Od Młynarzy Spałów Do Spały Prezydentów

Spała | 13 maja 2011 Piątek JUBILEUSZ 500-LECIA Dodatek specjalny Od młynarzy Spałów do Spały prezydentów

O Spale sprzed pół tysiąca lat mówią jedynie legendy. 500 lat temu wychynęła z Puszczy Pilickiej i trafiła do pisanych dokumentów jako beneficjum inowłodzkiego proboszcza. Od tej pory zaczęła żyć „w realu”. Obchodzimy w tym roku jubileusz owego wydarzenia

odania o prapoczątkach Spały, genealogii tej nazwy miejscowej, historie o wiel- kich łowach książęcych i kró- lewskich w lasach spalskich czyP Puszczy Pilickiej, chętnie przytacza- ne przy każdej okazji, zawsze znajdują wdzięcznych czytelników isłuchaczy. Są bogate wbarwne epizody, zato uboższe wudokumentowane daty. Jak choćby ta barwna opowieść o pochodzeniu nazwy Spała. Mówi ona o polowaniu książęcym w puszczańskich ostępach nieopodal nadpilickiej miejscowości Czekaj. „W gorączce łowów myśliwcy rozbiegli się po kniei. Wśród nich polująca IRENEUSZ JÓŹWIK na równi z łowcami książęca córka. ARCHIWUM Pod wieczór zaczęto ściągać do Czeka- postaci doby polskiego renesansu Ma- jącej dalej promocji tej niezwykłej miej- ju. Na odgłos myśliwskiego rogu nie cieja Drzewickiego z Drzewicy, pod- scowości. zjawiła się jedynie księżniczka. Zanie- kanclerzego koronnego, biskupa prze- Powołanemu13 stycznia br. komiteto- pokoiło to ogromnie ojca. Rozesłał ko- myskiego, arcybiskupa gnieźnieńskiego wi organizacyjnemu obchodów roczni- go mógł na poszukiwania. Zniecierpli- i… starosty inowłodzkiego. Wiadomo cy przewodniczy wójt inowłodzki Ze- wiony sam także ruszył konno do lasu. z dokładnych już w tym przypadku za- non Chojnacki. W skład grupy roboczej W końcu rozległy się radosne okrzyki pisów, że w 1525 roku w skład majątku komitetu weszli przedstawiciele Urzędu i granie rogów. Goniec oznajmił od- Drzewickich weszły wsie Zawady, Rze- Gminy Inowłódz, starostwa tomaszow- chodzącemu od zmysłów ojcu, że od- czyca, Glina Łęg, Luboszewy i młyn skiego, spalskich LOT iCOS. Grupa dzia- naleziono księżniczkę, gdy pogrążo- wSpale. ła przy wsparciu wszystkich pozosta- na była we śnie na polanie, nad śródle- Przeprowadzone w ostatnim czasie łych członków komitetu. śną rzeczułką. Spała! Wkrótce nadcią- dokładniejsze badania dokumentów, – Do jubileuszowej daty podchodzi- gnęła gromada wiodąca książęcą córę. wynikające czasem z przypadkowych my z całym szacunkiem – mówi dr Mi- Radości oczywiście nie było końca, odkryć historycznych zapisków, pozwo- chał Słoniewski, prezes Lokalnej Orga- a miejsce, gdzie odnaleziono księż- liły na znaczące przesunięcie pierwszej, nizacji Turystycznej w Spale. – Licząca MICHAŁ MARCINKOWSKI niczkę, nazywano od tej pory Spała”. udokumentowanej co do roku, daty pół tysiąca lat metryka swoje znaczy. związanej ze Spałą. Z racji naszych priorytetów zamierza- Na moście gen. Buka tarzu i w kaplicy, dodając, że rok temu, Prof. dr hab. ksiądz Piotr Zwoliński, my jednak datę ową wykorzystać w ka- Uroczystości związane z rocznicą w ostatnią podróż generał wyruszał Proboszczowe beneficjum pracownik Instytutu Nauk Historycz- tegoriach promocyjnych. Co do obcho- smoleńskiej tragedii i uczczenia jednej przygotowany… Beneficjum (z łac. – dobrodziejstwo) nych Uniwersytetu Kardynała Stefa- dów, nie będzie to jedna uroczystość. z ofiar gen. Tadeusza Buka otwierały te- Po mszy jej uczestnicy przeszli to po naszemu dożywotnie prawo na Wyszyńskiego w Warszawie, miesz- Przymiotnik „jubileuszowy” zyskają goroczne obchody jubileuszu 500-lecia do mostu na Pilicy. Stanęły tam poczty do czerpania dochodów, związanych kaniec i miłośnik Inowłodza, Spały wszystkie imprezy organizowane w ju- Spały. Rozpoczęły się już 9 kwietnia, sztandarowe wojska, środowisk kom- zpiastowaniem określonego urzędu ko- i okolic, a zwłaszcza ich historii, także bileuszowym roku. Jubileuszowy bę- w sobotę o godz.10, w kościele garnizo- batanckich, organizacji społecznych ścielnego istniejące od około X wieku. zapalony globtroter, zaginiony rok te- dzie więc Hubertus Spalski, dożynki nowym w Nowym Glinniku mszą w in- i młodzieżowych, kompania honorowa, W terminologii świeckiej także nadanie mu na bezdrożach Kazachstanu i do- prezydenckie, jarmarki spalskie. Drugi tencji śp. gen Buka i wszystkich ofiar ka- posterunek honorowy przy kamieniu gruntu wasalowi przez seniora, czasowe tychczas nieodnaleziony, na pierwsze sposób na jubileusz to, także związane tastrofy smoleńskiej. W uroczystości z tablicą