VMM Rapport 05 ORBP Limb

Onderbouwing van het Overstromingsrisicobeheerplan van de onbevaarbare waterlopen Rapport R05: ORBP-analyse - Limburg maatregelen afte wegen voor verschillende risico’s metoogvoor kostenefficiëntie. Demaatregelensets Mangelbeek, Velpe enZwartebeek. DeORBP-analyse laat toe omopuniforme wijzeeengrote set aan Bosbeek-Witbeek, Dommel,Jeker, Demerafwaarts, Demeropwaarts, Getes, Mesterbeek, Herk, Dit rapport behandeltdestudieresultaten van deORBP-analyses voor demodelgebieden Berwijn, INHOUD in samenwerking metIMDC Dienst Hoogwaterbeheer Afdeling Operationeel Waterbeheer, VMM SAMENSTELLERS ORBP-analyse Limburg Onderbouwing van hetOverstromingsrisicobeheerplan van deonbevaarbare waterlopen. TITEL DOCUMENTBESCHRIJVING D/2014/6871/018 DEPOTNUMMER [email protected] 1078 Fax: 053 71 Tel.: 053 7262 10 9320 Erembodegem VanA. deMaelestraat 96 Vlaamse Milieumaatschappij VRAGEN INVERBAND METDITRAPPORT Katrien Smet,Vlaamse Milieumaatschappij VERANTWOORDELIJKE UITGEVER ORBP-analyse Limburg VMM (2014),Onderbouwingvan hetOverstromingsrisicobeheerplan van deonbevaarbare waterlopen. WIJZE VAN REFEREREN zijn samengesteld uitmaatregelen van de3P’s: protectie, preventie enparaatheid.

Rapport R05: ORBP-analyse - Limburg Onderbouwing van het Overstromingsrisicobeheerplan van de onbevaarbare waterlopen

Rapport R05: ORBP-analyse - Limburg Rapport - Limburg R05: ORBP-analyse 4 Inhoudsopgave

1. INLEIDING ��11 1.1. De opdracht ��11 1.2. Doelstelling ��11 1.3. Over dit rapport ��12 2. BERWIJN �� 13 2.1. Beschrijving modelgebied �� 13 2.1.1. Algemene kenmerken ��13 2.1.2. Historische knelpunten ��13 2.2. Scenariogenerator ��14 2.2.1. Maatregelen �� 14 1) Paraatheid �� 14 2) Preventie �� 14 3) Protectie �� 14 2.2.2. Kosten �� 14 1) Paraatheid �� 14 2) Preventie ��15 3) Protectie ��16 2.2.3. Berekeningen ��16 2.3. Resultaten ��16 2.3.1. Protectie ��16 2.3.2. Afweging ��16 2.3.3. Situering risico 2050 ��20 1) Economisch risico ��20 2) P@R �� 21 3. BOSBEEK-WITBEEK ��23 3.1. Beschrijving modelgebied ��23 3.1.1. Algemene kenmerken ��23 3.1.2. Historische knelpunten ��23 3.2. Scenariogenerator ��23 3.2.1. Maatregelen ��23 1) Paraatheid ��23 2) Preventie ��23 3) Protectie ��23 3.2.2. Kosten ��30 1) Paraatheid ��30 2) Preventie ��30 3) Protectie ��31 3.2.3. Berekeningen ��32

Inhoudsopgave • 5 3.3. Resultaten ��33 3.3.1. Protectie ��33 3.3.2. Afweging ��34 3.3.3. Situering risico 2050 ��39 1) Economisch risico ��39 2) P@R ��40 4. DOMMEL ��41 4.1. Beschrijving modelgebied ��41 4.1.1. Algemene kenmerken �� 41 4.1.2. Historische knelpunten �� 42 4.2. Scenariogenerator �� 42 4.2.1. Maatregelen �� 42 1) Paraatheid �� 42 2) Preventie �� 42 3) Protectie �� 42 4.2.2. Kosten ��49 1) Paraatheid ��49 2) Preventie ��49 3) Protectie ��50 4.2.3. Berekeningen ��53 4.3. Resultaten ��55 4.3.1. Protectie ��55 4.3.2. Afweging �� 56 4.3.3. Situering risico 2050 ��60 1) Economisch risico �� 61 2) P@R �� 61 5. JEKER �� 63 5.1. Beschrijving modelgebied �� 63 5.1.1. Algemene kenmerken ��63 5.1.2. Historische knelpunten ��64 5.2. Scenariogenerator ��64 5.2.1. Maatregelen ��64 1) Paraatheid ��64 2) Preventie ��64

3) Protectie ��64 5.2.2. Kosten �� 67 1) Paraatheid �� 67 2) Preventie �� 67 3) Protectie ��68 5.2.3. Berekeningen ��69 5.3. Resultaten ��69 5.3.1. Protectie ��69 5.3.2. Afweging ��70 5.3.3. Situering risico 2050 ��74 1) Economisch risico ��74 2) P@R ��75

6 6. DEMER AFWAARTS �� 77 6.1. Beschrijving modelgebied �� 77 6.1.1. Algemene kenmerken ��77 6.1.2. Historische knelpunten �� 78 6.2. Scenariogenerator �� 78 6.2.1. Maatregelen �� 78 1) Paraatheid �� 78 2) Preventie �� 79 3) Protectie �� 79 6.2.2. Kosten �� 87 1) Paraatheid �� 87 2) Preventie �� 87 3) Protectie ��88 6.2.3. Berekeningen ��91 6.3. Resultaten �� 92 6.3.1. Protectie �� 92 6.3.2. Afweging ��93 6.3.3. Situering risico 2050 �� 97 1) Economisch risico �� 97 2) P@R ��98 7. DEMER OPWAARTS ��101 7.1. Beschrijving modelgebied �� 101 7.1.1. Algemene kenmerken ��101 7.1.2. Historische knelpunten ��102 7.2. Scenariogenerator ��103 7.2.1. Maatregelen ��103 1) Paraatheid ��103 2) Preventie ��103 3) Protectie ��103 7.2.2. Kosten ��110 1) Paraatheid ��110 2) Preventie ��111 3) Protectie ��112 7.2.3. Berekeningen ��114 7.3. Resultaten �� 116 7.3.1. Protectie ��116 7.3.2. Afweging ��117 7.3.3. Situering risico 2050 ��121 1) Economisch risico ��121 2) P@R ��122 8. GETES ��123 8.1. Beschrijving modelgebied ��123 8.1.1. Algemene kenmerken ��123 8.1.2. Historische knelpunten ��124

Inhoudsopgave • 7 8.2. Scenariogenerator ��125 8.2.1. Maatregelen ��125 1) Paraatheid ��125 2) Preventie ��125 3) Protectie ��125 8.2.2. Kosten ��134 1) Paraatheid ��134 2) Preventie �� 135 3) Protectie ��136 8.2.3. Berekeningen ��138 8.3. Resultaten ��139 8.3.1. Protectie ��139 8.3.2. Afweging �� 140 8.3.3. Situering risico 2050 ��125 1) Economisch risico ��146 2) P@R ��147 9. MELSTERBEEK �� 149 9.1. Beschrijving modelgebied ��149 9.1.1. Algemene kenmerken ��149 9.1.2. Historische knelpunten ��150 9.2. Scenariogenerator ��151 9.2.1. Maatregelen ��151 1) Paraatheid ��151 2) Preventie ��151 3) Protectie ��151 9.2.2. Kosten �� 153 1) Paraatheid �� 153 2) Preventie ��154 3) Protectie ��155 9.2.3. Berekeningen ��155 9.3. Resultaten ��156 9.3.1. Protectie ��156 9.3.2. Afweging ��156 9.3.3. Situering risico 2050 �� 160 1) Economisch risico ��161 2) P@R ��161 10. HERK ��163 10.1. Beschrijving modelgebied ��163 10.1.1. Algemene kenmerken ��163 10.1.2. Historische knelpunten ��164 10.2. Scenariogenerator ��164 10.2.1. Maatregelen ��164 1) Paraatheid ��164 2) Preventie ��165 3) Protectie ��165

8 10.2.2. Kosten ��170 1) Paraatheid ��170 2) Preventie ��171 3) Protectie ��171 10.2.3. Berekeningen ��171 10.3. Resultaten ��172 10.3.1. Protectie ��172 10.3.2. Afweging ��172 10.3.3. Situering risico 2050 ��176 1) Economisch risico ��176 2) P@R ��177 11. MANGELBEEK ��179 11.1. Beschrijving modelgebied ��179 11.1.1. Algemene kenmerken ��179 11.1.2. Historische knelpunten �� 180 11.2. Scenariogenerator �� 180 11.2.1. Maatregelen �� 180 1) Paraatheid �� 180 2) Preventie �� 180 3) Protectie �� 180 11.2.2. Kosten ��184 1) Paraatheid ��184 2) Preventie ��185 3) Protectie ��185 11.2.3. Berekeningen ��185 11.3. Resultaten �� 186 11.3.1. Protectie ��186 11.3.2. Afweging ��186 11.3.3. Situering risico 2050 �� 190 1) Economisch risico ��191 2) P@R ��191 12. VELPE ��193 12.1. Beschrijving modelgebied ��193 12.1.1. Algemene kenmerken ��193 12.1.2. Historische knelpunten ��194 12.2. Scenariogenerator ��195 12.2.1. Maatregelen ��195 1) Paraatheid ��195 2) Preventie ��195 3) Protectie ��195 12.2.2. Kosten ��200 1) Paraatheid ��200 2) Preventie ��201

3) Protectie ��202 12.2.3. Berekeningen �� 204

Inhoudsopgave • 9 12.3. Resultaten ��206 12.3.1. Protectie �� 206 12.3.2. Afweging ��207 12.3.3. Situering risico 2050 ��212 1) Economisch risico ��212 2) P@R ��213 13. ZWARTEBEEK ��215 13.1. Beschrijving modelgebied ��215 13.1.1. Algemene kenmerken ��215 13.1.2. Historische knelpunten ��216 13.2. Scenariogenerator ��216 13.2.1. Maatregelen ��216 1) Paraatheid ��216 2) Preventie ��216 3) Protectie ��216 13.2.2. Kosten ��220 1) Paraatheid ��220 2) Preventie ��220 3) Protectie ��221 13.2.3. Berekeningen ��222 13.3. Resultaten �� 222 13.3.1. Protectie ��222 13.3.2. Afweging ��223 13.3.3. Situering risico 2050 ��227 1) Economisch risico ��227 2) P@R ��228 14. TERMINOLOGIE ��229 15. REFERENTIES ��231

10 1. Inleiding

1.1. De opdracht

De VMM is sinds 2006 ook bevoegd geworden voor het beheer van onbevaarbare waterlopen van 1° categorie. De vele verant- woordelijkheden die dit impliceert, gaan van het beheren en onderhouden van onze 1400 km waterlopen, het bouwen en renove- ren van allerhande infrastructuurwerken tot het operationeel en beleidsmatig onderzoek van de overstromingsproblematiek.

Op 23 oktober 2007 werd de richtlijn 2007/60/EG van het Europees Parlement en de Raad aangenomen over de beoordeling en het beheer van overstromingsrisico’s, ook wel de Overstromingsrichtlijn (ORL) genoemd. Deze richtlijn verplicht de lidstaten tot het opstellen van overstromingsgevaarkaarten en overstromingsrisicokaarten tegen eind 2013 en overstromingsrisicobeheerplan- nen tegen eind 2015. Deze laatste bevatten de maatregelen ter “vermindering van de potentiële negatieve gevolgen van overstromingen voor de gezondheid van de mens, het milieu, het culturele erfgoed en de economische bedrijvigheid”.

Niet alleen omdat vanuit de Europese Overstromingsrichtlijn ons een aantal verplichtingen worden opgelegd, maar bovenal om de contouren en de weg naar een waterveiliger Vlaanderen helder te krijgen, schreef de VMM in 2008 een opdracht uit die werk maakt van nieuwe overstromingsgevaar- en overstromingsrisicokaarten en een afwegingskader voor maatregelen en acties. Deze opdracht werd op 17 maart 2009 gegund aan IMDC nv.

Het uitgewerkte afwegingskader is gebaseerd op een risicomethodiek waarbij zowel de kans als de gevolgschade van overstromingen worden in rekening gebracht. Er wordt rekening gehouden met autonome ontwikkelingen tot 2050 inzake klimaat- en landgebruiksveranderingen. Via kosten-batenanalyses wordt gezocht naar de meest optimale maatregelenset qua protectie, preventie en paraatheid. Concreet wordt er binnen het project voor 47 deelstroomgebieden of 1388 km onbevaarbare waterlopen naar oplossingen gezocht. De uitgewerkte methodiek blijkt een krachtig instrument om gericht keuzes te maken in het overstromingsrisicobeheer en de impact van die keuzes te kennen.

Dit deelrapport maakt deel uit van een reeks rapporten die samen de volledige opdracht beschrijven. Het basisrapport (R00) is een syntheserapport van de volledige studie. De deelrapporten beschrijven de ORBP-analyses en resultaten per buitendienst van de VMM en per modelgebied.

1.2. Doelstelling

Het doel van de opdracht is beleidsondersteunend. De aangereikte resultaten uit deze studie zullen het beleid toelaten wetenschappelijk en maatschappelijk gefundeerde keuzes te maken m.b.t. het overstromingsrisicobeheer in de Vlaamse stroomgebieden van eerste categorie. Aan de hand van de beschreven criteria en resultaten kan het beleid een bepaalde beleidsstrategie aanne- men, die op haar beurt adviserend en sturend kan optreden voor andere beleidsinstrumenten.

De resultaten van de studie leveren geen concrete (gedetailleerde) uitvoeringsplannen maar zijn vooral richtinggevend. De resultaten zullen dienen als een wetenschappelijk onderbouwde vertrekbasis om de acties via een lokaal project en in samenspraak met lokale besturen en belanghebbenden verder uit te werken en te verfijnen en/of te selecteren.

1. Inleiding • 11 1.3. Over dit rapport

Dit rapport beschrijft de ORBP-analyses voor de modelgebieden van de buitendienst Limburg van de VMM in de opdracht ‘Onderbouwing van het Overstromingsrisicobeheerplan voor de onbevaarbare waterlopen’.

12 2. Berwijn

2.1. Beschrijving modelgebied

2.1.1. Algemene kenmerken

Het stroomgebied van de Berwijn situeert zich in het oosten van de provincie Luik en het uiterste zuidoosten van de provincie Limburg. Hydrografisch gezien behoort het stroomgebied van de Berwijn tot het bekken van de Maas. De Berwijn ontspringt in de gemeente Clermont-sur-Berwinne en mondt uit in de Maas ter hoogte van Moelingen. De totale oppervlakte van het stroomgebied bedraagt 127 km², slechts 5 km² hiervan is gelegen op Vlaams grondgebied. Dit gedeelte is volledig gelegen op het grondgebied van Moelingen, een deelgemeente van de fusiegemeente Voeren (Haskoning, 2004).

Het modelgebied van de Berwijn wordt weergegeven in figuur 2-1. Het bevat geen zijlopen en geen GOG’s.

Figuur 2-1: Het modelgebied van de Berwijn met aanduiding van de gemodelleerde waterlopen en overstromende gebieden

2.1.2. Historische knelpunten

Een belangrijke hoogwaterafvoerperiode voor het modelgebied van de Berwijn is september 1998. Hierbij deden zich kritieke overstromingen voor te Moelingen (IMDC, 2013).

2. Berwijn • 13 2.2. Scenariogenerator

2.2.1. Maatregelen

1) Paraatheid

De PP-maatregelen worden toegepast zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00). In het modelgebied van de Berwijn is geen waarschuwingssysteem operationeel.

2) Preventie

De PV-maatregelen worden toegepast zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00).

3) Protectie

Op 17/09/2012 werd een overleg georganiseerd met de waterbeheerder en het studieteam met het oog op een optimale kennisoverdracht m.b.t. het waterafvoersysteem beheerd door de buitendienst Limburg van VMM. Het verslag van dit overleg (IMDC, 2012b) geeft de besproken opties weer met betrekking tot de beheersing van het overstromingsrisico. Hierbij ging het in de eerste plaats om waterbeheermaatregelen die binnen de fysisch realistische mogelijkheden van het stroomgebied liggen. Voor het modelgebied van de Berwijn worden echter geen PT-maatregelen beschouwd in de huidige opdracht.

2.2.2. Kosten

1) Paraatheid

De kosten worden berekend zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00). Met een totale gemodelleerde lengte van 5 km komt dit voor het modelgebied van de Berwijn overeen met een jaarlijkse kost van 841 EUR.

Figuur 2-1 geeft per terugkeerperiode een overzicht van het aantal bedreigde huizen en industriële gebouwen en het aantal benodigde zandzakken in 2050. Het aantal bedreigde huizen wordt bepaald als de overstroomde oppervlakte residentieel gebouw gedeeld door een grondoppervlakte van 100 m². Voor industriële gebouwen wordt een grondoppervlakte van 1000 m² toegepast (zie Basisrapport ORBP; rapport R00). De totale beschermingskost wordt berekend aan de hand van de risicoformule (zie Basisrapport van het OverstromingsGevaar- en Risico; rapport R20) en komt overeen met 130 EUR per jaar.

De kosten van PP-maatregelen worden herberekend bij de combinatie met PV-maatregelen. Er worden geen kosten voor zandzakken meer voorzien voor woningen die reeds beschermd zijn door PV-maatregelen.

14 Tabel 2-1: Overzicht van de kostprijs voor het aanmaken en verdelen van zandzakken in het modelgebied van de Berwijn in 2050 Terugkeerperiode [jaar] 1 2 5 10 25 50 100 huizen # [-] 1 1 2 4 8 15 21 # zandzakken [-] 68 68 125 238 545 1048 1442 industriële gebouwen # [-] 0 0 0 0 0 0 1 # zandzakken [-] 0 0 0 0 0 0 384 Totale kost [10³EUR] 0.0 0.1 0.1 0.2 0.6 1.2 1.7

2) Preventie

De kostprijs voor het toepassen van PV-maatregelen is bepaald zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00).

Tabel 2-2 geeft een overzicht van het bepalen van de kostprijs voor resiliënt bouwen en verbouwen in het modelgebied van de Berwijn binnen contouren met verschillende terugkeerperioden van overstromen.

Bij de overgang van terugkeerperiode 2 naar 5 jaar wordt de oppervlakte residentiële gebouwen nagenoeg verdubbeld. Dit verhoogt ook de kostprijs aanzienlijk.

Tabel 2-2: Overzicht van de bebouwde oppervlakte in 2050 en de bijbehorende kostprijs voor het overstromingsresiliënt maken van gebouwen in het modelgebied van de Berwijn binnen overstromingscontouren met verschillende terugkeerperioden Terugkeerperiode [jaar] 1 2 5 10 25 50 100 residentieel gebouw [m²] 66 96 184 351 802 1 617 2 346 industrieel gebouw/gebied [m²] 6 8 14 110 545 1 736 2 563 Totale kostprijs [10³EUR/jaar] 0.7 1.0 1.9 6.8 26.4 77.2 113.7

Tabel 2-3 geeft een overzicht van het bepalen van de kostprijs voor het toepassen van een bouwstop in combinatie met grondenruil in het modelgebied van de Berwijn binnen contouren met verschillende terugkeerperioden van overstromen.

Voor het stroomgebied van de Berwijn wordt er gebruikgemaakt van een gemiddeld duurste landbouwgrondprijs in Moelingen van 28 235 EUR/ha, een gemiddeld goedkoopste landbouwgrondprijs van 9 882 EUR/ha en de gemiddeld duurste bouwgrondprijs van 2 287 367 EUR/ha. Op basis hiervan wordt een gemiddelde grondruilprijs van 36.6 EUR/m² berekend. Een voorbeeldberekening is opgenomen in het Basisrapport ORBP (rapport R00).

Tabel 2-3: Overzicht van de oppervlakte-uitbreiding voor residentiële en industriële gebouwen en gebieden van 2010 naar 2050 en van de bijbehorende kostprijs voor grondruil in het modelgebied van de Berwijn binnen overstromingscontouren met verschillende terugkeerperioden Terugkeerperiode [jaar] 1 2 5 10 25 50 100 residentieel gebouw/gebied [m²] 413 458 702 948 1 243 2 949 4 309 industrieel gebouw/gebied [m²] 22 22 26 50 81 1 507 2 106 Totale kostprijs [10³EUR/jaar] 0.4 0.4 0.7 0.9 1.2 4.1 5.9

2. Berwijn • 15 3) Protectie

Er worden geen PT-maatregelen beschouwd in het modelgebied van de Berwijn (zie §2.2.1.3)).

2.2.3. Berekeningen

Er worden geen PT-maatregelen beschouwd in het modelgebied van de Berwijn (zie §2.2.1.3)).

2.3. Resultaten

2.3.1. Protectie

Er worden geen PT-maatregelen beschouwd in het modelgebied van de Berwijn (zie §2.2.1.3)).

2.3.2. Afweging

Als resultaat van het toepassen van de scenariogenerator wordt in figuur 2-2 het economisch criterium, NAW, weergegeven tegenover het menselijk criterium, de baat voor P@R, voor elke combinatie van PP- en PV-maatregelen in het modelgebied van de Berwijn. De best scorende alternatieven op één of beide criteria bevinden zich op de omtrek van de puntenwolk en zijn hoofdzakelijk samengesteld uit een combinatie van PP- en PV-maatregelen. In tabel 2-4 worden per beleidsstrategie de resultaten en de maatregelensamenstellingen van de drie best scorende alternatieven weergegeven in vergelijking met het NA-beleid.

Bij het NA-beleid neemt het economisch risico in het modelgebied van de Berwijn in 2050 met 110 % toe onder invloed van de autonome ontwikkeling. Voor P@R is er een toename van 28 %.

Bij de basis beleidsstrategie zijn de alternatieven met de hoogste score terug te vinden in de rechterbovenhoek van de puntenwolk in figuur 2-2. Deze zijn samengesteld uit een combinatie van PP- en PV-maatregelen. De PV-maatregelen omvatten resiliënt bouwen en verbouwen binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 1 tot 2 jaar. Dit wordt al dan niet gecombineerd met een bouwstop met grondenruil binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 5 jaar.

Als gevolg van de basis beleidsstrategie is het risico in 2050 19% hoger dan in 2010. De gevolgen van autonome ontwikkeling worden niet volledig opgevangen. Ten opzichte van het risico in 2050 bij het NA-beleid is de risicodaling 44% als gevolg van de maatregelen. De maatregel waarbij de PV-maatregelen worden toegepast binnen de laagste contouren van overstromen levert de grootste NAW van de drie weergegeven alternatieven. De B/K is voor alle alternatieven groter dan 1.

P@R neemt als gevolg van de maatregelen van de basis beleidsstrategie af met 40% ten opzichte van 2010. Ten opzichte van P@R bij het NA-beleid in 2050 is er een daling van 53% als gevolg van de maatregelen. Het alternatief met enkel PV-maatregelen heeft de laagste baat voor P@R. De P@R-baat voor de andere twee alternatieven is onderling weinig verschillend.

Bij de intermediaire beleidsstrategie zijn de alternatieven met de hoogste score terug te vinden in de zone van figuur 2-2 waar de omtrek lage positieve NAW-waarden vertoont. De alternatieven zijn samengesteld uit maatregelencombinaties van PP en PV. De PV-maatregelen met resiliënt bouwen en verbouwen worden toegepast binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 5 jaar. De bouwstop in combinatie met grondenruil wordt toegepast binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 5 tot 10 jaar.

16 Als gevolg van de intermediaire beleidsstrategie is het risico in 2050 9% hoger dan in 2010. Ten opzichte van het risico in 2050 bij het NA-beleid is de risicodaling 48% als gevolg van de maatregelen. De NAW is het hoogst wanneer PV-maatregelen met bouwstop in combinatie met grondenruil niet toegepast worden. De drie weergegeven alternatieven hebben een B/K hoger dan 1.

P@R neemt als gevolg van de maatregelen van de intermediaire beleidsstrategie af met 43% ten opzichte van 2010. Ten opzichte van P@R bij het NA-beleid in 2050 is er een daling van 56% als gevolg van de maatregelen. De baat voor P@R is ongeveer gelijk voor de drie alternatieven.

Er wordt echter opgemerkt dat de bijkomende investering ten opzichte van de basis beleidsstrategie de baat voor P@R slechts met 6% laat toenemen waar de kosten per jaar met bijna een factor 3 toenemen. Ook het risico in 2050 daalt door middel van de intermediaire beleidsstrategie slechts met 8% ten opzichte van het basis beleid.

Bij de maximale beleidsstrategie zijn de alternatieven met de hoogste score terug te vinden bij de hoogste baat voor P@R. De alternatieven zijn zowel samengesteld uit combinaties van PP- en PV-maatregelen als uit combinaties van enkel PV-maatregelen. De PV-maatregelen met resiliënt bouwen en verbouwen worden toegepast binnen contouren met de hoogste beschouwde terugkeerperioden van overstromen voor deze maatregelen (50-100 jaar). Er worden geen PV-maatregelen met bouwstop in combinatie met grondenruil toegepast. Door de hoge terugkeerperioden zijn de meeste mensen gevrijwaard van blootstelling aan overstromingsrisico en leveren PP-maatregelen niet noodzakelijk een bijkomende baat voor P@R. Het vlakke verloop van de omtrek bij de hoogste baat voor P@R geeft aan dat het mogelijk is om een beperkt verschillende baat voor P@R te bekomen door het toepassen van de PV-maatregelen binnen contouren met lagere terugkeerperioden van overstromen.

De maximale beleidsstrategie geeft aanleiding tot een risicodaling van 11% ten opzichte van 2010. Ten opzichte van het risico in 2050 bij het NA-beleid is de risicodaling 58% als gevolg van de maatregelen. De drie weergegeven alternatieven zijn echter niet economisch rendabel met een negatieve NAW en een B/K kleiner dan 1.

P@R neemt als gevolg van de maatregelen van de maximale beleidsstrategie af met 49% ten opzichte van 2010. Ten opzichte van P@R bij het NA-beleid in 2050 is er een daling van 60% als gevolg van de maatregelen. De baat voor P@R is ongeveer gelijk voor de drie alternatieven.

Er wordt echter opgemerkt dat als gevolg van de bijkomende investering ten opzichte van de intermediaire beleidsstrategie de baat voor P@R slechts met 8% toeneemt waar de kosten per jaar met een factor 35 toenemen.

2. Berwijn • 17 en in elegtra-ma- en PTVan PP-, P en PTVan elegtra-ma- en in tie vombinae coor elk, voor P@Rt va P@Rt voor elk, coor tie vombinae erium, de ba elijk crit PV PT PP ver het mens ver enoeg, tWerium, NA tWerium, enoeg, ch crit onomis an het ece vv an het ece an de Berwijn ageer: W2- ageer: Figuur 2 v het modelgebied

18 - 3 5 2 + 73 6.8 142 6.0 0.0 100 12.5 114.5 1 121.1 noPT 3 502.5 2 565.2 -2 279.9 - 3 5 2 + 73 0.1 50 6.8 142 6.0 78.1 12.6 noPT 1 125.0 1 807.5 2 748.4 -1 522.2 - - 3 5 2 73 6.8 142 6.0 0.0 100 12.5 113.7 1 121.1 noPT 3 485.1 2 547.7 -2 262.4 Maximaal 3 3 5 5 + 10 3.1 1.3 67 7.2 147 6.8 14.2 22.0 263.3 noPT 1 334.9 1 270.8 3 3 5 5 5 + 67 1.4 7.5 2.8 6.8 148 14.6 23.4 261.9 noPT 1 364.5 1 305.5 - 3 3 5 5 + 1.4 68 7.4 2.8 6.8 146 14.5 26.0 259.3 noPT 1 350.7 1 292.9 3 3 5 5 2 + 1.7 63 2.1 151 7.9 15.1 6.8 33.2 252.1 noPT 1 351.3 1 395.7 Intermediair 1 - 3 3 5 + 63 1.6 151 8.3 2.2 6.8 15.6 39.4 245.9 noPT 1 431.0 1 397.6 - 3 3 5 2 + 1.9 65 7.9 6.8 2.0 149 15.0 38.8 Basis noPT 246.5 1 344.1 1 383.6 - - - - 5 6 8 6.8 214 0.0 nvt nvt nvt NA 14.2 23.5 285.3 2 098.9 2 098.9 4: De afwegingstabel van het modelgebied van de Berwijn met per beleidsstrategie de drie meest optimale alternatieven de drie meest optimale de Berwijn met per beleidsstrategie van het modelgebied van 4: De afwegingstabel - [10³EUR/jaar] [mensen/jaar] Tabel 2 Tabel 2010 2010 R R2050 [10³EUR/jaar] Uj [10³EUR/jaar] [10³EUR] NAW [-] B/K [10³EUR]BAMK [10³EUR] BAMKtot [10³EUR]Rres R R2100 [mensen/jaar] R2050 [mensen/jaar] B [mensen] [mensen] BAMK PT PP [+/-] T [jaar]PVrs: PVbs: T [jaar] R2100 [10³EUR/jaar] Beleid Risico P@R Maatregelen

2. Berwijn • 19 2.3.3. Situering risico 2050

Onderstaand wordt een situering gegeven van de risico’s in 2050 binnen het modelgebied van de Berwijn bij de verschillende beleidsstrategieën op basis van de opdeling in figuur 2-3.

Figuur 2-3: De opdeling van het modelgebied van de Berwijn voor het sommeren van de risicowaarden

1) Economisch risico

Tabel 2-5 bevat het economisch risico in 2050 in de zones van het modelgebied van de Berwijn weergegeven in figuur 2-3 bij NA en bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën.

De grootste absolute dalingen ten opzichte van het NA-risico in 2050 worden bekomen in de zones rond Moelingen en de benedenloop van de Berwijn. Dit zijn tevens de zones met de hoogste NA-risico’s in 2050.

De hoogste risico’s in 2050 worden bij de verschillende beleidsstrategieën teruggevonden in de landelijke zone rond de benedenloop van de Berwijn.

Tabel 2-5: Het economisch risico [10³EUR/jaar] in 2050 in de zones van het modelgebied van de Berwijn bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën Zone\Beleid NA Basis Int. Max. Bovenloop Berwijn 1.0 1.0 1.0 1.0 Moelingen 7.0 2.3 1.9 1.7 Benedenloop Berwijn 6.2 4.6 4.5 3.3

20 2) P@R

Tabel 2-6 bevat P@R in 2050 in de zones van het modelgebied van de Berwijn weergegeven in figuur 2-3 bij NA en bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën.

De hoogste P@R-waarden in 2050 worden berekend in de verstedelijkte zone rond Moelingen. In de overige zones zijn de P@R- waarden minimaal. De belangrijkste daling in P@R wordt daardoor eveneens gerealiseerd in de zone rond Moelingen. Nulwaarden die berekend worden zijn een gevolg van afrondingen (zie Basisrapport ORBP; rapport R00). Bij de intermediaire en de maximale beleidsstrategie worden slechts beperkte bijkomende P@R-dalingen bekomen in de zone rond Moelingen.

Tabel 2-6: P@R [mensen/jaar] in 2050 in de zones van het modelgebied van de Dommel bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën Zone\Beleid NA Basis Int. Max. Bovenloop Berwijn 0 0 0 0 Moelingen 6 3 3 2 Benedenloop Berwijn 0 0 0 0

2. Berwijn • 21 22 3. Bosbeek-Witbeek

3.1. Beschrijving modelgebied

3.1.1. Algemene kenmerken

Het stroomgebied van de Bosbeek-Witbeek is gelegen in het oosten van de provincie Limburg. Ter hoogte van Neeroeteren splitst de Bosbeek op. De zuidelijke loop, die gevormd wordt door de Bosbeek, stroomt richting Maaseik alvorens in de Maas uit te monden. De Noordelijke loop wordt gevormd door de Witbeek die naar Nedeland stroomt met ter hoogte van Ophoven een aftakking naar de Maas. Het stroomgebied heeft een totale oppervlakte van 124.5 km².

Het modelgebied van de Bosbeek-Witbeek wordt weergegeven in figuur 3-1. De bovenloop van de Bosbeek omvat het deel van 1ste categorie.

Figuur 3-1: Het modelgebied van de Bosbeek-Witbeek met aanduiding van de gemodelleerde waterlopen en overstromende gebieden

3. Bosbeek-Witbeek • 23 3.1.2. Historische knelpunten

Overstromingsproblemen doen zich voornamelijk voor ter hoogte van Neeroeteren (IMDC, 2012b). Onderstaand wordt een overzicht van de belangrijkste knelpunten gegeven:

• bij overstromingen van de Bosbeek wordt er opwaarts van Neeroeteren een alleenstaand huis bedreigd ter hoogte van de Volmolen; • door de beperkte doorvoercapaciteit onder het kanaal is er wateroverlast stroomopwaarts van de Zuid-Willemsvaart in Neeroeteren; • ook stroomafwaarts van de Zuid-Willemsvaart zijn er overstromingen in Neeroeteren; • langs de Bosbeek zijn er overstromingen ter hoogte van de Grotlaan in Neeroeteren.

3.2. Scenariogenerator

3.2.1. Maatregelen

1) Paraatheid

De PP-maatregelen worden toegepast zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00). In het modelgebied van de Bosbeek-Witbeek wordt eind 2013 een waarschuwingssysteem operationeel.

2) Preventie

De PV-maatregelen worden toegepast zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00).

3) Protectie

De maatregelen zijn opgedeeld in een aantal types:

• GOG: Door het aanleggen of uitbreiden van één of meerdere gecontroleerde overstromingsgebied(en) (GOG) wordt de actieve berging in het modelgebied verhoogd. • Dijk: Door het aanleggen van dijken worden bestaande gebouwen gevrijwaard van kritieke overstromingen. • Kunstwerk: Door het aanleggen of aanpassen van kunstwerken wordt de afvoer verbeterd. De optimalisatie van de sturing van de bestaande waterbeheersingsinfrastructuur wordt echter buiten beschouwing gelaten. Deze ingreep brengt geen investeringskosten met zich mee. Daardoor is een kosten-batenanalyse weinig zinvol. • Herinrichting: Een herinrichting wordt opgevat als een combinatie van de bovenstaande maatregelen. Een voorbeeld is een herprofilering van de waterloop tezamen met de aanpassing van de eventuele kunstwerken voor een verbeterde afvoer. Veel herinrichtingen zijn echter in de eerste plaats gericht op het verhogen van de natuurlijkheid van het watersysteem. De te verwachten impact op het overstromingsrisico is daardoor veelal beperkt of sterk afhanke-

24 lijk van de modelaannames. Voorbeelden zijn het hermeanderen en het verruwen van de waterloop. Deze worden buiten beschouwing gelaten.

In figuur 3-2 wordt een overzicht per type gegeven van de PT-maatregelen voorgesteld voor de ORBP-analyse van het modelgebied van de Bosbeek-Witbeek. Er wordt aangeduid welke maatregelen op basis van de bespreking beschouwd en niet beschouwd worden. Verder wordt aangeduid welke maatregelen zich buiten het modelgebied bevinden en welke maatregelen beschouwd worden als beslist beleid. Beslist-beleidsmaatregelen worden opgenomen in het model als een nieuwe bestaande toestand. In de ORBP-analyse worden alternatieven vergeleken met deze nieuwe bestaande toestand.

Figuur 3-2: De PT-maatregelen voorgesteld voor de ORBP-analyse van het modelgebied van de Bosbeek-Witbeek per type met aanduiding van de beschouwde (zwart) en niet-beschouwde maatregelen (grijs) en de maatregelen buiten het modelgebied (gestreepte omranding) en de beslist-beleidsmaatregelen (grijze achtergrond)

Onderstaand worden de weerhouden PT-maatregelen geëvalueerd voor wat betreft de aanwezige knelpunten en de mogelijkheden en beperkingen om op deze knelpunten in te grijpen. Eventueel wordt ook de hydraulische efficiëntie van een maatregel geëvalueerd aan de hand van een testberekening.

Voor het modelgebied van de Bosbeek-Witbeek is één mogelijke locatie weerhouden voor een bijkomend GOG. In figuur 3-3 wordt de locatie gesitueerd in het modelgebied.

Figuur 3-3: Situering van de mogelijke locatie voor het GOG in het modelgebied van de Bosbeek-Witbeek

3. Bosbeek-Witbeek • 25 GOG Volmolen

De locatie voor het GOG Volmolen is opwaarts gelegen van de splitsing van de Bosbeek en de Witbeek en omvat de Witbeek en de linkeroever van de Bosbeek. Het GOG dient in de eerste plaats om Neeroeteren te beschermen tegen wateroverlast. Uit de modelresultaten bij het gemiddeld klimaatscenario blijkt dat met een terugkeerperiode van 5 jaar huizen bedreigd worden in Neeroeteren.

Door middel van een regelstructuur op de Witbeek wordt het doorvoerdebiet beperkt. Overtollig water stort over vanuit de Bosbeek. Er wordt een drempeldebiet van 1.1 m³/s gehanteerd. Dit komt op de Witbeek ongeveer overeen met een debiet met een terugkeerperiode van 2 jaar.

Als gevolg van de werking van het GOG dienen opwaarts een aantal beschermingsmaatregelen voorzien te worden.

Figuur 3-4 geeft de GOG-locatie en de aan te leggen dijklichamen weer.

Figuur 3-4: Situering van het GOG Volmolen opwaarts Neeroeteren in het modelgebied van de Bosbeek-Witbeek met aanduiding van de aan te leggen dijken (dikke rode lijn)

26 Dijk Opoeteren

Ter vrijwaring van het centrum van Opoeteren van overstromingen wordt een dijk voorzien langs de rechteroever van de gracht achter de tuinen van de Sint-Dionysiuskerkstraat. De dijkstructuur bestaat gedeeltelijk uit een muur en heeft een kruinhoogte op 51.2 mTAW. De totale dijklengte bedraagt 460 m. Figuur 3-5 geeft een overzicht van de locatie van de dijklichamen.

Figuur 3-5: Situering van de dijk te Opoeteren (dikke rode lijn) langs de Bosbeek in het modelgebied van de Bosbeek-Witbeek

3. Bosbeek-Witbeek • 27 Bypass Neermolen

Te Neeroeteren treedt stroomopwaarts van de Neermolen, gesitueerd in figuur 3-6, wateroverlast op door opstuwing. Het aanleggen van een bypass langs de molen laat toe de afvoercapaciteit van de Bosbeek te verhogen. Bijkomende overstromingen afwaarts van de molen worden niet verwacht. Op basis van een testberekening wordt in figuur 3-7 een lengteprofiel van de maximale gesimuleerde waterpeilen met een terugkeerperiode van 10 jaar weergegeven. Een peildaling van ongeveer 60 cm wordt opwaarts de molen bekomen onder invloed van de bypass. De peilstijgingen afwaarts bedragen ongeveer 10 cm. Op basis van deze resultaten wordt de maatregel verder beschouwd in de ORBP-analyse.

Figuur 3-6: Situering van de bypass rond de Neermolen (dikke rode lijn) op de Bosbeek in Neeroeteren in het modelgebied van de Bosbeek-Witbeek

Figuur 3-7: Lengteprofiel van de maximale gesimuleerde waterpeilen met een terugkeerperiode van 10 jaar ter hoogte van de Neermolen in het modelgebied van de Bosbeek-Witbeek in de huidige toestand (blauw) en met de bypass (witte stippellijn)

40.0

39.5

39.0

38.5

38.0

37.5

37.0 D A 36.5 m

36.0

35.5

35.0

34.5

34.0

33.5

33.0 m 231 260 289 309 326 373 408 434 460 480 500 530 555 581 609 630 659 689 719 741 763 785 816 836 869 893 919 946 969 991 1014 1037 1061 1085 1105

28 Bypass Kleeskensmolen

Opstuwing ter hoogte van de Kleeskensmolen, weergegeven in figuur 3-8, geeft aanleiding tot overstromingsdreiging langs de Bosbeek. Momenteel is er reeds een buis aanwezig die als bypass fungeert. Het vergroten van deze bypass verhoogt de afvoercapaciteit van de Bosbeek. Op basis van een testberekening wordt in figuur 3-9 een lengteprofiel van de maximale gesimuleerde waterpeilen met een terugkeerperiode van 10 jaar weergegeven. Een peildaling van ongeveer 10 cm wordt net opwaarts de molen bekomen onder invloed van de bypass. Gezien het beperkte hydraulisch effect wordt de maatregel niet verder beschouwd in de ORBP-analyse.

Figuur 3-8: Situering van de bypass bij de Kleeskensmolen (dikke rode lijn) op de Bosbeek in Neeroeteren in het modelgebied van de Bosbeek-Witbeek

Figuur 3-9: Lengteprofiel van de maximale gesimuleerde waterpeilen met een terugkeerperiode van 10 jaar ter hoogte van de Kleeskensmolen in het modelgebied van de Bosbeek-Witbeek in de huidige toestand (blauw) en met de bypass (witte stippellijn)

43.0

42.5

42.0

41.5

41.0

40.5 D A 40.0 m

39.5

39.0

38.5

38.0

37.5

37.0 m 1385 1408 1432 1458 1484 1511 1538 1615 1677 1728 1781 1829 1847 1909 1953 2019 2070 2109

3. Bosbeek-Witbeek • 29 3.2.2. Kosten

1) Paraatheid

De kosten worden berekend zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00). Met een totale gemodelleerde lengte van 39 km komt dit voor het modelgebied van de Bosbeek-Witbeek overeen met een jaarlijkse kost van 6 713 EUR.

Tabel 3-1 geeft per terugkeerperiode een overzicht van het aantal bedreigde huizen en industriële gebouwen en het aantal benodigde zandzakken in 2050. Het aantal bedreigde huizen wordt bepaald als de overstroomde oppervlakte residentieel gebied gedeeld door een grondoppervlakte van 100 m². Voor industriële gebouwen wordt een grondoppervlakte van 1000 m² toegepast (zie Basisrapport ORBP; rapport R00). De totale beschermingskost wordt berekend aan de hand van de risicoformule (zie Basisrapport van het OverstromingsGevaar- en Risico; rapport R20) en komt overeen met 2 377 EUR/jaar.

De kosten van PP-maatregelen worden herberekend bij de combinatie met PV-maatregelen. Er worden geen kosten voor zandzakken meer voorzien voor woningen die reeds beschermd zijn door PV-maatregelen.

Tabel 3-1: Overzicht van de kostprijs voor het aanmaken en verdelen van zandzakken in het modelgebied van de Bosbeek-Witbeek in 2050 Terugkeerperiode [jaar] 1 2 5 10 25 50 100 huizen # [-] 16 23 44 75 128 185 254 # zandzakken [-] 1098 1556 2989 5128 8686 12612 17262 industriële gebouwen # [-] 0 0 0 0 0 0 1 # zandzakken [-] 0 0 0 0 0 0 384 Totale kost [10³EUR] 1.1 1.6 3.0 5.2 8.8 12.8 17.6

2) Preventie

De kostprijs voor het toepassen van PV-maatregelen is bepaald zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00).

Tabel 3-2 geeft een overzicht van het bepalen van de kostprijs voor resiliënt bouwen en verbouwen in het modelgebied van de Bosbeek-Witbeek binnen contouren met verschillende terugkeerperioden van overstromen.

Tabel 3-2: Overzicht van de bebouwde oppervlakte in 2050 en de bijbehorende kostprijs voor het overstromingsresiliënt maken van gebouwen in het modelgebied van de Bosbeek- Witbeek binnen overstromingscontouren met verschillende terugkeerperioden Terugkeerperiode [jaar] 1 2 5 10 25 50 100 residentieel gebouw [m²] 1614 2 288 4 446 7 842 13 224 19 172 26 910 industrieel gebouw/gebied [m²] 71 124 219 437 1 028 1 902 3 263 Totale kostprijs [10³EUR/jaar] 14.8 21.8 41.6 75.2 137.7 215.1 324.2

Tabel 3-3 geeft een overzicht van het bepalen van de kostprijs voor het toepassen van een bouwstop in combinatie met grondenruil in het modelgebied van de Bosbeek-Witbeek binnen contouren met verschillende terugkeerperioden van overstromen.

30 Voor het modelgebied van de Bosbeek-Witbeek wordt er gebruikgemaakt van een gemiddeld duurste landbouwgrondprijs in Neeroeteren van 12 558 EUR/ha, een gemiddeld goedkoopste landbouwgrondprijs van 4 395 EUR/ha en een gemiddeld duurste bouwgrondprijs van 1 795 133 EUR/ha. Op basis hiervan wordt een gemiddelde grondruilprijs van 27.9 EUR/m² berekend. Een voorbeeldberekening is opgenomen in het Basisrapport ORBP (rapport R00).

Tabel 3-3: Overzicht van de oppervlakte-uitbreiding voor residentiële en industriële gebouwen en gebieden van 2010 naar 2050 en van de bijbehorende kostprijs voor grondruil in het modelgebied van de Bosbeek-Witbeek binnen overstromingscontouren met verschillende terugkeerperioden Terugkeerperiode [jaar] 1 2 5 10 25 50 100 residentieel gebouw/gebied [m²] 13 460 17 099 24 886 35 026 44 041 49 018 53 433 industrieel gebouw/gebied [m²] 385 477 736 1 129 1 625 1 884 2 068 Totale kostprijs [10³EUR/jaar] 9.7 12.3 17.9 25.2 31.9 35.5 38.8

3) Protectie

Onderstaand wordt voor elke maatregel een overzicht gegeven van de benodigde ingrepen alsook de bijbehorende kosten. Deze kosten worden op uniforme wijze berekend voor alle ingrepen met behulp van de kostentool.

Voor een GOG worden de volgende kostenposten in rekening gebracht:

• het aanleggen van een afsluitdijk(en); • het bouwen van een regelkunstwerk; • het aanleggen van dijk(en) ter bescherming van woningen die bedreigd worden door de werking van het GOG.

Bijkomend worden de kosten in rekening gebracht voor de onteigening van enerzijds de overstromingscontour bij terugkeerperiode van één jaar binnen het GOG, alsook het grondvlak van de aan te leggen dijklichamen. De kosten voor de onteigening van de overstromingscontour bij een terugkeerperiode van één jaar worden bij de optimalisatie initieel geschat door middel van de hoogte-oppervlakterelatie in het GOG. Na hydraulische doorrekening worden de geschatte kosten gecorrigeerd aan de hand van de gesimuleerde overstromingscontouren. Daarom is de onteigeningskost niet weergegeven in onderstaande kostenbepaling.

GOG Volmolen

Het vulpeil voor GOG Volmolen wordt niet gevarieerd. Dit is voornamelijk omdat het GOG deels gevuld wordt door overstorting vanuit de Bosbeek. De kruinhoogte van de dijken is daarom vastgelegd op 47.0 mTAW. Omdat het gebied in de huidige toestand ook reeds overstroomt vanuit de Bosbeek is er geen oeververlaging nodig. Er worden echter wel kosten voorzien om het overstorten van water vanuit de Bosbeek naar de Witbeek te verbeteren met behulp van een overstortstructuur en een gracht. Omdat het debiet op de Witbeek eerder beperkt is wordt er geopteerd om niet te werken met een regelbare schuif. Er wordt een bergingscapaciteit van 100 000 m³ bekomen. Figuur 3-4 (zie §3.2.1.3)) geeft een detailweergave van de locatie van het GOG en de aan te leggen dijklichamen. Tabel 3-4 geeft een samenvatting van de verschillende kostenposten bij een vulpeil van 46.5 mTAW.

3. Bosbeek-Witbeek • 31 Tabel 3-4: GOG Volmolen in het modelgebied van de Bosbeek-Witbeek - Overzicht van de totale kostprijs bij een vulpeil 46.5 mTAW Type maatregel Beschrijving Kost [10³EUR] grondwerken dijk 126.3 grondwerken bescherming huizen 81.7 verwerven onteigening grondvlak 11.3 grondwerken overstort structuur 36.0 kunstwerk spindelpot 114.6 Totaal 369.9

Dijk Opoeteren

Zoals beschreven in §3.2.1.3) bestaat de dijk ter hoogte van Opoeteren gedeeltelijk uit een muur. De dijkhoogte is gebaseerd op het waterpeil bij een terugkeerperiode van overstromen van 100 jaar vermeerderd met 50 cm. Tabel 3-5 geeft een overzicht van de verschillende posten, alsook de totale kostprijs voor het aanleggen van het dijklichaam.

Tabel 3-5: Dijk Opoeteren in het modelgebied van de Bosbeek- Witbeek - Overzicht van de totale kostprijs Type maatregel Beschrijving Kost [10³EUR] grondwerken dijk 103.2 waterkering muur huizen 162.7 verwerving onteigening grondvlak 18.9 Totaal 284.8

Bypass Neermolen

Zoals beschreven in §3.2.1.3) dient de bypass aan de Neermolen (fiiguur 3-6) om de afvoercapaciteit van de Bosbeek te Neeroeteren te vergroten. Tabel 3-6 geeft een overzicht van de verschillende posten.

Tabel 3-6: Bypass Neermolen in het modelgebied van de Bosbeek-Witbeek - Overzicht van de totale kostprijs Type maatregel Beschrijving Kost [10³EUR] grondwerken afgraving en bescherming 47.1 verwerven onteigening grondoppervlak 1.3 Totaal 48.4

3.2.3. Berekeningen

De berekeningen van de restrisico’s van de combinaties van PP-, PV- en PT-maatregelen worden uitgevoerd zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00). In wat volgt, wordt ingegaan op de berekeningen voor de PT-alternatieven. Indien aangewezen wordt voorafgaand aan het inbouwen en doorrekenen van de PT-alternatieven een a-priori-kosten-batenanalyse uitgevoerd. Bij een a-priori-kosten-batenanalyse worden de baten ingeschat als het weg te nemen risico en afgewogen tegen de kosteninschatting. Op basis van deze analyse wordt afgewogen om PT-alternatieven al dan niet verder te beschouwen in de ORBP-analyse.

