KLOOSTER Domus Novae Lucis

Het jaar 2016

Het jaar 2016 in

KLOOSTER TER APEL Domus Novae Lucis

Anno Domini MMXVI

Ter Apel, April 2017

Inhoud

Voorwoord

I. Stichting Klooster Ter Apel - 5 Doelstelling - 5 Personeel en organisatie - 6

II. Verslag van het jaar 2016 - 13 Tentoonstellingen - 13 (Semi) permanente presentaties - 17 Collectie - 17 Activiteiten en evenementen - 18 Erfgoededucatie - 21 Instandhouding/restauratie monument - 21 Interne infrastructuur - 22 Kruisheren - 22 Veiligheidszorg - 22 Boschhuisberaad - 22

III. De statistieken - 22 Bezoekers, openingstijden en toegangsprijzen - 25 Bezoekers website & social media - 26 Lidmaatschappen - 27 Samenwerkingsverbanden - 27 Subsidiënten en sponsoren - 28 Publiciteit28

Colofon - 30

VOORWOORD

Namens bestuur en directie van de Stichting Klooster Ter Apel bieden wij u ons verslag Het Jaar 2016 in Klooster Ter Apel aan.

EXPLOITATIE De exploitatie over het jaar 2016 sloot af met een plus, ondanks verminderde entreegelden ten opzichte van de begrote inkomsten. De reden daarvan is ten eerste dat wij enkele forse schenkingen mochten ontvangen van zeer vrijgevige donateurs. Voorts vielen de huisvestingskosten lager uit doordat op energie is bespaard door hardnekkige storingen in de verwarmingsketels.

EXPOSITIES Een aansprekende expositie in het verslagjaar was onder meer Exodus rond de vluchtelingenproblematiek - een actueel thema gezien de maatschappelijke context en, in het verlengde hiervan, de opstelling van de Cubestee naast het Klooster, - een van de winnende ontwerpen van een ‘huis’ voor asielzoekers.

ERFGOEDEDUCATIE In het kader van de pilot Culturele Mobiliteit , werden kinderen van de basisschool in de gelegenheid gesteld met de Erfgoedbus musea te bezoeken in de provincie. Klooster Ter Apel was een van de deelnemende partners in dit project, wat resulteerde in meer bezoek aan onze educatieve programma’s en schoolbezoek uit de hele provincie, waaronder scholen uit de stad Groningen.

COLLECTIE Onze collectie is verrijkt met enkele langdurig bruiklenen, een schenking van een tweetal originele etsen van Johan Hemkes, een schenking van een prachtig perkamenten antifonarie-blad, een schenking van onderdelen van de voormalige watermolen van de Kloosterenclave, alsmede met een fraai olieverfschilderij op paneel, met daarop afgebeeld het Klooster Ter Apel en haar landschap, geschilderd door Adrianus Serné, rond 1810. Het schilderij is aangekocht uit het aankoopfonds.

Klooster Ter Apel heeft een Top 10 samengesteld van bijzondere objecten uit de eigen collectie die, gefotografeerd en beschreven, deel uit maken van het project Digitalisering Collecties Groningen, - een initiatief van de provincie en Erfgoedpartners Groningen- , waarbij o.a. de Top 10 collecties van Groninger musea op een gemeenschappelijke website worden getoond.

INSTANDHOUDING MONUMENT Bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed is in het verslagjaar een subsidie aangevraagd voor de uitvoering van diverse reguliere onderhoudswerkzaamheden. In augustus werd ons een instandhoudingssubsidie verleend van € 103.444,00 voor de jaren 2017 t/m 2022, globaal 50% van de totale investeringskosten. De andere helft moet worden gedekt uit eigen middelen. Ernstig is dat wij werden geconfronteerd met een noodsituatie m.b.t. de verwarmingsketels en de klimaatbeheersing. Vervanging van deze installaties is noodzakelijk om te waarborgen dat de collectie op een verantwoorde manier behouden blijft, zulks overeenkomstig de criteria van het Museumregister. De met de vervanging gepaard gaande investeringen zijn hoog en kunnen, in combinatie met de kosten van de hiervoor genoemde onderhoudswerkzaamheden, niet uit eigen middelen worden gedekt aangezien de voorziening onderhoud daarvoor ontoereikend is. Het zal duidelijk zijn dat dit probleem zonder aanvullende cofinanciering niet kan worden opgelost. Wij zetten ons daarvoor in.

Vermeldenswaard is voorts nog dat het communicatie – en informatiesysteem van het Klooster is vernieuwd door de aanschaf van een nieuwe telefooncentrale en nieuwe hard- en software.

3 BOSCHHUISBERAAD De opzet van het Boschhuisberaad is voorstellen en ideeën uit te werken die zijn voortgekomen uit een in 2015 gehouden symposium in het Klooster. Globaal komen deze voorstellen op het volgende neer: - de ontwikkeling van een landschapsbiografie/landschapsvisie; - de kwaliteit van het landschap Westerwolde verder tot ontwikkeling te brengen inclusief het Klooster en de omgeving daarvan. Vooralsnog bestaat het initiatief uit een voornemen. Wij gaan ervan uit dat de actoren van dit project – de gemeente Vlagtwedde, Staatsbosbeheer, de Rijksdienst en ons bestuur - op korte termijn concrete stappen zetten tot de vorming van inrichtingsplannen en, uiteraard, tot de uitvoering daarvan.

BESTUUR EN PERSONEEL Tot ons genoegen kunnen wij u meedelen wij onze directeur Margriet van Klinken per 1 oktober in vaste dienst hebben benoemd voor 24 uren in de week. Tevens werd een besluit genomen tot het aanstellen van een conservator.

Bestuur en directie hebben in het verslagjaar een viertal brainstormsessies gehouden. Op basis hiervan is nieuw beleid ontwikkeld.

Het verheugt ons dat wij een drietal stagiaires van HBO en universitair niveau mochten verwelkomen wier inzet erg wordt gewaardeerd.

TOT SLOT Onze dank gaat uit naar ons personeel voor hun geweldige inzet en naar onze vrijwilligers, zonder wier belangeloze inzet en toewijding het licht in Domus Novae Lucis zou doven. Onze dank gaat ook uit naar de Gemeente Vlagtwedde en de Provincie Groningen voor hun financiële structurele bijdragen, omdat Klooster Ter Apel zonder die steun haar deuren wel kan sluiten.

Stichting Klooster Ter Apel

Frits Bergman, voorzitter Bertus Kloosterman, secretaris Margriet van Klinken, directeur

4 I. STICHTING KLOOSTER TER APEL

DOELSTELLING

Stichting Klooster Ter Apel heeft ten doel het instandhouden en beheren van monumenten beschermd op grond van de Monumentenwet 1988, met name - zonder daartoe beperkt te zijn - het instandhouden en beheren van monumenten in de Kloosterenclave te Ter Apel, in het bijzonder van het complex onroerende zaken bestaande uit Conventgebouw¹ van het kloostercomplex met daarbij behorende opstallen, erven, tuinen en omliggende gronden, alsmede het verrichten van al zodanige activiteiten die aan de Kloosterenclave en het Conventgebouw een functie kunnen geven in het bijzonder op cultureel, religieus en kerkhistorisch terrein in de ruimste zin.

¹Klooster Ter Apel, Domus Novae Lucis/Huis van het Nieuwe Licht, is een van de weinige nog bestaande middeleeuwse plattelandsklooster van Noordwest Europa. In 1990 werd het Kloostercomplex opgenomen in de toen zogenaamde UNESCO ‘Top 100’ van onroerende objecten in Nederland. Dit bevestigt de unieke status van Klooster Ter Apel en de onvervangbaarheid ervan.

De Stichting heeft tevens ten doel het in het Conventgebouw instandhouden van een Museum voor Klooster- en Kerkgeschiedenis & Religieuze Kunst², alsmede het verrichten van al zodanige activiteiten die behoren tot de taken van een museum.

²Sinds 27 april 2006 is Klooster Ter Apel in het bezit van het certificaat ‘Geregistreerd Museum’. Voortzetting van de opname in het Museumregister, wederom voor minimaal 5 jaar, werd op advies van de landelijke adviescommissie voor museumregistratie door de Stichting Het Nederlands Museumregister te gehonoreerd per 18 augustus 2011. In 2016 bleef de registratie van kracht. In 2008 werd Klooster Ter Apel opgenomen in het register van Algemeen nut beogende instellingen (ANBI). In 2012 volgde de classificatie Culturele ANBI.

De Stichting tracht haar doel ondermeer te verwezenlijken door: a. het scheppen van voorwaarden, gericht op de bevordering van het cultuurhistorisch besef, toerisme, educatie en recreatie; b. aankoop, beheer, verpachting en/of verhuur van gronden en gebouwen; c. de hiervoor bedoelde onroerende zaken in eigendom te verkrijgen of persoonlijk gerechtigde te worden; d. het verwerven, beheren, tentoonstellen en onderzoeken van de aan het Conventgebouw gerelateerde kunst- en geloofsobjecten, objecten met betrekking tot de geschiedenis van de Orde van het Heilig Kruis, de klooster- en kerkgeschiedenis van de provincie Groningen, de pelgrimsroute van Groningen tot D-Münster i/W, de rol van het klooster in de geschiedenis van Westerwolde en de geloofsstrijd in de grensregio van de zestiende en zeventiende eeuw en e. voorts met alle wettige middelen, verband houdende met voornoemde doelstelling, één en ander in de ruimste zin des woords.

5 PERSONEEL EN ORGANISATIE

In het verslagjaar waren 81 medewerkers werkzaam in c.q. voor Klooster Ter Apel: vrijwilligers (53), adviseurs (7), oproepkrachten vakantie/weekend/feestdagen (7), leden stichtingsbestuur (5), in (parttime-)loondienst (3), op contractbasis (3), stagiaires (3).

BESTUUR EN DIRECTIE mr. F.A. Bergman, voorzitter ing. B.G. Kloosterman, secretaris drs. H.H. Keuker RA, penningmeester drs. P. Witteveen dr. R.F.E. Wolf drs. Margriet van Klinken, directeur

Het bestuur kwam met de directeur tijdens de reguliere vergaderingen vier keer bijeen. Daarnaast werden er vier brainstormsessie gehouden over nieuw te formuleren beleid.

CONVENTOVERLEG

Onder leiding van de directeur bestond de Staf van Klooster Ter Apel, deelnemers aan het Conventoverleg aangevuld met de procurator, uit:

Ton Kuper (coördinator Werkgroepen Collectieregistratie & Beheer Depot en Gidsengilde) Cees Meinders (coördinator Donateurs en lid Werkgroep Kloosterreceptie & Kloosterwinkel) Nico Rookmaker (coördinator Werkgroep Kruidentuin, secretaris Conventoverleg) Daniëlle Suelmann-Smedes (coördinator Werkgroep Kloosterreceptie & Kloosterwinkel) Anastasia vanderWerff-Podgórski (Hospitality & Facility manager)

In het verslagjaar vond het Conventoverleg acht keer plaats. Tijdens deze werkbespreking van de directeur met de coördinatoren van de werkgroepen werden gedane zaken geëvalueerd, lopende projecten en bijbehorende afspraken gecontroleerd en nieuwe werkzaamheden in kaart gebracht. Vaste agendapunten waren: gebouwbeheer, tentoonstellingen, educatie, zaken betreffende hospitality en facility (onder meer huishoudelijke dienst, huwelijken, groepsbezoeken en arrangementen), veiligheidszorg, receptie, winkel en refter, collectieregistratie, rondleidingen/gidsen, kruidentuin, personele zaken, donateurs. Bij toerbeurt waren ook bestuursleden aanwezig bij deze bijeenkomsten.