pamiątkową. Byli honorowi albo dożywotnie, jako honorowe wyna- wzmianki o Spale natrafił podczas po- z promocją, zamierzenia wydawnicze. wzięła udział rodzina generała, żołnie- ambasadorowie Spały. grodzenie albo w zamian za służbę wa- szukiwania danych o parafii w Inowło- Zamierzamy wydać album z bogatą rze, władze samorządowe, mieszkańcy O 10 hasłem WP rozpoczęła się uro- salną, później dziedziczne. W przypad- dzu. Dotarł za nimi do Gniezna, a tam szatą ikonograficzną, powstający już okolicy. czystość nadania imienia spalskiej ku urzędu kościelnego – dochody z nim na Liber Beneficjorum (Księgę Benefi- pod roboczym tytułem „Carska Spała”. Od 8 rano w niedzielę przy grobie ge- przeprawie mostowej. związane. Najstarsze polskie Liber be- cjów, uposażeń, zwykle kościelnych) Autorem tekstu jest red. Andrzej Ko- nerała na cmentarzu w Spale przy ul. – Nadaje się mostowi położonemu neficjorum, Księgi dobrodziejstw, to do- archidiecezji gnieźnieńskiej autorstwa balczyk. Inna pozycja książkowa, zaty- Leśników stanął posterunek honorowy w miejscowości Spała na rzece Pilicy, kument dotyczący diecezji krakowskiej Jana Łaskiego. TomII tego dzieła obej- tułowana „Wojenna Spała”, autorstwa złożony z oficerów kawalerii powietrz- w ciągu ulicy Hubala nazwę – most im. autorstwa Jana Długosza i następny muje archidiakonaty kaliski, wieluński, Małgorzaty i Juliusza Szymańskich, bę- nej. Byli oczywiście najbliżsi – żona, cór- gen. broni Tadeusza Buka – treść –JanaŁaskiego. łowicki i łęczycki. Tam właśnie jest na- dzie niebawem wydana dzięki wspar- ki, syn, generałowie, dowódcy, przyja- uchwały Rady Gminy w Inowłodzu od- Badacze historii nie ustawali w pró- pisane o uposażeniach proboszcza ciu Stowarzyszenia Dolina Pilicy. Ma- ciele, wojewoda, mieszkańcy okolicy czytał przewodniczący Rady Gminy bach uporządkowania spalskiego ka- inowłodzkiego, a wśród nich o Spale my już także okolicznościowy znaczek i dzieci szkolne. „Wybrał ziemię nie na- Marek Leszczyński. Po przedstawieniu lendarium. Na podstawie analizy da- i spalskim młynie, z bardzo konkretną z motywem żubra, w obróbce są serie szą i brzozę nieswojską / Obcy widok sylwetki Dowódcy Wojsk Lądowych nych źródłowych, pochodzących z po- datą – 1511 rok! pocztówek – komplety z okresu car- i obce żegnało go wojsko”. przez gen. bryg. Dariusza Wrońskiego, czątku XVI wieku, stwierdzić można, że skiego, międzywojennego, harcerski, O 8.41, w pamiętnym momencie, szefa Wojsk Aeromobilnych, okoliczno- inowłodzki kompleks dóbr monarszych związany z jamboree w 1935 roku, dona grobie generała złożyły kwiaty dele- ściowych przemówieniach, m.in. woje- był wyjątkowo rozległy i dobrze zago- Jubileuszowe inicjatywy żynkowy. Kwesta w archiwach rosyj- gacje 34. Brygady Kawalerii Pancernej wody Jolanty Chełmińskiej, odsłonięta spodarowany. W jego skład wchodziło Wynik tych właśnie badań stanowił skich przyniosła bogaty materiał iko- z Żagania (tam w latach 80. i 90. rozpo- została i poświęcona tablica z imieniem miasto Inowłódz i aż 20 osad wiejskich. dla spalskiej Lokalnej Organizacji Tury- nograficzny z pobytów w Spale car- czynał i pełnił służbę) i 25. Brygady Ka- mostu. – Z pamięci o bliskich utka- W metryce koronnej wymieniono (po- stycznej podstawę jubileuszowych ini- skich rodzin – Mikołaja II i Aleksan- walerii Powietrznej z Tomaszowa. Ze- na jest nasza tożsamość, polska tożsa- daję alfabetycznie) Bobrowiec, Brenica, cjatyw, choć powołują się oni także dra III. Nie wykluczamy sesji, konferen- brani uczcili chwilą ciszy ofiary kata- mość – powiedziano przy kamieniu i ta- Giełzów, Glina, Glinik, Gura, Jasień, Kró- na wzmianki o istnieniu Spały w doku- cji, spotkań. Spała obficie dostarcza strofy smoleńskiej, zapłonęły znicze. blicy. Złożono tam wieńce i wiązanki. lowa Wola, Liciążna, Lubochenek, Lu- mentach Archiwum Głównego Akt tematów, wszak to miejsce magiczne. O 9 w kościele w Spale rozpoczęła się Nakoniec stanęli nastarcie uczestnicy bochnia, Luboszewy, Łęg, Małomierz, Dawnych, Archiwum Skarbu Koronne- Postaramy się sprawić, by rok jubile- msza święta w intencji ofiar tragedii żołnierskiego maratonu sztafetowego Rzeczyca, Sadykierz, Zakościele, Zawa- go. Uznając 1511 rok za historyczny po- uszowy wydał obfite owoce i plony, sprzed roku z udziałem Kompanii Ho- Spała – Żagań zorganizowanego dla dy, Żądłowice i… osada młyńska Spała! czątek Spały. Późniejsze jej losy, zwłasz- po które zjadą do nas ludzie z kraju norowej wojska. – Gdy