32 Gezien de impact van een GOG op de overstromingscontouren is het niet aangewezen om een a-priori-kosten-batenanalyse uit te voeren. In het modelgebied van de Bosbeek-Witbeek is er zoals hoger aangehaald één mogelijke locatie GOG Volmolen weerhouden om overtollig water op een gecontroleerde wijze te bergen. Hierbij zijn geen volumevariaties beschouwd. Om bovenstaande redenen is de voorkeur gegeven aan het inbouwen van het GOG in het waterlopenmodel om de modelketen te doorlopen.

Dijk Opoeteren

Voor een dijkbescherming is een a-priori-kosten-batenanalyse te overwegen indien de impact op de overstromingscontouren buiten de dijkbescherming verwaarloosbaar is. In het huidig geval wordt aangenomen dat aan bovenstaande voorwaarde voldaan wordt. Het weg te nemen risico bedraagt 11 000 EUR/jaar in 2050. De jaarlijkse kost bedraagt 7 120 EUR. Op basis hiervan wordt een negatieve NAW berekend van 9 000 EUR. Omwille van de mogelijke baat voor P@R wordt de maatregel alsnog verder beschouwd in de ORBP-analyse.

De dijk ter hoogte van Opoeteren is geïmplementeerd in het hydraulisch model op basis van de beschrijving in §3.2.1.3). Om het risico in 2050 te bepalen is de modelketen doorlopen.

Bypass Neermolen

Gezien de impact van een bypass op de overstromingscontouren is het niet aangewezen om een a-priori-kosten-batenanalyse uit te voeren. Daarom is de bypass rond de Neermolen geïmplementeerd in het hydraulische model op basis van de beschrijving in §3.2.1.3). Om het risico in 2050 te bepalen is de modelketen doorlopen.

3.3. Resultaten

3.3.1. Protectie

Tabel 3-7 geeft een overzicht van de economische en menselijke risico’s en criteria bij het toepassen van PT-maatregelen in volgende alternatieven:

• GOG Volmolen: het aanleggen van GOG Volmolen met vulpeil 46.5 mTAW; • dijk Opoeteren: het aanleggen van een dijk opwaarts van het centrum van Opoeteren; • bypass Neermolen: het aanleggen van een bypass aan de Neermolen.

Op basis van deze resultaten is geopteerd om het aanleggen van GOG Volmolen met vulpeil 46.5 mTAW te combineren met het uitvoeren van de bypass aan de Neermolen en door te rekenen. De resultaten staan eveneens in tabel 3-7.

Alle PT-alternatieven geven een daling van het risico ten opzichte van het NA-alternatief in 2050. Het risico stijgt echter bij alle alternatieven ten opzichte van het risico in 2010. De risicostijging ten gevolge van autonome ontwikkeling wordt dus niet tenietgedaan door enkel PT-maatregelen te implementeren.

De implementatie van het alternatief met GOG Volmolen en de bypass aan de Neermolen geeft met 29% ten opzichte van NA in 2050 de sterkste daling van het risico. Ten opzichte van het risico in 2010 is er slechts een stijging van 3%. Het implementeren van enkel het GOG Volmolen zorgt voor een daling van het risico met 20% ten opzichte van NA in 2050. Ten opzichte van 2010 stijgt het risico met 16%.

3. Bosbeek-Witbeek • 33 Het alternatief met de bypass aan de Neermolen heeft een stijging van het risico ten opzichte van 2010 met 19% tot gevolg. De risicodaling ten opzichte van het NA-alternatief in 2050 bedraagt 18%. Bij de implementatie van de dijk in Opoeteren daalt het risico in 2050 met 5% ten opzichte van het NA-alternatief in 2050.

Vanuit economisch oogpunt levert het alternatief met de bypass aan de Neermolen in combinatie met het GOG aan de Volmolen de hoogste NAW op. De hoogste B/K wordt bekomen in het alternatief met de bypass aan de Neermolen. De lage kost van dit alternatief is hiervan de oorzaak.

Voor wat betreft P@R worden gelijkaardige vaststellingen gedaan. Ten opzichte van het risico in 2010 wordt er enkel een daling van het risico bekomen als het GOG aan de Volmolen en de bypass aan de Neermolen gecombineerd worden. De daling bedraagt dan 13%. Apart hebben de twee maatregelen een stijging van het risico ten opzichte van 2010 tot gevolg met 4%. In 2050 wordt in elk van de alternatieven een daling van de P@R bekomen met de sterkste daling in het alternatief met de combinatie van het GOG aan de Volmolen en de bypass aan de Neermolen. Dit komt ook tot uiting in de baat voor P@R.

Tabel 3-7: Overzicht van de resultaten van het toepassen van PT-maatregelen in het modelgebied van de Bosbeek-Witbeek Maatregel NA PT

Risico R2010 [10³EUR/jaar] 161.6 161.6 161.6 161.6 161.6 R2100 [10³EUR/jaar] 342.6 298.4 327.7 302.4 265.5 R2050 [10³EUR/jaar] 242.1 208.9 230.9 211.9 184.3 Uj [10³EUR/jaar] 0.0 9.2 7.1 1.2 10.5 NAW [10³EUR] nvt 217.2 - 9.3 347.8 496.9 B/K [-] nvt 2.1 0.9 14.8 3.3

BAMK [10³EUR] 5 607.7 5 390.5 5 617.0 5 260.0 5 110.8 BAMKtot [10³EUR] 32 708.3 28 958.7 31 520.8 29 143.7 26 048.9 Rres [10³EUR] 32 708.3 28 766.4 31 372.8 29 118.5 25 831.4 P@R R2010 [mensen/jaar] 80 80 80 80 80 R2100 [mensen/jaar] 96 81 91 81 66 R2050 [mensen/jaar] 87 76 84 76 65 B [mensen] nvt 226 65 231 452 BAMK [mensen] 3 433 3 207 3 368 3 202 2 982 Omschrijving GOG Dijk Bypass Bypass + Volmolen Opoeteren Neer-molen GOG

3.3.2. Afweging

Als resultaat van het toepassen van de scenariogenerator wordt in figuur 3-10 het economisch criterium, NAW, weergegeven tegenover het menselijk criterium, de baat voor P@R, voor elke combinatie van PP-, PV- en PT-maatregelen in het modelgebied van de Bosbeek-Witbeek. De best scorende alternatieven op één of beide criteria bevinden zich op de omtrek van de puntenwolk en zijn hoofdzakelijk samengesteld uit een combinatie van PP-, PV- en PT-maatregelen. In tabel 3-8 worden per beleidsstrategie de resultaten en de maatregelensamenstellingen van de drie best scorende alternatieven weergegeven in vergelijking met het NA-beleid.

Bij het NA-beleid neemt het economisch risico in het modelgebied van de Bosbeek-Witbeek in 2050 toe met 50% onder invloed

34 van de autonome ontwikkeling. De toename van P@R bedraagt 8%. Hiermee heeft autonome ontwikkeling een belangrijke impact op het risico in het modelgebied van de Bosbeek-Witbeek.

Bij de basis beleidsstrategie zijn de alternatieven met de hoogste score terug te vinden in de rechterbovenhoek van de puntenwolk in figuur 3-10. Deze zijn samengesteld uit een combinatie van zowel PP-, PV- als PT-maatregelen. De PV-maatregelen omvatten resiliënt bouwen en verbouwen binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 1 tot 2 jaar in combinatie met bouwstop met grondenruil binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 5 of 10 jaar. De PT-maatregelen omvatten de combinatie van de bouw van het GOG aan de Volmolen en de bypass ter hoogte van de Neermolen.

Als gevolg van de basis beleidsstrategie is het risico in 2050 46% lager dan in 2010. De gevolgen van autonome ontwikkeling worden meer dan opgevangen. Ten opzichte van het risico in 2050 bij het NA-beleid is de risicodaling 64% als gevolg van de maatregelen. De drie weergegeven alternatieven hebben een vergelijkbare NAW en een B/K groter dan 3.

P@R neemt als gevolg van de maatregelen van de basis beleidsstrategie af met 61% ten opzichte van 2010. Ten opzichte van P@R bij het NA-beleid in 2050 is er een daling van 64% als gevolg van de maatregelen. De baat voor P@R is onderling weinig verschillend.

Bij de intermediaire beleidsstrategie zijn de alternatieven met de hoogste score terug te vinden in een zone vanfiguur 3-10 waar de omtrek een horizontaler verloop vertoont bij positieve NAW-waarden. De alternatieven zijn samengesteld uit maatregelencombinaties met zowel PP, PV en PT als PV en PT. De PV-maatregelen met resiliënt bouwen en verbouwen worden toegepast binnen een contour met terugkeerperioden van overstromen van 25 of 10 jaar. De PV-maatregelen met bouwstop in combinatie met grondenruil worden toegepast binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 50 of 100 jaar. De PT-maatregelen omvatten de combinatie van de bouw van het GOG aan de Volmolen en de bypass ter hoogte van de Neermolen.

Als gevolg van de intermediaire beleidsstrategie is het risico in 2050 54% lager dan in 2010. De gevolgen van autonome ontwikkeling worden meer dan opgevangen. Ten opzichte van het risico in 2050 bij het NA-beleid bedraagt de risicodaling 69% als gevolg van de maatregelen. De NAW is het hoogst wanneer PV-maatregelen door resiliënt bouwen en verbouwen toegepast worden binnen een contour met een lagere terugkeerperiode van overstromen. De drie weergegeven alternatieven hebben een B/K hoger dan 1.

P@R neemt als gevolg van de maatregelen van de intermediaire beleidsstrategie af met 66% ten opzichte van 2010. De baat voor P@R is ongeveer gelijk voor de drie alternatieven.

Bij de maximale beleidsstrategie zijn de alternatieven met de hoogste score terug te vinden bij de hoogste baat voor P@R. De alternatieven zijn zowel samengesteld uit combinaties van PP-, PV- en PT-maatregelen als uit combinaties van PV- en PT-maatregelen. De PV-maatregelen met resiliënt bouwen en verbouwen en met bouwstop in combinatie met grondenruil worden toegepast binnen contouren met de hoogste beschouwde terugkeerperioden van overstromen voor deze maatregelen (50 of 100 jaar). Door de hoge terugkeerperioden zijn de meeste mensen, gelijkaardig aan de intermediaire beleidsstrategie, gevrijwaard van blootstelling aan overstromingsrisico en leveren PP-maatregelen niet noodzakelijk een bijkomende baat voor P@R. Het vlakke verloop van de omtrek bij de hoogste baat voor P@R geeft aan dat het mogelijk is om een beperkt verschillende baat voor P@R te bekomen door het toepassen van de PV-maatregelen binnen contouren met lagere terugkeerperioden van overstromen. De PT-maatregelen omvatten de combinatie van de bouw van het GOG aan de Volmolen en de bypass ter hoogte van de Neermolen.

3. Bosbeek-Witbeek • 35 De maximale beleidsstrategie geeft aanleiding tot een risicodaling van 55% ten opzichte van 2010. Ten opzichte van het risico in 2050 bij het NA-beleid is de risicodaling 70% als gevolg van de maatregelen. De drie weergegeven alternatieven zijn echter niet economisch rendabel met een negatieve NAW en een B/K kleiner dan 1.

P@R neemt als gevolg van de maatregelen van de maximale beleidsstrategie af met 67% ten opzichte van 2010. Ten opzichte van het NA-alternatief in 2050 is er een daling van 69%. De baat voor P@R is ongeveer gelijk voor de drie alternatieven.

Er wordt echter opgemerkt dat als gevolg van de bijkomende investering ten opzichte van de intermediaire beleidsstrategie de baat voor P@R slechts met 2% toeneemt waar de kosten per jaar nagenoeg met een factor 2 toenemen.

36 en in elegtra-maV- en PT elegtra-maV- en in an PP-, P tie vombinae coor elk, voor P@Rt v P@Rt voor elk, coor tie vombinae erium, de baa elijk crit ver het mens ver enoeg, tWerium, NA tWerium, enoeg, ch crit -Witbeek onomis sbeek an het ec e vva an de Bo geer10: W geer10: PV -Figuur 3 -Figuur PT PP het modelgebied v het modelgebied

3. Bosbeek-Witbeek • 37 + 15 27 50 80 0.7 100 72.7 161.6 116.8 143.3 2 194 1 240 GOG -888.2 6 496.0 12 565.3 15 545.9 Bypass + Bypass + 15 27 80 0.5 100 100 72.6 161.6 1 241 116.6 221.6 2 192 GOG 8 121.5 17 159.5 -2 513.8 12 552.0 Bypass + Bypass - 15 27 80 0.5 100 100 72.6 161.6 1 241 116.6 214.9 2 192 GOG 7 982.0 -2 374.2 12 552.0 17 020.0 Bypass + Bypass Maximaal + 17 10 1.5 28 80 100 78.7 65.5 1 213 161.6 124.8 656.9 GOG 2 220 4 950.8 13 282.5 14 643.4 Bypass + Bypass - 16 25 28 1.0 80 95.1 100 74.3 95.2 1 217 161.6 119.0 2 217 GOG 5 512.5 12 761.4 14 738.2 Bypass + Bypass + 16 27 25 50 1.0 80 73.8 69.6 118.3 96.6 161.6 1 225 GOG 2 208 5 538.2 14 707.0 12 698.0 Bypass + Bypass Intermediair 5 2 + 32 22 80 2.7 34.1 1 137 86.4 161.6 135.0 GOG 2 296 1 213.6 4 394.2 14 192.7 14 902.5 Bypass + Bypass 1 + 31 10 20 80 2.7 34.3 87.6 1 155 161.6 136.6 2 279 GOG 1 195.4 4 412.4 14 332.9 15 046.3 Bypass + Bypass 2 + 31 10 20 80 2.6 35.6 85.8 161.6 134.2 1 160 Basis 2 273 GOG 1 190.2 4 417.6 14 122.9 14 863.4 Bypass + Bypass - - - - 87 96 80 0.0 nvt nvt nvt NA 161.6 242.1 3 433 342.6 5 607.7 32 708.3 32 708.3 32 8: De afwegingstabel van het modelgebied van de Bosbeek-Witbeek met per beleidsstrategie de drie meest optimale alternatieven de drie meest optimale met per beleidsstrategie de Bosbeek-Witbeek van het modelgebied van 8: De afwegingstabel - [mensen/jaar] [10³EUR/jaar] 2010 2010 R2050 [mensen/jaar] B [mensen] [mensen] BAMK PT PP [+/-] T [jaar]PVrs: PVbs: T [jaar] [10³EUR]BAMK [10³EUR] BAMKtot [10³EUR]Rres R R2100 [mensen/jaar] R R2100 [10³EUR/jaar] R2050 [10³EUR/jaar] Uj [10³EUR/jaar] [10³EUR] NAW [-] B/K Tabel 3 Tabel Maatregelen P@R Beleid Risico

38 3.3.3. Situering risico 2050

Onderstaand wordt een situering gegeven van de risico’s in 2050 binnen het modelgebied van de Bosbeek-Witbeek bij de verschillende beleidsstrategieën op basis van de opdeling in figuur 3-11.

Figuur 3-11: De opdeling van het modelgebied van de Bosbeek-Witbeek voor het sommeren van de risicowaarden

1) Economisch risico

Tabel 3-9 bevat het economisch risico in 2050 in de zones van het modelgebied van de Bosbeek-Witbeek weergegeven in figuur 3-11 bij NA en bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën.

De grootste absolute dalingen ten opzichte van het NA-risico in 2050 worden bekomen in de verstedelijkte zones rond Neeroeteren en Ophoven en Geistingen. Dit zijn tevens de zones met de hoogste NA-risico’s in 2050. De berekende nulrisico’s zijn een gevolg van de aannames voor het bepalen van het risico in 2050 (zie Basisrapport ORBP; rapport R00).

3. Bosbeek-Witbeek • 39 De hoogste risico’s in 2050 worden bij de verschillende beleidsstrategieën teruggevonden in de landelijke zones van de Witbeek en de benedenloop van de Bosbeek.

Tabel 3-9: Het economisch risico [10³EUR/jaar] in 2050 in de zones van het modelgebied van de Bosbeek-Witbeek bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën Zone\Beleid NA Basis Int. Max. Bovenloop Bosbeek 3.5 2.6 1.7 1.7 Opoeteren 11.3 9.0 2.3 1.8 Middenloop Bosbeek 3.0 5.3 4.4 4.4 Neeroeteren 86.4 11.5 8.0 7.8 Benedenloop Bosbeek 34.8 30.3 30.0 30.0 Witbeek 41.2 37.4 37.4 37.4 Ophoven - Geistingen 61.6 0.0 0.0 0.0 Benedenloop Witbeek 0.2 0.1 0.1 0.1

2) P@R

Tabel 3-10 bevat P@R in 2050 in de zones van het modelgebied van de Dommel weergegeven in figuur 3-11 bij NA en bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën.

De hoogste P@R-waarden in 2050 worden berekend in de verstedelijkte zone rond Neeroeteren. In de overige zones zijn de P@R- waarden minimaal. De belangrijkste daling in P@R wordt daardoor eveneens gerealiseerd in de zone rond Neerpelt. Nulwaarden die berekend worden zijn een gevolg van afrondingen of van de aannames voor het bepalen van het risico in 2050 (zie Basisrapport ORBP; rapport R00). Bij de intermediaire en de maximale beleidsstrategie worden slechts beperkte bijkomende P@R-dalingen bekomen in de zone rond Neeroeteren.

Tabel 3-10: P@R [mensen/jaar] in 2050 in de zones van het modelgebied van de Bosbeek- Witbeek bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën Zone\Beleid NA Basis Int. Max. Bovenloop Bosbeek 1 1 1 1 Opoeteren 2 1 0 0 Middenloop Bosbeek 2 2 2 2 Neeroeteren 64 27 25 25 Benedenloop Bosbeek 1 0 0 0 Witbeek 3 2 2 2 Ophoven - Geistingen 13 0 0 0 Benedenloop Witbeek 0 0 0 0

40 4. Dommel

4.1. Beschrijving modelgebied

4.1.1. Algemene kenmerken

Het stroomgebied van de Dommel is gelegen in het noorden van de provincie Limburg. Hydrografisch behoort het stroomgebied van de Dommel tot het bekken van de Maas. De Dommel doorkruist de fusiegemeentes Peer, Overpelt en Neerpelt en stroomt vervolgens verder naar Nederland. De stroomgebiedoppervlakte op Vlaams grondgebied bedraagt 145.1 km².

Het modelgebied, weergegeven in figuur 4-1, omvat de waterloop de Dommel en een beperkt deel van de Oude Dommel. Het bestaande GOG van Overpelt is eveneens opgenomen in het model.

Figuur 4-1: Het modelgebied van de Dommel met aanduiding van de gemodelleerde waterlopen, overstromende gebieden en het GOG Overpelt

4. Dommel • 41 4.1.2. Historische knelpunten

De knelpunten in het modelgebied van de Dommel situeren zich voornamelijk in de dorpskern van Neerpelt. Het bestaande GOG te Overpelt beschermt onder andere een school, een ziekenhuis en bij uitbreiding de dorpskern van Neerpelt, maar in de voorbije jaren is de buffercapaciteit te klein gebleken. Door de lage oevers zijn de voormalige gebouwen van het Mariaziekenhuis in het centrum van Neerpelt kwetsbaar voor wateroverlast. Verder zorgen de Slagmolen in de Slagmolenstraat te Neerpelt en de bruggen van de Koning Albertlaan en de Pastorijstraat voor opstuwing in het centrum van Neerpelt.

4.2. Scenariogenerator

4.2.1. Maatregelen

1) Paraatheid

De PP-maatregelen worden toegepast zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00). In het modelgebied van de Dommel wordt eind 2013 een waarschuwingssysteem operationeel.

2) Preventie

De PV-maatregelen worden toegepast zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00).

3) Protectie

Op 05/05/2011 werd een workshop georganiseerd met de waterbeheerder en het studieteam met het oog op een optimale kennisoverdracht m.b.t. het beheer van het waterafvoersysteem in de verschillende buitendiensten van VMM. Het verslag van de workshop (IMDC, 2011) geeft de besproken opties weer met betrekking tot de beheersing van het overstromingsrisico. Hierbij ging het in de eerste plaats om waterbeheermaatregelen die binnen de fysisch realistische mogelijkheden van het stroomgebied liggen.

De maatregelen zijn opgedeeld in een aantal types:

42 In figuur 4-2 wordt een overzicht per type gegeven van de PT-maatregelen voorgesteld voor de ORBP-analyse van het modelgebied van de Dommel. Er wordt aangeduid welke maatregelen op basis van de bespreking beschouwd en niet beschouwd worden. Verder wordt aangeduid welke maatregelen zich buiten het modelgebied bevinden en welke maatregelen beschouwd worden als beslist beleid. Beslist-beleidsmaatregelen worden opgenomen in het model als een nieuwe bestaande toestand. In de ORBP- analyse worden alternatieven vergeleken met deze nieuwe bestaande toestand.

Figuur 4-2: De PT-maatregelen voorgesteld voor de ORBP-analyse van het modelgebied van de Dommel per type met aanduiding van de beschouwde (zwart) en niet-beschouwde maatregelen (grijs) en de maatregelen buiten het modelgebied (gestreepte omranding) en de beslist-beleidsmaatregelen (grijze achtergrond)

Binnen het modelgebied van de Dommel zijn 2 mogelijke locaties weerhouden voor het aanleggen van bijkomende GOG’s. In figuur 4-3 worden deze locaties gesitueerd in het stroomgebied. Onderstaand wordt iedere locatie meer in detail besproken.

Daarnaast worden voor het bestaande GOG Overpelt de mogelijkheden voor het uitbreiden van de bergingscapaciteit bestu- deerd.

4. Dommel • 43 Figuur 4-3: Situering van de bestaande en de mogelijke locaties voor GOG’s in het modelgebied van de Dommel

44 GOG Kleine molen

De locatie voor het GOG Kleine molen bevindt zich op de Dommel stroomopwaarts de Ekselsebaan te Kleine-Brogel nabij de opwaartse modelrand. Het GOG heeft als doel Neerpelt en Overpelt bijkomend te beschermen. Door middel van een knijpconstructie wordt het doorvoerdebiet beperkt. Overtollig water wordt geborgen achter een dwarsdijk. Het huidige landgebruik binnen de GOG-locatie bestaat voornamelijk uit weiland en bosgebied. Om de verwervingskosten te beperken is de afbakening van het GOG aangepast zodat een zone met een bos en visvijvers niet in het GOG worden opgenomen. Verder dienen een aantal gebouwen op de rechteroever uitgedijkt te worden. Op de rechter- en de linkeroever loopt parallel langs de Dommel respectievelijk een niet-geklasseerde en een 3de categorie waterloop. Hiervoor wordt in beide gevallen een koker voorzien door de dijk.

Figuur 4-4 geeft een detailweergave van de GOG-locatie en de aan te leggen dijklichamen.

Figuur 4-4: Situering van het GOG Kleine molen stroomopwaarts de Ekselsebaan te Kleine-Brogel in het modelgebied van de Dommel met aanduiding aan te leggen dijken (dikke rode lijn)

4. Dommel • 45 GOG Weelse molen

Het GOG Weelse molen bevindt zich opwaarts de Dommellaan te Kleine-Brogel, afwaarts van het GOG Kleine molen. Het GOG heeft als doel Neerpelt en Overpelt bijkomend te beschermen. Door middel van een knijpconstructie wordt het doorvoerdebiet beperkt. Overtollig water wordt geborgen achter een dwarsdijk. Het huidige landgebruik binnen de GOG-locatie bestaat voornamelijk uit bosgebied en akker- en weiland. Bij een vulling onder 49.0 mTAW zijn er geen extra beschermingsmaatregelen nodig voor de gebouwen van de Kleine molen aan de opwaartse zijde van het GOG. Op de rechter- zowel als op de linkeroever loopt er parallel langs de Dommel respectievelijk een 2de en 3de categorie waterloop. Hiervoor wordt in beide gevallen een koker voorzien door de dijk.

Figuur 4-5 geeft een detailweergave van de GOG-locatie en de aan te leggen dijklichamen.

Figuur 4-5: Situering van het GOG Weelse molen stroomopwaarts de Dommellaan te Kleine Brogel in het modelgebied van de Dommel met aanduiding van de aan te leggen dijken (dikke rode lijn)

46 GOG Overpelt

Het bestaande GOG Overpelt bevindt zich op de Oude Dommel op de rechteroever van de Dommel tussen de Bemvaartstraat en de Herenterdijk te Overpelt. Het GOG draagt bij tot de vermindering van het overstromingsrisico te Neerpelt. Aan de stroomopwaartse zijde van het GOG wordt het doorvoerdebiet op de Dommel beperkt door een knijpconstructie. Overtollig water wordt afgeleid naar het GOG en gecontroleerd geloosd langs een knijpconstructie op de Oude Dommel aan de afwaartse zijde van het GOG.

Door afgraving in het bestaande wachtbekken is het mogelijk de bergingscapaciteit te vergroten. Hierbij wordt rekening gehouden met het natuurlijke verloop van de vallei van de Oude Dommel. Om de grondwaterhuishouding niet te sterk te beïnvloeden is er geopteerd om beperkt af te graven op 2 dieptes. Dicht bij de Oude Dommel wordt er met 30 cm verlaagd, verder van de oevers met 40 cm. Zo wordt er ongeveer 23 000 m³ extra bergingsvolume gecreëerd. Figuur 4-6 geeft een overzicht van de af te graven gebieden.

Figuur 4-6: Situering van de afgraving in het bestaande wachtbekken van Overpelt binnen het modelgebied van de Dommel met verschillende dieptes: 30 cm afgraving (groene zone) en 40 cm afgraving (rode zone)

4. Dommel • 47 Herprofilering Neerpelt

De herprofilering van de doortocht van de Dommel in Neerpelt heeft als doel om de doorstroming in het centrum te verbeteren. De herprofilering omvat een reeks van maatregelen die betrekking hebben op het deel van de Dommel vanaf stroomafwaarts van de autoweg N764 tot aan de brug van de Pastorijstraat. In figuur 4-7 is het traject van de herprofilering weergegeven. Samengevat dienen volgende zaken gerealiseerd te worden:

• het aanleggen van een vistrap ter hoogte van de Slagmolen in de Slagmolenstraat; • het ruimen van slib op het traject tussen de brug van de Koning Albertlaan en de brug van de Pastorijstraat; • het indijken van de Dommel langs beide oevers met een keermuur op het traject van de brug van de autoweg N764 tot aan de brug van de Koning Albertlaan.

Omdat het indijken met een keermuur over een groot traject een hoge kostprijs met zich meedraagt is er geopteerd om het her- profileringsscenario zonder indijking ook als alternatief te beschouwen.

Figuur 4-7: Situering van het traject van de herprofilering (bruine lijn) van de Dommel in het centrum van Neerpelt

48 4.2.2. Kosten

1) Paraatheid

De kosten worden berekend zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00). Met een totale gemodelleerde lengte van 21 km komt dit voor het modelgebied van de Dommel overeen met een jaarlijkse kost van 3 742 EUR.

Tabel 4-1 geeft per terugkeerperiode een overzicht van het aantal bedreigde huizen en industriële gebouwen en het aantal benodigde zandzakken in 2050. Het aantal bedreigde huizen wordt bepaald als de overstroomde oppervlakte residentieel gebied gedeeld door een grondoppervlakte van 100 m². Voor industriële gebouwen wordt een grondoppervlakte van 1000 m² toegepast (zie Basisrapport ORBP; rapport R00). De totale beschermingskost wordt berekend aan de hand van de risicoformule (zie Basisrapport van het OverstromingsGevaar- en Risico; rapport R20) en komt overeen met 623 EUR/jaar.

De kosten van PP-maatregelen worden herberekend bij de combinatie met PV-maatregelen. Er worden geen kosten voor zandzakken meer voorzien voor woningen die reeds beschermd zijn door PV-maatregelen.

Tabel 4-1: Overzicht van de kostprijs voor het aanmaken en verdelen van zandzakken in het modelgebied van de Dommel in 2050 Terugkeerperiode [jaar] 1 2 5 10 25 50 100 huizen # [-] 2 5 13 28 52 58 64 # zandzakken [-] 122 340 901 1 915 3 567 3 972 4 328 industriële gebouwen # [-] 0 0 0 0 0 0 0 # zandzakken [-] 0 0 0 1 6 6 8 Totale kost [10³EUR] 0.1 0.3 0.9 1.9 3.6 4.0 4.3

2) Preventie

De kostprijs voor het toepassen van PV-maatregelen is bepaald zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00).

Tabel 4-2 geeft een overzicht van het bepalen van de kostprijs voor resiliënt bouwen en verbouwen in het modelgebied van de Dommel binnen contouren met verschillende terugkeerperioden van overstromen.

Tabel 4-2: Overzicht van de bebouwde oppervlakte in 2050 en de bijbehorende kostprijs voor het overstromingsresiliënt maken van gebouwen in het modelgebied van de Dommel binnen overstromingscontouren met verschillende terugkeerperioden Terugkeerperiode [jaar] 1 2 5 10 25 50 100 residentieel gebouw [m²] 180 500 1 325 2 816 5 245 5 867 6 389 industrieel gebouw/gebied [m²] 0 0 4 8 42 47 63 Totale kostprijs [10³EUR/jaar] 1.3 3.8 10.1 21.4 40.9 45.8 50.3

Tabel 4-3 geeft een overzicht van het bepalen van de kostprijs voor het toepassen van een bouwstop in combinatie met grondenruil in het modelgebied van de Dommel binnen contouren met verschillende terugkeerperioden van overstromen.

4. Dommel • 49 Voor het modelgebied van de Dommel wordt gebruikgemaakt van een gemiddeld duurste landbouwgrondprijs in Neerpelt van 15 684 EUR/ha, een gemiddeld goedkoopste landbouwgrondprijs van 5 489 EUR/ha en een gemiddelde duurste bouwgrondprijs van 1 265 550 EUR/ha. Op basis hiervan wordt een gemiddelde grondruilprijs van 20.2 EUR/m² berekend. Een voorbeeldberekening is opgenomen in het Basisrapport ORBP (rapport R00).

Tabel 4-3: Overzicht van de oppervlakte-uitbreiding voor residentiële en industriële gebouwen en gebieden van 2010 naar 2050 en van de bijbehorende kostprijs voor grondruil in het modelgebied van de Dommel binnen overstromingscontouren met verschillende terugkeerperioden Terugkeerperiode [jaar] 1 2 5 10 25 50 100 residentieel gebouw/gebied [m²] 3 408 8 030 15 136 23 162 33 003 36 568 38 714 industrieel gebouw/gebied [m²] 88 143 231 314 400 493 637 Totale kostprijs [10³EUR/jaar] 1.8 4.1 7.8 11.9 16.9 18.8 19.9

3) Protectie

Voor de aanleg van een GOG worden de volgende kostenposten in rekening gebracht:

• het aanleggen van een afsluitdijk(en); • het bouwen van een regelkunstwerk; • het aanleggen van dijk(en) ter bescherming van woningen die bedreigd worden door de werking van het GOG.

Voor elk GOG worden bij meerdere mogelijke vulpeilen kosten berekend voor bovenstaande posten. De ondergrens wordt gevormd door het vulpeil waaronder geen significant volume geborgen kan worden. De bovengrens wordt gevormd door het vulpeil waarboven het fysisch niet meer realistisch is en/of zeer hoge kosten dienen gemaakt te worden om bijkomend volume te bergen.

GOG Kleine molen

Het vulpeil van het GOG Kleine molen wordt gevarieerd tussen 49.5 en 51.0 mTAW. Figuur 4-4 (zie §4.2.1.3)) geeft een detailweergave van de locatie van het GOG en de aan te leggen dijklichamen. Vanaf een vulpeil van 51.0 mTAW moet het dijklichaam op de rechteroever worden uitgebreid naar het zuiden ter bescherming van een hoeve. Tabel 4-4 geeft een samenvatting van de verschillende kostenposten bij een vulpeil van 51.0 mTAW. Voor de twee waterlopen parallel aan de Dommel worden extra schuifconstructies voorzien in het dijklichaam. Figuur 4-8 geeft de variatie weer van de kostprijs in functie van het vulpeil.

50 Tabel 4-4: GOG Kleine molen in het modelgebied van de Dommel - Overzicht van de totale kostprijs bij een vulpeil 51.0 mTAW Type maatregel Beschrijving Kost [10³EUR] grondwerken dijk 422.3 kunstwerk schuif niet-geklasseerde waterloop 105.2 kunstwerk schuif 3e categorie waterloop 105.2 kunstwerk regelschuif Dommel 1 302.9 verwerven onteigening grondvlak 21.0 Totaal 1 956.6

Figuur 4-8: GOG Kleine molen in het modelgebied van de Dommel - variatie van de totale kostprijs en het geborgen volume i.f.v. het vulpeil

1 150 45 000

1 140 40 000

1 130 35 000

1 120 30 000

Kostprijs [10³EUR] Kostprijs 1 110 25 000 Geborgen volume [m³] volume Geborgen

1 100 20 000

1 090 15 000 46,5 46,6 46,7 46,8 46,9 47,0 Vulpeil [mTAW]

Kostprijs Geborgen volume

GOG Weelse molen

Het vulpeil van het GOG Weelse molen wordt gevarieerd tussen 47.5 en 49.0 mTAW. Figuur 4-5 (zie §4.2.1.3)) geeft een algemene situering van het GOG met aanduiding van de aan te leggen dijken. Tabel 4-5 geeft een samenvatting van de verschillende kostenposten bij een vulpeil van 48.5 mTAW weer. Voor de twee waterlopen parallel aan de dommel worden extra schuifconstructies voorzien in het dijklichaam. Figuur 4-9 geeft de variatie weer van de kostprijs in functie van het vulpeil.

4. Dommel • 51 Tabel 4-5: GOG Weelse molen in het modelgebied van de Dommel - Overzicht van de totale kostprijs bij een vulpeil 48.5 mTAW Type maatregel Beschrijving Kost [10³EUR] grondwerken dijk 304.4 kunstwerk schuif 2de categorie waterloop 105.2 kunstwerk schuif 3de categorie waterloop 105.2 kunstwerk regelschuif Dommel 1 302.9 verwerving onteigening grondvlak 19.6 Totaal 1 837.3

Figuur 4-9: GOG Weelse molen in het modelgebied van de Dommel - variatie van de totale kostprijs en het geborgen volume i.f.v. het vulpeil

2 000 320 000 1 950 288 000 1 900 256 000 1 850 224 000 1 800 192 000 1 750 160 000 1 700 128 000

Kostprijs [10³EUR] Kostprijs 1 650 96 000 Geborgen volume [m³] volume Geborgen 1 600 64 000 1 550 32 000 1 500 0 47,4 47,6 47,8 48,0 48,2 48,4 48,6 48,8 49,0 49,2 Vulpeil [mTAW]

Kostprijs Geborgen volume

GOG Overpelt

Het bestaande GOG te Overpelt wordt plaatselijk met 30 tot 40 cm verlaagd. Hierdoor wordt er 23 000 m³ extra bergingsvolume gecreëerd. De afgegraven oppervlakte (6.9 ha) wordt aangekocht. Voor de kostenberekening van de afgraving wordt er veronder- steld dat de grond als niet vervuilde grond kan verwerkt worden. Tabel 4-6 geeft een overzicht van de verschillende kosten voor de afgraving.

Tabel 4-6: Overzicht van de kosten voor het uitdiepen van het bestaande GOG op de Dommel te Overpelt Type maatregel Beschrijving Kost [10³EUR] grondwerken afgraving 517.5 verwerven onteigening 107.8 Totaal 625.3

52 Herprofilering Neerpelt

Zoals beschreven in §4.2.1.3) bestaat de herprofilering uit een geheel van ingrepen in het centrum van Neerpelt. Het betreft het aanleggen van een vistrap met een breedte en lengte van 10 m, het indijken van 1.3 km waterloop langs beide oevers en het uitvoeren van een slibruiming. Tabel 4-7 geeft een weergave van het typeprofiel voor de slibruiming tussen de bruggen van de Koning Albertlaan en de Pastorijstraat. Daarin wordt zowel het typeprofiel voor de huidige toestand als voor de aangepaste toestand weergegeven. Globaal wordt er over een diepte van 30 cm slib geruimd. In tabel 4-8 wordt een overzicht gegeven van de kosten van de verschillende ingrepen voor het doorvoeren van de herprofilering.

Tabel 4-7: Weergave van het typeprofiel in vergelijking met de huidige profielen (bruine lijn) voor de herprofilering van de Dommel in het centrum van Neerpelt Locatie Beschrijving Typeprofiel Tussen brug Koning Albertlaan breedte 6 m en brug Pastorijstraat lengte 80 m

Tabel 4-8: Herprofilering van het stroomafwaartse deel van de Dommel - Overzicht van de totale kostprijs Type maatregel Beschrijving Kost [10³EUR] grondwerken slibruiming 12.1 grondwerken vistrap 19.8 verwerving vistrap 19.0 waterkering dijk rechteroever 889.5 waterkering dijk linkeroever 889.5 grondwerken drainage gracht linkeroever 76.5 grondwerken drainage gracht rechteroever 76.5 Totaal zonder dijk 50.9 Totaal met dijk 1 982.7

4.2.3. Berekeningen

Gezien de impact van een GOG op de overstromingscontouren is het niet aangewezen om een a-priori-kosten-batenanalyse uit te voeren.

4. Dommel • 53 GOG Kleine molen - GOG Weelse molen

In het modelgebied van de Dommel zijn er zoals aangegeven in §4.2.1 twee mogelijke locaties weerhouden om bijkomende GOG’s in te richten. Op elk van deze locaties zijn bovendien volumevariaties mogelijk. Dit leidt tot een groot aantal mogelijke combinaties van GOG’s en vulpeilen. Omdat het onmogelijk is om iedere combinatie afzonderlijk hydraulisch door te rekenen wordt voorafgaand een optimale GOG configuratie bepaald door middel van een Monte-Carlosimulatie zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00).

Het resultaat van deze simulatie wordt weergegeven in figuur 4-10. De berekende NAW-waarden zijn eerder benaderend en worden daarom genormaliseerd weergegeven. Er wordt genormaliseerd op basis van het bereik tussen de hoogste en de laagste NAW waarde. Uit de puntenwolk wordt het optimum geselecteerd. Het gaat om het absolute maximum, bestaande uit het GOG Weelse molen zoals opgenomen in tabel 4-9. Om een betere benadering te bekomen van de werkelijke economische rentabiliteit is de variant ingebracht in het hydraulisch waterlopenmodel en heeft deze de modelketen doorlopen.

Figuur 4-10: Genormaliseerde NAW i.f.v. het geborgen volume in de verschillende GOG-combinaties op basis van de Mon- te-Carlosimulatie met weergave van GOG Weelse molen (groen), GOG Kleine molen (blauw) en weerhouden combinaties (zwarte rand) voor het modelgebied van de Dommel

Tabel 4-9: Overzicht van het optimum weerhouden uit de optimalisatieoefening voor de GOG’s in het modelgebied van de Dommel Omschrijving GOG Vulpeil [m TAW] 1 GOG Weelse molen 48.5

54 GOG Overpelt

De uitdieping van het bestaande GOG Overpelt is ingebouwd in het model van de Dommel op basis van de beschrijving in §3.2.1.3).

Bij het doorlopen van de modeltrein is er geen gebruikgemaakt van een aangepast grondmodel. In het GOG worden daarom de overstromingscontouren weergegeven volgens de hoogte-oppervlakte relatie van de bestaande toestand.

Herprofilering Neerpelt

Gezien de impact van een bypass op de overstromingscontouren is het niet aangewezen om een a-priori-kosten-batenanalyse uit te voeren. Door de hoge kosteninschatting voor variant van de herprofilering met dijken van 49 568 EUR/jaar (zie §4.2.2.3)) is ervoor gekozen om alsnog een a-priori-kosten-batenanalyse uit te voeren voor deze variant. Hierbij is de baat ingeschat als totale risico in het centrum van Neerpelt waar de herprofilering potentieel een oplossing biedt. Deze baat bedraagt 3 000 EUR/jaar. Op basis hiervan wordt een negatieve NAW berekend van 617 000 EUR. Daardoor wordt de variant van de maatregel met dijken als economisch ongunstig beoordeeld en niet verder beschouwd in de ORBP-analyse. In de analyse wordt enkel nog de variant zonder dijken beschouwd.

De herprofilering is geïmplementeerd in het hydraulisch model op basis van de beschrijving in 3.2.1.3)§ .

4.3. Resultaten

4.3.1. Protectie

Tabel 4-10 geeft een overzicht van de economische en menselijke risico’s en criteria bij het toepassen van PT-maatregelen in volgende alternatieven:

• GOG Weelse molen: de implementatie van het GOG Weelse molen; • GOG Overpelt: afgraven van het bestaand GOG. • herprofilering Neerpelt zonder dijken: herprofileren van de Dommel in het centrum van Neerpelt zonder dijkwerken;

Van alle protectiemaatregelen geeft het alternatief met het GOG Weelse molen de grootste risicodaling. Onder invloed van deze maatregel daalt het economisch risico in 2050 met 35% ten opzichte van 2010. In vergelijking met NA in 2050 daalt het risico met 50%. Dit is ruim voldoende om de effecten van autonome ontwikkeling tegen te gaan.

Het herprofileringalternatief zonder dijken levert een kleinere risicodaling. Onder invloed van deze maatregel neemt het risico in 2050 af met 26% ten opzichte van 2010. In vergelijking met NA in 2050 is er een daling van het risico met 46%.

Het scenario met de afgraving van het bestaande GOG geeft de laagste risicodaling. Onder invloed van deze maatregel neemt het risico in 2050 toe met 18% ten opzichte van 2010. In vergelijking met NA in 2050 daalt het risico met 14%.

Op basis van de economische criteria scoort echter enkel het alternatief met de herprofilering zonder dijken positief. De overige protectiemaatregelen hebben allemaal te hoge kosten in verhouding tot de baten. Dit wordt ook weergegeven in de B/K-waarden die kleiner zijn dan één.

Bij de implementatie van de herprofilering met dijk wordt de sterkste P@R-daling bekomen. Ten opzichte van 2010 daalt de P@R

4. Dommel • 55 met meer dan 55%. De alternatieven met de grootste risicodalingen leveren een daling van P@R met ongeveer 38% ten opzichte van 2010. Bij het alternatief met de afgraving van het bestaande GOG wordt de stijging van P@R onder invloed van autonome ontwikkeling niet volledig tenietgedaan.

Tabel 4-10: Overzicht van de resultaten van het toepassen van PT-maatregelen in het modelgebied van de Dommel Maatregel NA PT

Risico R2010 [10³EUR/jaar] 49.7 49.7 49.7 49.7 R2100 [10³EUR/jaar] 90.3 43.0 77.9 49.0 R2050 [10³EUR/jaar] 67.7 32.2 58.4 36.8 Uj [10³EUR/jaar] 0.0 45.9 13.2 1.3 NAW [10³EUR] nvt - 516.5 - 159.6 356.2 B/K [-] nvt 0.5 0.4 14.5

BAMK [10³EUR] 1 641.0 2 157.5 1 800.6 1 284.8 BAMKtot [10³EUR] 8 857.7 5 590.6 8 023.4 5 200.5 Rres [10³EUR] 8 857.7 4 635.5 7 748.6 5 174.1 P@R R2010 [mensen/jaar] 20 21 21 21 R2100 [mensen/jaar] 36 16 30 16 R2050 [mensen/jaar] 27 13 23 13 B [mensen] nvt 301 87 296 BAMK [mensen] 963 692 905 696 Omschrijving GOG GOG Herprof Weelse Overpelt Neerp. molen zonder dijk

4.3.2. Afweging

Als resultaat van het toepassen van de scenariogenerator wordt in figuur 4-11 het economisch criterium, NAW, weergegeven tegenover het menselijk criterium, de baat voor P@R, voor elke combinatie van PP-, PV- en PT-maatregelen in het modelgebied van de Dommel. De best scorende alternatieven op één of beide criteria bevinden zich op de omtrek van de puntenwolk en zijn hoofdzakelijk samengesteld uit een combinatie van PP-, PV- en PT-maatregelen. In tabel 4-11 worden per beleidsstrategie de resultaten en de maatregelensamenstellingen van de drie best scorende alternatieven weergegeven in vergelijking met het NA-beleid.

Bij het NA-beleid neemt het economisch risico in het modelgebied van de Dommel in 2050 toe met 36% onder invloed van autonome ontwikkeling. De toename van P@R bedraagt 34%.

Bij de basis beleidsstrategie zijn de alternatieven met de hoogste score terug te vinden in de rechterbovenhoek van de puntenwolk in figuur 4-11. Deze zijn samengesteld uit een combinatie van zowel PP-, PV- als PT-maatregelen. De PV-maatregelen omvatten resi- liënt bouwen en verbouwen binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 1 tot 5 jaar. Preventie door bouwstop en grondenruil wordt niet toegepast bij de drie weerhouden alternatieven. De PT-maatregelen omvatten het herprofileren van de doortocht van de Dommel te Neerpelt zonder dijkwerken.

Als gevolg van de basis beleidsstrategie is het risico in 2050 49% lager dan in 2010. De gevolgen van autonome ontwikkeling worden meer dan opgevangen. Ten opzichte van het risico in 2050 bij het NA-beleid is de risicodaling 63% als gevolg van de maatregelen. De drie weergegeven alternatieven hebben een vergelijkbare NAW en een B/K groter dan 3.5.

56 P@R neemt als gevolg van de maatregelen van de basis beleidsstrategie af met 74% ten opzichte van 2010. Ten opzichte van P@R bij het NA-beleid in 2050 is er een daling van 80% als gevolg van de maatregelen. De baat voor P@R is onderling weinig verschillend.

Bij de intermediaire beleidsstrategie zijn de alternatieven met de hoogste score terug te vinden in een zone vanfiguur 4-11 waar de omtrek een horizontaal verloop vertoont bij positieve NAW-waarden. Overwegend zijn de alternatieven samengesteld uit maatregelencombinaties met zowel PP, PV en PT. Combinaties zonder PP-maatregelen komen echter ook voor. De PV-maatregelen met resiliënt bouwen en verbouwen worden toegepast binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 25 tot 50 jaar. PV-maatregelen met bouwstop in combinatie met grondenruil worden toegepast binnen contouren met de hoogste beschouwde terugkeerperioden van overstromen voor deze maatregelen (25-100 jaar). Door de hoge terugkeerperioden zijn de meeste mensen gevrijwaard van blootstelling aan overstromingsrisico en leveren PP-maatregelen niet noodzakelijk een bijkomende baat voor P@R. De PT-maatregelen zijn gelijk aan de basis beleidsstrategie.

Als gevolg van de intermediaire beleidsstrategie is het risico in 2050 50% lager dan in 2010. De gevolgen van autonome ontwikkeling worden meer dan opgevangen. Ten opzichte van het risico in 2050 bij het NA-beleid is de risicodaling 63% als gevolg van de maatregelen. De NAW-waarden zijn onderling weinig verschillend. De drie weergegeven alternatieven hebben een B/K hoger dan 1.

P@R neemt als gevolg van de maatregelen van de intermediaire beleidsstrategie af met 85 % ten opzichte van 2010. Ten opzichte van P@R bij het NA-beleid in 2050 is er een daling van 89 % als gevolg van de maatregelen. De baat voor P@R is zo goed als gelijk voor de drie alternatieven.

Er wordt echter opgemerkt dat de bijkomende investering ten opzichte van de basis beleidsstrategie de baat voor P@R slechts met 10% laat toenemen waar de kosten per jaar nagenoeg met een factor 4 toenemen.

Bij de maximale beleidsstrategie zijn de alternatieven met de hoogste score terug te vinden bij de hoogste baat voor P@R. De alternatieven zijn samengesteld uit combinaties van PP-, PV- en PT-maatregelen. De PV-maatregelen met resiliënt bouwen en verbouwen worden toegepast binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 10 tot 50 jaar. De PV-maatregelen met bouwstop in combinatie met grondenruil worden toegepast binnen contouren met de hoogste beschouwde terugkeerperiode van overstromen voor deze maatregelen (100 jaar). Het vlakke verloop van de omtrek bij de hoogste baat voor P@R geeft aan dat het mogelijk is om een beperkt verschillende baat voor P@R te bekomen door het toepassen van de PV-maatregelen binnen contouren met lagere terugkeerperioden van overstromen. De PT-maatregelen omvatten de bouw van het GOG ter hoogte van de Weelse molen.

De maximale beleidsstrategie geeft aanleiding tot een risicodaling van 51% ten opzichte van 2010. Ten opzichte van het risico in 2050 bij het NA-beleid is de risicodaling 64% als gevolg van de maatregelen. De drie weergegeven alternatieven zijn echter niet economisch rendabel met een negatieve NAW en een B/K kleiner dan 1.

P@R neemt als gevolg van de maatregelen van de maximale beleidsstrategie af met 86 % ten opzichte van 2010. Ten opzichte van P@R bij het NA-beleid in 2050 is er een daling van 90 % als gevolg van de maatregelen. De baat voor P@R is gelijk voor de drie alternatieven.

Er wordt echter opgemerkt dat als gevolg van de bijkomende investering ten opzichte van de intermediaire beleidsstrategie de baat voor P@R slechts met 12% toeneemt waar de kosten per jaar met een factor 3 toenemen.