VRIJWILLIGERS

De Stichting Klooster Ter Apel is een organisatie die kan rekenen op medewerking van een fantastisch team vrijwilligers. Deze zorgen er niet in de laatste plaats voor dat wij het voortbestaan van een van de weinige nog bestaande middeleeuwse plattelandskloosters in Noordwest Europa kunnen waarborgen. De vrijwilligers hebben een vrijwilligersovereenkomst getekend en hun rechten en plichten zijn gepubliceerd in het Handboek voor vrijwilligers. Voordat zij aan de slag kunnen doorlopen 'nieuwelingen' het project Kwaliteitsplan ter Introductie van Samenwerking en Service, kortweg KISS. Samengesteld door onze H&F manager, heeft dit project tot doel kandidaten op een juiste wijze voor te bereiden op de werkzaamheden. Tijdens deze introductiecursus maken met name kandidaten die later in direct contact staan met de bezoekers kennis met de dagelijkse gang van zaken binnen het Klooster. Uiteraard wordt daarbij ook aandacht geschonken aan de geschiedenis van ons Klooster en de Orde van het Heilig Kruis.

6 STAGIAIRES

In het verslagjaar waren er drie stagiaires actief. Erik Wubs, student RUG deed onderzoek naar de collectie van Klooster Ter Apel, wat resulteerde in de Collectie top tien. Elena Fehrmann, studente Universiteit Nijmegen, stage die resulteerde in een marketing en promotieplan om Klooster Ter Apel beter in de Duitse markt te zetten. Nardo Kuijper, student Hanzehogeschool, Bachelor scriptie over de administratieve organisatie en interne beheersing van Klooster Ter Apel, die zal resulteren in een adviesrapport.

WERKGROEPEN

In het verslagjaar waren de volgende Kloosterlingen werkzaam in een of meerdere werkgroepen.

ARRANGEMENTEN, EVENEMENTEN & GROEPSREIZEN

Daniëlle Suelmann-Smedes. Anastasia vanderWerff-Podgórski (coördinator), Charissa-May van der Werff ( gedeeltelijk) en medewerkers van Kloosterreceptie en Kloostercafé 'De Refter'.

De activiteiten, evenementen en groepsbezoeken, uitvoerig beschreven in het verslag, kwamen tot stand door de inzet van de betaalde medewerkers, waar nodig terzijde gestaan door de medewerkers van Kloosterreceptie en Kloostercafé 'De Refter'.

Buiten de reguliere openingstijden werd van de Kloosterfaciliteiten gebruik gemaakt in het kader van eigen arrangementen en voor de organisatie van onder meer jubilea en andere feestelijke bijeenkomsten, concerten, vergaderingen, studiesessies, presentaties en concerten, veelal in combinatie met een Kloosterlezing en/of -rondleiding. In voorkomende gevallen werd de catering verzorgd door Hotel-Restaurant Boschhuis gelegen tegenover het Klooster. De reeds ontwikkelde arrangementen van uiteenlopende aard werden gecontinueerd en waar nodig aangepast. De diverse arrangementmogelijkheden van Klooster Ter Apel werden ondermeer via Tourist Info Westerwolde, Marketing Groningen, Duitsland onder de aandacht gebracht in binnen- en buitenland.

COLLECTIEREGISTRATIE & BEHEER DEPOT

Wubbe Brands (tot eind 2016), Els Heeres, Anna Hoek (tot de zomer van 2016) , Nes van Hoorn, Ria Koorman, Ton Kuper (coördinator), Cees Meinders (in de wintermaanden tot mei), Ellen Prins en Ginie Zwik. Nieuw zijn Johan Akker te Emmen en de heer Erik Wubs, student geschiedenis aan de R.U. Groningen, bezig met het project digitalisering Top-10 Collectie Ter Apel.

In 2016 heeft de werkgroep “collectieregistratie” zich in hoofdzaak bezig gehouden met haar hoofdtaak: het beschrijven, behouden en actualiseren van de collectie Ter Apel en de monitoring van de bewaarcondities in het conventsgebouw van Ter Apel, in het bijzonder in het depot onder de nieuwe westvleugel. De vaste werkzaamheden van de werkgroep dienden als basis voor het twee maandelijkse overleg en voortgangscontrole.

De werkgroep “collectieregistratie en depotbeheer” bleef in 2016 stabiel. De werkgroep bestond in 2016 uit 11 personen en kwam in dat jaar 4x bijeen. De bijeenkomsten, waarvan een agenda wordt opgemaakt en notulen en werkafspraken worden besproken en vastgelegd, vonden plaats op de volgende woensdagen: 20 januari, 30 maart, 06 juli en 28 september 2016. Besluiten en werkafspraken worden telkens op voortgang gecontroleerd. In de loop van 2016 werd afscheid genomen van mevr. Anna Hoek (op haar verzoek) en de heer Wubbe Brands (op zijn verzoek wegens leeftijd) Anna hield zich voornamelijk bezig met de invoer in ADLIB en Wubbe assisteerde in de technische dienst. Met het oog op noodzakelijke deskundigheidsbevordering werd gebruik gemaakt

7 van cursussen via het Museumhuis Groningen. Op woensdag 20 april hebben zes leden van de werkgroep deelgenomen aan een extra ADLIB-basiscursus in het Museumhuis Groningen door de heer Tom Heijne. De werkgroep is geabonneerd op de digitale uitgave van “Erfgoedlopers” van het Museumhuis Groningen.

De vrijwilligers van de werkgroep hebben hun taken onderling verdeeld en werken voornamelijk in tweetallen. Drie vrijwilligers zijn bezig met de invoer en verfijning c.q. verbetering in ADLIB. Twee leden houden zich hoofdzakelijk bezig met de enige levende deelcollectie namelijk de in de pandhof aanwezige kloosterkruiden (dit betreft ca. 200 inheemse kruiden). De basisinvoer van de “collectie Ter Apel” is nagenoeg afgerond maar vraagt steeds opnieuw om updates. In 2016 werd de deelcollectie paramenten gecheckt op de bewaarcondities: zowel in de credenskast (in de sacristieruimte) als de kleding van kloosterorden in het museale depot.

De sinds 2013 aan deze werkgroep toegevoegde leden Ginie Zwik en Cees Meinders verzorgden ook in 2016 het bijhouden en monitoren van de klimaatgegevens in de – voor het publiek toegankelijke - museale vertrekken. In 2016 werd de heer Johan Akker hieraan toegevoegd. Elk kwartaal wordt een klimatologisch rapport gemaakt en op schrift gesteld en vervolgens in de werkgroep besproken (en waar nodig gerichte actie ondernomen). Uit de rapportages bleek dat schommelingen in de relatieve luchtvochtigheid in de beide delen van de nieuwe westvleugel (Galerie I beneden en Galerie II boven) zo nu en dan best groot waren. Een bijzonderheid was het uitvallen van de verwarmingsinstallatie in januari van 2016. Kerk en klooster incl. de depots waren enkele dagen geheel zonder verwarming. Reden: een doorgebrand bedieningspaneel. Er is een nieuw regelpaneel gekomen en de gevolgen waren niet langdurig. Hetzelfde gebeurde in oktober 2016, toen beide ketels in storing bleken te staan. Eind 2016 zijn er nieuwe Key-tags aangeschaft voor de klimaatregistratie.

Het in 2013 gestarte project “object in de schijnwerper”…… kreeg in 2016 een vervolg. Dit om objecten uit de collectie van Klooster Ter Apel beter onder het voetlicht te brengen voor medewerkers van Klooster Ter Apel én vooral voor het publiek. De informatie hierover is vooral intern gericht. Elk kwartaal wordt er een bijzonder object uitgelicht en voorzien van een levensgeschiedenis.

De collectie Ter Apel werd in 2016 uitgebreid met enkele bruiklenen, schenkingen en een aankoop ( zie onderdeel collectie). Deze objecten werden genummerd en ingevoerd in Adlib. In de Antiekhal in Heerde werden de houten paaldelen van het fundament van de oorspronkelijke watermolen door invriezing geconserveerd (november 2016).

Ten behoeve van de zelfanalyse in het kader van de Museumregistratie worden met name de klimaatgegevens nauwkeurig geregistreerd en gemonitord. Nadat in 2011 Klooster Ter Apel opnieuw werd gecertificeerd tot “geregistreerd museum” voor de periode tot en met 2016, zijn de herijkingsmomenten verder gedigitaliseerd. Aan de hand van de in 2012 toegestuurde vragenlijst voor zelfanalyse werd het thema klimaatbeheersing verder aangescherpt. Per kwartaal wordt een klimaatbericht opgemaakt en worden aansturing en mogelijke verbeterpunten besproken in de commissie.

Het museum heeft haar boekencollectie geheel geïnventariseerd en in ADLIB ingevoerd. Op verzoek kunnen de medewerkers van het Klooster desgewenst boeken lenen dan wel inzien. Met name de gidsen van het Gidsengilde blijken hiervan in hoofdzaak gebruik te maken.

Leden van de werkgroep collectieregistratie zijn ook ingeschakeld bij de uitvoering van het veiligheidsplan van Klooster Ter Apel, vooral daar waar het de collectie Ter Apel betreft. In dit plan gaat het primair om de veiligheid van mensen (medewerkers en bezoekers) maar ook om de veiligheid en het behoud van bijzondere objecten die deel uitmaken van de “collectie Ter Apel”. In 2016 werd een incidentenregistratie aan het veiligheidsplan toegevoegd.

Alle aandacht van de werkgroep lag in 2016 op het verbeteren van de registratie in ADLIB en de controles op de juiste standplaatsen in het museale depot.

8 DONATEURS/VRIENDEN

Cees Meinders (coördinator, gedeeltelijk) en Daniëlle Suelmann-Smedes ( gedeeltelijk)

Het aantal particuliere donateurs en vrienden bedroeg aan het eind van het verslagjaar 111. 56% woont in Westerwolde, 19% in Zuidoost Drenthe, 12% in de rest van Groningen en 13% elders in Nederland. In 2016 mocht Klooster Ter Apel twee grote donaties ontvangen van particuliere donateurs.

EDUCATIE

Marion Muter, Ed Niers, Henriëtte Postema, Anastasia vanderWerff-Podgórski (coördinator), Anny Westerbeek en Ginie Zwik. Aangevuld met enkele dames die speciaal voor het Huis van Sint Nicolaas zijn aangetrokken.

Naast het reguliere aanbod van lessenreeksen en onderwijsprogramma’s deed Klooster Ter Apel in het verslagjaar mee aan de pilot van het project Culturele Mobiliteit Groningen. Culturele Mobiliteit helpt leerkrachten om een museumbezoek te realiseren door te ondersteunen met organisatie en vervoer. Culturele Mobiliteit geeft kinderen een buitenschoolse ervaring in een prikkelende leeromgeving. Tijdens de educatieve programma’s kunnen leerlingen kennismaken met kunst, erfgoed en historische verhalen en worden de geschiedenisverhalen van Groningen tot leven gebracht. Dit resulteerde voor Klooster Ter Apel er o.a. in dat er scholen kwamen uit de hele provincie en zelf de stad Groningen, voor een educatief programma.

EXPOSITIES

Wubbe Brands, Els Heeres, Nes van Hoorn, Ineke Kuiper (gedeeltelijk), Bennie Lammerink (gedeeltelijk), Maya Post (gedeeltelijk), Toon Uijttewaal (coördinator, gedeeltelijk) en Johan van der Veen (gedeeltelijk). Inzake exposities uit eigen collectie in Gastenverblijf: Els Heeres en Ria Koorman-Haverkort (coördinator).

