodarowanie przestrzeni publicznej. ‐ 4.2. Poprawa stanu technicznego i wydajności energetycznej budynków.  Oczekiwane rezultaty realizacji przedsięwzięcia: Realizacja planowanych działań wpłynie przede wszystkim na wzrost liczby miejsc w żłobkach i przedszkolach w Gminie, gdzie obecnie instytucji żłobka nie ma, a w przedszkolach brakuje sporej liczby miejsc. Realizowane działania wyjdą naprzeciw oczekiwaniom młodych małżeństw, zmieniając tą sytuację oraz pozwalając młodym mamom powrócić na rynek pracy po okresie urlopu macierzyńskiego i/lub wychowawczego. Wybudowane przedszkole będzie posiadać zaplecze kuchenne, w którym przygotowywane będą posiłki dla wszystkich dzieci w Gminie objętych programem dożywiania. Ponadto, w odpowiedzi na niski poziom nasycenia Gminy w obiekty o przeznaczeniu kulturalnym oraz sportowo-rekreacyjnym, w pozostałej części budynku powstanie Centrum Kultury z Gminnym Ośrodkiem Kultury, Biblioteką Publiczną oraz Centrum Sportu z boiskiem wielofunkcyjnym i do piłki plażowej, co zaowocuje wzrostem integracji mieszkańców, aktywności społecznej i kulturalnej oraz zwiększeniem możliwości aktywnego zagospodarowania wolnego czasu. Działania te, wraz z uporządkowaniem przestrzeni publicznej, poprzez budowę dróg dojazdowych, miejsc postojowych, ogrodzenia i oświetlenia, również wpłyną na atrakcyjność Gminy, a co za tym

55 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024 idzie przyciągnięcie nowych mieszkańców. Ponadto w piwnicy przedmiotowego obiektu planowane jest wynajęcie ok. 120 m2 powierzchni na potrzeby policji, co będzie mieć wpływ na zwiększenie poziomu bezpieczeństwa w miejscowości o największej liczbie przestępstw przeciwko mieniu i życiu w Gminie. Dodatkowo, w trosce o stan środowiska, który na tym podobszarze rewitalizacji również jest najgorszy na tle całej Gminy, budynek ten wyposażony zostanie w energooszczędne rozwiązania, m.in. panele fotowoltaiczne.

5. Przebudowa budynku usługowego na punkt przedszkolny i świetlicę środowiskową na działce ewidencyjnej nr 19 w miejscowości Żeleźnikowa Mała:  Opis planowanych działań: ‐ przebudowa budynku usługowego na punkt przedszkolny i świetlicę środowiskową.  Cele realizowane przez działanie: ‐ 1.1. Przeciwdziałanie problemom marginalizacji i wykluczenia społecznego. ‐ 1.2. Przeciwdziałanie wyludnianiu się Gminy. ‐ 1.3. Zwiększenie aktywności mieszkańców oraz możliwości aktywnego zagospodarowania wolnego czasu. ‐ 2.1. Rozwój infrastruktury społecznej z uwzględnieniem różnych grup wiekowych. ‐ 2.2. Zwiększenie dostępu do placówek opiekuńczo-edukacyjnych. ‐ 2.3. Zagospodarowanie przestrzeni publicznej. ‐ 4.2. Poprawa stanu technicznego i wydajności energetycznej budynków.  Oczekiwane rezultaty realizacji przedsięwzięcia: Realizacja planowanych działań wpłynie przede wszystkim na wzrost liczby miejsc w przedszkolach w tej miejscowości, gdzie nie ma aktualnie żadnego przedszkola, podobnie jak świetlicy środowiskowej. Działania te wyjdą naprzeciw oczekiwaniom młodych małżeństw, zmieniając tą sytuację oraz pozwalając młodym mamom powrócić na rynek pracy po okresie urlopu wychowawczego. Przedmiotowe przedsięwzięcie umożliwi realizację programów dla młodzieży i osób starszych, zapewniając im zwiększenie możliwości integracji społecznej oraz aktywnego zagospodarowania wolnego czasu, a także pomoże w walce z bezradnością w sprawach opiekuńczo- wychowawczych. Zwiększy to również atrakcyjności tej miejscowości, a co za tym idzie przyciągnie nowych mieszkańców.

6. Przebudowa wraz z rozbudową budynku szkoły podstawowej o salę gimnastyczną z zapleczem na działce ewidencyjnej nr 74/1 w Żeleźnikowej Wielkiej:  Opis planowanych działań: ‐ przebudowa i rozbudowa budynku szkoły podstawowej o salę gimnastyczną z zapleczem.  Cele realizowane przez działanie: ‐ 1.1. Przeciwdziałanie problemom marginalizacji i wykluczenia społecznego. ‐ 1.2. Przeciwdziałanie wyludnianiu się Gminy.

56 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

‐ 1.3. Zwiększenie aktywności mieszkańców oraz możliwości aktywnego zagospodarowania wolnego czasu. ‐ 2.1. Rozwój infrastruktury społecznej z uwzględnieniem różnych grup wiekowych. ‐ 2.3. Zagospodarowanie przestrzeni publicznej. ‐ 4.2. Poprawa stanu technicznego i wydajności energetycznej budynków.  Oczekiwane rezultaty realizacji przedsięwzięcia: Realizacja planowanych działań wpłynie przede wszystkim na rozszerzenie infrastruktury sportowej. Obecna sala gimnastyczna z uwagi na niewielki rozmiar uniemożliwia zaproponowanie szerszej i ciekawszej oferty zajęć ruchowych, zarówno dla dzieci i młodzieży, jak i dorosłych mieszkańców miejscowości. Realizowane działanie pozwoli rozszerzyć tą ofertę, zapewniając skuteczny rozwój kultury fizycznej wśród dzieci i młodzieży, jak również wpłynie na wzrost integracji społecznej oraz możliwości aktywnego zagospodarowania wolnego czasu dorosłych mieszkańców. Działania te podniosą również walory samej szkoły oraz atrakcyjność tej miejscowości, a co za tym idzie przyciągną nowych mieszkańców.

7. Przebudowa i rozbudowa budynku administracyjnego dawnego urzędu na budynek wielofunkcyjny łączący różne funkcje społeczne na działce 257 w Nawojowej:  Opis planowanych działań: ‐ przebudowa i rozbudowa budynku administracyjnego dawnego urzędu na budynek wielofunkcyjny łączący różne funkcje społeczne.  Cele realizowane przez działanie: ‐ 1.1. Przeciwdziałanie problemom marginalizacji i wykluczenia społecznego. ‐ 1.2. Przeciwdziałanie wyludnianiu się Gminy. ‐ 1.3. Zwiększenie aktywności mieszkańców oraz możliwości aktywnego zagospodarowania wolnego czasu. ‐ 2.3. Zagospodarowanie przestrzeni publicznej. ‐ 4.2. Poprawa stanu technicznego i wydajności energetycznej budynków.  Oczekiwane rezultaty realizacji przedsięwzięcia: Realizacja planowanych działań wpłynie przede wszystkim na zwiększeniu możliwości integracji społecznej oraz aktywnego zagospodarowania wolnego czasu osobom starszym oraz niepełnosprawnym. W tym celu w przedmiotowym budynku, o tradycyjnej architekturze, ma powstać świetlica wsparcia dziennego, będąca miejscem spotkań oraz realizacji programów dla seniorów i osób niepełnosprawnych. Świetlica ta będzie dostosowana do potrzeb tych osób. Ponadto cztery razy w roku, przez tydzień, jedno pomieszczenie będzie pełniło funkcję miejsca rozdziału żywności rozwożonej przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w ramach Banków Żywności, wspierając żywnością najbardziej potrzebujących. Dodatkowo na pierwszym piętrze znajduje się obecnie mieszkanie służbowe, zajmowane przez emerytowaną nauczycielkę, które przyszłościowo

57 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024 ma pełnić funkcję mieszkania komunalnego, przydzielanego w ramach pomocy społecznej. Działania te poprawią jakość życia najuboższym mieszkańcom Gminy.

3.4. Charakterystyka pozostałych dopuszczalnych przedsięwzięć rewitalizacyjnych

Gminny Program Rewitalizacji Gminy Nawojowa na lata 2016-2024 oprócz podstawowych przedsięwzięć realizacyjnych, uwzględnia także możliwość realizacji szerokiego wachlarza przedsięwzięć rewitalizacyjnych uzupełniających. Poniżej przedstawiono wykaz działań zgodnych z przyjętymi w niniejszym programie rewitalizacji kierunkami interwencji. Wykaz ten opracowano na podstawie analizy kierunków interwencji zawartych w Strategii Rozwoju Gminy Nawojowa na lata 2013-2020, Planie Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy Nawojowa, Planach Odnowy Miejscowości oraz w oparciu o informacje uzyskane od Gminy. Przyjęto założenie, że pozostałe dopuszczalne przedsięwzięcia muszą odpowiadać na zdiagnozowane zjawiska negatywne przedstawione w „Diagnozie służącej wyznaczeniu obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji. Gmina Nawojowa 2016-2024” stanowiącej załącznik nr 6 do Uchwały Nr XXIV/223/16 Rady Gminy Nawojowa z dnia 3 października 2016 r.37.

Poniżej znajduje się charakterystyka pozostałych dopuszczalnych przedsięwzięć w podziale na poszczególne bloki tematyczne:

Integracja lokalnej społeczności, rozwój infrastruktury społecznej oraz przeciwdziałanie bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych – blok ten, poprzez organizację wydarzeń oraz imprez kulturalnych i sportowych, a także promocji wśród młodzieży zasad wolontariatu i uczestnictwa w działaniach organizacji pozarządowych, ma na celu walkę z marginalizacją i wykluczeniem społecznym, zwiększenie aktywności mieszkańców oraz możliwości aktywnego zagospodarowania wolnego czasu, a także pomoże z walką z bezradnością w sprawach opiekuńczo- wychowawczych. Planowane w ramach tego bloku przedsięwzięcia:

 organizacja szerokiego wachlarza zajęć pozalekcyjnych oraz konkursów przedmiotowych pogłębiających wiedzę i rozwijających zainteresowania uczniów z obszaru rewitalizacji,  realizacja programów społecznych dla osób zagrożonych marginalizacją,

37 http://bip.malopolska.pl/ugnawojowa/Article/get/id,1242521.html.

58 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

 urządzanie wydarzeń sprzyjających integracji społecznej i międzypokoleniowej mieszkańców oraz animacja rożnych form spędzania wolnego czasu,  utworzenie punktu dostępu do internetu typu hot- spot.

Przeciwdziałanie bezrobociu – blok ten, poprzez realizowanie rozmaitych kursów dla osób bezrobotnych, podnoszących zarówno umiejętności zawodowe, jak i kompetencje związane z poszukiwaniem pracy oraz organizowanie spotkań z psychologiem, w celu stałego wsparcia i motywacji osób dotkniętych problemem bezrobocia, które często borykają się z problemami alkoholowymi i biernością, ma na celu wzrost aktywizacji zawodowej mieszkańców obszaru rewitalizacji. Planowane w ramach tego bloku przedsięwzięcia:

 rozwój umiejętności zawodowych mieszkańców.

Zwiększenie poziomu bezpieczeństwa publicznego – blok ten, poprzez usprawnienie walki z przestępczością przeciwko mieniu i życiu oraz stworzenie bazy techniczno-lokalowej dla nowo powstającej jednostki OSP, ma na celu podwyższenie poczucia bezpieczeństwa przez mieszkańców. Planowane w ramach tego bloku przedsięwzięcia:

 budowa sieci monitoringu wizyjnego,  przebudowa wraz z rozbudową hali magazynowej na strażnicę OSP.