spotkaliśmy się uczczenia pamięci dowódcy. Odprawiała Jako jedyny zinowłodzkich młynów ten cza carsko-prezydenckie, są już świetnie i spoza jego granic, bo czemu nie? Przy- po raz pierwszy, powitał mnie tak, jak ich wdrogę wdowa pogenerale Buku pa- w Spale, oprócz kół mącznych, miał też znane iudokumentowane. Ale pierwszy jeżdżali tu carowie, choć mieli do dys- już rzadko kto się wita: Laudetur Jesus ni Regina i dowódca żagańskiej Czarnej piłę tartaczną ifolusz dospilśniania suk- historyczny ślad z niebudzącą wątpli- pozycji niezmierzone imperium. Wi- Chrystus. Dziś tak cię żegnam generale. Dywizji gen. bryg. Mirosław Różański. na. Sporo, ale wciąż bez konkretnej daty. wości datą to nade wszystko niebywała dać Spała warta jest tego! – podkreśla In saecula saeculorum – wspominał ge- Trasa liczyła ponad400km. Pojawia się takowa przy okazji znanej okazja doogólnopolskiej, anawet sięga- Michał Słoniewski. nerała ksiądz Dariusz Łosiak, na cmen- —Marek Miziak 2 Piątek | 13 maja 2011 Spała rp.pl ◊

siak, Małgorzata Kidawa-Błoń- Podczas tejże uroczystości am- ska, Ryszard Szurkowski, Ro- basadorami zostali także zwią- Ambasador Spały man Jagieliński, Leszek Wysłoc- zani ze spalskim OPO – zasłużo- ki, Edward Skorek, Mieczysław ny pracownik COS Mieczysława Nowicki, Zbigniew Buczkowski, „Dziunia” Kopczyńska, Marek Juliusz Szymański, Andrzej Ko- Hertel, dyrektor spalskiej Szko- balczyk, Bogusław Ryba. ły Mistrzostwa Sportowego oraz – to brzmi dumnie W roku następnym świetną Krzysztof Kijewski, szef Olimpij- okazję do wręczenia kolejnych skiego Centrum Zdrowia certyfikatów stanowiły uroczy- w OPO Spała. stości obchodzonych w Spale Uroczysta sesja z okazji rocz- Od trzech lat, przy różnych, zawsze uroczystych okazjach spalska Lokalna Organizacja Centralnych Dni Olimpijczyka. nicy światowego zlotu harcer- Turystyczna z odpowiednim ceremoniałem i nadzwyczajną oprawą wręcza wybranej grupie LOT w Spale, przy tradycyjnej skiego i nadania imienia Prezy- pomocy Ceramiki Paradyż na- dentów II RP odnowionemu, za- osób Certyfikaty Honorowych Ambasadorów Spały grodził tytułami Honorowych bytkowemu parkowi w Spale Ambasadorów Spały kolejną przyniosła kolejne, nowe certy- Prezentujemy taki certyfikat wie, Aleja Gwiazd wToruniu, Aleja zny. Postanowiliśmy przenieść tę ny, a jednocześnie utożsamiany grupę wybitnych osobistości. fikaty. Otrzymali je tym razem: na fotografii obok, by unaocznić Gwiazd wKrakowie, Aleja Gwiazd ideę na nasze spalskie podwór- z miejscem. Dzięki zakładom Wśród nich znaleźli się: Aleksan- Teresa Kubacka, zasłużony na- jego niezwykłość w formie Siatkówki w Miliczu, Aleja ko. Uhonorować wybitnych ludzi „Paradyż” ceramika staje się der Ronikier, Andrzej Garlicki, uczyciel i działacz społeczny, i kształcie. To nie rodzaj dyplo- Gwiazd w Gdańsku, są wreszcie związanych w jakiś sposób ze czymś takim. Warto tu przypo- Andrzej Mikucki, Andrzej Per- sołtys Spały, ksiądz Dariusz Ło- mu, nie zaświadczenie, nie list mnieć życzliwość ipomoc Leszka son, Elżbieta Krzesińska-Duń- siak, proboszcz spalski, Tadeusz wreszcie, choćby na czerpanym Wysockiego, ówczesnego preze- ska, Grażyna Rabsztyn, Henryk Cisowski, prezes Zarządu Po- papierze wypisane. To opraw- sa zarządu „Paradyża”. Dzięki Chmielewski, Henryk Sozański, wiatowego OSP, prof. Jan Goch, na w szlachetne drewno cerami- niemu głównie powstał projekt, Henryk Urbaś, Jacek Wszoła, kardiolog łódzki współpracują- ka artystyczna. Jaka jest gene- który został następnie urzeczy- Jan Mulak (pośmiertnie), Kazi- cy z COS Spała, Krzysztof Dę- alogia i ideologia tego nowego wistniony – stwierdza Słoniew- mierz Zimny, Maciej Petruczen- biński, spalski przedsiębiorca w Spale zjawiska? ski. ko, Marek Jóźwik, Marian Woro- i aktywny działacz społeczny, Po odpowiedź na te pytania Pierwszą okazją do wręcze- nin, Michał Fajbusiewicz, Jaro- płk Maciej Kopycki, współtwór- poszliśmy wprost do źródła, nia pierwszych certyfikatów i ty- sława Jóźwiakowska-Bieda, Ta- ca tomaszowskiej jednostki woj- czyli pomysłodawcy ambasa- tułów Honorowych Ambasado- deusz Buk, Tadeusz Wróblew- skowej, Tadeusz Wojnowski, dorskich certyfikatów, prezesa rów Spały była największa tury- ski, Teresa Sukniewicz-Kleiber, prezes zarządu spółki Polytec LOT – u spalskiego Michała Sło- styczna impreza w 2008 roku Waldemar Baszanowski, Włady- Interior Polska. niewskiego. – otwarcie ciągu pieszo-rowero- sław Kozakiewicz, Zygmunt Podczas tegorocznych ob- – Każda miejscowość o cha- wego Tomaszów Mazowiecki Smalcerz, Kamila Skolimowska chodów jubileuszu 500-lecia rakterze turystycznym stara się – Spała. Odbyła się 15 czerwca. (pośmiertnie). Spały tytuł i certyfikat Honoro- zachęcić możliwie szerokie gro- Nowo oddana inwestycja stwo- Kolejne certyfikaty Lokal- wego Ambasadora Spały otrzy-