4. Dommel • 57 en in elegtra-ma- en PTVan PP-, P en PTVan elegtra-ma- en in tie vombinae coor elk, voor P@Rt va P@Rt voor elk, coor tie vombinae erium, de ba elijk crit er het mens venoeg, tWerium, NA tWerium, venoeg, ch crit onomis an het ece vv an het ece PV an de Dommel ageer11: W- ageer11: PT PP Figuur 4 v het modelgebied

58 + 3 3 50 20 100 0.4 71.2 495 468 32.5 49.7 24.4 GOG molen - 944.0 5 180.4 Weelse Weelse 2 585.0 3 700.8 + 3 3 25 20 100 0.4 495 468 32.5 49.7 69.5 24.4 GOG molen - 909.2 5 146.3 3 701.4 Weelse Weelse 2 550.2 + 3 3 10 20 100 0.4 495 468 32.5 49.7 24.4 69.0 GOG molen 5 140.1 - 898.7 2 539.7 3 706.3 Weelse Weelse Maximaal - - 3 4 50 1.2 20 100 475 21.5 81.2 33.2 488 49.7 24.9 1 559.8 4 216.2 der dijk 3 768.8 Herprof. Herprof. Neerp. zon - + 3 4 50 1.0 20 3.8 100 474 33.2 489 49.7 25.2 24.9 1 637.2 4 293.7 der dijk 3 768.8 Herprof. Herprof. Neerp. zon - - 3 4 25 1.1 20 100 474 24.1 28.1 33.2 489 49.7 24.9 1 612.9 3 769.6 der dijk 4 270.0 Herprof. Herprof. Neerp. zon Intermediair - - 5 + 7 5 20 7.2 3.5 518 33.1 445 49.7 24.8 380.8 3 753.9 1 260.2 der dijk 3 903.2 Herprof. Herprof. Neerp. zon - - 2 + 7 5 20 6.3 519 4.0 443 33.8 49.7 25.4 392.2 3 951.7 1 248.8 der dijk 3 820.7 Herprof. Herprof. Neerp. zon 1 - - + 7 5 20 4.2 521 6.0 442 49.7 25.5 34.0 Basis 396.3 1 244.7 3 838.7 der dijk 3 963.8 Herprof. Herprof. Neerp. zon - - - - 27 36 20 nvt nvt nvt NA 0.0 963 67.7 49.7 90.3 1 641.0 8 857.7 8 857.7 11: De afwegingstabel van het modelgebied van de Dommel met per beleidsstrategie de drie meest optimale alternatieven de drie meest optimale de Dommel met per beleidsstrategie van het modelgebied van 11: De afwegingstabel - [mensen/jaar] [10³EUR/jaar] Tabel 4 Tabel 2010 2010 R R2100 [10³EUR/jaar] R2050 [10³EUR/jaar] Uj [10³EUR/jaar] [10³EUR] NAW [-] B/K [10³EUR]BAMK [10³EUR] BAMKtot [10³EUR]Rres R R2100 [mensen/jaar] R2050 [mensen/jaar] B [mensen] [mensen] BAMK PT PP [+/-] T [jaar]PVrs: PVbs: T [jaar] P@R Maatregelen Beleid Risico

4. Dommel • 59 4.3.3. Situering risico 2050

Onderstaand wordt een situering gegeven van de risico’s in 2050 binnen het modelgebied van de Dommel bij de verschillende beleidsstrategieën op basis van de opdeling in figuur 4-12.

Figuur 4-12: De opdeling van het modelgebied van de Dommel voor het sommeren van de risicowaarden

60 1) Economisch risico

Tabel 4-12 bevat het economisch risico in 2050 in de zones van het modelgebied van de Dommel weergegeven in figuur 4-12 bij NA en bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën.

De grootste absolute dalingen ten opzichte van het NA-risico in 2050 worden bekomen in de zone rond Neerpelt en Overpelt. Dit is de zone met het hoogste NA-risico in 2050. De risicodalingen in de andere zones zijn eerder beperkt. In het geval van de basis en maximale beleidsstrategie zorgen de PT-maatregelen voor een beperkte stijging van het risico in landelijke zones. Zo heeft de doortocht in Neerpelt bij de basis beleidsstrategie een negatieve invloed op het risico in de zone aan de benedenloop van de Dommel.

De hoogste risico’s in 2050 worden bij de verschillende beleidsstrategieën teruggevonden in de verstedelijkte zone rond Neerpelt en Overpelt. Het verschil tussen de landelijke en de verstedelijkte zones valt echter weg.

Tabel 4-12: Het economisch risico [10³EUR/jaar] in 2050 in de zones van het modelgebied van de Dommel bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën Zone\Beleid NA Basis Int. Max. Bovenloop Dommel 4.1 4.1 4.1 5.7 GOG Overpelt 6.2 6.0 6.0 7.6 Neerpelt en Overpelt 50.4 8.3 7.9 6.2 Benedenloop Dommel 7.0 7.1 6.9 4.9

2) P@R

Tabel 4-13 bevat P@R in 2050 in de zones van het modelgebied van de Dommel weergegeven in tabel 4-13 bij NA en bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën.

De hoogste P@R-waarden in 2050 worden berekend in de verstedelijkte zone rond Neerpelt en Overpelt. In de overige zones zijn de P@R-waarden minimaal. De belangrijkste daling in P@R wordt daardoor eveneens gerealiseerd in de zone rond Neerpelt en Overpelt. Nulwaarden die berekend worden zijn een gevolg van afrondingen. Bij de intermediaire en de maximale beleidsstrategie worden slechts beperkte bijkomende P@R-dalingen bekomen in de zone rond Neerpelt en Overpelt.

Tabel 4-13: P@R [mensen/jaar] in 2050 in de zones van het modelgebied van de Dommel bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën Zone\Beleid NA Basis Int. Max. Bovenloop Dommel 0 0 0 0 GOG Overpelt 1 0 0 0 Neerpelt en Overpelt 26 5 3 3 Benedenloop Dommel 0 0 0 0

4. Dommel • 61 62 5. Jeker

5.1. Beschrijving modelgebied

5.1.1. Algemene kenmerken

Het stroomgebied van de Jeker is gelegen in het zuiden van de provincie Limburg. Hydrografisch gezien behoort het stroomgebied tot het bekken van de Maas. De Jeker ontspringt in de provincie Luik. Slechts een beperkt deel van het stroomgebied van de Jeker bevindt zich op Vlaams grondgebied. Voor het grootste gedeelte van zijn loop in Vlaanderen is de Jeker hierbij gelegen op het grondgebied van de fusiegemeente Tongeren. De Jeker verlaat het Vlaams grondgebied stroomafwaarts van de deelgemeente Mal-Sluizen. De Jeker stroomt dan verder in de provincie Luik om uiteindelijk in Maastricht uit te monden in de Maas.

Het modelgebied van de Jeker wordt weergegeven in figuur 5-1. Het modelgebied bevat een GOG opwaarts van Lauw.

Figuur 5-1: Het modelgebied van de Jeker met aanduiding van de gemodelleerde waterlopen, overstromende gebieden en het GOG van Lauw

5. Jeker • 63 5.1.2. Historische knelpunten

De problemen in het modelgebied van de Jeker waren in het verleden voornamelijk gesitueerd in het centrum van Lauw. De bouw van het GOG opwaarts van Lauw biedt echter extra bescherming voor het centrum van Lauw (VMM 2000).

Ondanks het GOG opwaarts treden bij hoge terugkeerperioden overstromingen op in het centrum van Lauw (IMDC, 2012b). Ook ter hoogte van Koninksem zijn er bij hoge terugkeerperioden plaatselijk kritieke overstromingen. Verder treden langs de benedenloop van de Jeker plaatselijke overstromingen op van bebouwing ter hoogte van molens te Mal en verder stroomafwaarts te Sluizenbroek.

5.2. Scenariogenerator

5.2.1. Maatregelen

1) Paraatheid

De PP-maatregelen worden toegepast zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00). In het modelgebied van de Jeker wordt eind 2013 een waarschuwingssysteem operationeel.

2) Preventie

De PV-maatregelen worden toegepast zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00).

3) Protectie

Op 17/09/2012 werd een overleg georganiseerd met de waterbeheerder en het studieteam met het oog op een optimale kennisoverdracht m.b.t. de waterafvoersystemen beheerd door de buitendienst Limburg van VMM. Het verslag van dit overleg (IMDC, 2012b) geeft de besproken opties weer met betrekking tot de beheersing van het overstromingsrisico. Hierbij ging het in de eerste plaats om waterbeheermaatregelen die binnen de fysisch realistische mogelijkheden van het stroomgebied liggen.

De maatregelen zijn opgedeeld in een aantal types:

64 In figuur 5-2 wordt een overzicht per type gegeven van de PT-maatregelen voorgesteld voor de ORBP-analyse van het modelgebied van de Jeker. Er wordt aangeduid welke maatregelen op basis van de bespreking beschouwd en niet beschouwd worden. Verder wordt aangeduid welke maatregelen zich buiten het modelgebied bevinden en welke maatregelen beschouwd worden als beslist beleid. Beslist-beleidsmaatregelen worden opgenomen in het model als een nieuwe bestaande toestand. In de ORBP- analyse worden alternatieven vergeleken met deze nieuwe bestaande toestand.

Figuur 5-2: De PT-maatregelen voorgesteld voor de ORBP-analyse van het modelgebied van de Jeker per type met aanduiding van de beschouwde (zwart) en niet-beschouwde maatregelen (grijs) en de maatregelen buiten het modelgebied (gestreepte omranding) en de beslist-beleidsmaatregelen (grijze achtergrond)

De herinrichting van natuurreservaat De Kevie wordt beschouwd als een maatregel van het beslist beleid. De maatregel bestaat voornamelijk uit het in gebruik nemen van een bypass door het natuurreservaat stroomafwaarts van Tongeren. De maatregel geeft aanleiding tot waterstandsdalingen te Mal.

Voor het modelgebied van de Jeker is één mogelijke locatie weerhouden voor een bijkomend GOG. Het gaat om de site ter hoogte van Koninksem op de rechter oever van de Jeker. In figuur 5-3 wordt deze locatie gesitueerd in het modelgebied.

Figuur 5-3: Situering van de mogelijke locatie voor een GOG in het modelgebied van de Jeker

5. Jeker • 65 GOG Koninksem

De locatie voor het GOG Koninksem is gesitueerd op de rechteroever van de Jeker ter hoogte van Koninksem, opwaarts van de hypodroom van Tongeren. Het huidige landgebruik binnen de GOG-locatie bestaat voornamelijk uit bos, weiland en akkerland.

Het GOG wordt in de eerste plaats voorzien om Koninksem te beschermen. Hier worden met terugkeerperioden van 100 jaar en meer huizen bedreigd. Er wordt gewerkt met een inlaatstructuur op de rechteroever van de Jeker met een hoogte op 90.7mTAW. Deze leidt een deel van het water bij hoge terugkeerperioden langs de bestaande Vloedgracht af naar het GOG op de rechteroever. De hoogte van de inlaatstructuur voorziet een overstortende laag van 30 cm bij een terugkeerperiode van 100 jaar. Het GOG bestaat uit 3 trappen. Deze worden gevormd door twee in het gebied aanwezige landwegen. Het water wordt uiteindelijk opgehouden door een dwarsdijk ter hoogte van de Hypodroom van Tongeren.

Figuur 5-4 geeft een detailweergave van de GOG-locatie en de aan te leggen dijklichamen.

Figuur 5-4: Situering van het GOG Koninksem ter hoogte van Koninksem in het modelgebied van de Jeker met aanduiding aan te leggen dijken (dikke rode lijn)

66 5.2.2. Kosten

1) Paraatheid

De kosten worden berekend zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00). Met een totale gemodelleerde lengte van 19 km komt dit voor het modelgebied van de Jeker overeen met een jaarlijkse kost van 3 306 EUR.

Tabel 5-1 geeft per terugkeerperiode een overzicht van het aantal bedreigde huizen en industriële gebouwen en het aantal benodigde zandzakken in 2050. Het aantal bedreigde huizen wordt bepaald als de overstroomde oppervlakte residentieel gebied gedeeld door een grondoppervlakte van 100 m². Voor industriële gebouwen wordt een grondoppervlakte van 1000 m² toegepast (zie Basisrapport ORBP; rapport R00). De totale beschermingskost wordt berekend aan de hand van de risicoformule (zie Basisrapport van het OverstromingsGevaar- en Risico; rapport R20) en komt overeen met 230 EUR/jaar.

De kosten van PP-maatregelen worden herberekend bij de combinatie met PV-maatregelen. Er worden geen kosten voor zandzakken meer voorzien voor woningen die reeds beschermd zijn door PV-maatregelen.

Tabel 5-1: Overzicht van de kostprijs voor het aanmaken en verdelen van zandzakken in het modelgebied van de Jeker in 2050 Terugkeerperiode [jaar] 1 2 5 10 25 50 100 huizen # [-] 1 2 4 6 11 21 39 # zandzakken [-] 68 147 277 439 735 1 453 2 626 indrustriële gebouwen # [-] 0 0 0 0 0 1 1 # zandzakken [-] 0 0 0 0 0 384 384 Totale kost [10³EUR] 0.1 0.1 0.3 0.5 0.9 1.7 2.9

2) Preventie

De kostprijs voor het toepassen van PV-maatregelen is bepaald zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00).

Tabel 5-2 geeft een overzicht van het bepalen van de kostprijs voor resiliënt bouwen en verbouwen in het modelgebied van de Jeker binnen contouren met verschillende terugkeerperioden van overstromen.

Bij de overgang van terugkeerperiode 10 naar 25 jaar wordt de oppervlakte residentiële gebouwen nagenoeg verdubbeld. Dit verhoogt ook de kostprijs aanzienlijk.

Tabel 5-2: Overzicht van de bebouwde oppervlakte in 2050 en de bijbehorende kostprijs voor het overstromingsresiliënt maken van gebouwen in het modelgebied van de Jeker binnen overstromingscontouren met verschillende terugkeerperioden Terugkeerperiode [jaar] 1 2 5 10 25 50 100 residentieel gebouw [m²] 91 241 457 695 1 131 2 336 4 262 industrieel gebouw/gebied [m²] 1 23 169 542 1 114 1 827 2 333 Totale kostprijs [10³EUR/jaar] 0.7 2.7 9.8 25.5 50.2 86.0 119.5

5. Jeker • 67 Tabel 5-3 geeft een overzicht van het bepalen van de kostprijs voor het toepassen van een bouwstop in combinatie met grondenruil in het modelgebied van de Jeker binnen contouren met verschillende terugkeerperioden van overstromen.

Voor het stroomgebied van de Jeker wordt er gebruikgemaakt van een gemiddeld duurste landbouwgrondprijs in Tongeren van 36 073 EUR/ha, een gemiddeld goedkoopste landbouwgrondprijs van 12 626 EUR/ha en de gemiddeld duurste bouwgrondprijs van 1 037 233 EUR/ha. Op basis hiervan wordt een gemiddelde grondruilprijs van 18.4 EUR/m² berekend. Een voorbeeldberekening is opgenomen in het Basisrapport ORBP (rapport R00).

Tabel 5-3: Overzicht van de oppervlakte-uitbreiding voor residentiële en industriële gebouwen en gebieden van 2010 naar 2050 en van de bijbehorende kostprijs voor grondruil in het modelgebied van de Jeker binnen overstromingscontouren met verschillende terugkeerperioden Terugkeerperiode [jaar] 1 2 5 10 25 50 100 residentieel gebouw/gebied [m²] 251 946 2025 2847 4038 5787 9564 industrieel gebouw/gebied [m²] 596 660 731 775 854 997 1409 Totale kostprijs [10³EUR/jaar] 0.4 0.7 1.3 1.7 2.3 3.1 5.1

3) Protectie

Voor een GOG worden de volgende kostenposten in rekening gebracht:

• het aanleggen van (een) afsluitdijk(en); • het bouwen van een regelkunstwerk; • het aanleggen van (een) dijk(en) ter bescherming van woningen die bedreigd worden door de werking van het GOG.

Voor het GOG Koninksem is een vast vulpeil beschouwd.

GOG Koninksem

De dijkhoogte van het GOG Koninksem wordt bepaald door de oeverhoogte in het afwaarts gedeelte van de GOG, namelijk 90.5 mTAW. Het GOG vult met behulp van een oeververlaging in het opwaartse gedeelte van het GOG. Ter hoogte van de Vloedgracht wordt de oever verlaagd tot 90.7 mTAW. Dit peil is gebaseerd op de eerste kritieke overstromingen op de linkeroever, die zich voordoen bij 91.0 mTAW. Er wordt een bergingscapaciteit van 110 000 m³ bekomen. Voor de Vloedgracht zelf wordt een verbreding voorzien. Figuur 5-4 (zie §5.2.1.3)) geeft een detailweergave van de locatie van het GOG en de aan te leggen dijklichamen. Tabel 5-4 geeft een samenvatting van de verschillende kostenposten bij een dijkhoogte van 90.5 mTAW.

68 Tabel 5-4: GOG Koninksem in het modelgebied van de Jeker - Overzicht van de totale kostprijs Type maatregel Beschrijving Kost [10³EUR] grondwerken dijk 58.4 grondwerken bescherming woning 4.6 grondwerken verbreden gracht 11.8 kunstwerk oeverafgraving 21.4 kunstwerk regelschuif 89.3 verwerven onteigening grondvlak 16.3 Totaal 201.8

5.2.3. Berekeningen

Gezien de impact van een GOG op de overstromingscontouren is het niet aangewezen om een a-priori-kosten-batenanalyse uit te voeren. In het modelgebied van de Jeker is de locatie van het GOG Koninksem weerhouden om overtollig water op een gecontroleerde wijze te bergen. Het GOG is ingebracht in het hydraulisch waterlopenmodel om de modelketen te doorlopen.

5.3. Resultaten

5.3.1. Protectie

Tabel 5-5 geeft een overzicht van de economische en menselijke risico’s en criteria bij het toepassen van de PT-maatregel met het bouwen van een GOG ter hoogte van Koninksem.

Het alternatief met het GOG Koninksem geeft een daling van het risico met 5% ten opzichte van het risico in 2010. Ten opzichte van het NA-risico in 2050 is er een risicodaling van 7%. Hiermee worden de gevolgen van de autonome ontwikkeling tenietgedaan.

Op basis van de economische criteria scoort het GOG van Koninksem slecht met een negatieve NAW en een B/K kleiner dan één.

Voor wat betreft P@R worden gelijkaardige vaststellingen gedaan. Het GOG Koninksem geeft een daling van de P@R met 10% ten opzichte van 2010. Ten opzichte van NA in 2050 is er een daling van de P@R met 2%. Deze beperkte daling heeft te maken met de beperkte invloed van autonome ontwikkeling in het modelgebied van de Jeker.

5. Jeker • 69 Tabel 5-5: Overzicht van de resultaten van het toepassen van PT-maatregelen in het modelgebied van de Jeker Maatregel NA PT

Risico R2010 [10³EUR/jaar] 34.8 34.8 R2100 [10³EUR/jaar] 36.6 33.3 R2050 [10³EUR/jaar] 35.6 33.1 Uj [10³EUR/jaar] 0.0 5.0 NAW [10³EUR] nvt - 74.3 B/K [-] nvt 0.3

BAMK [10³EUR] 1 002.7 1 077.0 BAMKtot [10³EUR] 4 081.2 3 890.4 Rres [10³EUR] 4 081.2 3 785.4 P@R R2010 [mensen/jaar] 12 12 R2100 [mensen/jaar] 10 10 R2050 [mensen/jaar] 11 11 B [mensen] nvt 5 BAMK [mensen] 472 466 Omschrijving GOG Koninksem

5.3.2. Afweging

Als resultaat van het toepassen van de scenariogenerator wordt in figuur 5-5 het economisch criterium, NAW, weergegeven tegenover het menselijk criterium, de baat voor P@R, voor elke combinatie van PP-, PV- en PT-maatregelen in het modelgebied van de Jeker. De best scorende alternatieven op één of beide criteria bevinden zich op de omtrek van de puntenwolk. Bij positieve NAW- waarden zijn deze hoofdzakelijk samengesteld uit PV-maatregelen en uit combinaties van PP- en PV-maatregelen. Bij negatieve NAW-waarden komen overwegend combinaties van PP-, PV- en PT-maatregelen voor. In tabel 5-6 worden per beleidsstrategie de resultaten en de maatregelensamenstellingen van de drie best scorende alternatieven weergegeven in vergelijking met het NA- beleid.

Bij het NA-beleid neemt het economisch risico in het modelgebied van de Jeker in 2050 slechts met 2% toe onder invloed van de autonome ontwikkeling. Voor P@R is er een afname van 8%. Hiermee is de invloed van autonome ontwikkeling op het risico in het modelgebied van de Jeker beperkt.

Bij de basis beleidsstrategie zijn de alternatieven met de hoogste score terug te vinden in de rechterbovenhoek van de puntenwolk in figuur 5-5. Deze zijn samengesteld uit een combinatie van zowel PP- als PV-maatregelen of enkel PV-maatregelen. De PV-maatregelen omvatten resiliënt bouwen en verbouwen binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 1 tot 2 jaar. Deze worden al dan niet gecombineerd met een bouwstop met grondenruil binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 1 jaar. Er zijn geen PT-maatregelen opgenomen in de combinaties met de hoogste scores.

Als gevolg van de basis beleidsstrategie is het risico in 2050 33% lager dan in 2010. De gevolgen van autonome ontwikkeling worden meer dan opgevangen. Ten opzichte van het risico in 2050 bij het NA-beleid is de risicodaling 34% als gevolg van de maatregelen. Het alternatief dat enkel PV-maatregelen omvat heeft de grootste NAW van de drie weergegeven alternatieven. De B/K is voor alle alternatieven groter dan 1.

70 P@R neemt als gevolg van de maatregelen van de basis beleidsstrategie af met 39% ten opzichte van 2010. Ten opzichte van P@R bij het NA-beleid in 2050 is er een daling van 33% als gevolg van de maatregelen. Het alternatief met enkel PV-maatregelen heeft de laagste baat voor P@R. De baat voor P@R van de andere twee alternatieven is onderling weinig verschillend.

Bij de intermediaire beleidsstrategie zijn de alternatieven met de hoogste score terug te vinden in de zone van figuur 5-5 waar de omtrek lage positieve NAW-waarden vertoont. Overwegend zijn de alternatieven samengesteld uit maatregelencombinaties van PP en PV. In geen van de combinaties komen PT-maatregelen voor. De PV-maatregelen met resiliënt bouwen en verbouwen worden toegepast binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 1 tot 2 jaar. De bouwstop in combinatie met grondenruil wordt toegepast binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 10 tot 50 jaar.

Als gevolg van de intermediaire beleidsstrategie is het risico in 2050 36% lager dan in 2010. Ten opzichte van het risico in 2050 bij het NA-beleid is de risicodaling 37% als gevolg van de maatregelen. De NAW is het hoogst wanneer PV-maatregelen met bouwstop in combinatie met grondenruil toegepast worden binnen een contour met een terugkeerperiode van overstromen van 10 jaar. De drie weergegeven alternatieven hebben een B/K hoger dan 1.

P@R neemt als gevolg van de maatregelen van de intermediaire beleidsstrategie af met 46 % ten opzichte van 2010. Ten opzichte van P@R bij het NA-beleid in 2050 is er een daling van 41 % als gevolg van de maatregelen. De baat voor P@R is ongeveer gelijk voor de drie alternatieven.

Er wordt echter opgemerkt dat de bijkomende investering ten opzichte van de basis beleidsstrategie de baat voor P@R met 24% laat toenemen waar de kosten per jaar met een factor 2 toenemen. Ook het risico in 2050 daalt door middel van de intermediaire beleidsstrategie slechts met 4% ten opzichte van de basis beleidsstrategie.

Bij de maximale beleidsstrategie zijn de alternatieven met de hoogste score terug te vinden bij de hoogste baat voor P@R. De alternatieven zijn zowel samengesteld uit combinaties van PP-, PV- en PT-maatregelen als uit combinaties van PV- en PT-maatregelen. De PV-maatregelen met resiliënt bouwen en verbouwen en met bouwstop in combinatie met grondenruil worden toegepast binnen contouren met de hoogste beschouwde terugkeerperioden van overstromen voor deze maatregelen (50-100 jaar). Door de hoge terugkeerperioden zijn de meeste mensen, gelijkaardig aan de intermediaire beleidsstrategie, gevrijwaard van blootstelling aan overstromingsrisico en leveren PP-maatregelen niet noodzakelijk een bijkomende baat voor P@R. Het vlakke verloop van de omtrek bij de hoogste baat voor P@R geeft aan dat het mogelijk is om een beperkt verschillende baat voor P@R te bekomen door het toepassen van de PV-maatregelen binnen contouren met lagere terugkeerperioden van overstromen. De PT-maatregelen omvatten de bouw van het GOG in Koninksem.

De maximale beleidsstrategie geeft aanleiding tot een risicodaling van 44% ten opzichte van 2010. Ten opzichte van het risico in 2050 bij het NA-beleid is de risicodaling 45% als gevolg van de maatregelen. De drie weergegeven alternatieven zijn echter niet economisch rendabel met een negatieve NAW en een B/K kleiner dan 1.

P@R neemt als gevolg van de maatregelen van de maximale beleidsstrategie af met 50% ten opzichte van 2010. Ten opzichte van P@R bij het NA-beleid in 2050 is er een daling van 46% als gevolg van de maatregelen. De baat voor P@R is ongeveer gelijk voor de drie alternatieven.

Er wordt echter opgemerkt dat als gevolg van de bijkomende investering ten opzichte van de intermediaire beleidsstrategie de baat voor P@R slechts met 10% toeneemt waar de kosten per jaar met een factor 14 toenemen.

5. Jeker • 71 en in elegtra-ma- en PTVan PP-, P en PTVan elegtra-ma- en in tie vombinae coor elk, voor P@Rt v P@Rt voor elk, coor tie vombinae erium, de baa elijk crit ver het mens ver enoeg, tWerium, NA tWerium, enoeg, PV PT PP ch crit onomis an het ec e vvageer5: W e vvageer5: an de Jeker -Figuur 5 -Figuur het modelgebied v het modelgebied

72 + 3 6 12 50 50 0.1 103 15.3 369 19.6 87.4 34.8 GOG 2 186.6 - 1 621.3 2 624.0 4 004.7 Konink-sem + 3 6 12 0.1 100 100 104 15.3 19.6 368 34.8 GOG 106.7 2 180.9 4 399.6 3 024.0 - 2 021.3 Konink-sem - 3 6 12 0.1 100 100 104 15.3 19.6 368 34.8 103.4 GOG 2 180.9 4 330.9 2 955.4 - 1 952.7 Konink-sem Maximaal 1 + 7 4 1.1 12 50 7.1 93 379 19.2 13.6 22.5 34.8 noPT 989.1 2 531.6 2 678.9 2 + 4 6 10 12 1.2 94 6.7 378 18.9 22.3 34.8 25.0 noPT 977.8 2 506.4 2 645.0 2 + 4 6 25 1.1 12 7.1 95 377 16.3 18.8 22.2 34.8 noPT 986.4 2 644.1 2 495.8 Intermediair 1 1 + 7 4 12 1.7 87 4.4 23.1 385 34.8 62.6 Basis 20.0 noPT 940.1 2 693.8 2 602.9 1 - + 7 4 12 87 1.8 4.0 385 23.2 69.9 34.8 20.0 noPT 932.8 2 603.1 2 686.7 - - 2 6 8 12 54 1.6 4.3 418 111.4 23.8 34.8 20.9 noPT 891.3 2 713.5 2 679.3 - - - - 11 12 10 nvt nvt nvt NA 0.0 472 35.6 34.8 36.6 1 002.7 4 081.2 4 081.2 6: De afwegingstabel van het modelgebied van de Jeker met per beleidsstrategie de drie meest optimale alternatieven de drie meest optimale met per beleidsstrategie de Jeker van het modelgebied van 6: De afwegingstabel - Tabel 5 Tabel [mensen/jaar] [10³EUR/jaar] 2010 2010 R R2100 [10³EUR/jaar] R2050 [10³EUR/jaar] Uj [10³EUR/jaar] [10³EUR] NAW [-] B/K [10³EUR]BAMK [10³EUR] BAMKtot [10³EUR]Rres R R2100 [mensen/jaar] R2050 [mensen/jaar] B [mensen] [mensen] BAMK PT PP [+/-] T [jaar]PVrs: PVbs: T [jaar] P@R Beleid Risico Maatregelen

5. Jeker • 73 5.3.3. Situering risico 2050

Onderstaand wordt een situering gegeven van de risico’s in 2050 binnen het modelgebied van de Jeker bij de verschillende beleids- strategieën op basis van de opdeling in figuur 11-1.

Figuur 5-6: De opdeling van het modelgebied van de Jeker voor het sommeren van de risicowaarden

1) Economisch risico

Tabel 10-5 bevat het economisch risico in 2050 in de zones van het modelgebied van de Jeker weergegeven in figuur 11-1 bij NA en bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën.

De grootste absolute dalingen ten opzichte van het NA-risico in 2050 worden bekomen in de zone van de middenloop van de Jeker. Dit is eveneens de zone met het hoogste NA-risico in 2050. De risicodalingen in de andere zones zijn eerder beperkt. In het geval van de basis en maximale beleidsstrategie wordt er een bijkomende risicodaling bekomen in de gebieden die meer verstedelijkte landgebruiken bevatten.

De hoogste risico’s in 2050 worden bij de verschillende beleidsstrategieën teruggevonden in de middenloop van de Jeker. Dit te wijten aan de grote oppervlakten landbouwgebied die zich eveneens in dit gebied bevinden.

74 Tabel 5-7: Het economisch risico [10³EUR/jaar] in 2050 in de zones van het modelgebied van de Jeker bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën Zone\Beleid NA Basis Int. Max. Bovenloop Jeker 2.2 2.0 1.7 1.5 GOG_Lauw 1.2 1.2 1.2 1.2 Lauw 3.4 1.9 1.7 1.7 Middenloop Jeker 24.4 15.8 15.3 13.0 Bovenloop Jeker 4.3 2.8 2.3 2.2 Mal 2.2 2.0 1.7 1.5

2) P@R

Tabel 10-6 bevat P@R in 2050 in de zones van het modelgebied van de Herk weergegeven in figuur 11-1 bij NA en bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën. In alle zones worden lage waarden berekend.

De hoogste P@R-waarden in 2050 worden berekend in de zone van de middenloop van de Jeker. De belangrijkste daling in P@R wordt daardoor eveneens gerealiseerd in deze zone. Bij de intermediaire en de maximale beleidsstrategie worden slechts zeer beperkte bijkomende P@R-dalingen bekomen.

Tabel 5-8: P@R [mensen/jaar] in 2050 in de zones van het modelgebied van de Herk bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën Zone\Beleid NA Basis Int. Max. Bovenloop Jeker 1 1 1 1 GOG_Lauw 0 0 0 0 Lauw 2 2 1 1 Middenloop Jeker 5 3 3 3 Bovenloop Jeker 3 2 1 1 Mal 1 1 1 1

5. Jeker • 75 76 6. Demer afwaarts

6.1. Beschrijving modelgebied

6.1.1. Algemene kenmerken

Het stroomgebied van de Demer afwaarts omvat het deel van het stroomgebied van de Demer van 1ste categorie ten westen van Hasselt. Hydrografisch gezien behoort het stroomgebied van de Demer afwaarts tot het bekken van de Demer. De Demer stroomt in de provincie Limburg om te Diest, in de provincie Vlaams-Brabant, geklasseerd te worden als een bevaarbare waterloop. De oppervlakte van het stroomgebied van de Demer afwaarts bedraagt 2178.1 km².

Het modelgebied van de Demer afwaarts wordt weergegeven in figuur 6-1. In het model van de Demer afwaarts zijn verschillende zijlopen opgenomen. Van stroomop- naar stroomafwaarts monden de Zonderikbeek, de Steenlaak, de Kriekelslaak, de Mangelbeek, de Herk, de Gete, de Velpe, de Lugebeek, de Zwartebeek en de Begijenbeek uit in de Demer. De afwaartse rand van het modelgebied bevindt zich stroomafwaarts van Diest, ter hoogte van de RWZI, waar de Demer een bevaarbare waterloop wordt. Het modelgebied bevat de GOG’s Schulen en Webbekom.

Figuur 6-1: Het modelgebied van de Demer afwaarts met aanduiding van de gemodelleerde waterlopen, overstromende gebieden en GOG’s

6. Demer afwaarts • 77 6.1.2. Historische knelpunten

Belangrijke hoogwaterafvoerperioden voor het modelgebied van de Demer afwaarts zijn september 1998 en november 2010. Tijdens de hoogwaterafvoerperiode van september 1998 waren er in het modelgebied van de Demer afwaarts uitgebreide overstromingen (VMM, 2004). Tijdens de hoogwaterafvoerperiode van november 2010 hebben zich in het modelgebied van de Demer afwaarts slechts beperkt kritieke overstromingen voorgedaan.

De inventarisatie van de wateroverlast in november 2010 (VMM, 2011) geeft een overzicht van de belangrijkste historische knelpunten in het modelgebied. De kritieke overstromingen waren beperkt tot het kasteel van Loye te Lummen. Figuur 6-2 geeft een beeld van de wateroverlast destijds. Het GOG Schulen zorgde voor voldoende bescherming zodat er afwaarts van het GOG geen kritieke overstromingen optraden. Verder waren er ook overstromingen langs de Kleine Leigracht ter hoogte van de Halensebaan te Diest (IMDC, 2013a).

Voor een overzicht van de knelpunten in de modelgebieden van de Velpe, de Gete, de Herk, de Mangelbeek en de Zwartebeek wordt verwezen naar de bespreking van deze gebieden (zie §12.1.2; §8.1.2; §10.1.2; §11.1.2 en §13.1.2).

Figuur 6-2: Overstroming aan het kasteel van Loye te Lummen in het modelgebied van de Demer afwaarts in november 2010 (bron VMM)

6.2. Scenariogenerator

6.2.1. Maatregelen

1) Paraatheid

De PP-maatregelen worden toegepast zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00). In het modelgebied van de Demer afwaarts is een waarschuwingssysteem operationeel.

78 2) Preventie

De PV-maatregelen worden toegepast zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00).

3) Protectie

Op 04/06/2013 had een overleg plaats tussen de hydrologen van VMM en het studieteam met het oog op het overdragen van de kennis in verband met de knelpunten in het waterafvoersysteem en het bespreken van de mogelijke PT-maatregelen voor het modelgebied van de Demer afwaarts. Het verslag van het overleg (IMDC, 2013a) geeft de besproken opties weer.

De maatregelen zijn opgedeeld in een aantal types:

In figuur 6-3 wordt een overzicht per type gegeven van de PT-maatregelen voorgesteld voor de ORBP-analyse van het modelgebied van de Demer afwaarts. Er wordt aangeduid welke maatregelen op basis van de bespreking beschouwd en niet beschouwd worden. Verder wordt aangeduid welke maatregelen zich buiten het modelgebied bevinden en welke maatregelen beschouwd worden als beslist beleid. Beslist-beleidsmaatregelen worden opgenomen in het model als een nieuwe bestaande toestand. In de ORBP-analyse worden alternatieven vergeleken met deze nieuwe bestaande toestand.

Figuur 6-3: De PT-maatregelen voorgesteld voor de ORBP-analyse van het modelgebied van de Demer afwaarts per type met aanduiding van de beschouwde (zwart) en niet-beschouwde maatregelen (grijs) en de maatregelen buiten het modelgebied (gestreepte omranding) en de beslist-beleidsmaatregelen (grijze achtergrond)

6. Demer afwaarts • 79 De maatregel herinrichting Herkenrode omvat het opnieuw in gebruik nemen van de Tuilterdemer. Hierbij wordt een molen opnieuw aangetakt. Verder wordt een drempel voorzien op de Demer. Deze geeft aanleiding tot bijkomende opstuwing en berging. De maatregel wordt beschouwd als een maatregel van het beslist beleid.

Ook de uitbreiding van het buitenbekken van het GOG Webbekom wordt beschouwd als een maatregel van het beslist beleid. De maatregel voorziet in een verplaatsing van de uitstroom van het buitenbekken en een verhoging van het vulpeil met 0.5 m. Verder worden pompen geplaatst op de Kleine Leigracht om het hoger aangehaalde knelpunt ter hoogte van de Halensebaan te Diest op te lossen.

Voor het modelgebied van de Demer afwaarts zijn drie mogelijke locaties weerhouden voor bijkomende GOG’s. Het betreft het gebied Halensbroek langs de Velpe, afwaarts van het industrieterrein van Halen, het gebied Drieslinter langs de Grote Gete ter hoogte van Drieslinter en het gebied Meldert langs de Zwartebeek ter hoogte van Meldert. In figuur 6-4 worden deze locaties gesitueerd in het modelgebied.

Figuur 6-4: Situering van de mogelijke locaties voor GOG’s in het modelgebied van de Demer afwaarts

80 GOG Halensbroek

De locatie voor het GOG Halensbroek bevindt zich in de zone tussen de Velpe en de Demer afwaarts van het industriepark van Halen. Het huidige landgebruik binnen de GOG-locatie bestaat voornamelijk uit akker- en weiland en bosgebied.

Het GOG heeft als doel de overstromingen van het Velpe opwaarts in Halen te verminderen. Het GOG wordt gevuld door middel van een oeververlaging op de rechteroever van de Velpe. Hierdoor wordt de verhanglijn van de Velpe verlaagd naar stroomopwaarts. Het overtollig water wordt geborgen binnen de bestaande oevers langs de Velpe en de Demer. Ter bescherming van het industriepark te Halen wordt een dwarsdijk voorzien.

Er is gekozen voor een drempelpeil van 22.3 mTAW, wat in de opwaartse controlesectie (River Section VEL054) overeenkomt met een terugkeerperiode van minder dan 1 jaar. Hierdoor wordt de bergingscapaciteit van het gebied voldoende benut zonder stuwing op de waterloop.

Figuur 6-5 geeft een detailweergave van de GOG-locatie en de aan te leggen dijklichamen.

Figuur 6-5: Situering van het GOG Halensbroek langs de Velpe, afwaarts van het industriepark van Halen in het modelgebied van de Demer afwaarts met aanduiding aan te leggen dijken (dikke rode lijn)

6. Demer afwaarts • 81 GOG Drieslinter

De locatie voor het GOG Drieslinter is gesitueerd in het landbouwgebied op de rechteroever van de Grote Gete ter hoogte van Drieslinter. Het huidige landgebruik binnen de GOG-locatie bestaat voornamelijk uit weiland en bosgebied.

Het GOG dient als algemeen buffergebied en heeft als doel de waterpeilen op de Grote Gete en de Gete te doen dalen. Het GOG wordt gevuld door middel van een oeververlaging op de rechteroever van de Gete en de vernauwing van het bruggenhoofd van de brug van de Getestraat. Overtollig water wordt opgehouden achter een dwarsdijk opwaarts van de Stationsstraat te Drieslinter.

Omdat het GOG ingezet wordt als algemeen buffergebied, wordt er geopteerd om het GOG jaarlijks te vullen. Daarom is gekozen voor een verlaging van de oever tot 31.3 mTAW, wat in de opwaartse controlesectie (River Section GGET453) overeenkomt met een terugkeerperiode van minder dan 1 jaar.

Figuur 6-6 geeft een detailweergave van de GOG-locatie en de aan te leggen dijklichamen.

Figuur 6-6: Situering van het GOG Drieslinter langs de Grote Gete ter hoogte van Drieslinter in het modelgebied van de Demer afwaarts met aanduiding aan te leggen dijken (dikke rode lijn) en de oeververlaging (dikke groene lijn)

82 GOG Meldert

Het GOG Meldert wordt besproken bij de ORBP-analyses van het modelgebied van de Zwartebeek (zie §13.2.1.3)). Het GOG wordt opgenomen in de analyse van het modelgebied van de Demer afwaarts omdat dit GOG beschouwd wordt als het meest efficiën- te modelgebied van de Zwartebeek om bij te dragen tot het vrijwaren van bergingsvolume in het GOG Webbekom.

De dijkbeschermingsmaatregelen zijn een verzameling van ingrepen die als doel hebben woonwijken te beschermen. Het betreft de indijkingen:

• van Halen; • van de woonwijk Vroentestraat; • van de woningen aan de Van Zurpeledijk; • van het kasteel van Loye; • van de woningen aan de Neerstraat;

Figuur 6-7 geeft een overzicht van de locatie van de verschillende dijken in het modelgebied van de Demer afwaarts. Onderstaand worden de verschillende indijkingen verder in detail besproken.

Figuur 6-7: Situering van de verschillende lokale dijkwerken (rode lijn) in het modelgebied van de Demer afwaarts

6. Demer afwaarts • 83 Dijk Halen

De indijking van Halen is reeds opgenomen bij de maatregelen van het modelgebied van de Velpe (zie §12.2.1.3)). De maatregelen wordt echter opnieuw beschouwd in het modelgebied van de Demer afwaarts om het effect van overstromingen vanuit de Gete in rekening te brengen. In Halen worden bij hoogwaterafvoer op de Velpe en de Gete overstromingen gesimuleerd in het centrum van Halen. Het plaatselijk indijken van deze waterlopen is een oplossing van het probleem.

Figuur 6-8 geeft een detailweergave van de aan te leggen dijklichamen. Deze worden aangelegd langs de Velpe, de Holakenbeek en de Gete. De dijkkruin wordt voorzien op het gesimuleerde waterpeil met een terugkeerperiode van 100 jaar vermeerderd met 50 cm. Dit komt voor de dijk te Halen overeen met een kruinhoogte die varieert van 25.0mTAW opwaarts tot 23.7 mTAW afwaarts.

Figuur 6-8: Situering van de dijklichamen te Halen (dikke rode lijn) in het modelgebied van de Demer afwaarts

Dijk Vroentestraat

De Vroentestraat te Halen is gelegen langs de linkeroever van de Gete opwaarts van de samenvloeiing van de Melsterbeek en de Gete. Ter hoogte van de Vroentestraat wordt er met een terugkeerperiode van twee jaar overstromingsdreiging gesimuleerd ter hoogte van de aanwezige bebouwing. Deze wordt tegengegaan met behulp van dijkbescherming.

Figuur 6-9 geeft een detailweergave van de aan te leggen dijklichamen. De dijkkruin wordt voorzien op het gesimuleerde waterpeil met een terugkeerperiode van 100 jaar vermeerderd met 50 cm. Dit komt voor de dijk aan de Vroentestraat overeen met een kruinhoogte op 25.3 mTAW.

84 Figuur 6-9: Situering van de dijklichamen (dikke rode lijn) ter bescherming van de Vroentestraat te Halen in het modelgebied van de Demer afwaarts

Dijk Van Zurpeledijk

Ter hoogte van de Van Zurpeledijk te Zelem worden bij hoogwaterafvoer de alleenstaande gebouwen aangeduid in figuur 6-10 bedreigd door wateroverlast vanuit de Zwartebeek. Omdat de maatregel daardoor beperkt is tot de individuele bescherming van gebouwen valt deze eerder onder de PV-maatregelen. Daarom wordt de maatregel niet verder beschouwd als PT-maatregel in de ORBP-analyse.

Figuur 6-10: Situering van de dijklichamen (dikke rode lijn) ter bescherming van de woningen aan de Van Zurpeledijk te Zelem in het modelgebied van de Demer afwaarts

6. Demer afwaarts • 85 Dijk kasteel van Loye

Het Kasteel van Loye wordt bij hoogwaterafvoer bedreigd door overstroming vanuit de Demer. Omdat de maatregel beperkt is tot de individuele bescherming van een gebouw valt deze eerder onder de PV-maatregelen. Daarom wordt de maatregel niet verder beschouwd als PT-maatregel in de ORBP-analyse.

Figuur 6-11 geeft een situering van de nodige dijkbescherming.

Figuur 6-11: Situering van de dijklichamen (dikke rode lijn) ter bescherming van het kasteel van Loye te Lummen in het modelgebied van de Demer afwaarts

Dijk Neerstraat

Ter hoogte van de Neerstraat te Schulen worden bij hoogwaterafvoer enkele alleenstaande gebouwen bedreigd door wateroverlast door de vulling van het GOG Schulen. De eerste gebouwen worden er bedreigd met een terugkeerperiode van 50 jaar. Het plaatsen van een dijkbescherming biedt een oplossing.

Figuur 6-12 geeft een detailweergave van de aan te leggen dijklichamen. De dijkkruin wordt voorzien op het gesimuleerde waterpeil met een terugkeerperiode van 100 jaar vermeerderd met 50 cm. Dit komt voor de dijk aan de Neerstraat overeen met een kruinhoogte op 23.0 mTAW.

Figuur 6-12: Situering van de dijklichamen (dikke rode lijn) ter bescherming van de Neerstraat te Schulen in het modelgebied van de Demer afwaarts

86 6.2.2. Kosten

1) Paraatheid

De kosten worden berekend zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00). Met een totale gemodelleerde lengte van 112 km komt dit voor het modelgebied van de Demer afwaarts overeen met een jaarlijkse kost van 19 529 EUR.

Tabel 6-1 geeft per terugkeerperiode een overzicht van het aantal bedreigde huizen en industriële gebouwen en het aantal benodigde zandzakken in 2050. Het aantal bedreigde huizen wordt bepaald als de overstroomde oppervlakte residentieel gebied gedeeld door een grondoppervlakte van 100 m². Voor industriële gebouwen wordt een grondoppervlakte van 1000 m² toegepast (zie Basisrapport ORBP; rapport R00). De totale beschermingskost wordt berekend aan de hand van de risicoformule (zie Basisrapport van het OverstromingsGevaar- en Risico; rapport R20) en komt overeen met 2 700 EUR/jaar.

De kosten van PP-maatregelen worden herberekend bij de combinatie met PV-maatregelen. Er worden geen kosten voor zandzakken meer voorzien voor woningen die reeds beschermd zijn door PV-maatregelen.

Tabel 6-1: Overzicht van de kostprijs voor het aanmaken en verdelen van zandzakken in het modelgebied van de Demer afwaarts in 2050 Terugkeerperiode [jaar] 1 2 5 10 25 50 100 # [-] 10 19 22 54 93 157 298 # zandzakken [-] 680 1 292 1 496 3 672 6 324 10 676 20 264 # [-] 0 0 0 0 0 0 1 # zandzakken [-] 0 0 0 0 0 0 384 Totale kost [10³EUR] 0.7 1.3 1.5 3.7 6.5 10.9 20.7

2) Preventie

De kostprijs voor het toepassen van PV-maatregelen is bepaald zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00).

Tabel 6-2 geeft een overzicht van het bepalen van de kostprijs voor resiliënt bouwen en verbouwen in het modelgebied van de Demer afwaarts binnen contouren met verschillende terugkeerperioden van overstromen.

Tabel 6-2: Overzicht van de bebouwde oppervlakte in 2050 en de bijbehorende kostprijs voor het overstromingsresiliënt maken van gebouwen in het modelgebied van de Demer afwaarts binnen overstromingscontouren met verschillende terugkeerperioden Terugkeerperiode [jaar] 1 2 5 10 25 50 100 residentieel gebouw [m²] 1 056 1 980 2 254 6 250 10 955 18 322 34 829 industrieel gebouw/gebied [m²] 352 454 629 992 1 860 3 196 6 625 Totale kostprijs [10³EUR/jaar] 21.1 31.9 40.2 84.1 151.9 257.3 509.7

Tabel 6-3 geeft een overzicht van het bepalen van de kostprijs voor het toepassen van een bouwstop in combinatie met grondenruil in het modelgebied van de Demer afwaarts binnen contouren met verschillende terugkeerperioden van overstromen.

6. Demer afwaarts • 87 Voor het stroomgebied van de Demer afwaarts wordt er gebruikgemaakt van een gemiddelde van de grondprijzen in Halen, Schulen, Herk-de-Stad en Zelem. Dit geeft een gemiddeld duurste landbouwgrondprijs van 23 527 EUR/ha, een gemiddeld goedkoopste landbouwgrondprijs van 8 235 EUR/ha en een gemiddeld duurste bouwgrondprijs van 1 548 925 EUR/ha. Op basis hiervan wordt een gemiddelde grondruilprijs van 25.1 EUR/m² berekend. Een voorbeeldberekening is opgenomen in het Basisrapport ORBP (rapport R00).

Tabel 6-3: Overzicht van de oppervlakte-uitbreiding voor residentiële en industriële gebouwen en gebieden van 2010 naar 2050 en van de bijbehorende kostprijs voor grondruil in het modelgebied van de Demer afwaarts binnen overstromingscontouren met verschillende terugkeerperioden Terugkeerperiode [jaar] 1 2 5 10 25 50 100 residentieel gebouw/gebied [m²] 5 645 14 959 21 959 34 445 56 746 89 531 142 804 industrieel gebouw/gebied [m²] 202 543 656 1 614 2 964 4 857 7 703 Totale kostprijs [10³EUR/jaar] 3.7 9.7 14.2 22.6 37.5 59.3 94.5

3) Protectie

Onderstaand wordt voor elke maatregel een overzicht gegeven van de benodigde ingrepen alsook de bijbehorende kosten. De kosten worden voor alle ingrepen op uniforme wijze berekend met behulp van de kostentool.

Voor een GOG worden de volgende kostenposten in rekening gebracht:

• het aanleggen van (een) afsluitdijk(en); • het bouwen van een regelkunstwerk; • het aanleggen van (een) dijk(en) ter bescherming van woningen die bedreigd worden door de werking van het GOG.

GOG Halensbroek

Het GOG Halensbroek vult door overstorting vanuit de Velpe. Het vulpeil van het GOG wordt niet gevarieerd. Er is gekozen voor een vulpeil op 22.1 mTAW. Dit is gebaseerd op het gesimuleerde waterpeil in het GOG met een terugkeerperiode van 100 jaar. Bij dit vulpeil worden de bijkomende beschermingsmaatregelen beperkt tot een dwarsdijk aan de opwaartse zijde van het GOG op 22.6 mTAW. Er wordt een bergingscapaciteit van 800 000 m³ bekomen. In het GOG-gebied zijn een aantal grachten aanwezig die een verbinding vormen met o.a. de linkeroever van de Velpe, het Zwart Water en het industrieterrein opwaarts van het GOG. Voor een goede werking van het GOG worden er terugslagkleppen voorzien op deze grachten. In de GOG-locatie zijn tevens twee hoogspanningspylonen aanwezig die beschermd dienen te worden. Figuur 6-5 (zie §6.2.1.3)) geeft een detailweergave van de locatie van het GOG en de aan te leggen dijklichamen. Tabel 6-4 geeft een samenvatting van de verschillende kostenposten bij een vulpeil van 22.1 mTAW.