Rozwój infrastruktury oraz oferty służącej ochronie środowiska – blok ten, poprzez rozbudowę systemu wodno-kanalizacyjnego, poprawę warunków zbiórki odpadów, propagowanie wytwarzania energii z użyciem odnawialnych źródeł oraz wspieranie i rozwój szeroko pojętej efektywności energetycznej budynków, ma na celu poprawę jakości środowiska. Planowane w ramach tego bloku przedsięwzięcia:

 budowa lokalnej sieci wodociągowej, sieci gazowniczych średniego ciśnienia, sieci kanalizacyjnej oraz systemu kanalizacji sanitarnej w oparciu o przydomowe oczyszczalnie ścieków oraz promowanie budowy przydomowych oczyszczalni ścieków na terenach nie objętych infrastrukturą sieciową,  modernizacja systemu oczyszczania ścieków dla szkoły,  ograniczenie negatywnego wpływu transportu publicznego na środowisko naturalne oraz poprawa jakości usług poprzez zakup nowych autobusów,  organizacja akcji promocyjno-edukacyjnych o tematyce efektywnego wykorzystania energii, redukcji emisji zanieczyszczeń oraz wykorzystania OZE,

59 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

 przebudowa wraz z rozbudową PSZOK, a także wykonanie zaplecza socjalno- sanitarnego i hali magazynowej dla potrzeb obsługi punktu,  szkolenia dla kierowców i przedsiębiorców, obejmujące tematykę ekologicznego transportu i gospodarki niskoemisyjnej,  zastosowanie ekologicznych nośników energii w kotłowniach, wymiana pieców węglowych, podłączenie odbiorców do sieci gazowniczej, termomodernizacja budynków.

Uporządkowanie przestrzeni publicznej pod kątem funkcjonalnym i estetycznym – blok ten, poprzez podejmowanie działań na rzecz poprawy poziomu estetycznego otoczenia i ładu przestrzennego, wpłynie pozytywnie na zagospodarowanie przestrzeni publicznej. Planowane w ramach tego bloku przedsięwzięcia:

 budowa tablic i znaków informacji turystycznej,  urządzenie zieleni na obszarze rewitalizowanym.

Stworzenie warunków zachęcających inwestorów do prowadzenia działalności gospodarczej na terenach zrewitalizowanych – blok ten, poprzez organizowanie i uzbrajanie stref aktywności gospodarczej przez jednostki tworzące strefę, a także współpracę z lokalnym biznesem oraz organizacjami prowadzącymi fundusze pożyczkowe i poręczeniowe dla przedsiębiorców, ma na celu wzrost potencjału inwestycyjnego obszaru. Planowane w ramach tego bloku przedsięwzięcia:

 utworzenie Sądeckiej Strefy Aktywności Gospodarczej.

Rozwój infrastruktury dróg lokalnych oraz obiektów użyteczności publicznej – blok ten, poprzez działania na rzecz modernizacji, ma na celu poprawę stanu technicznego tych obiektów, zwiększenie bezpieczeństwa dróg oraz wydajności energetycznej budynków. Planowane w ramach tego bloku przedsięwzięcia to:

 modernizacja dróg gminnych w kierunku zwiększenia płynności ruchu,  uzupełnianie i modernizacja oświetlenia ulicznego,  instalacja energooszczędnego oświetlenia publicznego oraz paneli fotowoltaicznych na budynkach publicznych,  modernizacja energetyczna oraz wykorzystanie odnawialnych źródeł energii w budynkach sektora publicznego,  przebudowa budynku laboratorium PAN na budynek mieszkań chronionych.

60 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

3.5. Komplementarność GPR

Zgodnie z Wytycznymi oraz Ustawą, programy rewitalizacji muszą być opracowywane z zapewnieniem komplementarności w różnych wymiarach, a w szczególności należy zapewnić komplementarność w pięciu aspektach: przestrzennym, problemowym, proceduralno- instytucjonalnym, międzyokresowym i źródeł finansowania. W dalszej części rozdziału przedstawiono sposób w jaki w Gminnym Programie Rewitalizacji Gminy Nawojowa na lata 2016-2024 zapewniono komplementarności powyższych wymiarów oraz integrowanie się przedsięwzięć otrzymując efekt synergii.

Komplementarność przestrzenna – obszar rewitalizacji i obszar zdegradowany w Gminie Nawojowa został wyznaczony po przeprowadzeniu dogłębnej i wieloaspektowej analizy wskaźnikowej, z wykorzystaniem opinii mieszkańców, dzięki czemu można mówić o trafności działań na danym terenie. Wszystkie podstawowe projekty rewitalizacyjne skupiają się na obszarze rewitalizacji i są z nim ściśle powiązane, odpowiadając na jego główne problemy. Realizacja przedsięwzięć wskazanych w programie rewitalizacji przyczyni się do poprawy warunków życia nie tylko na obszarze rewitalizowanym, ale również w całej Gminie, gdyż zdiagnozowane problemy nie tylko nie będą przenosić się na inne obszary, ale także ograniczą występowanie takich problemów jak bezrobocie i ubóstwo, bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych, brak wystarczającej liczby miejsc w przedszkolach i żłobkach, a także niski poziom nasycenia Gminy w obiekty o przeznaczeniu kulturalnym oraz sportowo-rekreacyjnym. Dodatkowo inwestycje w ogólnodostępną przestrzeń publiczną umożliwią wspólne korzystanie z dostępnych atrakcji, a także uczestnictwo w licznie organizowanych imprezach kulturalnych, rozrywkowych i sportowych. Będzie to sprzyjało wzmacnianiu więzi społecznych między mieszkańcami całej Gminy oraz będzie przeciwdziałać wykluczeniu społecznemu mieszkańców obszaru rewitalizacji.

Komplementarność problemowa – w Gminie Nawojowa projekty rewitalizacyjne uzupełniają się wzajemnie poprzez organizowanie, na rewitalizowanych terenach, działań o charakterze społecznym (integracyjnym, edukacyjnym, kulturalnym itp.). Modernizacja ciągów komunikacyjnych oraz zagospodarowanie terenów, objętych rewitalizacją, będą miały odniesienie nie tylko do aspektów infrastrukturalnych, ale również gospodarczych (wzrost potencjału inwestycyjnego obszaru, co wesprze rozwój lokalnej przedsiębiorczości) oraz przestrzennych (np. uporządkowanie obszaru pod kątem funkcjonalnym i estetycznym). Dla każdego projektu wskazano, jakie będą rezultaty jego realizacji. Odpowiednia parametryzacja efektów końcowych pozwoli precyzyjnie dobrać wskaźniki

61 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024 osiągnięcia celów, określonych w programie rewitalizacji. Przedsięwzięcia zaplanowane w GPR dopełniają się tematycznie oraz skierowane są na osiągnięcie wspólnego celu – poprawy jakości życia mieszkańców i zapobieganie powstawaniu zdiagnozowanych problemów.

Komplementarność proceduralno-instytucjonalna – proces wdrażania GPR będzie przebiegał w sposób ciągły, od momentu jego uchwalenia przez Radę Gminy w Nawojowej, do roku 2024. Osobą odpowiedzialną za wdrażanie i realizację przyjętych w programie rewitalizacji założeń będzie Wójt Gminy Nawojowa, który w celu sprawnej realizacji GPR, powołał Zespół Zadaniowy ds. Rewitalizacji. W jego skład wchodzą przedstawiciele Urzędu Gminy z różnych referatów i jednostek organizacyjnych, którzy ze względu na kompetencje z zakresu wszystkich głównych aspektów rewitalizacji, zapewnią kompleksowość realizacji programu rewitalizacji. Do zadań Zespołu Zadaniowego ds. Rewitalizacji należy przede wszystkim: opracowanie systemu monitorowania i oceny GPR, przygotowanie procedur postępowania w sytuacji wykrycia nieprawidłowości w funkcjonowaniu programu rewitalizacji oraz sposobu ich naprawy w celu osiągnięcia wyznaczonych celów i zaplanowanych rezultatów, koordynowanie, monitorowanie oraz ocena GPR. W dalszej części programu rewitalizacji opisano szczegółowo instrumenty zarządzania i wdrażania, niezbędne do efektywnego wykorzystania narzędzi finansowych i instytucjonalnych. Zespół Zadaniowy ds. Rewitalizacji, dzięki możliwości bezpośredniego zlecania zadań jednostkom i podmiotom realizującym zadania rewitalizacyjne, będzie miał wpływ na usprawnienie, a tym samym przyspieszenie zarówno procedur administracyjnych, jak i wykonywania samych zadań. To z kolei przełoży się na realizację większej liczby projektów w krótszym czasie, co pozwoli wyeliminować ryzyko utraty dofinansowania za niezrealizowane zadania.

Komplementarność międzyokresowa – Gmina Nawojowa szczególną uwagę zwraca na ciągłość programową. Wiele przedsięwzięć, związanych z realizacją strategii i programów rozwojowych na obszarze gminy, realizowanych w latach 2007-2013, ma swoją kontynuację w okresie 2014-2020. Jest to o tyle ważne, że wnioski z ewaluacji mogą posłużyć jako sygnalizacja zmian do wprowadzenia przy projektach programowanych na lata 2014-2020. Wynikają one z potrzeb zmian systemu wdrażania dla ich lepszego oraz bardziej efektywnego zarządzania. Doświadczenia z poprzednich okresów finansowania wpłynęły na wsparcie przewidzianych projektów w obecnej perspektywie finansowej. Poniżej przedstawiono kilka przykładowych projektów, zrealizowanych w okresie 2007- 2013, komplementarnych pod względem osiągniętych efektów społecznych w stosunku do planowanych, w ramach rewitalizacji na lata 2016-2024:

62 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

 Projekty o charakterze edukacyjnym: ‐ „Nie jesteśmy gorsi – oddolna inicjatywa wyrównywania szans edukacyjnych dzieci i młodzieży wsi Homrzyska”, okres realizacji: 01.01.2010 r. – 30.06.2010 r., działanie: 9.5 PO KL; ‐ „Lepszy start – oddolna inicjatywa wyrównywania szans edukacyjnych dzieci i młodzieży wsi Bącza-Kunina”, okres realizacji: 01.01.2011 r. – 30.06.2011 r., działanie: 9.5 PO KL.  Projekty aktywizacji zawodowej bezrobotnych: ‐ „Program aktywizacji społeczno-zawodowej w Gminie Nawojowa”, okres realizacji: 01.07.2008 r. – 31.12.2014 r., działanie: 7.1.1 PO KL. Komplementarność źródeł finansowania – projekty, uwzględnione w Gminnym Programie Rewitalizacji Gminy Nawojowa na lata 2016-2024 będą wspierane finansowo głównie ze środków EFRR, EFS, FS, bez ryzyka podwójnego dofinansowania. Przewidziane jest również wykorzystanie środków publicznych jednostek samorządu terytorialnego. Umiejętne łączenie i wykorzystanie wszystkich źródeł finansowania pozwoli na uzyskanie wymiernych i korzystnych efektów działań rewitalizacyjnych.

3.6. Szacunkowe ramy finansowe

Prowadzenie oraz realizacja zadań ujętych w GPR wymaga doboru odpowiednich źródeł finansowania, które będą odpowiadać zaplanowanym rezultatom i samym celom inwestycji.

Finansowanie procesu rewitalizacji umożliwia założenie zaangażowania różnorakich źródeł finansowania. Możliwymi źródłami są zarówno środki unijne, środki własne Gminy, poszczególnych interesariuszy jak i wiele innych. Należy jednak zauważyć, iż istotną wagę przy doborze środków finansowania inwestycji mają: właściwości prawne podmiotów, wielkość udziału we własności dóbr, możliwość zastosowania różnych instrumentów finansowych, dostępność i możliwość uruchomienia środków finansowych.