De tentoonstellingen in Klooster Ter Apel, uitvoerig beschreven in het verslag, kwamen mede tot stand door de inzet van de Werkgroep Exposities, waar nodig terzijde gestaan door de Werkgroep Collectieregistratie & Beheer Depot en de Technische Dienst.

GIDSENGILDE

Hanneke Argun, Agnes Brakels, Guus Brouwer, Betty Evenhuis, Pieter de Graeff, Jan Groen, Anneke Korte, Ton Kuper (coördinator), Ron Leenman, Cees Meinders, Henriëtte Postema, Nico Rookmaker, Herman ter Veen, Annie Westerbeek, Hessel Westerbeek, Hans van de Wiel.

In 2016 hebben de leden van het Gidsengilde van Klooster Ter Apel met veel plezier meegewerkt aan diverse rondleidingen in Museum-Klooster Ter Apel. Niet alleen het conventsgebouw maar in het zomerseizoen ook buitenom het Top-100 monument.

De aangemelde bezoekersgroepen kenden een grote verscheidenheid aan achtergrond en belangstellingssfeer. Naast Nederlandse werden regelmatig Duitstalige rondleidingen verzorgd. In een enkel geval werd in het Engels of Frans rondgeleid. Het publiek dat een rondleiding met gids aanvroeg was in het algemeen genomen geïnteresseerd in geschiedenis, bouwkunst en religie. Er was vanuit dat perspectief gerichte vraag naar informatie over de achtergronden en de leefwijze van de oorspronkelijke bewoners, de kanunniken van de Orde van het Heilig Kruis, en de verbanden met andere kloosterorden. Ook is er elk jaar opnieuw goede belangstelling voor de originele kloosterkruiden binnen de pandhof.

9 In 2016 is de samenstelling van het Gilde ongewijzigd gebleven. Het aantal gidsen bleef dit jaar op 16 personen. Onder de gidsen is voldoende variatie en specialisatie ontstaan. Aandachtspunten/ speerpunten zijn de kruidentuin, evenementen (als Middeleeuws Ter Apel), Duitstalige groepen en kindergidsen binnen de concept van Erfgoed Educatieprojecten.

De vergaderfrequentie bleef net als in voorgaande jaren gelijk: vijf vaste bijeenkomsten om de twee maanden. Elke vergadering werd bijgehouden met een agenda, notulen en werkafspraken. Ook werden nieuwe boekpresentaties of bijzondere artikelen benoemd, vooral daar waar er een relatie bestaat met Museum-Klooster Ter Apel, de Orde van het Heilig Kruis of de landstreek Westerwolde. De gidsen verzamelden deze informatie zelf. In 2016 werd vergaderd op dinsdag- of woensdagavond in de sacristie van het klooster. Het opkomstpercentage tijdens vergaderingen was in de regel groot te noemen. De onderlinge betrokkenheid is na ruim 14 jaar (start in 2003) ongewijzigd sterk te noemen.

Uitwisseling met andere gidsenorganisaties worden – waar mogelijk – gestimuleerd. In het verleden is al contact geweest met de gidsen in Bentlage (bij Rheine) en de plaats Ihlow (in Ost-). In 2015 werden daar contacten over en weer toegevoegd met de gidsen van Franeker en de stadsgidsen van de binnenstad van Groningen. In 2016 is de relatie met de stad Groningen versterkt en zijn banden met Scharmer aangehaald.

In 2016 heeft het Gilde enkele activiteiten georganiseerd voor inhoudelijke verdieping. Soms werd deelgenomen aan studiedagen (symposia). In 2016 werd op zaterdag 11 juni een eigen excursie georganiseerd naar de Martinikerk te Groningen. Onder leiding van het Gilde lid Jan Groen (tevens gids in Groningen) werd de kerkruimte van de Martini bekeken en toegelicht, waarna het gotische koor en tenslotte de dakconstructie met een rondgang over de gewelven. Op zaterdag 24 september werd het Gilde uitgenodigd voor een tegenbezoek aan Scharmer. De heer Wieger Schuur vertelde ter plaatse over de plek en de historie van het geheel verdwenen Kruisherenklooster Scharmer, waarvan er nog enkele inrichtingselementen in het landschap herkenbaar zijn. Het kerkgebouw zelf werd in 1824 afgebroken. Scharmer was een dochterklooster van Bentlage en Ter Apel.

In 2016 hebben de gidsen hun medewerking verleend aan de standaard arrangementen zoals “Van Klooster tot Vesting” (in samenwerking met de Vesting ) en “Oord van Licht” (in samenwerking met de kloosterpartners Bentlage bij Rheine en Beyenburg bij Wuppertal). Er werd medewerking verleend aan zaklampen rondleidingen (’s avonds) als voorbeeld van een Educatieproject voor ouders, grootouders en kinderen

Inlooprondleidingen (zonder boeking vooraf) werden verzorgd rond de Paasdagen, tijdens de gehele zomervakantie op zondagen en dinsdagen (7 weken vanaf 10 juli t/m 30 augustus 2016). Hetzelfde gold tijdens de Kerstvakantie van 2016 (tussen 24 december en 08 januari 2017).

Nieuw was een samenwerking met gidsen van Staatsbosbeheer - Eenheid Westerwolde. Hiertoe zijn een tweetal bijeenkomsten georganiseerd. Doel was nader kennis te maken en elkaar te versterken. SBB kwam meer te weten van de kloostergeschiedenis en het Gidsengilde kreeg uitleg over het landschap en de bossen direct rondom de Kloosterenclave.

De gidsen waren ook weer present tijdens het jaarlijkse Spektakel Middeleeuws Ter Apel in het 1e weekend van september (op zaterdag 3 en zondag 4 september 2016). In tegenstelling tot voorgaande jaren kregen alle bezoekers van het evenement de gelegenheid het opengestelde kloostergebouw te bezichtigen. De gidsen hadden zich in pools verzameld met om de 2 uur steeds drie gidsen. De ruimtes werden tijdens de 2 uur verdeeld. Gidsen functioneerden als standplaatsgids, én vraagbaak voor het publiek. Dit functioneerde tot grote tevredenheid van alle deelnemers.

De gidsen hebben een blijvende belangstelling rondom de geschiedenis van de Orde en de locatie Ter Apel in het bijzonder. Met grote interesse worden publicaties gevolgd. Het Gilde maakt ook graag gebruik van de maquette, opgesteld in de nieuwe westvleugel. De maquette is goed toegankelijk voor het publiek en leidt regelmatig tot inhoudelijke vragen en discussie.

10 HUISHOUDELIJKE DIENST

Jessica Doek, Heidi de Vries-Van der Veen en Anastasia vanderWerff-Podgórski (coördinator).

Uitermate belangrijk: de interieur- en exterieurverzorging van het Klooster. Dagelijks werden werkzaamheden verricht ten behoeve van de facilitaire dienstverlening in het gehele gebouw met de kloostervertrekken, de Kloosterspieker en het direct rondom het Klooster gelegen terrein.

HUWELIJK/PARTNERSCHAP & UITVAART

Joke van Boven, Riet Smit-Jansen, Grietje van der Veen-Klein, Janny de Vries-Hilgenga en Anastasia vanderWerff-Podgórski (coördinator).

Klooster Ter Apel is een officiële huwelijkslocatie van de gemeente Vlagtwedde. In het verslagjaar vonden 11 huwelijksplechtigheden plaats in de Kapittelzaal, Kanunnikenkerk of Galerie I. In verband met de organisatie van nieuwe huwelijksplechtigheden en evaluatie van feestelijkheden die hadden plaatsgevonden werd contact onderhouden met de Afdeling Burgerzaken en ambtenaren burgerlijke stand van de gemeente Vlagtwedde.

Van zowel de Kanunniken- als de Lekenkerk werd gebruikt gemaakt voor uitvaartplechtigheden onder regie van onze H&F manager in samenwerking met andere organisaties. In het verslagjaar vonden 1 uitvaartplechtigheid plaats in de Kanunniken- en Lekenkerk. Tijdens deze bijeenkomst was Klooster Ter Apel gedeeltelijk gesloten voor museumbezoekers.

Op 9 december vond er een excursie plaats van het Hostesses Huwelijken. Gedurende de ochtenduren in het Drents Museum te Assen en middaguren met lunch in Kasteel Coevorden werden de diverse trouwzalen bezichtigd en informatie uitgewisseld.

KLOOSTERCAFÉ ‘DE REFTER’ & KLOOSTERBIER SPECIAALZAAK

Bert Winkel ( gedeeltelijk), Rudy Weinans, Brandon Siersema, Finus Kemkers, Anneke Stenneberg, Irene Vernes, Lotte Zijnge

Op dinsdag en donderdag en op afspraak was de refter in 2016 geopend voor het individuele publiek.

Catering bij arrangementen en voor grotere groepen werd ook in het verslagjaar verzorgd door Hotel- Restaurant Boschhuis, gelegen tegenover Klooster Ter Apel en gebouwd op de fundamenten van het voormalige Back & Brouwhuys. Behalve in 'De Refter' vonden de feestelijkheden voornamelijk plaats in de Kapittelzaal.

Vanuit de tot Kloosterbier Speciaalzaak omgebouwde Proviandkelder werden onze, in samenwerking met de Groningse Brouwerij gebrouwen Kruisheren Klooster Ter Apel Bieren met bijbehorende bokalen ten verkoop aangeboden. Odilia, Ur-Type Pilsner; Helena, Rosé bier; Theodorus, donker bier type Dubbel; Augustinus, blond bier type Tripel; het zware Kloosterbier Peregrinus, de seizoengebonden Herfstbock Constantinus, het fluweelachtige Amberbier Prior Hinrick, de hoppig blonde Hinrick Blond en Winterbier Klooster Speciale. Samen met de bestaande Kloosterwijnen Krachtig Rood en Hemels Wit en de rode en witte Jubileumwijnen bleven deze dranken geliefde souvenirs.

KLOOSTERRECEPTIE & KLOOSTERWINKEL

Danielle Suelmann-Smedes (coördinator), Dymphna van Dartel, Lotte Zijnge, Erik Wubs, Anja Scheepstra (gedeeltelijk), Renate Kriek (gedeeltelijk), Mirjam Scholte (gedeeltelijk), Amanda Brakels

11 (gedeeltelijk), Agnes Brakels, Femke Kwant (gedeeltelijk), Petra Rass, Bianca Hemminga (gedeeltelijk), Karin Spekken, Cees Meinders, Johan Akker, Gerda Wierenga

In 2016 waren in de receptie werkzaam: 1 deeltijd medewerker, 7 oproepkrachten en 8 vrijwilligers. Deze medewerkers ontvingen de bezoekers, stelden hen op de hoogte van de routing binnen het complex, gaven informatie over de vaste collectie en tijdelijke tentoonstellingen en antwoord op de meest uiteenlopende vragen. Tot de taken van deze receptionisten behoorden ook het uitvoeren van de opening- en sluitingsprocedure, de verkoop van artikelen in de winkel, bediening van de telefooncentrale, vastleggen van reserveringen, bijhouden van de centrale agenda en verwerking van uitgaande post.

Naast bieren en wijnen vanuit onze Kloosterbier Speciaalzaak in de Proviandkelder, bestond het assortiment van de Kloosterwinkel in hoofdzaak uit (streek)producten die aansluiten bij de doelstelling en activiteiten van onze organisatie. Het assortiment van de kloosterwinkel is medio 2016 flink uitgebreid met o.a. kinderboeken, kinderbijbeltjes, verschillende souvenirs, streekproducten en nieuwe boeken.