88 Tabel 6-4: GOG Halensbroek in het modelgebied van de Demer afwaarts - Overzicht van de totale kostprijs bij een vulpeil 22.1 mTAW Type maatregel Beschrijving Kost [10³EUR] grondwerken dijk 134.1 grondwerken oeververlaging 27.8 kunstwerk 3 terugslagkleppen 33.2 kunstwerk berscherming pylonen 300.0 verwerven onteigening grondvlak 333.3 Totaal 828.4

GOG Drieslinter

Het GOG vult eveneens door overstorting vanuit de Grote Gete. Het vulpeil van het GOG Drieslinter wordt niet gevarieerd. Er is gekozen voor een vulpeil op 31.0 mTAW. Bij dit vulpeil worden de extra beschermingsmaatregelen tot een minimum beperkt. Er wordt een bergingscapaciteit van 4 250 000 m³ bekomen. In het GOG-gebied is een gracht aanwezig die een verbinding vormt met de linkeroever van de Grote Gete. Voor een goede werking van het GOG wordt er een terugslagklep voorzien op deze gracht. Verder wordt een uitstroomconstructie geplaatst naar de Grote Gete en wordt er een knijpstructuur voorzien op de ’s Hertogengracht. De weg op de rechteroever van de Grote Gete blijft bewaard na de oeververlaging. Voor een goede vulling van het GOG wordt er ook een knijpstructuur voorzien op de Grote Gete ter hoogte van de brug van de Getestraat. Deze knijpconstructie wordt gerealiseerd met damwanden.

Figuur 6-6 (zie §6.2.1.3)) geeft een detailweergave van de locatie van het GOG en de aan te leggen dijklichamen. Tabel 6-5 geeft een samenvatting van de verschillende kostenposten bij een vulpeil van 31.0 mTAW. Door de werking van het GOG overstroomt er bij een terugkeerperiode van 1 jaar reeds een aanzienlijke oppervlakte van het GOG. Omdat de onteigeningskosten voor deze oppervlakte-uitbreiding hoog oplopen worden deze afzonderlijk weergegeven in tabel 6-5.

Tabel 6-5: GOG Drieslinter in het modelgebied van de Demer afwaarts - Overzicht van de totale kostprijs bij een vulpeil 31.0 mTAW Type maatregel Beschrijving Kost [10³EUR] grondwerken dwarsdijk 617.8 grondwerken langsdijk 159.1 grondwerken oeververlaging 855.8 waterkering knijp met damwand 20.8 kunstwerk terugslagklep 11.1 kunstwerk uitstroomconstructie 132.5 kunstwerk Knijp ‘s Hertogengracht 6.2 verwerven onteigening grondvlak dijk 529.1 verwerven onteigening uitbreiding T1 2 480.2 Totaal 4 812.6

6. Demer afwaarts • 89 GOG Meldert

De kosten van het GOG Meldert worden besproken bij de ORBP-analyses van het modelgebied van de Zwartebeek (zie §13.2.2.3)).

Dijk Halen

De maatregel omvat de indijking van de Velpe en de Gete te Halen. Er wordt hoofdzakelijk gewerkt met een aarden dijk. Enkel ter hoogte van de Holakenbeek wordt er een muur voorzien over een lengte van 35 m. Figuur 6-8 in §6.2.1.3) geeft de locatie van de dijklichamen weer. Tabel 6-6 geeft een samenvatting van de verschillende kostenposten.

Tabel 6-6: Dijk Halen in het modelgebied van de Demer afwaarts - Overzicht van de totale kostprijs Type maatregel Beschrijving Kost [10³EUR] grondwerken dijk Velpe 223.2 grondwerken dijk Gete 293.7 grondwerken dijk Holakenbeek 74.9 waterkering muur Holakenbeek 16.6 verwerving onteigening grondvlak 59.0 Totaal 667.4

Dijk Vroentestraat

De maatregel omvat de indijking van de woonwijk langs de Gete aan de Vroentestraat. Er wordt een aarden dijk voorzien langs de tuinen. Figuur 6-9 (zie §6.2.1.3)) geeft een overzicht van de locatie van de dijklichamen. Tabel 6-7 geeft een samenvatting van de verschillende kostenposten.

Tabel 6-7: Dijk Vroentestraat in het modelgebied van de Demer afwaarts - Overzicht van de totale kostprijs Type maatregel Beschrijving Kost [10³EUR] grondwerken dijk tuinen 141.9 verwerving onteigening grondvlak 10.5 Totaal 152.4

Dijk Neerstraat

De maatregel omvat de indijking van de woonwijk aan de zuidkant van het GOG Schulen. Er wordt een aarden dijk voorzien langs de tuinen. Figuur 6-12 (zie §6.2.1.3)) geeft een overzicht van de locatie van de dijklichamen. Tabel 6-8 geeft een samenvatting van de verschillende kostenposten.

Tabel 6-8: Dijk Neerstraat in het modelgebied van de Demer afwaarts - Overzicht van de totale kostprijs Type maatregel Beschrijving Kost [10³EUR] grondwerken dijk tuinen 503.1 verwerving onteigening grondvlak 24.1 Totaal 527.2

90 6.2.3. Berekeningen

Gezien de impact van een GOG op de overstromingscontouren is het niet aangewezen om een a-priori-kosten-batenanalyse uit te voeren. In het modelgebied van de Demer afwaarts zijn de GOG’s Halensbroek, Drieslinter en Meldert beschouwd om overtollig water te bergen. Om het risico in 2050 te bepalen is de modelketen telkens doorlopen.

Voor een dijkbescherming is een a-priori-kosten-batenanalyse te overwegen indien de impact op de overstromingscontouren buiten de dijkbescherming verwaarloosbaar is.

Dijk Halen

In het geval van de dijk te Halen wordt aangenomen dat aan de bovenstaande voorwaarde voldaan wordt. Het weg te nemen risico bedraagt 25 000 EUR/jaar in 2050. De jaarlijkse kost is ingeschat op 16 684 EUR (zie §6.2.2.3)). Op basis hiervan wordt een negatieve NAW berekend van 27 000 EUR. Gezien de mogelijke baat voor P@R wordt de maatregel alsnog verder beschouwd in de ORBP-analyse.

De indijking van Halen is geïmplementeerd in het hydraulische model op basis van de beschrijving in §6.2.1.3). Om het restrisico in 2050 te bepalen is de modelketen doorlopen.

Dijk Vroentestraat

In het geval van de dijk aan de Vroentestraat wordt aangenomen dat aan de bovenstaande voorwaarde voldaan wordt. Het weg te nemen risico bedraagt 15 000 EUR/jaar in 2050. De jaarlijkse kost is ingeschat op 3 800 EUR (zie §6.2.2.3)). Op basis hiervan wordt een positieve NAW berekend van 100 000 EUR. Daardoor wordt de maatregel verder beschouwd in de ORBP-analyse.

Gezien de verwaarloosbare impact van de indijking op de overstromingscontouren is de indijkingsmaatregel niet hydraulisch doorgerekend.

Dijk Neerstraat

In het geval van de dijk aan de Neerstraat wordt aangenomen dat aan de bovenstaande voorwaarde voldaan wordt. Het weg te nemen risico bedraagt 750 EUR/jaar in 2050. De jaarlijkse kost is echter ingeschat op 13 000 EUR (zie §6.2.1.3)). Op basis hiervan wordt een negatieve NAW berekend van 260 000 EUR. Daardoor wordt de maatregel niet verder beschouwd in de ORBP-analyse.

6. Demer afwaarts • 91 6.3. Resultaten

6.3.1. Protectie

Tabel 4-9 geeft een overzicht van de economische en menselijke risico’s en criteria bij het toepassen van PT-maatregelen in volgende alternatieven:

• GOG Halensbroek: het inrichten van het GOG in het Halensbroek op de rechteroever van de Velpe afwaarts van Halen; • GOG Drieslinter: het inrichten van het GOG aan de ’s Hertogengracht op de rechteroever van de Grote Gete ter hoogte van Drieslinter; • GOG Meldert: het inrichten van het GOG op de Zwartebeek ter hoogte van Meldert; • dijk Halen: het uitvoeren van dijkwerken langs de Velpe en de Gete ter bescherming van het centrum van Halen; • dijk Vroentestraat: het uitvoeren van dijkwerken langs de Gete ter bescherming van de woonwijk aan de Vroentestraat in Halen.

De alternatieven met de indijking aan de Vroentestraat en het GOG Drieslinter geven als enige een risicodaling ten opzichte van 2010, respectievelijk met 1% en 4%. De risicodaling ten opzichte van NA in 2050 bedragen respectievelijk 4% en 8%. De overige alternatieven geven met 3% à 4% een lichte stijging van het risico ten opzichte van 2010. Ten opzichte van het risico bij NA in 2050 wordt voor deze alternatieven een verwaarloosbare daling van ongeveer 1% berekend.

De beperkte risicodaling van het alternatief met de indijking van Halen is ondermeer te wijten aan het beperkte aandeel van het risico in Halen in het totale risico van het modelgebied van de Demer afwaarts.

Op basis van de economische criteria wordt enkel het alternatief met de indijking aan de Vroentestraat als gunstig beoordeeld. De lage kosten van dit alternatief in combinatie met de relatief grote baten geven een positieve NAW en een B/K groter dan zes. De overige alternatieven geven een negatieve NAW en een B/K kleiner dan één.

Voor wat betreft P@R is er bij geen van de alternatieven een daling van de P@R ten opzichte van 2010. Ten opzichte van NA in 2050 wordt er echter in elk van de alternatieven een daling van de P@R bekomen met de minst sterke daling bij het alternatief met het GOG in Meldert. Dit komt ook tot uiting in de baat voor P@R.

Op basis van de bovenstaande resultaten zijn verder geen combinaties van PT-maatregelen beschouwd. De beschouwde PT- maatregelen zijn wel gecombineerd met PP- en PV-maatregelen in de verdere ORBP-analyses.

92 Tabel 6-9: Overzicht van de resultaten van het toepassen van PT-maatregelen in het modelgebied van de Demer afwaarts Maatregel PT

Risico R2010 [10³EUR/jaar] 825.6 825.6 825.6 825.6 825.6 825.6 R2100 [10³EUR/jaar] 906.9 903.8 810.0 902.1 895.7 853.2 R2050 [10³EUR/jaar] 861.7 859.4 789.1 858.1 853.3 821.5 Uj [10³EUR/jaar] 0.0 20.7 120.0 36.6 16.4 3.8 NAW [10³EUR] nvt - 401.8 - 1 598.9 - 717.1 - 236.8 417.7 B/K [-] nvt 0.1 0.4 0.1 0.3 6.3

BAMK [10³EUR] 24 012.3 24 414.1 25 611.2 24 729.5 24 249.1 23 594.6 BAMKtot [10³EUR] 99 949.1 100 102.4 93 809.7 100 284.0 99 292.2 95 244.5 Rres [10³EUR] 99 949.1 99 671.8 91 313.8 99 522.5 98 951.8 95 165.4 P@R R2010 [mensen/jaar] 42 42 42 42 42 42 R2100 [mensen/jaar] 78 71 66 77 61 68 R2050 [mensen/jaar] 58 53 49 57 45 51 B [mensen] nvt 102 173 14 262 142 BAMK [mensen] 2 032 1 930 1 859 2 018 1 770 1 891 Omschrijving NA GOG GOG GOG Dijk Halen Dijk Halens- Drieslin-ter Meldert Vroente- broek straat

6.3.2. Afweging

Als resultaat van het toepassen van de scenariogenerator wordt in figuur 6-13 het economisch criterium, NAW, weergegeven tegenover het menselijk criterium, de baat voor P@R, voor elke combinatie van PP-, PV- en PT-maatregelen in het modelgebied van de Demer afwaarts. De best scorende alternatieven op één of beide criteria bevinden zich op de omtrek van de puntenwolk en zijn hoofdzakelijk samengesteld uit een combinatie van PP-, PV- en PT-maatregelen. In tabel 6-10 worden per beleidsstrategie de resultaten en de maatregelensamenstellingen van de drie best scorende alternatieven weergegeven in vergelijking met het NA- beleid.

Bij het NA-beleid neemt het economisch risico in het modelgebied van de Demer afwaarts in 2050 toe met 4% onder invloed van de autonome ontwikkeling. De toename van P@R bedraagt 39%.

Bij de basis beleidsstrategie zijn de alternatieven met de hoogste score terug te vinden in de rechterbovenhoek van de puntenwolk in figuur 6-13. Deze zijn samengesteld uit een combinatie van PV- en PT-maatregelen. De PV-maatregelen omvatten resiliënt bouwen en verbouwen binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 5 jaar al dan niet in combinatie met bouwstop met grondenruil binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 1 tot 10 jaar. De PT-maatregelen omvatten de indijking aan de Vroentestraat te Halen.

Als gevolg van de basis beleidsstrategie is het risico in 2050 10 % lager dan in 2010. De gevolgen van autonome ontwikkeling worden hiermee opgevangen. Ten opzichte van het risico in 2050 bij het NA-beleid is de risicodaling 13 % als gevolg van de maatregelen. De NAW is het hoogst bij het alternatief waar de bouwstop met grondenruil wordt toegepast binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 1 jaar. De B/K van de alternatieven is groter dan 1.

6. Demer afwaarts • 93 P@R neemt als gevolg van de maatregelen van de basis beleidsstrategie af met 37% ten opzichte van 2010. Ten opzichte van P@R bij het NA-beleid in 2050 is er een daling van 54% als gevolg van de maatregelen. De baat voor P@R is het grootst bij het alternatief waar de bouwstop met grondenruil wordt toegepast binnen de contouren met terugkeerperioden van overstromen van 10 jaar.

Bij de intermediaire beleidsstrategie zijn de alternatieven met de hoogste score terug te vinden in de zone van figuur 6-13 met de hoogste baat voor P@R bij positieve NAW-waarden. Overwegend zijn de alternatieven samengesteld uit maatregelencombinaties met zowel PP, PV en PT. De PV-maatregelen met resiliënt bouwen en verbouwen worden toegepast binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 2 tot 5 jaar. De PV-maatregelen met bouwstop in combinatie met grondenruil worden toegepast binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 10 of 25 jaar. De PT-maatregelen omvatten eveneens de indijking aan de Vroentestraat te Halen.

Als gevolg van de intermediaire beleidsstrategie is het risico in 2050 11 % lager dan in 2010. De gevolgen van autonome ontwikkeling worden meer dan opgevangen. Ten opzichte van het risico in 2050 bij het NA-beleid is de risicodaling 15 % als gevolg van de maatregelen. De drie weergegeven alternatieven hebben een B/K hoger dan 1.

P@R neemt als gevolg van de maatregelen van de intermediaire beleidsstrategie af met 64 % ten opzichte van 2010. Ten opzichte van P@R bij het NA-beleid in 2050 is er een daling van 74 % als gevolg van de maatregelen. De baat voor P@R is nagenoeg gelijk voor de drie alternatieven.

Er wordt echter opgemerkt dat de bijkomende investering ten opzichte van de basis beleidsstrategie de baat voor P@R met 35% laat toenemen waar de kosten per jaar met ruim een factor 2 toenemen.

Bij de maximale beleidsstrategie zijn de alternatieven met de hoogste score terug te vinden bij de hoogste baat voor P@R. De alternatieven zijn zowel samengesteld uit combinaties van PP-, PV- en PT-maatregelen als uit combinaties van PV- en PT-maatregelen. De PV-maatregelen met resiliënt bouwen en verbouwen en met bouwstop in combinatie met grondenruil worden toegepast binnen contouren met de hoogste beschouwde terugkeerperioden van overstromen voor deze maatregelen (50-100 jaar). Door de hoge terugkeerperioden zijn de meeste mensen, gelijkaardig aan de intermediaire beleidsstrategie, gevrijwaard van blootstelling aan overstromingsrisico en leveren PP-maatregelen niet noodzakelijk een bijkomende baat voor P@R. Het vlakke verloop van de omtrek bij de hoogste baat voor P@R geeft aan dat het mogelijk is om een beperkt verschillende baat voor P@R te bekomen door het toepassen van de PV-maatregelen binnen contouren met lagere terugkeerperioden van overstromen. De PT-maatregelen omvatten het GOG op de Grote Gete ter hoogte van Drieslinter.

De maximale beleidsstrategie geeft aanleiding tot een risicodaling van 19 % ten opzichte van 2010. Ten opzichte van het risico bij NA in 2050 is de risicodaling 22 % als gevolg van de maatregelen. De drie weergegeven alternatieven zijn echter niet economisch rendabel met een negatieve NAW en een B/K kleiner dan 1.

P@R neemt als gevolg van de maatregelen van de maximale beleidsstrategie af met 76 % ten opzichte van 2010. Ten opzichte van P@R bij het NA-beleid in 2050 is er een daling van 83 % als gevolg van de maatregelen. De baat voor P@R is gelijk voor de drie alternatieven.

Er wordt echter opgemerkt dat als gevolg van de bijkomende investering ten opzichte van de intermediaire beleidsstrategie de baat voor P@R met 11% toeneemt waar de kosten per jaar met ruim een factor 7 toenemen.

94 en elegtra-ma- en PTVan PP-, P en PTVan elegtra-ma- en tie vombinae coor elk, voor P@Rt v P@Rt voor elk, coor tie vombinae erium, de baa elijk crit ver het mens ver enoeg, tWerium, NA tWerium, enoeg, t ch crit araw onomis an het ece v an het ece an de Demer af vageer13: W vageer13: gebied v gebied PV PT PP Figuur 6- in het model

6. Demer afwaarts • 95 + 14 10 42 50 0.3 100 974 1 058 393.0 825.6 656.5 linter 674.0 77 621.9 -5 852.2 85 793.4 29 864.5 GOG Dries- + 14 10 42 0.2 975 100 100 1 057 576.2 669.3 825.6 linter 650.3 33 616.3 33 89 051.4 89 77 070.9 -9 604.0 GOG Dries- - 14 10 42 0.2 975 100 100 1 057 556.7 669.3 825.6 linter 650.3 -9 197.9 33 210.2 33 88 645.3 77 070.9 GOG Dries- Maximaal 5 + 16 10 1.3 22 42 859 Dijk 361.1 1 173 58.6 733.8 736.4 825.6 straat 23 651.2 84 743.2 85 961.6 Vroente- 2 + 1.1 16 10 22 42 71.4 Dijk 860 1 172 137.4 731.8 730.4 825.6 straat 84 339.6 85 823.7 23 874.9 Vroente- 5 + 1.1 14 19 25 42 73.3 Dijk 896 78.0 1 136 732.1 734.0 825.6 straat 23 934.3 84 533.9 86 057.2 Vroente- Intermediair - 5 21 10 42 1.9 29 740 Dijk 38.8 1 292 739.2 743.6 825.6 706.9 straat 85 386.1 23 305.5 86 192.0 Vroente- 1 - 5 42 29 40 2.9 Dijk 580 23.9 1 453 753.6 923.5 825.6 746.8 straat 86 281.7 86 777.9 23 088.8 Vroente- - - 5 38 42 28 3.0 22.1 Dijk 607 929.1 1 425 Basis 749.3 756.9 825.6 straat 86 576.4 23 083.2 87 036.4 87 Vroente- - - - - 78 42 58 0.0 nvt nvt nvt NA 861.7 825.6 2 032 906.9 24 012.324 99 949.1 99 949.1 10: De afwegingstabel van het modelgebied van de Demer afwaarts met per beleidsstrategie de drie meest optimale alternatieven de drie meest optimale met per beleidsstrategie de Demer afwaarts van het modelgebied van 10: De afwegingstabel - [10³EUR/jaar] [mensen/jaar] 2010 2010 R2100 [mensen/jaar] R2050 [mensen/jaar] B [mensen] [mensen] BAMK PT PP [+/-] T [jaar]PVrs: PVbs: T [jaar] R2100 [10³EUR/jaar] R2050 [10³EUR/jaar] Uj [10³EUR/jaar] [10³EUR] NAW [-] B/K [10³EUR]BAMK [10³EUR] BAMKtot [10³EUR]Rres R R Tabel 6 Tabel Maatregelen Risico P@R Beleid

96 6.3.3. Situering risico 2050

Onderstaand wordt een situering gegeven van de risico’s in 2050 binnen het modelgebied van de Demer afwaarts bij de verschillende beleidsstrategieën op basis van de opdeling in figuur 6-14.

Figuur 6-14: De opdeling van het modelgebied van de Demer afwaarts voor het sommeren van de risicowaarden

1) Economisch risico

Tabel 6-11 bevat het economisch risico in 2050 in de zones van het modelgebied van de Demer afwaarts weergegeven infiguur 6-14 bij NA en bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën. De hoogste risicowaarden bij NA in 2050 worden berekend in de zones Gete en Demer. Dit zijn tevens de grootse zones en deze omvatten zowel landelijke als stedelijke gebieden. Daarnaast worden hoge risicowaarden berekend in de GOG’s Schulen en Webbekom.

De grootste absolute dalingen ten opzichte van het NA-risico in 2050 worden eveneens bekomen in de zones Gete en Demer. Dit neemt niet weg dat ook de hoogste risico’s in 2050 bij de verschillende beleidsstrategieën teruggevonden worden in deze zones. Onder invloed van de intermediaire en de maximale beleidsstrategie worden slechts beperkte bijkomende risicodalingen bekomen.

6. Demer afwaarts • 97 Tabel 6-11: Het economisch risico [10³EUR/jaar] in 2050 in de zones van het modelgebied van de Demer afwaarts bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën Zone\Beleid NA Basis Int. Max. Demer 155.7 129.4 126.1 115.6 GOG Schulen 133.3 132.4 132.2 126.6 Mangelbeek 48.9 47.6 45.2 45.0 Herk 15.9 13.4 13.2 13.1 Herk-de-Stad 8.0 2.6 0.3 0.2 Gete 302.2 254.7 251.1 217.1 Velpe 22.1 14.7 14.7 14.1 GOG Halen 3.9 3.9 3.9 3.8 Halen 26.0 18.3 13.8 8.8 Linkhout 3.7 3.3 3.3 2.1 Webbekom 7.4 6.0 6.0 5.3 GOG Webbekom 112.7 108.2 108.2 106.6 Zwartebeek 8.3 7.7 7.3 5.2 Begijenbeek 3.5 2.6 2.5 2.2 Demer afwaarts 10.2 4.5 4.4 3.7

2) P@R

Tabel 6-12 bevat P@R in 2050 in de zones van het modelgebied van de Demer afwaarts weergegeven in figuur 6-14 bij NA en bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën. De hoogste P@R-waarden bij NA in 2050 worden berekend in de zone van de Gete. In de overige zones zijn de P@R-waarden beperkt.

De belangrijkste daling in P@R wordt daardoor eveneens gerealiseerd in de zone rond Gete. Nulwaarden die berekend worden zijn een gevolg van afrondingen of van de aannames voor het bepalen van het risico in 2050 (zie Basisrapport ORBP; rapport R00). Bij de intermediaire en de maximale beleidsstrategie worden slechts beperkte bijkomende P@R-dalingen bekomen. Enkel in de zone rond het centrum van Halen wordt er een aanzienlijke daling bekomen onder invloed van de PV-maatregelen.

98 Tabel 6-12: P@R [mensen/jaar] in 2050 in de zones van het modelgebied van de Demer afwaarts bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën Zone\Beleid NA Basis Int. Max. Demer 4 2 1 1 GOG Schulen 0 0 0 0 Mangelbeek 2 1 0 0 Herk 0 0 0 0 Herk-de-Stad 2 0 0 0 Gete 25 13 10 9 Velpe 2 1 1 1 GOG Halen 0 0 0 0 Halen 15 5 0 0 Linkhout 1 1 0 0 Webbekom 0 0 0 0 GOG Webbekom 0 0 0 0 Zwartebeek 2 2 1 1 Begijenbeek 1 1 1 1 Demer afwaarts 3 1 1 1

6. Demer afwaarts • 99 100 7. Demer opwaarts

7.1. Beschrijving modelgebied

7.1.1. Algemene kenmerken

Het stroomgebied van de Demer opwaarts omvat het deel van het stroomgebied van de Demer ten oosten van Hasselt. Op Vlaams grondgebied is het centraal gelegen binnen de provincie Limburg. Het Vlaamse deel omvat de bovenloop van de Demer en doorkruist de fusiegemeentes Bilzen, Diepenbeek en Hasselt. Hydrografisch gezien behoort het stroomgebied van de Demer opwaarts tot het bekken van de Demer. De totale oppervlakte van het stroomgebied van de Demer opwaarts bedraagt 281.6km².

Het modelgebied van de Demer opwaarts wordt weergegeven in figuur 7-1. In het model van de Demer opwaarts zijn een aantal zijlopen opgenomen. Stroomopwaarts monden de Munsterbeek en het Echelwater uit in de Demer, stroomafwaarts monden de Oude Beek, de Kaatsbeek en de Stiemer in de Demer uit ter hoogte van Diepenbeek. De afwaartse rand van het modelgebied bevindt zich ter hoogte van de Overdemerstraat te Kuringen, stroomafwaarts van Hasselt.

Figuur 7-1: Het modelgebied van de Demer opwaarts met aanduiding van de gemodelleerde waterlopen en overstromende gebieden

7. Demer opwaarts • 101 7.1.2. Historische knelpunten

Belangrijke hoogwaterafvoerperioden voor het modelgebied van de Demer opwaarts zijn september 1998 en november 2010. Tijdens de hoogwaterafvoerperiode van september 1998 waren er in het modelgebied van de Demer opwaarts uitgebreide overstromingen (VMM, 2004). Tijdens de hoogwaterafvoerperiode van november 2010 hebben zich enkele kritieke overstromingen voorgedaan in het modelgebied van de Demer opwaarts. De inventarisatie van de wateroverlast in november 2010 (VMM, 2011) geeft een overzicht van de belangrijkste historische knelpunten in het modelgebied. Zo waren er kritieke overstromingen ter hoogte van de gebouwen van de Universiteit Hasselt te Diepenbeek. Deze waren, echter, voornamelijk beperkt tot de kelders van de gebouwen en komen niet tot uiting in de gesimuleerde overstromingen. Ook ter hoogte van de gebouwen van Syntra in Hasselt waren er kritieke overstromingen. Verder waren er kritieke overstromingen langs de Lutselusstraat in Diepenbeek (IMDC, 2012c). Figuur 7-2 en Figuur 7-3 geven een beeld van de wateroverlast destijds.

Figuur 7-2: Overstroming in de kelders van de Universiteit Hasselt in het modelgebied van de Demer opwaarts in november 2010 (bron VMM)

Figuur 7-3: Overstroming ter hoogte van Syntra aan de Tichterheideweg in Hasselt in het modelgebied van de Demer opwaarts in november 2010 (bron VMM)

102 7.2. Scenariogenerator

7.2.1. Maatregelen

1) Paraatheid

De PP-maatregelen worden toegepast zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00). In het modelgebied van de Demer opwaarts is een waarschuwingssysteem operationeel.

2) Preventie

De PV-maatregelen worden toegepast zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00).

3) Protectie

Op 13/11/2012 had een overleg plaats tussen de hydrologen van VMM en het studieteam met het oog op het overdragen van de kennis in verband met de knelpunten in het waterafvoersysteem en het bespreken van de mogelijke PT-maatregelen voor het modelgebied van de Demer. Het verslag van het overleg (IMDC, 2012c) geeft de besproken opties weer.

De maatregelen zijn opgedeeld in een aantal types:

In figuur 7-4 wordt een overzicht per type gegeven van de PT-maatregelen voorgesteld voor de ORBP-analyse van het modelgebied van de Demer opwaarts. Er wordt aangeduid welke maatregelen op basis van de bespreking beschouwd en niet beschouwd worden. Verder wordt aangeduid welke maatregelen zich buiten het modelgebied bevinden en welke maatregelen beschouwd worden als beslist beleid. Beslist-beleidsmaatregelen worden opgenomen in het model als een nieuwe bestaande toestand. In de ORBP-analyse worden alternatieven vergeleken met deze nieuwe bestaande toestand.

7. Demer opwaarts • 103 Figuur 7-4: De PT-maatregelen voorgesteld voor de ORBP-analyse van het modelgebied van de Demer opwaarts per type met aanduiding van de beschouwde (zwart) en niet-beschouwde maatregelen (grijs) en de maatregelen buiten het modelgebied (gestreepte omranding) en de beslist-beleidsmaatregelen (grijze achtergrond)

De maatregel dijkbescherming Universiteit Hasselt omvat het vrijwaren van de gebouwen van de Universiteit Hasselt van overstromen. Zoals aangehaald in §7.1.2 zijn in het verleden de kelders van de gebouwen overstroomd. De Universiteit Hasselt heeft echter reeds maatregelen genomen om een herhaling van de overstroming te voorkomen. Om deze reden wordt deze ingreep beschouwd als een maatregel van het beslist beleid.

Ook de indijking van het opleidingscentrum Syntra wordt beschouwd als een maatregel van het beslist beleid. De maatregel bestaat uit de verhoging van de dijk op de rechteroever van de Demer tot een kruinhoogte op 32.0 mTAW.

Voor het modelgebied van de Demer opwaarts is er één mogelijke locatie weerhouden voor een bijkomend GOG. Het betreft een gebied opwaarts van de spoorweg Bilzen-Genk. In figuur 7-5 wordt deze locatie gesitueerd in het modelgebied.

104 Figuur 7-5: Situering van de mogelijke locaties voor GOG’s in het modelgebied van de Demer opwaarts

GOG Spoorweg

De locatie voor het GOG Spoorweg is gesitueerd aan de opwaartse modelrand van het Echelwater op de rechteroever van de Demer aan de stroomopwaartse zijde van de spoorweg Bilzen-Genk te Bilzen. Het huidige landgebruik binnen de GOG-locatie bestaat voornamelijk uit akker- en weiland.

Het GOG heeft als doel de overstromingen van het Echelwater ter hoogte van de Rentfortstraat in Bilzen te voorkomen. Door middel van een knijpconstructie op het Echelwater wordt het doorvoerdebiet beperkt. Overtollig water wordt opgehouden achter een dwarsdijk aan de spoorweg. Bovendien wordt het GOG gevuld over de rechteroever van de Demer.

Uit de resultaten van de simulaties bij het gemiddelde klimaatscenario blijkt dat kritieke overstromingen zich voordoen vanaf een terugkeerperiode van ongeveer 5 à 10 jaar. Daarom is gekozen voor een drempeldebiet van 4 m³/s, wat in de afwaartse controlesectie (River Section ECH016) overeenkomt met een terugkeerperiode van minder dan 10 jaar.

Figuur 7-6 geeft een detailweergave van de GOG-locatie en de aan te leggen dijklichamen.

7. Demer opwaarts • 105 Figuur 7-6: Situering van het GOG Spoorweg opwaarts van de spoorweg Bilzen-Genk te Bilzen in het modelgebied van de Demer opwaarts met aanduiding aan te leggen dijken (dikke rode lijn)

De dijkbeschermingsmaatregelen zijn een verzameling van ingrepen die als doel hebben woonwijken te beschermen. Het betreft de volgende indijkingen:

• de indijking van de woonwijk spoorweg Beverst; • de indijking van de wijk Broekemmolen; • de indijking van de woonwijk Leenveld; • de indijking van de woonwijk Lutselusstraat; • de indijking van Munsterbilzen;

Figuur 7-7 geeft een overzicht van de locatie van de verschillende dijken in het modelgebied van de Demer opwaarts. Onderstaand worden de verschillende indijkingen verder in detail besproken.

Figuur 7-7: Situering van de verschillende lokale dijkwerken (rode lijn) in het modelgebied van de Demer opwaarts

106 Dijk Spoorweg Beverst

Ter hoogte van Beverst worden bij hoogwaterafvoer op de Winterbeek en de Asbornbeek overstromingen gesimuleerd aan een industrieterrein en langs de spoorweg. De gesimuleerde overstromingen dienen evenwel omzichtig benaderd te worden op deze locatie aangezien de modelschematisatie er minder gedetailleerd is. Het plaatselijk indijken van deze waterlopen is een oplossing van het probleem.

Figuur 7-8 geeft een detailweergave van de aan te leggen dijklichamen. De dijkkruin wordt voorzien op het gesimuleerde waterpeil bij een terugkeerperiode van 100 jaar vermeerderd met 50cm. Dit komt voor de dijk in Beverst overeen met een kruinhoogte op 40.5 mTAW.

Figuur 7-8: Situering van de dijkbeschermingsmaatregel ter hoogte van de spoorweg te Beverst in het modelgebied van de Demer opwaarts met aanduiding aan te leggen dijken (dikke rode lijn)

Dijk Broekemmolen

De Broekemmolen te Bilzen is gelegen langs de rechteroever van de Demer ter hoogte van de opwaartse rand van het modelgebied. Langs Broekem wordt overstromingsdreiging gesimuleerd ter hoogte van de aanwezige bebouwing. Deze wordt tegengegaan met behulp van dijkbescherming.

Figuur 7-9 geeft een detailweergave van de aan te leggen dijklichamen. De dijkkruin wordt voorzien op het gesimuleerde waterpeil met een terugkeerperiode van 100 jaar vermeerderd met 50 cm. Dit komt voor de dijk aan de Broekemmolen overeen met een kruinhoogte op 46.7 mTAW.

7. Demer opwaarts • 107 Figuur 7-9: Situering van de dijklichamen (dikke rode lijn) ter bescherming van de Broekemmolen te Bilzen in het modelgebied van de Demer opwaarts

Dijk Leenveld

De woonwijk Leenveld is gesitueerd in Beverst, langs de rechteroever van de Demer opwaarts van Diepenbeek. In de wijk wordt overstromingsdreiging gesimuleerd. Deze wordt tegengegaan met behulp van dijkbescherming.

Figuur 7-10 geeft een detailweergave van de aan te leggen dijklichamen. De dijkkruin wordt voorzien op het gesimuleerde waterpeil bij een terugkeerperiode van 100 jaar vermeerderd met 50 cm. Dit komt voor de dijk aan de woonwijk Leenveld overeen met een kruinhoogte op 39.5 mTAW.

Figuur 7-10: Situering van de dijklichamen (dikke rode lijn) ter bescherming van de woonwijk Leenveld te Beverst in het modelgebied van de Demer opwaarts

108 Dijk Lutselusstraat

De woonwijk ter hoogte van de Lutselusstraat te Diepenbeek is gelegen langs de Oude Beek op de rechteroever van de Demer. Dijkbescherming moet voorkomen dat water van de Demer en de Oude Beek de gebouwen langs de Lutselusstraat bedreigt met overstromen.

Figuur 7-11 geeft een detailweergave van de aan te leggen dijklichamen. De dijkkruin wordt voorzien op het gesimuleerde waterpeil met een terugkeerperiode van 100 jaar bij het gemiddeld klimaatscenario vermeerderd met 50 cm. Dit komt voor de dijk aan de woonwijk aan de Lutselusstraat overeen met een kruinhoogte op 37.6 mTAW. Er wordt geopteerd om de Lutselusstraat overstroombaar te laten ter hoogte van de autoweg N76 en de gebouwen langs de straatkant eveneens te beschermen.

Figuur 7-11: Situering van de dijklichamen (dikke rode lijn) ter bescherming van de Lutselusstraat te Diepenbeek in het modelgebied van de Demer opwaarts

Dijken Munsterbilzen

Deze maatregel omvat het vrijwaren van het centrum van Munsterbilzen van overstromen door middel van dijkbescherming. Munsterbilzen is gelegen langs de Munsterbeek aan de opwaartse rand van het model. Hierdoor zijn de modelresultaten mogelijks overschattend.

Figuur 7-12 geeft een detailweergave van de aan te leggen dijklichamen. De dijkkruin wordt voorzien op het gesimuleerde waterpeil met een terugkeerperiode van 100 jaar bij het gemiddeld klimaatscenario vermeerderd met 50 cm.

7. Demer opwaarts • 109 Figuur 7-12: Situering van de dijklichamen (dikke rode lijn) ter bescherming van het centrum van Munsterbilzen in het modelgebied van de Demer opwaarts

7.2.2. Kosten

1) Paraatheid

De kosten worden berekend zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00). Met een totale gemodelleerde lengte van 29 km komt dit voor het modelgebied van de Demer opwaarts overeen met een jaarlijkse kost van 5 125 EUR.

Tabel 7-1 geeft per terugkeerperiode een overzicht van het aantal bedreigde huizen en industriële gebouwen en het aantal benodigde zandzakken in 2050. Het aantal bedreigde huizen wordt bepaald als de overstroomde oppervlakte residentieel gebied gedeeld door een grondoppervlakte van 100 m². Voor industriële gebouwen wordt een grondoppervlakte van 1000 m² toegepast (zie Basisrapport ORBP; rapport R00). De totale beschermingskost wordt berekend aan de hand van de risicoformule (zie Basisrapport van het OverstromingsGevaar- en Risico; rapport R20) en komt overeen met 1 785 EUR/jaar.

De kosten van PP-maatregelen worden herberekend bij de combinatie met PV-maatregelen. Er worden geen kosten voor zandzakken meer voorzien voor woningen die reeds beschermd zijn door PV-maatregelen.

110 Tabel 7-1: Overzicht van de kostprijs voor het aanmaken en verdelen van zandzakken in het modelgebied van de Demer opwaarts in 2050 Terugkeerperiode [jaar] 1 2 5 10 25 50 100 # [-] 7 15 32 48 132 185 241 # zandzakken [-] 507 987 2 172 3 256 8 964 12 554 16 383 # [-] 0 0 0 0 1 1 1 # zandzakken [-] 0 0 0 00 384 384 384 Totale kost [10³EUR] 0.6 1.1 2.3 3.4 9.3 12.9 16.9

2) Preventie

De kostprijs voor het toepassen van PV-maatregelen is bepaald zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00).

Tabel 7-2 geeft een overzicht van het bepalen van de kostprijs voor resiliënt bouwen en verbouwen in het modelgebied van de Demer opwaarts binnen contouren met verschillende terugkeerperioden van overstromen.

Tabel 7-2: Overzicht van de bebouwde oppervlakte in 2050 en de bijbehorende kostprijs voor het overstromingsresiliënt maken van gebouwen in het modelgebied van de Demer opwaarts binnen overstromingscontouren met verschillende terugkeerperioden Terugkeerperiode [jaar] 1 2 5 10 25 50 100 residentieel gebouw [m²] 995 1926 3 920 5 588 14 433 20 212 26 368 industrieel gebouw/gebied [m²] 447 625 1 056 1 501 2 419 3 215 4 195 Totale kostprijs [10³EUR/jaar] 24.2 37.9 69.0 98.2 198.9 272.2 355.1

Tabel 7-3 geeft een overzicht van het bepalen van de kostprijs voor het toepassen van een bouwstop in combinatie met grondenruil in het modelgebied van de Demer opwaarts binnen contouren met verschillende terugkeerperioden van overstromen.

Voor het stroomgebied van de Demer opwaarts wordt er gebruikgemaakt van een gemiddeld duurste landbouwgrondprijs in Diepenbeek van 26 385 EUR/ha, een gemiddeld goedkoopste landbouwgrondprijs van 9 225 EUR/ha en een gemiddeld duurste bouwgrondprijs van 962 600 EUR/ha. Op basis hiervan wordt een gemiddelde grondruilprijs van 16.5 EUR/m² berekend. Een voorbeeldberekening is opgenomen in het Basisrapport ORBP (rapport R00).

Tabel 7-3: Overzicht van de oppervlakte-uitbreiding voor residentiële en industriële gebouwen en gebieden van 2010 naar 2050 en van de bijbehorende kostprijs voor grondruil in het modelgebied van de Demer opwaarts binnen overstromingscontouren met verschillende terugkeerperioden Terugkeerperiode [jaar] 1 2 5 10 25 50 100 residentieel gebouw/gebied [m²] 4 680 13 262 20 642 29 822 65 970 81 721 98 119 industrieel gebouw/gebied [m²] 349 866 1 739 2 493 4 427 5 982 7 375 Totale kostprijs [10³EUR/jaar] 2.1 5.8 9.3 13.4 29.1 36.3 43.6

7. Demer opwaarts • 111 3) Protectie

Voor een GOG worden de volgende kostenposten in rekening gebracht:

• het aanleggen van een afsluitdijk(en); • het bouwen van een regelkunstwerk; • het aanleggen van (een) dijk(en) ter bescherming van woningen die bedreigd worden door de werking van het GOG.

Bijkomend worden de kosten in rekening gebracht voor de onteigening van enerzijds de overstromingscontour bij een terugkeerperiode van één jaar binnen het GOG, alsook het grondvlak van de aan te leggen dijklichamen. De kosten voor de onteigening van de overstromingscontour bij een terugkeerperiode van één jaar worden bij de optimalisatie initieel geschat door middel van de hoogte-oppervlakterelatie in het GOG. Na hydraulische doorrekening worden de geschatte kosten gecorrigeerd aan de hand van de gesimuleerde overstromingscontouren. Daarom is de onteigeningskost niet weergegeven in onderstaande kostenbepaling.

GOG Spoorweg

Het vulpeil van het GOG Spoorweg wordt niet gevarieerd, maar is gekozen op 43.0 mTAW. Bij dit vulpeil worden de extra beschermingsmaatregelen tot een minimum beperkt. Het GOG vult door overstorting vanuit de Demer in combinatie met een knijpstructuur op het Echelwater. Er wordt een bergingscapaciteit van 130 000 m³ bekomen. Figuur 7-6 (zie §7.2.1.3)) geeft een detailweergave van de locatie van het GOG en de aan te leggen dijklichamen. Tabel 7-4 geeft een samenvatting van de verschillende kostenposten bij een vulpeil van 43.0 mTAW.

Tabel 7-4: GOG Spoorweg in het modelgebied van de Demer opwaarts - Overzicht van de totale kostprijs bij een vulpeil 43.0 mTAW Type maatregel Beschrijving Kost [10³EUR] grondwerken dijk 221.8 kunstwerk regelschuif 820.5 verwerven onteigening grondvlak 35.8 Totaal 1 078.1

Dijk Spoorweg Beverst

De maatregel omvat de indijking ter hoogte van de spoorweg in Beverst. Er wordt gewerkt met een aarden dijk.Figuur 7-8 in §7.2.1.3) geeft de locatie van de dijklichamen weer. Tabel 7-5 geeft een samenvatting van de verschillende kostenposten.

Tabel 7-5: Dijk Spoorweg Beverst in het modelgebied van de Demer opwaarts - Overzicht van de totale kostprijs Type maatregel Beschrijving Kost [10³EUR] grondwerken dijk 63.0 verwerving onteigening grondvlak 8.7 Totaal 71.7

112 Dijk Broekemmolen

De maatregel omvat de indijking van de omgeving van de Broekemmolen. Voor de dijken ter hoogte van de Broekemmolen wordt er wegens de beperkt beschikbare ruimte een muur voorzien. Verder opwaarts wordt er langs de tuinen een aarden dijk voorzien. Figuur 7-9 (zie §7.2.1.3)) geeft een overzicht van de locatie van de dijklichamen. Tabel 7-6 geeft een samenvatting van de verschillende kostenposten.

Tabel 7-6: Dijk Broekemmolen in het modelgebied van de Demer opwaarts - Overzicht van de totale kostprijs Type maatregel Beschrijving Kost [10³EUR] grondwerken dijk tuinen 47.8 waterkering muur molen 70.0 verwerving onteigening grondvlak 5.7 Totaal 123.5

Dijk Leenveld

De maatregel omvat de indijking van de woonwijk Leenveld. Er wordt gewerkt met een aarden dijk. Figuur 7-10 (zie §7.2.1.3)) geeft een overzicht van de locatie van het dijklichaam. Tabel 7-7 geeft een samenvatting van de verschillende kostenposten.

Tabel 7-7: Dijk Leenveld in het modelgebied van de Demer opwaarts - Overzicht van de totale kostprijs Type maatregel Beschrijving Kost [10³EUR] grondwerken dijk 58.3 Totaal 58.3

Dijk Lutselusstraat

De maatregel omvat het indijken van de woonwijk ter hoogte van de Lutselusstraat. Om waterpeilverhogingen langs de zuidkant van de Lutselusstraat te beperken wordt de Lutselusstraat overstroombaar gelaten ter hoogte van de autoweg N76. De dijken bestaan hoofdzakelijk uit gronddijken. Enkel ter hoogte van de Oude beek wordt een muur voorzien over een lengte van 100 m wegens de beperkt beschikbare ruimte. Figuur 7-11 (zie §7.2.1.3)) geeft een overzicht van de locatie van de dijklichamen. Tabel 7-8 geeft een samenvatting van de verschillende kostenposten van deze maatregel.

Tabel 7-8: Dijk Lutselusstraat in het modelgebied van de Demer opwaarts - Overzicht van de totale kostprijs Type maatregel Beschrijving Kost [10³EUR] grondwerken dijk zuidkant 99.0 grondwerken dijk nooordkant 151.2 grondwerken dijk weg noordkant 45.4 grondwerken dijk weg zuidkant 36.6 waterkering muur zuidkant 66.5 verwerving onteigening grondvlak 46.2 Totaal 444.9

7. Demer opwaarts • 113 Dijk Munsterbilzen

De maatregel omvat de indijking van het centrum van Munsterbilzen. Er wordt gewerkt met een aarden dijk.Figuur 7-12 (zie §7.2.1.3)) geeft een overzicht van de locatie van de dijklichamen. Tabel 7-9 geeft een samenvatting van de verschillende kostenposten.

Tabel 7-9: Dijk Munsterbilzen in het modelgebied van de Demer opwaarts - Overzicht van de totale kostprijs Type maatregel Beschrijving Kost [10³EUR] grondwerken dijk 363.3 verwerving onteigening grondvlak 31.1 Totaal 394.4

7.2.3. Berekeningen

De berekeningen van de restrisico’s van de combinaties van PP-, PV- en PT-maatregelen worden uitgevoerd zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00). In wat volgt, wordt ingegaan op de berekeningen voor de PT-alternatieven. Indien aangewezen wordt voorafgaand aan het inbouwen en doorrekenen van de PT-alternatieven een a-priori-kosten-batenanalyse uitgevoerd. Bij een a-priori-kosten-batenanalyse worden de baten geschat als het weg te nemen risico en afgewogen tegen de kosteninschatting. Op basis van deze analyse wordt afgewogen om PT-alternatieven al dan niet verder te beschouwen in de ORBP-analyse.

Gezien de impact van een GOG op de overstromingscontouren is het niet aangewezen om een a-priori-kosten-batenanalyse uit te voeren. In het modelgebied van de Demer opwaarts is het GOG Spoorweg beschouwd om overtollig water te bergen. Om het risico in 2050 te bepalen is de modelketen doorlopen.

Voor een dijkbescherming is een a-priori-kosten-batenanalyse te overwegen indien de impact op de overstromingscontouren buiten de dijkbescherming verwaarloosbaar is. Dijkbeschermingsmaatregelen met een positieve NAW, op basis van de a-priori-kosten-batenanalyse, worden in éénzelfde modelnetwerk ingebouwd om de modelketen te doorlopen als de onderlinge hydraulische beïnvloeding verwaarloosbaar is.

Dijk Spoorweg Beverst

In het geval van de dijk opwaarts de spoorweg te Beverst wordt aangenomen dat aan de bovenstaande voorwaarde voldaan wordt. Het weg te nemen risico bedraagt 3 000 EUR/jaar in 2050. De jaarlijkse kost is ingeschat op 1 793 EUR (zie §7.2.2.3)). Op basis hiervan wordt een positieve NAW berekend van 100 EUR. Daardoor wordt de maatregel verder beschouwd in de ORBP-analyse.

Omdat de Winterbeek niet gedetailleerd is opgenomen in het hydrodynamisch model en omdat de impact van de indijking op de overstromingscontouren elders als beperkt ingeschat wordt, is de indijking ter hoogte van de spoorweg in Beverst niet hydraulisch doorgerekend.

114 Dijk Broekemmolen

In het geval van de dijk opwaarts de spoorweg te Broekemmolen wordt aangenomen dat aan de bovenstaande voorwaarde voldaan wordt. Het weg te nemen risico bedraagt 10 000 EUR/jaar in 2050. De jaarlijkse kost is ingeschat op 3 088 EUR (zie §7.2.2.3)). Op basis hiervan wordt een positieve NAW berekend van 63 000 EUR. Daardoor wordt de maatregel verder beschouwd in de ORBP-analyse.

Omdat de Demer ter hoogte van de Broekemmolen niet gedetailleerd is opgenomen in het hydrodynamisch model en omdat de impact van de indijking op de overstromingscontouren elders als beperkt ingeschat wordt, is deze indijkingsmaatregel niet hydraulisch doorgerekend.

Dijk Leenveld

In het geval van de dijk Leenveld wordt aangenomen dat aan de bovenstaande voorwaarde voldaan wordt. Het weg te nemen risico bedraagt 7 500 EUR/jaar in 2050. De jaarlijkse kost is ingeschat op 1 458 EUR (zie §7.2.2.3)). Op basis hiervan wordt een positieve NAW berekend van 62 000 EUR. Daardoor wordt de maatregel verder beschouwd in de ORBP-analyse.

De indijking van de woonwijk Leenveld is geïmplementeerd in het hydraulische model op basis van de beschrijving in §7.2.1.3). Om het restrisico in 2050 te bepalen is de modelketen doorlopen.

Dijk Lutselusstraat

In het geval van de dijk Lutselusstraat wordt aangenomen dat aan de bovenstaande voorwaarde voldaan wordt. Het weg te nemen risico bedraagt 25 000 EUR/jaar in 2050. De jaarlijkse kost is ingeschat op 11 123 EUR (zie §7.2.2.3)). Op basis hiervan wordt een positieve NAW berekend van 70 000 EUR. Daardoor wordt de maatregel verder beschouwd in de ORBP-analyse.

De indijking van de woonwijk ter hoogte van de Lutselusstraat is geïmplementeerd in het hydraulische model op basis van de beschrijving in §7.2.1.3). Om het restrisico in 2050 te bepalen is de modelketen doorlopen.