Środki publiczne krajowe

Część środków finansowych pochodzących z budżetu państwa zostanie zaangażowana w formie wkładu krajowego w projekty współfinansowane ze środków pomocowych UE, inicjatyw Komisji Europejskiej i innych. Również kierunkowe programy dotacyjne poszczególnych ministerstw mogą stanowić uzupełnienie finansowania działań dla podmiotów operujących na obszarze wsparcia. Programy krajowe z jakich mogą być finansowane przedsięwzięcia w ramach programu rewitalizacji to m.in.:

. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko na lata 2014-2020,

63 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

. Fundusz Termomodernizacji i Remontów, . Programy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, . Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na lata 2014-2020, . Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych. Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko na lata 2014-2020 (POIiŚ)

Projekty rewitalizacyjne przewidziane do realizacji w GPR mogą także zostać dofinansowane w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2014-2020. Pomimo iż w Programie Operacyjnym Infrastruktura i Środowisko nie przewidziano bezpośredniego wsparcia na rzecz rewitalizacji (tj. nie wydzielono odrębnych działań dedykowanych projektom rewitalizacyjnym), to zaplanowano przyjęcie rozwiązań promujących projekty powiązane z rewitalizacją. Preferencje dla projektów rewitalizacyjnych (tj. dedykowane kryteria wyboru projektów) przewidziane zostały w ramach następujących działań:

1. Działanie 1.3. Wspieranie efektywności energetycznej w budynkach (projekty obejmujące głęboką kompleksową modernizację energetyczną budynków użyteczności publicznej, a także publicznych szkół artystycznych oraz wielorodzinnych budynków mieszkalnych). 2. Działanie 2.5. Poprawa jakości środowiska miejskiego (rekultywacja terenów zdegradowanych bądź zdewastowanych oraz remediacja terenów zanieczyszczonych, rozwój terenów zieleni w miastach i ich obszarach funkcjonalnych, inwentaryzacja terenów zdegradowanych i terenów zanieczyszczonych). 3. Działanie 8.1. Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury (m.in. prace konserwatorskie, restauratorskie oraz roboty budowlane przy obiektach i na obszarach zabytkowych i zespołach tych obiektów i w ich otoczeniu, rozbudowa, przebudowa i remont niezabytkowej infrastruktury na cele działalności kulturalnej, edukacji artystycznej i archiwów, zakup trwałego wyposażenia do prowadzenia działalności kulturalnej, ochrona i zachowanie zabytkowych ogrodów i parków, zabezpieczenie obiektów przed kradzieżą i zniszczeniem).

W całej perspektywie realizacji GPR należy mieć na uwadze również środki publiczne uruchamiane w ramach funduszy inwestycyjnych lub instrumentów zwrotnych oferowanych przez spółki Skarbu Państwa np. Bank Gospodarstwa Krajowego czy Polskie Inwestycje Rozwojowe S.A.

64 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Programy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Projekty przewidziane do realizacji dotyczące ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego (zarówno materialnego, jak i niematerialnego), rozwoju infrastruktury kulturalnej, a także wspierania aktywności kulturalnej mieszkańców mogą zostać wsparte w ramach różnego rodzaju Programów Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Program Dziedzictwo kulturowe (PDK) (zasadniczym celem programu jest ochrona polskiego dziedzictwa kulturowego w kraju i za granicą, wspieranie działalności muzeów, jak również popularyzacja kultury ludowej). O wsparcie finansowane w ramach tego priorytetu mogą się ubiegać: samorządowe instytucje kultury, organizacje pozarządowe, podmioty prowadzące działalność gospodarczą, a także kościoły i związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne.

Program Rozwój Infrastruktury Kultury (PRIK) (zasadniczym celem programu jest wsparcie infrastruktury oraz poprawa funkcjonowania podmiotów prowadzących działalność kulturalną, domów kultury, jak również szkół i uczelni artystycznych). O wsparcie finansowe w ramach tego priorytetu mogą się ubiegać m.in. samorządowe instytucje kultury (z wyjątkiem domów i ośrodków kultury oraz centrów kultury i sztuki, a także bibliotek w skład których wchodzą powyższe instytucje), jednostki samorządu terytorialnego, organizacje pozarządowe, jak również kościoły i związki wyznaniowe oraz ich osoby prawne.

Program Edukacja (PE) (zasadniczym celem tego programu jest rozwijanie kreatywności oraz ekspresji twórczej, a także podnoszenie kompetencji artystycznych i medialnych społeczeństwa). W ramach powyższego priorytetu możliwe jest dofinansowanie zadań edukacyjno-animacyjnych dla wszystkich grup wiekowych, jak również wydarzeń artystycznych dla dzieci i młodzieży do 18 roku życia.

Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na lata 2014-2020 (FIO)

Różnorodne działania społeczne o charakterze społecznym ukierunkowane na rozwój społeczeństwa obywatelskiego, jak również budowę kapitału społecznego oraz stymulowanie aktywności społecznej mieszkańców mogą zostać wsparte w ramach Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich na lata 2014-2020. Program ten jest instrumentem finansowanym ze środków budżetu państwa, adresowanym do podmiotów sektora społecznego (pozarządowego). Głównym celem przedmiotowego programu jest zwiększenie poziomu zaangażowania obywateli i organizacji pozarządowych w życie publiczne.

65 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Rządowy Program na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych (ASOS)

Różnego rodzaju działania społeczne ukierunkowane na zaspokajanie szeroko rozumianych potrzeb osób w podeszłym wieku, mogą zostać dofinansowane za pośrednictwem Rządowego Programu na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014-2020 [Błąd! Nie można odnaleźć źródła dwołania.]. Podstawowym celem tego programu jest poprawa poziomu i jakości życia osób starszych (osób w wieku powyżej 60 lat) dla godnego starzenia się poprzez aktywność społeczną. Przedmiotowy program adresowany jest przede wszystkim do organizacji oraz instytucji prowadzących działalność na rzecz osób w podeszłym wieku (w tym osób niepełnosprawnych lub osób o ograniczonej sprawności ruchowej) przy wykorzystaniu istniejącej infrastruktury społecznej, a także ścisłej współpracy z jednostkami samorządowymi (placówkami kulturalno-oświatowymi).

Środki publiczne regionalne

Kolejnym źródłem wsparcia finansowego są środki regionalne. Zaliczyć można do nich m.in.:

. Regionalny Program Operacyjny Województwa Małopolskiego na lata 2014-2020 . Programy Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie Regionalny Program Operacyjny Województwa Małopolskiego na lata 2014-2020 (RPO WM)

Działania rewitalizacyjne, ujęte w Gminnym Programie Rewitalizacji, zarówno infrastrukturalne, jak i społeczne, w głównej mierze będą finansowane ze środków Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Małopolskiego na lata 2014-2020.

W celu realizacji inwestycji wsparcie będzie możliwe z Osi priorytetowej 11 – Rewitalizacja przestrzeni regionalnej.

Główne wsparcie realizacji przedsięwzięć rewitalizacyjnych zapewni Działanie 11.2 – Inwestycje Odnowa obszarów wiejskich oraz Działanie 11.3 – Fundusz rewitalizacji i odnowy małopolski.

W ramach działania zadania z zakresu odnowy obszarów wiejskich koncentrować się będą na inwestycjach, których realizacja prowadzić będzie do rozwiązywania zdiagnozowanych problemów społecznych. Podejmowana interwencja przyczyni się do realizacji celu działania poprzez wzmocnienie potencjału placówek świadczących zróżnicowane usługi społeczne, na które zapotrzebowanie zostało zidentyfikowane na obszarach problemowych. Istotne będzie także prowadzenie działań mających na celu aktywizację gospodarczą tych terenów. Ponadto współfinansowane będą przedsięwzięcia dotyczące estetyzacji, zarówno przestrzeni publicznych, jak

66 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024 i obiektów użyteczności publicznej oraz budynków mieszkaniowych – z uwzględnieniem ich modernizacji energetycznej. Jako element szerszych przedsięwzięć wsparte będą mogły zostać zadania dotyczące polepszenia dostępności obszarów objętych procesami odnowy oraz stanu podstawowej infrastruktury komunalnej na tych terenach.

Wspierane będą działania inwestycyjne służące rozwiązywaniu zdiagnozowanych problemów społecznych, tj.:

 przebudowa, rozbudowa, modernizacja i adaptacja obiektów infrastrukturalnych z przeznaczeniem na cele społeczne,  budowa, przebudowa, rozbudowa, modernizacja i adaptacja obiektów infrastruktury kultury,  działania prowadzące do ożywienia gospodarczego rewitalizowanych obszarów,  zagospodarowanie przestrzeni publicznej na cele społeczne,  modernizacje, renowacje budynków użyteczności publicznej poprawiające ich estetykę zewnętrzną,  modernizacje, renowacje części wspólnych wielorodzinnych budynków mieszkalnych.

Grupę docelową stanowią mieszkańcy i użytkownicy rewitalizowanych obszarów.

Beneficjentami są:

 jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia,  jednostki organizacyjne jednostek samorządu terytorialnego posiadające osobowość prawną,  instytucje kultury,  osoby prawne i fizyczne będące organami prowadzącymi szkoły i placówki,  partnerzy społeczni i gospodarczy (w tym organizacje pozarządowe),  kościoły i związki wyznaniowe oraz osoby prawne kościołów i związków wyznaniowych,  spółdzielnie i wspólnoty mieszkaniowe, Towarzystwa Budownictwa Społecznego,  parki narodowe i krajobrazowe,  PGL Lasy Państwowe i jego jednostki organizacyjne,  inne jednostki sektora finansów publicznych posiadające osobowość prawną,  szkoły wyższe,  przedsiębiorcy,

67 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

 administracja rządowa.

Natomiast w ramach działania powołany zostanie fundusz, który przy pomocy instrumentów finansowych wspierać będzie projekty z zakresu rewitalizacji miast oraz odnowy obszarów wiejskich. Zwrotna forma finansowania umożliwi z jednej strony pomoc w zakresie trwałych inwestycji w miastach i na obszarach wiejskich, a z drugiej – ze względu na zwrotny charakter – pozwoli na wielokrotne wykorzystywanie środków RPO.

Przy pomocy instrumentów finansowych wspierane będą działania inwestycyjne służące rozwiązywaniu zdiagnozowanych problemów społecznych, tj.:

 przebudowa, rozbudowa, modernizacja i adaptacja obiektów infrastrukturalnych z przeznaczeniem na cele społeczne,  budowa obiektów infrastrukturalnych z przeznaczeniem na cele społeczne,  działania prowadzące do ożywienia gospodarczego rewitalizowanych obszarów (np. zagospodarowanie przestrzeni na cele gospodarcze),  zagospodarowanie (przebudowa, rozbudowa, modernizacja i adaptacja) przestrzeni publicznej na cele społeczne (np. place, skwery, parki),  modernizacje, renowacje budynków użyteczności publicznej poprawiające ich estetykę zewnętrzną,  modernizacje, renowacje części wspólnych wielorodzinnych budynków mieszkalnych, tj. odnowienie elementów strukturalnych budynku (dachy, fasady, okna i drzwi w fasadzie, klatki schodowe i korytarze, windy).

Beneficjentami są:

 jednostki samorządu terytorialnego, ich związki i stowarzyszenia,  jednostki organizacyjne jednostek samorządu terytorialnego posiadające osobowość prawną,  partnerzy społeczni i gospodarczy (w tym organizacje pozarządowe),  inne jednostki sektora finansów publicznych posiadające osobowość prawną,  przedsiębiorcy.

Programy Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFOŚiGW)

Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie jest samodzielną instytucją finansową posiadającą osobowość prawną oraz jednym z podstawowych ogniw krajowego

68 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024 systemu finansowania ochrony środowiska. Osobowość prawna stanowi o stabilności działania niezbędnej do realizacji ustawowych i strategicznych zadań Funduszu. Dzięki bliskiej współpracy z jednostkami samorządu terytorialnego, instytucjami ochrony środowiska i bankami Fundusz ma szczególne możliwości efektywnego działania na rzecz realizacji wojewódzkiego programu ochrony środowiska oraz finansowania projektów ukierunkowanych na ochronę środowiska. Fundusz stanowi ponadto istotne źródło dofinansowywania projektów środowiskowych w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego (RPO) i Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW). Rok rocznie WFOŚiGW wyznacza Listę zadań priorytetowych dotyczą następujących priorytetów:

 Priorytet I: Ochrona i zrównoważone gospodarowanie zasobami wodnymi,  Priorytet II: Racjonalne gospodarowanie odpadami i ochrona powierzchni ziemi,  Priorytet III: Ochrona atmosfery,  Priorytet IV: Ochrona różnorodności biologicznej i funkcji ekosystemów,  Priorytet V: Inne priorytety.