no osób, tym lepiej, im po- MICHAŁ MARCINKOWSKI rzyła zupełnie inne możliwości na Organizacja Turystycz- mają: Andrzej Kraśnicki, An- wszechniej znanych, do utożsa- uprawiania turystyki i pozwala na wręcza także w tym roku. drzej Szumowski, Anita Włodar- miania się z tą właśnie miejsco- najprawdopodobniej pierwo- Spałą, losami, drogą zawodową, na bezpieczne pokonanie dy- Wielkie zawody zapaśnicze były czyk, Anna Rogowska, Artur Ba- wością – mówi Michał Słoniew- wzory ich wszystkich, Aleja tych, którzy w Spale pozostawili stansu pomiędzy Tomaszowem okazją do rozszerzenia gro- giński, Carlos Saraiva, Dariusz ski. – Ich osobowości, słynne na- Gwiazd w Hollywood i Aleja swój ślad i którzy spalskie klima- a Spałą. Była to dobra chwila na Honorowych Ambasadorów Młotkiewicz, Dariusz Wroński, zwiska sprawiają, że rośnie Gwiazd w St. Louis. Jak widać, ty zabrali ze sobą, by pokazać je na wręczenie pierwszej grupie Spały.8 sierpnia 2010 r. podczas Ireneusz Bartniak, Jerzy Da- wznakomity sposób rzesza ludzi byłoby się na czym wzorować al- w świecie. Dzięki Ośrodkowi wybitnych osób związanych ze uroczystości otwarcia między- chowski, Krzysztof Kisiel, poświęcających miejscowości bo też – co powielić. Poszukali- Przygotowań Olimpijskich, ale Spałą Certyfikatów Honorowe- narodowych zawodów zapaśni- ks. Edward Pleń, Maciej Para- czy miejscu swoje zainteresowa- śmy więc czegoś mniej popular- też dzięki niezwykłej przeszłości go Ambasadora Spały. Wyróż- czych certyfikaty wręczono dowski, Małgorzata Milecka, nie. Ma Łódź swoją ulicę Piotr- nego, czegoś, co swoją formą tego miejsca jest takich ludzi bar- nieni nimi zostali wówczas: Ma- słynnym polskim zapaśnikom Marek Mazur, Mirosław Przed- kowską i filmowców związanych itreścią nadałoby Spale ten jedy- dzo wielu. Takich, dla których ciej Petruczenko, Andrzej Mi- i trenerom, mistrzom olimpij- pełski, Monika Pyrek, Piotr ze słynną szkołą filmową i, ny, niepowtarzalny rys. „Amba- godność ambasadora Spały, kucki, Irena Szewińska, Andrzej skim, medalistom mistrzostw Gruszka, Piotr Małachowski, w pewnym okresie, ich prawdzi- sador” z reguły kojarzy się do- zwłaszcza honorowego, jest Wroński, Wanda Panfil, Roman Europy i świata: Ryszardowi Piotr Noga, Rafał Szmitke, Seba- wą „ziemią obiecaną”. Mają Mię- brze. To ktoś znaczący i szczegól- przez ich osobiste związki z tym Goś, Jan Kempara, Sławomir Wolnemu, Włodzimierzowi Za- stian Chmara, Tadeusz Sąsara, dzyzdroje swoją „Aleję Gwiazd”. ny we własnym kraju, bo tylko ta- miejscem wartością ogromną. Nowak, Robert Korzeniowski, wadzkiemu, Piotrowi Stępnio- Tomasz Bogus, Tomasz Majew- Ale nie tylko one. są Aleja Gwiazd ki posiada naturalny certyfikat Padło pytanie, co wręczać jako Artur Partyka, Raul Lozano, Zbi- wi, Janowi Godlewskiemu. ski i Jarosława Jóżwiakowska- Polskiej Piosenki w Opolu, Aleja do reprezentowania, szerokiego ten symboliczny certyfikat. gniew Tomkowski, Wojsław Ro- Godność ambasadora Spały -Zdunkiewicz. Gwiazd Sportu we Władysławo- popularyzowania swojej ojczy- Chcieliśmy, by i on był szczegól- dacki, Hanna Mościcka-Grze- uzyskał też Andrzej Wroński. —Marek Miziak

PATRONATY Jak im Spała w duszy gra… Patronat honorowy nad obchodami 500–lecia Spały przyjął, zgodnie z dożynkową obietnicą, prezydent Andrzej Mikucki, Rzeczypospolitej Polskiej Bronisław wróciliśmy się do ambasado- skim, a zwłaszcza Mościckim. I czas sportu. Wszyscy byli bądź są wśród Komorowski. rów Spały z pytaniem o kilka po ostatniej wojnie, gdy Spała przed- moich przyjaciół. prawnuk inż. Leona Mikuckiego, projek- Obchodom jubileuszu patronować też ze- Zpierwszych skojarzeń z nazwą wojennych elit stała się własnością Dodam tylko, że spalski sport pamię- tanta i budowniczego pałacu w Spale chcieli Jolanta Chełmińska, wojewoda łódzka Spała i o kilka zdań rozwijających narodową. To, co dzieje się w Spale ta o Spale i jej jubileuszu. Gdy myślę „Spała”, to od Couberti- oraz Witold Stępień, marszałek woj. łódzkiego. ten temat, garść osobistych od- dzisiaj, jest jakby kwintesencją obu Jubileuszowe znamiona będą nosiły na bliższy jest mi niewątpliwie św. Organizatorzy zaproponowali