Dijk Munsterbilzen

In het geval van de dijk Munsterbilzen wordt aan de bovenstaande voorwaarde mogelijk niet voldaan. De overstromingen langs de Munsterbeek aan de opwaartse rand van het model van de Demer opwaarts worden waarschijnlijk overschat. Het weg te nemen risico bedraagt 56 000 EUR/jaar in 2050. De jaarlijkse kost is ingeschat op 9 860 EUR (zie §7.2.2.3)). Op basis hiervan wordt een positieve NAW berekend van 490 000 EUR. Daardoor wordt de maatregel verder beschouwd in de ORBP-analyse.

Om te voorkomen dat het effect van de indijking ook afwaarts Munsterbilzen overschat wordt, wordt deze maatregel niet hydraulisch doorgerekend.

7. Demer opwaarts • 115 7.3. Resultaten

7.3.1. Protectie

Tabel 7-10 geeft een overzicht van de economische en menselijke risico’s en criteria bij het toepassen van PT-maatregelen in volgende alternatieven:

• GOG Spoorweg: het inrichten van het GOG op het Echelwater ter hoogte van Bilzen; • dijk Lut-Leen-Broek: het uitvoeren van dijkwerken ter bescherming van de woonwijk aan de Lutselusstraat, de woonwijk Leenveld en de Broekemmolen; • dijk Lut-Leen-Broek-Spoor: het uitvoeren van dijkwerken ter bescherming van de woonwijk aan de Lutselusstraat, de woonwijk Leenveld, de Broekemmolen en de woonwijk aan de spoorweg in Beverst; • dijk Munsterbilzen: het uitvoeren van dijkwerken ter bescherming van het centrum van Munsterbilzen.

Gezien de zwakke score van de maatregel dijk Spoorweg Beverst is een alternatief met dijkbescherming beschouwd zonder deze maatregel. Anderzijds is de maatregel dijk Munsterbilzen omwille van de mogelijke overschatting van het risico door de ligging nabij de opwaartse modelrand (zie §3.2.3 niet verder gecombineerd met andere maatregelen.

Het alternatief met de indijking van Munsterbilzen geeft als enige alternatief een risicodaling ten opzichte van 2010, namelijk met 4%. De risicodaling ten opzichte van NA in 2050 bedraagt 18%. Zoals eerder aangehaald wordt het risico mogelijk overschat ter hoogte van Munsterbilzen aan de opwaartse modelrand. De overige alternatieven met dijkbescherming geven met 5% een lichte stijging van het risico ten opzichte van 2010. Wanneer ook de beschermingsmaatregel ter hoogte van de spoorweg in Beverst wordt beschouwd bedraagt de stijging ten opzichte van 2010 4%. Ten opzichte van het risico bij NA in 2050 wordt voor deze alternatieven een daling van respectievelijk 11% en 12% berekend.

Het alternatief met het GOG Spoorweg levert een toename van het risico met 14% op ten opzichte van 2010 en een beperkte daling van 3% ten opzichte van NA in 2050.

Op basis van de economische criteria wordt enkel het alternatief met het GOG Spoorweg als niet-gunstig beoordeeld. De hoge kosten van dit alternatief in combinatie met de beperkte baten geven een negatieve NAW en een B/K kleiner dan één. Het alternatief met de indijking van Munsterbilzen levert de hoogste NAW op en een B/K hoger dan drie. De overige alternatieven geven een positieve NAW en een B/K groter dan één.

Voor wat betreft P@R worden gelijkaardige vaststellingen gedaan. Ook hier is er enkel bij het alternatief met de indijking van Munsterbilzen een daling van de P@R ten opzichte van 2010. Ten opzichte van NA in 2050 wordt er echter in elk van de alternatieven een daling van de P@R bekomen met de minst sterke daling bij het alternatief met het GOG Spoorweg. Dit komt ook tot uiting in de baat voor P@R.

116 Tabel 7-10: Overzicht van de resultaten van het toepassen van PT-maatregelen in het modelgebied van de Demer opwaarts Maatregel PT

Risico R2010 [10³EUR/jaar] 273.5 273.5 273.5 273.5 273.5 R2100 [10³EUR/jaar] 379.5 367.6 334.0 330.2 303.6 R2050 [10³EUR/jaar] 320.6 311.7 286.5 283.7 263.7 Uj [10³EUR/jaar] 0.0 29.0 15.7 17.5 9.9 NAW [10³EUR] nvt - 492.1 96.2 93.8 498.6 B/K [-] nvt 0.2 1.3 1.3 3.4

BAMK [10³EUR] 8 390.0 8 882.1 8 293.8 8 296.2 7 891.4 BAMKtot [10³EUR] 39 407.2 38 946.6 35 671.1 35 372.5 32 839.0 Rres [10³EUR] 39 407.2 38 344.1 35 345.4 35 009.5 32 634.0 P@R R2010 [mensen/jaar] 36 36 36 36 36 R2100 [mensen/jaar] 56 53 51 50 30 R2050 [mensen/jaar] 45 43 41 41 25 B [mensen] nvt 38 70 86 398 BAMK [mensen] 1 663 1 626 1 593 1 577 1 265 Omschrijving NA GOG Dijken Lut- Dijken Lut- Dijken Spoorweg Leen-Broek Leen-Broek- Munster- Spoor bilzen

7.3.2. Afweging

Als resultaat van het toepassen van de scenariogenerator wordt in figuur 7-13 het economisch criterium, NAW, weergegeven tegenover het menselijk criterium, de baat voor P@R, voor elke combinatie van PP-, PV- en PT-maatregelen in het modelgebied van de Demer opwaarts. De best scorende alternatieven op één of beide criteria bevinden zich op de omtrek van de puntenwolk en zijn hoofdzakelijk samengesteld uit een combinatie van PP-, PV- en PT-maatregelen. In tabel 7-11 worden per beleidsstrategie de resultaten en de maatregelensamenstellingen van de drie best scorende alternatieven weergegeven in vergelijking met het NA- beleid.

Bij het NA-beleid neemt het economisch risico in het modelgebied van de Demer opwaarts in 2050 toe met 17% onder invloed van de autonome ontwikkeling. De toename van P@R bedraagt 24%.

Bij de basis beleidsstrategie zijn de alternatieven met de hoogste score terug te vinden in de rechterbovenhoek van de puntenwolk in figuur 7-13. Deze zijn samengesteld uit een combinatie van zowel PP-, PV- als PT-maatregelen. De PV-maatregelen omvatten resiliënt bouwen en verbouwen binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 1 jaar in combinatie met bouwstop met grondenruil binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 1 tot 5 jaar. De PT-maatregelen omvatten de indijking van het centrum van Munsterbilzen.

Als gevolg van de basis beleidsstrategie is het risico in 2050 45 % lager dan in 2010. De gevolgen van autonome ontwikkeling worden meer dan opgevangen. Ten opzichte van het risico in 2050 bij het NA-beleid is de risicodaling 53 % als gevolg van de maatregelen. De drie weergegeven alternatieven hebben een vergelijkbare NAW en een B/K groter dan 2.

P@R neemt als gevolg van de maatregelen van de basis beleidsstrategie af met 66% ten opzichte van 2010. Ten opzichte van P@R

7. Demer opwaarts • 117 bij het NA-beleid in 2050 is er een daling van 73% als gevolg van de maatregelen. De baat voor P@R is onderling weinig verschillend.

Bij de intermediaire beleidsstrategie zijn de alternatieven met de hoogste score terug te vinden in een zone van figuur 7-13 waar de omtrek een horizontaal verloop vertoont bij positieve NAW-waarden. Overwegend zijn de alternatieven samengesteld uit maatregelencombinaties met zowel PP, PV en PT. De PV-maatregelen met resiliënt bouwen en verbouwen worden toegepast binnen contouren met een terugkeerperioden van overstromen van 2 tot 5 jaar. De PV-maatregelen met bouwstop in combinatie met grondenruil worden toegepast binnen contouren met de hoogste beschouwde terugkeerperioden van overstromen voor deze maatregelen (50-100 jaar). Door de hoge terugkeerperioden zijn de meeste mensen gevrijwaard van blootstelling aan overstromingsrisico en leveren PP-maatregelen niet noodzakelijk een bijkomende baat voor P@R. Het relatief vlakke verloop van de omtrek in deze zone geeft aan dat het mogelijk is om een beperkt verschillende baat voor P@R te bekomen door het toepassen van de PV-maatregelen binnen contouren met lagere terugkeerperioden van overstromen. De PT-maatregelen omvatten eveneens de indijking van het centrum van Munsterbilzen.

Als gevolg van de intermediaire beleidsstrategie is het risico in 2050 51 % lager dan in 2010. De gevolgen van autonome ontwikkeling worden meer dan opgevangen. Ten opzichte van het risico in 2050 bij het NA-beleid is de risicodaling 59 % als gevolg van de maatregelen. De NAW is het hoogst wanneer PV-maatregelen door resiliënt bouwen en verbouwen toegepast worden binnen een contour met een lagere terugkeerperiode van overstromen. De drie weergegeven alternatieven hebben een B/K hoger dan 1.

P@R neemt als gevolg van de maatregelen van de intermediaire beleidsstrategie af met 77 % ten opzichte van 2010. Ten opzichte van P@R bij het NA-beleid in 2050 is er een daling van 81 % als gevolg van de maatregelen. De baat voor P@R is ongeveer gelijk voor de drie alternatieven.

Er wordt echter opgemerkt dat de bijkomende investering ten opzichte van de basis beleidsstrategie de baat voor P@R slechts met 12% laat toenemen waar de kosten per jaar met ruim een factor 2 toenemen.

Bij de maximale beleidsstrategie zijn de alternatieven met de hoogste score terug te vinden bij de hoogste baat voor P@R. De alternatieven zijn zowel samengesteld uit combinaties van PP-, PV- en PT-maatregelen als uit combinaties van PV- en PT-maatregelen. De PV-maatregelen met resiliënt bouwen en verbouwen en met bouwstop in combinatie met grondenruil worden toegepast binnen contouren met de hoogste beschouwde terugkeerperioden van overstromen voor deze maatregelen (25-100 jaar). Door de hoge terugkeerperioden zijn de meeste mensen, gelijkaardig aan de intermediaire beleidsstrategie, gevrijwaard van blootstelling aan overstromingsrisico en leveren PP-maatregelen niet noodzakelijk een bijkomende baat voor P@R. Het vlakke verloop van de omtrek bij de hoogste baat voor P@R geeft aan dat het mogelijk is om een beperkt verschillende baat voor P@R te bekomen door het toepassen van de PV-maatregelen binnen contouren met lagere terugkeerperioden van overstromen. De PT-maatregelen omvatten eveneens de indijking van het centrum van Munsterbilzen.

De maximale beleidsstrategie geeft aanleiding tot een risicodaling van 53 % ten opzichte van 2010. Ten opzichte van het risico in 2050 bij het NA-beleid is de risicodaling 60 % als gevolg van de maatregelen. De drie weergegeven alternatieven zijn echter niet economisch rendabel met een negatieve NAW en een B/K kleiner dan 1.

P@R neemt als gevolg van de maatregelen van de maximale beleidsstrategie af met 79 % ten opzichte van 2010. Ten opzichte van P@R bij het NA-beleid in 2050 is er een daling van 83 % als gevolg van de maatregelen. De baat voor P@R is gelijk voor de drie alternatieven.

118 en in elegtra-ma- en PTVan PP-, P en PTVan elegtra-ma- en in tie vombinae coor elk, voor P@Rt v P@Rt voor elk, coor tie vombinae erium, de baa elijk crit ver het mens ver enoeg, tWerium, NA tWerium, enoeg, ts ch crit ara onomis an het ece vva an het ece PV an de Demer opw geer13: W geer13: PT PP gebied v gebied Figuur 7- het model

7. Demer opwaarts • 119 + 6 8 25 36 0.7 100 903 760 Dijk 128.1 169.8 122.8 273.5 bilzen -1 153.0 9 543.0 16 512.4 20 043.7 Munster- + 6 8 36 0.4 100 100 903 760 Dijk 122.7 273.5 257.9 128.0 bilzen 11 373.0 16 502.4 21 864.6 -2 983.0 Munster- - 6 8 36 0.5 100 100 903 760 Dijk 122.7 273.5 128.0 252.8 bilzen 21 758.1 11 266.4 -2 876.4 16 502.4 Munster- Maximaal 7 5 + 9 1.1 36 50 743 Dijk 920 97.8 132.6 128.8 273.5 289.3 bilzen 8 100.7 19 081.6 17 048.3 Munster- 7 2 + 8 1.3 36 914 100 749 Dijk 84.3 131.2 134.4 273.5 546.9 bilzen 7 843.1 17 261.9 19 015.4 Munster- 7 5 + 8 1.1 36 911 753 100 Dijk 132.0 149.6 273.5 104.9 128.0 bilzen 8 240.4 19 154.0 16 973.2 Munster- Intermediair 1 1 + 13 13 36 2.7 652 Dijk 36.8 1 012 155.5 152.6 273.5 bilzen 1 310.6 7 079.4 19 424.9 20 190.0 Munster- 1 5 + 11 11 36 2.4 977 Dijk 686 42.3 146.2 146.9 273.5 7 115.3 bilzen 1 274.7 19 544.1 18 664.2 Munster- 1 2 + 12 12 36 2.6 Dijk 669 994 39.0 150.7 Basis 273.5 149.0 bilzen 1 308.5 7 081.5 19 813.0 19 001.8 Munster- - - - - 36 45 56 0.0 nvt nvt nvt NA 1 663 379.5 273.5 320.6 8 390.0 39 407.2 39 407.2 39 11: De afwegingstabel van het modelgebied van de Demer opwaarts met per beleidsstrategie de drie meest optimale alternatieven de drie meest optimale met per beleidsstrategie de Demer opwaarts van het modelgebied van 11: De afwegingstabel - [10³EUR/jaar] [mensen/jaar] 2010 2010 R2100 [10³EUR/jaar] R2050 [10³EUR/jaar] Uj [10³EUR/jaar] [10³EUR] NAW [-] B/K [10³EUR] BAMKtot [10³EUR]Rres R R2100 [mensen/jaar] R2050 [mensen/jaar] R [10³EUR]BAMK B [mensen] [mensen] BAMK PT PP [+/-] T [jaar]PVrs: PVbs: T [jaar] Tabel 7 Tabel Risico P@R Beleid Maatregelen

120 7.3.3. Situering risico 2050

Onderstaand wordt een situering gegeven van de risico’s in 2050 binnen het modelgebied van de Demer opwaarts bij de verschillende beleidsstrategieën op basis van de opdeling in figuur 7-14.

Figuur 7-14: De opdeling van het modelgebied van de Demer opwaarts voor het sommeren van de risicowaarden

1) Economisch risico

Tabel 7-12 bevat het economisch risico in 2050 in de zones van het modelgebied van de Demer opwaarts weergegeven in figuur 7-14 bij NA en bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën.

De grootste absolute dalingen ten opzichte van het NA-risico in 2050 worden bekomen in de zone rond Munsterbilzen. Dit is te wijten aan de invloed van het PT-alternatief met dijkbescherming dat direct ingrijpt op de overstromingscontouren te Munsterbilzen. Verder worden aanzienlijke dalingen bekomen in de zones rond Hasselt en het opwaartse gedeelte van de Demer. Dit zijn tevens de zones met hoge NA-risico’s in 2050.

De hoogste risico’s in 2050 worden bij de verschillende beleidsstrategieën teruggevonden in de landelijke zone opwaarts van Diepenbeek. Onder invloed van de intermediaire en de maximale beleidsstrategie worden slechts beperkte bijkomende risicodalingen bekomen.

7. Demer opwaarts • 121 Tabel 7-12: Het economisch risico [10³EUR/jaar] in 2050 in de zones van het modelgebied van de Demer opwaarts bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën Zone\Beleid NA Basis Int. Max. Munsterbilzen 62.4 4.5 4.5 4.5 Demer opwaarts 37.0 19.9 19.4 18.8 Beverst 30.0 18.9 18.2 18.0 Opw Diepenbeek 68.0 54.3 47.8 44.9 Diepenbeek 27.9 13.8 12.5 12.5 Afw Diepenbeek 24.9 14.3 10.0 9.9 Unif Hasselt 19.5 7.9 7.5 7.5 Hasselt 50.8 15.5 12.1 11.9

2) P@R

Tabel 7-13 bevat P@R in 2050 in de zones van het modelgebied van de Demer opwaarts weergegeven in figuur 7-14 bij NA en bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën.

De hoogste P@R-waarden in 2050 worden berekend in de verstedelijkte zone rond Munsterbilzen. In de overige zones zijn de P@R- waarden eerder beperkt. De belangrijkste daling in P@R wordt daardoor eveneens gerealiseerd in de zone rond Munsterbilzen. Nulwaarden die berekend worden zijn een gevolg van afrondingen of van de aannames voor het bepalen van het risico in 2050 (zie Basisrapport ORBP; rapport R00). Bij de intermediaire en de maximale beleidsstrategie worden slechts beperkte bijkomende P@R-dalingen bekomen.

Tabel 7-13: P@R [mensen/jaar] in 2050 in de zones van het modelgebied van de Demer opwaarts bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën Zone\Beleid NA Basis Int. Max. Munsterbilzen 23 3 3 3 Demer opwaarts 0 0 0 0 Beverst 9 4 3 3 Opw Diepenbeek 5 3 3 2 Diepenbeek 3 1 0 0 Afw Diepenbeek 4 0 0 0 Unif Hasselt 1 1 1 1 Hasselt 1 0 0 0

122 8. Getes

8.1. Beschrijving modelgebied

8.1.1. Algemene kenmerken

Het stroomgebied van de Getes bevindt zich in het zuidoosten van de provincie Vlaams-Brabant. Het bovenstrooms deel ligt in Wallonië. Hydrografisch gezien behoort het stroomgebied van de Getes tot het Demerbekken. De Grote Gete stroomt Vlaanderen binnen op het grondgebied van Hoegaarden. Vervolgens stroomt de Grote Gete door de fusiegemeentes Tienen en Linter om in Zoutleeuw samen te vloeien met de Kleine Gete. Deze laatste stroomt het Vlaams grondgebied binnen in Landen om vervolgens door Linter en Zoutleeuw te stromen. De samenvloeiing van de Kleine Gete en de Grote Gete vormt de Gete. Deze stroomt verder door de fusiegemeentes Geetbets en Halen waar de Melsterbeek uitmondt in de Gete. De Gete vormt vervolgens de grens tussen Halen en Herk-de-Stad. Ten noorden van Halen mondt de Herk uit in de Gete en vervolgens mondt de Gete uit in de Demer. De stroomgebiedoppervlakte bedraagt 800.8 km².

Het modelgebied van de Getes wordt weergegeven in figuur 8-1. De bovenlopen van het modelgebied van de Getes bestaan uit de Grote Gete en Kleine Gete, beide 1ste categorie onbevaarbare waterlopen. Deze vloeien ter hoogte van Budingen samen om de Gete te vormen. Verder bevat het modelgebied nog twee belangrijke zijrivieren, namelijk de Vloedgracht en de Dormaalbeek (beide 1ste categorie onbevaarbare waterlopen). Stroomafwaarts mondt tussen Geetbets en Halen de Melsterbeek (1ste categorie) uit in de Gete. Deze is eveneens opgenomen in het modelgebied maar wordt apart besproken in §9. De afwaartse rand van het model is gesitueerd ter hoogte van Halen, opwaarts van de samenvloeiing met de Herk en de Demer. Het modelgebied bevat geen GOG’s.

8. Getes • 123 Figuur 8-1: Het modelgebied van de Getes met aanduiding van de gemodelleerde waterlopen en de overstromende gebieden

8.1.2. Historische knelpunten

Overstromingsproblemen doen zich zowel langs de Grote Gete als de Kleine Gete voor (IMDC, 2012b). Onderstaand wordt een overzicht van de belangrijkste knelpuntlocaties gegeven:

• Grote Gete: ter hoogte van - de Stationsstraat te Hoegaarden; - de Heelbok te Tienen; - de Mulkstraat te Tienen ;

124 • Kleine Gete: ter hoogte van - de Ezemaalstraat te Ezemaal; - de Schabergstraat te Eliksem; - Overhespen aan de linkeroever; - de Sint-Truidensesteenweg te Orsmaal; - de Tiensestraat te Zoutleeuw; - de Budingenweg te Zoutleeuw; • Gete: ter hoogte van - de Terweidenstraat te Budingen; - verspreide bebouwing langs de Dorpstraat te Geetbets; - de Vroentestraat te Halen; - de Holakenstraat te Halen; - de Firmin Jacobslaan te Halen. 8.2. Scenariogenerator

8.2.1. Maatregelen

1) Paraatheid

De PP-maatregelen worden toegepast zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00). In het modelgebied van de Getes is een waarschuwingssysteem operationeel.

2) Preventie

De PV-maatregelen worden toegepast zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00).

3) Protectie

Op 29/05/2012 werd een overleg georganiseerd met de waterbeheerder en het studieteam met het oog op een optimale kennisoverdracht m.b.t. het beheer van de waterafvoersystemen beheerd door de buitendienst Limburg van VMM. Het verslag van dit overleg (IMDC, 2012a) geeft de besproken opties weer met betrekking tot de beheersing van het overstromingsrisico. Hierbij ging het in de eerste plaats om waterbeheermaatregelen die binnen de fysisch realistische mogelijkheden van het stroomgebied liggen.

De maatregelen zijn opgedeeld in een aantal types:

8. Getes • 125 het watersysteem. De te verwachten impact op het overstromingsrisico is daardoor veelal beperkt of sterk afhankelijk van de modelaannames. Voorbeelden zijn het hermeanderen en het verruwen van de waterloop. Deze worden buiten beschouwing gelaten.

In figuur 8-2 wordt een overzicht per type gegeven van de PT-maatregelen voorgesteld voor de ORBP-analyse van het modelgebied van de Getes. Er wordt aangeduid welke maatregelen op basis van de bespreking beschouwd en niet beschouwd worden. Verder wordt aangeduid welke maatregelen zich buiten het modelgebied bevinden en welke maatregelen beschouwd worden als beslist beleid. Beslist-beleidsmaatregelen worden opgenomen in het model als een nieuwe bestaande toestand. In de ORBP- analyse worden alternatieven vergeleken met deze nieuwe bestaande toestand.

Figuur 8-2: De PT-maatregelen voorgesteld voor de ORBP-analyse van het modelgebied van de Getes per type met aanduiding van de beschouwde (zwart) en niet-beschouwde maatregelen (grijs) en de maatregelen buiten het modelgebied (gestreepte omranding) en de beslist-beleidsmaatregelen (grijze achtergrond)

Het GOG Drieslinter heeft als doel de GOG’s van Schulen en Webbekom te ontlasten. Om de baat van deze maatregel te kunnen begroten wordt deze geanalyseerd bij de ORBP-analyses van het modelgebied van de Demer Afwaarts (zie §6.2.1.3)).

Het GOG afwaarts Geetbets wordt op basis van de bespreking met VMM (IMDC, 2013a) niet verder beschouwd in de ORBP-analyse.

De locaties voor de maatregelen dijk Vroentestraat Halen en dijk Halen bevinden zich nabij de afwaartse rand van het modelgebied van de Getes. Deze worden geëvalueerd bij de ORBP-analyses van het modelgebied van de Demer-afwaarts (zie §6.2.1.3)).

Voor het modelgebied van de Getes zijn er 5 mogelijke locaties weerhouden voor bijkomende GOG’s. Deze bevinden zich zowel langs de Grote Gete als langs de Kleine Gete. Voor de Grote Gete gaat het om de sites opwaarts van de autosnelweg E40, opwaarts van de ringweg R27 van Tienen en het valleigebied stoomafwaarts van Tienen. Voor de Kleine Gete worden er GOG’s voorzien opwaarts van Orsmaal en opwaarts van Zoutleeuw. In figuur 8-3 worden de locaties gesitueerd in het modelgebied.

126 Figuur 8-3: Situering van de mogelijke locaties voor GOG’s in het modelgebied van de Getes

GOG E40

De locatie voor het GOG E40 bevindt zich op de Grote Gete opwaarts van de autosnelweg E40 ter hoogte van Hoegaarden. Door middel van een knijpstructuur wordt het doorvoerdebiet beperkt. Overtollig water wordt opgehouden achter een dwarsdijk. Het GOG dient bij te dragen tot de vermindering van het overstromingsrisico te Tienen. Door de aanwezigheid van een kasteeldomein, een molen en een RWZI is de realisatie van dit GOG eerder complex. Daarom is de voorkeur gegeven aan de stroomafwaarts gelegen GOG-locatie opwaarts van de ringweg R27 en wordt de huidige locatie niet verder beschouwd in de ORBP-analyse.

GOG R27

De locatie voor het GOG R27 is gesitueerd op de Grote Gete opwaarts van de ringweg R27 van Tienen. Door middel van een knijpstructuur wordt het doorvoerdebiet beperkt. Overtollig water wordt geborgen achter een dwarsdijk. Het GOG dient bij te dragen tot de vermindering van het overstromingsrisico te Tienen. Uit de simulatieresultaten op basis van het huidig klimaat en het

8. Getes • 127 gemiddeld klimaatscenario blijkt echter dat de eerste problemen zich in Tienen pas stellen vanaf een terugkeerperiode van 100 jaar. Wegens het ontbreken van een reëel knelpunt wordt deze maatregel bijgevolg niet verder beschouwd in de ORBP-analyse.

GOG Orsmaal

De locatie voor het GOG Orsmaal is opwaarts gelegen van Orsmaal op de linkeroever van de Kleine Gete in de fusiegemeente Linter. Door middel van een knijpstructuur wordt het doorvoerdebiet beperkt. Overtollig water wordt geborgen achter een dwars- en een langsdijk. Er wordt tevens een dijk geplaatst ter bescherming van een gebouw op de linkeroever. Het GOG dient in de eerste plaats bij te dragen tot de vermindering van het overstromingsrisico te Orsmaal. Hier worden met een terugkeerperiode van 2 jaar huizen bedreigd. Het huidige landgebruik binnen de GOG-locatie bestaat voornamelijk uit akkerland en weiland.

Voor de knijpstructuur wordt gebruikgemaakt van een regelstuw met een drempelpeil op 36.25 mTAW in de afwaartse controlesectie (River Section KGET251). Dit peil wordt overschreden met een terugkeerperiode van 2 jaar.

Figuur 8-4 geeft een detailweergave van de GOG-locatie en de aan te leggen dijklichamen.

Figuur 8-4: Situering van het GOG Orsmaal langs de Kleine Gete in het modelgebied van de Getes met aanduiding van de aan te leggen dijklichamen (dikke rode lijn)

GOG Zoutleeuw

De locatie voor het GOG Zoutleeuw bevindt zich opwaarts van Zoutleeuw en beslaat de monding van de Kleine Gete en de Dormaalbeek. Door middel van een knijpstructuur wordt het doorvoerdebiet beperkt. Overtollig water wordt geborgen achter

128 een dwars- en een langsdijk. Er wordt tevens een dijk geplaatst ter bescherming van een gebouw op de rechteroever van de Kleine Gete. Het GOG dient in de eerste plaats bij te dragen tot de vermindering van het overstromingsrisico te Zoutleeuw. Hier worden jaarlijks huizen bedreigd door overstroming. Het huidige landgebruik binnen de GOG-locatie bestaat voornamelijk uit akkerland en weiland.

Voor de knijpstructuur wordt gebruikgemaakt van een regelstuw met een drempeldebiet van 14.5 m³/s in de afwaartse controlesectie (River Section KGET123). Dit debiet wordt jaarlijks overschreden.

Figuur 8-5 geeft een detailweergave van de GOG-locatie en de aan te leggen dijklichamen.

Figuur 8-5: Situering van het GOG Zoutleeuw aan de samenvloeiing van de Kleine Gete en de Dormaalbeek in het modelgebied van de Getes met aanduiding van de aan te leggen dijklichamen (dikke rode lijn)

Dijk Overhespen

De huizen langs de linkeroever van de Kleine Gete in Overhespen worden bij hoogwaterafvoer bedreigd door overstroming. De problemen stellen zich echter pas met terugkeerperioden van 100 jaar. De dreiging wordt tegengegaan door middel van een dijk. De kruinhoogte van de dijk wordt bepaald door het waterpeil bij een terugkeerperiode van 100 jaar te vermeerderen met 50cm, wat neerkomt op een kruinhoogte op 39.7 mTAW.

8. Getes • 129 Figuur 8-6 geeft een situering van de locatie van deze maatregel.

Figuur 8-6: Situering van de dijk (dikke rode lijn) in Overhespen in het modelgebied van de Getes

Dijk Orsmaal

Te Orsmaal worden met een terugkeerperiode van 2 jaar huizen bedreigd door overstroming. Als alternatief voor het GOG Orsmaal (zie hoger) wordt dijkbescherming beschouwd. Omdat er zich in het gebied verscheiden grachten bevinden is de indijking complex (Figuur 8-7). Door de plaatselijk beperkt beschikbare ruimte is het gebruik van gronddijken niet overal mogelijk. Hierdoor wordt de dijkbescherming herleid tot de individuele bescherming van huizen, wat beschouwd wordt bij de PV-maatregelen. Daarom wordt de PT-maatregel niet verder beschouwd.

Figuur 8-7: Situering van de dijk (dikke rode lijn) in Orsmaal in het modelgebied van de Getes

130 Dijk Zoutleeuw

Te Zoutleeuw worden jaarlijks huizen bedreigd door overstroming. Als alternatief voor het GOG Zoutleeuw (zie hoger) wordt dijkbescherming beschouwd (Figuur 8-8). De gesimuleerde overstromingen in het centrum van Zoutleeuw worden echter hoofdzakelijk veroorzaakt worden door opstuwing in grachten die verbonden zijn met de Kleine Gete of de Vloedgracht. Hierdoor is het plaatsen van een dijk misschien minder efficiënt om de overstromingen te voorkomen dan de aanleg van het GOG Zoutleeuw. De dijkhoogte wordt bepaald door het waterpeil bij een terugkeerperiode van 100 jaar vermeerderd met 50 cm, wat neerkomt op een kruinhoogte op 30.7 mTAW voor de opwaartse dijken en 29.5 mTAW voor de afwaartse dijk.

Figuur 8-8: Situering van de dijk (dikke rode lijn) in Zoutleeuw in het modelgebied van de Getes

30.7 mTAW

Dijk Budingen

Ter hoogte van Budingen worden een aantal huizen bij hoogwaterafvoer bedreigd door wateroverlast. De problemen doen zich echter slechts voor met een terugkeerperiode van 50 jaar. Door een dijk wordt de dreiging weggenomen. Figuur 8-9 geeft een situering van de dijken. De dijkhoogte wordt bepaald door het waterpeil bij een terugkeerperiode van 100 jaar vermeerderd met 50 cm, wat neerkomt op een kruinhoogte op 30.1 mTAW.

Figuur 8-9 geeft een situering van de locatie van deze maatregel.

8. Getes • 131 Figuur 8-9: Situering van de dijk in Budingen in het modelgebied van de Getes (dikke rode lijn)

Dijk Dorpsstraat Geetbets

Ter hoogte van de Dorpsstraat te Geetbets worden bij hoogwaterafvoer enkele alleenstaande gebouwen bedreigd door wateroverlast. Omdat de maatregel daardoor beperkt is tot de individuele bescherming van gebouwen valt deze eerder onder de PV- maatregelen. Daarom wordt de maatregel niet verder beschouwd als PT-maatregel in de ORBP-analyse.

Figuur 8-10 geeft een situering van de locatie van deze maatregel.

Figuur 8-10: Situering van de dijk aan de Dorpsstraat in Geetbets in het modelgebied van de Getes (dikke rode lijn)

132 Dijk Kasteellaan Geetbets

Ter hoogte van de Kasteellaan te Geetbets wordt het Kasteel van Rummen bij hoogwaterafvoer bedreigd door wateroverlast. Omdat de maatregel beperkt is tot de individuele bescherming van een gebouw valt deze eerder onder de PV-maatregelen. Daarom wordt de maatregel niet verder beschouwd als PT-maatregel in de ORBP-analyse.

Figuur 8-11 geeft een situering van de locatie van deze maatregel.

Figuur 8-11: Situering van de dijk aan de Kasteellaan in Geetbets in het modelgebied van de Getes (dikke rode lijn)

Bypass Ezemaal

Ter hoogte van Ezemaal krijgen enkele huizen bij hoogwater te kampen met wateroverlast. De problemen doen zich echter slechts voor vanaf een terugkeerperiode van 50 jaar. Een bypass langs de rechteroever zou een oplossing kunnen bieden voor de grote debieten en waterstanden.

Figuur 8-12 geeft een situering van de bypass.

8. Getes • 133 Figuur 8-12: Situering van de bypass in Ezemaal in het modelgebied van de Getes (dikke rode lijn)

8.2.2. Kosten

1) Paraatheid

De kosten worden berekend zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00). Met een totale gemodelleerde lengte van 68 km komt dit voor het modelgebied van de Getes overeen met een jaarlijkse kost van 11 827 EUR.

Tabel 8-1 geeft per terugkeerperiode een overzicht van het aantal bedreigde huizen en industriële gebouwen en het aantal benodigde zandzakken in 2050. Het aantal bedreigde huizen wordt bepaald als de overstroomde oppervlakte residentieel gebied gedeeld door een grondoppervlakte van 100 m². Voor industriële gebouwen wordt een grondoppervlakte van 1000 m² toegepast (zie Basisrapport ORBP; rapport R00). De totale beschermingskost wordt berekend aan de hand van de risicoformule (zie Basisrapport ORBP; rapport R00) en komt overeen met 2 632 EUR/jaar.

De kosten van PP-maatregelen worden herberekend bij de combinatie met PV-maatregelen. Er worden geen kosten voor zandzakken meer voorzien voor woningen die reeds beschermd zijn door PV-maatregelen.

134 Tabel 8-1: Overzicht van de kostprijs voor het aanmaken en verdelen van zandzakken in het modelgebied van de Getes in 2050 Terugkeerperiode [jaar] 1 2 5 10 25 50 100 huizen # [-] 14 22 43 91 143 201 363 # zandzakken [-] 952 1 496 2 924 6 188 9 724 13 668 24 684 industriële gebouwen # [-] 0 0 1 1 2 2 4 # zandzakken [-] 0 0 384 384 768 768 1 536 Totale kost [10³EUR] 1.0 1.6 3.2 6.7 10.5 14.6 26.1

2) Preventie

De kostprijs voor het toepassen van PV-maatregelen is bepaald zoals beschreven in het Basisrapport ORBP.

Tabel 8-2 geeft een overzicht van het bepalen van de kostprijs voor resiliënt bouwen en verbouwen in het modelgebied van de Getes binnen contouren met verschillende terugkeerperioden van overstromen.

Bij de overgang van terugkeerperiode 2 naar 5 jaar wordt de oppervlakte residentiële gebouwen nagenoeg verdubbeld. Dit verhoogt ook de kostprijs aanzienlijk.

Tabel 8-2: Overzicht van de bebouwde oppervlakte in 2050 en de bijbehorende kostprijs voor het overstromingsresiliënt maken van gebouwen in het modelgebied van de Getes binnen overstromingscontouren met verschillende terugkeerperioden Terugkeerperiode [jaar] 1 2 5 10 25 50 100 residentieel gebouw [m²] 2 333 3 358 5 996 11 749 18 092 25 446 43 814 industrieel gebouw/gebied [m²] 242 709 1 741 3 642 6 003 7 547 13 412 Totale kostprijs [10³EUR/jaar] 26.6 51.8 110.3 224.7 360.8 473.9 831.6

Tabel 8-3 geeft een overzicht van het bepalen van de kostprijs voor het toepassen van een bouwstop in combinatie met grondenruil in het modelgebied van de Getes binnen contouren met verschillende terugkeerperioden van overstromen.

Voor het modelgebied van de Getes wordt er gebruikgemaakt van een gemiddeld duurste landbouwgrondprijs in Tienen van 28 221 EUR/ha, een gemiddeld goedkoopste landbouwgrondprijs van 9 877 EUR/ha en een gemiddeld duurste bouwgrondprijs van 1 121 467 EUR/ha. Op basis hiervan wordt een gemiddelde grondruilprijs van 19.1 EUR/m² berekend. Een voorbeeldberekening is opgenomen in het Basisrapport ORBP (rapport R00).

Tabel 8-3: Overzicht van de oppervlakte-uitbreiding voor residentiële en industriële gebouwen en gebieden van 2010 naar 2050 en van de bijbehorende kostprijs voor grondruil in het modelgebied van de Getes binnen overstromingscontouren met verschillende terugkeerperioden Terugkeerperiode [jaar] 1 2 5 10 25 50 100 residentieel gebouw/gebied [m²] 1 071 2 384 15 096 28 023 39 533 69 703 110 404 industrieel gebouw/gebied [m²] 15 119 0 0 0 3 281 9 005 Totale kostprijs [10³€/jaar] 0.5 1.2 7.1 12.2 18.3 34.8 57.0

8. Getes • 135 3) Protectie

Onderstaand wordt voor elke maatregel een overzicht gegeven van de benodigde ingrepen en de bijbehorende kosten. Deze kosten worden op uniforme wijze berekend voor alle ingrepen met behulp van de kostentool.

Voor een GOG worden de volgende kostenposten in rekening gebracht:

• het aanleggen van (een) afsluitdijk(en); • het bouwen van een regelkunstwerk; • het aanleggen van (een) dijk(en) ter bescherming van woningen die bedreigd worden door de werking van het GOG.

GOG Orsmaal

Op basis van de beschikbare plaats en de te bufferen volumes is geopteerd voor een vast vulpeil op 38.5 mTAW. De dijkhoogte wordt voorzien op 39.00 mTAW. Er wordt een bergingscapaciteit van 250 000 m³ bekomen. Er wordt een regelschuif voorzien voor een 1ste categorie waterloop. Verder wordt er een dijkbescherming voorzien langs de linkeroever voor een alleenstaand gebouw. De rechteroever wordt eveneens opgehoogd zoals weergegeven in figuur 8-4 (zie §8.2.1). In het GOG gebied bevinden zich tevens enkele hoogspanningspylonen. In functie van de GOG-werking met hogere waterstanden dienen deze aangepast te worden.

Tabel 8-4 geeft een samenvatting van de verschillende kostenposten bij het vulpeil van 38.5 mTAW.

Tabel 8-4: GOG Orsmaal in het modelgebied van de Getes - Overzicht van de totale kostprijs bij een vulpeil van 38.5 mTAW Type maatregel Beschrijving Kost [10³€] grondwerken dijk linkeroever 40.5 grondwerken dijk gebouw 73.5 grondwerken dijk rechteroever 359.3 kunstwerk aanpassen pylonen 300.0 kunstwerk regelschuif 1 302.9 verwerving onteigening grondvlak 51.1 Totaal 2 127.3

GOG Zoutleeuw

Op basis van de beschikbare plaats en de te bufferen volumes is geopteerd voor een vulpeil op 31.5 mTAW. De dijkhoogte wordt voorzien op 32.0 mTAW. Er wordt een bergingscapaciteit van 400 000 m³ bekomen. Er wordt een regelschuif voorzien voor een 1ste categorie waterloop. De dwarsdijk wordt doorgetrokken langs de linkeroever van de Kleine Gete om de Spoorwegstraat te

136 vrijwaren. Verder wordt er dijkbescherming voorzien voor een alleenstaand gebouw in de Koepoortstraat langs de rechteroever. Door de meer stroomopwaartse ligging van het gebouw gewordt een dijkpeil op 32.5 mTAW (zie Figuur 8-5 in §8.2.1) voorzien. Voor de ontwatering van de aanwezige grachten in het GOG gebied worden twee spindelpotten voorzien, één op de rechteroever en één op de linkeroever.

Tabel 8-5 geeft een samenvatting van de verschillende kostenposten bij het vulpeil op 31.5 mTAW.

Tabel 8-5: GOG Zoutleeuw in het modelgebied van de Getes - Overzicht van de totale kostprijs bij een vulpeil 31.50 mTAW Type maatregel Beschrijving Kost [10³€] grondwerken dwarsdijk 546.3 grondwerken bescherming woning 32.9 kunstwerk afsluiten grachten 305.0 kunstwerk regelschuif 1 302.9 verwerving onteigening grondvlak 73.0 Totaal 2 260.1

Dijk Overhespen

Er wordt een dijk geplaatst op de linkeroever van de Kleine Gete om Overhespen te beschermen. Figuur 8-6 (zie §8.2.1) geeft een situering van de dijklichamen. Tabel 8-6 geeft een samenvatting van de totale kostprijs voor het aanleggen van de dijken.

Tabel 8-6: De dijkbescherming te Overhespen in het modelgebied van de Getes - Overzicht van de totale kostprijs bij een kruinhoogte van 39.7 mTAW Type maatregel Beschrijving Kost [10³€] grondwerken dijk 66.5 verwerven onteigening grondvlak 7.1 Totaal 73.6

Dijk Zoutleeuw

Er wordt een dijk geplaatst langs de Vloedgracht om Zoutleeuw te beschermen. Figuur 8-8 (zie §8.2.1) geeft een situering van de dijklichamen. Tabel 8-7 geeft een samenvatting van de totale kostprijs voor het aanleggen van de dijken.

Tabel 8-7: De dijkbescherming te Zoutleeuw in het modelgebied van de Getes - Overzicht van de totale kostprijs bij een kruinhoogte van 29.5-30.7 mTAW Type maatregel Beschrijving Kost [10³€] grondwerken dijk opwaarts linkeroever 38.3 grondwerken dijk opwaarts rechteroever 239.0 grondwerken dijk afwaarts 114.7 verwerven onteigening grondvlak 21.3 Totaal 413.3

8. Getes • 137 Dijk Budingen

Er wordt een dijk geplaatst op de linkeroever van de Gete om Budingen te beschermen. Figuur 8-9 (zie §8.2.1) geeft een situering van de dijklichamen. Tabel 8-8 geeft een samenvatting van de totale kostprijs voor het aanleggen van de dijken.

Tabel 8-8: De dijkbescherming te Budingen in het modelgebied van de Getes - Overzicht van de totale kostprijs bij een kruinhoogte van 28.3 mTAW Type maatregel Beschrijving Kost [10³€] grondwerken dijk 150.6 verwerven onteigening grondvlak 9.0 Totaal 159.6

Bypass Ezemaal

Er wordt een bypass voorzien op de rechteroever van de Kleine Gete om Ezemaal te beschermen. Figuur 8-12 (zie §8.2.1) geeft een overzicht van de ligging van de bypass.

Voor de realisatie van de bypass moeten er twee wegen opgebroken worden. Over een groot deel van het traject van de bypass is er momenteel al een gracht aanwezig. Deze wordt verbreed en verstevigd. Voor de aansluiting van de bypass wordt een gracht uit- gegraven. Voor de inlaat en de uitstroom van de gracht wordt bescherming in breuksteen voorzien. Momenteel is er een gebouw aanwezig in de Broekstraat. Bij de ingebruikname van de bypass dient dit beschermd te worden. Hiervoor wordt langs de straatkant een muur geplaatst van 1.3 m hoog. Voor de rest van de indijking wordt een dijk voorzien met een kruinhoogte op 46.9 mTAW. Dit komt overeen met het waterpeil met een terugkeerperiode van 100 jaar vermeerderd met 50 cm.

Tabel 8-9 geeft de kostprijs van de maatregel weer.

Tabel 8-9: Bypass Ezemaal - Overzicht van de totale kostprijs bij een dijkhoogte van 30.10 mTAW Type maatregel Beschrijving Kost [10³€] grondwerken uitgraven gracht 84.8 grondwerken inrichten en aansluiting gracht 14.6 grondwerken bescherming huis 68.9 waterkering bescherming huis 116.9 kunstwerk koker onder weg opwaarts 39.5 kunstwerk koker onder weg afwaarts 42.1 Totaal 366.8

8.2.3. Berekeningen

138 Gezien de impact van een GOG op de overstromingscontouren is het niet aangewezen om een a-priori-kosten-batenanalyse uit te voeren. De GOG’s Orsmaal en Zoutleeuw worden beschouwd met een vast vulpeil en worden afzonderlijk ingebouwd op basis van de beschrijvingen in §8.2.1 om de modelketen te doorlopen.

Dijk Overhespen

In het geval van de dijk te Overhespen wordt aangenomen dat aan de bovenstaande voorwaarde voldaan wordt. Het weg te nemen risico bedraagt 2 200 EUR/jaar in 2050. De jaarlijkse kost is ingeschat op 2 000 EUR (zie §8.2.2). Op basis hiervan wordt een negatieve NAW berekend van 10 000 EUR. Daarom wordt de maatregel niet verder beschouwd in de ORBP-analyse.

Dijk Zoutleeuw

In het geval van de dijk te Zoutleeuw bedraagt het weg te nemen risico 13 000 EUR/jaar in 2050. De jaarlijkse kost is ingeschat op 10 000 EUR (zie §8.2.2). Op basis hiervan wordt een negatieve NAW berekend van 50 000 EUR. Daarom wordt deze maatregel niet verder beschouwd in de ORBP-analyse.

Dijk Budingen

In het geval van de dijk te Budingen wordt aangenomen dat aan de bovenstaande voorwaarde voldaan wordt. Het weg te nemen risico bedraagt 800 EUR/jaar in 2050. De jaarlijkse kost is ingeschat op 4 000 EUR (zie §8.2.2). Op basis hiervan wordt een negatieve NAW berekend van 70 000 EUR. Daarom wordt de maatregel niet verder beschouwd in de ORBP-analyse.

Bypass Ezemaal

Gezien de impact van een bypass op de overstromingscontouren is het niet aangewezen om een a-priori-kosten-batenanalyse uit te voeren. Door de aanzienlijke kosteninschatting voor de bypass van 9 000 EUR/jaar (zie §8.2.2) is ervoor gekozen om alsnog een a-priori-kosten-batenanalyse uit te voeren. Hierbij is de baat ingeschat als totaal risico dat vermeden kan worden ter hoogte van de bypass. Deze baat bedraagt 1 500 EUR/jaar. Op basis hiervan wordt een negatieve NAW berekend van 170 000 EUR. Daardoor wordt de maatregel als economisch ongunstig beoordeeld en niet verder beschouwd in de ORBP-analyse.

8.3. Resultaten

8.3.1. Protectie

Tabel 8-10 geeft een overzicht van de economische en menselijke risico’s en criteria bij het toepassen van PT-maatregelen in volgende alternatieven:

• GOG Orsmaal: het uitvoeren een GOG opwaarts van Orsmaal langs de Kleine Gete; • GOG Zoutleeuw: het uitvoeren van het GOG opwaarts van Zoutleeuw langs de Kleine Gete.

8. Getes • 139 Op basis van deze resultaten is geopteerd om geen verdere combinaties van PT-maatregelen in te bouwen en door te rekenen.

Autonome ontwikkeling heeft geen negatieve impact op het risico bij NA in 2050 aangezien het 12 % lager is dan in 2010. Ook bij P@R wordt een daling berekend bij NA in 2050 ten opzichte van 2010.

Hierdoor bedraagt de risicodaling bij de GOG alternatieven 13 % ten opzichte van het risico in 2010, maar blijft het nagenoeg gelijk ten opzichte van NA in 2050. Op basis van de economische criteria scoort geen van de alternatieven gunstig. Beide hebben een negatieve NAW en B/K kleiner dan één. De hoge kosten van de alternatieven en de soms negatieve effecten op het risico zijn de voornaamste reden.

Voor wat betreft P@R worden gelijkaardige vaststellingen gedaan. Hier wordt de grootste daling van de P@R ten opzichte van 2010 bekomen bij het alternatief met het GOG in Zoutleeuw, namelijk 20 %. Het alternatief met het GOG in Orsmaal heeft een daling van de P@R ten opzichte van 2010 met 13% tot gevolg. Ten opzichte van NA in 2050 wordt er respectievelijk een daling van de P@R bekomen van 10 % en 2 %. Dit komt ook terug in de baat voor P@R. Door de impact van de maatregelen op P@R worden deze alsnog verder beschouwd in de ORBP-analyse.

Tabel 8-10: Overzicht van de resultaten van het toepassen van PT-maatregelen in het modelgebied van de Getes Maatregel NA PT

Risico R2010 [10³€/jaar] 1 073.6 1 073.6 1 073.6 R2100 [10³€/jaar] 789.3 777.0 772.5 R2050 [10³€/jaar] 947.2 938.0 934.6 Uj [10³€/jaar] 0.0 56.5 53.2 NAW [10³€] nvt - 1 061.0 - 950.2 B/K [-] nvt 0.1 0.1

BAMK [10³€] 29 084.6 30 145.6 30 034.8 BAMKtot [10³€] 98 931.5 99 010.9 98 539.2 Rres [10³€] 98 931.5 97 836.1 97 433.4 P@R R2010 [mensen/jaar] 131 131 131 R2100 [mensen/jaar] 99 84 95 R2050 [mensen/jaar] 117 105 114 B [mensen] nvt 238 57 BAMK [mensen] 5 086 4 847 5 028 Omschrijving GOG GOG Zoutleeuw Orsmaal

8.3.2. Afweging

Als resultaat van het toepassen van de scenariogenerator wordt in figuur 8-13 het economisch criterium, NAW, weergegeven tegenover het menselijk criterium, de baat voor P@R, voor elke combinatie van PP-, PV- en PT-maatregelen in het modelgebied van de Getes. De best scorende alternatieven op één of beide criteria bevinden zich op de omtrek van de puntenwolk en zijn hoofdzakelijk samengesteld uit een combinatie van PP-, PV- en PT-maatregelen. In tabel 8-11 worden per beleidsstrategie de resultaten en de maatregelensamenstellingen van de drie best scorende alternatieven weergegeven in vergelijking met het NA-beleid.

140 Bij het NA-beleid neemt het economisch risico in het modelgebied van de Getes in 2050 af met 12 % onder invloed van de autonome ontwikkeling. De afname van P@R bedraagt 11 %.