Na liście zadań umieszczane są projekty niezbędne do dofinansowania w konkretnym roku. Na tej liście znajdują się również zadania z zakresu rewitalizacji regionu.

Fundusz dysponuje następującymi instrumentami finansowymi:

 pożyczki i kredyty,  dopłaty do kredytów,  dotacje,  umorzenia,  działalność kapitałowa.

Środki publiczne Jednostek Samorządu Terytorialnego (ŚPJST)

Zaangażowanie finansowe Gminy w zadania związane z rewitalizacją, określone w Wieloletniej Prognozie Finansowej, będzie komplementarnym źródłem finansowania miejskich inwestycji publicznych. Obok inwestycji publicznych, lokalne środki Gminy mogą stanowić udział w inwestycjach wspólnot mieszkaniowych, czy stanowić np. zabezpieczenie wkładu własnego w projektach zarówno społecznych jak i infrastrukturalnych realizowanych przez organizacje pozarządowe. Wielkość środków angażowanych przez Gminę w działania rewitalizacyjne będzie zmienna, zależna od prowadzonej polityki inwestycyjnej i społeczno-gospodarczej oraz możliwości budżetu Gminy i spółek gminnych.

69 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Środki prywatne (ŚP)

Środki prywatne osób fizycznych i sektora biznesu w różnym stopniu i czasie będą angażowane na obszarze wsparcia. Zależne to będzie od możliwości samych inwestorów jak i uwarunkowań zewnętrznych np. preferencji w określonych instrumentach finansowych i programach społeczno- gospodarczych na poziomie lokalnym i krajowym.

Środki sektora organizacji pozarządowych (ŚSOP)

Ważnym, z punktu widzenia efektów społecznych procesu rewitalizacji, jest kapitał, którym dysponuje lub który jest na ten cel pozyskiwany przez organizacje działające w ramach trzeciego sektora. Organizacje pozarządowe występujące w roli grantodawców mogą dysponować środkami publicznymi i prywatnymi. To źródło finansowania ma szczególne znaczenie m.in. dla nieformalnych grup społecznych. Przy pomocy niewielkich często środków finansowych pozyskiwanych w formie mikrograntów np. przez grupy nieformalne, realizowane są małe projekty, spełniające konkretne oczekiwania, budujące społeczny kapitał zmian i tożsamość lokalną.

Przedstawiciele wszystkich trzech sektorów, tj. publicznego, biznesu i organizacji pozarządowych, uczestnicząc w procesie rewitalizacji, mogą występować zarówno w roli donatora jak i beneficjenta środków finansowych. Taki mechanizm ma pozytywny wpływ na funkcjonowanie systemu finansowania procesu rewitalizacji, stwarza szansę wzajemnego dopełniania wachlarza inicjatyw, poprawia efektywność i trwałości tego procesu.

W poniższej tabeli przedstawiono źródła finansowania dla poszczególnych zadań ujętych w harmonogramie rzeczowo-finansowym GPR.

Tabela 16. Finansowanie działań ujętych w harmonogramie rzeczowo-finansowym.

Szacunkowa Potencjalne źródła LP Nazwa projektu/przedsięwzięcia wartość (brutto) finansowania Zagospodarowanie przestrzeni publicznej na cele społeczne poprzez przebudowę odcinka drogi powiatowej Nawojowa POIiŚ, RPO WM, 1. 200 000 – Bącza Kunina wraz z pętlą autobusową na działkach WFOŚiGW, ŚPJST, ewidencyjnych nr 165/3, w miejscowości Bącza Kunina Przebudowa boiska sportowego na plac zabaw z siłownią POIiŚ, RPO WM, 2. 180 000 terenową na działce nr 738 w miejscowości Homrzyska WFOŚiGW, ŚPJST, Przebudowa wraz z rozbudową budynku warsztatowo- garażowego na wielofunkcyjny budynek aktywizacji POIiŚ, RPO WM, 3. 1 800 000 społecznej i zawodowej mieszkańców Gminy Nawojowa, WFOŚiGW, ŚPJST, ŚP na działce 257 w Nawojowej

70 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Szacunkowa Potencjalne źródła LP Nazwa projektu/przedsięwzięcia wartość (brutto) finansowania Przebudowa wraz z rozbudową budynku szkoły podstawowej w Nawojowej na budynek wielofunkcyjny POIiŚ, RPO WM, 4. wraz z budową centrum kultury na działkach 3 400 000 WFOŚiGW, ŚPJST, ŚP ewidencyjnych nr 675/14, 675/16, 675/18 w miejscowości Nawojowa Przebudowa i rozbudowa budynku dawnego Urzędu Gminy POIiŚ, RPO WM, 5. na budynek wielofunkcyjny łączący różne funkcje 800 000 WFOŚiGW, ŚPJST społeczne, na działce nr 257 miejscowości w Nawojowa Przebudowa budynku usługowego na punkt przedszkolny POIiŚ, RPO WM, 6. i świetlicę środowiskową na działce ewidencyjnej nr 19 1 036 000 WFOŚiGW, ŚPJST, ŚP w miejscowości Żeleźnikowa Mała Przebudowa wraz z rozbudową budynku Szkoły POIiŚ, RPO WM, 7. Podstawowej o salę gimnastyczną z zapleczem na działce 2 408 300 WFOŚiGW, ŚPJST, ŚP ewidencyjnej nr 74/1 w Żeleźnikowej Wielkiej W poniższej tabeli przedstawiono szacunkowe koszty poszczególnych bloków tematycznych pozostałych dopuszczalnych przedsięwzięć realizacyjnych. Należy mieć na uwadze, że przypisane do wybranych bloków tematycznych koszty są jedynie szacunkowe i w wielu przypadkach niepełne, ze względu na brak możliwości zebrania dokładnych informacji na etapie opracowywania programu rewitalizacji.

Tabela 17. Szacunkowe koszty poszczególnych bloków tematycznych pozostałych dopuszczalnych przedsięwzięć rewitalizacyjnych.

Blok tematyczny Szacunkowe koszty [zł] Integracja lokalnej społeczności, rozwój infrastruktury społecznej oraz 3 000 000 przeciwdziałanie bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych Przeciwdziałanie bezrobociu 2 160 000 Zwiększenie poziomu bezpieczeństwa publicznego 540 000 Rozwój infrastruktury oraz oferty służącej ochronie środowiska 16 000 000 Uporządkowanie przestrzeni publicznej pod kątem funkcjonalnym i estetycznym 3 500 000 Koszty zostaną Stworzenie warunków zachęcających inwestorów do prowadzenia działalności zaplanowane na etapie gospodarczej na terenach zrewitalizowanych uszczegółowienia planowanych przedsięwzięć Rozwój infrastruktury dróg lokalnych oraz obiektów użyteczności publicznej 16 500 000

71 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

4. Zarządzanie GPR

4.1. Opis struktury zarządzania realizacją GPR

Proces wdrażania GPR jest przedsięwzięciem złożonym, wymagającym odpowiedniego przygotowania informacyjnego, stałej komunikacji z otoczeniem oraz wspólnych wysiłków wielu instytucji, organizacji i osób, w szczególności Zespołu Zadaniowego ds. Rewitalizacji oraz Komitetu Rewitalizacji.

Podmioty odpowiedzialne

Proces rewitalizacji podlega operatorowi, którym jest Gmina Nawojowa. Zarządzeniem Wójta powołany został Zespół Zadaniowy ds. Rewitalizacji, który jest komórką funkcjonującą w obrębie Urzędu Gminy, odpowiedzialną za zarządzanie programem rewitalizacji, czyli za jego wdrażanie i monitoring. Ponadto do 3 miesięcy od uchwalenia GPR powołany zostanie Komitet Rewitalizacji, który będzie składać się z przedstawicieli UG Nawojowa i jej jednostek organizacyjnych oraz innych nieformalnych partnerów procesu rewitalizacji. Komitet ten ma stanowić forum dialogu opiniującego realizację GPR. Z kolei na poziomie poszczególnych zadań, odpowiedzialnymi za rewitalizację – „operatorami projektów” są podmioty wskazane do ich wdrożenia, czyli właściciele infrastruktury podlegającej rewitalizacji lub jednostki odpowiedzialne za daną sferę polityki gminnej.

Przytoczone podmioty w ramach procesu wdrażania i monitorowania GPR pełnić będą wskazane w tabeli poniżej funkcje związane z zarządzaniem programem rewitalizacji.

Tabela 18. Funkcje wskazanych podmiotów względem zarządzania GPR.

 Ocena realizacji zadań. Wójt Gminy  Wprowadzanie ewentualnych działań zaradczych.  Nadzór nad pracami Zespołu Zadaniowy ds. Rewitalizacji.  Organizowanie zasobów na rzecz realizacji działań zapisanych w GPR.  Aktualizowanie zapisów GPR.  Stały monitoring działań podejmowanych w ramach realizacji.  Analizowanie wyników monitoringu oraz sytuacji na obszarze objętym Zespół Zadaniowy ds. rewitalizacją. Rewitalizacji  Zbieranie propozycje zmian do GPR.  Sporządzanie okresowych sprawozdań z realizacji GPR.  Planowanie i zlecanie okresowej oceny i ewaluację GPR.  Monitorowanie możliwości pozyskania dofinansowania na realizację zadań uwzględnionych w GPR.

72 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

 Umożliwianie szeroko pojętej partycypacji społecznej.  Prowadzenie konsultacji społecznych z mieszkańcami Gminy – w tym organizowanie cyklicznych spotkań z mieszkańcami oraz cyklicznych Pełnomocnika ds. ankietyzacji. Rewitalizacji  Upowszechnienie założeń GPR wśród mieszkańców Gminy.  Wspieranie partnerów w poszukiwaniu zewnętrznych środków na realizację przedsięwzięć wpisujących się w założenia GPR.  Upowszechnianie wśród lokalnej społeczności informacji na temat postępów w realizacji założeń GPR.  Określanie standardów bieżącego monitorowania wdrażania GPR (wprowadzanie niezbędnych zmian do procedury monitoringu).  Rekomendowanie zmian do GPR.  Opiniowanie sprawozdań z realizacji GPR.  Tworzenie warunków do współpracy i koordynacji działań rewitalizacyjnych. Komitet Rewitalizacji  Wdrażanie założeń GPR oraz koordynowanie procesów w podobszarach rewitalizacji.  Platforma do wymiany opinii nt. podobszarów rewitalizacji, ich potrzeb i zmian zachodzących na ich terenie.  Diagnozowanie zaistniałych problemów w podobszarach.  Promowanie założeń i efektów realizacji zadań w ramach podobszarów.  Opiniowanie propozycji zmian w ramach podobszarów.  Poszukiwanie nowych Partnerów do realizacji istotnych przedsięwzięć.  Inicjowanie partnerstwa do realizacji przedsięwzięć rewitalizacyjnych.  Monitorowanie rezultatów działań/projektów oraz przekazywanie Koordynatorowi ds. monitoringu i oceny programu rewitalizacji informacji o uzyskanych rezultatach. Operatorzy projektów  Przekazywanie informacji nt. realizowanych zadań wpisujących się w założenia GPR.  Przekazywanie statystyk i danych niezbędnych dla celów monitoringowych programu rewitalizacji.  Zebranie informacji od wszystkich podmiotów, w tym odpowiednich wydziałów Urzędu Gminy, na temat stanu zaawansowania realizowanego Koordynator ds. projektu oraz porównywanie tych danych z założeniami GPR, dotyczącymi monitoringu i oceny harmonogramu, kosztów realizacji i osiągniętych produktów. programu rewitalizacji  Podsumowywanie rezultatów osiągniętych w projektach.  Sporządzanie raportu o stanie realizacji celów założonych w procesie rewitalizacji.  Sporządzanie analiz finansowych i budżetowych. Koordynator ds.  Przekazywanie Pełnomocnikowi ds. Rewitalizacji oraz Wójtowi Gminy budżetu i finansów wyników analiz realizacji zadań.