skład Komitetu czuć, i o to, co serce na język tych epok. wszystkie tegoroczne sportowe wy- Hubert – choć sam nigdy ze strzelbą Honorowego obchodów i skierowali do po- szczególnych osób zaproszenie do udziału w przynosi, gdy słyszy: Spała. Nie byłbym sobą, gdybym zapo- darzenia, do których dojdzie w COS nie biegałem po lesie. Spała to dla obchodach w tym charakterze. mniał o sportowej Spale. To OPO. Z najbliższych, majowych to np. mnie wciąż bowiem leśna stanica, Zbigniew Tomkowski, przecież całe moje sportowe, zawo- 7 maja – spotkanie siatkarzy junio- niegdysiejsze dzieło mojego pra- Komitet Honorowy obchodów „Spała – 500 lat” dyrektor COS w Spale dowe życie. Dla moich spalskich rów Polski i Brazylii, 8 maja dziadka architekta i budowniczego. Dariusz Młotkiewicz – sekretarz stanu w Ci, co mnie znają, spodziewają się skojarzeń na tym polu brakłoby – Olimpijska Gala Siatkówki, Memo- Po latach chwały i splendoru spłonę- Kancelarii Prezydenta (przewodniczący Komi- zapewne, że powiem: sport! A ja chyba tych łamów. Poprzestańmy riał Wiesława Gawłowskiego, ła niestety jak żagiew, nie tetu Honorowego) Tomasz Nałęcz – profesor, społeczny dorad- powiem: historia. Ta najważniejsza więc tymczasem na stwierdzeniu, Ogólnopolski Turniej Kadetów i wiele pozostawiając potomnym szansy na ca prezydenta RP dla współczesnej Polski – odzyska- że wśród 75 uhonorowanych do tej innych. Będziemy uczestnikami jubi- radość i dumę. Artur Bagieński – wicemarszałek woj. łódz- nie niepodległości w 1918 roku. pory tytułem i certyfikatem honoro- leuszu we wszystkich jego Spała to także mój podziw i wdzięcz- kiego I z ludźmi tego okresu związanymi ze wych ambasadorów Spały 47 jest odsłonach. W spalskim parku Poko- ność za dowody historycznej Marian Pigan – dyrektor generalny Lasów Spałą. Bo przecież był tu marszałek „pochodzenia” sportowego. To leń w COS odbędzie się uroczysta, pamięci, jakimi darzy się tam Leona Państwowych Piłsudski, nie mówiąc już o „fanach” prawdziwi twórcy sportu polskiego, oficjalna inauguracja jubileuszowych Mikuckiego, mojego pradziadka. Małgorzata Kidawa-Błońska – poseł na Sejm RP —Marek Miziak Spały, prezydentach RP Wojciechow- ale też światowego. Twórcy historii obchodów. Zbigniew Głowienka – gen. broni – dowódca Wojsk Lądowych Rafał Szmytke – prezes Polskiej Organizacji Turystycznej JUBILEUSZOWY PROGRAM Piotr Kagankiewicz – starosta powiatu to- maszowskiego UROCZYSTA INAUGURACJA OBCHODÓW 500-LECIA SPAŁY 8 – 18.30 – jarmark „Spała – 500 lat” – teren nad stawem 21 maja – Ogólnopolski Zlot Klubów Rotariańskich Rafał Zagozdon – prezydent Tomaszowa Maz. 22 MAJA 2011 R. 13 – 20 – programy artystyczne – scena nad stawem 22 maja – rajd rowerowy z Tomaszowa do Spały Cezary Krawczyk – radny sejmiku wojewódz- (Towarzystwo Przyjaciół Tomaszowa) kiego 09 – 10 – msza św. w kaplicy polowej AK w Spale 9 – 18 – tereny łąk spalskich (za rzeką Pilicą) Tadeusz Cisowski – wiceprezes zarządu wo- 10.30 – 13 – uroczystości główne w Parku Pokoleń Mistrzów • Mistrzostwa Polski w Wieloboju Spadochronowym (skoki na 13 maja – „Spała Biega” w ramach ogólnopolskiej akcji jewódzkiego ZOSP RP Sportu COS-OPO Spała: celność lądowania z okazji 500-lecia Spały) Polska Biega Roman Jagieliński – prezes stowarzyszenia • Wystąpienia okolicznościowe • Akcja promocyjna naboru kandydatów do NSR Olimpijska Gala Siatkówki STER • Odczytanie listu od prezydenta RP • Prezentacja możliwości działania 25 BKPow w warunkach misji Jan Kempara – emerytowany generał • Wręczenia certyfikatów Honorowych Ambasadorów Spały, poza granicami kraju 1 czerwca – powiatowy Dzień Dziecka Leszek Wysocki – współwłaściciel Ceramiki • Występy artystyczne • Rekonstrukcja bitwy z I wojny światowej Paradyż Czerwiec – Bike Orient – rajd rowerowy na orientację Hanna Mościcka-Grzesiak – profesor Poli- 13 – 13.30 – przemarsz i otwarcie wystawy historycznej Imprezy organizowane w 2011 roku w ramach obchodów 500-le- techniki Poznańskiej pt. „Młynarze – Carowie – Prezydenci” w Domu Pamięci Walki cia Spały 19 – 21 lipca – ogólnopolski plener malarski Maciej Grabski – profesor Politechniki War- i Męczeństwa Leśników i Drzewiarzy Polskich im. Adama Loreta 10 kwietnia – uroczystość nadania im. gen. Tadeusza Buka mo- szawskiej w Spale stowi na rzece Pilicy Lipiec – Powiatowy Przegląd Strażackich Orkiestr Dętych Andrzej Mikucki – prawnuk inż. Leona Mikuc- – maraton biegowy Spała-Żagań 25 września – Dożynki Prezydenckie kiego, twórcy pałacu w Spale 14 – nadanie nazw alejom parkowym im. Leona Mikuckiego i Wa- 17.04, 08.05, 12.06, 10.07, 14.08, 18.09, 09.10 – Spalski Jarmark 15 – 16 października – Hubertus Spalski – ogólnopolskie święto Artur Partyka – olimpijczyk, Honorowy Amba- leriana Kronenberga Antyków i Rękodzieła Ludowego myśliwych sador Spały ◊ rp.pl Spała Piątek | 13 maja 2011 3 Park Prezydentów II RP