Bij de basis beleidsstrategie zijn de alternatieven met de hoogste score terug te vinden in de rechterbovenhoek van de puntenwolk in figuur 8-13. Deze zijn samengesteld uit een combinatie van PP- en PV-maatregelen. De PV-maatregelen omvatten resiliënt bouwen en verbouwen binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 1 jaar. Bouwstop met grondenruil wordt toegepast binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 5 tot 25 jaar.

Als gevolg van de basis beleidsstrategie is het risico in 2050 32 % lager dan in 2010. Ten opzichte van het risico in 2050 bij het NA- beleid is de risicodaling 23 % als gevolg van de maatregelen. De drie weergegeven alternatieven hebben een vergelijkbare NAW en een B/K gelijk aan of groter dan 2.

P@R neemt als gevolg van de maatregelen van de basis beleidsstrategie af met 43 % ten opzichte van 2010. Ten opzichte van P@R bij het NA-beleid in 2050 is er een daling van 33 % tot 36 % als gevolg van de maatregelen. De baat voor P@R is onderling weinig verschillend.

Bij de intermediaire beleidsstrategie zijn de alternatieven in figuur 8-13 met de hoogste score deze met de hoogste baat voor P@R bij een positieve NAW-waarde. De omtrek in deze zone kent een stijgend verloop bij dalende NAW. De alternatieven zijn zowel samengesteld uit combinaties van PP-, PV- en PT-maatregelen als uit combinaties van PP- en PV-maatregelen. De PV-maatregelen omvatten resiliënt bouwen en verbouwen binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 1 tot 2 jaar in combinatie met bouwstop met grondenruil binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 25 tot 100 jaar. De PT- maatregelen omvatten bij twee van de drie meest optimale alternatieven de bouw van het GOG ter hoogte van Zoutleeuw.

Als gevolg van de intermediaire beleidsstrategie is het risico in 2050 33% lager dan in 2010. Ten opzichte van het risico in 2050 bij het NA-beleid is de risicodaling 24 % als gevolg van de maatregelen. De NAW is het hoogst wanneer er geen PT-maatregelen worden toegepast en de PV-maatregelen van resiliënt bouwen en verbouwen en bouwstop met grondenruil toegepast worden binnen een contour met de grootste terugkeerperiode van overstromen. De drie weergegeven alternatieven hebben een B/K hoger dan 1.

P@R neemt als gevolg van de maatregelen van de intermediaire beleidsstrategie af met 48 % ten opzichte van 2010. Ten opzichte van P@R bij het NA-beleid in 2050 is er een daling van 42 % als gevolg van de maatregelen. De baat voor P@R is weinig verschillend tussen de drie alternatieven.

Er wordt echter opgemerkt dat de bijkomende investering ten opzichte van de basis beleidsstrategie de baat voor P@R met 18 % laat toenemen waar de kosten per jaar met een factor 2 toenemen.

Bij de maximale beleidsstrategie zijn de alternatieven met de hoogste score terug te vinden bij de hoogste baat voor P@R. De alternatieven zijn zowel samengesteld uit combinaties van PP-, PV- en PT-maatregelen als uit combinaties van PV- en PT-maatregelen. De PV-maatregelen met resiliënt bouwen en verbouwen en met bouwstop in combinatie met grondenruil worden toegepast binnen contouren met de hoogste beschouwde terugkeerperioden van overstromen voor deze maatregelen (50-100 jaar). Door de hoge terugkeerperioden zijn de meeste mensen, gelijkaardig aan de intermediaire beleidsstrategie, gevrijwaard van blootstelling aan overstromingsrisico en leveren PP-maatregelen niet noodzakelijk een bijkomende baat voor P@R. Het vlakke verloop van de omtrek bij de hoogste baat voor P@R geeft aan dat het mogelijk is om een beperkt verschillende baat voor P@R te bekomen door het toepassen van de PV-maatregelen binnen contouren met lagere terugkeerperioden van overstromen. De PT-maatregelen omvatten de bouw van het GOG ter hoogte van Zoutleeuw.

8. Getes • 141 De maximale beleidsstrategie geeft aanleiding tot een risicodaling van 37 % ten opzichte van 2010. Ten opzichte van het risico in 2050 bij het NA-beleid is de risicodaling 28 % als gevolg van de maatregelen. De drie weergegeven alternatieven zijn echter niet economisch rendabel met een negatieve NAW en een B/K kleiner dan 1.

P@R neemt als gevolg van de maatregelen van de maximale beleidsstrategie af met 53 % ten opzichte van 2010. Ten opzichte van P@R bij het NA-beleid in 2050 is er een daling van 47 % als gevolg van de maatregelen. De baat voor P@R is nagenoeg gelijk voor de drie alternatieven.

Er wordt echter opgemerkt dat als gevolg van de bijkomende investering ten opzichte van de intermediaire beleidsstrategie de baat voor P@R met 12% toeneemt waar de kosten per jaar met ruim een factor 6 toenemen.

142 - en Van PP-, P Van - en tie vombinae coor elk, voor P@Rt va P@Rt voor elk, coor tie vombinae erium, de ba elijk crit ver het mens ver enoeg, tWerium, NA tWerium, enoeg, PV PT PP ch crit an de Getes onomis ebied v g an het ec e vvageer13: W e vvageer13: elen in het model elen eg tra-maPT Figuur 8-

8. Getes • 143 + 62 26 131 50 0.3 100 1 130 437.7 621.0 683.5 3 955 GOG 1 073.6 38 739.4 67 575.5 67 -9 654.8 80 487.4 Zoutleeuw + 61 25 131 0.2 100 100 1 137 678.4 894.7 430.8 3 948 GOG 1 073.6 44 367.5 85 563.9 -15 282.9 66 960.0 Zoutleeuw - 61 25 131 0.2 100 100 1 137 678.4 430.8 882.9 3 948 GOG 1 073.6 44 121.6 85 318.0 -15 037.0 66 960.0 Maximaal Zoutleeuw 2 + 34 1.2 131 68 100 999 119.4 715.3 382.9 noPT 4 087 480.0 1 073.6 71 350.7 28 701.7 73 832.8 73 2 + 1.1 33 25 131 68 123.1 138.7 1 010 728.8 4 075 GOG 498.0 1 073.6 72 957.1 72 75 516.5 75 28 945.9 Zoutleeuw 1 + 32 67 131 50 1.0 22.9 128.4 729.3 1 024 498.7 GOG 4 062 1 073.6 73 014.2 73 29 061.7 75 683.5 75 Zoutleeuw Intermediair 1 5 + 77 131 46 2.7 45.7 809 736.8 noPT 508.7 1 073.6 1 073.6 1 648.7 74 857.4 74 27 435.9 73 906.6 73 1 + 41 73 25 131 2.3 57.2 898 728.5 497.6 noPT 1 513.6 1 073.6 1 073.6 72 915.3 72 27 571.0 74 104.2 74 1 + 10 43 75 131 2.5 863 51.8 730.1 Basis noPT 499.8 1 073.6 1 073.6 1 605.2 73 116.2 73 74 192.6 74 27 479.4 - - - - 131 117 99 0.0 nvt nvt nvt NA 789.3 947.2 5 086 1 073.6 98 931.5 98 931.5 29 084.6 ] € 11: De afwegingstabel van het modelgebied van de Getes met per beleidsstrategie de drie meest optimale alternatieven de drie meest optimale met per beleidsstrategie de Getes van het modelgebied van 11: De afwegingstabel - /jaar] ] /jaar] ] € € € ] /jaar] € € € /jaar] € Tabel 8 Tabel [10³ [mensen/jaar] 2010 2010 R R2100 [10³ R2050 [10³ Uj [10³ [10³ NAW [-] B/K [10³BAMK [10³ BAMKtot [10³Rres R R2100 [mensen/jaar] R2050 [mensen/jaar] B [mensen] [mensen] BAMK PT PP [+/-] T [jaar]PVrs: PVbs: T [jaar] Beleid Risico P@R Maatregelen

144 8.3.3. Situering risico 2050

Onderstaand wordt een situering gegeven van de risico’s in 2050 binnen het modelgebied van de Getes bij de verschillende be- leidsstrategieën op basis van de opdeling in figuur 8-14.

Figuur 8-14: De opdeling van het modelgebied van de Getes voor het sommeren van de risicowaarden

8. Getes • 145 1) Economisch risico

Tabel 8-12 bevat het economisch risico in 2050 in de zones van het modelgebied van de Getes weergegeven in figuur 8-14 bij NA en bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën.

De grootste absolute daling ten opzichte van het NA-risico in 2050 wordt bekomen in de zone aan de opwaartse rand van de Kleine Gete. De hoge risicowaarden bij NA in 2050 zijn waarschijnlijk te wijten aan de modelschematisatie van de Waarbeek die als bypass rond de Koningsmolen in Eliksem fungeert. Verder zijn er eveneens grote risicodalingen langs de Kleine Gete in de zones rond Orsmaal en Zoutleeuw en ter hoogte van de afwaartse rand, langs de Grote Gete in de omgeving van Tienen en langs de Gete in het afwaarts gedeelte ter hoogte van Halen. De risicodalingen in de andere zones zijn eerder beperkt. In het geval van de intermediaire en maximale beleidsstrategie zorgt de werking van het GOG van Zoutleeuw voor een stijging van het risico in het gebied van het GOG van Zoutleeuw.

Bij de verschillende beleidsstrategieën worden er in 2050 hoge risico’s teruggevonden in de verstedelijkte zones rond Tienen, Zoutleeuw en het opwaarts deel van de Kleine Gete. De hoogste risico’s worden echter teruggevonden in de grote, voornamelijk landelijke zones rond de benedenloop van de Gete, ter hoogte van Linter, langs de Grote Gete en rond het GOG Zoutleeuw en het afwaarts deel van de Kleine Gete.

Tabel 8-12: Het economisch risico [10³EUR/jaar] in 2050 in de zones van het modelgebied van de Getes bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën Zone\Beleid NA Basis Int. Max. Hoegaarden 7.5 4.2 4.1 3.8 GG opw Tienen 6.6 3.8 3.6 3.2 Tienen 69.0 45.0 44.2 27.0 GG Linter 132.4 126.0 122.5 122.0 Budingen 1.9 1.8 1.5 1.4 KG opw 116.4 50.3 49.9 49.2 KG Wange-Overhespen 17.0 9.7 9.8 9.4 GOG Orsmaal 0.8 0.6 0.6 0.6 KG Orsmaal 40.9 27.6 27.8 21.7 KG opw Zoutleeuw 0.4 0.4 0.4 0.4 Dormaalbeek 27.2 24.5 24.6 24.0 GOG Zoutleeuw 59.4 58.9 84.3 84.3 Zoutleeuw 85.9 68.9 57.8 54.3 KG afw 108.4 72.0 68.3 67.8 G opw Geetbets 39.5 38.6 37.5 36.8 Geetbets 39.1 31.0 31.0 30.6 G afw 194.7 166.7 161.2 141.8

146 2) P@R

Tabel 8-13 bevat P@R in 2050 in de zones van het modelgebied van de Getes weergegeven in figuur 8-14 bij NA en bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën.

De hoogste P@R-waarden worden bij de verschillende beleidsstrategieën in 2050 berekend in de verstedelijkte zones rond Zoutleeuw en de afwaartse rand van de Gete ter hoogte van Halen (zone G afw). In de overige zones zijn de P@R-waarden beperkt. De belangrijkste daling in P@R wordt daardoor in dezelfde zones gerealiseerd. Nulwaarden die berekend worden zijn een gevolg van afrondingen. Bij de intermediaire en de maximale beleidsstrategie worden slechts beperkte bijkomende P@R-dalingen bekomen.

Tabel 8-13: P@R [mensen/jaar] in 2050 in de zones van het modelgebied van de Getes bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën Zone\Beleid NA Basis Int. Max. Hoegaarden 2 1 1 1 GG opw Tienen 1 0 0 0 Tienen 4 2 2 2 GG Linter 5 4 4 4 Budingen 0 0 0 0 KG opw 6 2 2 2 KG Wange-Overhespen 1 1 1 1 GOG Orsmaal 0 0 0 0 KG Orsmaal 9 6 5 4 KG opw Zoutleeuw 0 0 0 0 Dormaalbeek 3 3 3 3 GOG Zoutleeuw 1 1 1 1 Zoutleeuw 55 36 31 30 KG afw 3 2 2 2 G opw Geetbets 3 2 2 2 Geetbets 3 2 2 2 G afw 20 10 9 7

8. Getes • 147 148 9. Melsterbeek

9.1. Beschrijving modelgebied

9.1.1. Algemene kenmerken

Het stroomgebied van de Melsterbeek is voor het grootste deel gelegen in het zuidoosten van de provincie Limburg. Hydrografisch gezien behoort het stroomgebied van de Melsterbeek tot het Demerbekken. De stroomgebiedoppervlakte bedraagt bij benadering 178.0 km².

De Melsterbeek is opgenomen in het modelgebied afwaarts van de autoweg N718 in Zepperen. De waterloop wordt geclassifi- ceerd als 1ste categorie onbevaarbare waterloop van afwaarts de samenvloeiing met de Oude Beek (1ste categorie onbevaarbare waterloop). De Oude Beek is echter niet gedetailleerd opgenomen in het modelgebied van de Melsterbeek. Het modelgebied bevat naast de Melsterbeek enkel nog de Molenbeek (2de categorie onbevaarbare waterloop) als zijrivier. Vanaf Geetbets stroomt de Melsterbeek parallel aan de Gete (1ste categorie) om uiteindelijk in Halen uit te monden in de Gete. Deze is eveneens opgenomen in het modelgebied maar wordt apart besproken (zie §8). Het modelgebied van de Melsterbeek omvat delen van de volgende fusiegemeentes Sint-Truiden, Nieuwerkerken, Geetbets, Herk-de-Stad en Halen.

Het modelgebied van de Melsterbeek wordt weergegeven in figuur 9-1.

9. Melsterbeek • 149 Figuur 9-1: Het modelgebied van de Melsterbeek met aanduiding van de gemodelleerde waterlopen en de overstromende gebieden

9.1.2. Historische knelpunten

Overstromingsproblemen doen zich beperkt voor langs de Melsterbeek (IMDC, 2012a). Onderstaand wordt een overzicht gegeven van de belangrijkste knelpuntlocaties:

150 • de omgeving van de Kasteelstraat, d’Oyestraat en Kleine Dekkenstraat op de rechteroever te Zepperen; • de omgeving van de straat Terbeek op de rechteroever te Metsteren; • de boerderij in de omgeving van de Molenstraat langs de rechteroever van de Kelsbeek te Binderveld; • de Kasteellaan op de rechteroever te Geetbets; • de Korpse straat op de rechteroever te Herk-de-Stad.

9.2. Scenariogenerator

9.2.1. Maatregelen

1) Paraatheid

De PP-maatregelen worden toegepast zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00). In het modelgebied van de Melsterbeek is een waarschuwingssysteem operationeel.

2) Preventie

De PV-maatregelen worden toegepast zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00).

3) Protectie

Op 29/05/2012 werd een overleg georganiseerd met de waterbeheerder en het studieteam met het oog op een optimale kennisoverdracht m.b.t. het beheer van de waterafvoersystemen beheerd door de buitendienst Limburg van VMM. Het verslag van dit overleg (IMDC, 2012A) geeft de besproken opties weer met betrekking tot de beheersing van het overstromingsrisico. Hierbij ging het in de eerste plaats om waterbeheermaatregelen die binnen de fysisch realistische mogelijkheden van het stroomgebied liggen.

De maatregelen zijn opgedeeld in een aantal types:

In figuur 9-2 wordt een overzicht per type gegeven van de PT-maatregelen voorgesteld voor de ORBP-analyse van het modelgebied van de Melsterbeek. Er wordt aangeduid welke maatregelen op basis van de bespreking beschouwd en niet beschouwd worden. Verder wordt aangeduid welke maatregelen zich buiten het modelgebied bevinden en welke maatregelen beschouwd worden als beslist beleid. Beslist-beleidsmaatregelen worden opgenomen in het model als een nieuwe bestaande toestand. In de ORBP-analyse worden alternatieven vergeleken met deze nieuwe bestaande toestand.

9. Melsterbeek • 151 Figuur 9-2: De PT-maatregelen voorgesteld voor de ORBP-analyse van het modelgebied van de Melsterbeek per type met aanduiding van de beschouwde (zwart) en niet-beschouwde maatregelen (grijs) en de maatregelen buiten het modelgebied (gestreepte omranding) en de beslist-beleidsmaatregelen (grijze achtergrond)

Dijk Metsteren

De huizen langs de Metsterenweg en de Terbeek te Metsteren hebben bij hoogwaterafvoer te kampen met wateroverlast. De overstromingen doen zich voornamelijk voor ten gevolge van opstuwing van de Mielensbeek vanuit de Melsterbeek. Met het plaatsen van een dijk wordt dit vermeden. De dijkhoogte wordt bepaald door het waterpeil met een terugkeerperiode van 100 jaar te vermeerderen met 50 cm. Dit komt neer op een kruinhoogte op 35.5 mTAW en 36.0 mTAW voor respectievelijk het deel af- en opwaarts van de Metsterenweg.

Figuur 9-3 geeft een situering van de maatregel.

Figuur 9-3: Situering van de dijk in Metsteren in het modelgebied van de Melsterbeek (dikke rode lijn)

152 Dijk Binderveld

De problemen ter hoogte van de Molenstraat te Binnenveld zijn hoofdzakelijk beperkt tot één boerderij. Gezien de individuele aard van het knelpunt wordt de maatregel bij de ORBP-analyse als een PV-maatregel beschouwd en niet als een PT-maatregel.

Figuur 9-4: Situering van de dijk in Binderveld in het modelgebied van de Melsterbeek (dikke rode lijn)

9.2.2. Kosten

1) Paraatheid

De kosten worden berekend zoals beschreven in het Basisrapport ORBP. Met een totale gemodelleerde lengte van 21 km komt dit voor het modelgebied van de Melsterbeek overeen met een jaarlijkse kost van 3 683 EUR.

Tabel 9-1 geeft per terugkeerperiode een overzicht van het aantal bedreigde huizen en industriële gebouwen en het aantal benodigde zandzakken in 2050. Het aantal bedreigde huizen wordt bepaald als de overstroomde oppervlakte residentieel gebied gedeeld door een grondoppervlakte van 100 m². Voor industriële gebouwen wordt een grondoppervlakte van 1000 m² toegepast (zie Basisrapport ORBP; rapport R00). De totale beschermingskost wordt berekend aan de hand van de risicoformule (zie Basisrapport ORBP) en komt overeen met 1 862 EUR/jaar.

De kosten van PP-maatregelen worden herberekend bij de combinatie met PV-maatregelen. Er worden geen kosten voor zandzakken meer voorzien voor woningen die reeds beschermd zijn door PV-maatregelen.

9. Melsterbeek • 153 Tabel 9-1: Overzicht van de kostprijs voor het aanmaken en verdelen van zandzakken in het modelgebied van de Melsterbeek in 2050 Terugkeerperiode [jaar] 1 2 5 10 25 50 100 huizen # [-] 8 16 29 45 74 101 133 # zandzakken [-] 544 1088 1972 3060 5032 6868 9044 industriële gebouwen # [-] 1 1 2 2 3 3 4 # zandzakken [-] 384 384 768 768 1152 1152 1536 Totale kost [10³EUR] 0.8 1.6 2.7 4.0 6.1 8.1 10.6

2) Preventie

De kostprijs voor het toepassen van PV-maatregelen is bepaald zoals beschreven in het Basisrapport ORBP.

Tabel 9-2 geeft een overzicht van het bepalen van de kostprijs voor resiliënt bouwen en verbouwen in het modelgebied van de Melsterbeek binnen contouren met verschillende terugkeerperioden van overstromen.

Tabel 9-2: Overzicht van de bebouwde oppervlakte in 2050 en de bijbehorende kostprijs voor het overstromingsresiliënt maken van gebouwen in het modelgebied van de Melsterbeek binnen overstromingscontouren met verschillende terugkeerperioden Terugkeerperiode [jaar] 1 2 5 10 25 50 100 residentieel gebouw [m²] 857 1 634 2 960 4 743 7 998 11 158 15 345 industrieel gebouw/gebied [m²] 2 012 3 678 5 370 6 733 7 969 9 535 12 509 Totale kostprijs [10³EUR/jaar] 81.9 150.2 223.6 288.1 358.8 441.3 584.2

Tabel 9-3 geeft een overzicht van het bepalen van de kostprijs voor het toepassen van een bouwstop in combinatie met grondenruil in het modelgebied van de Melsterbeek binnen contouren met verschillende terugkeerperioden van overstromen.

Voor het stroomgebied van de Melsterbeek wordt er gebruikgemaakt van een gemiddeld duurste landbouwgrondprijs in Zoutleeuw van 28 290 EUR/ha, een gemiddeld goedkoopste landbouwgrondprijs van 9 902 EUR/ha en een gemiddeld duurste bouwgrondprijs van 1 015 100 EUR/ha. Op basis hiervan wordt een gemiddelde grondruilprijs van 17.5 EUR/m² berekend. Een voorbeeldberekening is opgenomen in het Basisrapport ORBP (rapport R00).

Tabel 9-3: Overzicht van de oppervlakte-uitbreiding voor residentiële en industriële gebouwen en gebieden van 2010 naar 2050 en van de bijbehorende kostprijs voor grondruil in het modelgebied van de Melsterbeek binnen overstromingscontouren met verschillende terugkeerperioden Terugkeerperiode [jaar] 1 2 5 10 25 50 100 residentieel gebouw/gebied [m²] 5 776 9 774 20 213 29 844 43 793 53 512 66 583 industrieel gebouw/gebied [m²] 571 748 1 127 1 527 2 138 3 021 4 354 Totale kostprijs [10³€/jaar] 2.8 4.6 9.3 13.7 20.1 24.7 31.0

154 3) Protectie

Dijk Metsteren

Er worden een aantal dijken voorzien langs de Mielensbeek op de rechteroever van de Melsterbeek. Figuur 9-3 (zie §9.2.1) geeft een situering van de dijklichamen. Ter hoogte van de straat Terbeek is de Mielensbeek over een beperkte afstand ingesloten tussen de huizen en de straat. Langs dit deel wordt wegens plaatsgebrek gebruikgemaakt van een muur. Voor de rest van de indijking wordt er gebruikgemaakt van gronddijken. Tabel 9-4 geeft een samenvatting van de totale kostprijs voor het aanleggen van de dijken.

Tabel 9-4: De dijkbescherming in Metsteren in het modelgebied van de Melsterbeek - Overzicht van de totale kostprijs Type maatregel Beschrijving Kost [10³€] grondwerken dijk park 7.0 grondwerken dijk opwaarts 54.0 grondwerken dijk afwaarts 79.4 waterkering muur 150.4 waterkering muur 255.0 verwerven onteigening grondvlak 14.0 Totaal 559.8

9.2.3. Berekeningen

De berekeningen van de restrisico’s van de combinaties van PP- en PV-maatregelen worden uitgevoerd zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00). In wat volgt, wordt ingegaan op de berekeningen voor de PT-alternatieven. Indien aangewezen wordt voorafgaand aan het inbouwen en doorrekenen van de PT-alternatieven een a-priori-kosten-batenanalyse uitgevoerd. Bij een a-priori-kosten-batenanalyse worden de baten ingeschat als het weg te nemen risico en afgewogen tegen de kosteninschatting. Op basis van deze analyse wordt afgewogen om PT-alternatieven al dan niet verder te beschouwen in de ORBP-analyse.

Dijk Metsteren

Voor een dijkbescherming is een a-priori-kosten-batenanalyse te overwegen indien de impact op de overstromingscontouren buiten de dijkbescherming verwaarloosbaar is. In het geval van de dijk te Metsteren wordt aangenomen dat aan deze voorwaarde voldaan wordt. Het weg te nemen risico bedraagt 7 500 EUR/jaar in 2050. De jaarlijkse kost is ingeschat op 14 000 EUR/ (zie §9.2.2). Op basis hiervan wordt een negatieve NAW berekend van 200 000 EUR. Daarom wordt de maatregel niet verder beschouwd in de ORBP-analyse.

9. Melsterbeek • 155 9.3. Resultaten

9.3.1. Protectie

In het modelgebied van de Melsterbeek zijn geen PT-maatregelen in beschouwing genomen (zie §8.2.1 en §9.2.3).

9.3.2. Afweging

Als resultaat van het toepassen van de scenariogenerator wordt in figuur 9-5 het economisch criterium, NAW, weergegeven tegenover het menselijk criterium, de baat voor P@R, voor elke combinatie van PP- en PV-maatregelen in het modelgebied van de Melsterbeek. De best scorende alternatieven op één of beide criteria bevinden zich op de omtrek van de puntenwolk en zijn hoofdzakelijk samengesteld uit een combinatie van PP- en PV-maatregelen. In tabel 9-5 worden per beleidsstrategie de resultaten en de maatregelensamenstellingen van de drie best scorende alternatieven weergegeven in vergelijking met het NA-beleid.

Bij NA in 2050 neemt het economisch risico in het modelgebied van de Melsterbeek in 2050 toe met 7 % onder invloed van de autonome ontwikkeling. De toename van P@R bedraagt 27 %.

Bij de basis beleidsstrategie zijn de alternatieven met de hoogste score terug te vinden in de rechterbovenhoek van de puntenwolk in figuur 9-5. Deze zijn samengesteld uit een combinatie van PP- en PV-maatregelen. De PV-maatregelen omvatten een bouwstop met grondenruil binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 2 tot 10 jaar.

Als gevolg van de basis beleidsstrategie is het risico in 2050 15 % lager dan in 2010. Ten opzichte van het risico in 2050 bij het NA- beleid is de risicodaling 20 % als gevolg van de maatregelen. De drie weergegeven alternatieven hebben een positieve NAW en een B/K groter dan 2. De NAW is het grootst bij de drie meest optimale alternatieven wanneer de bouwstop met grondenruil wordt toegepast binnen de contouren met de laagste terugkeerperiode van overstromen.

P@R neemt als gevolg van de maatregelen van de basis beleidsstrategie af met 41 % ten opzichte van 2010. Ten opzichte van P@R bij het NA-beleid in 2050 is er een daling van 54 % als gevolg van de maatregelen. De baat voor P@R is onderling weinig verschillend.

Bij de intermediaire beleidsstrategie zijn de alternatieven met de hoogste score deze in figuur 9-5 met de hoogste baat voor P@R bij een positieve NAW-waarde. De omtrek kent in deze zone een stijgend verloop bij dalende NAW. De alternatieven zijn samengesteld uit combinaties van PP- en PV-maatregelen. De PV-maatregelen omvatten een bouwstop met grondenruil binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 25 tot 100 jaar.

Als gevolg van de intermediaire beleidsstrategie is het risico in 2050 15 % lager dan in 2010. Ten opzichte van het risico in 2050 bij het NA-beleid is de risicodaling 21 % als gevolg van de maatregelen. De NAW is het hoogst wanneer de PV-maatregelen van bouwstop met grondenruil toegepast worden binnen een contour met de laagste terugkeerperiode van overstromen. De drie weergegeven alternatieven hebben een B/K hoger dan 1.

P@R neemt als gevolg van de maatregelen van de intermediaire beleidsstrategie af met 52 % ten opzichte van 2010. Ten opzichte van P@R bij het NA-beleid in 2050 is er een daling van 62 % als gevolg van de maatregelen. De baat voor P@R is weinig verschillend tussen de drie meest optimale alternatieven.

156 Er wordt echter opgemerkt dat de bijkomende investering ten opzichte van de basis beleidsstrategie de baat voor P@R met 15 % laat toenemen waar de kosten per jaar met een factor 2 toenemen.

Bij de maximale beleidsstrategie zijn de alternatieven met de hoogste score terug te vinden bij de hoogste baat voor P@R. De alternatieven zijn zowel samengesteld uit combinaties van PP- en PV-maatregelen als uit PV-maatregelen. De PV-maatregelen met resiliënt bouwen en verbouwen en met bouwstop in combinatie met grondenruil worden toegepast binnen contouren met de hoogste beschouwde terugkeerperioden van overstromen voor deze maatregelen (50-100 jaar). Door de hoge terugkeerperioden zijn de meeste mensen, gelijkaardig aan de intermediaire beleidsstrategie, gevrijwaard van blootstelling aan overstromingsrisico en leveren PP-maatregelen niet noodzakelijk een bijkomende baat voor P@R. Het vlakke verloop van de omtrek bij de hoogste baat voor P@R geeft aan dat het mogelijk is om een beperkt verschillende baat voor P@R te bekomen door het toepassen van de PV- maatregelen binnen contouren met lagere terugkeerperioden van overstromen.

De maximale beleidsstrategie geeft aanleiding tot een risicodaling van 35 % ten opzichte van 2010. Ten opzichte van het risico in 2050 bij het NA-beleid is de risicodaling 40 % als gevolg van de maatregelen. De drie weergegeven alternatieven zijn echter niet economisch rendabel met een negatieve NAW en een B/K kleiner dan 1.

P@R neemt als gevolg van de maatregelen van de maximale beleidsstrategie af met 69 % ten opzichte van 2010. Ten opzichte van P@R bij het NA-beleid in 2050 is er een daling van 75 % als gevolg van de maatregelen. De baat voor P@R is nagenoeg gelijk voor de drie meest optimale alternatieven.

Er wordt echter opgemerkt dat als gevolg van de bijkomende investering ten opzichte van de intermediaire beleidsstrategie de baat voor P@R met 21% toeneemt waar de kosten per jaar met ruim een factor 16 toenemen.

9. Melsterbeek • 157 en in elegtra-ma- en PTVan PP-, P en PTVan elegtra-ma- en in tie vombinae coor elk, voor P@Rt v P@Rt voor elk, coor tie vombinae erium, de baa PV elijk crit PT PP ver het mens ver enoeg, tWerium, NA tWerium, enoeg, ch crit onomis erbeek an het ece vv an het ece an de Melst ageer5: W- ageer5: Figuur 9 v het modelgebied

158 + 10 10 30 50 0.2 812 100 589 382.1 228.1 247.8 noPT 428.4 -6 913.1 18 155.8 37 846.7 37 28 938.2 + 9 10 30 0.2 812 100 100 589 382.1 247.7 549.5 noPT 228.0 20 671.1 -9 428.4 40 354.3 28 929.6 - 9 10 30 0.2 812 100 100 589 382.1 247.7 noPT 545.8 228.0 -9 351.8 28 929.6 40 277.8 20 594.5 Maximaal - + 15 18 25 30 2.0 473 928 25.3 382.1 330.2 324.4 522.6 noPT 10 720.1 38 572.6 38 045.8 - + 17 15 1.7 30 50 916 486 29.9 382.1 429.3 324.2 noPT 330.0 10 813.4 38 023.2 38 645.6 - + 14 16 1.4 30 100 498 904 36.2 382.1 301.9 329.7 noPT 324.0 38 751.2 10 940.7 37 998.9 37 Intermediair - + 16 19 10 30 2.6 451 19.0 950 382.1 649.1 330.7 324.8 noPT 10 593.6 38 090.1 38 485.7 - 5 + 21 18 30 3.4 423 14.7 979 331.7 382.1 325.5 729.6 noPT 10 513.0 38 179.2 38 485.1 - 2 + 19 23 30 4.8 10.1 390 382.1 1 012 327.5 Basis 334.4 801.4 noPT 10 441.3 38 629.1 38 420.0 - - - - 38 30 48 0.0 nvt nvt nvt NA 382.1 443.5 1 402 409.3 11 242.7 48 147.9 48 147.9 ] € 5: De afwegingstabel van het modelgebied van de Getes met per beleidsstrategie de drie meest optimale alternatieven de drie meest optimale met per beleidsstrategie de Getes van het modelgebied van 5: De afwegingstabel - /jaar] ] /jaar] ] € € € ] /jaar] € € € /jaar] € Tabel 9 Tabel [mensen/jaar] [10³ 2010 2010 [10³BAMK [10³ BAMKtot [10³Rres R B [mensen] [mensen] BAMK PT PP [+/-] T [jaar]PVrs: PVbs: T [jaar] R R2100 [10³ R2050 [10³ Uj [10³ [10³ NAW [-] B/K R2100 [mensen/jaar] R2050 [mensen/jaar] P@R Maatregelen Beleid Risico

9. Melsterbeek • 159 9.3.3. Situering risico 2050

Onderstaand wordt een situering gegeven van de risico’s in 2050 binnen het modelgebied van de Melsterbeek bij de verschillende beleidsstrategieën op basis van de opdeling in figuur 9-6.

Figuur 9-6: De opdeling van het modelgebied van de Melsterbeek voor het sommeren van de risicowaarden

160 1) Economisch risico

Tabel 9-6 bevat het economisch risico in 2050 in de zones van het modelgebied van de Melsterbeek weergegeven in figuur 9-6 bij NA en bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën.

De grootste absolute daling ten opzichte van het NA-risico in 2050 wordt bekomen in de zone rond Melveren. Verder zijn er eveneens grote risicodalingen in de zone van de bovenloop van de Melsterbeek. De risicodalingen in de andere zones zijn eerder beperkt. Bij de intermediaire en maximale beleidsstrategie dalen de risicowaarden nog in beperkte mate.

De hoogste risico’s in 2050 worden bij de verschillende beleidsstrategieën teruggevonden in de zones rond Melveren en de bovenloop van de Melsterbeek. Dit zijn voornamelijk landelijke zones met verspreide bebouwing.

Tabel 9-6: Het economisch risico [10³EUR/jaar] in 2050 in de zones van het modelgebied van de Melsterbeek bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën Zone\Beleid NA Basis Int. Max. Bovenloop 119.2 93.6 91.1 79.9 Melveren 143.4 98.0 97.9 49.7 Metsteren 22.3 19.2 18.9 13.7 Runkelen 50.2 47.6 47.6 41.3 Benedenloop 74.3 69.2 68.4 63.1

2) P@R

Tabel 9-7 bevat P@R in 2050 in de zones van het modelgebied van de Melsterbeek weergegeven in figuur 9-6 bij NA en bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën.

De hoogste P@R-waarden in 2050 worden berekend in de zone rond de bovenloop van de Melsterbeek. In de overige zones zijn de P@R-waarden beperkt. De belangrijkste daling in P@R wordt eveneens gerealiseerd in deze zone. Bij de intermediaire en de maximale beleidsstrategie worden slechts beperkte bijkomende P@R-dalingen bekomen. De nulwaarden die berekend worden zijn een gevolg van afrondingen.

Tabel 9-7: P@R [mensen/jaar] in 2050 in de zones van het modelgebied van de Melsterbeek bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën Zone\Beleid NA Basis Int. Max. Bovenloop 19 6 2 0 Melveren 6 4 4 3 Metsteren 5 3 3 2 Runkelen 2 2 2 1 Benedenloop 7 4 4 3

9. Melsterbeek • 161 162 10. Herk

10.1. Beschrijving modelgebied

10.1.1. Algemene kenmerken

Het stroomgebied van de Herk is gelegen in het zuiden van de provincie Limburg. Hydrografisch gezien behoort het stroomgebied van de Herk tot het bekken van de Demer. Het stroomgebied van de Herk heeft een oppervlakte van ongeveer 300km² en is gevat tussen de steden Hasselt, Sint-Truiden en Tongeren.

Het modelgebied van de Herk omvat de volgende gemeenten: Borgloon, Wellen, Alken, Kortessem, Diepenbeek, Hasselt en Herk- de-Stad. De Mombeek is de belangrijkste zijloop van het model van de Herk. Het modelgebied wordt weergegeven in figuur 10-1. Het modelgebied bevat een GOG opwaarts van Stevoort.

Figuur 10-1: Het modelgebied van de Herk met aanduiding van de gemodelleerde waterlopen en overstromende gebieden

10. Herk • 163 10.1.2. Historische knelpunten

Tijdens de hoogwaterafvoerperiode van november 2010 hebben zich kritieke overstromingen voorgedaan in het modelgebied van de Herk-Mombeek. De problemen waren voornamelijk geconcentreerd in het afwaarts gedeelte van de Herk in de omgeving van Stevoort. Het geplande GOG in Stevoort dient bij te dragen aan het oplossen van deze knelpunten (VMM, 2011). Voor het overige worden de volgende wateroverlastlocaties aangehaald (IMDC, 2012a):

• de omgeving van de Hertenstraat langs de Herk te Herten; • de omgeving van de Vloeiherkstraat en de Stokstraat langs de Herk te Wellen; • de Motstraat op de linkeroever van de Herk te Alken; • de omgeving van de Meerdegatstraat langs de Herk te Alken; • de omgeving van de Stevoortse Kiezel en de Hasseltse Dreef (Figuur 10-2) te Stevoort; • enkele geïsoleerde knelpunten langs de Herk tussen Stevoort en Herk-de-Stad.

Figuur 10-2: Overstromingen aan de Hasseltse Dreef te Stevoort in het modelgebied van de Herk in november 2010 (bron VMM)

10.2. Scenariogenerator

10.2.1. Maatregelen

1) Paraatheid

De PP-maatregelen worden toegepast zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00). In het modelgebied van de Herk is een waarschuwingssysteem operationeel.

164 2) Preventie

De PV-maatregelen worden toegepast zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00).

3) Protectie

De maatregelen zijn opgedeeld in een aantal types:

In figuur 10-3 wordt een overzicht per type gegeven van de PT-maatregelen voorgesteld voor de ORBP-analyse van het modelgebied van de Herk. Er wordt aangeduid welke maatregelen op basis van de bespreking beschouwd en niet beschouwd worden. Verder wordt aangeduid welke maatregelen zich buiten het modelgebied bevinden en welke maatregelen beschouwd worden als beslist beleid. Beslist-beleidsmaatregelen worden opgenomen in het model als een nieuwe bestaande toestand. In de ORBP- analyse worden alternatieven vergeleken met deze nieuwe bestaande toestand.

Figuur 10-3: De PT-maatregelen voorgesteld voor de ORBP-analyse van het modelgebied van de Herk per type met aanduiding van de beschouwde (zwart) en niet-beschouwde maatregelen (grijs) en de maatregelen buiten het modelgebied (gestreepte omranding) en de beslist-beleidsmaatregelen (grijze achtergrond)

10. Herk • 165 De locatie voor het GOG Hoenshoven bevindt zich buiten het modelgebied en wordt daarom buiten beschouwing gelaten in de ORBP-analyse. Het GOG Herten wordt voorzien om industriële gebouwen te Herten te beschermen tegen vijfjaarlijkse overstromingsdreiging. Het GOG Alken-Wellen dient bij te dragen tot de vermindering van het overstromingsrisico te Alken. Beide GOG’s worden beschouwd als maatregelen van het beslist beleid. Het verruwen van de waterlopen wordt om hoger aangehaalde redenen niet beschouwd in de ORBP-analyse.

Voor het modelgebied van de Herk zijn er 4 mogelijke locaties weerhouden voor bijkomende GOG’s. Het gaat om de volgende sites:

• GOG Mombeekvallei • GOG Wimmertingen • GOG Herten; • GOG Alken-Wellen.

In figuur 10-4 worden deze locaties gesitueerd in het modelgebied. De GOG’s Alken Wellen en Herten behoren zoals hoger aangehaald tot maatregelen van het beslist beleid.

Figuur 10-4: Situering van de mogelijke locaties voor bijkomende GOG’s in het modelgebied van de Herk

166 GOG Mombeekvallei

De locatie voor het GOG Mombeekvallei bevindt zich op de Mombeek opwaarts de samenvloeiing met de Herk en ter hoogte van de autoweg N80. Het GOG omvat de Mombeek en de Oude Mombeek en bevindt zich in het natuurgebied de Mombeekvallei. Het GOG heeft als voornaamste doel het bestaande GOG van Stevoort te ontlasten. Vanaf een terugkeerperiode van 10 jaar treden er afwaarts van het GOG Stevoort overstromingen op door overvulling van het GOG. Door middel van knijpstructuren wordt het doorvoerdebiet beperkt. Overtollig water wordt opgehouden achter dijken.

Voor de beperking van het doorvoerdebiet wordt gebruikgemaakt van twee regelbare structuren. Voor de regeling op de Mombeek wordt gebruikgemaakt van een regelschuif met een drempeldebiet van 6.3 m³/s in de afwaartse controlesectie (River Section MOM014). Voor de Oude Mombeek wordt gebruikgemaakt van een regelschuif met een drempeldebiet van 1.0 m³/s in de afwaartse controlesectie (River Section OMOM004).

Figuur 10-5 geeft een overzicht van de locatie van het GOG en de aan te leggen dijklichamen.

Figuur 10-5: Situering van het GOG Mombeekvallei ter hoogte van Alken in het modelgebied van de Herk met aanduiding aan te leggen dijken (dikke rode lijn)

In de huidige toestand vult de vallei van de Oude Mombeek in het hydrodynamisch model voornamelijk door terugstroming vanuit de Kleine Herk. Door de ingebruikname van het GOG Mombeekvallei wordt het water van de Kleine Herk langer vastgehouden in de vallei van de Oude Mombeek. Uit testberekeningen blijkt dat het effect van het GOG op de vulling van het GOG Stevoort eerder beperkt is. In het lengteprofiel van de maximale gesimuleerde waterpeilen met een terugkeerperiode van 25 jaar Figuur( 10-6) is de peildaling afwaarts van het GOG Stevoort beperkt tot enkele centimeters. Bij een terugkeerperiode van 50 jaar wordt er een peildaling bereikt van minder dan 5 cm (Figuur 10-7). Deze resultaten geven aan dat de invloed van het GOG Mombeekvallei op de waterpeilen in Stevoort beperkt is. Daarom wordt deze maatregel niet verder beschouwd in de ORBP-analyse.

10. Herk • 167 Figuur 10-6: Lengteprofiel van de gesimuleerde maximale waterpeilen met een terugkeerperiode van 25 jaar op de Kleine Herk van het GOG Stevoort tot aan de brug van de Stevoortse Kiezel (N739) in de huidige toestand (blauw) en bij de ingebruikname van het GOG Mombeekvallei (witte streeplijn)

32.0

31.5

31.0

30.5

30.0

29.5 D A 29.0 m

28.5

28.0

27.5

27.0

26.5

26.0 m 817 866 920 967 1014 1072 1122 1211 1301 1354 1406 1510 1602 1684 1736 1833 1894 1946 2004 2056 2109 2163 2255 2343 2393 2445 2498 2550 2642 2692 2749 2803 2857 2917 2974 3027 3078

Figuur 10-7: Lengteprofiel van de gesimuleerde maximale waterpeilen met een terugkeerperiode van 50 jaar op de Kleine Herk van het GOG Stevoort tot aan de brug van de Stevoortse Kiezel (N739) in de huidige toestand (blauw) en bij de ingebruikname van het GOG Mombeekvallei (witte streeplijn)

32.0

31.5

31.0

30.5

30.0

29.5 D A 29.0 m

28.5

28.0

27.5

27.0

26.5

26.0 m 772 817 866 920 967 1014 1072 1122 1211 1301 1354 1406 1510 1602 1684 1736 1833 1894 1946 2004 2056 2109 2163 2255 2343 2393 2445 2498 2550 2642 2692 2749 2803 2857 2917 2974 3027 3078

GOG Wimmertingen

De locatie voor het GOG Wimmertingen bevindt zich op de Mombeek en Oude Mombeek, opwaarts van het centrum van Wimmertingen. Afwaarts van het GOG bevinden zich geen reële knelpunten. Het GOG wordt dan ook in de eerste plaats voorzien om het GOG Stevoort te ontlasten. Het huidige landgebruik in het GOG bestaat voornamelijk uit weiland en bosgebied. Door middel van knijpstructuren wordt het doorvoerdebiet beperkt. Overtollig water wordt opgehouden achter dijken.

Voor de beperking van het doorvoerdebiet wordt gebruikgemaakt van een vaste schuif op de Oude Mombeek en een regelbare schuif op de Mombeek. Voor de regeling op de Mombeek wordt gebruikgemaakt van een regelschuif met een drempeldebiet van 6.7 m³/s in de afwaartse controlesectie (River Section MOM084). Voor de vaste schuif op de Oude Mombeek wordt er een doorstroomdebiet gehanteerd van 1 m³/s.

Figuur 10-8 geeft een detailweergave van de GOG-locatie en de aan te leggen dijklichamen.

168 Figuur 10-8: Situering van het GOG Wimmertingen opwaarts van Wimmertingen in het modelgebied van de Herk met aanduiding aan te leggen dijken (dikke rode lijn)

Om het effect van het GOG Wimmertingen op de waterpeilen ter hoogte van het GOG Stevoort in te schatten zijn enkele testberekeningen uitgevoerd. Hieruit blijkt dat ook het GOG Wimmertingen slechts een zeer beperkte invloed heeft op de waterpeilen ter hoogte van Stevoort. Figuur 10-9 en Figuur 10-10 geven een overzicht van de peildalingen in de lengteprofielen met de maximale gesimuleerde waterpeilen met terugkeerperioden van 25 en 50 jaar ten gevolge van het in werking stellen van het GOG Wimmertingen. Daarom wordt deze maatregel niet meer verder beschouwd in de ORBP-analyse.

Figuur 10-9: Lengteprofiel van de gesimuleerde maximale waterpeilen met een terugkeerperiode van 25 jaar op de Kleine Herk van het GOG Stevoort tot aan de brug van de Stevoortse Kiezel (N739) in de huidige toestand (blauw) en bij de ingebruikname van het GOG Wimmertingen (witte streeplijn)

32.0

31.5

31.0

30.5

30.0

29.5 D A 29.0 m

28.5

28.0

27.5

27.0

26.5

26.0 m 772 817 866 920 967 1014 1072 1163 1252 1354 1406 1510 1602 1684 1736 1833 1894 1946 2004 2056 2109 2163 2255 2343 2393 2445 2498 2550 2642 2703 2756 2809 2903 2974 3027 3078

10. Herk • 169 Figuur 10-10: Lengteprofiel van de gesimuleerde maximale waterpeilen met een terugkeerperiode van 50 jaar op de Kleine Herk van het GOG Stevoort tot aan de brug van de Stevoortse Kiezel (N739) in de huidige toestand (blauw) en bij de ingebruikname van het GOG Wimmertingen (witte streeplijn)

32.0

31.5

31.0

30.5

30.0

29.5 D A 29.0 m

28.5

28.0

27.5

27.0

26.5

26.0 m 772 817 866 920 967 1014 1072 1122 1211 1301 1354 1406 1510 1602 1684 1736 1833 1894 1946 2004 2056 2109 2163 2255 2343 2393 2445 2498 2550 2642 2692 2749 2803 2857 2917 2974 3027 3078

10.2.2. Kosten

1) Paraatheid

De kosten worden berekend zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00). Met een totale gemodelleerde lengte van 56.5 km komt dit voor het modelgebied van de Herk overeen met een jaarlijkse kost van 9 856 EUR.

De kosten van PP-maatregelen worden herberekend bij de combinatie met PV-maatregelen. Er worden geen kosten voor zandzakken meer voorzien voor woningen die reeds beschermd zijn door PV-maatregelen.

Tabel 10-1: Overzicht van de kostprijs voor het aanmaken en verdelen van zandzakken in het modelgebied van de Herk in 2050 Terugkeerperiode [jaar] 1 2 5 10 25 50 100 huizen # [-] 15 37 65 113 175 222 321 # zandzakken [-] 1 020 2 516 4 420 7 684 11 900 15 096 21 828 industriële gebouwen # [-] 0 0 0 1 2 2 2 # zandzakken [-] 0 0 0 384 768 768 768 Totale kost [10³EUR] 1.0 2.6 4.6 8.0 12.5 15.8 22.8

170 2) Preventie

De kostprijs voor het toepassen van PV-maatregelen is bepaald zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00).

Tabel 10-2 geeft een overzicht van het bepalen van de kostprijs voor resiliënt bouwen en verbouwen in het modelgebied van de Herk binnen contouren met verschillende terugkeerperioden van overstromen.

Bij de overgang van terugkeerperiode 10 naar 25 jaar wordt de oppervlakte residentiële gebouwen nagenoeg verdubbeld. Dit verhoogt ook de kostprijs aanzienlijk.

Tabel 10-2: Overzicht van de bebouwde oppervlakte in 2050 en de bijbehorende kostprijs voor het overstromingsresiliënt maken van gebouwen in het modelgebied van de Herk binnen overstromingscontouren met verschillende terugkeerperioden Terugkeerperiode [jaar] 1 2 5 10 25 50 100 residentieel gebouw [m²] 1 480 3 690 6 541 11 340 17 621 22 453 33 291 industrieel gebouw/gebied [m²] 661 1 318 3 781 5 599 7 984 9 377 12 658 Totale kostprijs [10³EUR/jaar] 35.9 77.1 190.8 295.0 431.6 520.1 724.4

Tabel 10-3 geeft een overzicht van het bepalen van de kostprijs voor het toepassen van een bouwstop in combinatie met grondenruil in het modelgebied van de Herk binnen contouren met verschillende terugkeerperioden van overstromen.

Voor het stroomgebied van de Herk wordt er gebruikgemaakt van een gemiddeld duurste landbouwgrondprijs in Alken van 34 500 EUR/ha, een gemiddeld goedkoopste landbouwgrondprijs van 12 075 EUR/ha en een gemiddeld duurste bouwgrondprijs van 1 062 450 EUR/ha. Op basis hiervan wordt een gemiddelde grondruilprijs van 18.7 EUR/m² berekend. Een voorbeeldberekening is opgenomen in het Basisrapport ORBP (rapport R00).

Tabel 10-3: Overzicht van de oppervlakte-uitbreiding voor residentiële en industriële gebouwen en gebieden van 2010 naar 2050 en van de bijbehorende kostprijs voor grondruil in het modelgebied van de Herk binnen overstromingscontouren met verschillende terugkeerperioden Terugkeerperiode [jaar] 1 2 5 10 25 50 100 residentieel gebouw/gebied [m²] 19 762 47 038 79 313 106 133 130 860 147 401 176 392 industrieel gebouw/gebied [m²] 1 999 3 537 5 925 8 119 9 649 10 296 12 770 Totale kostprijs [10³EUR/jaar] 10.2 23.6 39.8 53.4 65.7 73.7 88.4

3) Protectie

In het modelgebied van de Herk zijn geen PT-maatregelen in beschouwing genomen op basis van de evaluatie in §10.2.1.3)).