73 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

 Przekazywanie informacji nt. realizowanych zadań wpisujących się w założenia GPR.  Przekazywanie statystyk i danych niezbędnych dla celów monitoringowych programu rewitalizacji.  Zgłaszanie wniosków dotyczących zmian w GPR. Partnerzy programu  Zgłaszanie propozycji projektów rewitalizacyjnych dotyczących rewitalizacji podobszarów.  Włączanie się w realizację zadań wpisujących się w GPR.  Zgłaszanie Zespołowi Zadaniowemu ds. Rewitalizacji trudności lub dodatkowych potrzeb związanych z wdrażanymi zadaniami uwzględnionymi w GPR.

System obiegu informacji oraz środków finansowych

Realizacja działań i wdrażanie całościowego programu rewitalizacji opiera się w bardzo dużym stopniu na współpracy wielu podmiotów oraz wymianie informacji pomiędzy nimi, co schematycznie przedstawiono na rysunku poniżej.

wspólne konsultacje

Współpraca pomiędzy sektorem publicznym, prywatnym i organizacjami wymiana doświadczeń pozarządowymi zaangażowanymi w proces rewitalizacji stałe spotkania monitorujące Zespołu Zadaniowego ds. Rewitalizacji i Komitetu Rewitalizacji

Rysunek 9. Kluczowe elementy systemu obiegu informacji w procesie zarządzania Gminnym Programem Rewitalizacji.

W system zaangażowany będzie także Wójt Gminy oraz Rady Gminy, do których należeć będzie podejmowanie ostatecznych decyzji w zakresie ewentualnych modyfikacji GPR (szczegółowy opis przedstawiono w części dotyczącej monitoringu).

Główną rolę w przygotowaniu odpowiednich wniosków aplikacyjnych odegrają pracownicy Urzędu Gminy, którzy będą odpowiedzialni za pełen nadzór nad realizacją zadań, których Beneficjentem będzie Gmina. GPR otwarty jest jednak na partnerów prywatnych i ich uczestnictwo w programie

74 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024 rewitalizacji, dlatego też już na tym etapie przewiduje się odpowiednie instrumenty, nie tylko w odniesieniu do przedsięwzięć gminnych, ale również prywatnych.

CZYNNIKI KONTROLNE

dla instytucji samorządowych dla pozostałych podmiotów

rozliczenie sprawozdania z uchwały sprawozdania sprawozdań wykonania budżetowe wraz finansowe przed organami budżetu z WPI nadzorczymi

Rysunek 10. Czynniki kontrolne systemu finansowania w procesie zarządzania Gminnym Programem Rewitalizacji.

Harmonogram rzeczowo-finansowy zarządzania programem rewitalizacji

Podmiot/osoba Koszty Działanie Czas realizacji odpowiedzialna zarządzania według Uchwalenie Gminnego Programu Wójt Gminy 2016 Kosztów Rewitalizacji własnych Uchwała Rady Gminy o zasadach według wyznaczania składu oraz zasadach działania Wójt Gminy I kw. 2017 Kosztów Komitetów Rewitalizacji własnych Konsultacje społeczne dotyczące Uchwały według Rady Gminy o zasadach wyznaczania składu Wójt Gminy I kw. 2017 Kosztów oraz zasadach działania Komitetu własnych Rewitalizacji według Powołanie Komitetu Rewitalizacji dla Wójt Gminy I- II kw. 2017 Kosztów Gminnego Programu Rewitalizacji własnych Spotkania Komitetu Rewitalizacji: zwoływane według celem prac nad przygotowaniem, Komitety Rewitalizacji 2017-2024 Kosztów prowadzeniem i oceną Gminnego Programu własnych Rewitalizacji Spotkania Komitetu Rewitalizacji: zwoływane według celem monitoringu i ewaluacji Gminnego Wójt Gminy 2019-2024 Kosztów Programu Rewitalizacji własnych

75 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

4.2. System monitowania i oceny

Gminny Program Rewitalizacji Gminy Nawojowa jest dokumentem obejmującym okres 8 lat, w ciągu których, ze względu m. in. na czynniki zewnętrzne, założenia GPR oraz sposobu ich realizacji mogą ulegać zmianom. W celu kontrolowania tych zmian i nadania im odpowiedniego kierunku służyć będzie system monitoringu programu rewitalizacji, na który składać się będą 2 poziomy:

1. Monitoring poszczególnych działań/projektów. 2. Monitoring całego GPR.

Dla ukazania stopnia realizacji oraz wyników długofalowych, założono ciągły monitoring, obrazujący trafność przeprowadzonego planowania. W celu dokonania oceny zachodzących zmian wyróżniono 3 płaszczyzny monitorowania, które pozwolą na przedstawienie zarówno krótkookresowych, materialnych produktów projektów i działań, jak i długookresowych rezultatów, przekładających się na jakość życia w Gminie Nawojowa. Zgodnie z opisanymi wcześniej założeniami monitoring ten odbywać będzie się na trzech płaszczyznach:

MONITORING GPR

fazy produktów oddziaływania oddziaływania (bezpośredniego krótkoterminowego długofalowego wdrażania projektów) (osiągniętych rezultatów) (osiągniętych wyników)

Rysunek 11. Płaszczyzny monitoringu GPR.

Ocena fazy produktów

Dotyczy poszczególnych projektów i działań, dla których każdorazowo dobierane będą odpowiednie wskaźniki monitorowania postępu ich realizacji.

Ocena oddziaływania krótkoterminowego

Odnosi się do osiągniętych rezultatów w wyniku realizacji sumy projektów i działań na danym terenie. W tym celu wykorzystane będą wskaźniki przedstawione w dalszej części niniejszego podrozdziału.

Ocena długofalowego oddziaływania

76 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Ma na celu pokazanie zmian, jakie nastąpiły dzięki realizacji wszystkich działań i projektów zaplanowanych w ramach GPR. Ze względu na charakter GPR, który ma wymiar głównie społeczny, opinia beneficjentów o efektach rewitalizacji powinna mieć zasadnicze znaczenie w ocenie całego programu rewitalizacji. Ze względu na trudności związane ze zmierzeniem wskaźników odnoszących się do jakości np. oferowanych usług, najlepszym sposobem ich pomiaru będą cyklicznie przeprowadzane ankietyzacje wśród mieszkańców Gminy. Zawartość ankiety powinna być opracowywana przez Zespół Zadaniowy ds. Rewitalizacji wraz z Komitetem Rewitalizacyjnym w stałych odstępach czasu, np. raz w roku.

Wskaźniki monitorowania

W poniższej tabeli przedstawiono zestaw wskaźników odnoszący się w znacznej mierze do oceny rezultatów GPR w stosunku do przyjętych celów.

Tabela 19. Zestaw wskaźników monitoringu realizacji celów GPR.

Oczekiwana Cele szczegółowe GPR Wskaźniki monitorujące Źródło zmiana (trend) Sfera społeczna Ilość osób zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Powiatowy Urząd maleje Pracy na 1 000 Pracy mieszkańców 1.1 Przeciwdziałanie problemom Liczba osób objętych marginalizacji i wykluczenia społecznego Ośrodek Pomocy pomocą społeczną na 1 000 rośnie Społecznej mieszkańców Liczba programów Ośrodek Pomocy maleje profilaktyki uzależnień Społecznej 1.2. Przeciwdziałanie wyludnianiu się Liczba ludności w obszarze Urząd Gminy rośnie Gminy rewitalizacji Nawojowa Liczba osób objętych Urząd Gminy rośnie projektami edukacyjnymi Nawojowa Liczba zorganizowanych przez Urząd Gminy Urząd Gminy rośnie 1.3. Zwiększenie aktywności mieszkańców wydarzeń kulturalnych Nawojowa oraz możliwości aktywnego na obszarze rewitalizacji zagospodarowania wolnego czasu Liczba zorganizowanych przez Urząd Gminy Urząd Gminy wydarzeń sportowo- rośnie Nawojowa rekreacyjnej na obszarze rewitalizacji Sfera przestrzenno-funkcjonalna

77 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Liczba nowopowstałych lub wyremontowanych Urząd Gminy rośnie obiektów infrastruktury Nawojowa opiekuńczo-edukacyjnej Liczba nowopowstałych lub 2.1. Rozwój infrastruktury społecznej wyremontowanych Urząd Gminy z uwzględnieniem różnych grup rośnie obiektów infrastruktury Nawojowa wiekowych kulturalnej Liczba nowopowstałych lub wyremontowanych Urząd Gminy rośnie obiektów infrastruktury Nawojowa sportowo-rekreacyjnej Urząd Gminy Liczba miejsc w żłobkach rośnie 2.2. Zwiększenie dostępu do placówek Nawojowa opiekuńczo-edukacyjnych Liczba miejsc Urząd Gminy rośnie w przedszkolach Nawojowa Liczba oznakowań Urząd Gminy rośnie 2.3. Zagospodarowanie przestrzeni informacji turystycznej Nawojowa publicznej Powierzchnia terenów GUS rośnie zieleni [ha] Sfera gospodarcza Liczba podmiotów Urząd Gminy gospodarczych na 1 000 rośnie Nawojowa mieszkańców 3.1. Wzrost potencjału inwestycyjnego Liczba działań obszaru zachęcających mieszkańców Urząd Gminy rośnie do prowadzenia działalności Nawojowa gospodarczej Sfera techniczna Długość nowych 4.1. Poprawa stanu technicznego Urząd Gminy i zmodernizowanych dróg rośnie i bezpieczeństwa dróg Nawojowa [km] Liczba obiektów użyteczności publicznej Urząd Gminy rośnie poddanych Nawojowa termomodernizacji Liczba zlikwidowanych 4.2 Poprawa stanu technicznego kotłów i palenisk Urząd Gminy i wydajności energetycznej budynków węglowych w obiektach rośnie Nawojowa użyteczności publicznej [szt.] Liczba obiektów Urząd Gminy użyteczności publicznej, rośnie Nawojowa w których zastosowano OZE

78 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Liczba nowo Urząd Gminy zainstalowanych obiektów rośnie Nawojowa oświetlenia ulicznego [szt.] Sfera środowiskowa Liczba zlikwidowanych kotłów i palenisk Urząd Gminy rośnie węglowych w budynkach Nawojowa mieszkalnych [szt.] 5.1. Poprawa jakości środowiska Moc nowych instalacji OZE Urząd Gminy w budynkach gminnych rośnie Nawojowa [kW] Liczba przydomowych Urząd Gminy rośnie oczyszczalni ścieków [szt.] Nawojowa Powiązanie monitoringu projektu i monitoringu programu rewitalizacji

Monitoring projektów prowadzony będzie na bieżąco głównie przez podmiot odpowiedzialny za jego realizację, a okresowo (raz na pół roku) także przez Koordynatora ds. monitoringu i oceny programu rewitalizacji wchodzącego w skład Zespołu Zadaniowego ds. Rewitalizacji. Zadaniem Koordynatora będzie zebranie informacji od wszystkich podmiotów realizujących projekty i działania (w tym wydziałów UG) na temat stanu zaawansowania realizowanego projektu oraz porównanie tych danych z założeniami GPR dotyczącymi harmonogramu, kosztów realizacji i osiągniętych produktów. Istotne będzie tu terminowe wypełnienie zadań określonych harmonogramem wdrożenia GPR, przy czym równolegle oceniane będą harmonogramy poszczególnych przedsięwzięć.