niej można było notować jedynie jego Romana Jagielińskiego, przedstawicieli schyłek i zanikanie. organizacji społecznych, samorządo- W2003 roku gotowy był projekt re- wych i pozarządowych, instytucji i firm. witalizacji parku. Obejmował 3,5 hekta- Zarówno obelisk z imieniem parku, ra należące do gminy. Prace rewalory- jak i włączone do spalskiego szlaku tu- zacyjne wyceniono na ponad 500 tys. rystycznego tablice biograficzne pre- złotych. Uzyskano dofinansowanie zydentów nawiązują do spalsko-naro- z Urzędu Marszałkowskiego w wyso- dowego nurtu architektury i tutejszych kości ok. 433 tys. zł. Wsumie zgroma- zabytków. dzono 544 tys. zł. Podczas dalszych uroczystości w sa- Rada Gminy Inowłódz, po szerokiej lach hotelu Mościcki wręczone zostały konsultacji wśród społeczeństwa, zde- kolejnej grupie zasłużonych dla Spały cydowała nadać odnowionemu parko- i jej popularyzacji w kraju i świecie, wi imię Prezydentów II Rzeczypospoli- przyznawane przez Lokalną Organiza- tej Polskiej. cję Turystyczną, certyfikaty honorowe- Uroczystość odbyła się z udziałem go ambasadora Spały. Integralną czę- wielu zaproszonych gości i miejscowe- ścią uroczystości historyczno-jubile- go społeczeństwa. Gospodarzyła gmi- uszowych była sesja popularnonauko- ARCHIWUM ARCHIWUM na Inowłódz z wójtem Cezarym Kraw- wa na temat historii polskiego harcer- czykiem i spalska Lokalna Organizacja stwa i jednego z jej najważniejszych rewaloryzowanemu, histo- nym na angielskich. Drzewa i krzewy żenia ogrodowe z końca XIX wieku po- Turystyczna z prezesem Michałem Sło- wydarzeń międzywojennego okresu rycznemu parkowi w Spale sprowadzano nawet z Kaukazu. Park większono i przekomponowano w la- niewskim. Witano m.in. prof. Hannę – Jubileuszowego Zlotu ZHP w Spale nadano w sierpniu minionego skomponowano z istniejącym orygi- tach 1922 – 1924 według projektów Mościcką-Grzesiak, stryjeczną wnucz- w 1935 roku. roku imię Prezyden- nalnym drzewostanem sosnowym F. Szaniora. Wlatach 30. przebudowy- kę prezydenta Mościckiego, prof. Ma- Symboliczny finał uroczystości i ob- Z tów II Rzeczypospolitej. W dawnej Puszczy Pilickiej i to z tam- wał spalski park L. Danielewicz, a także cieja Grabskiego, wnuka prezydenta chodów jubileuszowych miał miejsce uroczystości uczestniczyli krewni mię- tych czasów pochodzą wspaniałe Walerian Kronenberg, który będzie Wojciechowskiego, członka Zarządu w starym spalskim parku, gdzie dla dzywojennych głów państwa polskiego. spalskie sosny. Liczą 120 lat, niektóre miał w parku aleję swego imienia. Województwa Łódzkiego Elżbietę Hib- upamiętnienia wszystkich związanych W1884 roku krakowski architekt są jeszcze starsze. Pięć lat po wojnie, 23 stycznia 1950 ner, senatora prof. Adama Massalskie- ze Spałą harcerskich i prezydenckich Leon Mikucki zaprojektował i rok Wlatach międzywojennych Spała roku, wpisano jeszcze spalski park go, przewodniczącego ZHP, starostę to- dat oraz osób uczestnicy tego niezwy- później wybudował carowi jednopię- została letnią rezydencją polskich pre- do rejestru zabytków, ale był to właści- maszowskiego Piotra Kalankiewicza, kłego spotkania posadzili dąb, który trowy pałacyk myśliwski w Spale. Zo- zydentów Stanisława Wojciechowskie- wie ostatni gest w kierunku uratowania prezydenta Tomaszowa Rafała Zagoz- ma w przyszłości dorównać Bartkowi. stał on otoczony parkiem wzorowa- go i Ignacego Mościckiego. Dawne zało- dawnego założenia parkowego. Póź- dona, wskrzesiciela spalskich tradycji —Marek Miziak Prezydenckie, jubileuszowe