10.2.3. Berekeningen

De berekeningen van de restrisico’s van de combinaties van PP-, PV- en PT-maatregelen worden uitgevoerd zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00). In het modelgebied van de Herk worden op basis van §10.2.1.3) verder geen PT-alternatieven beschouwd.

10. Herk • 171 10.3. Resultaten

10.3.1. Protectie

In het modelgebied van de Herk worden geen PT-alternatieven beschouwd op basis van §10.2.1.3).

10.3.2. Afweging

Als resultaat van het toepassen van de scenariogenerator wordt in figuur 10-11 het economisch criterium, NAW, weergegeven tegenover het menselijk criterium, de baat voor P@R, voor elke combinatie van PP- en PV-maatregelen in het modelgebied van de Herk. De best scorende alternatieven op één of beide criteria bevinden zich op de omtrek van de puntenwolk en zijn hoofdzakelijk samengesteld uit een combinatie van PP- en PV-maatregelen. In tabel 10-4 worden per beleidsstrategie de resultaten en de maatregelensamenstellingen van de drie best scorende alternatieven weergegeven in vergelijking met het NA-beleid.

Bij het NA-beleid neemt het economisch risico in het modelgebied van de Herk in 2050 toe met 73% onder invloed van de autonome ontwikkeling. Voor P@R is er een toename van 170%. Hiermee heeft autonome ontwikkeling een aanzienlijke impact op het risico in het modelgebied van de Herk.

Bij de basis beleidsstrategie zijn de alternatieven met de hoogste score terug te vinden in de rechterbovenhoek van de puntenwolk in figuur 10-11. Deze zijn samengesteld uit een combinatie van PP- en PV-maatregelen. De PV-maatregelen omvatten resiliënt bouwen en verbouwen binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 1 jaar. Dit wordt gecombineerd met een bouwstop met grondenruil binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 2 tot 10 jaar.

Als gevolg van de basis beleidsstrategie is het risico in 2050 64% lager dan in 2010. De gevolgen van autonome ontwikkeling worden meer dan opgevangen. Ten opzichte van het risico in 2050 bij het NA-beleid is de risicodaling 79% als gevolg van de maatregelen. Het alternatief waarbij de PV-maatregelen worden toegepast binnen contouren met de laagste terugkeerperiode van overstromen heeft de grootste NAW van de drie weergegeven alternatieven. De B/K is voor alle drie de alternatieven groter dan 2.

P@R neemt als gevolg van de maatregelen van de basis beleidsstrategie af met 83% ten opzichte van 2010. Ten opzichte van P@R bij het NA-beleid in 2050 is er een daling van 94% als gevolg van de maatregelen. Het alternatief met enkel PV-maatregelen heeft de laagste baat voor P@R. De P@R-baat voor de andere twee alternatieven is onderling weinig verschillend.

Bij de intermediaire beleidsstrategie zijn de alternatieven met de hoogste score terug te vinden in de zone van figuur 10-11 waar de omtrek lage positieve NAW-waarden vertoont. Overwegend zijn de alternatieven samengesteld uit maatregelencombinaties van PP en PV. De PV-maatregelen met resiliënt bouwen en verbouwen worden, al dan niet, toegepast binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 1 tot 2 jaar. De bouwstop in combinatie met grondenruil wordt toegepast binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 100 jaar.

Als gevolg van de intermediaire beleidsstrategie is het risico in 2050 65% lager dan in 2010. Ten opzichte van het risico in 2050 bij het NA-beleid is de risicodaling 80% als gevolg van de maatregelen. De NAW is het hoogst wanneer PV-maatregelen met resiliënt bouwen en verbouwen worden toegepast binnen contouren met een terugkeerperiode van overstromen van 1 jaar. De drie weergegeven alternatieven hebben een B/K hoger dan 1.

P@R wordt als gevolg van de maatregelen van de intermediaire beleidsstrategie tot nul herleid. De berekende nulwaarden zijn een

172 gevolg van de aannames voor het bepalen van het 2050-risico (zie Basisrapport ORBP; rapport R00). De baat voor P@R is ongeveer gelijk voor de drie alternatieven.

Er wordt echter opgemerkt dat de bijkomende investering ten opzichte van de basis beleidsstrategie de baat voor P@R met 18% laat toenemen waar de kosten per jaar met ongeveer een factor 2 toenemen. Ook het risico in 2050 daalt door middel van de intermediaire beleidsstrategie slechts met 3% ten opzichte van de basis beleidsstrategie.

Bij de maximale beleidsstrategie zijn de alternatieven met de hoogste score terug te vinden bij de hoogste baat voor P@R. De alternatieven zijn zowel samengesteld uit combinaties van PP- en PV-maatregelen als uit combinaties van PV-maatregelen. De PV-maatregelen met resiliënt bouwen en verbouwen en met bouwstop in combinatie met grondenruil worden toegepast binnen contouren met de hoogste beschouwde terugkeerperioden van overstromen voor deze maatregelen (50-100 jaar). Door de hoge terugkeerperioden zijn de meeste mensen, gelijkaardig aan de intermediaire beleidsstrategie, gevrijwaard van blootstelling aan overstromingsrisico en leveren PP-maatregelen niet noodzakelijk een bijkomende baat voor P@R. Het vlakke verloop van de omtrek bij de hoogste baat voor P@R geeft aan dat het mogelijk is om een beperkt verschillende baat voor P@R te bekomen door het toepassen van de PV-maatregelen binnen contouren met lagere terugkeerperioden van overstromen.

De maximale beleidsstrategie geeft aanleiding tot een risicodaling van 80% ten opzichte van 2010. Ten opzichte van het risico in 2050 bij het NA-beleid is de risicodaling 89% als gevolg van de maatregelen. De drie weergegeven alternatieven zijn echter niet economisch rendabel met een negatieve NAW en een B/K kleiner dan 1.

P@R wordt als gevolg van de maatregelen van de intermediaire beleidsstrategie tot nul herleid. De berekende nulwaarden zijn een gevolg van de aannames voor het bepalen van het 2050-risico (zie Basisrapport ORBP; rapport R00). De baat voor P@R is ongeveer gelijk voor de drie alternatieven.

Er wordt echter opgemerkt dat als gevolg van de bijkomende investering ten opzichte van de intermediaire beleidsstrategie de baat voor P@R slechts met 1% toeneemt waar de kosten per jaar met ongeveer een factor 4 toenemen.

10. Herk • 173 en elegtra-ma- en PTVan PP-, P en PTVan elegtra-ma- en tie vombinae coor elk, voor P@Rt v P@Rt voor elk, coor tie vombinae erium, de baa elijk crit PV PT PP ver het mens ver enoeg, tWerium, NA tWerium, enoeg, ch crit onomis an het ece v an het ece an de Herk vageer11: W0- vageer11: Figuur 1 v in het modelgebied

174 + 0 10 25 311 50 0.5 100 36.6 1 617 110.8 183.9 364.3 noPT 11 402.7 11 003.6 18 976.8 -4 093.4 + 0 10 25 0.3 310 100 100 35.6 1 618 183.9 109.5 noPT 494.4 11 284.8 21 564.5 13 696.9 -6 786.7 - 0 10 25 0.3 310 100 100 35.6 1 618 183.9 109.5 noPT 484.5 11 284.8 21 359.6 -6 581.8 13 492.0 Maximaal - + 0 13 25 1.4 328 100 97.4 94.7 737.7 183.9 188.3 noPT 1 600 6 172.5 20 334.1 18 308.4 1 + 0 11 25 1.4 318 100 111.4 56.5 137.3 183.9 918.7 noPT 1 609 5 991.6 13 764.7 16 081.4 2 + 0 11 25 1.2 316 100 43.3 119.8 1 612 183.9 140.2 482.7 noPT 15 114.5 6 427.6 12 199.2 Intermediair 1 2 + 11 25 46 2.9 749 76.8 49.6 1 178 183.9 164.4 noPT 1 953.1 4 957.2 16 179.3 17 210.7 1 + 0 10 23 25 2.0 59.7 409 78.2 141.6 1 518 183.9 noPT 1 569.2 5 341.0 14 145.7 15 772.2 1 5 2 + 33 25 2.3 552 65.3 64.4 147.9 1 376 183.9 Basis noPT 5 129.7 1 780.6 16 061.2 14 704.0 - - - - 25 69 123 0.0 nvt nvt nvt NA 183.9 318.4 1 928 486.6 6 910.2 44 910.9 44 910.9 4: De afwegingstabel van het modelgebied van de Herk met per beleidsstrategie de drie meest optimale alternatieven* de drie meest optimale de Herk met per beleidsstrategie van het modelgebied van 4: De afwegingstabel 10- Tabel Tabel [10³EUR/jaar] [mensen/jaar] 2010 2010 R R2100 [10³EUR/jaar] R2050 [10³EUR/jaar] Uj [10³EUR/jaar] [10³EUR] NAW [-] B/K [10³EUR]BAMK [10³EUR] BAMKtot [10³EUR]Rres R B [mensen] [mensen] BAMK PT R2100 [mensen/jaar] R2050 [mensen/jaar] PP [+/-] T [jaar]PVrs: PVbs: T [jaar] Beleid Risico P@R Maatregelen *nulrisico’s zijn een gevolg van de aannames voor het bepalen van het risico in 2050 (zie Basisrapport ORBP; rapport R00) ORBP; rapport in 2050 (zie Basisrapport het risico van het bepalen voor de aannames van zijn een gevolg *nulrisico’s

10. Herk • 175 10.3.3. Situering risico 2050

Onderstaand wordt een situering gegeven van de risico’s in 2050 binnen het modelgebied van de Herk bij de verschillende beleids- strategieën op basis van de opdeling in figuur 10-12.

Figuur 10-12: De opdeling van het modelgebied van de Herk voor het sommeren van de risicowaarden

1) Economisch risico

Tabel 10-5 bevat het economisch risico in 2050 in de zones van het modelgebied van de Herk weergegeven in figuur 10-12 bij NA en bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën.

De grootste absolute dalingen ten opzichte van het NA-risico in 2050 worden bekomen in de zone rond Alken. Dit is de zone met het hoogste NA-risico in 2050. De risicodalingen in de andere zones zijn eerder beperkt. In het geval van de intermediaire en maximale beleidsstrategie wordt er een bijkomende risicodaling bekomen in de gebieden die meer verstedelijkte landgebruiken bevatten. Nulrisico’s zijn een gevolg van de aannames voor het bepalen van het risico in 2050 (zie Basisrapport ORBP; rapport R00).

176 De hoogste risico’s in 2050 worden bij de verschillende beleidsstrategieën teruggevonden in het GOG Stevoort. Dit te wijten aan de grote oppervlakte landbouwgebied die onder water gezet wordt door het GOG.

Tabel 10-5: Het economisch risico [10³EUR/jaar] in 2050 in de zones van het modelgebied van de Herk bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën* Zone\Beleid NA Basis Int. Max. Herk opwaarts Wellen 15.2 8.4 0.0 0.0 Wellen 19.1 11.8 11.4 11.4 Herk afwaarts Wellen 29.4 0.0 0.0 0.0 Mombeek 10.6 8.9 8.7 8.2 Alken 193.2 2.0 0.0 0.0 Herk opwaarts Stevoort 4.2 4.1 4.1 4.1 GOG Stevoort 23.0 23.0 23.0 23.0 Stevoort 12.7 7.8 7.0 2.9 Herk benedenloop 11.0 10.9 10.9 10.9

*nulrisico’s zijn een gevolg van de aannames voor het bepalen van het risico in 2050 (zie Basisrapport ORBP; rapport R00)

2) P@R

Tabel 10-6 bevat P@R in 2050 in de zones van het modelgebied van de Herk weergegeven in figuur 10-12 bij NA en bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën.

De hoogste P@R-waarden in 2050 worden berekend in de zone rond Alken. In de overige zones zijn de P@R-waarden minimaal. Enkel ter hoogte van Wellen worden nog belangrijke P@R-waarden berekend. De belangrijkste daling in P@R wordt daardoor eveneens gerealiseerd in de zone rond Alken. De nulwaarden die berekend worden zijn zowel het gevolg van afrondingen als van de aannames voor het bepalen van P@R in 2050 (zie Basisrapport ORBP; rapport R00). Bij de intermediaire en de maximale beleidsstrategie worden slechts zeer beperkte bijkomende P@R-dalingen bekomen.

Tabel 10-6: P@R [mensen/jaar] in 2050 in de zones van het modelgebied van de Herk bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën* Zone\Beleid NA Basis Int. Max. Herk opwaarts Wellen 1 0 0 0 Wellen 11 6 6 6 Herk afwaarts Wellen 6 0 0 0 Mombeek 2 1 1 1 Alken 47 0 0 0 Herk opwaarts Stevoort 0 0 0 0 GOG Stevoort 0 0 0 0 Stevoort 2 1 1 1 Herk benedenloop 0 0 0 0

*nulrisico’s zijn een gevolg van de aannames voor het bepalen van het risico in 2050 (zie Basisrapport ORBP; rapport R00)

10. Herk • 177 178 11. Mangelbeek

11.1. Beschrijving modelgebied

11.1.1. Algemene kenmerken

Het stroomgebied van de Mangelbeek is gelegen in het westen van de provincie Limburg. Hydrografisch gezien behoort het stroomgebied van de Mangelbeek tot het bekken van de Demer. Voor het grootste gedeelte van zijn loop is de Mangelbeek gelegen op het grondgebied van de fusiegemeente Lummen. Ter hoogte van Linkhout mondt de Mangelbeek uit in de Demer. De stroomgebiedoppervlakte bedraagt 101.8 km².

Het modelgebied van de Mangelbeek wordt weergegeven in figuur 11-1. In het model van de Mangelbeek is de zijloop de Laambeek opgenomen. Het modelgebied bevat geen GOG’s.

Figuur 11-1: Het modelgebied van de Mangelbeek met aanduiding van de gemodelleerde waterlopen en overstromende gebieden

11. Mangelbeek • 179 11.1.2. Historische knelpunten

In het modelgebied van de Mangelbeek zijn er geen noemenswaardige wateroverlastknelpunten (IMDC, 2012b).

11.2. Scenariogenerator

11.2.1. Maatregelen

1) Paraatheid

De PP-maatregelen worden toegepast zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00). In het modelgebied van de Mangelbeek is een waarschuwingssysteem operationeel.

2) Preventie

De PV-maatregelen worden toegepast zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00).

3) Protectie

De maatregelen zijn opgedeeld in een aantal types:

In figuur 11-2 wordt een overzicht per type gegeven van de PT-maatregelen voorgesteld voor de ORBP-analyse van het modelgebied van de Mangelbeek. Er wordt aangeduid welke maatregelen op basis van de bespreking beschouwd en niet beschouwd worden. Verder wordt aangeduid welke maatregelen zich buiten het modelgebied bevinden en welke maatregelen beschouwd worden als beslist beleid. Beslist-beleidsmaatregelen worden opgenomen in het model als een nieuwe bestaande toestand. In de ORBP-analyse worden alternatieven vergeleken met deze nieuwe bestaande toestand.

180 Figuur 11-2: De PT-maatregelen voorgesteld voor de ORBP-analyse van het modelgebied van de Mangelbeek per type met aanduiding van de beschouwde (zwart) en niet-beschouwde maatregelen (grijs) en de maatregelen buiten het modelgebied (gestreepte omranding) en de beslist-beleidsmaatregelen (grijze achtergrond)

In het modelgebied van de Mangelbeek zijn 2 mogelijke locaties weerhouden voor bijkomende GOG’s. Het gaat om de volgende sites:

• GOG Vijversheide; • GOG Voortbeek.

In figuur 11-3 worden de locaties gesitueerd in het modelgebied.

Figuur 11-3: Situering van de mogelijke locaties voor GOG’s in het modelgebied van de Mangelbeek

11. Mangelbeek • 181 GOG Voortbeek

De locatie voor het GOG Voortbeek is, zoals weergegeven in figuur 11-4, gesitueerd op de linkeroever van de Mangelbeek, afwaarts van de samenvloeiing met de Laambeek. Met een oeververlaging ter hoogte van de sifon van de Voortbeek onder de Mangelbeek kan er in dit gebied extra water gebufferd worden. Omdat er afwaarts van de locatie geen knelpunten zijn binnen het modelgebied, wordt deze maatregel niet verder beschouwd.

Figuur 11-4: Situering van de locatie voor het GOG Voortbeek in het modelgebied van de Mangelbeek

GOG Vijversheide

De locatie voor het GOG Vijverheide is, zoals weergegeven in figuur 11-5, gesitueerd op de rechteroever van de Mangelbeek ter hoogte van de vijvers van Vijverheide te Schalbroek. Met een oeververlaging ter hoogte van de vijvers kan er in dit gebied extra water gebufferd worden. Omdat er afwaarts van de locatie geen knelpunten zijn binnen het modelgebied, wordt deze maatregel niet verder beschouwd.

182 Figuur 11-5: Situering van de locatie voor het GOG Vijversheide in het modelgebied van de Mangelbeek

Brug Meeuwenstraat

De brug over de Mangelbeek aan de Meeuwenstraat te Schalbroek, opwaarts Vijversheide, geeft aanleiding tot opstuwing. Het verhogen van de doorstroomopening door het verhogen van sleutelpeil verhoogt de afvoercapaciteit. Omdat de opstuwing geen aanleiding geeft tot knelpunten wordt deze maatregel niet verder beschouwd.

Figuur 11-6: Situering van de brug (rode cirkel) aan de Meeuwenstraat in het modelgebied van de Mangelbeek

11. Mangelbeek • 183 11.2.2. Kosten

1) Paraatheid

De kosten worden berekend zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00). Met een totale gemodelleerde lengte van 9 km komt dit voor het modelgebied van de Mangelbeek overeen met een jaarlijkse kost van 1 554 EUR.

Tabel 11-1 geeft per terugkeerperiode een overzicht van het aantal bedreigde huizen en industriële gebouwen en het aantal benodigde zandzakken in 2050. Het aantal bedreigde huizen wordt bepaald als de overstroomde oppervlakte residentieel gebied gedeeld door een grondoppervlakte van 100 m². Voor industriële gebouwen wordt een grondoppervlakte van 1000 m² toegepast (zie Basisrapport ORBP; rapport R00). De totale beschermingskost wordt berekend aan de hand van de risicoformule (zie Basisrapport van het OverstromingsGevaar- en Risico; rapport R20) en komt overeen met 56 EUR/jaar.

De kosten van PP-maatregelen worden herberekend bij de combinatie met PV-maatregelen. Er worden geen kosten voor zandzakken meer voorzien voor woningen die reeds beschermd zijn door PV-maatregelen.

Tabel 11-1: Overzicht van de kostprijs voor het aanmaken en verdelen van zandzakken in het modelgebied van de Mangelbeek in 2050 Terugkeerperiode [jaar] 1 2 5 10 25 50 100 huizen # [-] 0 0 2 3 4 6 8 # zandzakken [-] 0 0 128 192 256 384 512 industriële gebouwen # [-] 0 0 0 0 0 0 0 # zandzakken [-] 0 0 0 0 0 0 0 Totale kost [10³EUR] 0.0 0.0 0.1 0.2 0.3 0.4 0.6

184 2) Preventie

De kostprijs voor het toepassen van PV-maatregelen is bepaald zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00).

Tabel 11-2 geeft een overzicht van het bepalen van de kostprijs voor resiliënt bouwen en verbouwen in het modelgebied van de Mangelbeek binnen contouren met verschillende terugkeerperioden van overstromen.

Tabel 11-2: Overzicht van de bebouwde oppervlakte in 2050 en de bijbehorende kostprijs voor het overstromingsresiliënt maken van gebouwen in het modelgebied van de Mangelbeek binnen overstromingscontouren met verschillende terugkeerperioden Terugkeerperiode [jaar] 1 2 5 10 25 50 100 residentieel gebouw [m²] 0 164 457 588 738 1 071 1276 industrieel gebouw/gebied [m²] 0 0 5 8 11 14 19 Totale kostprijs [10³EUR/jaar] 0.0 1.2 3.6 4.7 5.9 8.6 10.3

Tabel 11-3 geeft een overzicht van het bepalen van de kostprijs voor het toepassen van een bouwstop in combinatie met grondenruil in het modelgebied van de Mangelbeek binnen contouren met verschillende terugkeerperioden van overstromen.

Voor het stroomgebied van de Mangelbeek wordt er gebruikgemaakt van een gemiddeld duurste landbouwgrondprijs in Lummen van 18 823 EUR/ha, een gemiddeld goedkoopste landbouwgrondprijs van 6 588 EUR/ha en een gemiddeld duurste bouwgrondprijs van 941 200 EUR/ha. Op basis hiervan wordt een gemiddelde grondruilprijs van 15.6 EUR/m² berekend. Een voorbeeldberekening is opgenomen in het Basisrapport ORBP (rapport R00).

Tabel 11-3: Overzicht van de oppervlakte-uitbreiding voor residentiële en industriële gebouwen en gebieden van 2010 naar 2050 en van de bijbehorende kostprijs voor grondruil in het modelgebied van de Mangeleek binnen overstromingscontouren met verschillende terugkeerperioden Terugkeerperiode [jaar] 1 2 5 10 25 50 100 residentieel gebouw/gebied [m²] 359 917 1 435 1 585 1 992 2 198 2 395 industrieel gebouw/gebied [m²] 7 17 34 40 56 68 86 Totale kostprijs [10³EUR/jaar] 0.1 0.4 0.6 0.6 0.8 0.9 1.0

3) Protectie

Er worden geen PT-maatregelen beschouwd in het modelgebied van de Mangelbeek (zie §11.2.1.3)).

11.2.3. Berekeningen

De berekeningen van de restrisico’s van de combinaties van PP- en PV-maatregelen worden uitgevoerd zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00). Op basis van §11.2.1.3) worden geen PT-maatregelen beschouwd in het modelgebied van de Mangelbeek.

11. Mangelbeek • 185 11.3. Resultaten

11.3.1. Protectie

Op basis van §11.2.1.3) worden geen PT-maatregelen beschouwd in het modelgebied van de Mangelbeek.

11.3.2. Afweging

Als resultaat van het toepassen van de scenariogenerator wordt in figuur 11-7 het economisch criterium, NAW, weergegeven tegenover het menselijk criterium, de baat voor P@R, voor elke combinatie van PP- en PV-maatregelen in het modelgebied van de Mangelbeek. De best scorende alternatieven op één of beide criteria bevinden zich op de omtrek van de puntenwolk en zijn hoofdzakelijk samengesteld uit PV-maatregelen en combinaties van PP- en PV-maatregelen. In tabel 11-4 worden per beleidsstrategie de resultaten en de maatregelensamenstellingen van de drie best scorende alternatieven weergegeven in vergelijking met het NA-beleid.

Bij het NA-beleid neemt het economisch risico in het modelgebied van de Mangelbeek in 2050 toe met 30% onder invloed van de autonome ontwikkeling. De toename van P@R bedraagt 102%. Hiermee heeft autonome ontwikkeling een sterke impact op het risico in het modelgebied van de Mangelbeek. Er wordt echter opgemerkt dat de absolute risicowaarden laag zijn.

Bij de basis beleidsstrategie zijn de alternatieven met de hoogste score terug te vinden in de rechterbovenhoek van de puntenwolk in figuur 11-7. Deze zijn samengesteld uit PV-maatregelen en omvatten resiliënt bouwen en verbouwen binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 1 jaar in combinatie met bouwstop met grondenruil binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 10 tot 25 jaar.

Als gevolg van de basis beleidsstrategie stijgt het risico in 2050 echter met 4% ten opzichte van 2010. De gevolgen van autonome ontwikkeling worden hiermee niet opgevangen. Ten opzichte van het risico in 2050 bij het NA-beleid is er echter wel een risicodaling van 20%. De drie weergegeven alternatieven hebben een vergelijkbare NAW en een B/K groter dan 2.

P@R neemt als gevolg van de maatregelen van de basis beleidsstrategie af met 28% ten opzichte van 2010. Ten opzichte van P@R bij het NA-beleid in 2050 is er een daling van 65% als gevolg van de maatregelen. De baat voor P@R is onderling weinig verschillend. Zoals eerder aangehaald zijn de absolute waarden bijzonder laag.

Bij de intermediaire beleidsstrategie zijn de alternatieven met de hoogste score terug te vinden in een zone van figuur 11-7 waar de omtrek in de buurt komt van negatieve NAW-waarden. Overwegend zijn de alternatieven samengesteld uit maatregelencombinaties met zowel PP en PV. Combinaties zonder PP-maatregelen komen echter ook voor. De PV-maatregelen met resiliënt bouwen en verbouwen worden toegepast binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 1 tot 2 jaar. De PV-maatregelen met bouwstop in combinatie met grondenruil worden toegepast binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 5 tot 100 jaar.

Als gevolg van de intermediaire beleidsstrategie is het risico in 2050 6% lager dan in 2010. De gevolgen van autonome ontwikkeling worden hiermee opgevangen. Ten opzichte van het risico in 2050 bij het NA-beleid is de risicodaling 27% als gevolg van de maatregelen. De NAW is het hoogst wanneer de PP-maatregelen niet worden toegepast. De drie weergegeven alternatieven hebben een B/K hoger dan 1.

186 De reeds lage P@R-waarden nemen als gevolg van de maatregelen van de intermediaire beleidsstrategie af met 70% ten opzichte van 2010. De afname ten opzichte van NA in 2050 bedraagt 85%. De baat voor P@R is ongeveer gelijk voor de drie alternatieven.

Er wordt echter opgemerkt dat de bijkomende investering ten opzichte van de basis beleidsstrategie de baat voor P@R met 32% laat toenemen waar de kosten per jaar nagenoeg met een factor 3 toenemen.

Bij de maximale beleidsstrategie zijn de alternatieven met de hoogste score terug te vinden bij de hoogste baat voor P@R. De alternatieven zijn zowel samengesteld uit combinaties van PP- en PV-maatregelen als enkel PV-maatregelen. De PV-maatregelen met resiliënt bouwen en verbouwen en met bouwstop in combinatie met grondenruil worden toegepast binnen contouren met de hoogste beschouwde terugkeerperioden van overstromen voor deze maatregelen (50-100 jaar). Door de hoge terugkeerperioden zijn de meeste mensen, gelijkaardig aan de intermediaire beleidsstrategie, gevrijwaard van blootstelling aan overstromingsrisico en leveren PP-maatregelen niet noodzakelijk een bijkomende baat voor P@R. Het vlakke verloop van de omtrek bij de hoogste baat voor P@R geeft aan dat het mogelijk is om een beperkt verschillende baat voor P@R te bekomen door het toepassen van de PV- maatregelen binnen contouren met lagere terugkeerperioden van overstromen.

De maximale beleidsstrategie geeft aanleiding tot een risicodaling van 13% ten opzichte van 2010. Ten opzichte van het risico in 2050 bij het NA-beleid is de risicodaling 33% als gevolg van de maatregelen. De drie weergegeven alternatieven zijn echter niet economisch rendabel met een negatieve NAW en een B/K kleiner dan 1.

De reeds lage P@R-waarden nemen als gevolg van de maatregelen van de maximale beleidsstrategie af met 100% ten opzichte van 2010. De baat voor P@R is gelijk voor de drie alternatieven.

Er wordt echter opgemerkt dat als gevolg van de bijkomende investering ten opzichte van de intermediaire beleidsstrategie de baat voor P@R met 56% toeneemt waar de kosten per jaar nagenoeg met een factor 5 toenemen.

11. Mangelbeek • 187 en in elegtra-ma- en PTVan PP-, P en PTVan elegtra-ma- en in tie vombinae coor elk, voor P@Rt v P@Rt voor elk, coor tie vombinae erium, de baa elijk crit PV PT PP ver het mens ver enoeg, tWerium, NA tWerium, enoeg, ch crit onomis elbeek an het ece vv an het ece an de Mang ageer: W71- ageer: Figuur 1 v het modelgebied

188 1 1 + 0 18 38 9.6 0.3 11.0 100 100 12.2 10.9 523.6 noPT -169.4 1 276.4 1 503.9 1 1 + 0 18 38 50 50 9.5 9.6 0.3 11.0 12.2 -139.1 493.3 noPT 1 475.8 1 278.9 1 1 - 0 18 38 9.4 9.6 0.3 11.0 100 100 12.2 -137.1 491.3 noPT 1 471.6 1 276.4 Maximaal 1 1 - 2 0 1.1 2.1 26 30 13.1 5.6 11.0 100 10.3 noPT 348.6 1 408.1 1 364.9 1 1 1 5 + 0 1.1 32 24 2.2 2.9 11.0 13.3 10.4 351.4 noPT 1 375.5 1 420.4 1 1 1 + 0 1.1 10 34 22 2.3 2.2 11.0 13.2 10.4 351.9 noPT 1 415.0 1 368.9 Intermediair 1 1 1 1 - 31 25 50 11.4 0.9 2.0 17.7 11.0 14.5 336.5 noPT 1 506.1 1 487.7 1 1 1 1 - 31 2.1 25 25 11.4 0.8 11.0 18.9 14.6 335.4 noPT 1 510.5 1 493.9 1 1 1 1 - 33 10 23 2.6 11.5 0.6 11.0 14.7 21.2 333.0 Basis noPT 1 517.5 1 504.3 1 - - - - 3 2 56 0.0 11.0 nvt nvt nvt NA 14.3 18.4 354.2 1 835.6 1 835.6 4: De afwegingstabel van het modelgebied van de Mangelbeek met per beleidsstrategie de drie meest optimale alternatieven de drie meest optimale met per beleidsstrategie de Mangelbeek van het modelgebied van 4: De afwegingstabel 1- [10³EUR/jaar] [mensen/jaar] 2010 2010 Tabel 1 Tabel [mensen] BAMK PT PP [+/-] T [jaar]PVrs: PVbs: T [jaar] B [mensen] R R2100 [10³EUR/jaar] R2050 [10³EUR/jaar] Uj [10³EUR/jaar] [10³EUR] NAW [-] B/K [10³EUR]BAMK [10³EUR] BAMKtot [10³EUR]Rres R R2100 [mensen/jaar] R2050 [mensen/jaar] Maatregelen Beleid Risico P@R

11. Mangelbeek • 189 11.3.3. Situering risico 2050

Onderstaand wordt een situering gegeven van de risico’s in 2050 binnen het modelgebied van de Mangelbeek bij de verschillende beleidsstrategieën op basis van de opdeling in figuur 11-8.

Figuur 11-8: De opdeling van het modelgebied van de Mangelbeek voor het sommeren van de risicowaarden

190 1) Economisch risico

Tabel 11-5 bevat het economisch risico in 2050 in de zones van het modelgebied van de Mangelbeek weergegeven in figuur 11-8 bij NA en bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën.

Door het landelijk karakter van de Mangelbeek worden er slechts beperkte dalingen bekomen ten opzichte van het NA-risico in 2050. In het geval van de basis en maximale beleidsstrategie wordt er beperkt bijkomende risicodaling bekomen. Deze situeren zich voornamelijk in de zone van de middenloop van de Mangelbeek. De nulwaarden die berekend worden zijn het gevolg van de aannames voor het bepalen van P@R in 2050 (zie Basisrapport ORBP; rapport R00).

De hoogste risico’s in 2050 worden bij de verschillende beleidsstrategieën teruggevonden in de zone rond de middenloop van de Mangelbeek.

Tabel 11-5: Het economisch risico [10³EUR/jaar] in 2050 in de zones van het modelgebied van de Mangelbeek bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën Zone\Beleid NA Basis Int. Max. Mangelbeek bovenloop 0.2 0.0 0.0 0.0 Laambeek 3.0 2.3 2.2 2.2 Mangelbeek middenloop 8.3 7.0 6.1 5.5 Mangelbeek benedenloop 2.8 2.2 2.1 1.9

2) P@R

Tabel 11-6 bevat P@R in 2050 in de zones van het modelgebied van de Mangelbeek weergegeven in figuur 11-8 bij NA en bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën.

De hoogste P@R-waarden in 2050 worden berekend in de zone van de Laambeek. In de overige zones zijn de P@R-waarden minimaal. De belangrijkste daling in P@R wordt daardoor eveneens gerealiseerd in de zone van de Laambeek. De nulwaarden die berekend worden zijn het gevolg van afrondingen. Bij de intermediaire en de maximale beleidsstrategie worden slechts zeer beperkte bijkomende P@R-dalingen bekomen.

Tabel 11-6: P@R [mensen/jaar] in 2050 in de zones van het modelgebied van de Herk bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën Zone\Beleid NA Basis Int. Max. Mangelbeek bovenloop 1 0 0 0 Laambeek 11 6 6 6 Mangelbeek middenloop 2 1 1 1 Mangelbeek benedenloop 0 0 0 0

11. Mangelbeek • 191 192 12. Velpe

12.1. Beschrijving modelgebied

12.1.1. Algemene kenmerken

Het stroomgebied van de Velpe is gelegen op de grens van de provincie Limburg en Vlaams-Brabant. Hydrografisch gezien behoort het stroomgebied van de Velpe tot het bekken van de Demer. De Velpe wordt geklasseerd als een 1ste categorie waterloop op het grondgebied van de fusiegemeente Tienen. Vervolgens stroomt de Velpe door de fusiegemeentes Glabeek en Kortenaken om uiteindelijk in Halen uit te monden in het Demer. De stroomgebiedoppervlakte bedraagt 143.0 km².

Het modelgebied van de Velpe wordt weergegeven in figuur 12-1. In het model van de Velpe zijn de zijlopen de Eksterbeemdenbeek en de Oude Velpe opgenomen. Het modelgebied bevat het GOG Hoeleden en het GOG Halen.

Figuur 12-1: Het modelgebied van de Velpe met aanduiding van de gemodelleerde waterlopen, overstromende gebieden en de GOG’s Hoeleden en Halen

12. Velpe • 193 12.1.2. Historische knelpunten

Het modelgebied van de Velpe heeft in het recente verleden regelmatig te kampen gehad met kritieke overstromingen. De voornaamste knelpunten situeren zich in het centrum van Halen. Als reactie op de wateroverlast is in 1996 het GOG Hoeleden ge- bouwd. In september 1998 bleek echter dat de capaciteit van het GOG onvoldoende was om Halen te vrijwaren van overstromingen. Ook in februari 2002 en december 2002 - januari 2003 bleek de capaciteit van het GOG ontoereikend (VMM, 2002). Daarom is opwaarts van Halen gestart met de bouw van een bijkomend GOG. Het GOG Halen was echter nog niet operationeel in november 2010 waardoor er ook dan kritieke overstromingen waren te Halen. Figuur 12-2, figuur 12-3 en Figuur 12-4 getuigen van de wateroverlast destijds (VMM, 2011).

Figuur 12-2: Overstroming ter hoogte van de Pijpenpoelstraat in Halen in het modelgebied van de Velpe in november 2010 (bron VMM)

Figuur 12-3: Overstroming ter hoogte van de Firmin Jacobslaan in Halen in het modelgebied van de Velpe in november 2010 (bron VMM)

194 Figuur 12-4: Overstroming ter hoogte van de Koekoekslaan in Halen in het modelgebied van de Velpe in november 2010 (bron VMM)

12.2. Scenariogenerator

12.2.1. Maatregelen

1) Paraatheid

De PP-maatregelen worden toegepast zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00). In het modelgebied van de Velpe is een waarschuwingssysteem operationeel.

2) Preventie

De PV-maatregelen worden toegepast zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00).

3) Protectie

Op 28/03/2012 werd een ORBP-infodag georganiseerd met de waterbeheerder en het studieteam met het oog op een optimale kennisoverdracht m.b.t. het beheer van het waterafvoersysteem in de verschillende buitendiensten van VMM. Het verslag van de infodag (IMDC, 2012) en de presentatie van VMM (2012) geven de besproken opties weer met betrekking tot de beheersing van het overstromingsrisico. Hierbij ging het in de eerste plaats om waterbeheermaatregelen die binnen de fysisch realistische mogelijkheden van het stroomgebied liggen.

12. Velpe • 195 De maatregelen zijn opgedeeld in een aantal types:

In figuur 12-5 wordt een overzicht per type gegeven van de PT-maatregelen voorgesteld voor de ORBP-analyse van het modelgebied van de Velpe. Er wordt aangeduid welke maatregelen op basis van de bespreking beschouwd en niet beschouwd worden. Verder wordt aangeduid welke maatregelen zich buiten het modelgebied bevinden en welke maatregelen beschouwd worden als beslist beleid. Beslist-beleidsmaatregelen worden opgenomen in het model als een nieuwe bestaande toestand. In de ORBP- analyse worden alternatieven vergeleken met deze nieuwe bestaande toestand.

Figuur 12-5: De PT-maatregelen voorgesteld voor de ORBP-analyse van het modelgebied van de Velpe per type met aanduiding van de beschouwde (zwart) en niet-beschouwde maatregelen (grijs) en de maatregelen buiten het modelgebied (gestreepte omranding) en de beslist-beleidsmaatregelen (grijze achtergrond)

Het GOG Halens Broek is gelegen op de Velpe stroomafwaarts Halen. Omdat het GOG zich aan de afwaartse rand van het model van de Velpe bevindt wordt het beschouwd bij de ORBP-analyse van het modelgebied van de Demer afwaarts (zie §6.2.1.3)).

In het modelgebied van de Velpe zijn 3 mogelijke locaties weerhouden voor bijkomende GOG’s. Het gaat om de volgende sites:

• GOG Dombeek; • GOG opwaarts Hoeleden; • GOG Boeslinter.

196 In figuur 12-6 worden deze locaties gesitueerd in het modelgebied van de Velpe. Onderstaand wordt elke locatie meer in detail besproken.

Figuur 12-6: Situering van de mogelijke locaties voor bijkomende GOG’s in het modelgebied van de Velpe

GOG Dombeek

De locatie voor Het GOG Dombeek is gesitueerd op de rechteroever van de Velpe stroomopwaarts van Kortenaken en omvat het afwaarts deel van de zijrivier de Dombeek. Het locatie bevindt zich opwaarts van het bestaande GOG Hoeleden. Het GOG heeft als doel bij te dragen tot de vermindering van de wateroverlast te Halen. Omdat het GOG een eind opwaarts van Halen ligt, wordt het effect laag ingeschat. Het huidige landgebruik binnen de GOG-locatie bestaat voornamelijk uit akkerland en weiland.

De werking van het GOG is voornamelijk gericht op het beperken van de uitstroom van de Dombeek. Daarom wordt gebruikgemaakt van een beperkt uitstroomdebiet van 1.0 m³/s wat overeenkomt met de piekafvoer van een event met een terugkeerperiode kleiner dan 1 jaar. Overtollig water wordt geborgen met behulp van dijken.

12. Velpe • 197 Figuur 12-7 geeft de GOG-locatie en de aan te leggen dijklichamen weer.

Figuur 12-7: Situering van het GOG Dombeek opwaarts Kortenaken in het modelgebied van de Velpe met aanduiding van de aan te leggen dijken (dikke rode lijn)

GOG opwaarts Hoeleden

De locatie voor het GOG opwaarts Hoeleden is gelegen op de Oude Velpe en bevindt zich opwaarts van het bestaande GOG Hoeleden en de hoger vermelde locatie voor het GOG Dombeek. Ook dit GOG dient bij te dragen aan de vermindering van het overstromingsrisico te Halen. Doordat het zich opwaarts van de voormelde GOG-locaties bevindt, wordt het effect van het GOG laag ingeschat. Het huidig landgebruik bestaat uit weiland en akkerland.

Het doorvoerdebiet van de Oude Velpe wordt beperkt door middel van een knijpconstructie. Er wordt gebruikgemaakt van een drempeldebiet van 1.0 m³/s in de controlesectie (River Section OVEL632) afwaarts het GOG. Dit komt overeen met de piekafvoer van een event met een terugkeerperiode van 1 jaar. Overtollig water wordt geborgen achter een dwarsdijk. Verder dient rekening gehouden te worden met de bescherming van bebouwing binnen de GOG-locatie tegen wateroverlast als gevolg van de werking van het GOG.

Figuur 12-8 geeft een algemene situering van het GOG met aanduiding van de aan te leggen dijken.

198 Figuur 12-8: Situering van het GOG opwaarts Hoeleden op de Oude Velpe opwaarts Hoeleden in het modelgebied van de Velpe met aanduiding van de aan te leggen dijken (dikke rode lijn)

GOG Boeslinter

Het GOG Boeslinter is gesitueerd op de Velpe en de Kleine Velpe, opwaarts van Boeslinter. Het huidig landgebruik bestaat voornamelijk uit weiland en akkerland. Ook dit GOG dient bij te dragen aan de vermindering van het overstromingsrisico te Halen. Omdat het nog verder opwaarts gelegen is van de knelpunten in Halen dan de voormelde locaties wordt de impact van het GOG op de vermindering van de overstromingsrisico’s als zeer laag ingeschat. Bovendien is de inrichting technisch bijzonder complex door de interactie tussen de Velpe en de Kleine Velpe. Op basis hiervan wordt het GOG Boeslinter niet verder beschouwd in de ORBP-analyse.

Figuur 12-9 geeft een algemene situering van het GOG Boeslinter met aanduiding van de aan te leggen dijken.

Figuur 12-9: Situering van het GOG Boeslinter op de Velpe en Kleine Velpe opwaarts Boeslinter in het modelgebied van de Velpe met aanduiding van de aan te leggen dijken (dikke rode lijn)

12. Velpe • 199 Dijk Halen

Ter bescherming van Halen tegen wateroverlast met een terugkeerperiode van 100 jaar wordt de indijking van het centrum van Halen voorzien met aarden dijken langs de linker- en rechteroever van de Velpe. De dijklichamen zijn maximum 0.5 m hoog en hebben een totale lengte van 2.8 km. Het traject van de dijken is weergegeven in figuur 12-10.

Figuur 12-10: Situering van het traject van de dijken in Halen (rode lijn) in het modelgebied van de Velpe

12.2.2. Kosten

1) Paraatheid

De kosten worden berekend zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00). Met een totale gemodelleerde lengte van 23.0 km komt dit voor het modelgebied van de Velpe overeen met een jaarlijkse kost van 4 073 EUR.

Tabel 12-1 geeft per terugkeerperiode een overzicht van het aantal bedreigde huizen en industriële gebouwen en het aantal benodigde zandzakken in 2050. Het aantal bedreigde huizen wordt bepaald als de overstroomde oppervlakte residentieel gebied gedeeld door een grondoppervlakte van 100 m². Voor industriële gebouwen wordt een grondoppervlakte van 1000 m² toegepast (zie Basisrapport ORBP; rapport R00). De totale beschermingskost wordt berekend aan de hand van de risicoformule (zie Basisrapport van het OverstromingsGevaar- en Risico; rapport R20) en komt overeen met 497 EUR/jaar.

De kosten van PP-maatregelen worden herberekend bij de combinatie met PV-maatregelen. Er worden geen kosten voor zandzakken meer voorzien voor woningen die reeds beschermd zijn door PV-maatregelen.

200 Tabel 12-1: Overzicht van de kostprijs voor het aanmaken en verdelen van zandzakken in het modelgebied van de Velpe in 2050 Terugkeerperiode [jaar] 1 2 5 10 25 50 100 huizen # [-] 3 5 8 10 15 53 107 # zandzakken [-] 192 320 512 640 960 3 392 6 848 industriële gebouwen # [-] 0 0 0 0 0 0 1 # zandzakken [-] 0 0 0 0 0 0 384 Totale kost [10³EUR] 0.2 0.3 0.5 0.7 1.0 3.6 7.7

2) Preventie

De kostprijs voor het toepassen van PV-maatregelen is bepaald zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00).

Tabel 12-2 geeft een overzicht van het bepalen van de kostprijs voor resiliënt bouwen en verbouwen in het modelgebied van de Velpe binnen contouren met verschillende terugkeerperioden van overstromen.

Tabel 12-2: Overzicht van de bebouwde oppervlakte in 2050 en de bijbehorende kostprijs voor het overstromingsresiliënt maken van gebouwen in het modelgebied van de Velpe binnen overstromingscontouren met verschillende terugkeerperioden Terugkeerperiode [jaar] 1 2 5 10 25 50 100 residentieel gebouw [m²] 311 521 784 1 041 1 491 5 510 11 226 industrieel gebouw/gebied [m²] 45 92 124 144 216 498 3375 Totale kostprijs [10³EUR/jaar] 4.0 7.4 10.5 13.2 19.3 60.0 210.8

Tabel 12-3 geeft een overzicht van het bepalen van de kostprijs voor het toepassen van een bouwstop in combinatie met grondenruil in het modelgebied van de Velpe binnen contouren met verschillende terugkeerperioden van overstromen.

Voor het modelgebied van de Velpe wordt er gebruikgemaakt van een gemiddeld duurste landbouwgrondprijs in Halen van 26 662 EUR/ha, een gemiddeld goedkoopste landbouwgrondprijs van 9 332 EUR/ha en een gemiddeld duurste bouwgrondprijs van 941 200 EUR/ha. Op basis hiervan wordt een gemiddelde grondruilprijs van 17.8 EUR/m² berekend. Een voorbeeldberekening is opgenomen in het Basisrapport ORBP (zie rapport R00).

Tabel 12-3: Overzicht van de oppervlakte-uitbreiding voor residentiële en industriële gebouwen en gebieden van 2010 naar 2050 en van de bijbehorende kostprijs voor grondruil in het modelgebied van de Velpe binnen overstromingscontouren met verschillende terugkeerperioden Terugkeerperiode [jaar] 1 2 5 10 25 50 100 residentieel gebouw/gebied [m²] 3 404 9 723 11 830 13 041 15 094 33 931 56 642 industrieel gebouw/gebied [m²] 58 183 232 257 308 666 2 617 Totale kostprijs [10³EUR/jaar] 1.5 4.4 5.4 5.9 6.9 15.4 26.4

12. Velpe • 201 3) Protectie

Voor een GOG worden de volgende kostenposten in rekening gebracht:

• het aanleggen van (een) afsluitdijk(en); • het bouwen van een regelkunstwerk; • het aanleggen van (een) dijk(en) ter bescherming van woningen die bedreigd worden door de werking van het GOG.

Voor bepaalde GOG’s worden bij meerdere mogelijke vulpeilen kosten berekend voor bovenstaande posten. De ondergrens wordt gevormd door het vulpeil waaronder geen significant volume geborgen kan worden. De bovengrens wordt gevormd door het vulpeil waarboven het fysisch niet meer realistisch is en/of zeer hoge kosten dienen gemaakt te worden om bijkomend volume te bergen.

GOG Dombeek

Het vulpeil voor GOG Dombeek wordt gevarieerd tussen 29.5 en 30.5 mTAW. Figuur 12-7 (zie §12.2.1.3)) geeft een detailweergave van de locatie van het GOG en de aan te leggen dijklichamen. Voor de regelstructuur op de Dombeek wordt er gewerkt met een vernauwende koker. Voor het vulpeil van 30.5 mTAW wordt er aan de opwaartse zijde van het GOG ook een oeververlaging uitgevoerd langs de Velpe tot 30.20 mTAW. Hierdoor wordt er bij een terugkeerperiode van 50 jaar een overstortende laag bekomen van 30 cm. Bij deze terugkeerperiode is het GOG van Hoeleden reeds maximaal gevuld waardoor een deel van de piek op de Velpe geborgen wordt. Tabel 12-4 geeft een samenvatting van de verschillende kostenposten bij een vulpeil van 30.5 mTAW. Figuur 12-11 geeft de variatie weer van de kostprijs in functie van het vulpeil.

Tabel 12-4: GOG Dombeek in het modelgebied van de Velpe - Overzicht van de totale kostprijs bij een vulpeil 30.5 mTAW Type maatregel Beschrijving Kost [10³EUR] grondwerken dijk 326.3 verwerven onteigening grondvlak 52.8 kunstwerk regelschuif 66.1 Totaal 445.2

202 Figuur 12-11: GOG Dombeek in het modelgebied van de Velpe - variatie van de totale kostprijs en het geborgen volume i.f.v. het vulpeil

500 210 000

450 180 000

400 150 000

350 120 000

300 90 000 Kostprijs [10³EUR] Kostprijs

250 60 000 [m³] volume Geborgen

200 30 000

150 0 29,4 29,6 29,8 30,0 30,2 30,4 30,6 Vulpeil [mTAW]

Kostprijs Geborgen volume

GOG opwaarts Hoeleden

Het vulpeil voor het GOG opwaarts Hoeleden wordt gevarieerd tussen 33.5 en 34.5 mTAW. Figuur 12-8 (zie §12.2.1.3)) geeft een detailweergave van de locatie van het GOG en de aan te leggen dijklichamen. Tabel 12-5 geeft een samenvatting van de verschillende kostenposten bij een vulpeil van 34.0 mTAW. Figuur 12-12 geeft de variatie weer van de kostprijs in functie van het vulpeil.

Tabel 12-5: GOG opwaarts Hoeleden in het modelgebied van de Velpe - Overzicht van de totale kostprijs bij een vulpeil 34.0 mTAW Type maatregel Beschrijving Kost [10³EUR] grondwerken dijk 46.4 verwerven onteigening grondvlak 3.7 kunstwerk regelschuif 820.5 Totaal 870.6

12. Velpe • 203 Figuur 12-12: GOG opwaarts Hoeleden in het modelgebied van de Velpe - variatie van de totale kostprijs en het geborgen volume i.f.v. het vulpeil

920 210 000

910 180 000

900 150 000

890 120 000

880 90 000 Kostprijs [10³EUR] Kostprijs

870 60 000 [m³] volume Geborgen

860 30 000

850 0 33,4 33,6 33,8 34,0 34,2 34,4 34,6 Vulpeil [mTAW]

Kostprijs Geborgen volume

Dijk Halen

De aarden dijken langs de Velpe in het centrum van Halen worden voorzien met een totale lengte van 2.8 km en een kruinhoogte die varieert van 24.0 mTAW aan de Zepstraat tot 23.5 mTAW aan het industriepark. De dijkhoogte is gebaseerd op het waterpeil met een terugkeerperiode van 100 jaar vermeerderd met 50 cm. Tabel 12-6 geeft een overzicht van de verschillende posten, alsook de totale kostprijs voor het aanleggen van het dijklichaam.