Na bieżąco porównywane będą założenia finansowe projektów z faktycznie ponoszonymi nakładami. Koordynator ds. budżetu i finansów będzie odpowiedzialny za sporządzanie analiz tak, aby zapobiec pojawieniu się problemów z utrzymaniem płynności finansowej, zarówno na poziomie projektów, jak i całego GPR. Koordynator ds. budżetu i finansów przekaże Pełnomocnikowi ds. Rewitalizacji oraz Wójtowi Gminy wyniki analizy realizacji zadań do odpowiedniej oceny i wprowadzenia ewentualnych działań zaradczych.

Po zakończeniu realizacji projektu (w czasie przewidzianym na osiągnięcie jego rezultatów, nie później niż 2 lata od realizacji) podmioty odpowiedzialne za projekty przekażą Koordynatorowi ds. monitoringu i oceny programu rewitalizacji informację o uzyskanych rezultatach w formie sprawozdania. Będzie ono zawierać m.in. wykaz osiągniętych wskaźników produktu oraz ostatecznie poniesione nakłady. Na tej podstawie Koordynator dokona podsumowania rezultatów osiągniętych w projektach danej sfery.

79 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Raz na trzy lata Koordynator ds. monitoringu i oceny programu rewitalizacji sporządzi raport o stanie realizacji celów założonych w procesie rewitalizacji. Raport zawierać będzie porównanie osiąganych wartości ze stanem wyjściowym GPR, obserwując jednocześnie trendy i natężenie zmian. Raport będzie co trzy lata przedstawiany na forum Komitetu Rewitalizacji.

Monitoring finansowo-czasowy powinien obejmować skutki wdrożenia projektów i ich wpływ na budżet, a zwłaszcza płynność finansową Gminy.

4.3. Aktualizacja GPR

W przypadku stwierdzenia, że GPR wymaga zmiany, Wójt Gminy występuje do Rady Gminy z prośbą o jego zmianę. Do wniosku załączona zostaje ww. opinia. Zmiana Gminnego Programu Rewitalizacji następuje w trybie, w jakim on jest uchwalany, tj.:

1. Przeprowadzenie konsultacji społecznych proponowanych zmian w Gminnym Programie Rewitalizacji. 2. Złożenie przez Wójta Gminy wniosku do Rady Gminy o zmiany w GPR z opisem zmian i uzasadnieniem. 3. Podjęcie uchwały Rady Gminy o przystąpieniu do sporządzenia aktualizacji Gminnego Programu Rewitalizacji. 4. Dokonanie aktualizacji dokumentu. 5. Konsultacje społeczne projektu zaktualizowanego Gminnego Programu Rewitalizacji. 6. Wystąpienie Wójta Gminy o zaopiniowanie projektu zaktualizowanego Gminnego Programu Rewitalizacji do zarządu powiatu i województwa, wojewody, organów wojskowych, komendanta powiatowego Państwowej Straży Pożarnej, państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego, gminnej komisji urbanistyczno-architektonicznej, operatorów sieci uzbrojenia terenu oraz Komitetu Rewitalizacji. Zmiana GPR nie wymaga uzyskania wspomnianych tu opinii, ani przeprowadzenia konsultacji społecznych, jeżeli nie dotyczy ona listy planowanych podstawowych przedsięwzięć rewitalizacyjnych, wraz z ich opisami. Nie wymaga ponadto zmiany uchwała w sprawie ustanowienia na obszarze rewitalizacji Specjalnej Strefy Rewitalizacji. 7. Wprowadzenie zmian w aktualizacji Gminnego Programu Rewitalizacji, pochodzących z konsultacji społecznych i uzyskanych opinii. 8. Przedłożenie Radzie Gminy przez wójta projektu zaktualizowanego Gminnego Programu Rewitalizacji.

80 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Istnieje również możliwość wprowadzenia zmian do GPR z uwagi na zgłoszenia przez interesariuszy zewnętrznych przedsięwzięć, które planują realizować, a które mogą przyczynić się do rozwiązania problemów na obszarze zdegradowanym oraz do podniesienia jakości życia mieszkańców. W tym celu opracowany został specjalny formularz, który udostępniany jest przez Urząd Gminy. Wszystkie zgłaszane przedsięwzięcia zostaną zgromadzone oraz ocenione przez Zespół Zadaniowy ds. Rewitalizacji pod kątem możliwości ujęcia ich w dokumencie. Zgłoszone przedsięwzięcia zostaną zweryfikowane pod kątem zgodności z celami rewitalizacji, możliwości ich wpływu na eliminację lub ograniczenie zjawisk negatywnych, zdiagnozowanych na zdegradowanych obszarach oraz ich wykonalności. Jeżeli zgłoszone przedsięwzięcia spełnią w najszerszym zakresie wszystkie wymagane kryteria, mogą zostać ujęte w Gminnym Programie Rewitalizacji.

4.4. Określenie niezbędnych zmian w uchwałach

4.4.1. O ochronie praw lokatorów

Ustawa wyznacza rozwiązania mające na celu zapewnienie terminowego rozpoczęcia i przeprowadzenia niezbędnych robót budowlanych poprawiających stan komunalnego zasobu mieszkaniowego z poszanowaniem praw lokatorów. W tym celu zmodyfikowane zostały ogólne zasady dotyczące możliwości czasowego przeniesienia lokatora gminnego zasobu mieszkaniowego, zobowiązując lokatora do opróżnienia tego lokalu na czas realizacji robót budowlanych wynikających z GPR. W sytuacji, gdy takie przeniesienie jest niezbędne do prowadzenia tych robót, Wójt zawiadamia o tym lokatora na piśmie, wskazując mu termin opróżnienia lokalu (co najmniej 60 dni) oraz lokal zamienny, spełniający standardy opisane w przepisach chroniących lokatorów (tj. ustawa o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie Gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego). Po zakończeniu realizacji robót budowlanych lokator co do zasady uprawniony jest do powrotu do zajmowanego pierwotnie lokalu. Następuje to w ramach trwającego stosunku najmu (nie wymaga podpisania kolejnej umowy). Jedynie w określonych w ustawie przypadkach prawo to nie będzie mu przysługiwało – wtedy gdy z uwagi na przebudowę albo zmianę sposobu użytkowania lokal nie nadaje się do dalszego zamieszkania. Powrót do pierwotnego lokalu nie będzie również następował, jeżeli zgody na to nie wyrazi sam lokator. Wówczas Wójt zaproponuje lokatorowi podpisanie nowej umowy najmu dotyczącej lokalu, którego standard nie będzie gorszy niż zajmowany pierwotnie. Co więcej, zawarcie takiej umowy może nastąpić jeszcze przed opróżnieniem lokalu, co pozwoli uniknąć podwójnej przeprowadzki (której koszty pokrywa Gmina).

81 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Z rozwiązaniami opisanymi powyżej łączy się szczególny tryb uzyskania rozstrzygnięcia stanowiącego podstawę do opróżnienia lokalu mieszkalnego w przypadku gdy jest to niezbędne do przeprowadzenia omówionych już robót budowlanych. W przypadku, gdy lokator nie opuści w terminie lokalu mieszkalnego, Wójt występuje do wojewody z wnioskiem o wydanie (w trybie postępowania administracyjnego) nakazu opróżnienia lokalu. Wojewoda wydaje tę decyzję w terminie 30 dni od dnia złożenia wniosku nadając jej, na wniosek Wójta, rygor natychmiastowej wykonalności w przypadku udowodnienia, że rygoru takiego wymaga interes gospodarczy Gminy. Od decyzji tej, jak od każdego rozstrzygnięcia w postępowaniu administracyjnym, lokatorowi służy odwołanie, zaś jej wykonanie następuje w oparciu o przepisy regulujące postępowanie egzekucyjne w administracji, przy czym ustawa przewiduje termin 30 dni na przeprowadzenie egzekucji. Ponieważ orzeczone w tym trybie opróżnienie lokalu z natury ma charakter czasowy (wyłącznie na czas prowadzenia robót budowlanych, lokatora przenosi się do lokalu zamiennego, zaś po zakończeniu robót budowlanych zachowuje on wszystkie prawa wynikające z opisanych we wcześniejszym rozdziale regulacji, przede wszystkim będąc uprawnionym do powrotu do pierwotnie zajmowanego lokalu.

Zapisy GPR oraz zadania przewidziane w nim do realizacji nie wprowadzają konieczności zmiany zapisów w Uchwale nr XVI/123/11 Rady Gminy Nawojowa z dnia 16 grudnia 2011r. w sprawie: uchwalenia wieloletniego programu gospodarowania mieszkaniowym zasobem Gminy w latach 2012-2016 oraz zasad wynajmowania lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu gminy.

4.4.2. Komitet rewitalizacji

Ustawa przewiduje obowiązek powołania organu o funkcji opiniodawczo-doradczej – Komitetu Rewitalizacji. Komitet nie stanowi nowego organu Gminy, lecz podmiot, który nie dysponuje żadnymi uprawnieniami władczymi. Zadaniem Komitetu jest dostarczanie w procesie rewitalizacji opinii i stanowisk, które mają pomóc Gminie w prawidłowym ukształtowaniu jego przebiegu. Na forum Komitetu możliwe jest również prowadzenie dyskusji na temat planowanych rozwiązań, sposobu ich realizacji oraz ewaluacji rewitalizacji. Komitet stanowi organizacyjny łącznik między organami Gminy a pozostałymi interesariuszami rewitalizacji, stanowiąc jeden ze środków zapewnienia partycypacyjnego charakteru rewitalizacji.

Pierwszym etapem na drodze do powołania Komitetu jest określenie przez Radę Gminy, w formie uchwały, zasad wyznaczania składu oraz zasada działania Komitetu Rewitalizacji. Podejmując uchwałę, Rada Gminy musi kierować się dwiema wytycznymi: po pierwsze, wziąć pod uwagę funkcję, zadania i uprawnienia Komitetu, po drugie zaś zapewnić wyłanianie członków Komitetu przez

82 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024 przedstawicieli grup interesariuszy. Pierwsza z przesłanek dotyczy zarówno zasad wyznaczania składu Komitetu, jak i zasad jego funkcjonowania. Druga z przesłanek – zapewnienie wyłaniania przez interesariuszy ich przedstawicieli – pozwala na przekazanie grupom interesariuszy inicjatywy w zakresie wskazania kandydatów do Komitetu, co wzmocni partycypacyjny charakter tego ciała.

Obowiązkiem Wójta jest wydanie na podstawie uchwały dotyczącej Komitetu zarządzenia, w którym powołuje Komitet Rewitalizacji, wskazując konkretnych członków tego Komitetu, zgodnie z wytycznymi zawartymi w uchwale Rady Gminy. Obsługę organizacyjną Komitetu Rewitalizacji zapewnia Wójt. Jest on zatem zobowiązany do zapewnienia środków gwarantujących funkcjonowanie Komitetu i wykonywanie jego zadań, takich jak przykładowo miejsce spotkań.

Ustawa zawiera wyłącznie jedną zasadę działania Komitetu. W przypadku, gdy Komitet Rewitalizacji zajmuje stanowisko w drodze głosowania, przedstawiciele Gminy, gminnych jednostek organizacyjnych, w tym gminnych osób prawnych, nie biorą udziału w głosowaniu, jeżeli dotyczy ono projektów dokumentów, których opracowanie jest zadaniem Wójta.

Komitet Rewitalizacji zostanie powołany do 3 miesięcy od dnia podjęcia uchwałą Gminnego Programy Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2023.

4.5. Sposób realizacji GPR w zakresie planowania przestrzennego

4.5.1. Niezbędne zmiany w SUiKZP

Skutkiem uchwalenia GPR jest obowiązek dostosowania studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy do ustaleń programu rewitalizacji. Postępowanie to ma na celu zmianę studium tak, aby nie występowały między nimi sprzeczności.

GPR nie przewiduje zmian w Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Nawojowa.

4.5.2. Wskazanie MPZP koniecznych do uchwalenia lub zmiany

Ustawa o rewitalizacji wprowadza szereg zmian w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, które dotyczą przede wszystkim narzędzi planistycznych stosowanych w rewitalizacji

W art. 1 ust. 2 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, do ogólnych zasad planowania i zagospodarowania przestrzennego dodano:

 konieczność zapewnienia udziału społeczeństwa w pracach nad aktami planistycznymi,

83 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

 wymóg zachowania jawności i przejrzystości procedur planistycznych,  konieczność uwzględniania zapotrzebowania ludności na wodę.