Het kassasysteem is up to date gemaakt en er is een nieuw registratiesysteem gekomen voor het scannen van Museumkaart. Voor de veiligheid van de receptiemedewerkers is medio 2016 een zogenaamde ‘paniekknop” geïnstalleerd met rechtstreekse (stil alarm) doormelding naar de politie.

KRUIDENTUIN

Janneke Meijer, Geja Kaman, Gerda Vuurboom, Herman de Vegt, Hessel Westerbeek, Nathalie Kriek en Nico Rookmaker (coördinator). In 2016 is de kruidentuingoep versterkt met Wim Ankum.

Van 19 maart tot en met 22 oktober werd de tuin, 2-wekelijks op de zaterdagochtend, verzorgt. Vooral de zomerperiode was dit jaar uitzonderlijk nat. Dit in combinatie met een zachte winter was er de oorzaak van dat er dit jaar erg veel slakken in de tuin waren die de nodige schade hebben aangericht. Vooral de herfsttijloos (Colchicum autumnale) bleek voor deze weekdieren een delicatesse. September daarentegen was zeer droog en relatief warm waardoor de Artisjok (Cynara scolymus) en de Saffraan krokus (Crocus sativus) bijzonder prachtig hebben kunnen bloeien. Slechts 1 nieuwe aanwinst dit jaar; de rode bosbes (Vaccinium vitis-idaea), ook wel Vossenbes genoemd. Voor de rubriek ‘Kruidentuin actueel’ zijn dit jaar 15 bijdrages geschreven. In het maandblad Roots verscheen dit jaar een artikel over de tuin en ook in het boek ‘De rijke wereld van kloosterkruiden’ van Tini Brugge werd een hoofdstuk aan de tuin gewijd. Tijdens het evenement ‘Westerwolde Rijgt’ werden beelden van kunstenares Marianne Dijkstra geëxposeerd. In juli werden op kleine schaal planten in de tuin te koop aangeboden. Tijdens Middeleeuws Ter Apel waren dit jaar het klooster en de tuin vrij toegankelijk voor bezoekers.

TECHNISCHE DIENST

Wubbe Brands, Nes van Hoorn, Guus Stijntjes (gedeeltelijk) Leden van deze werkgroep pleegden onderhoudswerkzaamheden in en rondom het Klooster. De heren hadden ook ondersteunende functies bij het opbouwen en afbreken van exposities en organiseerden in voorkomende gevallen transporten.

ADVISEURS

Hans Baars (ICT), Allie Eenjes (kloosterhistorie en kruidentuin), Paulina de Nijs (museumprojecten), Siny Scholte Aalbes-Schomaker(fotograaf), Bas Sijpkes (webontwerper, en -beheerder, nieuwe media), Dirk Wenselaar (grafische vormgever en drukwerkadviseur) en Marinus van der Werff (veiligheidszorg).

12 II. Verslag van het jaar 2016

TENTOONSTELLINGEN

-NOVA LUX Expositie, 12 september 2015 t/m 24 januari 2016

Beeldend kunstenaar Ludger Hinse exposeerde onder de titel NOVA LUX (Nieuw Licht) aan de Oostvleugel, in de Kruisgang, Kanunnikenkerk, Galerie I en II en het Dormitorium van Klooster Ter Apel zogenaamde Lichtkruisen, sculpturen en foto's. In de Kapittelzaal was zijn videokunst te zien. De titel verwees naar de oorspronkelijke naam van het middeleeuwse kruisherenklooster: Domus Novae Lucis / Huis van het Nieuwe Licht.

Hinse (1948) woont en werkt in het Duitse Recklinghausen. Hij maakte naam met zijn sculpturen, schilderijen, foto’s en videokunst, maar kwam vooral in de belangstelling door zijn creatie van veelal kleurrijke installaties met als sacraal basisthema het kruis. Zijn objecten en installaties in uiteenlopende technieken nodigen uit tot discussie over de betekenis van het christelijke kruis waarin de kunstenaar vooral hoop, troost, bevrijding en vrede voor de mensen ziet. Een en ander werd getoond in Klooster Ter Apel en was sinds 1988 te zien op meer dan 200 tentoonstellingen in bijvoorbeeld Chili, Oekraïne, Oostenrijk, Spanje, Tsjechië, Zwitserland en op Cuba. Over de kunstenaar en zijn werk werden inmiddels 12 boeken en 14 catalogi gepubliceerd.

De expositie werd geopend door Mechthild Beilmann-Schöner, directeur van de stedelijke musea te D- Rheine waartoe ook Museum Kloster Bentlage, het voormalige moederklooster van Ter Apel, behoort. Voor de tentoonstellingen stelde zij drie sculpturen van Hinse in bruikleen beschikbaar.

Na de vernissage vond voor de tweede keer een processie plaats van Klooster Ter Apel naar de tot de Parochie van het Heilig Kruis behorende Sint Willibrorduskerk in Ter Apel. Een groot Lichtkruis van Ludger Hinze werd meegedragen.

-Hg1 & Hg2 - KWIK IN HET KLOOSTER Expositie, 1 december 2015 t/m 7 februari 2016

In het licht van het 250 en 400 jarige jubileum van respectievelijk het Stadskanaal en de Semslinie (c.q. de provinciale grens) organiseerde de Stichting 250\400 de kunstmanifestatie Kunst langs de linie. Onderdeel van de manifestatie was het kunstwerk van Lotte Geeven, dat in samenwerking met Klooster Ter Apel tot stand kwam en te zien was in de Kapittelzaal. Klooster Ter Apel was in het begin van de 17de eeuw één van de richtingpunten voor landmeter Johan Sems om de Semslinie dwars door het Bourtanger moeras aan te leggen.

Hg1 & Hg2: geïnspireerd op wat er in de omgeving van de Semslinie - bij Lofar - ervaren wordt aan trillingen uit het heelal en uit de ondergrond in verband met de winning van gas en zouten heeft Lotte Geeven de instabiliteit van onze leefwereld als thema opgepakt. Kwik is het enige metaal dat vloeibaar is op kamertemperatuur en de trillingen in het heelal en de aarde goed kan weergeven. Het kunstwerk bestond uit twee identieke druppels kwik. De één reageerde op de zeer kleine trillingen van de aarde en de andere op die van een pulserende ster in het heelal. De live registraties hiervan waren groot geprojecteerd en zo zichtbaar voor bezoekers in het Klooster. Door de beide beelden naast elkaar te tonen werd de kijker uitgedaagd om relaties en verbanden te ontdekken. Het kunstwerk bood een verontrustende werkelijkheid: een instabiele aarde en heelal in de Veenkoloniën. Op eigen wijze kon de kijker op deze unieke plek betekenis toekennen aan de verstillende beelden: de mogelijkheid tot een poëtische, associatieve of existentiële benadering!

13 Kunstenaar Lotte Geeven (1980) is een multimedia kunstenaar uit Amsterdam. Ze studeerde aan de Rietveldacademie en de Rijksacademie. Haar oeuvre bestaat uit minimale portretten over de menselijke verhouding tot ongrijpbare zaken als het luchtruim, de zee of de aardbol. In eerdere werken nam ze het geluid van de aarde op uit het diepste gat in onze planeet met de hulp van Duitse wetenschappers en ontwikkelde ze een computer die de zee een stem gaf. Het werk van Geeven werd ondermeer getoond in verschillende galeries en musea in Berlijn, Budapest, Londen en New York, in Canada, China en Indonesië. In 2010 won Geeven de Illy Prize, een onderscheiding voor de meest innovatieve kunstenaar.

-DE WONDERBAARLIJKE REIS VAN SINT BRANDAAN Met kunstwerken van Yvonne Struys Expositie 10 april t/m 2 juni 2016

De reis van Sint Brandaan is een eeuwenoud verhaal uit de zesde eeuw. Omstreeks 1150 is het verhaal vanuit het Latijn in een Rijnlands dialect op schrift gesteld door een onbekende dichter.

Brandaan, abt van een groot Iers klooster, leest in een oud boek allerlei dingen die hij niet kan geloven. Geïrriteerd werpt hij het boek in het vuur, maar dan verschijnt een engel die hem opdraagt per schip een reis te ondernemen om de waarheid te achterhalen. Er volgen negen jaren waarin Brandaan en zijn medebroeders de wereldzeeën bevaren. Tijdens de gevaarlijke en avontuurlijke reis vallen ze van de ene verbazing in de andere: een vis met een eiland op de rug, een aards paradijs, de verrader Judas die af en toe verlichting krijgt van de helse pijnen die hij moet ondergaan. Brandaan raakt er van doordrongen dat Gods schepping in het geheel niet te doorgronden is en dat Hij sneller bereid is tot genade dan men ooit zou kunnen bevroeden. Als na negen jaar blijkt dat het logboek waarin de avonturen werden opgetekend, reeds volledig is gevuld, laat Brandaan zijn schip terugkeren naar Ierland. Hij draagt het boek op aan God en sterft kort nadien. Het is de aartsengel Michael die zijn ziel komt ophalen: een uitzonderlijke eer voor een uitzonderlijke heilige.

Beeldend kunstenaar Yvonne Struys maakt op de meest uiteenlopende plekken, in onverwachte situaties en in soms barre omstandigheden, haar zoektochten. Zij kiest haar reisdoelen bewust, maar of zij nu naar het hoge Noorden trekt of een reis onderneemt in de geest, zij laat zich steeds weer verrassen door haar ontdekkingen. Graag volgt ze de oude paden uit de geschiedenis en luistert naar de mythen en volksverhalen.

De reisverhalen van Sint Brandaan inspireerde Struys tot het maken van bijzondere kunstwerken, die te bezichtigen waren in Galerie I en II in Klooster Ter Apel.

-WIJWATERBAKJES UIT EIGEN COLLECTIE Expositie 8 maart t/m 14 september 2016

Een wijwatervaatje of wijwaterbakje is een vaatje waar wijwater in huis wordt in bewaard. Dit wordt aan de muur gehangen, meestal vlak bij de deur van een vertrek, zodat je bij binnenkomst in dit vertrek, enkele vingers erin kan dopen en aldus, met gereinigde handen, een kruisteken maakt: het wijwaterkruisje. Het bakje is meestal gemaakt van geglazuurd aardewerk en hierin wordt wijwater gedaan. Ook metalen exemplaren komen voor. Op de houder van het bakje is meestal een vrome voorstelling in reliëf aangebracht: een Madonna, een kruis, een engeltje of het Christusmonogram bestaande uit de Griekse letters Chi (X) en Rho (P). De meeste vaatjes zijn uitgevoerd in enigszins zoetige pasteltinten.

Dit voorwerp werd tot in de jaren 70 van de vorige eeuw veel gebruikt bij katholieke gezinnen. In de meeste vertrekken hing wel een dergelijk vaatje. Sindsdien is deze devotie samen met het kerkbezoek sterk achteruitgegaan in Nederland. Men kan ze verkrijgen in gespecialiseerde winkels voor religieuze artikelen. Het is nu ook een object voor verzamelaars geworden en ook in musea gewijd aan volksdevotie komt men ze tegen.

14 In de vitrines in het Gastenverblijf was een deel van de collectie wijwaterbakjes van Klooster Ter Apel te zien.

-WERKEN IN KLOOSTERS: HET SCRIPTORIUM Expositie 10 juni t/m 2 oktober 2016

'Monnikenwerk' was het, dat schrijven en kopiëren van boeken. Kloosterlingen behoorden lange tijd tot de selecte groep mensen die kon lezen en schrijven. Zij waren dan ook gedurende honderden jaren verantwoordelijk voor de middeleeuwse boekproductie. Hoe het middeleeuwse boek tot stand kwam, welke materialen werden gebruikt en wat de invloed was van de boekdrukkunst op zowel het boek als de scriptoria was te zien in de expositie 'Het Scriptorium' die Klooster Ter Apel in zomer en najaar 2016 organiseerde.