Ty, nasz Gospodarzu, inicjatywie miłośnika Spały i tradycji RP Bronisław Komorowski odebrał otwórzże nam wrota Romana Jagielińskiego. Wlatach 2006 z rąk starostów. Powiedział przy tym, że – 2008 ten piękny zwyczaj został zawie- spalskie Święto Plonów to zwieńczenie Niesiemy Ci wieniec szony, ale wrócił wroku2009. Ówczesny całorocznego trudu wszystkich pol- ze szczerego złota! prezydent obiecał kontynuację. Tak się skich rolników i osób związanych z rol- stało, ale już bez śp. Lecha Kaczyńskiego. nictwem. Rolnicza manifestacja odby- Tym razem w spalskiej kaplicy polowej wa się w Spale, w miejscu szczególnym, Ubiegłoroczne Dożynki Prezydenckie rozpoczęła się celebrowana przez bi- gdzie z wielu powodów ludziom serce w Spale miały jubileuszowy charakter. skupa ordynariusza diecezji łowickiej mocniej bije. Harcerzom, myśliwym, Minęło dziesięć lat od wskrzeszenia Andrzeja Dziubę msza dziękczyn- leśnikom, sportowcom i żołnierzom. tradycji ogólnopolskiego Święta Plo- na za tegoroczne plony i w intencji Mocniej też bije serce każdego prezy- nów. Jest to kontynuacja tradycji zaini- wszystkich polskich rolników oraz tych, denta z racji spalskich tradycji prezy- cjowanej w okresie międzywojennym. którzy im pomagają. Mszy wraz z parą denckich. WSpale jest czas i miejsce, Pierwsze dożynki u prezydenta prezydencką słuchali starościna doży- by pochylić się nie tylko nad tradycją,

w Spale odbyły się 28 sierpnia 1927 ro- nek Anna Kozera-Nowak z Grabowa ale też nad dniem dzisiejszym i przy- MICHAŁ MARCINKOWSKI ku. Uczestniczyły w nich delegacje po- wwojewództwie zachodniopomorskim szłością polskiego rolnictwa. szczególnych ziem i dzielnic całej Pol- i starosta Marian Szczepański z Wierzb- Wkonkursie na najpiękniejszy wie- ty we wsi Suchoczasy w gminie Zduń- Śwarne Dziołchy, które odpowiednio ski w łącznej liczbie około 10 tys. osób. nawwoj. podkarpackim. niec dożynkowy uczestniczyło 15 tych ska Wola. Wygrał jednak wieniec z Pio- prezydenta ośpiewały, został prezy- Dożynki Prezydenckie w Spale przy- Na spalskim stadionie symboliczny niezwykłych, prawdziwych dzieł sztu- trówki na Opolszczyźnie i on właśnie denckiej parze wręczony. wrócono do życia w 2000 roku, dzięki bochen chleba gospodarz prezydent ki. Był też wieniec z woj. łódzkiego uwi- w towarzystwie członkiń zespołu —Marek Miziak Hubertus Spalski 2011 To był już 11. „nowożytny” spalski Hubertus, jeśli nie liczyć tych przedwojennych, zainicjowanych przez prezydenta myśliwego Ignacego Mościckiego. Te nowe w ciągu 11 lat też przeszły ogromną metamorfozę

dziedzictwa kulturowego przy zastoso- Głównym punktem programu Hu- Mało jest w naszym kraju miejscowości, waniu nowoczesnych metod i jedno- bertusa jeździeckiego w niedzielę, 17 które mogą się poszczycić tak bogatymi czesnym zachowaniu tradycji. Na festi- października 2010 roku, była gonitwa tradycjami myśliwskimi jak Spała, miej- wal składały się konkursy kulinarne za lisem, ale miała ona znów bogatą scowość nad Pilicą, wśród lasów będą- profesjonalistów, pasjonatów i amato- i malowniczą oprawę, liczne stoiska cych wspomnieniem dawnej Puszczy rów, juniorów, wspólne pieczenie dzika, handlowe, „biesiadne”, prezentacje Pilickiej. Proboszcz spalskiej parafii, konkurs nalewek. psów i ptaków myśliwskich, przeróż- Nadleśnictwo Spała i okoliczni myśliwi Oświcie zagrały rogi. Najpierw zwołując nych ras koni. Swym widokiem zachwy- podjęli w 2000 roku próbę powrotu myśliwych na hubertowską mszę, cele- cali ułani, amazonki w strojach z czasów do tych tradycji. Tegoroczny, 11. już Hu- browaną przez księdza myśliwego z Nie- Grunwaldu, najbardziej chyba Jerzy, bertus Spalski świadczy o tym, że ini- bieskich Źródeł Marka Izydorczyka, kape- nomen, omen, Sienkiewicz zOblęgorka, cjatywa trafiła na podatny grunt. lanamyśliwych woj. łódzkiego. Potem wy- w kostiumie i rynsztunku żywcem chy- Zainaugurowano tym razem nowy ruszono na łowy. Najprawdopodobniej ba zdartym zAndrzeja Kmicica. wątek spalskiego Hubertusa – Spalski największe takie polowanie w kraju. Wkonnym Hubertusie, którego or- Festiwal Kulinarny „Oswajamy dziczy- Wtym Hubertusie uczestniczyło220 my- ganizacyjną duszą był jak zwykle my- znę”. Do udziału w konkursie profesjo- śliwych zcałego kraju, anawet zzagranicy. śliwy i jeździec Jan Królikowski, wzięło nalistów zgłosiło się kilkanaście ekip Choć to polowanie świąteczne i symbo- tym razem udział aż 89 jeźdźców i koni. z szefami kuchni restauracji specjalizu- liczne, natradycyjny pokot nałące nadPi- Po lisią kitę skutecznie sięgnął Roch Ja- jących się w potrawach z dziczyzny. To licą złożyły się trzy jelenie, sześć dzi- gieliński, wnuk mastera Romana Jagie- kontynuacja procesu oswajania współ- ków,pięć lisów,112 bażantów isiedem ka- lińskiego, dosiadający konia o imieniu czesnej polskiej kuchni z dziczyzną, czek. Spalski bór i św. Hubert najwyraź- Laredo.

MICHAŁ MARCINKOWSKI owocami leśnego runa, przywracania niej iteż tradycyjnie –darzyli. —Marek Miziak 4 Piątek | 13 maja 2011 Spała rp.pl ◊ Porozmawiajmy o… dziczyźnie!