Powyższe zmiany podkreślają rosnącą rolę partycypacji społecznej w planowaniu, również w kontekście dokumentów planistycznych tworzonych na potrzeby rewitalizacji. Uwzględnianie zapotrzebowania na wodę stanowi odpowiedź na wyzwania związane z postępującą zmianą klimatu.

W tabeli poniżej zestawiono planowane inwestycje wraz z MPZP odpowiadającymi tym obszarom oraz analizą pod kątem koniecznych zmian.

Tabela 20 Analiza przedsięwzięć pod kątem zgodnością z MPZP

Konieczność Lp. Nazwa przedsięwzięcia MPZP zmiany Uzasadnienie (TAK/NIE) Działka na, której zaplanowana jest inwestycja w MPZP posiada przeznaczenie podstawowe jako tereny osadnicze- koncentracji zabudowy mieszkaniowej z dopuszczeniem usług i Zagospodarowanie przestrzeni rzemiosła, a częściowo znajduje publicznej na cele społeczne poprzez się w zasięgu linii MPZP gminy przebudowę odcinka drogi gminnej rozgraniczających drogi gminnej Nawojowa- wieś „Nosalówka” i skrzyżowania z drogą i drogi powiatowej. Planowana 1. Bącza-Kunina TAK powiatową Nawojowa – Bącza Kunina inwestycja wykracza częściowo (uchwała nr wraz z pętlą autobusową na działkach poza zakres linii XVI/78/03) ewidencyjnych nr 165/3, w miejscowości rozgraniczających dróg Bącza Kunina publicznych ustalonych w planie. Dlatego też w odniesieniu do obszaru położonego poza tymi liniami może zaistnieć potrzeba zmiany przeznaczenia w tym zakresie dla wskazanej działki. MPZP gminy Działka posiada przeznaczenie Przebudowa boiska sportowego na plac Nawojowa- wieś pod tereny usług publicznych i 2. zabaw z siłownią terenową na działce nr Homrzyska i Złotne NIE dopuszcza modernizację, 738 w miejscowości Homrzyska (uchwała nr rozbudowę i realizację nowych XVI/80/03) obiektów dla usług publicznych. Przebudowa wraz z rozbudową budynku warsztatowo – garażowego na MPZP gminy Działka znajduje się na teren wielofunkcyjny budynek aktywizacji Nawojowa- wieś 3. NIE zakłada zabudowę usługowo- społecznej i zawodowej mieszkańców Nawojowa (uchwała mieszkaniową. Gminy Nawojowa, na działce 257 nr XIX/97/03) w Nawojowej

84 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

Konieczność Lp. Nazwa przedsięwzięcia MPZP zmiany Uzasadnienie (TAK/NIE) Przebudowa wraz z rozbudową budynku Działki znajdują się na terenach Szkoły Podstawowej w Nawojowej na MPZP gminy usług publicznych dopuszczające budynek wielofunkcyjny wraz z budową Nawojowa- wieś 4. NIE realizację obiektów i urządzeń Centrum Kultury na działkach Nawojowa (uchwała usług publicznych w tym ewidencyjnych nr 675/14, 675/16, nr XIX/97/03) związanych z usługami oświaty 675/18 w miejscowości Nawojowa MPZ gminy Działka znajduje się na terenach i Przebudowa budynku usługowego na Nawojowa- wieś przeznaczeniu do różnych form punkt przedszkolny i świetlicę 5. Żeleźnikowa Wielka i NIE mieszkalnictwa oraz środowiskową na działce ewidencyjnej Żeleźnikowa Mała nieuciążliwych usług i drobnego nr 19 w miejscowości Żeleźnikowa Mała (uchwała XVI/81/03) rzemiosła. MPZ gminy Działka znajduje się na terenie Przebudowa wraz z rozbudową budynku Nawojowa- wieś usług publicznych. Dopuszcza się szkoły podstawowej o salę gimnastyczną 6. Żeleźnikowa Wielka i NIE modernizację ,rozbudowę i z zapleczem na działce ewidencyjnej Żeleźnikowa Mała realizację nowych obiektów nr 74/1 w Żeleźnikowej Wielkiej (uchwała XVI/81/03) usług publicznych. Przebudowa i rozbudowa budynku MPZP gminy administracyjnego dawnego urzędu na Działka znajduje się na teren Nawojowa- wieś 7. budynek wielofunkcyjny łączący różne NIE zakłada zabudowę usługowo- Nawojowa (uchwała funkcje społeczne na działce 257 w mieszkaniową. nr XIX/97/03) Nawojowej

4.6. Wskazanie czy na obszarach rewitalizacji ma zostać uchwalona SSR

Ustanowienie w drodze uchwały Specjalnej Strefy Rewitalizacji możliwe jest wyłącznie w przypadku uchwalenia przez Radę Gminy Gminnego Programu Rewitalizacji, który przewiduje ustanowienie takiej Strefy. W takim przypadku Wójt zwraca się do Rady Gminy z wnioskiem o podjęcie uchwały wskazując obszar rewitalizacji lub wybrany podobszar, dla którego ma być ona uchwalona. We wniosku należy ponadto określić:

 czy zastosowane mają być rozwiązania przewidziane w art. 25 ustawy (tj. zakaz wydawania decyzji o warunkach zabudowy),  szczegółowe rozwiązania dotyczące zasad udzielania dotacji, o których mowa w art. 35 ust. 2 ustawy.

Uchwała w przedmiocie ustanowienia Specjalnej Strefy Rewitalizacji, jako akt prawa miejscowego, podlega regulacjom dotyczącym ogłaszania aktów normatywnych. Uchwała w przedmiocie ustanowienia Specjalnej Strefy Rewitalizacji przyjmowana jest dla całości obszaru rewitalizacji, którego wyznaczenie nastąpiło wcześniej na mocy odrębnej uchwały Rady Gminy lub dla całego podobszaru rewitalizacji. Czasowy zakres obowiązywania Specjalnej Strefy Rewitalizacji ustalono

85 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024 w ustawie o rewitalizacji na 10 lat. Termin ten należy liczyć od dnia wejścia w życie uchwały ustanawiającej Strefę.

GPR nie przewiduje przyjęcia Specjalnej Strefy Rewitalizacji dla obszaru rewitalizacji.

5. Partycypacja społeczna

5.1. Zakres partycypacji społecznej

Rewitalizacja jest procesem prowadzonym przez jego interesariuszy, tj. w szczególności mieszkańców obszaru zdegradowanego, właścicieli nieruchomości, lokalnych przedsiębiorców, organizacje pozarządowe, grupy nieformalne, organy władzy publicznej, potencjalnych inwestorów etc.

W związku z powyższym, kluczową rolę w procesie rewitalizacji odgrywa właściwie zaprojektowany proces partycypacji. W niniejszym rozdziale przedstawiono podstawowe zagadnienia dotyczące pojęcia partycypacji, korzyści jakie ona daje, stosowanych powszechnie modelów partycypacji publicznych, a także opisano szczegółowo zastosowane działania partycypacyjne, służące jak najlepszemu przeprowadzeniu procesu rewitalizacji w Gminie Nawojowa.

Partycypacja – ujęcie teoretyczne

Pojęcie partycypacji można zdefiniować jako mniej lub bardziej bezpośrednie uczestnictwo obywateli w życiu społecznym, publicznym i politycznym. W zależności od rodzaju uczestnictwa wyróżnia się trzy główne rodzaje partycypacji: społeczną, publiczną oraz indywidualną.

Partycypacja społeczna polega głównie na podejmowaniu działań jednostek na rzecz społeczności, w której żyją lub do której przynależą. Szczególnie chodzi tu o aktywną działalność osób w organizacjach pozarządowych, lokalnych grupach czy też wolontariat.

Drugim rodzajem partycypacji jest partycypacja publiczna, która polega na angażowaniu się jednostek w działania instytucji władzy państwowej oraz podległym im organizacjom sektora publicznego. Partycypacja publiczna obejmuje cztery kategorie uczestnictwa obywateli w życiu wspólnot politycznych: aktywność publiczną, angażowanie obywateli, partycypację wyborczą i partycypację obowiązkową np. poprzez konieczność płacenia podatków.

Trzeci typ partycypacji to partycypacja indywidualna polegająca na podejmowaniu codziennych wyborów przez jednostkę i przez to wyrażanie jej własnych oczekiwań co do rodzaju społeczeństwa

86 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024 w którym chce żyć. Ten rodzaj partycypacji może objawiać się poprzez np. stosowanie zasad odpowiedzialnej konsumpcji, ofiarowanie datków pieniężnych na rzecz organizacji charytatywnych.

Biorąc pod uwagę powyższe definicje w przypadku aktywnym uczestnictwie mieszkańców w procesie tworzenia programu rewitalizacji należy mówić o partycypacji publicznej, natomiast w kwestii wdrażania programu w życie mogą odgrywać rolę także pozostałe formy partycypacji.

Partycypacja publiczna – korzyści

Zapewnienie możliwości udziału różnych grup interesariuszy danej społeczności przynosi wiele korzyści. Dla zwykłych obywateli uczestnictwo w procesie partycypacji oznacza, że ich potrzeby i interesy efektywniej przebiją się do świadomości władz i zostaną uwzględnione przy podejmowaniu decyzji. Przyjmuje się założenie, że obywatele to „lokalni eksperci”, dysponujący szczegółową wiedzą na temat konkretnych problemów w swoim otoczeniu, a nierzadko posiadający również sprecyzowane pomysły na to, jak je rozwiązać. Łączenie wiedzy i perspektyw różnych osób i stron w trakcie procesu planowania prowadzi zwykle do sformułowania propozycji kreatywnych rozwiązań, które są trwałe, ponieważ opierają się na podstawie opinii i doświadczeń stron oraz – przede wszystkim – powstały za zgodą osób, których będą dotyczyć. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że osoby, które brały udział w procesie planowania, będą poczuwać się do wspólnej odpowiedzialności za sprawy publiczne. Budowanie chęci i gotowości do uczestnictwa w dialogu i poszukiwania konsensusu poprawia relacje pomiędzy zaangażowanymi stronami. Pojawia się szansa nawiązania osobistych relacji, które ułatwiają przyszłą komunikację. Wszyscy mogą uzupełniać luki w wiedzy, poznając argumenty i punkty widzenia innych uczestników. Uczestnicy wyrabiają umiejętności negocjacyjne, które przydadzą im się w przyszłości. Każdy uczestnik może być wysłuchany i uzyskać zrozumienie innych stron bez względu na to, czy jest osobą odpowiedzialną za podejmowanie decyzji, zwykłym obywatelem, czy kimś innym. Zatem partycypacja przynosi pożytek lokalnej demokracji i sprawia, że proces wdrażania wspólnie podejmowanych decyzji przebiega szybciej, sprawniej i efektywniej.