Bij slecht licht en in koude ruimtes werkten monniken maanden- en soms wel jarenlang aan het overschrijven van liturgische boeken, geschriften van de kerkvaders, Latijnse klassieken en schoolboeken. Kloosterlingen behoorden immers lange tijd tot de kleine groep mensen die kon schrijven en zij waren dan ook lange tijd verantwoordelijk voor de middeleeuwse boekproductie. Na 1200 maakten de scriptoria zich echter los van de kloosters en vestigden zich in de steden, waar specialisten verantwoordelijk waren voor de vervaardiging van boeken en geschriften. Kloosterlingen veranderden van kopiisten in auteurs en kochten zelf boeken bij de ateliers om grote bibliotheken in te richten. Halverwege de 15e vond schudde de wereld van de boekproductie echter op zijn grondvesten door de uitvinding van de boekdrukkunst door Johannes Gutenberg.

In de expositie 'Het Scriptorium' stond de ontwikkeling van de middeleeuwse boekproductie centraal. Aan de hand van middeleeuwse handschriften, losse bladen, boekbanden, replica’s, materialen en talloze afbeeldingen werd de bezoeker meegenomen in de wereld van perkament en papier, ganzenveer en pen om uiteindelijk uit te komen bij de loden letter en houten drukpers van Gutenberg. In de expositie was te zien hoe het middeleeuwse schrift zich ontwikkelde, hoe een miniatuur tot stand kwam, hoe perkament werd gemaakt en wat de invloed van de komst van de boekdrukkunst was op het middeleeuwse boek.

Deze expositie kwam tot stand met bruiklenen van o.a. Museum Meermanno, Museum Het Valkhof, Heilig Landstichting, Stichting Erfgoed Nederlands Kloosterleven en particuliere collecties.

-EXODUS Expositie 8 oktober t/m 18 december 2016

Het internationale Kunstcollectief "Hi Five Art" heeft als doel regelmatig Themaexposities te presenteren en er mee op tournee te gaan in Duitsland en Nederland. De vijf leden zijn: 1. Eveline van Duyl (Westerwijtwerd, NL), 2. Pete Silverstein (Glimmen, NL), 3. Mariam Wilhelmina (Wilma Mencke) (woonachtig in Groningen, NL - atelier in Weener, D), 4. Kriso ten Doornkaat (Rysum, D) en 5. Georg Willms (Leer, D).

Het actuele thema Exodus is gekozen omdat het een thema van alle tijden is. Volksverhuizingen zijn er altijd geweest en zullen er ook in de toekomst zijn. Iedere kunstenaar van dit collectief levert vanuit zijn eigen 'insteek' een bijdrage. Daardoor ontstaat er een gevarieerde blik en presentatie n.a.v. de verschillende aanpak van deze onderwerpen. Verschil is duidelijk ook te zien in technieken en de uitingen. Regelmatig komt de groep samen en wisselt men ideeën uit. Zo stimuleert men elkaar. Ook worden tezamen de tournee en de expositieruimtes besproken en gepland. Ook de kwaliteit van de werken wordt zo zorgvuldig bewaakt. Meer informatie over "Hi Five Art": www.facebook.com/HiFiveArt Van Djinns & Witte Wieven

15 'Van Djinns & Witte Wieven' is een project van Eveline van Duyl (beeldend kunstenaar en fotograaf) en Itamar Kool (filmmaker). Met dit project beogen zij de vluchtelingen die hiernaartoe zijn gekomen dichter bij de Nederlanders te brengen. Daarvoor maken ze foto's van hen tegen een typisch Nederlandse achtergrond. Daarnaast hebben ze gedurende een aantal sessies streekverhalen, legendes en sprookjes uit het land van herkomst van deze vluchtelingen opgetekend of opgenomen. Van sommige verhalen hebben ze animaties gemaakt. Deze waren te zien tijdens de expositie Exodus. Meer informatie: www.vandjinnsenwittewieven.nl.

-A HOME AWAY FROM HOME / CUBESTEE Expositie 12 november 2016 tot 14 februari 2017

In en rond Klooster Ter Apel was een bijzondere aanvulling op de tentoonstelling Exodus te bewonderen: de innovatieve woonunit Cubestee en pop-up-tentoonstelling 'A Home away from Home'.

In 2016 lanceerden het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) en Rijksbouwmeester Floris Alkemade de Open Oproep 'A Home away from Home': een ontwerpprijsvraag voor innovatieve oplossingen voor de huisvesting van asielzoekers. De resultaten van de open oproep bevatten een heel scala aan oplossingsrichtingen, variërend van opbouwbare units en bouwpakketten tot sociale strategieën die ook breder inzetbaar zijn bij vraagstukken van flexibele huisvesting.

'Nieuwe erven, nieuwe buren, nieuwe oogsten' is een van de winnaars van de ontwerpprijsvraag. Deze Groningse inzending met de daaraan verbonden woonunit 'Cubestee' is tijdelijk te bezichtigen in de tuin van het klooster. De opvang van mensen in nood wordt gekoppeld aan actuele vraagstukken in het landelijke gebied: krimp, leegstand, goedkope huisvesting, herbestemming erfgoed en vitale sociale verbanden. Allemaal thema’s die zeer relevant zijn en in de nabije toekomst grote uitdagingen vormen voor de provincie Groningen. De Cubestee was te zien tot 14 februari 2017.

Daarnaast werd in het klooster een tentoonstelling gepresenteerd waarin alle ontwerpen van de prijsvraag die van de jury een eervolle vermelding hebben ontvangen wordt getoond. De tentoonstelling was te bezoeken t/m 27 januari 2017. Zie www.ahomeawayfromhome.nl en www.onix.nl/portfolio-item/cubestee

Deze uitbreiding van de tentoonstelling 'Exodus' is in samenwerking met de gemeente Vlagtwedde, Staatsbosbeheer en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed gerealiseerd. Het ontwerp 'Nieuwe erven, nieuwe buren, nieuwe oogsten' is een samenwerking van verschillende partijen met hun wortels in Groningen: Onix Architecten, Stichting Het Groninger Landschap, RIZOEM, GIDZ, MD landschapsarchitecten, Dékan en Friso Bouw.

-FOTOWEDSTRIJD GASTVRIJ TER APEL Expositie 23 december 2016 tot 29 januari 2017

Gastvrij Ter Apel is een samenwerkingsverband van Jumbo Ter Apel, Hotel Boschhuis Ter Apel en Klooster Ter Apel, die de handen ineen hebben geslagen om Ter Apel te promoten. Om Ter Apel goed te kunnen promoten is goed beeldmateriaal belangrijk. Wat maakt Ter Apel nou tot zo'n mooi dorp? Van juli t/m september 2016 organiseerde Gastvrij Ter Apel een fotowedstrijd op Facebook voor iedereen die Ter Apel zo mooi of bijzonder mogelijk in beeld kon brengen. Van de 20 foto's met de meeste likes is door een deskundige jury een selectie gemaakt van 9 foto's die in een reizende tentoonstelling te zien zullen zijn op verschillende locaties in Ter Apel. De reizende tentoonstelling was te zien in Hotel Boschhuis van 23 november t/m 22 december, daarna in Klooster Ter Apel van 23 december 2016 t/m 29 januari 2017 en vervolgens in Jumbo Nederveen Cappelstraat Ter Apel.

16 De tentoonstelling werd dinsdag 22 november officieel geopend in Hotel Boschhuis, door Giny Luth, wethouder cultuur van de gemeente Vlagtwedde.

(SEMI) PERMANENTE PRESENTATIES

Behalve aandacht voor de wisselende exposities was er uiteraard ook de zorg voor de (semi-) permanente presentaties in Klooster Ter Apel. Een belangrijk onderdeel daarvan is de tentoonstelling

DE MIDDELEEUWEN VAN HELMANTEL In vervolg op de spraakmakende tentoonstelling De Middeleeuwen van Henk Helmantel in Klooster Ter Apel van 23 oktober 2010 tot en met 9 april 2012, zijn de Prior- en Subpriorkamer van het Klooster permanent ingericht met objecten uit de collectie van Henk en Babs Helmantel. Het betreft middeleeuwse beeldhouwwerken, gebruiksvoorwerpen en meubilair, ooit in bezit van voornamelijk kloosters, aangevuld met Henk Helmantels schilderijen van middeleeuwse kloosters en kerken.

OVERIGE EXPOSITIES Evangelie verbeeld - Kopergravures uit de Statenbijbel van 1682 langdurig bruikleen van de NH Kloosterkerkgemeente te Ter Apel in het Voorportaal en de Sacristie. Groningse kloosters in de Middeleeuwen de 34 kloosters van 8 kloosterorden op het huidige grondgebied van de provincie in een interpretatie van beeldend kunstenaar Gabriëlle Kroese in Kloostercafé 'De Refter'. Historie van Glas-in-loodramen in kloosters vanaf de Middeleeuwen in het Atelier van de Glazenier op de Kloosterzolder. Iconen van de kruisheren 10 images van beeldend kunstenaar Theo Berends op overloop naar de Kloosterzolder. Een geschenk van de kunstenaar uit Nieuw-Amsterdam. Kruidentuin van Klooster Ter Apel meer dan 200 plantensoorten met een aantal explicaties van Hildegard von Bingen in de Kloosterhof. Leven in kloosters liturgisch vaatwerk, Bijbels, (mis)boeken, paramenten en kleding van kloosterlingen in het Gastenverblijf. Middeleeuwse beelden langdurig bruikleen van het Museum Catharijneconvent te Utrecht in de Kanunnikenkerk en Galerie I. Monumento Mori monument in Vaurion/Massangis Roche Jaune, een creatie van beelden kunstenaar Johanna Nijlunsing, ter nagedachtenis aan kruisheren en leken die ooit in de Kloosterhof begraven lagen. Parijse Kerstgroep langdurig bruikleen van de Stichting Katholiek Documentatiecentrum Groningen en Drenthe.

COLLECTIE

MUSIP In het kader van het landelijke MusIP project zijn de deelcollecties van Klooster ter Apel weer up to date gemaakt., i.s.m. Erfgoedpartners Groningen.

KUNSTHISTORISCH ONDERZOEK In 2016 is er kunsthistorisch onderzoek gedaan naar de authenticiteit van het houten Christoffelbeeld beeld dat Klooster Ter Apel in langdurig bruikleen heeft van Museum Catharijneconvent Utrecht. Kunsthistorica Willemijn van Hees komt tot de conclusie dat het beeld zeer waarschijnlijk niet middeleeuws is. Nadere studie volgt nog.