ROZMOWA | Adam Koperkiewicz, szef kuchni w spalskim hotelu MOŚCICKI ****Resort & Conference

Czemu potrawy z dziczyzny, darów lasu są Może i daleka, ale, jak widać, Dlatego druga połowa naszej dla pana takie ważne? do pokonania. Zwłaszcza gdy się karty to dania z kuchni Adam Koperkiewicz: Muszę od razu chce i szuka dobrych źródeł. Dla europejskiej. Ale dla tych przestrzec – dla mnie to temat rzeka, mnie to przede wszystkim literatura. zdeklarowanych mamy nawet ulubiony rozdział w kuchni. Zarówno Taka prawie piękna, jak dania spoza karty, według ich tej domowej, prywatnej, jak też, Ćwierczakiewiczowa, i naprawdę upodobań, jak siekane kotleciki ze a może zwłaszcza – kuchni hotelowej. piękna, jak Wańkowicz, wybitny świeżej sarniny. Dla Myślę, że każdy kucharz zawodowiec, znawca kulinariów. Na szczęście nie początkujących – cały wachlarz a za takiego chciałbym uchodzić, ma brakuje dobrych książek na ten na zachętę – carpaccio swoją specjalność. W kuchni temat. Kuchnia staropolska, kuchnia z samodzielnie wędzonej domowej może to być jedno danie. kresowa to głównie dziczyzna. polędwicy jeleniej w sosie z jeżyn W hotelowej jest to już cały dział, Niesamowitym źródłem przepisów (chcemy opatentować pomysł), uprawiany nie z obowiązku, i inspiracji są starzy myśliwi. stek w sosie myśliwskim, bitki a z zamiłowania, rzec by można Receptury przekazywane z dziada z sarniny, udziec z dzika, antrykot – hobbystycznie. Wtedy spod ręki pradziada, doskonalone przez z jelenia, ragout z dzika, risotto takiego speca wychodzą prawdziwe pokolenia nie mają sobie równych. z sarniną, żur na zakwasie kulinarne cuda. Są i współczesne wzorce. Dla mnie to z kiełbasą myśliwską, krem ze znany powszechnie dzięki telewizji spalskich podgrzybków, trudno Spod pańskiej też? Ponoć dziczyzna Karol Okrasa, wybitny specjalista wymieniać wszystko, zwłaszcza że w Mościckim należy do najlepszych od dziczyzny. Trzeba to wszystko część, ze świeżych surowców, w okolicy. zebrać i mieć w jednym palcu, zależy od sezonu w lesie czy Nie mnie to oceniać, ale jeśli tak a potem… przerobić po swojemu. Ja łowisku. Dla wszystkich twierdzą smakosze, to dla mnie muszę sobie takie danie najpierw pozostałych mamy akcję powód do prawdziwego zadowolenia, wyobrazić do ostatniego szczegółu promocyjną z udziałem naszej powiedziałbym nawet – dumy! technologicznego i estetycznego. kuchni. Dwa lata temu Reszta to już łatwizna. Staram się już „oswajaliśmy dziczyznę” Skąd wzięła się ta dziczyzna?. To przecież teraz tę moją wiedzę zaszczepić jedynie z kolegami nie najłatwiejszy kawałek kucharskiego innym, młodszym, zwłaszcza, gdy z innego spalskiego hotelu chleba. Kiedyś było to jadło powszechne. widzę głód takiej wiedzy. Dobrym Prezydent. W ubiegłym roku było Teraz trzeba do niego przekonywać. przykładem jest moja prawa ręka już kilkanaście reprezentacji Trzeba, ale też warto. To najlepsze w kuchni Mościckiego Piotr najlepszych, parających się dostępne mięso. Bez chemii, Gierczak. dziczyzną kuchni w kraju. Byliśmy cholesterolu, bez tłuszczu. Zwierzyna tam i my, zbierając laury sama wybiera te wszystkie ziółka, trawki, Co w „dzikiej” kuchni jest szczególnie za promowanie dziczyzny właśnie. które zjada. Wie najlepiej, które. A ja? istotne? Mógłbym wrócić do miejsca swojego Jestem przekonany, że duże Skoro promujecie, to poproszę urodzenia, do Wąwału koło Jelenia, znaczenie ma surowiec. To, jak o najlepszy, autorski przepis na marynatę stacji zbudowanej dla cara Rosji, dla jego i w jakim czasie łowieckim został do sarniny. W końcu coraz częściej myśliwskich wypraw do Spały. pozyskany, jak się z nim można dostać dziczyznę po prostu IRENEUSZ JÓŹWIK Mógłbym do własnych kucharskich obchodzono, jak przechowywano. w sklepie… peregrynacji po południu Europy, gdzie Myśliwi wiedzą najlepiej, o co mi Proszę, już podaję, bez tajemnic, Z karty dań u Mościckiego dzikie ptactwo zwłaszcza jest chodzi. Błąd na tym etapie wszak o popularyzację chodzi. Moja w kulinarnej cenie. Powiem jedynie, że powoduje, że łatwo się do dziczyzny marynata do sarniny opiera się znalazłszy się w 2007 roku w kuchni zrazić. Dlatego w kuchni dużą wagę na czerwonym winie, octach Szef kuchni hotelu Mościcki w Spale Adam Koperkiewicz poleca Mościckiego w Spale, sercu dawnej przywiązujemy do naszych jabłkowym i balsamicznym, z „dzikiego” menu: Puszczy Pilickiej, miejscu słynnych dostawców mięsa, grzybów, owoców sojowym sosie grzybowym, oleju ∑ Tagliatelle z ragout z dzika z grzybami ze spalskich lasów polowań i myśliwskich biesiad, nie leśnych. W Provincji, Lesie pracują i ziołach – jałowcu, kolendrze, ∑ Risotto z ragout z sarny z orzechami laskowymi wyobrażałem sobie, by mogło być fachowcy ze wszelkimi możliwymi tymianku, czosnku, zielu angielskim, ∑ Bitki z polędwicy z sarny podane na pieczonych ziemniakach w tymianku inaczej. Gdy przyszedłem, było może certyfikatami, którym w pełni liściu laurowym. Trzeba w tym z sosem z czerwonego wina (surówka z modrej kapusty) pięć propozycji dań z dziczyzny. Teraz to możemy zaufać. trzymać mięso nawet do 14 dni. ∑ Kotlet z dzika w asyście domowych klusek śląskich podany na sosie pół karty. Szybciej jest stek z jelenia grzybowym Jak do waszej „dzikiej” oferty kulinarnej – odpowiednio przyprawiona sztuka ∑ Antrykot z jelenia z kaszą gryczaną i sosem z suszonych borowików Wyuczył się pan cukiernictwa. odnoszą się konsumenci? Niewielu jest mięsa od udźca, prosto z patelni. ∑ Carpaccio z wędzonej polędwicy z jelenia w sosie z leśnych jeżyn Od babeczki ponczowej do sarniego jeszcze zdeklarowanych amatorów A jeśli coś nie wyjdzie – zapraszamy (pieczywo, masło) udźca czy jeleniego combra daleka chyba dziczyzny na talerzu. Jak przekonujecie do nas. Nam dziczyzna udaje się ∑ Stek z jelenia podany na röstii w sosie myśliwskim z dodatkiem droga. do jej walorów? zawsze świetnie! czerwonego wina IRENEUSZ JÓŹWIK IRENEUSZ JÓŹWIK