Modele partycypacji

Już w definicji rewitalizacji zastrzeżono, że stanowi ona proces prowadzony przez interesariuszy. W dalszej części przepisów ogólnych w ustawie doprecyzowano, że rewitalizację realizuje się z zapewnieniem aktywnego udziału interesariuszy na każdym etapie, w definicji zastrzegając, że ten aktywny udział stanowi istotę partycypacji społecznej. Przepis art. 5 ustawy wprowadza ponadto

87 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024 ogólną charakterystykę partycypacyjnego przygotowania, prowadzenia i oceny procesu rewitalizacji, wskazując na szczególne formy zapewnienia partycypacji. Zgodnie z tą regulacją, ma ona polegać na:

1. poznaniu potrzeb i oczekiwań interesariuszy oraz dążeniu do spójności planowanych działań z tymi potrzebami i oczekiwaniami, 2. prowadzeniu, skierowanych do interesariuszy, działań edukacyjnych i informacyjnych o procesie rewitalizacji, w tym o istocie, celach, zasadach prowadzenia rewitalizacji, wynikających z ustawy, oraz o przebiegu tego procesu, 3. inicjowaniu, umożliwianiu i wspieraniu działań służących rozwijaniu dialogu między interesariuszami oraz ich integracji wokół rewitalizacji, 4. zapewnieniu udziału interesariuszy w przygotowaniu dokumentów dotyczących rewitalizacji, w szczególności gminnego programu rewitalizacji, 5. wspieraniu inicjatyw zmierzających do zwiększania udziału interesariuszy w przygotowaniu i realizacji gminnego programu rewitalizacji,

5.2. Model włączenia interesariuszy w proces rewitalizacji

5.2.1. Na etapie przygotowania oraz wdrażania

Pierwszy etap włączenia interesariuszy w proces rewitalizacji gminy polegał na właściwym zidentyfikowaniu odbiorców GPR z terenu gminy Nawojowa i wypracowaniu metod dotarcia do każdej z grup odbiorców.

Głównymi interesariuszami w procesie rewitalizacji Gminy Nawojowa są:

 Mieszkańcy,  Przedsiębiorcy/pracodawcy,  Organizacje pozarządowe (NGO),  Eksperci,  Administracja samorządowa,  Ośrodek Pomocy Społecznej,  Instytucje oświatowe,  Kościoły/Związki wyznaniowe,  Spółdzielnie mieszkaniowe/wspólnoty mieszkaniowe/zarządcy nieruchomości.

Podczas prac nad GPR uwzględniono zasady współpracy i partnerstwa w odniesieniu do interesariuszy z obszaru gminy. Metodyka opracowania dokumentu opiera się na zasadzie

88 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024 planowania otwartego z udziałem podmiotów zaangażowanych w procesy rewitalizacji oraz z udziałem potencjalnych odbiorców GPR. Założenie to wynika z faktu, iż warunkiem zbudowania dokumentu planistycznego mającego szanse powodzenia jego realizacji jest uspołecznienie procesu prac nad nim. Polega to przede wszystkim na zaangażowaniu interesariuszy w proces opracowywania GPR w sposób interaktywny i wypracowaniu form społecznego współdziałania w zakresie programowania kierunków działań rewitalizacyjnych oraz określenia sposobów ich realizacji.

Jednocześnie, aktywny udział przedstawicieli Urzędu Gminy Nawojowa w pracach nad przygotowaniem GPR, pozwolił na spełnienie istotnego z punktu widzenia planowania strategicznego kryterium zgody i reprezentacji społecznej. Pozwala to mieć nadzieję, że poprzez aktywny udział w pracach nad przygotowaniem dokumentu, społeczność lokalna jest silniej umotywowana do jego wdrożenia oraz osiągnięcia oczekiwanych rezultatów.

Wyznaczenie obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji

Informacje zebrane od mieszkańców podczas etapu przygotowawczego wykorzystano do wyznaczenia obszarów zdegradowanych i obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Nawojowa. Na podstawie art. 11 ust. 3 w związku z art. 6 ustawy o rewitalizacji przeprowadzone zostały konsultacje społeczne projektu uchwały w sprawie wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji na terenie Gminy Nawojowa.

Konsultacje przeprowadzone były w okresie od 29 sierpnia do 30 września 2016 roku (włącznie) w formie: zbieranie uwag i opinii w formie papierowej oraz elektronicznej z wykorzystaniem formularza, zbierania uwag ustnych w godzinach pracy urzędu,

W toku konsultacji zostało zorganizowane jedno spotkanie, dnia 22.09.2016 r. W trakcie spotkania wyjaśniono co oznacza pojęcie rewitalizacji, jakie są wymagania związane z obowiązywaniem ustawy o rewitalizacji i wytycznych, omawiane były wyniki przeprowadzonej diagnozy, propozycje granic obszarów oraz treść projektu uchwały. Spotkanie było równocześnie dyskusją o potrzebach, występujących na obszarze rewitalizacji i pożądanych kierunkach działań. W ramach konsultacji przeprowadzono również badanie ankietowe, z którego skrócony raport zostanie zaprezentowany poniżej.

Celem badania ankietowego było poznanie opinii wszystkich grupy interesariuszy na temat aktualnych potrzeb w zakresie rewitalizacji problemowych obszarów Gminy oraz oczekiwanych działań mających na celu ich ożywienie społeczno – gospodarcze. Ankieta miała charakter jednorazowy i poza wyżej wymienionymi etapami badania nie wystąpiły inne formy ankietyzacji.

89 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

W celu ułatwienia analizy danych ankietowych, wyniki ankiet papierowych zostały dodane do ankiet badania online.

Większość mieszkańców gminy oceniło sytuację społeczno - gospodarczą jako raczej dobrą (58%), dobrą (29%) lub zdecydowanie dobrą (10%). Pomimo dobrej oceny, mieszkańcy zauważają istniejące problemy i ograniczenia. Zdecydowanie największy negatywny wpływ na jakość życia w gminie ma wg wskazań mieszkańców jest sytuacja gospodarcza: bezrobocie (38% wskazań), brak miejsc pracy (32%) oraz niskie zarobki (30%). W odniesieniu do braku miejsc pracy mieszkańcy wskazywali także na zbyt małą liczbę przedsiębiorstw mogących kreować miejsca pracy. Na kolejnym miejscu ankietowani wskazują na brak wystarczającej oferty spędzania wolnego czasu: zarówno pod względem obiektów jak i oferty kulturalnej (razem 26% wskazań).

Uzyskano także pojedyncze wskazania następujących opcji:  brak parkingu przy szkole,

 brak żłobka,

 niedostateczna infrastruktura sportowa, w tym przeznaczona dla dzieci,

 brak świetlic,

 brak dbałości o pracowników budżetowych,

 słaba opieka społeczna,

 niezgoda i zawiść sąsiedzka,

 rozrzutne gospodarzenie,

 biurokracja,  utrudnienia w prowadzeniu działalności gospodarczej,

 patologie społeczne,

 małe zaangażowanie władz.

Za główną barierę rozwoju mieszkańcy uznają bezrobocie (aż 83% wskazań). Wysoko uplasowały się także odpowiedzi wskazujące na poziom wyposażenia gminy w infrastrukturę techniczną: wodno - kanalizacyjną (55%).

Projekt GPR

Konsultacją społecznym poddanym będzie również projekt niniejszego dokumentu. W ramach konsultacji zbierane będą uwagi w formie tradycyjnej oraz elektronicznej. Zorganizowane zostanie

90 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024 również spotkanie poświęcone dyskusji na temat prowadzonego w gminie procesu. Spotkanie przewidziane jest na 07.12.2016 r. Wnioski ze spotkania oraz całego procesu konsultacji zostaną zebrane w odpowiednim raporcie i opublikowane w Biuletynie Informacji Publicznej.

5.2.2. Na etapie monitorowania i aktualizacji

Szczegółowe zasady monitorowania oraz aktualizacji zawarto w rozdziale poświęconym „Zarządzaniu GPR”. Niezwykle istotne jest aby interesariuszy rewitalizacji nie pomijać nie tylko w procesie wdrażania GPR ale również na etapie monitorowania i aktualizacji samego dokumentu.

Jako jednostkę pomocniczą powołano Zespół ds. Rewitalizacji i to do jego zadań należeć będzie: monitorowanie oraz ocena wdrażania celów rewitalizacji zgodnie z przyjętymi wskaźnikami realizacji. Zasadne jest jednak aby prowadzone prace oraz przygotowany raport, został skonsultowany z Komitetem Rewitalizacji, który oceni czy zmiany wymagają szerszej konsultacji z mieszkańcami, np. w formie spotkań, wywiadów lub ankiety.

Interesariusze będą mogli uzyskiwać informacje z wykonania poszczególnych przedsięwzięć i celów GPR. Planuje się również włączyć interesariuszy w ocenę prowadzonego procesu rewitalizacji oraz możliwość wnoszenia swoich opinii i pomysłów np. poprzez ponowne przeprowadzenie ankietyzacji (na etapie tworzenia raportu), która pozwoli na zdiagnozowanie zmiany w sposobie postrzegania gminy i jej problemów po zrealizowaniu części działań rewitalizacyjnych, oraz podczas spotkań.

91 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

6. Spis tabel

Tabela 1. Sołectwa Gminy Nawojowa wg wielkości zajmowanej powierzchni...... 14

Tabela 2. Struktura obszarowa gospodarstw rolnych na terenie Gminy Nawojowa, 2010...... 17

Tabela 3. Podmioty gospodarcze z sektora prywatnego w Nawojowa 2010-2014...... 21

Tabela 4. Firmy zarejestrowane i wyrejestrowane w poszczególnych miejscowościach w 2015 r...... 21

Tabela 5. Liczebność sołectw Gminy Nawojowa w podziale na płeć, 31.12.2014 r...... 22

Tabela 6. Ludność Gminy wg ekonomicznych grup wiekowych, 2010-2014 ...... 23

Tabela 7. Wykształcenie mieszkańców Gminy wg spisów powszechnych 1998 r., 2002 r...... 23

Tabela 8. Bezrobotni zarejestrowani wg płci z terenu Gminy Nawojowa ...... 24

Tabela 9. Udział bezrobotnych z terenu Gminy w liczbie ludności w wieku produkcyjnym ...... 24

Tabela 10. Pracujący wg płci z terenu Gminy Nawojowa ...... 25

Tabela 11. Pomoc społeczna udzielona na terenie Gminy Nawojowa w roku 2015 ...... 25

Tabela 12. Zasoby mieszkaniowe na terenie Gminy Nawojowa...... 29

Tabela 13. Wyniki kalkulacji wg wskaźnika syntetycznego...... 34

Tabela 14. Cele szczegółowe oraz kierunki działań w poszczególnych sferach rewitalizacji...... 49

Tabela 15. Podstawowe przedsięwzięcia rewitalizacyjne w ramach Gminnego Programu Rewitalizacji Gminy Nawojowa na lata 2016-2024...... 52

Tabela 16. Finansowanie działań ujętych w harmonogramie rzeczowo-finansowym...... 70

Tabela 17. Szacunkowe koszty poszczególnych bloków tematycznych pozostałych dopuszczalnych przedsięwzięć rewitalizacyjnych...... 71

Tabela 18. Funkcje wskazanych podmiotów względem zarządzania GPR...... 72

Tabela 19. Zestaw wskaźników monitoringu realizacji celów GPR...... 77

Tabela 20 Analiza przedsięwzięć pod kątem zgodnością z MPZP ...... 84

92 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

7. Spis rysunków

Rysunek 1. Gmina Nawojowa na tle województwa małopolskiego i powiatu nowosądeckiego...... 13

Rysunek 2. Obszar zdegradowany w Gminie Nawojowa ...... 35

Rysunek 3. Podobszary rewitalizacji na tle Gminy...... 36

Rysunek 4. Podobszar rewitalizacji I – Nawojowa , ...... 37

Rysunek 5. Podobszar rewitalizacji II – Homrzyska ...... 40

Rysunek 6. Podobszar rewitalizacji III – Żeleźnikowa Mała ...... 42

Rysunek 7. Podobszar rewitalizacji IV – Żeleźnikowa Wielka ...... 44

Rysunek 8. Podobszar rewitalizacji V – Bącza Kunina ...... 46

Rysunek 9. Kluczowe elementy systemu obiegu informacji w procesie zarządzania Gminnym Programem Rewitalizacji...... 74

Rysunek 10. Czynniki kontrolne systemu finansowania w procesie zarządzania Gminnym Programem Rewitalizacji...... 75

Rysunek 11. Płaszczyzny monitoringu GPR...... 76

93 Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Nawojowa na lata 2016-2024

8. Załączniki

1. Załącznik 1 – załącznik graficzny przedstawiający podstawowe kierunki zmian funkcjonalno-przestrzennych obszaru rewitalizacji

94