DIGITAAL MUSEUM, COLLECTIE TOP 10 Digitale zichtbaarheid collectie Groningen, Top 10 van ieder museum in Groningen

17 Op initiatief van de provincie Groningen is een Themafonds Digitalisering Collecties Groningen ingesteld bij het Prins Bernhard Cultuurfonds Groningen. Dit fonds is mogelijk gemaakt door financiële bijdragen van de provincie Groningen, het J.B. Scholtenfonds, de Stichting Behringer Hazewinkel en vier Rabobank Coöperatiefondsen. Dit fonds ondersteunt musea en collectiebeherende instellingen om hun collectie op een digitaal aansprekende wijze onder de aandacht van het publiek te brengen door het laten maken van goede afbeeldingen en publieksgerichte teksten. Deze worden gepubliceerd op een gemeenschappelijke website van de musea in de provincie Groningen. Musea en collectiebeherende instellingen kunnen op verschillende manieren aan het project deelnemen. Vanuit het fonds heeft Erfgoedpartners een subsidie gekregen om een overzicht te maken van alle belangrijke collecties in de provincie Groningen. Samen met de musea en de collectiebeherende instellingen worden per organisatie 10 objecten geselecteerd waarvan goede afbeeldingen worden gemaakt met een publieksvriendelijke toelichting. Deze objecten worden niet alleen zichtbaar op de eigen websites van de musea, maar ook op een gemeenschappelijke website. In 2016 volgende een actualisering van de Top -10 van objecten behorende bij de Collectie Klooster Ter Apel. De herbenoeming van de Top – 10 paste binnen het provinciale project digitalisering Collectie Groningen, in samenwerking met het Museumhuis Groningen. In de vorm van een project werd door een aangestelde student geschiedenis van de R.U. Groningen literatuuronderzoek gedaan. Ook werden rondom de 10 geselecteerde objecten verhalen opgesteld (storytelling).

NIEUWE AANWINSTEN De collectie Ter Apel werd in 2016 uitgebreid met enkele bruiklenen, schenkingen en een aankoop. In juni werd de collectie verrijkt met een originele eikenhouten kist afkomstig uit de Maarsingh hoeve nabij Stadskanaal. In augustus kon het Museum Klooster Ter Apel de verwerving realiseren van het schilderij “Gezicht op het klooster” van Adrianus Serné (1773-1853) inclusief de toen nog bestaande bovenverdiepingen op de noord- en de oostvleugel van het complex. In september werden 2 originele etsen van Johan Hemkes verkregen (met afbeeldingen van de oostvleugel en de oude Apostellinde). Daarnaast werd de collectie verrijkt met een schenking van een prachtig perkamenten antifonarie-blad en een opgespannen perkamenten rendierhuid voor het Scriptorium. In oktober werden houten fragmenten van de verdwenen watermolen aan de Molen-A aan de collectie toegevoegd en aansluitend in november enkele originele foto’s van het kloostergebouw rond 1920-30.

ACTIVITEITEN EN EVENEMENTEN

ROZENKRANS EN ROZENHOEDJE RIJGEN Activiteit i.k.v. project Gekleurd Grijs 03-02-2016 De (klein)kinderen rijgen samen met hun grootouders een trendy armbandje of sleutelhanger waarbij aan de volwassenen algemene informatie wordt geboden over gebedssnoeren. Een consumptie werd aangeboden in Kloostercafé De Refter en aansluitend op ontdekking in het Klooster aan de hand van een speurtocht. M.m.v. Siny Scholte Aalbes-Schomaker.

LEZING & WORKSHOP WICHELEN Activiteit i.k.v. Project Gekleurd grijs 21-02-2016 Samen met de kleinkinderen leerden grootouders in korte tijd wichelen en de prachtige plekken in en om Klooster Ter Apel te meten. M.m.v. Hans Baars.

VERHOALENCAFE ‘Verhoalencafé in ’t Klooster uut eig’n bundel’ i.k.v. Grunneger Weke 12-03 t/m 18-03-2016 ‘Het Verhalencafé’, een presentatie van DVD over Oud Ter Apel. Inwoners van Ter Apel vertellen over het verleden aan de hand van de filmpjes uit de jaren 1952, 1958 (HBS/RSG) en 1968. M.m.v. dhr. Rienhart Wolf.

18

NORTHERN CONSORT ‘Stil de Tijd’ i.k.v. de Exodus tentoonstelling 08-04-2016 Dit matinee- en avondconcert was door en voor vluchtelingen: voor zowel de reguliere concertgangers/muziekliefhebbers als ook voor bewoners/vluchtelingen van beide AZC’s en hun begeleiders. I.s.m. het AZC in en COA Ter Apel was een prachtig programma gestalte gegeven met muziek waarin sopraan Johanette Zomer een hoofdrol had. Gedichten en verhalen van vluchtelingen weerklonken in de Lekenkerk, door hun zelf voorgedragen in hun eigen moedertaal

BEZOEK MR. PIETER VAN VOLLENHOVEN 22-04-2016 Op vrijdag 21 april leidde prof. mr. Pieter van Vollenhoven 20 winnaars rond door het Klooster in Ter Apel en vesting Bourtange. Deze 20 winnaars hadden deelgenomen aan een wedstrijd in september 2015 die was georganiseerd door Open Monumentendag en de Telegraaf

DAUWTRAPPEN i.k.v. Hemelvaartsdag 05-05-2016 Dauwtrappen. De ontvangst was om 07.00 uur in De Refter met aansluitend een 8 km-wandeling. In de ochtendgloren startte de wandeling door het met dauw bedekte Ter Apelerbos. Bij terugkomst werd nabij de Spieker op de Kloosterenclave onder het genot van koffie/thee nagepraat over de route en belevenissen. Aansluitend vond een buiten-kerkdienst plaats nabij de Kloostermuren van de Noordvleugel. Deze wandeltocht - met als thema Ervaar de stilte! - werd georganiseerd i.s.m. de Parochie Heilig Kruis.

WERELD LABYRINT DAG 07-05-2016 Op zaterdag 7 mei 2016 was het Wereld Labyrint Dag. Over de hele wereld werd extra aandacht besteed aan labyrinten. In Klooster Ter Apel werd een workshop gegeven met het thema ‘walk as one at one'.

LANDELIJKE CITTASLOWBIJEENKOMST 03-06-2016 Cittaslow, letterlijk langzame stad, is een internationaal keurmerk voor gemeenten die op het gebied van leefomgeving, landschap, streekproducten, gastvrijheid, milieu, infrastructuur, cultuurhistorie en behoud van identiteit tot de top behoren. De Landelijke bijeenkomst vond plaats in Klooster Ter Apel. Op 20 april kreeg Klooster Ter Apel de officiële oorkonde als supporter van Cittaslow Westerwolde uitgereikt.

LEZING & WORKSHOP KLOOSTERSEN BIJENVOLK Presentatie imkerij, verleden en anno 2016, kaarsen maken mmv Jan Kruit 15-06-2016 Harry Rijff, imker, hield een lezing in de Kapittelzaal en heeft het leven van een bijenvolk in een observatiekast verduidelijken. Deze kast was tijdelijk geplaatst in de inpandig gelegen Kruidentuin. Aansluitend gaf hij een demonstratie en was er een mogelijkheid een kaarsje te maken van echte bijenwas.

WESTERWOLDE RIJGT Tien dagen tuinen & Kunst 17-06 t/m 26-06-2016 Tijdens Westerwolde rijgt konden bijna 20 tuinen bezocht worden. Royaal aangelegde tuinen en intieme kleine. Strakke en romantisch vormgegeven tuinen, landschaps- en parktuinen. Veelal in combinatie met een kunstexpositie.

19 Binnen de oude muren van Klooster Ter Apel ligt een bijzondere Kruidentuin. Deze 'vertelt' de geschiedenis van de kruisheren, de oorspronkelijke bouwers en bewoners van het Klooster. De Kruidentuin telt 200 plantensoorten behorend tot de museumcollectie. De van de planten afkomstige kruiden werden destijds door de kruisheren gebruikt om hun geneeskrachtige werking, als verfplant en als keukenkruid. Tijdens Westerwolde rijgt was de Kruidentuin tien dagen lang te bezoeken tegen gereduceerde entreeprijs en werden er diverse activiteiten georganiseerd.

Zo was er een verkooptentoonstelling met beelden van kunstenares Marianne Dijkstra, werden er planten en kruiden verkocht in de kruidentuin en verkocht de imker acacia-, linde-, zomer- en koolzaadhoning. Kinderen konden het Honingratenspel spelen in de Kruidentuin. Met een houten 'Honingraat' werden weetjes en opdrachtjes op speelse wijze ontdekt. Voor volwassenen was er een workshop Workshop Labyrintleggen en -lopen, onder deskundige begeleiding van Hans Baars, Theater Ithaka vertolkte een bijzonder verhaal op de kloosterenclave “'DE WITTE WIEVEN VAN WESTERWOLDE' en ter afsluiting was er een optreden van het a-capellakoor Wiltsangh met liederen uit de middeleeuwen.

SPEKTAKEL MIDDELEEUWS TER APEL Evenement, 3 en 4 september 2016

Middeleeuws Ter Apel, in z'n soort het meest informatieve en authentieke evenement van Nederland, stond in 2016 in het teken van de Jacht in de middeleeuwen. Gedurende twee dagen presteerden 575 re-enactors het leven in de late middeleeuwen. De Stichting Middeleeuws Ter Apel heeft weer een prachtig programma samengesteld, dit jaar onder het thema Jacht.

Net als in het jaar 1465 hadden groepen reizigers, veelal soldaten/huurlingen maar ook marktkooplui, ambachtslieden en muzikanten, hun kampementen opgeslagen rond het Klooster. Ze waren gekomen voor de traditionele jaarmarkt. Tijdens het evenement was het klooster gratis te bezoeken op vertoon van een entreeticket voor het evenement. In het klooster waren meerdere activiteiten gepland. In Galerie II was de tentoonstelling Werken in het klooster: Het Scriptorium te bezoeken, met bijzondere authentieke middeleeuwse boeken, verluchten, handschriften, miniaturen, etc. In Galerie I zat Capoenken, de rondreizende scribent uit de vijftiende eeuw. Ze demonstreerde middeleeuwse handschriften en gaf er uitleg over. Daarnaast werden in Galerie I verscheidene demonstraties gegeven rondom het thema Scriptorium, in het kader van de tentoonstelling. Middeleeuwse muziek klonk in de Kanunnikenkerk en in de Kruidentuin en op verschillende locaties werd door medewerkers van het Gidsengilde van het klooster uitleg gegeven over de geschiedenis van de kruisheren en de middeleeuwse kloosterenclave. In de Kapittelzaal van het klooster werden op beide dagen boeiende lezingen gehouden, over het middeleeuwse schrift, de jacht in de middeleeuwen en de jacht in de middeleeuwse schilderkunst.

WESTERWOLDE-HONDSRUG ROTARY 01-10-2016 De eerste editie van de Westerwolde-Hondsrug Rally Oldtimers vond plaats in en om het Klooster, met een lunch in De Refter.

OKTOBERMAAND KINDERMAAND Oktober 2016 Kinderen hadden gratis entree o.b.v. betalende volwassenen. Er waren verschillende activiteiten georganiseerd, zoals speurtochten en workshops Labyrint leggen en Wichelroedelopen.

RABO MUSEUMKIDS WEEK 15 t/m 30-10-2016 Kinderen hadden gratis entree o.b.v. betalende volwassenen. Voor de bezoekers werd hetzelfde programma geboden als Oktober Kindermaand.

20

GRENZELOOS SMOKKELEN 15 oktober 2016 Bijzondere tour per bus langs de Vesting Bourtange en Klooster Ter Apel met speciale rondleidingen, smokkelverhalen en een Kloosterlunch.

NACHT VAN DE NACHT 29-10-2016, Geheimzinnige zaklampenrondgang o.b.v. kids-gidsen door diverse Kloostervertrekken met aansluitend een beker ‘Patergepruttel’ als consumptie op de Kloosterenclave en tot slot een boswandeling o.b.v. gidsen Staatsbosbeheer met dierengeluidenspel.

HUIS VAN SINT NICOLAAS 21.11.2016 - 02.12.2016 Naast het educatieve programma voor scholen was er voor de individuele bezoekers een Sinterklaasfilm in de Kapittelzaal te zien.