Tabel 12-6: Dijk Halen in het modelgebied van de Velpe - Overzicht van de totale kostprijs Type maatregel Beschrijving Kost [10³EUR] grondwerken aanleg dijk 148.3 grondwerken aanleg dijk 89.0 Totaal 237.3

12.2.3. Berekeningen

Gezien de impact van een GOG op de overstromingscontouren is het niet aangewezen om een a-priori-kosten-batenanalyse uit te voeren. In het modelgebied van de Velpe zijn 2 locaties weerhouden om overtollig water op een gecontroleerde wijze

204 te bergen. Op elk van deze locaties zijn bovendien volumevariaties mogelijk. Dit leidt tot een groot aantal mogelijke combinaties van GOG’s en vulpeilen. Het is bijgevolg onmogelijk om elke combinatie afzonderlijk hydraulisch door te rekenen. Daarom wordt voorafgaand een optimale GOG-configuratie bepaald door middel van een Monte-Carlosimulatie zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00).

Het resultaat van deze simulatie wordt weergegeven in figuur 12-13. De berekende NAW-waarden zijn eerder benaderend en worden daarom genormaliseerd weergegeven. Er wordt genormaliseerd op basis van het bereik tussen de hoogste en de laagste NAW- waarde. Uit de puntenwolk worden in tabel 12-7 het optimum en een suboptimum gelicht. Het gaat om het absolute maximum en een variant. Beide bestaan uit de PT-maatregel met het GOG Dombeek. Het GOG opwaarts Hoeleden en combinaties van beide GOG’s scoren merkelijk slechter en worden niet beschouwd.

Om een betere benadering te bekomen van de werkelijke economische rentabiliteit zijn de beschouwde varianten afzonderlijk ingebracht in het hydraulisch waterlopenmodel. Uit een eerste hydraulische analyse bleek echter dat het voorzien van het GOG Dombeek met het laagste vulpeil een zeer beperkt hydraulisch effect heeft. Daarom is geopteerd om enkel de variant van de Dombeek met het grootste vulpeil verder te beschouwen en de modelketen te laten doorlopen.

Figuur 12-13: Genormaliseerde NAW i.f.v. het geborgen volume in de verschillende GOG-combinaties op basis van de Mon- te-Carlosimulatie met weergave van de weerhouden combinaties (vette rand) voor het modelgebied van de Velpe

GOG Dombeek: groen; GOG opwaarts Hoeleden: blauw; 2 GOG’s: paars

12. Velpe • 205 Tabel 12-7: Overzicht van de optima weerhouden uit de optimalisatieoefening voor de GOG’s in het modelgebied van de Velpe Omschrijving GOG Vulpeil [m TAW] NAW, Genormaliseerd 1 GOG Dombeek 29.5 1.00 1 GOG Dombeek 30.5 0.81

Dijk Halen

Voor een dijkbescherming is een a-priori-kosten-batenanalyse te overwegen indien de impact op de overstromingscontouren buiten de dijkbescherming verwaarloosbaar is. In het geval van de dijk te Halen wordt aangenomen dat aan deze voorwaarde voldaan wordt. Het weg te nemen risico bedraagt 21 000 EUR/jaar in 2050. De jaarlijkse kost is ingeschat op 5 900 EUR (zie §12.2.2.3)). Op basis hiervan wordt een positieve NAW berekend van 74 000 EUR. Daarom wordt de maatregel verder beschouwd in de ORBP- analyse.

De dijkbescherming te Halen is geïmplementeerd in het hydraulische model op basis van de beschrijving in §12.2.1.3). Om het risico in 2050 te bepalen is de modelketen doorlopen. In het model moet er ook een terugslagklep geplaatst worden op de Holakkerbeek (Orifice element) die in verbinding staat met de Gete. In werkelijkheid is deze terugslagklep reeds in werking en wordt er bij noodweer water van de Holakkerbeek naar de Velpe gepompt.

12.3. Resultaten

12.3.1. Protectie

Tabel 12-8 geeft een overzicht van de economische en menselijke risico’s en criteria bij het toepassen van PT-maatregelen in volgende alternatieven:

• GOG Dombeek: het aanleggen van GOG Dombeek met vulpeil op 30.5 mTAW; • Dijk Halen: het aanleggen van dijken langs de Velpe te Halen.

Enkel het PT-alternatief met de dijk te Halen geeft een daling van het risico ten opzichte van het risico in 2010. Het risico daalt echter bij alle alternatieven ten opzichte van het NA-alternatief in 2050.

Het alternatief met de dijk te Halen geeft een daling van het risico met 4% ten opzichte van het risico in 2010. Ten opzichte van NA in 2050 is er een daling van het risico met 17%.

Het alternatief met het GOG Dombeek geeft een risicostijging van 6% ten opzichte van het risico in 2010. Ten opzichte van NA in 2050 is er een daling van het risico met 9%.

Vanuit economisch oogpunt is enkel het alternatief met de dijk te Halen gunstig met een positieve NAW en een B/K groter dan 1. Het alternatief met het GOG Dombeek is niet economisch gunstig met een negatieve NAW en een B/K kleiner dan 1. De hogere kost van dit alternatief in combinatie met het beperkt hydraulisch effect zijn hiervan de oorzaken.

Voor wat betreft P@R worden gelijkaardige vaststellingen gedaan. Ten opzichte van NA in 2050 wordt in elk van de alternatieven een daling van de P@R bekomen. De dijk te Halen geeft de sterkste daling met een vermindering van P@R met 81% ten opzichte van NA in 2050. Ook ten opzichte van het risico in 2010 geeft deze maatregel een P@R-daling met 63%. Dit komt ook tot uiting in de baat voor P@R.

206 Op basis van deze resultaten is geopteerd om geen verdere combinaties van PT-maatregelen in te beschouwen.

Tabel 12-8: Overzicht van de resultaten van het toepassen van PT-maatregelen in het modelgebied van de Velpe Maatregel NA PT

Risico R2010 [10³EUR/jaar] 97.6 97.6 97.6 R2100 [10³EUR/jaar] 133.3 119.5 107.5 R2050 [10³EUR/jaar] 113.5 103.1 94.1 Uj [10³EUR/jaar] 0.0 10.9 5.9 NAW [10³EUR] nvt - 98.6 115.7 B/K [-] nvt 0.6 1.9

BAMK [10³EUR] 2 981.6 3 080.1 2 865.8 BAMKtot [10³EUR] 13 892.9 12 887.5 11 714.7 Rres [10³EUR] 13 892.9 12 660.9 11 591.3 P@R R2010 [mensen/jaar] 10 10 10 R2100 [mensen/jaar] 33 25 11 R2050 [mensen/jaar] 20 14 4 B [mensen] nvt 124 339 BAMK [mensen] 630 505 291 Omschrijving GOG Dijk Halen Dombeek

12.3.2. Afweging

Als resultaat van het toepassen van de scenariogenerator wordt in figuur 12-14 het economisch criterium, NAW, weergegeven tegenover het menselijk criterium, de baat voor P@R, voor elke combinatie van PP-, PV- en PT-maatregelen in het modelgebied van de Velpe. De best scorende alternatieven op één of beide criteria bevinden zich op de omtrek van de puntenwolk en zijn hoofdzakelijk samengesteld uit een combinatie van PP-, PV- en PT-maatregelen. In tabel 12-9 worden per beleidsstrategie de resultaten en de maatregelensamenstellingen van de drie best scorende alternatieven weergegeven in vergelijking met het NA-beleid.

Bij het NA-beleid neemt het economisch risico in het modelgebied van de Velpe in 2050 toe met 16% onder invloed van de autonome ontwikkeling. De toename van P@R bedraagt 96%. Hoewel de P@R-waarden laag zijn, wordt hiermee aangegeven dat autonome ontwikkeling een sterke impact heeft op het menselijk risico in het modelgebied van de Velpe.

Bij de basis beleidsstrategie zijn de alternatieven met de hoogste score terug te vinden in de rechterbovenhoek van de puntenwolk in figuur 12-14. Deze zijn samengesteld uit combinaties van PV- en PT-maatregelen. De PV-maatregelen omvatten resiliënt bouwen en verbouwen binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 1 jaar al dan niet in combinatie met bouwstop met grondenruil binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 2 of 10 jaar. De PT-maatregelen omvatten de bouw van de dijk te Halen.

Als gevolg van de basis beleidsstrategie is het risico in 2050 17% lager dan in 2010. De gevolgen van autonome ontwikkeling worden hiermee opgevangen. Ten opzichte van het risico in 2050 bij het NA-beleid is de risicodaling 28%. De drie weergegeven alternatieven hebben een vergelijkbare NAW en een B/K groter dan 1.

12. Velpe • 207 P@R neemt als gevolg van de maatregelen van de basis beleidsstrategie af met 96% ten opzichte van 2010. Ten opzichte van P@R bij het NA-beleid in 2050 is er een daling van 98% als gevolg van de maatregelen. De baat voor P@R is onderling weinig verschillend.

Bij de intermediaire beleidsstrategie zijn de alternatieven met de hoogste score terug te vinden in een zone van figuur 12-14 waar de omtrek een horizontaler verloop vertoont bij positieve NAW-waarden. De alternatieven zijn samengesteld uit maatregelencombinaties met zowel PP, PV als PT. De PV-maatregelen met resiliënt bouwen en verbouwen worden toegepast binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 1 tot 2 jaar. De PV-maatregelen met bouwstop in combinatie met grondenruil worden toegepast binnen contouren met de hoogste beschouwde terugkeerperioden van overstromen voor deze maatregelen (50-100 jaar). Het vlakke verloop van de omtrek in deze zone geeft aan dat het mogelijk is om een beperkt verschillende baat voor P@R te bekomen door het toepassen van de PV-maatregelen binnen contouren met lagere terugkeerperioden van overstromen. De PT-maatregelen omvatten de bouw van de dijk te Halen.

Als gevolg van de intermediaire beleidsstrategie is het risico in 2050 19% lager dan in 2010. De gevolgen van autonome ontwikkeling worden hiermee opgevangen. Ten opzichte van het risico in 2050 bij het NA-beleid is de risicodaling 30%. De NAW is het hoogst wanneer PV-maatregelen met bouwstop in combinatie met grondenruil toegepast worden binnen een contour met een lagere terugkeerperiode van overstromen. De drie weergegeven alternatieven hebben een B/K hoger dan 1.

P@R neemt als gevolg van de maatregelen van de intermediaire beleidsstrategie af met 100% ten opzichte van 2010. Er wordt benadrukt dat de P@R-waarden voor het modelgebied van de Velpe laag zijn en dat het tenietdoen van P@R verband houdt met de aannames voor het bepalen van waarden voor 2050 (zie Basisrapport ORBP; rapport R00). De baat voor P@R is ongeveer gelijk voor de drie alternatieven.

Er wordt echter opgemerkt dat de bijkomende investering ten opzichte van de basis beleidsstrategie de baat voor P@R slechts met 8% laat toenemen waar de kosten per jaar nagenoeg met een factor 2 toenemen.

Bij de maximale beleidsstrategie zijn de alternatieven met de hoogste score terug te vinden bij de hoogste baat voor P@R. De alternatieven zijn zowel samengesteld uit combinaties van PP-, PV- en PT-maatregelen als uit combinaties van PV- en PT-maatregelen. De PV-maatregelen met resiliënt bouwen en verbouwen en met bouwstop in combinatie met grondenruil worden toegepast binnen contouren met de hoogste beschouwde terugkeerperioden van overstromen voor deze maatregelen (50-100 jaar). Door de hoge terugkeerperioden zijn de meeste mensen, gelijkaardig aan de intermediaire beleidsstrategie, gevrijwaard van blootstelling aan overstromingsrisico en leveren PP-maatregelen niet noodzakelijk een bijkomende baat voor P@R. Het vlakke verloop van de omtrek bij de hoogste baat voor P@R geeft aan dat het mogelijk is om een beperkt verschillende baat voor P@R te bekomen door het toepassen van de PV-maatregelen binnen contouren met lagere terugkeerperioden van overstromen. De PT-maatregelen omvatten de bouw van de dijk te Halen.

De maximale beleidsstrategie geeft aanleiding tot een risicodaling van 20% ten opzichte van 2010. Ten opzichte van het risico in 2050 bij het NA-beleid is de risicodaling 31% als gevolg van de maatregelen. De drie weergegeven alternatieven zijn echter niet economisch rendabel met een negatieve NAW en een B/K kleiner dan 1.

P@R wordt als gevolg van de maatregelen van de maximale beleidsstrategie volledig tenietgedaan. Er wordt benadrukt dat de P@R-waarden voor het modelgebied van de Velpe laag zijn en dat het tenietdoen van P@R verband houdt met de aannames voor het bepalen van waarden voor 2050 (zie Basisrapport ORBP; rapport R00). De baat voor P@R is gelijk voor de drie alternatieven.

208 Er wordt echter opgemerkt dat als gevolg van de bijkomende investering ten opzichte van de intermediaire beleidsstrategie de baat voor P@R met minder dan 1% toeneemt waar de kosten per jaar bijna met een factor 3 toenemen.

12. Velpe • 209 en elegtra-maV- en PT elegtra-maV- en an PP-, P tie vombinae coor elk, voor P@Rt v P@Rt voor elk, coor tie vombinae erium, de baa elijk crit ver het mens ver enoeg, tWerium, NA tWerium, enoeg, PV PT PP ch crit onomis elpe an het ec an de V e v vageer14: W2- vageer14: Figuur 1 v in het modelgebied

210 + 4 0 10 100 100 0.3 185 444 78.5 97.6 64.3 86.7 Halen Dijken Dijken - 905.3 11 073.7 9 736.7 3 886.8 - 4 0 10 100 100 0.3 185 444 78.5 97.6 86.7 60.2 Halen Dijken Dijken - 820.6 3 802.1 9 736.7 10 989.0 + 4 0 50 10 100 0.5 185 444 43.3 78.5 97.6 86.7 Halen Dijken Dijken - 468.9 9 737.7 3 450.4 10 638.2 Maximaal 2 + 4 0 1.1 50 10 441 189 17.9 47.4 79.5 97.6 88.0 Halen Dijken Dijken 2 934.2 10 221.6 9 848.9 2 + 4 0 10 1.0 100 188 13.3 19.6 442 79.3 97.6 87.8 Halen Dijken Dijken 9 836.4 2 968.3 10 244.4

1 + 4 0 1.1 10 100 188 442 88.1 18.6 32.2 79.6 97.6 Halen Dijken Dijken 9 861.0 2 949.4 10 247.7 Intermediair 1 - 6 0 10 10 1.8 81.1 423 207 10.8 97.6 90.2 174.8 Halen Dijken Dijken 2 806.7 10 270.7 10 045.9 1 - 2 1 6 10 1.9 10.1 223 81.5 406 97.6 90.7 184.1 Halen Dijken Dijken 2 797.4 10 300.9 10 090.0 1 - - 1 7 10 9.5 2.0 227 81.5 403 97.6 90.7 Basis 197.0 Halen Dijken Dijken 2 784.6 10 292.9 10 095.4 - - - - 33 10 20 nvt nvt nvt NA 0.0 630 97.6 113.5 133.3 2 981.6 13 892.9 13 892.9 9: De afwegingstabel van het modelgebied van de Velpe met per beleidsstrategie de drie meest optimale alternatieven* de drie meest optimale met per beleidsstrategie de Velpe van het modelgebied van 9: De afwegingstabel 2- [mensen/jaar] [10³EUR/jaar] Tabel 1 Tabel 2010 2010 R R2100 [10³EUR/jaar] R2050 [10³EUR/jaar] Uj [10³EUR/jaar] [10³EUR] NAW [-] B/K [10³EUR]BAMK [10³EUR] BAMKtot [10³EUR]Rres R R2050 [mensen/jaar] B [mensen] [mensen] BAMK PP [+/-] T [jaar]PVrs: PVbs: T [jaar] R2100 [mensen/jaar] P@R Risico Beleid Maatregelen PT *nulrisico’s zijn een gevolg van de aannames voor het bepalen van het risico in 2050 (zie Basisrapport ORBP; rapport R00) ORBP; rapport in 2050 (zie Basisrapport het risico van het bepalen voor de aannames van zijn een gevolg *nulrisico’s

12. Velpe • 211 12.3.3. Situering risico 2050

Onderstaand wordt een situering gegeven van de risico’s in 2050 binnen het modelgebied van de Velpe bij de verschillende be- leidsstrategieën op basis van de opdeling in figuur 12-15.

Figuur 12-15: De opdeling van het modelgebied van de Velpe voor het sommeren van de risicowaarden

1) Economisch risico

Tabel 12-10 bevat het economisch risico in 2050 in de zones van het modelgebied van de Velpe weergegeven in figuur 12-15 bij NA en bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën.

De grootste absolute dalingen ten opzichte van het NA-risico in 2050 worden bekomen in de zone rond Halen. Dit is tevens een van de zones met het hoogste NA-risico in 2050. Ook in de zone opwaarts van Halen wordt er een aanzienlijke risicodaling bekomen. In het geval van de intermediaire en maximale beleidsstrategie wordt er slechts een beperkte bijkomende risicodaling bekomen.

De hoogste risico’s in 2050 worden bij de verschillende beleidsstrategieën teruggevonden in de zone rond Vroente en het GOG van Hoeleden. Dit is onder andere te wijten aan de grote oppervlakte landbouwgebied die onder water komt in het GOG.

212 Tabel 12-10: Het economisch risico [10³EUR/jaar] in 2050 in de zones van het modelgebied van de Velpe bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën* Zone\Beleid NA Basis Int. Max. Bovenloop Velpe 10.1 9.8 9.4 9.3 Pepinusfort 5.2 4.9 4.9 4.8 Opwaarts Hoeleden 15.7 15.7 15.7 15.6 GOG Hoeleden 13.1 13.1 13.1 13.1 Vroente 18.3 16.4 15.5 15.3 Kortenaken 6.3 4.0 4.0 3.9 Blekkom 1.4 1.3 1.3 1.3 Opwaarts Halen 20.0 11.7 11.2 10.7 GOG Halen 4.3 4.3 4.3 4.3 Halen 18.7 0.3 0.0 0.0 Benedenloop Velpe 0.6 0.7 0.7 0.7

* nulrisico’s zijn een gevolg van de aannames voor het bepalen van het risico in 2050 (zie Basisrapport ORBP; rapport R00)

2) P@R

Tabel 12-11 bevat P@R in 2050 in de zones van het modelgebied van de Velpe weergegeven in figuur 12-15 bij NA en bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën. Met uitzondering van de zone Halen worden lage P@R-waarden berekend bij NA in 2050. In de overige zones zijn de P@R-waarden minimaal.

De belangrijkste daling in P@R wordt eveneens gerealiseerd in de zone rond Halen. De nulwaarden die berekend worden zijn zowel het gevolg van afrondingen als van de aannames voor het bepalen van P@R in 2050 (zie Basisrapport ORBP; rapport R00). Bij de intermediaire en de maximale beleidsstrategie worden slechts zeer beperkte bijkomende P@R-dalingen bekomen.

Tabel 1-211: P@R [mensen/jaar] in 2050 in de zones van het modelgebied van de Velpe bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën* Zone\Beleid NA Basis Int. Max. Bovenloop Velpe 1 1 1 1 Pepinusfort 0 0 0 0 Opwaarts Hoeleden 0 0 0 0 GOG Hoeleden 0 0 0 0 Vroente 1 1 0 0 Kortenaken 2 1 1 1 Blekkom 0 0 0 0 Opwaarts Halen 3 2 1 1 GOG Halen 0 0 0 0 Halen 12 0 0 0 Benedenloop Velpe 0 0 0 0

* nulrisico’s zijn een gevolg van de aannames voor het bepalen van het risico in 2050 (zie Basisrapport ORBP; rapport R00)

12. Velpe • 213 214 13. Zwartebeek

13.1. Beschrijving modelgebied

13.1.1. Algemene kenmerken

Het stroomgebied van de Zwartebeek is gelegen in het westen van de provincie Limburg. Hydrografisch gezien behoort het stroomgebied van de Zwartebeek tot het bekken van de Demer. Voor het grootste gedeelte van zijn loop is de Zwartebeek gelegen op het grondgebied van de fusiegemeente Lummen. Ter hoogte van Diest mondt de Zwartebeek uit in de Demer.

Het modelgebied van de Zwartebeek wordt weergegeven in figuur 13-1. De Gorenbeek is vereenvoudigd opgenomen in de modelschematisatie. De afwaartse rand van het model bevindt zich op 1150 m van de samenvloeiing van de Zwartebeek met het Zwartwater te Zelem. Het modelgebied bevat geen GOG’s.

Figuur 13-1: Het modelgebied van de Zwartebeek met aanduiding van de gemodelleerde waterlopen en de overstromende gebieden

13. Zwartebeek • 215 13.1.2. Historische knelpunten

De overstromingsproblemen in het modelgebied van de Zwartebeek zijn eerder beperkt (IMDC, 2012b). Plaatselijk treden er overstromingen op in Zelem ter hoogte van de Beekstraat en de Schansstraat.

13.2. Scenariogenerator

13.2.1. Maatregelen

1) Paraatheid

De PP-maatregelen worden toegepast zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00). In het modelgebied van de Zwartebeek is een waarschuwingssysteem operationeel.

2) Preventie

De PV-maatregelen worden toegepast zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00).

3) Protectie

De maatregelen zijn opgedeeld in een aantal types:

Herinrichting: Een herinrichting wordt opgevat als een combinatie van de bovenstaande maatregelen. Een voorbeeld is een herprofilering van de waterloop tezamen met de aanpassing van de eventuele kunstwerken voor een verbeterde afvoer. Veel herinrichtingen zijn echter in de eerste plaats gericht op het verhogen van de natuurlijkheid van het watersysteem. De te verwachten impact op het overstromingsrisico is daardoor veelal beperkt of sterk afhankelijk van de modelaannames. Voorbeelden zijn het hermeanderen en het verruwen van de waterloop. Deze worden buiten beschouwing gelaten.

In figuur 13-2 wordt een overzicht per type gegeven van de PT-maatregelen voorgesteld voor de ORBP-analyse van het modelgebied van de Zwartebeek. Er wordt aangeduid welke maatregelen op basis van de bespreking beschouwd en niet beschouwd worden. Verder wordt aangeduid welke maatregelen zich buiten het modelgebied bevinden en welke maatregelen beschouwd worden als beslist beleid. Beslist-beleidsmaatregelen worden opgenomen in het model als een nieuwe bestaande toestand. In de ORBP-analyse worden alternatieven vergeleken met deze nieuwe bestaande toestand.

216 Figuur 13-2: De PT-maatregelen voorgesteld voor de ORBP-analyse van het modelgebied van de Zwartebeek per type met aanduiding van de beschouwde (zwart) en niet-beschouwde maatregelen (grijs) en de maatregelen buiten het modelgebied (gestreepte omranding) en de beslist-beleidsmaatregelen (grijze achtergrond)

In het modelgebied van de Zwartebeek zijn 3 mogelijke locaties weerhouden voor het aanleggen van bijkomende GOG’s. Het gaat om de volgende sites:

• GOG Meldert; • GOG Meldertsestraat; • GOG Zelem.

In figuur 13-3 worden deze locaties gesitueerd in het modelgebied.

Figuur 13-3: Situering van de mogelijke locaties voor GOG’s in het modelgebied van de Zwartebeek met aanduiding van de nodige dijkwerken (dikke rode lijn)

13. Zwartebeek • 217 GOG Meldert

De locatie voor het GOG Meldert is gelegen in het opwaartse gedeelte van het modelgebied van de Zwartebeek opwaarts van de Meldertsebaan te Meldert. Het gebied komt reeds in de huidige toestand onder water en omvat voornamelijk weilanden en natuurgebied. Het GOG dient enkele woningen ter hoogte van Zelem te vrijwaren van overstroming. De woningen te Zelem worden echter pas bedreigd bij hoge terugkeerperioden. Tevens dient het GOG bij te dragen aan het vrijwaren van bergingsvolume in het GOG te Schulen-Webbekom buiten het modelgebied.

Door middel van een knijpconstructie wordt het doorvoerdebiet beperkt. Overtollig water wordt geborgen met behulp van een dwarsdijk. Er wordt gebruikgemaakt van een drempeldebiet van 6.7 m³/s in de afwaartse controlesectie (River Section ZWB188). Dit komt ongeveer overeen met de piekafvoer van een event met een terugkeerperiode van 5 jaar. Er dient bijkomende bescherming voorzien te worden voor bebouwing binnen de GOG-locatie.

Figuur 13-4 geeft de GOG-locatie en de aan te leggen dijklichamen weer.

Figuur 13-4: Situering van het GOG Meldert ter hoogte van Meldert in het modelgebied van de Zwartebeek met aanduiding van de aan te leggen dijken (dikke rode lijn)

GOG Meldertsestraat

De locatie voor het GOG Meldertsestraat is gesitueerd op de samenvloeiing van de Gorenbeek met de Zwartebeek afwaarts van de Meldertsestraat te Meldert. Omdat dit gebied reeds in de huidige toestand sterk gevuld wordt, moet er minstens opgestuwd worden tot een peil van 22.5 mTAW om een significant bijkomend bergingsvolume te creëren.

Het GOG dient enkele woningen ter hoogte van Zelem te vrijwaren van overstroming. De woningen te Zelem worden echter pas bedreigd bij hoge terugkeerperioden. Tevens dient het GOG bij te dragen aan het vrijwaren van bergingsvolume in het GOG te Schulen-Webbekom buiten het modelgebied. Bij hoge waterpeilen treedt echter interactie op tussen de Goorbeek en de naburige Mangelbeek. Omdat deze interactie niet in het model opgenomen is, wordt de maatregel niet verder beschouwd in de ORBP- analyse.

218 Figuur 13-5 geeft een algemene situering van het GOG Meldertsestraat met aanduiding van de aan te leggen dijken.

Figuur 13-5: Situering van het GOG Meldertsestraat ter hoogte van Meldert in het modelgebied van de Zwartebeek met aanduiding van de aan te leggen dijken (dikke rode lijn)

GOG Zelem

Het GOG Zelem is gesitueerd op de rechteroever van de Zwartebeek aan de afwaartse rand van het modelgebied te Zelem. Dit GOG dient in de eerste plaats bij te dragen aan het vrijwaren van bergingsvolume in het buiten het modelgebied gelegen GOG Schulen-Webbekom. Omdat de baten van deze maatregel niet begroot kunnen worden binnen het huidige modelgebied wordt de maatregel verder niet verder beschouwd in de ORBP-analyse voor het modelgebied van de Zwartebeek.

Figuur 13-6 geeft een algemene situering van het GOG Zelem met aanduiding van de aan te leggen dijken.

Figuur 13-6: Situering van het GOG Zelem in het modelgebied van de Zwartebeek met aanduiding van de aan te leggen dijken (dikke rode lijn)

13. Zwartebeek • 219 13.2.2. Kosten

1) Paraatheid

De kosten worden berekend zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00). Met een totale gemodelleerde lengte van 12 km komt dit voor het modelgebied van de Zwartebeek overeen met een jaarlijkse kost van 2 140 EUR.

Tabel 13-1 geeft per terugkeerperiode een overzicht van het aantal bedreigde huizen en industriële gebouwen en het aantal benodigde zandzakken in 2050. Het aantal bedreigde huizen wordt bepaald als de overstroomde oppervlakte residentieel gebied gedeeld door een grondoppervlakte van 100 m². Voor industriële gebouwen wordt een grondoppervlakte van 1000 m² toegepast (zie Basisrapport ORBP; rapport R00). De totale beschermingskost wordt berekend aan de hand van de risicoformule (zie Basisrapport van het OverstromingsGevaar- en Risico; rapport R20) en komt overeen met 88 EUR/jaar.

De kosten van PP-maatregelen worden herberekend bij de combinatie met PV-maatregelen. Er worden geen kosten voor zandzakken meer voorzien voor woningen die reeds beschermd zijn door PV-maatregelen.

Tabel 13-1: Overzicht van de kostprijs voor het aanmaken en verdelen van zandzakken in het modelgebied van de Zwartebeek in 2050 Terugkeerperiode [jaar] 1 2 5 10 25 50 100 huizen # [-] 0 0 1 3 8 14 21 # zandzakken [-] 0 0 68 192 512 896 1 344 industriële gebouwen # [-] 0 0 0 0 0 0 0 # zandzakken [-] 0 0 0 0 0 0 0 Totale kost [10³EUR] 0.0 0.0 0.1 0.2 0.5 0.9 1.5

2) Preventie

De kostprijs voor het toepassen van PV-maatregelen is bepaald zoals beschreven in het Basisrapport ORBP (rapport R00).

Tabel 13-2 geeft een overzicht van het bepalen van de kostprijs voor resiliënt bouwen en verbouwen in het modelgebied van de Zwartebeek binnen contouren met verschillende terugkeerperioden van overstromen.

Tabel 13-2: Overzicht van de bebouwde oppervlakte in 2050 en de bijbehorende kostprijs voor het overstromingsresiliënt maken van gebouwen in het modelgebied van de Zwartebeek binnen overstromingscontouren met verschillende terugkeerperioden Terugkeerperiode [jaar] 1 2 5 10 25 50 100 residentieel gebouw [m²] 14 42 131 325 791 1 409 2 212 industrieel gebouw/gebied [m²] 0 0 0 1 4 15 65 Totale kostprijs [10³EUR/jaar] 0.1 0.3 1.0 2.5 6.1 11.1 19.0

Tabel 13-3 geeft een overzicht van het bepalen van de kostprijs voor het toepassen van een bouwstop in combinatie met grondenruil in het modelgebied van de Zwartebeek binnen contouren met verschillende terugkeerperioden van overstromen.

220 Voor het stroomgebied van de Zwartebeek wordt er gebruikgemaakt van een gemiddeld duurste landbouwgrondprijs in Meldert van 31 367 EUR/ha, een gemiddeld goedkoopste landbouwgrondprijs van 10 979 EUR/ha en een gemiddeld duurste bouwgrondprijs van 2 489 500 EUR/ha. Op basis hiervan wordt een gemiddelde grondruilprijs van 39.9 EUR/m² berekend. Een voorbeeldberekening is opgenomen in het Basisrapport ORBP (zie rapport R00).

Tabel 13-3: Overzicht van de oppervlakte-uitbreiding voor residentiële en industriële gebouwen en gebieden van 2010 naar 2050 en van de bijbehorende kostprijs voor grondruil in het modelgebied van de Zwartebeek binnen overstromingscontouren met verschillende terugkeerperioden Terugkeerperiode [jaar] 1 2 5 10 25 50 100 residentieel gebouw/gebied [m²] 26 103 474 2 589 5 011 5 766 7 285 industrieel gebouw/gebied [m²] 9 12 30 88 140 170 238 Totale kostprijs [10³EUR/jaar] 0.0 0.1 0.5 2.7 5.1 5.9 7.5

3) Protectie

Voor een GOG worden de volgende kostenposten in rekening gebracht:

• het aanleggen van (een) afsluitdijk(en); • het bouwen van een regelkunstwerk; • het aanleggen van (een) dijk(en) ter bescherming van woningen die bedreigd worden door de werking van het GOG.

GOG Meldert

Omdat de vallei van de Zwartebeek ter hoogte van het GOG Meldert eerder vlak is, wordt het vulpeil niet gevarieerd om de dijkhoogte en extra beschermingswerken door opstuwing te beperken. Er wordt een vulpeil op 24.0 mTAW voorzien. Er wordt een bergingscapaciteit van 820 000 m³ bekomen. Figuur 13-4 (zie §13.2.1.3)) geeft een detailweergave van de locatie van het GOG en de aan te leggen dijklichamen. Tabel 13-4 geeft een samenvatting van de verschillende kostenposten bij het vooropgestelde vulpeil.

Tabel 13-4: GOG Meldert in het modelgebied van de Zwartebeek - Overzicht van de totale kostprijs bij een vulpeil 24.0 mTAW Type maatregel Beschrijving Kost [10³EUR] grondwerken dijk 68.7 grondwerken Bescherming huizen 58.8 verwerving onteigening grondvlak 34.4 kunstwerk regelschuif 1 302.9 Totaal 1 464.8

13. Zwartebeek • 221 13.2.3. Berekeningen

Gezien de impact van een GOG op de overstromingscontouren is het niet aangewezen om een a-priori-kosten-batenanalyse uit te voeren. In het modelgebied van de Zwartebeek is de locatie voor het GOG Meldert weerhouden. Om het risico in 2050 te bepalen is de modelketen doorlopen.

13.3. Resultaten

13.3.1. Protectie

Tabel 13-5 geeft een overzicht van de economische en menselijke risico’s en criteria bij het toepassen van de PT-maatregelen met het GOG Meldert.

Het PT-alternatief geeft een risicostijging ten opzicht van 2010 met 62%. Deze stijging is het resultaat van het verplaatsen van risico. Er wordt afwaarts van het GOG risico in landbouwgebied weggenomen en in- en opwaarts van het GOG meer risico gecreëerd. Ten opzichte van het NA-alternatief in 2050 is er een stijging van het risico met 5%.

Vanuit economisch oogpunt is het GOG in Meldert met een negatieve NAW ongunstig. Ook de B/K is kleiner dan 1. De hoger vermelde redenen zijn hiervan de oorzaak.

Voor wat betreft P@R is er een stijging van het risico ten opzichte van 2010 met 50%. Ten opzichte van NA in 2050 wordt er een daling van de P@R bekomen met 11%. De P@R-waarden zijn echter laag.

222 Tabel 13-5: Overzicht van de resultaten van het toepassen van PT-maatregelen in het modelgebied van de Zwartebeek Maatregel NA PT

Risico R2010 [10³EUR/jaar] 20.1 20.1 R2100 [10³EUR/jaar] 44.9 46.9 R2050 [10³EUR/jaar] 31.1 32.5 Uj [10³EUR/jaar] 0.0 36.6 NAW [10³EUR] nvt - 779.2 B/K [-] nvt 0.0

BAMK [10³EUR] 709.0 1 488.2 BAMKtot [10³EUR] 4 251.1 5 183.3 Rres [10³EUR] 4 251.1 4 421.8 P@R R2010 [mensen/jaar] 2 2 R2100 [mensen/jaar] 5 5 R2050 [mensen/jaar] 4 3 B [mensen] nvt 8 BAMK [mensen] 118 110 Omschrijving GOG Meldert

13.3.2. Afweging

Als resultaat van het toepassen van de scenariogenerator wordt in figuur 13-7 het economisch criterium, NAW, weergegeven tegenover het menselijk criterium, de baat voor P@R, voor elke combinatie van PP-, PV- en PT-maatregelen in het modelgebied van de Zwartebeek. De best scorende alternatieven op één of beide criteria bevinden zich op de omtrek van de puntenwolk en zijn samengesteld uit combinaties van PP- en PV- al dan niet met PT-maatregelen. In Tabel 13-6 worden per beleidsstrategie de resultaten en de maatregelensamenstellingen van de drie best scorende alternatieven weergegeven in vergelijking met het NA-beleid.

Bij het NA-beleid neemt het economisch risico in het modelgebied van de Zwartebeek in 2050 toe met 55% onder invloed van de autonome ontwikkeling. De toename van P@R bedraagt 69%. De absolute P@R-waarden zijn echter laag.

Bij de basis beleidsstrategie zijn de alternatieven met de hoogste score terug te vinden aan de rechterkant van de puntenwolk in figuur 13-7. Deze zijn samengesteld PV-maatregelen met resiliënt bouwen en verbouwen binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 5 jaar, al dan niet in combinatie met een bouwstop met grondenruil binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 1 tot 2 jaar.

Als gevolg van de basis beleidsstrategie is het risico in 2050 slechts 41% hoger dan in 2010. De gevolgen van autonome ontwikkeling worden dus niet opgevangen. Ten opzichte van het risico in 2050 bij het NA-beleid is de risicodaling 9% als gevolg van de maatregelen. De drie weergegeven alternatieven hebben een vergelijkbare NAW en een B/K groter dan 1.

P@R neemt als gevolg van de maatregelen van de basis beleidsstrategie af met 6% ten opzichte van 2010. Ten opzichte van P@R bij het NA-beleid in 2050 is er een daling van 45% als gevolg van de maatregelen. De baat voor P@R is gelijk voor de verschillende maatregelen.

13. Zwartebeek • 223 De scores van de intermediaire beleidsstrategie en de basis beleidsstrategie vallen samen. De alternatieven die geselecteerd zijn voor de basis beleidsstrategie bevatten de alternatieven met de hoogste baat voor P@R bij een positieve NAW.

Bij de maximale beleidsstrategie zijn de alternatieven met de hoogste score terug te vinden bij de hoogste baat voor P@R. De alternatieven zijn zowel samengesteld uit combinaties van PP-, PV- en PT-maatregelen als uit combinaties van PV- en PT-maatregelen. De PV-maatregelen met resiliënt bouwen en verbouwen worden toegepast binnen contouren met terugkeerperioden van overstromen van 5 of 100 jaar. De PV-maatregelen met bouwstop in combinatie met grondenruil worden toegepast binnen contouren met de hoogste beschouwde terugkeerperioden van overstromen voor deze maatregelen (100 jaar). Door de hoge terugkeerperioden zijn de meeste mensen gevrijwaard van blootstelling aan overstromingsrisico en leveren PP-maatregelen niet noodzakelijk een bijkomende baat voor P@R. Het vlakke verloop van de omtrek bij de hoogste baat voor P@R geeft aan dat het mogelijk is om een beperkt verschillende baat voor P@R te bekomen door het toepassen van de PV-maatregelen binnen contouren met lagere terugkeerperioden van overstromen. De PT-maatregelen omvatten de bouw van het GOG in Meldert.

De maximale beleidsstrategie geeft aanleiding tot een risicostijging van 51% ten opzichte van 2010. Ten opzichte van het risico in 2050 bij het NA-beleid is de risicodaling 3% als gevolg van de maatregelen. De drie weergegeven alternatieven zijn echter niet economisch rendabel met een negatieve NAW en een B/K kleiner dan 1.

P@R neemt als gevolg van de maatregelen van de maximale beleidsstrategie af met 64% ten opzichte van 2010. Ten opzichte van het NA-alternatief in 2050 is er een daling van 79%. De baat voor P@R is gelijk voor de drie alternatieven.

Er wordt echter opgemerkt dat als gevolg van de bijkomende investering ten opzichte van de basis beleidsstrategie de baat voor P@R met 79% toeneemt waar de kosten per jaar bijna met een factor 45 toenemen.

224 en in elegtra-ma- en PTVan PP-, P en PTVan elegtra-ma- en in tie vombinae coor elk, voor P@Rt va P@Rt voor elk, coor tie vombinae erium, de ba elijk crit er het mens venoeg, tWerium, NA tWerium, venoeg, PV PT PP ch crit onomis an het ece vvageer: W73-Figuur 1 W73-Figuur vvageer: an het ece gebied van de Zwartebeek van gebied het model

13. Zwartebeek • 225 1 5 2 2 + 59 60 0.0 100 20.1 43.7 43.8 30.2 GOG -898.8 4 144.7 1 607.8 5 054.5 Meldert 1 2 2 + 59 60 0.0 100 100 20.1 43.7 30.2 48.6 GOG 4 143.3 1 709.3 5 154.8 -1 000.3 Meldert 1 - 2 2 59 60 0.0 100 100 20.1 43.7 46.5 30.2 GOG 5 110.3 -955.8 4 143.3 1 664.8 Meldert Maximaal - 3 5 2 2 2 1.1 33 1.5 85 12.3 41.2 20.1 28.3 noPT 696.8 3 913.5 3 936.3 1 - 3 5 2 2 33 85 1.6 1.0 13.7 41.2 20.1 28.3 695.3 noPT 3 915.4 3 936.6 - - 3 5 2 2 33 1.7 85 1.0 14.1 41.2 20.1 28.3 noPT 694.9 3 917.7 3 938.3 Intermediair - 3 5 2 2 2 1.1 33 1.5 85 12.3 41.2 20.1 28.3 noPT 696.8 3 913.5 3 936.3 1 - 3 5 2 2 33 85 1.6 1.0 13.7 41.2 20.1 28.3 695.3 noPT 3 915.4 3 936.6 - - 3 5 2 2 33 1.7 85 1.0 14.1 41.2 20.1 28.3 Basis noPT 694.9 3 917.7 3 938.3 - - - - 5 2 4 118 31.1 0.0 nvt nvt nvt NA 20.1 44.9 709.0 4 251.1 4 251.1 6: De afwegingstabel van het modelgebied van de Zwartebeek met per beleidsstrategie de drie meest optimale alternatieven de drie meest optimale met per beleidsstrategie de Zwartebeek van het modelgebied van 6: De afwegingstabel 3- [10³EUR/jaar] [mensen/jaar] 2010 2010 Tabel 1 Tabel R2100 [10³EUR/jaar] R2050 [10³EUR/jaar] Uj [10³EUR/jaar] [10³EUR] NAW [-] B/K [10³EUR]BAMK [10³EUR] BAMKtot [10³EUR]Rres R R2100 [mensen/jaar] R2050 [mensen/jaar] B [mensen] [mensen] BAMK PT PP [+/-] T [jaar]PVrs: PVbs: T [jaar] R Risico P@R Maatregelen Beleid

226 13.3.3. Situering risico 2050

Onderstaand wordt een situering gegeven van de risico’s in 2050 binnen het modelgebied van de Zwartebeek bij de verschillende beleidsstrategieën op basis van de opdeling in figuur 13-8.

Figuur 13-8: De opdeling van het modelgebied van de Zwartebeek voor het sommeren van de risicowaarden

1) Economisch risico

Tabel 13-8 bevat het economisch risico in 2050 in de zones van het modelgebied van de Zwartebeek weergegeven in figuur 13-8 bij NA en bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën.

De grootste absolute dalingen ten opzichte van het NA-risico in 2050 worden bekomen in de verstedelijkte zones rond Meldert en de benedenloop van de Zwartebeek. Het hoogste NA-risico in 2050 zit echter in de landelijke zone van de middenloop van de Zwartebeek. In het geval van de maximale beleidsstrategie wordt er een risicostijging bekomen in de zones van de boven- en middenloop van de Zwartebeek ten gevolge van de werking van het GOG Meldert.

De hoogste risico’s in 2050 worden bij de verschillende beleidsstrategieën teruggevonden in zone rond de middenloop van de Zwartebeek. Dit is onder meer te wijten aan de grote oppervlakte landbouwgebied die onder water komt in dit gebied.

13. Zwartebeek • 227 Tabel 13-7: Het economisch risico [10³EUR/jaar] in 2050 in de zones van het modelgebied van de Zwartebeek bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën Zone\Beleid NA Basis Int. Max. Zwartebeek opwaarts 5.2 5.0 5.0 5.6 Zwartebeek middenloop 14.2 14.2 14.2 17.0 Meldert 3.5 2.9 2.9 3.0 Gorenbeek 1.1 1.1 1.1 1.1 Zwartebeek afwaarts 7.2 5.2 5.2 3.7

2) P@R

Tabel 13-8 bevat P@R in 2050 in de zones van het modelgebied van de Zwartebeek weergegeven in figuur 13-8 bij NA en bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën. De waarden zijn laag. In de meerderheid van de zones worden geen P@R berekend.

De hoogste P@R-waarden in 2050 worden berekend in de zone rond de benedenloop van de Zwartebeek. De belangrijkste daling in P@R wordt daardoor eveneens gerealiseerd in de zone rond de benedenloop van de Zwartebeek. De nulwaarden die berekend worden zijn het gevolg van afrondingen. Bij de intermediaire en de maximale beleidsstrategie worden slechts zeer beperkte bijkomende P@R-dalingen bekomen.

Tabel 13-8: P@R [mensen/jaar] in 2050 in de zones van het modelgebied van de Zwartebeek bij de meest optimale alternatieven van de verschillende beleidsstrategieën Zone\Beleid NA Basis Int. Max. Zwartebeek opwaarts 0 0 0 0 Zwartebeek middenloop 0 0 0 0 Meldert 1 0 0 0 Gorenbeek 0 0 0 0 Zwartebeek afwaarts 3 2 2 1

228 14. Terminologie

BAMK: Bruto Actuele Maatschappelijke kost: som van de projectkosten en het verdisconteerde schaderisico B(P@R)j: vermindering van P@R t.g.v. implementatie scenario j Cj: totale kost van een scenario j, bestaande uit een combinatie van maatregelen die past in een bepaalde beleidsstrategie CBA: Cost/Benefit Analysis, kosten-batenanalyse, waarbij het meest optimale scenario wordt gekozen op basis van de beste NPV CC: Climate Change, met als gevolg verandering van overstromingsfrequentie én -volume ORL: De Europese Richtlijn OverstromingsRisico’s, 2007/60/EG GOG: gecontroleerd overstromingsgebied. Waterberging in daartoe aangelegd gebied (bedijkt en/of in uitgraving) d.m.v. opstuwing of knijpconstructie, al dan niet gestuurd LHC: Latin Hyper Cube: efficiënte sampletechniek om het aantal samples te beperken. In deze studie gebruikt om uit 1000 jaar neerslagdebieten een beperkt aantal stormen te selecteren voor de hydrodynamische multirun LUC: Land Use Change, ten gevolge van economische groei en bevolkingsgroei MCA: multicriteria analyse, relatieve afweging van verschillende opties op basis van verschillende criteria, d.m.v. scores of rangorde bepaald door verschillende belanghebbende groepen MLWV: MeerLaagse WaterVeiligheid. Een overstromingsrisico beheersstrategie die een optimale combinatie van PT-, PV- en PP-maatregelen beoogt NA: No Action: risico bij afwezigheid van overstromingsrisicobeheer NAW: Netto Actuele Waarde, Nederlandstalige term voor NPV NPV: Net Present Value, verdiscontering van de in de tijd evoluerende kost, de in de tijd evoluerende baat en het in de tijd evoluerende restrisico, naar het referentiejaar, rekening houdend met de discontovoet OBM: online bekken model, flood forecasting system op basis van momentane neerslagmetingen en realtime hydrodynamische modelruns ORBP: overstromingsrisicobeheersplan P@R: people at risk, het gemiddeld verwacht aantal personen per jaar blootgesteld aan overstromingsrisico. Is dus te vergelij- ken met schaderisico (gemiddeld verwacht aantal Euro’s per jaar), en wordt in deze studie eveneens begroot d.m.v. integratie over de T1 tot T1000-contour. People at risk duidt op personen die getroffen worden door de overstroming (b.v. mensen wiens eigendom wateroverlast lijdt, hoewel ze niet noodzakelijk thuis hoeven te zijn op dat moment), niet op dodelijke slachtoffers* PP: preparednessmaatregelen, passend binnen een MLWV-beleid PT: protectiemaatregelen, passend binnen een MLWV-beleid PV: preventiemaatregelen, passend binnen een MLWV-beleid Rj(t): schaderisico in jaar t voor scenario j. j=0 geeft het referentiescenario, m.n. het waterbeheer volgens het huidige beleid

* Voor de onbevaarbare waterlopen in Vlaanderen zijn dodelijke slachtoffers nauwelijks te vrezen, zoals ook blijkt uit ervaringen uit het verleden.

14. Terminologie • 229 230 15. Referenties

Haskoning, 2004, Oppervlaktewaterstudie van de Berwijn - Boekdeel 1: Beschrijving van het stroomgebied van de Berwijn, ANIMAL Afdeling Water IMDC, 2010, Workshop pilootgebieden dd 05/05/2010, vergaderverslag met ref. E/VV/11345/11.151/JSW IMDC, 2012, ORBP infodag dd 28/03/2012, vergaderverslag met ref. I/VV/11345/12.094/JSW IMDC, 2012a, Bespreking Protectiemaatregelen buitendienst Limburg dd 29/05/2012, vergaderverslag met ref. I/VV/11345/12.161/JSW IMDC, 2012b, Bespreking Protectiemaatregelen buitendienst Limburg dd 17/09/2012, vergaderverslag met ref. I/VV/11345/12.258/JSW IMDC, 2012c, Bespreking Protectiemaatregelen buitendienst Limburg dd 13/11/2012, vergaderverslag met ref. I/ VV/11345/12.325/JSW IMDC, 2013, Hydrologische en hydraulische studie van de stroombekkens van de Jeker, de Berwijn, de Geul en de Voer, grensoverschrijdende onbevaarbare waterlopen, Hydraulische modellering, rapport met ref. I/RA/11396/12.037/JWA, Agence de Développement Local a.s.b.l. - Lontzen - Plombières - Welkenraedt IMDC, 2013a, Bespreking Protectiemaatregelen buitendienst Limburg dd 04/06/2013, vergaderverslag met ref. I/VV/11345/13.232/JSW VMM, 2002, De Velpe. Computermodellering als methode, hoogwaterbeheer als doel, VMM Afdeling Operationeel Waterbeheer VMM, 2004, De overstromingsvoorspeller van de Demer, VMM Afdeling Operationeel Waterbeheer VMM, 2011, Overstromingsrapport november 2010, VMM Afdeling Operationeel Waterbeheer VMM, 2012, ORBP Velpe, presentatie op de ORBP infodag dd 28/03/2012

15. Referenties • 231 Meer weten?

Mocht u nog vragen hebben, aarzel dan niet de VMM te contacteren. Meer informatie vindt u op onze website, www.vmm.be. Specifieke vragen kunt u stellen aan het Infoloket, [email protected], tel. 053 72 62 10.

Maatschappelijke zetel: A. Van de Maelestraat 96 - 9320 Erembodegem - www.vmm.be