ERFGOEDEDUCATIE

CULTURELE MOBILITEIT Naast het reguliere aanbod van lessenreeksen en onderwijsprogramma’s deed Klooster Ter Apel in het verslagjaar mee aan de pilot van het project Culturele Mobiliteit Groningen. Culturele Mobiliteit helpt leerkrachten om een museumbezoek te realiseren door te ondersteunen met organisatie en vervoer. Culturele Mobiliteit geeft kinderen een buitenschoolse ervaring in een prikkelende leeromgeving. Tijdens de educatieve programma’s kunnen leerlingen kennismaken met kunst, erfgoed en historische verhalen en worden de geschiedenisverhalen van Groningen tot leven gebracht. Dit resulteerde voor Klooster Ter Apel er o.a. in dat er scholen kwamen uit de hele provincie en zelf de stad Groningen, voor een educatief programma.

NETWERBIJEENKOMST CULTUURCLICK 06-04-2016 KTA ontvangt het netwerk Cultuuronderwijs voor de scholen in de gemeenten Vlagtwedde en Bellingwedde. Programma: centraal staan de vragen over de scholen m.b.t. het cultuuronderwijs, aanbod op de projectenbank, beschikbare budget vanuit CMK Groningen voor ontwikkeling van nieuwe projecten, het reilen en zeilen rondom het erfgoedtraject Bellingwedde en het lesmateriaal van Klooster Ter Apel.

HUIS VAN SINT NICOLAAS 21.11.2016 - 02.12.2016 Klooster Ter Apel had ook dit jaar de eer Sinterklaas als bijzondere gast te mogen ontvangen in de kloosterlijke vertrekken. Samen met alle Pieten logeerde hij in het Klooster en verrichtte van daaruit zijn werkzaamheden. Voor scholen was er verschillende educatieve programma’s. De allerjongste leerlingen namen in diverse Kloostervertrekken deel aan Sinterklaas--activiteiten: onder meer Tabberd Tippen, Dolle Daktest, Pittige Pepernoten en een bezoek aan Sinterklaas in de Wijze Werkkamer.

INSTANDHOUDING/RESTAURATIE MONUMENT

Ten behoeve van reguliere bouwkundige inspectie heeft Klooster Ter Apel een abonnement op Monumentenwacht Groningen. Aan de hand van de adviezen in de jaarlijkse rapportage wordt gewerkt aan de instandhouding.

21

Bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed is in het verslagjaar een subsidie aangevraagd voor de uitvoering van diverse reguliere onderhoudswerkzaamheden. In augustus werd ons een instandhoudingssubsidie verleend van € 103.444,00 voor de jaren 2017 t/m 2022, globaal 50% van de totale investeringskosten. De andere helft moet worden gedekt uit eigen middelen.

Ernstig is dat wij werden geconfronteerd met een noodsituatie m.b.t. de verwarmingsketels en de klimaatbeheersing. Vervanging van deze installaties is noodzakelijk om te waarborgen dat de collectie op een verantwoorde manier behouden blijft, zulks overeenkomstig de criteria van het Museumregister.

INTERNE INFRASTRUCTUUR

In januari werden we geconfronteerd met een noodsituatie m.b.t. de verwarmingsketels. Een regelpaneel was doorgebrand, waardoor de verwarming en de klimaatbeheersing niet meer aangestuurd konden worden. Uiteindelijk is er een nieuw regelpaneel geïnstalleerd en leek de situatie opgelost. Helaas bleek in oktober dat beide ketels in storing stonden en de klimaatbeheersing niet functioneerde. Na intensieve vervanging van de meeste onderdelen draaiden de verwarmingsketels uiteindelijk weer, maar nieuwe installaties zijn op korte termijn nodig. Dit geldt ook voor de speciale museale klimaatbeheersing van het depot en verschillende tentoonstellingsruimtes. Bestuur en directie zijn hierover in overleg met verschillende partijen.

Medio 2016 is er een nieuwe telefooncentrale geïnstalleerd en is er nieuwe bekabeling en een nieuw modem voor internet gekomen, daar zowel telefoon als internet vaak uit viel.

KRUISHEREN

In het verslagjaar werden de goede contacten gecontinueerd met het Europees Provincialaat van de Orde van het Heilig Kruis in Klooster Sint Aegten te Sint Agatha bij Cuijk en ook andere communiteiten van de kruisheren in België en Duitsland onder leiding van prior-provinciaal Peter Snijkers osc.

Nieuwe leden van de Orde, opgeleid in het buitenland, komen bij een bezoek aan Nederland steevast naar Klooster Ter Apel. Nergens anders kunnen zij zien en beleven hoe hun voorgangers in de Middeleeuwen kloosters bouwden en daarin en er omheen gebeden hebben, leefden en werkten.

De Stichting Erfgoedcentrum Nederlands Kloosterleven in Sint Agatha, beheerder van onder meer het religieus erfgoed van de kruisheren, stelde middeleeuwse handschriften, incunabelen en oude drukken in bruikleen beschikbaar. Deze unieke objecten werden tijdens de expositie over het Scriptorium tentoongesteld. Met dank aan Otto Lankhorst.

In het maandelijks verschijnende Bulletin van de Europese provincie van de kruisheren en in het eveneens door de Orde uitgegeven tijdschrift Kruis & Wereld werd regelmatig bericht over activiteiten in Klooster Ter Apel.

VEILIGHEIDSZORG

Aan de strenge eisen verbonden aan een adequate veiligheidszorg werd in het verslagjaar voldaan. De inrichting van de brandmelding- en alarminstallaties werden conform regelingen onderhouden. De

22 maandelijkse controles Opgeleid Persoon en de jaarlijkse onderhoudscontrole op het gebied van inbraak- en brandalarm werden door Venema Communicatie, Gieten, uitgevoerd. Relevante medewerkers volgden de (herhaling-)cursus Bedrijfshulpverlener.

Op basis van de criteria uniciteit, cultuurhistorische waarde, financiële waarde en fysieke toestand, hield de Werkgroep Collectieregistratie & Beheer Depot een lijst bij van objecten binnen de Collectie Ter Apel. De waardebepaling is in het Adlib Information System geregistreerd in de categorieën: zeer waardevol, matige waarde en weinig waarde.

BOSCHHUISBERAAD

Als één van de uitvloeisels van het symposium in 2015 hebben verschillende partijen die een belang bij het klooster en de enclave hebben een “Boschhuisberaad” in het leven geroepen. Dit beraad bestaat uit vertegenwoordigers van Staatsbosbeheer, de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, de gemeente Vlagtwedde, de Stichting Klooster Ter Apel en de Rijksuniversiteit Groningen (incidenteel aangevuld met anderen). Het “Boschhuisberaad” fungeert als een denktank voor nieuwe ontwikkelingen, waarbij het beraad tevens een informele rol als “aanjager” op zich heeft genomen. Uit het beraad zijn tot nu toe twee initiatieven voortgekomen: a) de aanzet voor een ontwikkelingsplan van de kloosterenclave en b) de realisatie van een Landschapsbiografie voor Westerwolde. Vooralsnog bestaat het initiatief uit een voornemen. In september vond een bijzondere workshop/brainstormsessie plaats o.l.v. de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, waarin veel inspiratie werd opgedaan voor interessante projecten t.b.v. de kloosterenclave.

III. DE STATISTIEKEN

BEZOEKERS, OPENINGSTIJDEN EN TOEGANGSPRIJZEN

In het verslagjaar konden wij 22.937 bezoekers welkom heten. Dit aantal is minder dan verwacht. Daar zijn een aantal verklaringen voor. Het klooster is in het eerste kwartaal een tijdje gesloten geweest i.v.m. de extreme slechte weersomstandigheden en de kapotte verwarming. Daarnaast is er een nieuw registratiesysteem gekomen voor de Museumkaart en wordt er op een andere manier geregistreerd

Overig Nederland/Buitenland 4%

Duitsland 14%

Nederland 82%

23 Overig: Australië, België, Brazilië, Canada, Denemarken, Frankrijk, Estland, Finland, Frankrijk,, Hongarije, IJsland, Israël, Italië, Japan, Kameroen, Luxemburg, Oekraïne, Oostenrijk, Polen, Portugal, Russische Federatie, Spanje, Syrië, Tsjechië, Verenigd-Koninkrijk, Verenigde Staten van Amerika, Zuid-Afrika, Zweden en Zwitserland

Provincie

Zeeland 1% Zuid- Flevoland Drenthe Holland 2% Utrecht 15% 6% 13% Friesland 5% Overijssel 7% Gelderland 8% Noord-Holland 10% Groningen 26% Noord-Brabant 5% Limburg 2%

Deel Nederland

Zuid- Nederland 21% Noord- Nederland 46% Midden- Nederland 33%

Noord-Nederland: Drenthe, Friesland en Groningen Midden-Nederland: Flevoland, Gelderland, Noord-Holland, Overijssel en Utrecht Zuid-Nederland: Limburg, Zeeland, Zuid-Brabant en Zuid-Holland

24 Westerwolde 2% 1% 2% 4% 2% 3% 6% Blijham 6% Bourtange Sellingen 15% Ter Apel Ter Apelkanaal Veelerveen 59% Vlagtwedde Vrieschelo

Westerwolde: Plaatsen met postcode in gemeentes Vlagtwedde en Bellingwedde

Westerwolde/Provincie Groningen Bezoekers Westerwolde 20%

Overige bezoekers provincie Groningen 80%

Van alle Kloosterlingen komt 57% uit de gemeente Vlagtwedde, 21% uit de rest van Groningen, 19% uit Drenthe en 3% uit het aangrenzende Duitse Emsland.

OPENINGSTIJDEN De reguliere openingstijden van Klooster Ter Apel waren in het verslagjaar: dinsdag tot en met zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur en op zon- en feestdagen van 13.00 tot 17.00 uur. In de zomervakanties was het Klooster ook op maandag geopend en in die periode alle dagen tot 17.00 uur. Op Nieuwjaarsdag, Carnaval zaterdag, Koningsdag (27 april), Eerste Kerstdag en Oudejaarsdag bleef de toegangspoort gesloten.

TOEGANGSPRIJZEN In het verslagjaar bleven de toegangsprijzen gelijk aan die in 2015: Gezin (2 volwassenen en maximaal 4 kinderen tot 18 jaar) € 20,00 Volwassenen € 7,50

25 Groepen (rondleidingen) vanaf 15 personen € 7,00 p.p. Jongeren/studenten € 5,00 Leerlingen basisonderwijs € 4,00 Kinderen tot en met 3 jaar, Kloosterdonateurs en -vrienden gratis De ICOM Card, Museumkaart en Schatkaart van het Noorden werden geaccepteerd.

BEZOEKERS WEBSITE & SOCIAL MEDIA

REGULIERE WEBSITE ( KLOOSTERTERAPEL.NL)

Het aantal bezoeken aan de reguliere website daalde ten opzichte van 2015 met zo’n 17% tot 47.333. In totaal werden 163.269 pagina’s (-9%) bekeken. Dagelijks waren er gemiddeld 129 (-28) bezoeken en werden 447 (-45) pagina’s bekeken. Een digitale Kloosterbezoeker verbleef gemiddeld 2:30 minuten (-0:23) op de website. 26% van de bezoekers bezocht de site meer dan één keer.

Top5 webbezoek pieken: 1. begin augustus (zomervakantie) 2. 12 mei 3. 21 april (Inlooprondleidingen) 4. eind januari (Inlooprondleidingen) 5. begin september (Middeleeuws Ter Apel)

De vijftien meest bezochte pagina’s (met uitzondering van de homepage): 1. Heden (3D-plattegrond, 19.383 paginaweergaves), 2. Exposities (15.430), 3. Evenementen (8.448), 4. Openingstijden (5.604), 5. Historie van Klooster Ter Apel (5.527), 6. Toegangsprijzen (5.159), 7. Kruidentuin Actueel (4.723), 8. Kloosters in Groningen (2.928), 9. Educatie (2.838), 10. Adresgegevens (2.026), 11. Omgeving (1.945), 12. Dagarrangementen (1.818), 13. Uitnodiging (1.728), 14. Kruisheren Klooster Ter Apel Bier (1.573) en 15. Huwelijkslocatie (1.091).

De vijf meest bezochte subpagina’s met actuele informatie (expositie, evenement of nieuwsbericht): 1. Expositie Helmantel (1.553), 2. Expositie Werken in het klooster: Het Scriptorium (1.005), 3. Expositie Exodus (649), 4. Expositie Iconen (580) en 5. Evenement Middeleeuws Ter Apel (467).

Meest bezochte subpagina’s in de sectie Heden: Kruidentuin (886), Kapittelzaal (772), Kanunnikenkerk (762), Kloosterwinkel (695) en Kruisgang (658).

De bezoekers van kloosterterapel.nl waren in 2016 afkomstig uit 101 landen. De Top5 naar aantal bezoekers: 1. Nederland (85%), 2. Duitsland (6%), 3. België (3%), 4. Verenigde Staten (1%) en 5. Rusland (0,4%). Klooster Ter Apel mocht zich verder verheugen in interesse uit onder meer Peru, Thailand, Israël, Kenia, Maleisië, Mauritius, Albanië, Bangladesh, Botswana en Bhutan. Een bezoeker uit Kroatië verbleef 7 minuten op de website en bekeek 12 pagina’s.

De Duitstalige informatiepagina werd 2.585 keer bezocht (+3%), de Engelstalige 458 keer (-25%).

58% (+4) van de bezoekers kwam binnen via een zoekmachine. Er werden 1.051 verschillende zoekopdrachten gebruikt. De Top15 van meest gebruikte zoekwoorden/-combinaties:

1. klooster ter apel, 2. ter apel, 3. ter apel klooster, 4. klooster ter apel openingstijden, 5. kloster ter apel, 6. buxus sempervirens, 7. trouwen klooster ter apel, 8. verfplanten in nederland, 9. klooster, 10. middeleeuws ter apel, 11. klooster terapel, 12. kloostermuseum ter apel, 13. klooster ter apel expositie, 14. karmozijn en 15. klooster ter apel bezoeken.

Google (97%) bleef de belangrijkste zoekmachine.

26

12% (-3) van de bezoekers typte het webadres rechtstreeks in de browser in, 18% (-1) klikte een link aan op een van de 363 verwijzende sites, waaronder culturele-vacatures.nl, toerisme.groningen.nl, helmantel.nl, westerwolde.groningen.nl, middeleeuws-terapel.org, exloo.info, plathuis.nl, herbergsellingen.nl, dagjeweg.nl, museumkaart.nl, museumtijdschrift.nl, kindermaand.nl, ertussenuit.com, kloosterkerkterapel.nl, museumzoeken.nl, emsland.com en geschiedenisbeleven.nl.

SOCIAL MEDIA 12% van alle webbezoeken kwam binnen via een verwijzing op de social media, met name Facebook (facebook.com/kloosterterapel) en Twitter (twitter.com/kloosterterapel). Klooster Ter Apel had op 31 december 2016 1.842 likes op Facebook. 90 personen beoordeelden hun bezoek, met een gemiddelde van 4,3 van maximaal 5 sterren. De berichten op de Facebookpagina werden bijna 200.000 keer gezien door Facebookgebruikers (ook niet-volgers van het Klooster Ter Apel-account). Op Twitter werd Klooster Ter Apel op 31 december 2016 door 816 accounts gevolgd, waaronder veel politieke, museale en media-instellingen.

MOBIEL De groei van bezoekers die de website aanroepen vanaf een smartphone of tablet zette in 2016 door: 44% (+3) van het totale bezoekersaantal deed dat mobiel. 40% daarvan bezocht de site met een iPad, 32% met een iPhone en de overige mobiele bezoekers gebruikten voornamelijk apparaten van Samsung. Voor smartphones is een mobiele versie van de website beschikbaar. Wat opvalt is dat er steeds meer mobiele bezoekers zijn, die de mobiele site zien. Een "one-pager", 1 pagina waarop alle info als samenvatting van de desktopsite te vinden is.

Er is duidelijk een verschuiving te zien van het bezoek van reguliere websites naar social media en mobiele sites. De manier waarop Google tegenwoordig informatie verstrekt heeft ook invloed: geeft steeds meer belangrijke praktische informatie naast de zoekopdracht weer. Contactgegevens, routebeschrijving, foto's, recensies, binnenkijken, etc.

Lidmaatschappen

Stichting Klooster Ter Apel is lid, donateur c.q. partner van:

Erfgoedpartners Groningen (Museumhuis Groningen & Groninger Molenhuis), Groningen Erfgoed Vereniging Heemschut, Amsterdam International Council of Museums/Conseil International des Musées, F-Paris Nederlandse Museumvereniging (NMV), Amsterdam Stad & Lande/Cultuur-historische vereniging voor Groningen, Groningen Stichting Oude Groninger Kerken, Groningen Stichting Promotie Westerwolde, Stadskanaal Touristinfo Westerwolde, Stadskanaal Vereniging De Hollandsche Molen, Amsterdam Vereniging ter Bevordering van het Toerisme in Ter Apel (VBT), Ter Apel Vereniging Toeristisch Westerwolde (VTW)

Samenwerkingsverbanden

In het verslagjaar werden de reeds bestaande samenwerkingsverbanden tot tevredenheid gecontinueerd. Nieuwe samenwerkingsverbanden werden aangegaan met:

BAM Donatus Verzekeringen, Rosmalen Invent advies, Beilen

27 Polytech Kunststoffen BV/Novariet, Musselkanaal PuurIDee creatieve communicatie, Stadskanaal Rijksdienst Cultureel Erfgoed Gastvrij Ter Apel ( Jumbo Ter Apel, Boschhuis) Bourtange en Landgoed/dinopark Tennax Johannes a Lasco Bibliotheek Emden Rijksuniversiteit Oldenburg Rijksuniversiteit Groningen Museum Collectie Brands Emsland Museum in Lingen Emsland Moormuseum in Geeste Emslandmuseum Schloss Clemenswerth in Sögel

Subsidiënten en sponsoren

PROVINCIE GRONINGEN

In de budgetfinanciering van de provincie Groningen kwam door bezuinigingen een verandering. In het eerste jaar van de Cultuurnotaperiode 2013-2016 ontvingen wij een subsidie van € 115.000 (in 2012: € 132.700). In het verslagjaar ontvingen we het bedrag van € 112.200,-

GEMEENTE VLAGTWEDDE

De gemeente Vlagtwedde handhaafde het subsidiebedrag waardevast voor ons Klooster. In 2016 groot € 61.100,-

De medewerking van het College van B&W en ambtenaren bij verschillende projecten van Klooster Ter Apel in het verslagjaar werd zeer gewaardeerd.

OVERIGE SUBSIDIËTEN EN SPONSOREN

Mede dankzij bijdragen van Publicom Vormgevers en Drukkers, Stadskanaal (huisstijl, ontwerpen, drukwerk), werden met name alle museale en educatieve projecten in het verslagjaar mogelijk gemaakt.

Klooster Ter Apel is de subsidiënten en sponsoren zeer erkentelijk voor hun (financiële) bijdragen in het verslagjaar.

Publiciteit

Artikelen en informatie over Klooster Ter Apel waren o.a. te vinden in:

BOEKEN - ‘De rijke wereld van kloosterkruiden’ van Tini Brugge, met een hoofdstuk over onze tuin. - ‘Kerkinterieurs in Nederland’, Albert Reinstra (red.), 2016, een nieuw standaardwerk over de mooiste kerkinterieurs in Nederland.

DAGBLADEN Er verschenen vele artikelen in de volgende dagbladen (en hun onlineversies): - Dagblad van het Noorden, De Telegraaf, Meppener Tagespost, Münsterländische Volkszeitung, Neue Osnabrücker Zeitung, Recklinghäuser Zeitung, Reformatorisch Dagblad., Emmen.nu, Kanaalstreek, Nieuwsbode, Ter Apeler Courant, Westerwolder Lougblad, ZuidOosthoeker, Zuidenvelder.

28

KUNST/CULTUUR/ERFGOED BROCHURES/KRANTEN/TIJDSCHRIFTEN - ErfgoedInZicht, Erfgoedloper, KunstKrant, Museum Magazine Drenthe/Groningen/Friesland/ Ostfriesland/Oldenburger Land/Emsland/Bremen 2016-2017/Museumtijdschrift /Tentoonstellingsagenda/ Rubicon Erfgoed/ Voorjaars-, Zomer- en Najaarscatalogus 2016 W BOOKS, Roots maandblad (een artikel over de tuin.)

NASLAGWERKEN - Pius Almanak 2016.

PROGRAMMABROCHURES/KRANTEN - Grunneger Weke in Westerwolde 2016, Middeleeuws Ter Apel/Mittelalterliches Ter Apel 2016 , Rabobank Kidsmuseumweek 2016, Van Klooster tot Abdij, Westerwolde Evenementenkalender 2016, Westerwolde rijgt/Tien dagen tuinen en kunst in Westerwolde 2016

RADIO- EN TELEVISIEPROGRAMMA’S - Emsland TV, KRO/NCRV, Radio Westerwolde (Westerwolde Actueel), RTV-Noord, RTL4, RTL 5, TRL 4 Livestyle experience, KRO Memories, Landinwaarts met Diewertje Blok en Ernst Daniel Smid, Piet Paulusma weerbericht.

RELIGIE/KLOOSTERLEVEN/KERKEN - Bulletin Europese provincie van de kruisheren, Groninger Kerken, Kerkklanken, Kroniek Sint Agatha en Kruis & Wereld.

TOERISME/RECREATIE BROCHURES/KAARTEN/KRANTEN/MAGAZINES - Bourgondische Wandeling door de Provincie - Editie Noord 2016, Emsblick, Emsland Ausflugskarte 2016, Groningen - Alles over stad en provincie 2016, Groningen - Toeristische adressen 2016, Lente - Er gaat niets boven Groningen, Recreatie Wijzer Groningen & Drenthe 2016, Sales Guide Buskontor Grenzenlos Ostfriesland 2016, Toeristische Gids Westerwolde 2015-2016, Vesting Bourtange 2015-2016.

29

Colofon

Het jaar 2016 in Klooster Ter Apel

MET BIJDRAGEN VAN

Margriet van Klinken (eindredactie) Bertus Kloosterman Ton Kuper Nico Rookmaker Daniëlle Suelmann-Smedes Bas Sijpkes Anastasia van derWerff-Podgórski

FOTO OMSLAG

R.J. Stöver, erfgoedfoto.nl, Amersfoort

VORMGEVING EN DRUKWERK

Publicom Vormgevers en Drukkers, Stadskanaal

30

KLOOSTER TER APEL Domus Novae Lucis

Boslaan 3-5 Postbus 139, NL-9560 AC Ter Apel Tel. (+31) (0) 599 581370 [email protected] www.kloosterterapel.nl

Volg ons op:

© Foto voorzijde: R.J.Stöver, erfgoedfoto.nl, Amersfoort.